CAP. 1. Enumeratio Librorum eorum quos in Philosophia edidit Hobbius, eorúmque per notas designatio. Censurae Hobbianae de reliquis Scriptoribus nonnullae. Ju­dicia item de suis. Suscepti operis designatio, ejusque una & methodi propositio.

I Acta igitur sit jam tandem alea, nobisque fas sit in tanti Hierophantae mysteria aliquantulū penetrare, ejusque sacra, quae à communi hominum sensu, arte quadam subducta sunt, in lucem proferre, at (que) tandem in illa, more Philosophico, inquirere: hâc autem in re quoniam efficere nullo modo possumus, quin erum­pat, atque legentibus sese ostendat (illa, quam fovere solemus atque profiteri) libertas Philosophica; ne quis, hac occasione de conamine nostro duriùs, sentiat, il­lud initio statim hujus Exercitationis praemittendum esse duximus, solere & ipsum Hobbium, ligonem non alio quam suo Nomine vocare, non illum solere, vel à severiore aliorum hominum notatione abstinere, vel à laudibus, qua [...] sibi deberi judicat, sibi ipsi (pro jure suo) sumendis temperare.

Editi sunt ab ipso, vel illo saltem annuente, intra pau­corum supra elapsorum annorum spatium, Idiomate partim Latino, partim Anglicano (praeter illud, à Ma­rino Mersenno inter cogitata Mathematica editum de Refractione, opusculum) Hi libri, De Cive (quem C. notâ designare in citationibus decrevimus,) De Ho­mine libellus Anglicus (H,) Leviathan (L), De Liber­tate & Necessitate, adversus Bramhallum Episcopum; uter (que) Anglicè scriptus (N), & tandē De Corpore, (c); [Page 5] quibus adjungere licet objectiones tertias in Medita­tiones Metaphysicas Cartesii (o): quos libros mihi per­legenti contigit, loca plus centū notare, ubi ingenii sui ac indolis specimina, vel in alienis, vel in suis censendis effert; horum aliqua (libris at (que) paginis ipsis laudatis) in exercitationis hujus limine proferre mihi animus est, ne quis à nobis deinceps libertatis nostrae (quē ta­men non immodicam spero futuram, aut in licentiam inhumanā prorupturā) rationes Apologeticasrequirat.

Ne quis eum igitur in censuris ferendis parcum esse nimis existimet, ad opera ipsa Hobbiana provocamus, quae non patiantur, ut aliquid ultra, hoc in negotio re­quiratur: si quis etenim vel generales omnium, sive Philosophorum, sive hominum, vel speciales, Gen­tium, Tribuum, Rerum: vel singulares, Antiquorum, Recentium, censuras expetat: dabunt haec abundè scripta hujus viri, facientque, ut nihil uberiùs ab ipso, hoc in genere orationis desideretur. In Epistola ad Excellentissimū Devoniae Comitem, libro de Corpore praefixam, Philosophiam Civilem, libro suo de Cive non Antiquiorē fuisse asserit: hoc parum. Nullos fuisse apud Antiquos Graecos ne (que) Physicos, ne (que) Civiles, verecundè profitetur, quin esse versatum in Antiqua Graecia phan­tasma quoddam, intùs plenum fraude & sordibus: verbo, non nisi spectrum quoddam, Empusae Atheniensi (pedibus altero aeneo, altero asinino) simile, pro Philosophia ab An­tiquis cultam disertè pronunciat. Malè certè metuo, ne bilis tibi modestissimo maximoque ingenuo viro, in doctissimorum atque profundissimorum ( Hippocratis, Democriti, Empedoclis, Aristotelis, aliorúmque seculi eruditi Philosophorum) causa moveatur: verùm con­tinendus est tibi paulisper animus, donec caetera ante oculos posuero.

Haec quidem hactenus generalia, eóque nomine [Page 6] neminem lacessere, ad neminem pertinere sentire po­test: hoc est, nempe, quod in quaestione de laesis ab ipso Academiis, regerere eum solere audio, ea quae omnes ex aequo tangunt neminem attingere. Vis igitur ut de eruditorum hominum Tribubus loquentem eum au­dias de Scholasticis, de Theologis, de Scholis, atque totius terratum orbis Academiis.

Scholasticorum absurdos esse sermones asserit, ni­hil (que) significantes, ipsósque deceptos esse & decipientes: circumforaneis istis nebulonibus confert, quos Aegyp­tios vocamus, eorúmque loquelam linguae, ab iis ad animorum sensus sceleratos ab aliis hominibus tegen­dos, excogitatae. L. 11. 17. 21.

Quod ad scientiam illorum attinet, illud semel pronunciat (L. p. 379.) nil aliud ferè esse Scholastico­rum scripta praeter seriem quandam vocum peregrina­rum & barbararum minimè (que) intelligibilium. Ipsos au­tem ista scribentes insanos prorsus esse judicat (L. p. 40.) temporis spatiola illa quae libidini impendunt, lucida esse eorum intervalla, (ea vero quae vel dispu­tando vel scribendo insumunt furoris habere paro­xysmos.)

Verùm, est forsan (à Scholasticorum aliquo pro­vocatus, vel quod subtilitatem eorum attingere non possit, vel al [...]o aliquo nomine) ipsis pa [...]lò iniquior, atque propensior interim Theologis aliis, iis nimi­rum, qui vel Scripturas interpretantur, vel Conciones ad populum instruunt. Ast ego cavendum esse tibi moneo, nequid tale expectes. Opiniones etenim paci at (que) regimini perniciosae (in hisce mundi partibus) ex linguis cal mis (que) Theologorum indoctorum exortae sunt, qui verba Scripturae, modo rationi minimè congruo, compo­nentes (quantum in se est) efficiunt, ut credant homines consistere non posse rationem atque sanctitatem (L. p. [Page 7] 169.) Quaeres fortasse quaenam sint istae, de quibus loquitur, opiniones: quanquam non sit adeò tempe­stivum hoc loco ista referre, de quibus fusiùs erit ali­bi agendum, dicam tamen, ut ista, tam periculosa si ju­dices, possis effugere, sin minus, de Philosophia Hob­biana rectiùs judicare. Sunt autem illae tres. 1. Posse etiam privatos homines de bono & malo judicare. 2. Pec­catum esse quod fit reclamante conscientia. 3. Fidem & sanctitatem non esse studio & ratione, verum inspirati­one vel infusione supernaturali acquirenda. Hujusmodi plura apud ipsum ubique invenies. Verùm in praefa­tione, opusculi de libertate & necessitate, quam vel scripsisse eum vel probasse constat, saltem improbasse nullo modo constat, videbis ipsum in Theologos om­nes, satis pro sua & suorum modestia, triumphantem. Quis (inquit praefationis istius author) eventus est tot Concionum, Doctrinarum, Praedicationum, Exer­citiorum, Conventuum, Disputationum, Collationum, Conventiculorum, librorum editorum? Nempe seminaria haec sunt rixarum & controversiarum inutilium (p. 5.) & paulò postea (p. 9.) hoc suscipit, plus illum tribus Chartae schedis in quaestionibus de praedestinatione, libero arbitrio, gratia &c. praestitisse, quàm voluminibus tot ingentibus, Presbyteros omnes at (que) ministros, quin esse in universum homines istos nigella emictos tunicà, sar­torum genus aerariorum, plus in conscientiis rimarum facientium quàm invenerint ad opus accedentes. Imò tandem, habere illud opusculum (certè tenue satis) quod labem injiciat aternam pileis Jesuitaru [...] & Presbyte­rorum angularibus (p. 13.) imò & istis sive albis, sive atris Ministrorum. Habes itaque suam, de caeteris Theologis praeter Scholasticos, sententiam. Expectas, ut dicam quid de Scholis sentiat atque Academiis, quarum pars aliqua sumus ipsi. Quanquam anim [...]s [Page 8] meminisse horret, luctuque refugit: quis etenim ma­tris suae opprobrio immotus referatur: obfirmabo tamē eum, hujusque viri de iis omnibus judicium proferam. Verùm, quid est, quod à Scholis expect are possit ali­quis (Etymologicis saltem rationibus assuetus) cum ab otio at (que) garrolitate nomen ipsae traxerint suum (l. p. 368, 309.) suam (que) originem; cum decātata per multa retro secula, ipsi (que) aeternitati consecrata Academia Stoa Lycaeum, nil aliud fuerint, quam senum otiosorū, sedu­ctae at (que) desidiosae juventutis Ambulacra? (ibid.) Imò verò, inquit, Quae unquā fuit Scholarū utilitas? quaenā est ista scientia quae nostris temporibus (Academicorum) sive praelectionibus, sive disputationibus acquiritur. Geo­metriam, scientiarum omniū matrē, Scholis non debemus; Philosophia naturalis (eorū) somnium est merum, vocibus iis descripta, quibus sensus non subest ullus: Moralis eo­rum Philosophia, non nisi descriptio est affectuum suorū: Logica captiuncularum fasciculus, verborum (que) eo fine inventorū ut intellectū implicent & stupefaciant. (l. 370) Scholae per universum orbim Christianum visionem fi [...]ri per species visibiles: Auditum per species audibiles, quin intellectum per intelligibiles, docent (l. p. 4.) nempe harum omnium rerū totius (que) scientiae naturalis rudes) Doctrinae politicae omnino impares esse, ideo (que) ab ipso docen­das profitetur (L. p. 180.) Quin ut rumpamus tandem fastidiosam hanc, tuis (que) auribus molestam nimis ora­tionem. Philosophiae studium nullum omnino in Acade­miis aut scholis locum habere dicit, nisi ut ancilletur Ro­manae s [...]u pupist [...]ej Religioni. Geometriam (ante tēpus nuper [...]imū) nullu omnino ibi locū invenisse, quin Geo­metras mag [...]s habitos ab Academicis, artem (que) eorū dia­bolicā L p. 370.) Tandem (que) Academias ipsas, Lamia­rū Lemurum (que) officinis conferēdas esse censet (L. 386.)

Scio permotum esse jam tibi stomachum, & te ma­ximè velle, ut reprimatur ista hominis ferocia, melio­rem [Page 9] in frugem ut redigatur; verùm nollem ego quen­quam hominum, cui benè cupio, hoc ad opus impor­tuniùs urgere; nôsti sat, scio, fatum Vindicis Academi­arum, quanta & passus est, & forsan passurus, eo solo nomine, quod pede (uti existimavit) impuriore con­culcari noluit Academias, nempe cornu ferit ille, ca­vendum est. Pejorem ego hominem magis (que) versutè ma­lum, nunquam edepol quenquam vidi, quam hic est si­mia. Nimis (que) ego illum hominem metuo, & formido malum, ne malus item erg à me sit, ut erg à illum fuit.

Illi certè (Vindici) robur, & aes triplex circa pectus e­rat, qui ausus est leonem hunc expergifacere, qui ausus est maculas notas (que) Almis Gentis nostrae Academiis inustas eluere, simul (que) ostendere, falli aliquando hunc virum, ea (que) asserere, quae defendere nullo modo possit; qui ausus est indicare, ubi eorum aliqua invenirentur in [...]scriptis aliorū pressis & expressis, quae tamē ipse sibi vendicare visus est; qui ausus est evincere Geometriā, quā habemus, nos scholis debere; qui ausus est praedi­cere & vaticina [...]i, non eum erepturum fuisse Apollo­nio, magni Geometrae nomen, quod assecutus est, quin inter Tetragonistas, qui capite doluerint, insignem fore. Haec & alia quia ausus est ejusmodi, nôsti quid homini acciderit, nempe ut audiat huic viro mendax, stultus, sceleratus.

Verùm nollem egò vindicem istum, quicun (que) fuerit, animo nimis despondere, nempe facit ille pro ingenio suo, & iniquum foret expectare, ut, cujusquam mortalis gratiâ indolē ille suā deponeret. Nempe hic idem est, qui Graecos simul Latinos (que) Autores, Politicos, Historicos, rabido cani (certè metuo ne morsus fuerit) conferen­dos esse censet (L. 170, 171.) Cedite Romani, Scriptores cedite Graii. Aristotelis Metaphysicis nihil absurdius es­se posse, Politicis ejusdem nihil Imperio repugnanti­us, & tandem, Moralibus ejusdem nihil imperitiùs [Page 10] aut rudius esse asfirmat. (L. p. 370.)

At forsan offendit eum ipsa Autorum illorum an­tiquitas, illudque habet hic vir jam senescens, ( at (que) adeo aetate provectior, quam fuerint Scribentes ii, qui in honore habentur. L. 395.) ut hactenus laudatis infe­stus sit, quod illum multis saeculis praecedentes, ve­nerationem praematuram solâ aetate sint consecuti; imò verò sive veteres fuerint, sive moderni, sive Phi­losophi, sive Theologi, (quos maximè omnium odio habet) sive tandem Juristae, Pyrgopolynicis instar, fla­tu uno eos omnes prosternit. Sauretius illi insanus audit, (L. 39.) Dn. Ed. Cocus Miles, quem plu [...]imi no­stratium, velot legis Anglicanae oraculum, venerantur, inter stultos Legistas ab eo numeratur. (L. p. 140.) Verùm taedet me hac in re diutiùs morari; haec hacte­nus pro ingenii atque indolis Hobbianae specimine sufficiat collegisse: proximum est, ut quid de seipso & suis operibus sentiat, deinceps dicamus.

Atque hic quidem cavendum atque metuendum tibi mihíque est, ne quid humile aut moderatum, ne quid non magnificum, imò divinum de Thomâ nostro ejusque scriptis sentiamus; ne forsan eum inter homi­nes aut Philosophos, qui humanum aliquid pati so­lent annumeremus. Certè, aequum est, ut putemus e­um, & seipsum & sua penitius quàm nos possumus, in­telligere, quaerenda igitur atque anxiè investiganda est ipsius de seipso sententia, ne quid forsan judicii errore in illum committamus. Primum autem, suspi­ciendus est ille, tanquam omnis Philosophiae, tum Civi­lis tum etiam Naturalis, vel primus vel summus Autor at (que) inventor, tanquam Empusae, tum Philosophicae tum etiam Theologicae, abactor, atque profligator, (Ep. c.) quod est certè honores non humanos & sobrios, ve­rum divinos meruisse. Hinc certè enata illi spes est, ut [Page 11] pro Academiarum (quaecunque per universum terra­rum orbem sparsae sunt & disseminatae) doctore legi­timo habeatur; sola ad hanc rem apta sunt, ea, quae ex ingenii sui scriniis educta sunt, [...]. Leviatha­nis (Cap. 30. p. 180.) has ipse movere dignatus est quaestiones. Annùm Academiae Anglicanae satis erudi­tae non sunt, disciplinam Civilem ut doceant? Annùm tu ipse es, (Thoma) qui suscipies Academias instruere? quarum ad primam respondet, nescire ipsas veram do­ctrinam seminare, omninò [...]. Ad alteram, non necesse esse, ut vel affirmando vel negando respondeat, u­numquem (que) enim, qui ad id quod facit, attenderit, facile percepturum quid eâ de re cogitat. Verùm haec tectè aliquantulùm & modestiùs quam solet; vis igitur eum clarè at (que) remotis ambagibus suum sive judicium sive spem conceptam enunciare. Librum illum (Leviatha­nem) utilem esse judicat ut imprimatur, utiliorem au­tem ut in Academiis doceatur. (L. p. 395.) fortasle; neque dubitandum est, quin plures hoc idem de suis ipsorum libellis a que inventis judicent. At ipsi spes est, futurum aliquando ut in Magistratus supremi ali­cujus manus incidat iste liber, qui imperii absoluti atque integri exercitio, facturus sit ut publicè doceatur. (L. 193.) atque hoc quidem fortassis, tuo judicio, satis pro dignitate suâ, satisque pro imperio quod ambit Philosophico, neque tamen portentosum, aut quod re­liquorum (si sibi daretur optio) hominum vota saltem atque desideria excedat.

At nondum, crede mihi (vir amicissime) supremum illius scopum summam (que) ambitionis [...] cogi­tando attigisti; censes forsan Hobbeo nostro satisfa­ctum iri, si in porticu ac Lycaeo, si forsan in Triviis ac Scholis; verbo uno, si in subselliis Philosophorum, stu­diolae juventuti exponatur, ei (que), depulsis reliquis om­nibus, [Page 12] magister unicus imponatur, imò verò parva sunt ista, si cum votis Hobbianis conferantur: conscen­dendum est suggestum, ipsoque ex pulpito, unde sacri sermones solent, inculcanda est hominibus, à Concio­natoribus sacris, ipsius doctrina, illud (que) vel Evangelii ipsius loco veteris, vel tanquam Novum Evangelium. Migna (inquis) narras, at (que) inexpectata, eaque, quae de Antichristo vel legere solemus, vel audire. Tu igitur dic, obsecro, quis sit sensus hujus orationis (Leviathanis c.30. pp. 176, 177.) ubi postquam haec sibi objecisset, (nam ipse sibi audet aliquando (quaedā leviora) objice­re) Nō esse quenquā doctrinae suae civilis (sublimioris) capac̄. Respondet, Nū eò adduci poterūt nationes integrae, ut in mysteriis Religionis Christianae, quae rationem exce­dunt, acquiescant— Et non poterunt homines institutione & praedicatione (quae lege protegatur) essicere, ut accipi­atur eâ doctrinâ (nempe Leviathanis) quae est tam rationi consona, ut apud homines praejudicio non labor an­tes, non ultra opus sit ad eam discendam, nisi ut quis au­ribus eam percipiat? Quin igitur tandem opinor, fidem liberavi, neque magnoperè mirandum est, pro Mago cum aliquando habitum: quid enim obstat, ut Deum sanctum se esse praedicet: ego certè in animo jam nunc habui, ut eum, nó Thomam deinceps vocarē sed Simonē.

Unde inquies, hos animos sibi sumpsit hic vir, quem nos mortales mortalem esse credidimus, Malmesburiae natum, ut aliae infantes solent, ibique lacte primùm e­nutritum, deinde slagris exceptum pro ingenio & fato reliquorum puerorum, denique non eum magis esse Jovis sobolem credidimus, quam Amphitruonis. Di­cendum est unde hos animos. Nempe, Si quid possint rei tractandae dignitas & utilitas, tractandi recta me­thodus, causa & consilium in scribendo probum, scriben­tis [Page 13] deni (que) moderatio, ea omnia lectoribus pollicetur (in prae­fatione libri de Cive, qui omnis est liber in Leviathanē conscriptus, haec ita (que) de illo etiam libro intelligenda) Ossicīorum civilium Elementa evidentissimâ demonstrat connexione (ep. de C.) libros ipse scribit (non ut solent caeteri) nervosos, utiles, non vulgares (ibid.) Non disserit ille (quod reliqui mortales solent) sed computat (Praef. C.) Res unica est, quam in libro de Cive non demon­stratā, sed probabilitèr positam esse confitetur, in libro autem de corpore, omnia esse legitimè demōstrata confi­dit (c.ep.d.) Imo pollicetur ejus nomine Marinus Mer­sennus (ep. ad Sorberium libro de Cive praefixa) quod ab ipso accepisse censendum est) nos visuros Nobilem illā Philosophiam (Hobbianā non minus quā Euclidis Ele­menta demonstrari. Haec certè ea sunt, quae secum dum recolit, altior (que) meditatur, excitatus est ipsi animus ex­celsus at (que) magnus, ut de reliquis omnibus ea loqna­tur, quae nos supra commemoravimus, scilicet, ut ludi­brio habeat, & contemptui, quicquid est uspiā hominū, se verò ipsū daemonē, aut saltē heroëm, faceret, coeló (que) locaret. — Mediis (inquit) videor discumbere in astris

Nunc autem quid vis me facere, decus meum? num adversus demōstrationes pugnare (quod est caput rupi objicere) non inquis,) veru experiri modò, an demon­strationes suae ejusmodi sint, qualia ea esse solent ar­gumenta, quae nos solemus Academici, no mine tā prae­claro insignire. vis igitur hoc saltē, ut omnes ejus libros excutiam, eosque ad examen seriatim reducam. Neque verò hoc ipsum praestare possum, non solum, quia mul­ti sunt, & eos defendit numerus, verùm quia solet ille res suas coquere & recoquere, ita ut vix aliquid in suis libellis reperiri existimem (Geometrica ista & Physica in libello de corpore si excipias) [Page 14] quod non bis térve variis in libellis variís (que); linguis repetatur. Fieri igitur nullo modo potest, ut libros suos omnes ordine persequa [...] eo, quo scribuntur, ne molesta sit tibi nimis Crambe recocta.

Quinimò hoc, si tibi libitum fuerit, facturus sum, in Philosophiae Hobbianae (certa ad capitula reductae) Fundamenta quam potero brevissimè inquiram, mi­ssâ omninò Geometriâ suâ, quam pro dignitate ex­ceperunt in Elencho Geometriae Hobbianae, Collega meus Johannes Wallisius S.T.D. vir doctissimus, & in animadversionibus suis. v. cl. Andreas Tacquet: Missa (que) uberiore inquisitione in tractatulum de Li­bertate & Necessitate, quem sibi reprimendum sump­sit R. Bramhallus ab ipso provocatus; caetera autem, favente Numine, hoc ordine disponam. Nempe ut dicatur

• 1. De Dialecticis.
• 2. De prima Philosophia.
• 3. De Naturali Philosophia.
• 4. De Hominis natura.
• 5. De Civilis disciplinae Fundamentis.
• 6. De iis quae ad Religionem propiùs spectant.

In istis siqua minùs mihi legenti satisfecerint, dissen­sus mei rationes quàm potero brevissimè & modestè explicabo. Ista autem tria priora de Dialecticis, Me­taphysicis, & Naturali Philosophiâ, ad seriem & me­thodum libri sui de Corpore, prosequemur.

CAP. 2. De Philosophiâ.

EXordiendum itaque est à Dialecticis iís (que) quae ad Philosophiam universam pertinent. Miraberis [Page 15] forsan virum hunc, qui naturae à secretioribus consili­is haberi perpetuò satagit, ista tenuiora, ab infinito Scribill [...]torum numero tractata, non omifisse; verum non desunt ipsi hujus rei rationes eaeque plures, utpo­tè, mysteria ab ipso explicata ut capiant homines, fin­gendam esse ab ipso mentium humanarum ratiocina­tionem: hinc etenim eveniet, si homines codem mo­do prorsus ratiocinentur, quo ipse solet, eadem cum ipso sensuros eos esse. Neque de demonstrationum suarum viribus quicquam detracturos, hoc primum regerere potest, verum & illud Intenui labor at te­ruis non gloria. At at non ille opus habet istiusmodi excusatiunculis, non ille res rractat, uti caeteri morta­les solent: at at In nova fert animus

Hoc ipsum nempe est, quod Coronidem Leviathani imponit, redire se ad intermissam (diutiùs reverà quam [...] erat tanti nominis Philosopho) corporum con­ [...]plationem, ubi non minùs esse placituram sperat ope­ [...], quam in opere civili displicere solet. Ecce quid ille pollicetur, eccùm autem eum promissa im­plentem. Nonne vides titulum ipsum esse novum? (Computatio sive Logica) Solebant hactenus autores trito vel Logicae vel Dialecticae vocabulo ratiocinandi artem insignire. Non sic Aeacides. Dices tu forsan Computationem potiùs Logisticam esse dicendam quam Logicam, ista nimirum potiùs se mutuò referre vocabula, atque ita perpetuò ea reddere solere Mathe­maticos; quasi verò ipse Mathematicus non sit, quaeso te fibrae tuae rigorem aliquantulum remittere, certè [Page 16] si Mathematicus non fuerit, frustra ab illo vel phi­losophiam naturalem, vel Logicam (sive Computati­onem) expectabimus. Fieri non potest, quin somnum, eum (que)linguâ prorsus insensatâ explicatum, potius quam scientiam naturae efferant illi, qui philosophiam docere volunt absque multa Geometriae cognitione (l. 369.) &, acquiritar ratiocinandi ars, non praeceptis, sed us [...] & lectione eorum librorum, in quibus omnia severis de­monstrationibus transiguntur, Corp. p. 40.

Quin physicus ille est, (imo primus philosopho­rum naturalium) quinetiam [...] est omniaque demonstrativè tradit, necessum igitur est, ut sit etiam Mathematicissimus; novit igitur quid sit logistice tum numerosa, tam etiam speciosa, ideoque de vocum interpretatione non est cum ipso litigandum. Cernis, ut ultima primis apud cum respondeant, quam stre­nuè evincit, ipsi omnia esse credenda asserenti, quam sit iniquum ipsi negare, quod est olim Pytha­gorae concessum (cui omnia numeris tribuenti, rati­onis omne opus fuit Computatio) ut reclamanti os obstruat illud, [...]. Ne (que) ego in hac re multus la­boro, at erunt interim, quibus fas erit dubitare (El [...] ­chum quendam jam nuper editum legentibus) an [...] erit ipse omnium mortalium [...], brevique ratiocinio pronum erit concludere, illo ipso pre [...]unt [...] pro Mathematicae scientiae, quae in illo est, mensurâ, de reliquis esse statuendam. Neque certè deerunt un­quam hujusmodi quaedam submurmurantes, mihi potiùs respondendum illis est, qui neque nova esse admittunt, quae pro novis ipse venditat. Nam neque novum esse, quod disserendi methodus eadem dica­tur esse quae est numerandi; Nempe, hoc ipsum Py­thagoricis solenne fuisse, quin Platonem in Epino­mide [Page 17] notionem hanc fusius explicare, hoc idem Ca­balistas paginae utrique suorum operum inserere sole­re, unde illud quasi carmen legitimum ab ipsis effu­sum eum omnia nosse qui noverit numerare. Fortasse! Verum haec Thomae for san inaudita, ideóque ab ipso pro novis non inhonestè venditata.

At arctiùs ea virum urgent, quae sequuntur, ai­unt eum plurima libello de Corpore protulisse, quae neque ipsi nova sunt, sed saepius in aliis li­bellis tradita, quae etiam in Autoribus, quos reticet, parum variata inveniuntur, atque haec ipsa non alia ratione, quàm quia non aliter fiet (Avite) liber.

Magna certè pars hujus capitis aliundè desumpta est, ex operibus vel suis vel alienis: paragraphe de utilitate Philosophiae (viz. 7) omnes ejus ferè libel­los antehac parùm variata ornavit; viz: Librum de Cive, de Homine, Leviathanem. Illa de veteribus Philosophis querela eorumque contemptus quoties in reliquis occurrit? adeo ut clamare illud necesse habeant, — Nec dum finitus Orestes. Quinimò, quod dolendum est, ipsum libri hujus primum exor­dium est à Leviathanis p. 367, 368. traductum. Nos quid ad ista dicemus? Sit nobis Amicus Plato, Amicus Thomas, at magis est amica veritas. Quare istis omissis ostendemus brevissimè, quaenam ea Nova sunt, quae in Capite de Philosophia effundit.

In ipso operis limine haec habet. Philosophia, id est, Ratio naturalis, in omni homine innata est.

Deinde statim Philosophiam desinit esse Cognitio­nem acquisitam. Hoc certè novum est, in limine statim discursûs; de Logica, experiri juvenum ingenia, an pos­sint [Page 18] ea, quae sibi contradicere videntur, recipere; atque ita ab initio, ad mysteria similia ubique secutura, eos praeparare.

Dices praeclarum eum equum fore, qui nunquam cespitaverit, concedo hoc quidem, neque tamen amo, hoc, quicquid est, in limine impingere; certè aliquid mali ominis videtur habere. Nos caetera intueamur.

Certè novam habet philosophiae definitionem.

Ejus explicationem novâ methodo prosequitur.

Nova plurima inter loquendum de philosophia aspergit.

Philosophiam hoc modo definit; Philosophia est effectuum sive phaenomeωr ex Conceptis eorum causis seu Generationibus, & rursus Generationum, quae esse pos­sunt, ex Cognitis effectibus, per rectam ratiocinationem acquisita cognitio.

Nova est haec planè philosophiae definitio, si cum reliquorum hominum cogitatis atque definitionibus conferatur; ipse autem eam (paulo mutatam) tra­didit Leviathanis Cap. 46. sub initiò: ubi inveniti po­terunt & ea quae sequuntur.

• 1 Hujus definitionis, primò, terminos explicat & tractat.
• 2 Disserit deinde, stylo rhetorico, de philosophiae Fine, utilitate, defectu.
• 3 Tum subjectum philosophiae exponit, illudque limitibus (facta extraneorum ejectione) coercet.
• 4 In partes eam dividit.
• 5 Et cautè admodum concludit.

1 Est (inquit) Cognitio acqūisita per ratiocinationem, ideóque ea excludit, quae data sunt à natura; Ideóque non est philosophia ratio naturalis, in omni homine innata: evertit igitur illud, quod in ipso orationis ve­stibulo protulerat. Intereà, excluduntur ex hac defini­tione [Page 19] sensio & memoria, quae homini communia cum brutis esse asserit contra Cartesium, at nusquam il­lud demonstrat.

At, inquit, Experientia (cum sit memoria) excludi­tur, ergo etiam prudentia (quae nihil aliud est quam ex­pectatio rerum similium us, quas jam Experti sumus.)

Ut de defitione prudentiae, quae omninò manca est, nihil contendam; annum idem est Experientia & habitus expectationis rerum similium &c? annon ti­bi labascere videtur logicus noster & ratiocinio de­ficere? Verum, quid si memoria hîc eum destituat, faci­atque, ut sibi alibi contradicat? In praefatione ad le­ctores libello de Cive praefixâ ait Platonem, Aristo­telem, Ciceronem, caeterosque philosophos, Graecos, Lati­nos (omnium gentium) despecta ab eo capita) liben­tèr illud pati, ut reliquarum scientiarum studiosi ha­beantur ingeniosi, imò quidlibet praeter prudentes, no­men autem illud peritiae civili deberi. Quid autem? Annon peritia civilis philosophiae pars est? Annon ipse est primus Autor philosophiae (id est prudentiae) ci­vilis? Ep. ded. c.

Per Ratiocinationem autem Intelligit Computatio­nem. Quae jam est, quaesumus, differentia inter disse­rere & ratiocinari? ipse autem se non disserere, sed com­putare prius affirmavit; Sentio hunc hominem me­moriâ multùm destitui, sed senex est, ne simus adver­sus ipsum morosiores, quid est tandem Computatio? Est, inquit, Additio & subductio, &, si quis velit, multi­plicatio item & divisio, (neque contendet, opinor, si quis cupit, ut radicum eductiones, & quicquid est Al­gebraicae Exegetices huc referatur.) Magna, inquis, narrat & plane nova; imò, vocabula potius nova, res pervetusta, lippis jamdiù nota atque (Academicis) Tonsoribus, haec etenim omnia si penitiùs conside­rantur, [Page 20] nil aliud sonant quam compositio illa atque divisio vulgarium dialecticorum. Consulat, si cui sit otium, exemplum (§ 3.) nihilque inveniet causae, cur hac ratione antiqua Dialectices notatio in novam Computationis permutetur.

At, inquit, non putandum cum Pythagora, compu­tationi in numeris tantum esse locum. Nam magnitudo magnitudini, corpus corpori, motus motui &c. addi potest adimique: quasi mercatores, quia nummos com­putant & merces, illud in numeris non faciant: imò peractâ hâc Additione vel Subductione, erit ista nonnisi per viam numerorum intelligenda, neque minus est operatio Arithmetica, sive quis per cyphras, sive per species operetur, sive merces sive motus re­liquáque ab eo enumerata in calculum trahat.

Est, inquit, Philosophia cognitio Effectuum seu Phaenomenωn. Quid illud significat? Nempe effectus at (que) phenomena sunt corporum facultates sive potentiae, qui­bus alia ab aliis distinguimus.

Jam tandem cerms nova illum protulisse. Philoso­phia est cognitio phaenomenωn, phaenomena sunt cor­porum affectiones; solet quidem definitio sua hucus­que Physicae antiquorum convenire, quae pars est ha­bita Philosophiae, non tamen credita est hactenus eam integram exhaurire. Quaenam est haec hominis Logi­cam docentis [...] illud generi universo tribuen­tis, quod non nisi speciei convenire solet?

At, inquies, Philosophia est rerum cognitio, res autem ex mente illius non sunt nisi Corpora. Frustra itaque Philosophiam physicâ ampliorem quis dixerit. Credo ego quidem hanc esse mentem illius, verùm hoc non est eum excusare, nisi quis alicui opprobri­um hoc modo tollere velit, dicendo accidisse, quod objicitur, non ex errore atque inadvertentia quadam fortuita, verum ex laesis omnino principiis, aut innata [Page 21] quadam insania. Ostendendum erat ab illo primùm, nihil aliud in universo contineri praeter corpora eo­rumque motus, ideoque tolli Deum, Angelos, men­tesque hominum perennes. Nempe hoc est, quod in Leviathane ubique asserit, non esse Spiritus, verùm absurdam esse verborum connexionem, ubi substanti­as Spirituales in ore habere solent Philosophi. Atque erit in progressu (spero) orationis, ubi istâ de re ac­curatiùs disseretur. Interim hoc in loco ubi ex primis omnia deducere profitetur, istud [...] non evicisse, sed postulasse, hominis in logica ratione non utentis, verum (quod dicimus) absque hospite computantis, esse videtur.

Verùm est & aliud, ubi à communi omnium sensu abhorret ista definitio, etiamsi concedamus (quod est nullo modo tamen faciendum) Philosophiam atque Physicam reciprocari.

Nempe Philosophiam esse ait cognitionem Effectuum exconceptis causis seu generationibus; & rursus, genera­tionum quae esse possunt ex cognitis effectibus.

Hoc est, Philosophia est cognitio effectuum ex causis quae esse possunt, & causarum quae esse possunt ex effecti­bus. Bellè admodum, quis unquam ante Thomam hoc judicavit, illud esse opus Philosophi naturalis, ut res non per causas earum naturales & certas, verùm effi­ctus à nobis ipsis uti possibiles cognoscantur. Ego quidem hactenus illnd esse opus Philosophi naturalis, ut quo molimine & qua [...] proveniant phaeno­mena naturae, altiùs inquirat atque investiget, existi­mabam; ne (que) me ab hoc meo judicio Computista di­movit. Certè aliud est causas rerum naturalium in­telligere, aliud hypotheses excogitare, neque so­lebam ipse Astronomorum sive veterum sive re­centiorum, (boneficio Excentricorum atque [Page 22] Epycyclorum, eorum (que) combinatione, corporum cae­lestium phaenomena, solventium) excogitatas hypo­theses, veluti partem philosophiae naturalis intueri: neque credidi aut verum esse, aut verisimile, naturae conditorem, qui solet omnia simplicissimo opere & maximè compendioso absolvere, tot tricis opus suum implicasse, quinimò in humanae imbecillitatis subsidi­tum ab hominibus ista fuisse excogitata, ut planeta­rum syderumque posirus vel futuros, quoquo modo, praedicere possent, vel dicere praeteritos.

Certè (ne sorsan excurrat oratio) non haec con­veniet scientiae naturali definitio, verum doctrinae cu­ivis hypotheticae, sive hypothesium investigationi, quae hactenus Mathematicorum opus judicata est, non autem philosophorum naturalium: quin definitionis hujus exempla ex Geometria peti posse aliqua conce­do, verum corporum motibus reliquisque affectioni­bus (ubi ex materiae dispositione phoenomena quae. runtur) frustrà dicimus eam applicari; neque enim Medicus aut Architectus in eo quod esse potest, ac­quiescit, quos tamen ex philosophia operari nullo modo debet negare. S [...]d de his satis.

2 Tempus est, ut de Fine philosophiae loquentem audiamus, ejusque utilitate. Finis, inquit, & scopus est, ut praevisis effectibus uti possimus, & è contra. Verum quaen [...]m potest esse praevisio, ubi non nisi possibilis rei causa habetur.

Enumerat (§. 7.) utilitates quasdam Physicae & Ge­ometriae; verum non ille debuit ista separare: cui physica est hypothesium inventio, haec enim est om­ninò Geometria. Ego autem utilissimas esse existimo, neque novi, qui Herculem unquam illaudaverit.

Frui horum beneficio Europeas ferè gentes omnes as­serit, Asianos plerosque, Africanos aliquot, at carere eo [Page 23] Gentes Americanas, causamque hujus phaenomeni in­quirit. Annum (inquit) illae, his Acutiores sunt? an­non sunt omnibus hominibus eaedem Animae? quid ergo? (inquit) Alteris adest, alteris d [...]est philosophia. Prae­clarè admodum & rhetoricè. Verum hoc ipsum phi­losophiam invenisse annon est acuminis amplioris? quorsum igitur in hujus paragraphes sequentibus, in­stituta est sui aliorumque importuna & fastuosa comparatio, ex Leviathane aliis (que) libellis suis corrasa? (vide l. 176. ep. C.) Nolo ego in loco isto mihi ad­modum molesto morari. Festinamus ad subjectum philosophiae, eaque, quae inde excluduntur. Solent re­liqui scientiarum subjecta in definitionibus compre­hendere, quid est, quod apud ipsum haec sequuntur tam longo dissita Intervallo? At, inquies, hoc ipsum in definitione continetur, hoc esse, quod ex definitio­ne jam supra evici, philosophiam suam nil nisi Corpora complecti, ideoque cum §. 8 ^a. asserit subjectum phi­losophiae esse Corpus, habendam hanc esse pro explica­tioue phenomenωn quae esse possunt &c. Eum itaque in terminorum Explicatione adhuc versari.

Fortassel verum quid tum sibi voluit interposita ista dissertatio de utilitate philosophiae, num licebit mihi ariolati? videbat se jam tum strenuè rem suam egisse, neque potuit à laudibus sibi debitis [...]bstinere. Annon est virtus remuneranda? annon Honos alit artes? annon hoc est invidiam augendo ulcisci (Ep. De. C.) Imò verò Thoma, Tu ne cede malis, sed contra auden­tior ito. Verum (urgebunt invidi) quo nunc evasit istud. Si quid possit tractandi recta methodus, si quid scribentis moderatio &c. quae sequuntur? multa habet quae referre potest. Locutum illum esse tum tempo­ris de opere politico, ibique methodum esse necessa­riam, non autem in Logica sive Computatione, (cu­jus [Page 24] est methodum ipsam docere) verùm ego dicam, quod res est. Definitionem hanc transcripsit ex Le­viathanis cap. 46. at illam quae ibi est, non integram, sed omissâ parte eâ quae finem atque utilitatem Phi­losophiae (quam illic in definitione posuerat) comple­ctitur; quoniam absque verbis istis, longam satis esse definitionem existimabat. Verùm ut ea de causa lau­des ipse suas negligeret, hoc nulla unquam evincet ratio. Habes itaque [...] hujus rationem: pro­grediendū est ad ea, quae sunt ex Philosophia exclusa.

Illud opinor (vir amicissime) mecum existimas, quicquid est rerum in natura, intra Philosophiae am­bitum contineri: non hoc volo, illa omnia intra Phy­sicam propriè dictam comprehendi (quanquam istud ex suis principiis asserere hic Autor debere videatur) sed intra partem aliquam Philosophiae: quae igitur à Philosophia excluduntur, ea etiam ex universo sive ex naturali omnium rerum Systemate excludi ab eo sunt intelligenda.

Excluditur autem à Thomâ scientia omnis de Deo, quanquam in Leviathane p. 190. in libello de Cive p. 269. Scientia de Deo Naturalis ab ipso exponatur.

Excluditur doctrina de Angelis; Scientia omnis quae oritur ex divina inspiratione; postremò, doctrina de cultu Dei

Miraberis forsan doctrinam de Anima ab ipso non excludi, verum doctrinam de corpore illam omnem continere judicat, animam enim à Corpore diversam, nullam esse existimat: uti posthac dicetur.

4. Quid sit Philosophia, jam satis (ut opinor) intel­ligis: sequuntur partes ejus, est autem Philosophia se­cundum hunc Autorem, vel Naturalis, vel Civilis. Ethica, vel Politica.

Nempe Philosophia est illi scientia de Corpore. Cor­pus [Page 25] est vel à natura compaginatum, vel à conventioni­bus hominum & pactionibus constitutum.

Prima dat nobis Philosophiam Naturalem, secun­da Civilem. Euge vir ornatissime! dic tamen, quaeso, Arithmetica omnis an est pars Philosophiae Naturalis, an Civilis? dicet forsan naturalis, quia numerat cor­pora naturalia. Quin & numerantur animi motus & pactiones, & quicquid est rerum earum quas ille Ci­viles appellat, ideóque ad neutram Philosophiae par­tem est referenda, vel ad utram (que). Quin doctrina ipsa de homine ejusque ingenio ad quam partem re­ferenda est? dicet Civilem. Verùm neque homo ne (que) ingenium ejus à pactionibus hominum constituiur, potiùs igitur ad naturalem pertinebit.

Reverà, vir amicissime, multa sunt quae adversus istam Philosophiae distributionem dici possint, neque unquam ex ingenti dialecticorum numero, quenquam observando notavi, qui vel definiendi vel dividendi, vel methodi leges Hobbio minus intelligere visus est. Neque verò hoc ipsi multùm exprobrandum judica­rem, nisi & Logicam scriberet, & solus sibi sapere vi­deretur, reliquos (que) omnes contemneret. Certè non omnibus illud concessum est, & rectè sentire, & ea quae sentiant clarè atque ordinatim proferre; imò li­cet hoc quidem caeteris, contemnere si velint disseren­di [...] & elegantiam, at Logicis & Geometricis, hoc minimè indulgendum, quorum opus ipsum ipsaque professio scribendi illud suscipit, ut de rebus propo­sitis accuratè & minimè confusè dicatur. Quod ad me tamen attinet, ne infinitus sim tibi (que) permolestus, pol­liceor in sequentibus me non nisi parcè admodum istiusmodi lapsibus inhaesurum, verum passurum esse, ut inelegans sit sive Rhetor sive Dialecticus (non bar­barismos insectabor aut solaecismos) modò rectè senti­at, verbis (que) non subsit falsum.

[Page 26]5. Superest, ut gratias ipsi agamus; quod liceat no­bis, si velimus, à sua ipsius Philosophiae definitione di­ssentire; magna certè est ista indulgentia, ut relin­quat nobis [...]entiendi libertatem ille, qui neque in na­tura, neque in Civitate libertatem ullam hominibus concedit; spero quòd non minor ipsi habebitur quàm debebitur gratia. Sed alia illius prosequamur.

CAP. 3. De Vocabulis, ubi de Universali, & de Sustantia In­corporea.

QUàm sint cogitationes hominum fluxae & caducae, quàm sit fortuita & perturbata earum repetitio; imò quàm sit periculosum, hominum etiam eorum, qui Philosophos se esse prositentur, promissis fidem adhibere, Non aliunde potius quam ab hoc authore discendum erit. Hic etenim in sine Leviathanis nova pollicitus, vix quicquam in universa Logica, praeter tum sui ipsius, tum aliorum hominum multoties, can­tatas, auribúsque nostris importunius ingestas senten­tias occinit. Hoc quicquid est ferè de vocabulis, vel in Leviathanis, cap. 2 & 3, velin Tractatus sui de Ho­mine capite 5 & 6, vel in aliis innumeris authoribus reperitur. (Quot etenim existimas esse viros, qui de vocibus & signis, co [...]úmque speciebus positivá, ne­gativâ; commmni, propriâ; (sive universali, singulari,) primae intentionis, secundae intentionis; desinita, inde­sinita, caeterísque quae apud eum enumerantur specie­bus ad nauseam usque disseruerunt?) Annum tu, quae­so, expectabas, ut ista tractantem invenires illum, qui in intimos naturae atque artis recessus penetravit, na­turamque ipsam, in obscuro antehàc latitantem, veluti [Page 27] novus, Hercules in lucem extraxisse gloriatur? imò (inquis) expectabam, ut qui de Dialectica sermonem instituit, de istis minimé sileret. Verum quid opus e­rat, ut Dialecticam scriberet? Nempe novum ille hu­jus disciplinae nomen invenerat, quod ne homines ne­scirent, scribendus erat libellus hic lepidus. Haec for­san erat causa hujus rei praecipua, verùm & aliae non defuerunt ipsi hujus phoenomeni rationes. Nam habet & hic nova nonnulla & mira, quae sparsim immiscenda erant, quorum (omissis istis vulgatioribus) mihi sunt aliqua leviter attingenda.

In Capitis secundi libri de Corpore (cui titulus est de Vocabulis) initio, haec habet. Nos ne (que) quantitatum sine sensibilibus & praesentibus mensuris, neque colorum sine sensibilibus & praesentibus exemplaribus, ne (que) nume­rorum sine nominibus numeralibus meminisse posse. Vi­deocertè mihi spem omnem concordiae cum hoc viro ferè praecisam esse, cui in ipsa sensatione & memoria, unde omnis ratiocinatio enascitur, dissentire contigit. Sentio ego me enim & quantitatum & colorum, pro­fundâ nocte, ubi lumen abest, meminisse, numeros­que ingentes, quales esse solent ii, quorum in Canone Mathematico usus est, melius ego vel ciphrarum vel potestatum notis intelligo, quam si nomina eorum in longum disponantur. Quin absque ullo vel verbo­rum vel signorum visibilium subsidio, novi pueros tri­ennes, qui modulos cantusque musicos ediscere mul­tos valuerint eòsque retinere. Si dixerit ad memori­am utilem esse verborum notarúmque supellectilem, non litigabo; cum abfque illis memoriam esse nullo modo posse enunciet, non hoc facit pro [...] sive Logica, sive Mathematica.

Ejusdem farinae illud est (§ 2,) ubi dicit ad Philo­sophiae acquisitionem, necessarium esse ut sint signa aliqua. [Page 28] quibus quae ab aliis excogitata sunt, aliis patefieri & de­monstrari possint.

Concedimus ad Philosophiae traditionem atque do­ctrinam, necessaria esse signa, verùm, est & alia Phi­losophiae acquisitio, per Inventionem, ibi (que) rerum intel­lectio signorū institutionem necesse est, ut praecedat.

Nolo illud exagitare, ubi asserit (§ 4) voces à Deo doctas, ad [...]urrim Babel in desuetudinem abiisse; quan­quam ego illud nullâ eum ratione evincere posse ex­istimem, mihique credibile sit labiorum illam con­fusionem, de qua loquitur Scriptura, ad animorum potiùs discordiam, quam ad linguarum discrepanti­am, esse referendam.

Cum dicit (§ 5) Quoniam nomina signa sunt concep­tuum, ideo manifestum esse signa ipsarum rerum ea non esse, nil aliud mihi prodit praeter animum in eos, à qui­bus ista de vocabulis vel mutuatus est, vel mutuari po­tuit, ingratum. Quid enim est aliud esse signum rei, nisi aptum esse (sive naturâ sive instituto) ut rei istius in animo conceptum excitet? neque enim absque re­latione ad conceptum significatio est ulla, etiamsi si­militudo major vel minor esse possit. Potest igitur (ad mentem Dialecticorum) idem esse & signum rei & conceptuum. Ubi disputatio illa reperiatur, an nomina significent Materiam, an Form [...]m, an Compositum, ego planè nescio, verùm existimo finxisse illum ejusmodi disputationem, ut de Metaphysicis pro solenni suo triumphos agat.

Sectione 8. ait duorum nominum contradictoriorum, alterum cujuslibet rei nomen esse, alterum non esse. At (que) illud rectè. Ubi verò sententiae ejusdem enunciandi hanc formulam, (Idem non potest esse & non esse) ob­scuram esse queritur, vereor ne contra communem hominum sensum, proterviùs hoc asseruerit, ut possit [Page 29] denuò in Metaphysicos suo pro ingenio insultare. Cer­tè quid sit esse, quid non esse, omnes statim prolatis his verbis intelligunt; verùm quid sit illud ipsum nomen habere, quid sit esse contradictorium ex Logica peten­dum est, vel ab ipso Hobbio, qui in omni contradicti­onum genere tantoperè est exercitatus.

At (que) haec hactenus forsan leviora, sequuntur ea, quae majoris sunt momenti. (§ 9.) haec habet. viz. Nomi­nibus universalibus respondentes in animo conceptus esse singularium rerum phantasmata, ideo (que) non esse opus ad vim Universalis intelligendam, aliâ facultate quàm imaginativa, qua recordamur voces ejusmodi modo unam rem, modo aliam in animo excitâsse.

Nosti V.C. ab iis qui animae humanae immortalita­tem ex principiis naturae evincere contendunt, solere illud pro argumento non contemnendo (imò irrefra­gabili) adduci, quòd excedat operatione suâ mens humana, Sphaeram omnem corporeae actionis, eaque perficiat quae ne (que) motus Corporei ne (que) phantasiae (quae hominibus cum brutis communis creditur) actiones assequuntur.

Existimat hic Philosophus, sui interesse plurimū, ut anima non sit immortalis; hoc est quod aperto capite & verbis conceptis in Leviathane contendit, animam morte dissolvi: imò verò sententiae contrariae asser­tores, non esse ferendos in civitate, utpote turbas, se­ditiones, bella civilia, ex hausta immortalitatis opini­one exoriri. Quare obviàm eundum esse censet, om­nibus iis argumentis quibus uti homines solent, ut sibi vindicent, atque asserant Immortalitatem. No [...] integram hanc quaestionem, quae est de mentium hu­manarum natura, infra (cum bono numine) discuti­amus: interea juvat demonstratoris hujus vires atque acumen experiti.

[Page 30]Sententia quam ex Sectionis istius ratiocinio infert, haec est. Non esse opus ad vim Universalis intelli­gendam, alià facultate quàm imaginativâ.

Atque hoc, inquis, manifestâ infert probatione, si etenim conceptus respondens nomini alicui universali sit phantasma rei singularis, (phantasma autem rei sin­gularis sit imaginationis opus) sequetur sua demum conclusio. Imò concedo hoc sequi ex ista hypothesi: verum attende, quomodo demonstret conceptus no­mini universali respondentes esse ejusmodi phantas­mata.

Aut, inquit, (nempe vis haec est argumentationis suae) conceptus voci universali respondens est phantasma alicujus singularis, aut voce universali significatur, es­se in natura quoddam universale quod ista voce de­signatur. Exempli gratiâ, aut conceptus respondens huic voci (Homo) est phantasma Petri vel Johannis, &c. vel est aliquis Homo universalis, cui vox ista re­spondet.

Quis non videt, quam sit laxum & fluens minimè­que sirmum illud argumentationis genus, quod nomi­ne demonstrationis venditat novus hic homo: conse­quentia haec est; aut conceptus huic voci (Homo) re­spondens est conceptus Petri &c. aut est conceptus rationis alicujus communis, in quo Petrus, Johannes caeteríque conveniunt, id est, conceptus communis de Petro, &c. explicabilis. Non est itaque conceptus iste phantasma rei singularis, neque conceptus hominis cujusdam universalis in natura existentis, verum Idea rationis cujusdam communis omnium sub eadem spe­cie singulorum; cujus Ideae formatio ab imaginatione quae singulorum est, esse nullo modo potest.

Verùm, ut & mentem nostram aliquantùm explice­mus, simulque strophas ejus in lucem protrahamus, [Page 31] communi aliquo exemplo rationis humanae metho­dum in universalibus efformandis exponamus.

Proponatur ante oculos Triangulum rectis lineis descriptam; quod aliquis aliquanto temporis spatio contempletur, occurrit primùm, Trianguli hujus imago; hujus, inquam, uti describitur, tum quoad co­lorem, situm, magnitudinem, figuram imago, id est phantasma hujus objecti singularis, productum ab ip­so objecto, motum in cerebro excitante. (Loquor ex mente Hobbii; ego n. aliud ad phantasma requiri posthac me sentio evicturum.) Triangulum hucusque contempletur, donec invenerit tres illius angulos du­obus rectis aequales esse. Duplici autem modo hoc in­veniri posse novimus, nempe vel experientiâ (quan­tum de aequalitate rerum sensu innotescit) exempli causâ circini beneficio angulos arcubus circulorum metiendo, vel altâ atque defixâ animi cogitatione. Si priori modo hoc inveniri contingat, adhuc in phan­tasia res continebitur, & exorietur judicium de Trian­gulo isto singulari, habere illud tres angulos aequales duobus rectis: sin cogitatione atque meditatione illud invenerit, fieri potest, ut eousque progrediatur, ut per­cipiat non ex longitudine, colore, situ, figura seu an­gulorum & laterum ratione, judicium illud enatum sibi esse, quin habere tres angulos duobus rectis aequa­les, non alia ratione quam quia triangulum est, sive illud esse de ratione communi Triangulorum, ut ejus­modi habeant symptoma. Manifestum est, excedi hoc in exemplo vim imaginationis, haec etenim Ideas no [...] facit, verum ab objectis recipit, neque objectorum sphaeram potest egredi, objectum autem nonnisi sub certa circumstantiarum (coloris, figurae, &c) comple­xione phantasma aut excitat, aut excitare potest. Idea itaque ista communis ut phantasma hoc singulare ex­cellit, [Page 32] nihil (que) habet in se corporeorum istorum Sym­ptomatum, ita & vim ubi sedem habet haec Idea, vim etiam seu facultatem imaginationis, excellere nece­ssarium est.

Manifestum est hoc in exemplo, nomen hoc habens duos angulos duobus rectis aequales, denotare neque singulare illud Triangulum, unde enatum est judici­um mentis de aequalitate, neque Triangulum aliquod quod sit universale, (nempe & Rectangulum & Ob­tusangulum simul & Acutangulum,) verum rationem, vel Ideam, vel conceptum, communem omnium Tri­angulorum, id est de quovis Triangulo explicabilem.

Sed dices, non solet ex unius Trianguli contem­platione, veniri in tale judicium quod omnibus con­veniat, verum & plurium & pluriformium accurata atque diligenti perpensione. Esto; (quanquam illud aliud sit possibile, & facile) hoc tamen manebit, phan­tasiam qualis Hobbio est, excedere non posse, cir­cumstantias illas quibus objecta fuerint vestita, neque ad rerum naturas posse attingere, quae tamen in isti­usmodi conceptibus fiunt, & propositionum sive no­minum universalium constitutione exprimuntur. Manet igitur homini non obstante crassâ hujus ho­minis ratiocinatione, mens sua, neque ille nos ab im­mortalitate detrusit.

At detrudet inquies, Ecce enim animam huma­nam aut in corporum seriem redactam, aut omnino ex rerum numero exclusam. Ecce etenim eum praedi­camentum corporis ita ordinantem, ut sit, nescio quid illud quod dividendum est: (ne (que) etenim licet illud, aut Entis, aut Rei, aut Substantiae, aut sublimioris ejus­modi alicujus nomine, appellare) vel non Corpus seu Accidens vel Corpus. Quicquid igitur non est Cor­pus, Accidens illi est: anima igitur aut Accidens erit, [Page 33] aut Corpus; quicquid erit, erit naturâ suâ dissolubi­lis & mortalis.

Statui certè mecum de omni hâc controversiâ hoc in loco silere, eáque in quaestionem de animae huma­nae naturâ, ejúsque immortalitate, servatâ, illam accu­ratiùs, si mihi concessum esset, illo in loco [...]ractare; verum cùm viderem hunc hominem non solùm ubi (que) tum in Leviathane, tum in hoc opere, illam dicendi formulam, ubi Substantiae sc. incorporeae, vel Essentiae separatae, (quomodo quicquid immortale est & aeter­num, Deum, Angelos, Animos indigitare solemus) tanquam ridiculam vocum se destruentium instanti­am, convellentem, verùm & istam omnem sententiam, quae Deum Spiritusque immortales supponens, Reli­gionis atque pietatis omnis fundamentum est, summo studio atque conatu non solùm indefesso, sed & im­portuno atque absurdo, funditùs ex hominum ani­mis eripere, satagentem, eâque de causâ hanc ipsam Logicam, sive Computationem, ita instituentem ut nihil omnino novum aut consideratione dignum contineret, praeter indecoras homini Philosopho, de rerum natura [...] & [...]; verbo, cùm ni­hil habeat Logica sua ferè novum, praeter hoc u­num, omnia esse Corpus, sive, quod Corpus non est, illud in rerum natura non esse, illud mihi occurrebat, ipso statim initio (adeóque hoc in loco) inquiren­dum esse in hanc rem, eámque vel admittendam esse sententiam, si uspiam eam ipse demonstrave­rit; sin verò, obviam illi statim eundum, eumque principiis obstando reprimendum. Quare libros ejus omnes evolvi, loca ea, ubi de Substan­tiis incorporeis locutus est, singula, conside­ravi; argumenta ea quaesivi, quibus evertere conten­dit [Page 34] contrariam suae sententiam. Verùm (quod mini­mè sperabam) illum hanc positionem suam indecen­ter primò emendicantem inveni; deinde, quod men­dicis aliquando equitantibus solet contingere, statim ex praesumpto hoc principio, animo elatum atque ef­ferum, pro more potiùs scurrili, quam Philosophico, in universum Philosophorum, Theologorum (quidni dicam eruditorum hominum) caetum invehentem.

Ingens est quidem locorum numerus, ubi sannis eos excipit, qui de substantiis incorporeis loquuntur; hoc illud est quod in Scholas, Academias, Philoso­phos antiquos, recentes omnes, tot ipsi ubique trium­phos administrat. Demonstrandum igitur illi erat, ejusmodi substantias non esse; idque hoc ipso in ope­re de Corpore, ubi omnia esse legitimè demonstrata apud nobilissimum Patronum suum profitetur.

Attendas igitur (obsecro) & succurre mihi, vir doctissime, siquid invenias in iis, quae hic habet, quod sententiam istam evincat; si qua vola, si quod vesti­gium sit demonstrationis, ostende mihi hoc anxiè perquirenti. Supponit hoc (inquis) ipsa Philosophiae definitio, pro concesso hoc habet ipsa praedicamento­rum suorum distributio, imò verò pro fundamento hoc habet omnis sua Philosophia, tum Naturalis tum Civilis, vel (ut cum ipso loquamur) de Corpore tum Naturali tum Politico; mirum igitur nisi hoc ipsum alicubi demonstrave [...]ir.

Dicam ingenuè quid in aliis operibus ejus inveni, nam hic ubi maximè expectares, [...]. In Leviatha­nis sui cap. 34. cui Titulus est de Spiritibus, Angelis &c. hanc rem maximè ex professo tractat; illuc igitur referendus est lector, ut de Philosophi hujus demon­strandi vi atque modo specimen sibi sumat, nisi velit mihi argumentum sincerè tradenti fidem adhibere.

[Page 35] Corpus est (inquit) quod locum implet, & est pars re­alis Universi: cum etenim Universum sit omnium cor­porum aggregatū, nulla est pars ejus quae non sit Corpus, ne (que) Corpus quod non sit illius pars; Corpus autem quia mutationi obnoxium est, utpote motui, quieti &c, Sub­stantia appellatur: idem ergo significant Corpus & Sub­stantia. Ideo (que) Substantia incorporea verba sunt, quae juncta se mutuo destruunt, tanquam qui diceret Corpus incorporeum.

Haec certè est ista demonstratio cujus fiduciâ se jactat adeo, & reliquos mortales contemnit omnes: & quidni habeat contemptui, cum hoc argumento effecerit ut sint penitùs mortales. Ego eam in lucem produxi tibi: tu qui melioribus es oculis vim forsan aliquam argumenti cernis: mihi certè videtur illud (pro more suo) petere, atque importunâ, ne dicam inverecundâ, postulatione arripere, quod ratione de­bebat pot [...]ùs atque argumentis extorquere.

Verùm ut in lucem clariorem trahatur, duo hîc evicisse videri vult. 1. Non esse partem universi (seu Rem) quod non est corpus. 2. Quod corpus non est, substantiam non esse. Disponamus, si placet, in fòr­mam illius argumenta. Si universum sit corporum aggregatum, tum nulla pars ejus est, quae non sit cor­pus. Sumendum est; Sed universum est ejusmodi ag­gregatum. Ergo.

Rectè nunc habet, Euge Computistal quam tu, quae­so, v. d. negas propositionem? dices minorem: at o­portuit te consequentiam negâsse, neque enim para­tus est, ut istam minorem probet; sperabat enim te saltem illud largiri voluisse, universum ex corporibus solis constare. Ideoque nullibi ullam vel umbram argumenti protulit ad illius propositionis probatio­nem. Mi [...]um, inquies, at forsan illud aliud argumen­tum [Page 36] melius procedet; prodeat igitur in aciem.

Corpus mutationi obnoxium (utpote motui, calo­ri, &c.) est Corpus. sed Substantia (nempe sub rati­one substantiae) est Corpus mutationi obnoxium: Ergo Substantia sub ratione Substantiae est Corpus.

Nonne vides clarissimè illatum esse illud, quod non est Corpus, Substantiam non esse, ideóque vo­ces Substantia, incorporea se mutuò destruere? dic (ob­secro) denuò, quam partem negas Syllogismi? ais mi­norem.

At annon praemonui te magnum hunc Philosophum ad res Majores solum se comparâsse, Minores autem non curare. Ego quidem (vir dignissime) ad haec at­tendens difficultèr me continere possum; nôsti me satis & quàm sim petulanti splene cachinno: verùm seria res est, ubi de maximarum rerum fundamentis a­gitur. Tale est autem negotium hoc omne de Deo, de Angelis, de statu animorum separato, & eorum (pereunte corpore) perenni existentia. Quis autem credidisset, in luce hac omnis eruditionis, ausum fuisse hominem severiores Matheseos at (que) Philosophiae mu­sas colentem, istiusmodi naenias pro demonstrationi­bus venditare? qualis est hic virorum eruditorum con­temptus? Ecce tamen & labra invenit Lactucis suis non indigna, illud in popinis cantant, illud in Taber­nis, sustulisse hunc virum, Spiritus omnes eos (que) ex na­tura rerum exterruisse, quare Nunc est bibendum—& quae sequuntur. Ast ego existimo viris Philosophiam profitentibus non illud satis esse adversus recepta ho­minum dogmata, novam sententiam confidentèr asse­rere, nisi & argumenta adducant, quibus ostendunt se posse ex principiis evidentibus eam in cognitionem ducere, hominúmque assensum ratiocinatione firmâ [Page 37] conciliare & cogere: Verum ad Syllogismos ejus paulò distinctiùs. In ea sententia sunt omnes sanioris mentis homines, Deum non esse ab universo secluden. dum, sed esse Deum, quid inde? (inquis:) inde se­quetur Universum non esse aggregatum Corporum: immò verò (inquis) illud nondum sequetur; fieri e­nim potest ut Deus ipse (quod tamen absit ut dica­mus) sit Corpus: age igitur, quid est tandem Thomae Hobbio Corpus? Corpus (inquit jam supra) est, quod locum implet, & est pars Universi, Corpus est quod spatium occupat eique coextenditur. c. 8. §, 1. (obitèr, si Corpus in extensione sua seu summa latitudine sit U­niversi pars, non ex solo corpore constabit Univer­sum.) Verùm Deus neque locum implet, neque ali­cujus rei pars est (neque totum aliquid) imò neque figuratum aliquid, neque quid motum, aut quiescens (ut ista adjiciamus) neque mundus ipse, Deus igitur Corpus non est: aut igitur Deum esse negandum est illi, illudque palàm enunciandum, quod corde eum tegere (nisi talis ipse sit, qualem Vindicem quendam esse sibi fingit (ineptus & stultus) nollem suspicari, aut Universum ex solo corpore constare non est illi asserendum, nisi dicere mavelit Deum ipsum locum implere, cum spatio coextendi, esse alicujus rei par­tem, aut totum quid esse, eaque caetera quae recita­vimus Corporum attributa ipsi Deo velit assignare. Imò vero (inquis) quidni haec omnia vel eorum sal­tem aliqua Deo suo ascribat, nodique hujus implica­tionem effugiat?

Equidem hoc ipsi non est difficile, cui solenne est sententias se mutuò destruentes proferre: Nescio quid jam sit dicturus, quid antehac (tum in Le­viathane. p. 190. tum in libello de Cive mihi p. 270) ediderit, novi: Nempe indignè & parum honorifi­cè [Page 38] de Deo sentire eos quicun (que) eum aut locum implere, aut esse figuratum, aut esse totum aut partem, motum aut quiescentem, aut esse mundum ipsum existiment. Quare mihi constrictus videtur, annon & tibil illud necesse habet, ut vel Deum esse disertè neget, adeó (que) ex late­bris suis prodeat; wel non neget esse substantiam ali­quam incorpoream, adeóque seipsum tot dicteriorum & scommatum deliciis spoliet, & honestâ tandem cum palinodiâ valentio [...]i succumbat veritati.

At (inquis) nondum nos rem absolvisse; nihil n. de Substantiâ adhuc protulimus, quo minùs haec ver­ba Substantia incorporea sibi juncta (veluti quod de Mezentii facto habemus) se mutuò destruant. Sub­stantia enim est, quod substat Accidentibus, Acciden­tia sunt Motus, & Figura, & similia, (corporea ea omnia.)

Nos igitur de vocibus litigare nolumus, concedat Res esse vel saltem Rem esse incorpoream.

Verum non illud patietur sua distributio, quod Ip­si non est Corpus, illud est Accidens; Accidentia au­tem sunt ipsi corporum modi vel phantasmata. Di­cet igitur Deum esse Accidens, at ipsi paulò saniori existenti vox haec Deus mundi causam significat, (Civ. 269.) vereor itaque, ne ipsi sit phantasma

Haec igitur, ut demonstratorem hunc tandem de­bita cum laude dimittam, eum non adeo honestè, (quidni n. liberè jam loquar post detecta ista superi­ora) emendicantem cernis.

Substantiam non esse nisi quod substet Accidenti­biu, cum tamen illud, per se subsistere (sive esse, ne (que) tamen esse rei alicujus modum, magis sit de ratione substantiae, eique primo & per se conveniat. Deinde Accidentia nulla esse nisi quae sint modi corporum (ut putà motum, siguram, & similia) cùm tamen sint e­tiam [Page 39] substantiarum sive rerum incorporearum modi, iique vel non accidentales qualia sunt Attributa D.O.M. vel accidentales, quales sunt cogitare, non cogitare; amare, vel non amare; quae creatis rebus iis incorporeis aliquando absunt, aliquando unà adsunt: neque ipse quicquam in contrarium, quod illud evin­cat, aut protulit unquam, aut est aliquando prolatu­rus. Interea, quoniam ex vocabulorum usu atque de­terminata significatione procedendum est cuique rectè ratiocinanti, illud ab ipso peterem, ut dicat quo nomine istiusmodi discursus insignire debeam; dicet opinor hoc esse philosophari: gratias; & tamen scru­pulus me tenet; nam si istud sit philosophari, velim submissè ut dicat, quid sit tandem ineptire.

Atque hucusque in caput illud de vocabulis inqui­rere visum est: quanquam etenim alia sequuntur quae longam, dum discutiantur, desiderare orationem vide­ri possint, ut putà Tempus non nisi propter lineam & motum, Velocitatem nonnisi propter lineam & tem­pus, Vim nonnisi propter solidū & velocitatem, quan­titates dici. Quia tamen recurrent eadem in Metaphy­sicis suis cum mille aliis ejusdem farinae, nos hinc ad alia transibimus.

CAP. 4. De Propositione, ubi de Veritate & Falsitate.

QUanquam initio V.D. cum ex voluntate tua pri­mùm animum ad scribendum appuli, illud prae­videbam, fore ut mentem meam liberè exprimendo ipsi huic Philosopho non adeo forsitan placerem; il­lud [Page 40] tamen sperabam futurum, ut moderationem ani­mi, quâ uti soleo, non omnino exuerem, adeoque mi­hi ipsi displicerem, sperabam jucunditatis saltem atque ingenuae cujusdam hilaritatis fines non fuisse mihi transiliendos, quin fugiendam orationis omnem acrimoniam, atque à durioribus & inurbanis ( stulti, inepti, reliquis (que) ejusmodi quae senum morosorum esse solent) vocabulis abstinendum. Ad hanc itaque normam res meas composui; subridere initio potui, i­rasci aut pugnare non potui. At caput illud jam nunc absolutum relegendo, inveni imminutam esse mihi planè improvisò & nescienti hanc animi temperatio­nem. Video excidisse mihi vocem illam ineptire, quin sentio redire mihi perturbatam atque injucundam animi dispositionem, quae nisi omni contentione reni­tar, factura est ut judicis atque censoris officio omni neglecto, in eas redarguendi formulas prolabar quae solent ab adversariis, viris (que) inimicitiam Scholasticam profitentibus erumpere. Imò verò quid me vis facere? Scio quam sis ipse totus ex tranquillitate placidaeque mentis constantia compositus; sperabam me aliqua tam potentis atque excellentis exempli tui beneficia tulisse, hunc tamen hominem ferre ulteriùs nou pos­sum, adeo omnia sua vel vetusta atque ab aliis petita (quos pueri olim legimus) repetitione ingratâ, vel nova at (que) ab ipso vel inventa, vel potiùs primumaffir­mata (neque enim ultra nudas assirmationes solet Philosophari) insolentiâ inani caeperunt offendere. Quid, quaeso, à te commerui ut in elementaria ista de Propositione ejus (que) partibus Subjecto, Praedicato & Copu­ [...], de propositionum speciebus, universali, particulari; assirmativa, negativa, reliquaque Dialect corum qui­bus & Scholae Sophistarum & aulae Collegiorum [Page 41] toties recentibus olim nobis intonuerunt, relegandum me esse judices. Vetera haec sunt, haec pueri crepant, millies ea volentes audivimus aut nolentes. Esto (in­quies) at ipse nova in istis pollicetur, & profert. Primùm, lemma capitis sexti de corpore legas, & nihil quicquam invenies quod non sit ab aliis tracta­tum. At ab aliis (inquis) dissentit, immò verò, & ea in quibus dissentit à Leviathane & libello de Ho­mine (illius Cap. 4 & 5 hujus C. 5.) traducta sunt & tralata. At hoc (inquis) non prohibet esse haec ipsa mundo nova, etiamsi neque sibi neque nobis: quare novorum specimen exhibeamus.

Incipit igitur ab increpatione Metaphysicorum, eosque initio castigandos decernit, quod verba jun­gant saepe incohaerentia &c. Nempe huic usui per­petuò ipsi inserviunt, ut stylum in eos acuat, ut ipsi possint — fungi vice cotis, acutum

Eidem usui sunt ipsi Aristoteles, & Logici, neque eos neglexit; illum Articulo 15. hos Art. 18. Con­tractum igitur hoc modo acumen ejus contemple­mur; mirum est certè quod margini non ubique in­scripserit, subtil. & subtiliss. Quin caetera brevissimè perstringamus, quia leviora sunt: illud de veritate quod habet, paulo accuratiùs discutiamus.

Definiverunt hactenus Dialectici propositionem, ut sit vel Sententia quâ unum de altero affirmatur vel negatur. Vel ut sit oratio verum vel falsum indi­cans. Verùm quid ipsi est propositio? Propositio ( inquit §. 2.) est oratio constans ex duobus nomi­nibus copulatis, quâ significat is qui loquitur conci­pere se nomen posterius ejusdem rei nomen esse cu­jus est nomen prius. Bellè admodum. Ita ego nimi­rum [Page 42] quendam ex iis quos odio plusquam Vatiniano prosequitur, conscientiam hoc modo definientem au­divi: Conscientia est res per quam is qui habet Con­scientiam, scit se habere Conscientiam ejus rei, cujus habet Conscientiam. Annon & ipse intelligit propo­sitionem esse orationem, qua unum de altero affirma­tur &c. vel verum aut falsum indicantem? imò hoc vult iua ipsius definitio: quid igitur opus erat tot ver­bis inconcinnis? nempe haec vetera sunt & recepta, & est natura Hobbii novitatis avida; quin pauca ea sunt, & ad libelli molem parùm conferunt, neque verò aliae desunt ipsi rationes: verùm haec satis.

Ait praedicatum respectu Subjecti esse continens, subjectum respectis praedicati, contentum. Est autem ipsi praedicatum saepissimè pars subjecti, pars igitur ipsi to­tum continebit. Ait Gentes esse nonnullas, (vel certè csse posse) quae vocem respondentem verbo nostro est nul­lam omnino habeant, quae tamen formant propositiones solâ nominis unius post aliud positione. Verùm quaenam sint illae Gentes, dicat, si valeat, ne (que) tergum vertat, sin minùs, ista utcun (que) inania ad pompam finxisse patia­tur ut credamus.

Ait ad sinem Sectionis tertiae, Accidentia ideo dici quòd ita res ipsas comitantur ut (exceptâ extensione) pe­rire & destrui possint, abstrahi non possint. Quaenam est, quaeso, ratio, cur extensionem solam excipiat? an non eadem est ratio sigurae, quae est extensionis? annon aequè impossibile est corpus absque figura ac absque extensione existere? at dices manente corpore eodem figuram ejus mutari posse: quanquam hoc illi absque demonstratione (quibus ubique destituitur) non o­pus est ut concedamus, ostendere tamen omninò de­buit corporis ejusdem in condensatione & rarefacti­one extensionem interim non mutari. Ait (§ 4) vo­ces [Page 43] has Substantiae Abstractae, Essentiae Separatae (cujusmodi vocibus Deum, Angelos, hominum ani­mos morti superstites indigitare solent Philosophi,) voces esse insignificantes, verum ostendi capitulo supe­riore hoc illum absque omni rationis specie sibique ipsi contradicendo asserere. Quin igitur quousque tandem abutetur patientiâ nostrâ, sentio me v. d. hâc occasione datâ excandescere, ferre non possum homi­nis absque omni ratione insanientis importunitatem. Aiunt nonnulla ex animalibus magis generosis con­specto Gallo protinùs commoveri, & sese ad pugnam accingere: movet me certè quoties cristam eum eri­gentem intueor: at inquis Gallus non est, quin po­tiùs ex animalium eorum numero quae calcaribus in­digent, imò ex Gallorum numero & consortio se nuper subduxit, ne ab ipsis pro meritis exciperetur, ut posset in Anglia hac nostra impunius ista effutire: nempe hoc illud est quod facit, ut incalescam: non fe­ram, non sinam, non patiar, ut effrenatâ sua libidine ista Religionis omnis semina, imò & civilis societatis, ex juventutis nostrae animis impunè extirpentur, ut seductos liberè in fraudem illiciat. O si nunc Vindex ille hic adesset, quem in Elencho Geometriae Hob­bianae à turpi hujus hominis injuria vindicavit nuper vir doctissimus! quam opportunè hic posset bella & pulchra ista stultus, mendax, sceleratus in os ipsi re­fundere? Nempe qui in illa est sententia, quae astruit Deum non esse: qui Deum se credere profitetur, quin Deum non esse posse illud, cuicunque competunt Attributa corporis, & tamen nullam esse [...]stanti­am separatam, aut naturâ suâ à corpore sejunctam. Qui sceleris omnis fundamenta hoc modo collocat, dic, quaeso, quibus sit nominibus insigniendus? Scio, vir modestissime, displicere tibi hanc libertatem, quin [Page 44] & mihi molestum est in coeno hoc volutare: quare reprimo me, & ad alia progredior. Liceat autem mi­hi ordinem illius aliquantulùm mutare, (neque enim illius refert, cui neque ordo constat neque methodus accurata) ut omnis de veritate disquisitiuncula in fi­nem reservetur.

Ait (§ 11. 12. 13.) propositionem Hypotheticam cum Categorica sua eandem esse (sive ipsi aequipolle­re) nonnisi cum Categorica est necessaria (id est, ut loquuntur alii, cum praedicatio est saltem [...], ve­rum nunquam evincit ut (ad mentem Dialecticorum) hoc ipsum non siat in iis quae dicuntur [...]: si etenim vera esse concedatur ista própositio, omnis homo est niger, vera & illa erit, siquid est homo, idem est nigrum.

In §. 14. quid sit Articulus ultimus praecedentis, vel quid sibi velit, planè non intelligo. Ait § 15. contra Aristotelem, Aequipollere duas has propositiones, homo non est arbor, & homo est non arbor. Verùm mihi po­sterior haec illud sumit, hominem esse, quod prior illa non praesupponit, quanquam de istis nolim litigare.

Alia sunt quae reprehensioni non iniquae sunt quam­maximè obnoxia, ut insultus in Logicos § 20. ubi rem esse Attributi sui, sive proprietatis, sive modi, causam dicere soleant, illud (que) ubi cognitionem cog­nitionis, id est, modum modi esse causam efficientem asserit, (ne animum agnoscat) hoc tamen ne (que) expli­cet, nedum evincat, aut evincere posse videatur. Ve­rùm nos ad doctrinam ejus de veritate transeamus, hîc n. ipsi quam maximè congruet quod de Africa di­ci solet, quòd semper aliquìd apportet novi.

Nosti (vir doctissime) summos in omni aetate viros in veritatis naturam at (que) definitionem inquirentes e­ámque altius investigantes, in illud tandem consensi­sse, [Page 45] (neque n. occurrit mihi varias hominum sententi­as versanti, quis in istis dissensionem animi vel [...] professus fuerit) primò res esse, esse, quod sunt, ab invicem distinctas, ideóque unamquamque rem unam esse: fieri posse easdem objecta tum intellectus tum voluntatis, ideóque veras esse & bonas.

Deinde ferri in haec objecta humanam mentem, eorum naturam atque proprietates scrutari, de iis componendo vel dividendo) sententias intùs for­mare, & judicia perficere, quae quidem judicia sicum rebus ipsis consentiant vera ea esse, sin verò dissenti­ant, falsa.

Atque tandem vocabulorum usu alio [...]úmve signo­rum quae visui non minus quam auditui parari pos­unt (uti in Scriptura Sinensium aliisque plurimis ex­emplis manifestum) ista animorum judicia proferre, & enunciare; illudque habere istas enunciationes, quod si sententias veras sive judicia quae ex ipsis rebus rectâ ratiocinatione mentis vel rerum intuitu, haust a sunt, exprimant atque significent, tum veras esse enun­ciationes seu propositiones; sin verò, falsas eas esse. I­deoque veritatem propositionum seu enunciationum ex veritate judiciorum eorum quae exprimunt omni­no derivari, seu, quod idem est, veritatem primò & per se Judiciorum esse, secundò & derivativè Proposi­tionum verbis vel signis aliis enunciatarum aut indi­catarum.

Cogitemus vocabula nondum inventa, sumatur in exemplum figura quam nunc Triangulum Rectan­gulum appellare consuevimus, feratur in hujus figu­rae considerationem mens, donec affectiones ejus in­venerit (quod ut absque verbis fieri non possit, nulla unquam ratio evincet) inciderítque in judicium de [Page 46] comparatione quadrati (nondum nominati) lateris maximi, & summae quadratorum reliquorum late­rum. Fieri potest, ut rem sive figuram propositam pe­nitiùs intelligendo judicet aequale esse quadratum illud prius, posterioribus istis simul sumptis. Hoc ha­ctenus asserunt omnes mortales, verum esse illud ju­dicium, etiamsi nulla forent vocabula aut signa ab hominibus excogitata. Quare progrediatur, & rebus simul & notionibus ex rebus haustis nomina imponat. Constet & conveniat hominibus de vocibus, Angulus Triangulum, Rectangulum: Sit latus Angulo recto objectum Hypotenusa: sit maxima figura rectangula, quā linea aliqua facere potest, Potestas ejus appella­ta: sint latera comprehēdentia rectū, Crura ejus voca­ta: Tum demum haec oratio In Triangnlo Rectangulo hypotenusa aequè potest cruribus, vera erit propositio, ideo nimirùm quia verum indicat, seu verum enun­ciat resque ipsi consentiens animi judicium. Imò verò cum voces sint signa solummodò rerum, ut concipiun­tur, unde Philosophus hic noster eas conceptuum solorum signa esse voluit, & cum judicium oratio­nem in rectè ratiocinantibus semper praecedat, nihil (que) habeat oratio, nisi ut mentem sive animi judicium exprimat, mirum esse videatur, si quis veritatem eti­am & falsitatem auferens judicio, illam vocabulis tribuat. Quid interim noster Hobbius? Voces hae, verum, veritas, vera propositio, idem valent. § 7. Veri­tati & falsitati locus non est, nisi in iis qui oratione utun­tur. (§. 8.) imò veritates omnium primae ortae sunt ab arbitrio hominum, qui nomina rebus imposuerunt &c. Sect. 8.

Leviathani c. 4. p. 15. Verum & falsum attributa sunt orationis, & ubi oratio non est, ibi ne (que) verum est ne­que falsum. Miraris, credo, quid sibi velit monstrum [Page 47] hoc assertionis: dicam, nisi me fallat conjectura. Levi­athan ejus in eo perpetuus est, ut doceat (ut & libel­lus de Cive, uti posteà crit manifestum) nihil esse in se bonum aut malum, imò fluentem esse omnem ejus naturam atque pro arbitrio Imperatorum incertam. Hoc in loco contendit, neque esse in se verum aliquod aut falsum, quinetiā ex hominum arbitrio illud omne dependere, Quo spectent haec, nescis? quo ducant, non vides? —Nempe hoc assiduè, —omnis in hoc est. Conscientiae habenis ut per eum laxatis, lorisque effusis

Atque ipse quidem, si rationum aliquarum pondere & momentis ad ista premeretur, suaque modestiùs efferret, non esset mihi adeo intolerabilis: verùm cum destituentibus illum argumentis nihil omnino ad no­vitatum suarum [...] confirmationem afferat praeter confidentiam solâ nitentem sui ipsius af­firmatione; quis est, quae so, tam ferreus ut teneat se? Verum (inquis) hic Rhodus, hic saltus: ostendendum est illud quod objicimus.

Quare age, videamus ejus argumenta.

Affirmat veritatem soli propositioni competere, au­di qua ratione.

Sectione 7 pro more suo confusè garriendo, poti­ùs quam disserendo, nedum computando, haec innuit.

Aut (inquit) veritas & vera propositio idem valent, aut veritas in re consistit.

At in re non consistit veritas (nam Metaphysici pueriles sunt & nugatores) Ergo.

Expectas forsan, ut utramque probet demonstrator hic Propositionem, neque n. manifestae sunt veritatis, verûm hoc tibi mihique faciendum reliquit, neque [Page 48] vel minimum probationis apposuit. Dicimus (si forsan alii in re constare veritatem opinentur) neque veri­tatem in re consistere, neque cum vera propositione reciprocari, verum in judicio mentis primùm consiste­re, deinde in oratione mentem exprimente.

Ex his tamen Corollaria deducit, tanquam ex legi­timè demonstratis, ea nimirùm quae ex ipso descrip­simus, verum & falsum non esse nisi in oratione utenti­bus, ea (que) ex arbitrio dependere.

Verum & aliud Sectione 10. argumentum profert, unde hoc idem concludit.

Sunt nempe (inquit) quaedam propositiones necessariae, quae sunt aeternae veritatis.

Quare manifestum est veritatem (non rebus, sed) ora­tionibus adhaerere.

Nescio certè an quisquam alius hoc poterit argu­mentum ita instituere, ut, quod vult Hobbius, evincat: mihi nihilo magis concludit, quam si baculum in an­gulo jacentem traxisset in argumentum, vel anserem agellum supervolitantem.

Nolo in illud involare, ubi praepositiones aeternas praesupponit (nempe propositiones verbosas quales nusquam intellexernnt ipsi unde haec oscitantèr tran­stulit.) Dicat modò, siqua sit ipsi Philosophiae imò Dialecticae vel computationís cognitio & peritia, qua ratione possit oratio aeterna esse adeoque aeternae ve­ritatis, excluso interim ab hoc privilegio mentis ip­sius opere & judicio, unde omnis in vocabula (iner­tia atque invalida) vis atque veritas derivatur. Imò si vera erit semper haec propositio, Homo est animal, verum erit & judicium illud in aeternum quo notio animalis in hominis notione comprehendi judicatur. Cernis quam leves sint demonstrationes Hobbianae; quantillâ ratione quantas res inferat, quam sit [...] [Page 49] at (que) Corollariorū prodigus, quā parcus demon­strationum, quae quidē hactenus ostendisse visum est.

CAP. 5. De Syllogismo.

QUum sit ab innumeris Scriptoribus tractatus hic locus omnis qui est de Syllogysmis, adeò ut im­possibile fuisse existimarem, ut quis vel nova & ab aliis autoribus omissa inveniret, vel vetera transfe­rendo errorem committeret; transiliendum mihi pror­sus hoc capitulum ad alia quae majora sunt festinanti existimabam: verùm dum oculos huc etiam conjicio, sentio me ingenii Hobbiani ista cogitantem penè ob­litum fuisse, cui solenne illud & legitimum videtur, vetera malè intelligendo larvamque quandam mutati systematis iis inducendo, aliorum hominum inventa ab ipso depravata, pro suis & novis gloriosè efferre atque effutire.

Primùm autem, illud notare non erit, opinor, impor­tunum, quam sit sollicitus ut sententiis iis quas nos es­se faedas (ut nihil graviùs dicam) judicamus, disci­pulorum suorum mentes sint praeoccupatae, hinc nem­pe est quod repudiatâ istâ disserendi formulâ quâ ho­mo, animal, sentiens, & ejusmodi alia pro Syllogismo­rum exemplis exhiberi à Dialecticis solent atque in Syllogismos componi, substituat ipse novam quâ hominem esse Corpus concludatur. Nempe decies sal­tem vel undecies illud hoc capite infertur. Dices tu pro candore tuo, non illum prae se [...]erre hoc in loco ut evincat integram hominis naturā à corpore absorptā esse & comprehendi: ego vero mallem ut istud apertâ hic sacie conaretur, ut conserta manu de illa re statim ageretur, nempe ab arte sua quae est ars veteratoria nō [Page 50] discedit. Novit versutus homo sententias saepe recitan­do paulatim imbelles juvenum animos invadere, ad illud proclives, ut pro veris admittant formulas eas dicendi, quae fuerint ipsis repetitione crebrâ familia­res. Atque hanc quidem ejus licentiam pluribus castigare vellem, nisi viderem & libelli à nobis insti­tuti molem hoc modo excrescere nimium, & senti­rem infinitum fore omnia ejus non modò quae con­fusa sunt & indigesta, non modò quae falsa sunt & Philosopho indigna, verùm ea, quae turpe est virum Philosophum absque probatione asserere (utpote quae ad impietatem viam sternunt) fusiùs castigare. Quare sufficiat mihi deinceps breviore nota aliqua, insolen­tiam ejus, occasione illud postulante, reprimere: Ea autem quae mihi displicuerint, unà cum displicentiae rationibus brevissimè proponere. Nihil esse mihi vi­detur in hoc capitulo, ubi versamur (nempe quarto lib: de Corpore) quod non sit vel quia Tritum est (ne nauseam creet) negligendum, vel quia Falsum aut puerile contemnendum. Nos pauca libemus.

In Sectione secundâ quoniam ex duabus propositi­onibus quae terminum communem non habent con­clusio nulla sequitor. Hoc inde sequi asserit Corolla­rium. Ita (que) in Syllogismi praemissis tres tantum termini esse possunt. Verum quidem hoc esse norunt omnes etiam pueri decennes, Corollarium hoc esse ex prio­re sententia deductum ostendere non valet ipse jam Senex sexagenario (ut aiunt) major, ne (que) si sexaginta adhuc annos prioribus adunet, opinor esse valitu­rum.

Ait (§. 4) In omni Syllogismo illam propositionem quae habet medium terminum pro subjecto debere esse vel universalem vel singularem, non autem par­ticularem aut indefinitam. Certè elapsae sunt festi­nanti [Page 51] è memoria figurae tertiae modi Disamis, Datisi, Bocardo, Ferison.

Ait §. 6. post multa non admodùm profunda, ma­nifestum esse Syllogismum nihil aliud esse praeter collec­tionem Summae ex duabus propositionibus sibi junctis. Quanquam autem in conclusionibus affirmativis dici hoc possit, nullam ego rationem percipio quare in negativis non sit differentiae potiùs inventio. Novit certè, si speciosam calluerit Arithmeticam, signum negativum affirmativo additum Subductionis opus potiùs quam Additionis reverà perficere, indéque colligi quantitatem non summam, sed differentiam.

In Sectione septima novum quid affert omnibús (que) quotquot hactenus fuerunt, sive Logicis sive Logistis inauditum. Nempe fieri posse ut tam major quam medius terminus nomen sit negativum, at (que) constitui hunc legitimum Syllogismum ex omnibus propositionibus negativis.

Quin proferat igitur Syllogismum, en autem eum praestò ad manum.

• Nullus homo est lapis,
• Quicquid non est lapis non est silex,
• Ergo nullus homo est silex.

Num tu jam credis nullum hominum esse lapidem? ego certè credo lapides à Deucalione projectos à ter­go, fuisse magis Philosophicos, neque ab ipsis extun­di potuisse assertionem, qua astrueretur minor ista propositio esse negativa, quibus vel minima ignei vi­goris scintillula aliquando emicuit.

Sectione 8. ait homines Syllogismum contemplan­tes concludere tria nomina esse ejusdem rei nomina, ac proinde conceptum respondentem Syllogismo ex propositionibus universalibus nullum esse in iis ani­malibus quibus deest usus nominum. At nos supra [Page 52] ostendimus conceptus & conclusiones rationum spe­ciei integrae alicui communium, non ex verbis depen­dere, sed tacitâ mentis operatione absolvi. Sectiones sequentes de propositionum conversione consideran­ti, cum nihil occurrit quod non sit protritum pueris (que) notum, quamvis sibi forte nova omnia & ab ipso pri­mùm inventa videantur, hanc partem penitus omit­tam. Concludit hoc capitulum monendo (quod ve­rissimum est) docendos esse homines veram Logicam citiùs felicius (que) qui Mathematicorum demonstrationibus quam qui logicorum Syllogizandi praeceptis tempus con­terunt. Erit igitur, opinor, Logica hujus viri ex Ma­thematicis suis aestimanda, Mathematica autem ejus ego in procinctu eram (uti nosti) ut ad examen redi­gerem, ea (que) pro dignitate fua & meritis tractarem, cum monuit me V.Cl. Iohannes Wallisius, se illud idem in manus sumpsisse; ab hoc igitur doctissimo viro, & rerum Geometricarum peritissimo ejusque Elencho Geometriae Hobbianae, ut & ex Andreae Tacqueti Epi­stola ad Moranum, discent ignari, qualis & quantus sit Mathematicus Thomas, imò quàm sint stupore potiùs aliorum animalium quam ingenio humano digna, quae ab ipso sunt inventa, & quam fuisset aequū ut iis omnibus inscriberetur sequentis capituli [...] quae est, de Erratione, Falsitate & Captionibus.

CAP. 6. De Erratione, Falsitate & Captionibus.

DE errore & fallaciis pro reliqui Dialecticorum gregis more dicturum, si errare & ipsum conti­gerit, [Page 53] & falli aut captione uti, non est ut que­ramur, cum ejusdem sit & regulas & regularum ex­empla exhibere.

Dixerat supra, Veritatem & Falsitatem ex arbitrio hominum pendere atque oriri (nempe [...]) hoc ipsum primâ (cap. 5. de Corp.) sectione latiùs explicet, imò & [...] demonstret, discrimen erro­ris & falsitatis ostendere aggreditur, missis (que) demum ambagibus sententiae Hobbianae haec summa est. Errare posse homines non modo affirmando & negando, sed etiam sentiendo at (que) in tacita cogitatione; at Falsitatis nomen solum hoc genus Erroris mereri, quod à temeritate oritur pronunciandi.

Quod si errare sentiendo homines possint, an non & rectè sentire? Sententiam autem rectam eandem esse veram, omnes quotquot hactenus fuêre homi­nes senserunt, vel si veritas non sit, dicat tandem quid sit errori oppositum.

At (inquit) Falsitatis nomen solum hoc genus Er­roris meretur, quod &c. Primum rationes ejus intuea­mur, quibus infertur mereri hoc nomen, solum hoc genus. Datum est hoc nomen omni errori & illud immeritò. Cur immeritò? Nempe Falsae ne (que) res ne (que) imaginationes dici possunt (dicere debuit neque judi­cia animorum. Sed ut videtur — indulsit naturae Con­ditor illi tantùm animam. Cur autem falsa haec esse non possint? quia nimirum verè sunt id quod sunt (p. 36. § 1.) i [...]ane verò? annon hoc ipsum est puerile illud & nugatorium dicendi genus quod ab ipso su­pra C. 3. § 7. ridetur. At inquit non promittunt aliquid, ut signa, quod non praestant. Ohe! Jam satis est, mentem ejus licebit tandem expiscari. Propositiones & verba veritatem pollicentur, neque tamen praestāt. At quid inde? fallunt igitur inquis; fallunt? ergo hac ratione [Page 54] fallentes, non autem falsae dici merentur. Annon hoc est (quaeso) pulchrè philosophati, verba fallunt, ergo falsa dici merentur, ergo sola falsa dici merentur, ergo veritas & falsitas ex arbitrio hominum omnino depen­dent. Dic obsecro v. d. quo nomine ratiocinationem hanc insigniam, Erroris, Falsitatis, an Captionis?

Ait (c. 3. §. 8.) Habere orationem (quod dictum est de Solonis legibus, cum quo tamen Solone vix quicquam habet ille commune) simile aliquid telae a­ranearum, nam haerent in verbis, & illaqueantur inge­nia tenera, fortia autem perrumpunt. Mirandum est certè in Corpore tam vetulo lentoque tenerum adeo ingenium esse ut hanc telam minimè perrumpat; imò quid est, quaeso, quod ipsa aranea venenosum animal­culum suâipsius telâ complicatur? Sed nobis non licet esse tam otiosis. Ad caetera pergamus.

Erroribus (inquit) qui contingunt ex signis naturalibus, occurretur primò & ante ratiocinationem, si ad hujus­modi conjectur alia comparemus nos tànquam ignorantes, deinde per ratiocinationem. Expectas, opinor, aliquid quod sensum expleat, at frustrà illud quidem, imò tibi incumbit ut illud praestes, qui vigilans & vegetus legis quod ipse vel dormiens (uti de ipso dixisse fertur Cartesius) vel oscitans saltem scripsisse videtur.

Fallacias in materia proposititionis enumerans. § 2. Primam esse ait ubi nomen Corporis cum nomine Accidentis copulatur. Benè illud quidem, videamus exempla; exemplū hujus est cum dicitur Intellectus in­telligere. Intellectus igitur est corpus; atque hoc obi­ter, atque aliud agendo insinuandum est, —Nam si non aliquà nocuisset, mortuus esset. Quòd si reverà tantus sit Philosophus quantum se esse arbitratur, si sint omnia legitimè ab ipso demonstrata (quod ad Patronum nobilissimum virum in epistola ad illum [Page 55] jactitat) ostendat modò ubi hoc demonstraver it, ne irrita videatur & vana haec ipsius jactatio, ne Philoso­phia haec omnis non modô respuenda, sed & con [...] spuenda videatur.

§ 4. Pro exemplo secundi generis Fallaciarum, ubi nomen Corporis cum nomine phantasmatis copula. tur, hoc affert. Ubi dicitur Lumen esse corpus vel mo­veri. Est igitur ipsi lumen phantasma, mirum autem mihi videtur resilire à speculo phantasma & quoquo quis modo velit reflecti, quin lente aliquâ collecta in unumque aliquod punctum projecta phantasmata ignem prorsus generare, motumque partium mini­marum rapidissimum in flamma concitare.

§ 8. Sexto modo (id est, nomen phantasmatis cum nomine Nominis copulando) errare eos ait qui dicunt Ideam alicujus rei esse Universalem, tanquam esset in animo Imago quaedam hominis simpliciter &c. Verùm error in eo consistit, quod ipse nunquam intelligere potuit quid esset notio universalis. Nam ubi dicitur e, g. Omnis homo est animal, neque intelligitur esse hominem aliquem simpliciter, neque Ideam universa­lem esle alicujus rei Ideam, seu Ideam à re aliqua in animum impressam; verùm illud denotatur excessisse mentis opus, Imaginum omnem sphaeram, quae à sen­suum objectis creantur, atque evectum esse animum in apprehensionem notionis seu rationis cujusdam communis, quae est unicuique homini congruens.

At errant (inquit) septimo modo (propositionem cum nomine copulantes) qui Ideas alias in intellectu, alias in phantasia ponunt; quasi alia esset Idea hominis quae orta à sensu in memoria retinetur, alia quae in intel­lectu est, quando intelligimus hominem esse animal.

Imò verò. Idea quae in memoriâ retinetur est eadem ipsa quae oritur à sensu, Ideam quae oritur à sensu [Page 56] circumstantiae sive accidentia objecti ( Magnitudo, Fi­gura, Color, Positio, & siqua sint ejusmodi) comitantur, ne (que) esficere potest aut sensus aut memoria ut aliter se res habeant. At Idea quae est in intellectu, (si ita nos loqui requirat) est notio ubi omnes circumstantiae secluduntur atque rejiciuntur, seu apprehensio ratio­nis sub negatione omnium accidentium, & circum. stantiarum, quae singulorum objectorum Ideas vel constituunt, vel comitantur; rationis (inquam) in quâ omnia speciei alicujus singularia conveniunt.

Cernis interim V.D. quanto molimine, quantâ sive constantiâ sive pervicaciâ, imò quàm importunè contendat argumenta immortalitatis convellere;

Neque ego quidem paratus jam sum, ut possim eum hoc crimine levare, adeo perpetuus in eo est, ut brutis animantibus nos annumeret fecit (que) demum, hoc o­pere penitiùs considerato, ut serè credam è nobis ali­quem ea non nisi brevi intervallo superare.

Sect. 10 ait, omnem propositionem univer saliter veram aut definitionem esse, aut partem definitionis, aut esse ex definitionibus demonstrandam, dicat igitur an haec pro­positio, quae eidem sunt aequalia, sunt inter se aequalia, aut non sit universaliter vera, aut sit definitio &c, aut sit ex definitionibus demonstranda, quòd si ex definiti­onibus eam demonstraverit, ego (nisi tu aliud censes) eum è pecudum numero eximendum esse judicarem.

Caput concludit hoc monito, artem ratiocinandi non praeceptis acquiri, sed usu & lectione eorum librorum, ubi omnia severis demonstrationibus transiguntur. Imò verò & fugiendo ut pestem libros illos qui rerum ac­curatam tractationem prae se ferentes, at (que) demon­strationes [Page 57] ubique profitentes, paralogismis interim scatent, nihilque in iis quae maximè demonstranda forent, habent, praeter petitiones principiorum ab­surdas atque indecentes. Cujusmodi autem sint libri Hobbiani, specimina quaedam exhibendo ostendimus, quin porro ostendere conabimur.

CAP. 7. De Methodo, ubi de Analytica Geometrarum, nonnulla.

VEreor ego admodum V.D. ne quod mihi ipsi jam antehac accidit, illud tibi etiam contigerit, nem­pe non sine molestiâ in istis Dialecticorum tricis ver­sari: atque ego quidem magnopere cupiebam ab istis, si instituti ratio pati illud potuisset, abstinere; imò renuente hucusque genio, animóque plurimum resi­liente me ista tetigisse ex leviore atque fastidiosâ summorum apicum rasurâ, cuivis me minimè monen­te constabit: Eò magis certè tibi mihique gauden­dum esse existimo, ad finem hujusmodi nugarum Dialecticarum properare orationem, nihilque mane­re nisi ut eorum aliqua notemus, quae in Capitulo de Methodo aut imperitè, aut aliquo modo incom­modè ab ipso prolate fuisse existimemus.

Tale autem illud mihi videtur quod habet ini­tio Sectionis secundae, ubi ait, omni Methodo com­mune hoc esse ut procedatur à cognitis ad incogni­ta, id quod manifestum est ex Philosophiae definiti­one. Quis illi, quaeso, hoc indulsit, ut ex definitioni­bus suis contra veritatem ipsam & communem omni­um [Page 58] hominum sensum & cognitionem, conclusiones eliciat? imò verò ex accurata atque profunda re­rum contemplatione (ubi de rebus agitur, non de hy­pothesibus) eruendae sunt definitiones, non autem ex praesumptis definitionibus contra rerum naturam, earúmque veras rationes at (que) genuinas, disputandum. Ait ex sua ipsius definitione Philosophiae, sequi omnem methodum procedere à cognitis ad incognita, utrum hoc ex definitione suâ sequatur, nullus ego inquiro: hoc solum volo, excludere Mathematicum hunc ingen­tem, methodum eam quâ omnia ferè sublimiora in Geometriâ atque Arithmeticâ inventa fuisse constat, Analyticen nimirum Geometrarum. Vindex ille Aca­demiarum, quicunque celato nomine is fuerit, ausus est ex paucis quibusdam in Leviathane ab illo elapsis, tanquam ex pede Herculem metiendo, illud suscipere, non esse Thomam hunc nostrum è numero Geome­trarum profundissimorum; verùm naviculam illam suam quâ in novum orbem se navigaturum credidit, ventis ludibrium debuisse: quid existimas dicturum eum fuisse, si haec vidisset? Nôsti tu (vir clarissime) magnam Analytices Geometricae partem, imò maxi­mam existis duabus ( Zeteticâ atque Poristicâ) exhau­riri; harum autem opus atque professio illud est, ex ignotis ad notiora animum deducere, unde per Syn­theseos regressum possint ex adverso ignota à notio­ribus concludi atque demonstrari. Nempe accidere hoc saepissimè, nôrunt ii quicunque in problematis solvendis aut Theorematis demonstrandis versari so­lent, destitui eos plerumque mediis iis quibus ipsi possint problema Syntheticè construere, aut Theo­rema propositum ostendere, quare viam capessunt retrogradam, & naturali demonstrationis viae adver­sam initium sumunt ab ignota aliqua quantitate, vel [Page 59] ex problematis ipsius tanquam soluti suppositione, factaque per continuas (quantitatum variis modis comparatarum) consequentias resolutione, veniunt tandem ad aequationem inter datas duas aliquas sive notas quantitates; hoc quidem habet omnis Analyti­ce Geometrica. Proponuntur aliquando fortuitò quaedam propositiones seu Theoremata: nescitur an vera, an falsa fuerint; hoc quaeritur. Supponuntur igitur sive vera sive falsa esse, er [...]untur ex positione ista consequentiae, si in vera deducunt plerumque ve­ra, si in falsa, semper esse falsa concluduntur ea e­nunciata, unde orta est resolutio, quae quidem Ana­lytice pars Poristice vocatur: verbo, hoc habet utra­que Analytice, ut ab ignotis ad notiora deducat, unde possit Synthesis (quia convertibilia sunt Geo­metriae axiomata) ab istis notioribus, ubi desinit Analysis, incipiendo, ad eorum, sive Theorematum demonstrationem, sive problematum solationem, quae fuerant quaesita, assurgere. Ista cùm nescivisse, dum haec scriberet, hic autor videatur, non est ut mireris clarissimorum v. v. Iohannis Wallisii atque Andreae Tacqueti Elenchum atque animadversiones legendo. Perplexum est illud mihique admodum obscurum quod habet initio §. 5. Causae universali­um (eorum quorum causae aliquae omnino sunt) manifestae sunt per se, sive naturae (ut dicunt) notae; ita ut nulla omnino methodo indigeant. Causa enim eorum universalis una est, motus: nam & figurarum &c. causa est motus, quanquam qualis ille motus sit sine ratiocinatione cog­nosci non possit, Quaenam est haec animi confusio in ipsa de methodo tractatione? Quaenam sunt (quaeso) illa quorum causae aliquae non sunt? Quid est quod di­cat initio causas esse universalium easque per se no­tas; deinde eam unam esse, nempe motum? Quid est [Page 60] quod causas universalium manifestas esse asserit, ita ut nullâ omnino methodo indigeant, post verò cognosci non posse [...]ine ratiocinatione, qualis sit mo­tus ille, qui sit causa Figurae alicujus, Coloris, Soni, &c. Dices forsan hanc esse mentem suam, ut asserat causam omnium varietatum esse motum, atque hoc esse per se notum, sine ratiocinatione; causas autem varietatum in objectis esse motuum varietatem, quae ratiocinatione ind [...]get ut investigetur, Et ego qui­dem credo tale quid illum aliquando loqui voluisse; at nescio quomodo errat fluctuatque illi oratio sua; & vix unquam contingit, ubi in verba similia inci­dit (ut hic, ubi causa universalium, & causa uni­versalis ab ipso nominantur) ut scipsum absque sensûs deliquio expediat.

Ait (§ 7) possibile non esse abs (que) vocabulorum vel notarum usu progredi (ratiocinando) à principiis, uno aut altero Syllogismo longiùs. Temerè hoc quidem minimèque philosophicè; quin difficile potius hoc esse dicere debuisse videtur.

Non illud mihi profecto cum ratione dictum vi­detur, ubi asserit (§ 13.) Definiri satis ea nomina quae res significant, quarum causa aliqua intelligi potest (ista enim sunt quae prioris generis esse illic determinatur) si oratione brevissima fiat, ut Idea carū clara in animo excitetur. Et quod dicit in fine (§ 14.) definitionem esse propositionem cujus praedicatum est subjecti resoluti­vum ubi fieri potest, & ubi non potest exemplificati­vum. At ista exemplificativa non sunt mihi crede definitiones, etiamsi causa intelligi non possit: quòd si possit intelligi, debet illa Philosopho res ac­curatè tractanti in definitionibus curae esse ut in­telligatur, ut tradatur. Quanquam etenim om­nis definitio accurata claram excitet in animo [Page 61] definiti Ideam, nempe inde concludit, quaecunque vocabula claram excitent Ideam, definitionem statim Idealem comprehendere.

Transeo quod habet de Euclidis principiis (§ 13.) nempe axiomata Euclidis principia non esse, sed esse demonstrabilia ex definitionibus. Nempe tentavit ille Axioma hoc totum est majus suâ parte, ex defini­tione Totius & Partis demonstrare (C. 8. §. 25.) & respicere solet ad pauca, unde orta est ipsi facilitas pronunciandi; quod de uno se invenisse credidit, illud omnibus convenire existimavit; quod nullâ tamen ratione evicturum [...]um aliquando esse credo.

Sectione 16, ex definitione demonstrationis illud deducit, omnem legitimam ratiocinationem quae initi­um habet in principiis veris esse scientificam & veram demonstrationem. Rescinduntur obitèr ab illo omnia quae fidei sunt, in iisque omnis ratiocinatio; Scienti­fica ea non esse, veram demonstrationem non habe­re, millies in Leviathane vel inuit vel profitetur; quin igitur vera ea esse ut neget (sibi ipsi, si constare velit) est necessarium. Imò cujus est haec voxl p. 238. Quicquid verum est, idem demonstrare se posse putat Geometria recens, sedatior facta, non item; habet (que) vino illud simile, recens ut inflet. Quid primum dicam, V.D. quid postremum? quomodo me hac occasione geram? Soleo nimirum errores ejus infinitos, modò nihil illis subesse impietatis videatur, sedatus intueri: verum cum in relligionem eum sive tectè machinantem sive apertè involantem cerno, condonabis hoc spero mihi si paulò vehementiùs commovear. An in illo ingeni­um, an judicium, an memoriam, an relligionem, re­quiram? in quam quaeso partem vehetur oratio? imò [Page 62] verò (vir dignissime atque moderatissime) sentio non modo severitatis, verùm & crudelitatis summae fu­turum illud ab ipso exigere cui non est solvendo. Quin patiamur ipsum absque hac molestia aetatem a­gere, sive nimium senescere contigerit, sive repue­rascere.

Fecit haec animi perturbatio, ut alia in hoc capite multa quae falsa sunt aut temerè enunciata omitterem: tale est illud p. 52. § 15. 3. ubi dicit, de definitioni­bus an sint admittendae necne non esse necesse disputare. Nempe hoc illud est quod sibi postulare perpetuò videtur, ut pro libito possit definire, ut inde ducat Co­rollaria: verum quis est, qui nesciat quodcun (que) libet hoc modo inferre. Solent Mathematicis studiis dediti non illud curare quibus nominibus insigniantur res suae, modo termini quibus utuntur, definitione clara explicentur: verùm libertatem hanc ad Philosophiam transferre omnémque ejus partem, ubi ex nomini­bus jam constitutis quaeruntur rerum naturaeque ipsius explicationes, hominis est parùm admodùm sive na­turam sive Geometriam sive artes reliquas sive homi­num consuetudinem intelligentis. Verum & alia habet quae faciunt ut Geometriae si non ignarum, attamen non nisi parcè admodum scientem eum existimemus. Dicit (§ 19) Geometras vocare artem illam quam nos supra descripsimus (initio hujus Capitis) Logi­sticam; quinam sint illi Geometrae qui hoc nomine hanc artem insigniant, mihi certè non occurrit neque ipse (credo) novit. Est haec ars Geometris iis in qui­bus mihi versari contigit ars Analytice. Logistica au­tem vocatur ars ipsa computandi (quod fecisse credo ut Logicam vocaret computationem) sive illa in nu­meris, sive in speciebus atque literarum notis exerce­atur. Ait methodum Analyticam ne (que) exerceri neque [Page 63] intelligi posse, nisi ab iis qui in Geometria versati sunt, totusque in eo est (tum in hoc loco, tum infra, post­quam ad caput 20 perveniens de Analytice loqui di­dicit) ut Analyticen (istam cujus partim restitutione, partim inventione, factum est ut plus Geometriae paucorum annorum spatio, aetate nostra & parentum, accesserit quam multis anteactis saeculis,) vilem om­nino reddat & contemptam. Sed nunquam (spero) excutiet è studiosorum manibus atque studiis Ana­lyticen illam Geometrarum, speciosamque quantita­tum designationem. Facit haec Ars ut unusquisque impensius aliquantò in eo versatus, non solum ea quae à veteribus inventa sunt & demonstrata, facillimè possit intelligere, verum & alia insignia pro re nata invenire. Dedit haec ars Vietas, Ghetaldos, Harriotos, Onghtredos, Cartesios, Wallisios, nomina aeternitati consecrata: quin & nova dat indies huic Inclytorum numero adjicienda. Dedit artis hujus ignorantia & neglectus, Orontios, Scaligeros, Severinos, & hunc demum autorem paralogysmis in omne aevum insig­nes futuros, faedisque infames Tetragonismis. Certè duas esse res constat (praeter paralogismos infinitos summamque arrogantiam quibus omnis ferè pagina i [...]pletur) quae facturae videntur, ut ne (que) inter bonos neque doctos viros sit Hobbius olim nomen aliquod insigne habiturus. Importuna nempe Spirituum, ani­mique immortalis (abs (que) omni rationis specie) reje­ctio, & insignis [...],

Atque haec hactenus V.D. summas rerum oras lambendo in Logica Hobbiana, sive Computatione, animadvertisse sufficiat. Transeo nunc ad secundum illud rerum genus quod erat initio propositum, cui titulus est Philosophia prima.

CAP. 1. Ubi animadversiones in Hobbii caput septimum libri de Corpore, de Spatio, Tempore, Contiguo, &c.

SCilicet asserui jam me fugique catenas, à Dialecti­cis extricavi me telámque istam perrupi, ut ad sublimiora tandem assurgat paulatim oratio, atque in his quidem si praeclarè eum se gessisse invenerimus, si sitim illam qua in naturalium rerum scientiam an­helamus, sedatam ab ipso senserimus atque restinctam, noli obsecro ut ipsi sint apud te dedecori, quaecun (que) adhuc liberiùs in eum animadversa sunt. Magnam certè rem aggreditur Philosophiam naturalem ab imis fundamentis excitare; à notionibus communibus qualia esse solent axiomata Geometrarum ad maxi­marum rerum atque complicatissimarum intellectio­nem, nos, methodo non minus accurata quam est Euclidis in elementis (ubi nemo unquam tot saeculis paralogismum invenit) adducere. Haec si praestiterit manebit eum certè laus insignis, etiamsi in Dialecticis non fuerit adeò egregius, multa certè habebit quae se defendunt, uti illud, non omnia possumus omnes; pluribus intentus minor est ad singula sensus; Bos lassus fortiter figit pedem; & siqua sint similia; verùm inquies, quid si nos hoc etiam loco deluserit, nihil (que) hinc reportemus praeter stomachum vel bile vel ad­aucto sitis ardore laborantem? tum certè nobis recur­rendum erit ad Philosophiam, ut injuriam hane pa­tienter feramus, cum levius fiat patientiâ quid quid [Page 65] Corrigere est nefas. Quanquam igitur & illud diffi­cile sit viro, saltem in Stoicorum disciplina minimè exercitato, continere se provocatū at (que) delusum, ten­tabo siquid possim, & in ea quae meam non exci­taverint assensionem, brevissima oratione inqui­ram.

In Epistola Dedicatoria haec habet. Confido siquam fiduciam scripti scribentis timor, respectatio, diffi­dentia praestare potest. (Annon autem mirandum est nisi timor & diffidentia praestent fiduciam?) in tribus libelli hujus partibus prioribus ex definitionibus omnia esse legitimè demonstrata. Pertimescere incipio haec intuens. Tertiam hujus libelli partem, quae Geometri­ca est, primò omnium (pro more eorum qui Mathe­maticis delectantur) perlegi, legerunt eum & alii, judicium tulerunt clarissimi viri D D. Wallisius & Tacquet, forsan aliique. Atque ipse jam totus sum in metu, ne forsan elabatur ex animo spes olim de hoc opere concepta, effugiatque denuo & se abscondat natura, cujus ipsius intuitum obtinuisse se professus jam diu est Hobbius, eumque nobis pollicitus. Metuo certè ne sit mihi illud querendum, nempe quod

Siquid etenim possit ad metum hunc creandum scribentis arrogantia, reliquorumque omnium qui unquam extiterunt hominum contemptus (de qua re initio hujus Epistolae nonnulla) siquid falsi saepissimè & fallentis experientia, siquid hominis efferentis sese in rebus iis, ubi maximam de se opinionem & conceperat & in discipulis suis excitaverat, lap­sus insignis & in aeternum pudendus, metuen­dum esse sentio, ne nos fallat, (egregia expectan­tes) haec omnis Philosophia Hobbiana. Verùm [Page 66] inquis, [...]on esse conjecturis atque ariolationibus im­morandū: quin igitur de re ipsa agatur, & pensitentur aliquantulùm definitiones istae, quae Philosophiae uni­versae fundamenta esse voluit.

Incipit igitur Philosophiam naturalem à ficta uni­versi sublatione (§. 1.) rerum (que) (id est corporum) an­nihilatione.

Cernis statim initio magnum à nobis (imô quod imaginatione praestare non possumus) eum postula­re, nempe ut cogitemus, id est, imaginemur corpo­rum seu mundi ipsius annihilationem. Cum nullo in­terim phantasmate apprehendi possit vel rerum è nihi­lo eductio, vel eorundem in nihilū reditio: imò verò mentis illud opus est, non phantasiae, si modo poterit comprehendi; & novi ego plurimos, qui hunc auto­rem esse credunt.

Quare noluissem ut illud statim initio à nobis exe­gisset; sed fruatur hoc concesso: gestio videre orien­tem hinc Philosophiam tanquam ex Chao olim uni­versum. Quid tum porro?

Tum inquit (§. 2.) Si meminerimus, seu phantasma habuerimus alicujus rei quae extiterat, nec consideremus qualis ea erat, sed simpliciter quod erat extra animum habemus, quod appellamus spatium imaginarium,—Est enim spatiū, phantasma rei existētis, quatenus existentis.

At multa sunt, quae faciunt, ut vel veritatem vel [...] ­beriorem saltem terminorum explicationem in ista definitione requiram. Primùm enim etsi usus jam ante sit saepiùs, & deinceps usurus sit per omnem hanc primam Philosophiam vocabulo phantasmatis, non­dum tamen phantasma definivit, cujus tamen natura magis in profundo latet plerumque, quam earum re­rum [Page 67] quae eo nomine definitūur. Ego quidem in ea sum sententia, non illud opus esse prima simplicium rerum genera definire, ea nimirum quorum claras atque di­stinctas notiones habemus, cujusmodi sunt motus, duratio & similia, verùm licere in disciplinis de iis re­bus accuratissimis, à notis earum affectionibus ad ig­notiora absque omni Logicae dispendio statim proce­dere: verùm si illa definire velimus, cavendum illud esse summoperè, ne quis notiora per magis ignota velit explicare. Tale autem hoc in loco contigisse ien­tio: quid sit spatium omnes ferè apprehendunt; quid sit phantasma Hobbius ipse & nobis jam nescire vide­tur, & sibi ipsi non multùm antehac (ut audiendo ac­cepi) ignorâsse visus est. (Nempe durior erat ipsi pe­neque fatalis libelli hujus partus, diuque sub operis obstetricibus laboravit:) Petenti mihi causas, respon­sum est, contigisse hoc partim ob Quadraturam non benè conceptam, partim ex eo quod quid esset sensus (& proinde quid phantasma) nescire se prositeretur. Imò verò excusa est haec pars operis aliquot annis an­tequam ab ipso in praelum prodiret capitulum illud de sensione; prodiisse autem existimandum est illud quamprimum ab ipso conceptum & formatum est, ita ut sensus ipsius, terminos in prima Philosophia per phantasma definientis, hic fuerit; spatium, tempus, &c. est quid ignotum. Sed missa haec faciamus, & quaeramus quid ipsi tandem sit phantasma, sine cujus rei cognitione latebit earum rerum natura, quae esse phantasmata definiuntur. Parte 4. cap. 25. §, 3. phan­tasma (inquit) est sentiendi actus, ne (que) differt à sensione aliter quam fieri differt à factum esse. Quaerendum itaque est quid sit sensio. Est autem Sensio ibidem §. 2. ab organi sensorii conatu, ab extra, qui generatur à conatu ab objecto versus interna eo (que) aliquandiu ma­nente, [Page 68] per Reactionem factum Phantasma. Sensio est factum Phantasma; & Phantasma est actus sen­tiendi: Umh! vereor ne haec se destruant invicem, priusquam ad istud Capitulum nostra perveniat o­ratio. Sed datam Phantasmatis definitionem Spatio applicemus. Spatium igitur est actus sentiendi ortus à conatu rei existentis quatenus existentis, ad intra. Praeclarè hoc quidem, quid interim est Res? Res est corpus aliquod, quae est pars Universi. Est igitur Spatium actus sentiendi ortus à conatu alicujus Cor­poris. At ego existimabam hoc esse Phantasma Cor­poris istius: Est igitur Spatium corpus quodcunque. Non (inquis) quia non est Phantasma corporis, ut corpus est; sed corporis ut Existentis. Benè habet: hoc saltem debet concedere, res existentes quatenus existentes Phantasmata excitare. Verùm enimverò non alio modo Phantasmata excitantur, quàm ut sensum feriant objecta, neque sensum feriunt sub ratione existentiae nudae, verùm sub rationibus cir­cumstantiarum, motûs, figurae, positionis, &c. quae illa comitantur: Impossibile est itaque, cum Phan­tasmata ab objectorum operatione (per reactionem, ut supponit, ab ipsis objectis omninò dependentem) generentur, ut sit aliquod Phantasma existentis qua­tenus existentis. At (inquis) annon sentimus nos ista percipere, nempe considerare nos posse corpus ali­quod, non ut est circumstantiis vestitum, verùm iis omnibus rescissis, sub eâ solùm ratione ut est? Imò verò possumus, & inde exorta sunt vocabula ista essen­tia, existentia, reliquaque ejusmodi, quibus Gentes aliquas esse, vel saltem esse posse, quae careant, suprà cum dicentem introduximus. Habemus (inquam) hu­jusmodi notiones; Phantasmata hujusmodi ut habea­mus, ex iis quae aliquoties suggessimus, est impossi­bile. [Page 69] Concludendum est igitur. siquis rectè velit rati­ocinari, vim esse quandam in homine, quae Phantasi­am excedat: quod unum conclusisse, ejusque conclu­sionis necessitatem indicâsse, est omnes ferè Philoso­phiae Hobbianae nervos incidisse. Interim desinitionem istam, quâ dicitur Spatiū esse Phantasma rei existentis, & in seipsâ obscuram, imo & falsam esse evicimus.

§. 3. Tempus definit, quod sit Phantasma motûs. Nempe grande quid sonat istud vocabulum Phantas­ma, habétque quod obscuritate suâ stupefaciat, ipso­que sono attonitos reddat imbelles juventutis ani­mos: quae sola mihi ratio videtur, ut ipsi sit adeò in de­liciis. Coincidere concedit definitionem istam cum A­ristotelis illâ, Tempus est numerus motus &c. Quid i­gitur opus erat ab illa recedere? imò verò (inquit) te­nuia sunt ista & mollia vocabula, nos — paulo majora canamus. At mihi quidem videtur ipse non Aristote­lem, multò minus rei naturam intellexisse; neque n. est durationis continuae (in quo quicquid naturale quod est, in tempore consistit) eadem notio, quae est motûs; seu (quod idem est) duratio non est motus: atque hoc quidem adeò manifestum est, ut ostensione non indigeat: Permanere in statu aliquo, non est mo­veri. Cum igitur Aristoteles aliique Tempus nume­rum motûs esse definiverunt, non illi de ipsâ rei na­turâ locuti sunt, sed de mensurâ ejus potiùs, quae sit usui humano accōmodata. Durarent certè res & ma­nerent, etiamsi motus omnis cessaret; verum duratio­nem ipsam metiri absque motu non tam facilè posse­mus. Verbo, cum annis, mensibus, &c. rei alicujus du­rationem metimur, annosque & menses diurnis Terrae revolutionibus computamus, non illud intelligimus, revolutiones Terrae inire rationem durationis, de qua quaestio instituitur, verùm rem (exempli gratiâ) vel permansisse vel praeteritam fuisse, i.e. vel rem durâsse, [Page 70] [...] mundum abs (que) re ista durâsse, donec Terra tot super axem suum revolutiones compleverit: non est igitur Tempus phantasma motûs, magis quam An­gulus est phantasma arcûs circuli quo mensuratur, quod tamen nemo sanus dixerit. Verùm in istis no­tandis tempus insumere noluissem, nisi maximam [...] pollicitus nihil ipse interim praestaret.

Multa certè habet in hoc capite, quae vel subtilissi­ma sunt, vel erit mirandum in opere tam sublimi lo­cum invenerint. Ait §. 5. Notandum esse per divisionem spatii vel temporis non intelligi unius temporis vel spatii ab altero distractionem, vel divulsionem; quis enim hae­misphaerium ab haemisphaerio, vel horam primam à secun­da dirimi pesse putat? Annon profunda sunt ista? an­non summâ admiratione digna? Placent, opinor, tibi, habebis & alia.

Numerus (inquit §. 7.) est unum & unum; vel unum, unum, & unum, & sic deinceps. (Poterat ad viginti procedere;) quae tamen vel falsa sunt, vel puerilia. Placuit, opinor, tibi quod habuit de divulsione tem­poris (§. 5.) sensit hoc Magus hic noster, quare eam omnem notionem repetit §. 8. dicitque Tempus vel spatium componere, non esse partes eorum (in manus) sumere, eas (que) sibi admovere ut se mutuò contingant. Quin igitur cavendum erit tibi V. D. ne tempus ali­quando hoc modo vel spatium componere nitaris.

Hinc inquit §. 9. manifestum esse. Cum res aliqua di­visa sit, tot solummodo ejus partes esse quoties sit divisa. Verum quid, est ut Geometriam atque Atrithmeti­cam ab illo expectemus, qui neque digitos suos enu­merare meminit? Si foret in manum Philosophi ele­legantem, findendus pes alter istius animalis quod ipse abigere se dicit, cerneret quatuor divisionibus quinque digitos fieri: non ergo tot solummodò esse partes, quoties divisa est ungula. At (inquis) pueri­lis [Page 71] est ista exceptio, neque opinandum est ipsum ita sensisse prout verba sonant; fortasse, neque admo­dum renitar. Interim haec ea sunt de quibus timendo, respectando, diffidendo, fiduciam concepit, poterítque illud perpetuò regeri, benè eum & rectè forsan senti­re, etiamsi perversa, falsa, puerilia eloquatur.

Transeo ad illa quae habet § 10. de Spatio, & Tem­pore, Contiguo, & Continuo; ubi obiter dejicitur ip­se (à quo tamen religionem hausisse videtur) cujus est hic versiculus — tangere enim & tangi nisi corpus nulla potest res. At (inquit) Contigua sunt immediata, Continua quorum est aliqua pars communis. Sup­ponimus ex atomis omnia constare, neque ipse aliter sentit, quae tangere se possunt, ingredi se non possunt: ex hoc praesupposito expectamus, ut Contigui atque Continui differentiam explicet. Contigua (inquit) sunt immediata, rectè; Atomi itaque sibi invicem im­mediatae contingere se dicuntur; rectè & planè intel­ligibile; at quid est interim Continuum? Dicuntur (inquit) Continua quae partem habent communem. Potest igitur illud esse Continuum quod ex solis con­stat Contiguis. Sumatur, exempli causâ, granorum quorumlibet quaevis mensura, contigua inter se erunt granula quae sunt immediata; itaque unumquodque granulum non nisi aliis aliquibus Contiguum. Verùm si sumātur partes mensurae initio sumptae, quae semissē excedūt, erunt duae istiusmodi partes continuae dicen­dae, quia partem aliquam necesse est ut habeant com­munem. Pulchrè admodum! Satis est, mentem ejus intelligimus: at (inqais) non loquitur hîc de Corpo­ribus Contiguis, aut Continuis. Imò, inquit, horum est eadem ratio, quae est spatii. C. 8. §. 9. Reliqua quae hoc capite sequuntur (numerum e.g. non esse infinitum, neque plura spatia infinita, & de quan­titate [Page 72] in insinitum divisibili) & vetera sunt, & vera esse judico. Transeo ad sequentia.

CAP. 2. Examinatur operis Hobbiani de Corpore Caput octavum.

NE [...]it phantastica & vana omnis ferè Philosophia Hobbiana, exinde metuere incipio, quòd om­nium ferè rerum definitiones, quae earum naturam explicare debuerant, ingreditur Phantasma; quasi animi imagniantis Phantasma foret de ipsa rerum eas generantium natura. Nempe §. 1. definitionem Cor­poris hujusmodi proponit, Corpus est quicquid non dependens à nostra cogitatione cum spatii parte aliqua coincidit & coextenditur. Hanc autem definitionem brevissimè excutiamus.

Hoc nempe vult ista definitio, eam esse Corporis na­turam, ut coincidat cum spatio & cum eo coextenda. Est ita (que) nobis (ut definitionem hanc intelligamus) reducenda in memoriam definitio Spatii, Spatii ni­mirum imaginarii. Est autem spatium Phantasma rei existentis quatenus existentis: Phantasma nimirum in animo relictū. Est igitur Corpus illud quod coexten­ditur & coincidit cum Phantasmate; quare & Phantasina cum corpore etiam coincidet & coextendetur, sunt etenim termini isti reciprocantes: quare illud quod intra animum est, ibi (que) solùm existit, coexten­detur cum eo quod est extra animum: Imò Phantasma rei existentis quatenus existentis, habebit coextensio­nem cum eo quod extra animum extenditur. Quod si Phantasma habeat coextensionem cum eo quod est extra animum, habebit & extensionem extra animum; [Page 73] quod nonnisi ab insano dici posse mihi videtur. At existimas tu forsan Sophisticam esse omnem hanc dis­putationem & per Phantasma intelligere eum potius Phantasmatis objectum, non autem ipsum Phantasma, & corpus cum eo objecto coextendi. Quòd si haec es­set ejus sententia, foret istud objectum aliquid extra animum ab eo non dependēs, quae est ipsa notio Cor­poris, imò evertit ista suppositio Philosophiae suae pri­ma fundamenta. Quare quocunque se vertet inanem prorsus esse hanc definitionem constabit.

Quin etiam ejusdem farinae est definitio Accidentis quam affert §. 2. Nempe Accidens est concipiendi Cor­poris modus. Si Accidens modum esse solum dixisset, habuisset me certè sibi consentientem, verùm cum in definitionem Accidentis conceptum infert, i.e. Phan­tasma, perperam mihi fecisse visus est: quaerimus nimi­rum ab eo, jussit (que) ut expectemus rerum naturas; ipse autē eas ita definit, quasi absente earum imaginatione, at (que) abs (que) relatione ad Phantasiam, nihil in rerum na­turâ foret, nempe ne (que) Corpus neque non Corpus si­ve Accidens, quae duo hujus Philosophi judicio uni­versum integrum absorbent. Ego verò & Corpus fore existimo, etiamsi contigerit deficere ubi (que) Phantasi­am; quin & fore Corpora, ea quae sunt, iisdem Acci­dentibus vestita, iisdem modis circumscripta, ne (que) in­gredi naturam sive Corporis sive Accidentis, ut illud cum Phantasmate coincidat, Hoc autem concipi­atur.

Quin pergamus. Ait §. 3. Corpus abs (que) extensione aut abs (que) figurâ concipi non posse. Benè haber, quod exten­sioni adjunxerat figuram; secluserat eam suprà Cap. 3. §. 3. nolo ego contradictionem ei objicere, quin potiùs resipiscentem fovere.

§. 5. Spatium (quâ voce semper, inquit, intelligo [Page 74] Imaginarium) quod cum corporis magnitudine coinci­dit, illius corporis vocatur locus. Quin §. eâdem, locum nihil esse extra animum, magnitudinem nihil intra, ali­aque plura ejusdem generis. Quin dicat (obsecro) quomodo illud quod intra animum est totum, nihil (que) extra, coincidat cum eo quod totum est extra, nihil (que) intra. Quidnam est illud coincidere? & coextendi? totum cum toto, partem cum parte? quid est illud plenum esse & occupari? Narret, ut ista phantasmati conveniant.

Sectione 7 â concludit, omne quod est alicubi, esse in loco propriè dicto, qui est pars spatii majoris. Nescio quid sibi velit, nisi ut tacitè evertat illud Scholastico­rum, ubi asserere solent Angelos habere non locum sed ubi, non circumscriptivum, sed definitivum. Et ut ar­gumentum hinc petatur quo evincat omnia esse cor­pus. Quoniam quicquid est, alicubi est; quod alicubi est, est in loco propriè dicto; quod est in loco propriè dicto, extenditur, & est corpus. Ego quidem profite­or me istam Scholasticorum doctrinam non assequi intelligendo, neque concedendum mihi videtur ali­cubi esse (vel in agro, vel in urbe &c) quicquid est. Verùm ex Hobbii doctrinâ illud potiùs inferam, esse posse debere Angelos in loco, neque interim corpora eos existere. Nempe locus est spatium, spatium est phantasma existentis, quatenus existentis (non quate­nus extensi vel figurati) ideoque quicquid existenti­am habet, quidni possit cum ejusmodi phantasmate (ut verbo ejus utar) coincidere?

Sectione 9. miratur eos qui corpora contigua fore ju­dicant, inter quae nullum aliud corpus intercedit, aitque illos verborum specie, tanquam igne fatuo seduci. Intel­ligit autem (opinor) Digbeum, Thomam de Albiis, Cartesium, aliosque viros eximios, & de Philosophiâ [Page 75] meritissimos. Videamus quâ ratione seipsum hoc in loco expediat. Quaeritur, an corpora sint necessariò Contigua, inter quae nullum est Corpus? asserit A, negat H. Quare? Nempe si intercedat spatium Corporis recipiendi capax, non sunt duo Corpora contigua. Prae­clarè! Sint A, B, C, Corpora Contigua, annihiletur B, nihilque aliud fiat, non erunt A & C contigua, quia intercedit spatium capax recipiendi Corporis B, vel illi aequalis. Clara sunt haec & admodùm intelli­gibilia. Verùm illud quaero; annihilato B, si annihi­lentur phantasiae omnes humanae, annon erit idem spatium inter A & C? annon A & C eodem modo se habebunt ad invicem? an inter A & C ingredi non poterit denuò B vel Corpus illi aequale? Certè fieri haec omnia posse manifestum est, quare capacitas ista non omnino ab imaginatione pendebit, eritque spa­tium hoc interjectum, de quo loquitur Thomas, non imaginarium, sed quod vocant Reale; erit aliquid extra animum, non solum intra animum; reddentur­que inania ea omnia quae de spatio hoc capite disse­ruit, quae nihili omninò esse mihi videntur. Quinimò miratus sum V.D. cur ille Philosophiam ab obscu­rissimâ Spatii contemplatione inceperit, quae nullius (quantum ego intelligo) usûs est ad Philosophiam: Cur item omnia esse phantasmata definiverit, neque ulla unquam hactenus mihi ratio hujus phaenomeni emicuit, praeter hanc unam, ut vacuum haberet, ubi Chimerae bombinarent, spatium, ubi phantasmata vo­litarent.

Ait §. 10. Moveri aliquid nisi in tempore concipi non posse; Fortasse! Sed neque quiescere. Quare autem non possit nisi in Tempore moveri? Nempe est Tempus, ex definitione, phantasma, id est, conceptus motûs; ita (que) concipere aliquid moveri non in tempore, est concipere [Page 76] motum non concepto motu, quod est impossibile. Ubi nunc ignis ille fatuus verborum qui solebat Philosophos se­ducere? vel quid est, si hoc non fuerit irretiari, turpi­que prorsus modo hallucinari. Primum, Tempus non fuisse Phantasma motûs, suprà ostendimus, quin tem­poris [...] esse durationem, durationem esse quie­scentium aequè ac motorum; utramque hanc duratio­nem metiri solere homines motu terrae, atque durati­onem hoc modo mensuratam esse illud quod solent homines omnes appellare Tempus.

Non esse (inquam) tempus Phantasma motûs, non motum cujuscunque corporis temporis rationem in­gredi, sed Terrae solius, ideoque cum quis possit capitis Hobbiani vertiginem absque motûs diurni terrestris consideratione contemplari, non esse reciprocantes, multò minùs eosdem conceptus Temporis & Motus conju [...]bet est manifestum.

Verum quid est, quod ista sectemur? Ait ipse §. 11. Tempus ingredi rationem Quietis, non minùs quàm Motûs; viz. Quiescere dicitur quod per aliquod Tempus in eodem est loco. Annon quiescunt res per Phantasma motûs? annon vides quàm sit puerilis ista ratiocinatio quae 10. Sectionem claudit. Imò hoc dicendum est, quiescere rem aliquam donec Terra tot revolutiones earúmque partes absolverit, atque hâc ratione exhi­beri nobis durationem quietis in datâ mensurâ; pari­ter de motûs alterius cujusque corporis duratione esse statuendum, verborumque specie pueriliter delusum ex desinitione mala, tum pessimè & Sophisticè ratio­cinari, ideoque frustra ab eo Sophismatum solutiones (quod tamen hoc ipso in articulo pollicetur) esse ex­pectandas. Quin videamus eum (si velis) certantem, quin triumphanti si mereatur, acclamemus, & Herculeum paeana canamus.

[Page 77] Quiescere dicitur, quod per aliquod tempus est in eo­dem loco. Motum esse vel fuisse quod sive nunc quiescat; sive moveatur, fuit prius in alio loco quam nunc est. §. 11. Haec ipsi si concesseris, videbis proculdubio eum armis victricibus praeclara admodùm gerentem. Di­ces forsan illud motum esse vel fuisse tibi non idem sonare. Quin recurrendum igitur est illicò ad Gram­maticos, qui verbum hoc moveor ita solent inflectere, move or, ēris vel ēre, motum esse vel fuisse. Satis est; videamus quid ex istis evincat. Infertur primò, Quic­quid movetur, motum esse vel fuisse. Secundò quod mo­vetur motum iri adhuc. Tertiò, quod movetur non esse in uno loco per ullum tempus quantumvis exiguum. Prae­clara haec quidem, si ista etiam explicâsset, quâ posset ratione motus vel exordiri primùm, vel tandem esse desinere; vel ostendisset quomodo posset Corpus motum neque in loco uno esse per minimum tempus; neque omnino in pluribus simul, quod suprà, §. 8. as­serit. Sed non est ut ab ipso haec expectemus, seipsum ad certamen accingente, viresque adversus hostem stringente. Vereor V.D. ne ad hostis mentionem tre­miscas, sed ferendum est quicquid averti non possit; quinimò gratiae habendae sunt Thomae nostro, qui ho­stem istum aggredi ausus est solus, nobis (que) spectaculi reliquit voluptatem.

Ne te cruciet forsan expectatio, rem breviter sic ac­cipe. Est. quoddam Sophisma antiquum illud, obscurū, Philosophis hactenus omnibus (ex compositionis con­tinui ignoratione) infensum.

[Page 78]Hoc nempe est spectrum illud, quod abigere vult & profligare: quin propriùs accede, & spectabis illicò conslictum Phantasmatis cum Sophismate. Quin dic igitur Sophisma &

Haec igitur Sophisma; Si corpus aliquod movetur, movetur vel in loco ubi est, vel in loco ubi non est; quorum utrum (que) fallum est: ergo nihil movetur. Eja Sophisma! Vereor ne malè sit Phantasmati; at metum hunc eri­puit: Ecce enim dicit Sophisma mentiri, quod enim movetur, ne (que) in loco ubi est, ne (que) in loco ubi non est, mo­vetur. Sed à loco ubi est, ad locum ubi non est. Gaudeo certè repulsā esse à Phantasmate Sophismatis vim: ob­rutum à Sophismate si fuisset phantasma praescissa foret spes omnis perficiendae Philosophiae. Expectas forsan ut vires resumeret Sophisma, atque illud rege­reret, moveri à loco ad locum non prohibere quo minus moveatur etiam in loco; potest enim esse in lo­co & simul moveri; quare etiam in loco ubi est, moveri. Est autem in loco, eoque propriè dicto, quoniam est, alicubi.

§. 7. Quid ad haec phantasma? Negari non posse quin quicquid movetur alicubi (id est, intra spatium aliquod) moveatur, at locus non est illud spatium totum, sed pars ejus. Quin, clames, Io! vicit Phantasma; tu forsan expectas, ut replicet denuò Sophisma, neminem un­quam cogitâsse moveri corpus in toto spatio; verùm in parte illius istâ quam occupaverit, hunc autem es­se illius locum. Expectas forsan, at nihil ejusmodi reposuit Sophisma, imò obmutuit, nihilque habuit quo objectam refelleret sententiam; cernis vicisse Thomam suo cum Phantasmate.

[Page 79] Vereor ne tibi ingrata sit levitas haec nostra, verùm quid faciam? nam sum petulanti splene cachinno. Quis poterit absque aliqua hilaritate Andabatarum praelia spectare. Quis nescit Continuorum omnium eandem esse difficultatem ut intelligantur? quis nescit itaque Loci, seu Spatii, Temporis & Motûs easdem esse rati. ones? ideoque si de praesenti tempore quaeratur (quod tamen non est, sed fingitur esse minimum seu instans) moveri Corpus in loco ubi est, eandemque esse rati­onem utrinque temporis instantanei & loci unici. Quin hoc modo solvendum esse Sophisma; non asse­rendo moveri aliquid, neque in loco ubi est, neque in loco ubi non est, aut idem esse, motum esse, vel motum fuisse; seu verum esse, quicquid movetur mo­tum antehac fuisse; aliaque ejusmodi.

Sectiones 12. 13. 14. exagitavit in Elencho Cl. D. Wallisius, earumque indolem prolixiùs ostendit; non est igitur ut istis inhaereamus. Nempe proponit hic prima Geometriae suae elementa, definitiones, nimi­rum Puncti, Lineae seu Longitudinis, Latitudinis, Pro­funditatis & demū Aequalitatis Corporum, dicitque unius ejusdemque Corporis eandem esse magnitudi­nem. Ut autem intelligamus definitiones suas, illud praerequirit, ut consideretur Corpus abs (que) magnitudi­ne. Quomodo hoc fieri possit, quam maximè cuperem, ut explicaret; annon Corpus, Magnitudo & Locus ejus uno & eodem actu animi dividitur? §. 8. Dicit autem Corpus hoc modo consideratum punctum appella­ri. Velim, ut dicat à quo sic appellatur; punctum, il­lud est Euclidi, cujus pars nulla est, neque quenquam memini à quo punctum appellatur corpus, vel corpus motum, absque magnitudine consideratum. Quin Lectorem potiùs ad laudatum Elenchum remitten­dum censeo, si modo ipsi non statim occurrat quàm [Page 80] sit vana & quàm multiplex [...], dum punctum, lineam &c. quae Mathematica (ut dici solet) intelligen­da sunt, per corpus & motum &c. quae naturalia sunt & [...] habent, non quovis modo explicat, sed defi­nit; quid est hoc quaeso aliud nisi mentes Tyronum (ne (que) enim expectat, spero, ut Geometrae ad elemen­ta sua recurrant) praeoccupando corrumpere? dices ingenuum hoc non esse, aut Philosopho decorum; esto. Manebit tamen eum laus aliqua, quoniam hoc modo — omne tulit punctum. Cum interim (uti habet §. 14.) Corpus, magnitudo & locus animo comprehendi non possiat nisi ut coincidentia. Manifestum est & prima ejus Geometriae elementa non posse animo compre­hendi. Corpora aequalia ea esse asserit, quae eundem locum possidere possunt. Scilicet quae possidere possunt idem Phantasma rei existentis quatenus existentis.

Ait unius & ejusdem Corporis unam & eandem semper esse magnitudinem. §. 14. Ait (inquis) imò probatque. Quin igitur argumentum audiamus. Co­incidunt (inquit) Corpus, Magnitudo & Locus; quies­cat Corpus per tempus in loco alique. Sit (que) magnitudo e­jus nunc major, nunc minor, locus idem major & minor e­rit seipso. Cernis inferri hoc argumēto corpas manens in eodem praecisè loco non posse esse nunc majus, nunc minus: imò vero ex suppositione coincidentiae (ut loquitur) Corporis & loci concedimus hoc legi­timâ illatione educi. Sed quid tum postea? quid tum inquis? Tum (inquit) demonstratum est ejusdem Cor­poris eandem esse semper magnitudinem. Quis cre­deret Corpus, quia manens in eodem praecisè loco constringi non possit & dilatari, ergo non omnino illud posse, neque locum posse novum occupare? Re­verà (vir amicissime) deserenda videtur haec omnis, quae mihi obtigit, pxovincia, ne me serò forsan paenite­at, [Page 81] libellum hunc lepidum in manus sumpsisse. Si ete­nim illud, quicquid est, rectè ratiocinari, lectione eorum librorum acquiratur, ubi severis demonstratio­nibus res agitur ( C. 5. in fine) vereor admodùm, ne ista legendo aut insanire discam aut stupescere.

Sect 19. haec habet. Quod quiescit, semper quiesce­re intelligitur (pariter quod movetur, moveri) nisi sit aliud aliquod corpus, quo supposito quiescere (aut mo­veri) non possit. En assertionem! videamus argumen­tum. Si quiescit, inquit, causa motus (aut, si move­tur, causa quietis) est extra ipsum, sed extra ipsum sup­ponitur esse nihil. Nempe quia corpus non supponi­tur, ideo nihil supponitur; principiis suis admodùm congruentèr. Verùm dicere nos possumus nullo alio corpore supposito (sic enim loqui ab ipso didicimus) posse tamen Deum vel motum in corpore ciere, ejus (que) lineam determinare, vel eum omnino tollere; neque nos inania [...]tos aliqui existimabunt. Tunc autem ubi Thoma [...]

Ait se imaginari posse punctum aliquod in molem ingen­tem posse intumescere, quae rursus in punctum se contra­hat, hoc est, ex nihilo aliquid, ex aliquo nihil fieri. Quin experire, obsecro, si ipse hoc idem possis imaginari; fa­teor enim me obtusioris esse Phantasiae, quàm ut hoc possim: Sin tu hoc nequeas, affirmare fidenter ausim, fecisse eum quod illi solenne est, dicendo se illud i­maginari quod in imaginationem venire nequit; ade­oque eum non rem, sed istā potiùs sententiam finxisse.

Ait (§. 23.) Accidens illud esse quod essentiam dat homini, idemque esse cujus gratia nomen illi imponi­mus; sed repressit eum Moranus, silebo igitur.

Concludit ex antedictis demonstrari posse axiomata Euclidis; atque unum eorum (nempe ubi asseritur to­tum esse majus suâ parte) demōstrare nititur, infacetè. [Page 82] Verùm si istud axioma demonstrâsset, non inde se­queretur posse eodem modo omnia & reliqua demon­strari; ni forsan unâ ex instantiâ constare posse indu­ctionem existimemus; quin tu potiùs — Crimine ab uno disce alia.

CAP. 3. De Causa & Effectu, de Potentia item & Actu, quae sunt operis Hobbiani (de Corpore) Capita 9 & 10, ubi de Necessitate & Contingentia nonnulla.

CUm is sit scopus Capitulorum de Causa & Effe­ctu, & de Potentia & Actu, ut fundamentum istius sententiae Hobbianae jaciatur, quâ omnia fato fieri asseritur, nescio certè an ea discutere debeam, an prorsus praeterire. Nôsti omnem istam [...]libertate & Necessitate controversiam cum Hobbi [...] susceptam esse à doctissimo reverendissimóque Bramhallo eique à meipso initio hujus Epistolae servatam. Imò verò nôsti me hanc unam controversiam, ut difficillimam & ut periculosissimam declinare semper solere atque effugere; adeo vel cum summa mentis intentione ve­ritas haud attingitur, & difficile tamen est absque Sacrilegio errare. Nolo te (V.D.) vel Lectorem inu­tiliter detinere: Nôsti locum hunc esse ubi interve­nit ignava ratio (ita nimirum Ciceroni in fragmento libelli de Fato audit) hunc esse locum ubi [...] ratio metens; nollem ego V.D. otiari, nollem, quod aiunt, in messem alienam falcem immittere. Qua­re non est, ut à me integram loci istius de Fato & Contingentia tractationem expectes; nos hîc brevissi­mè videamus quae fuerint conclusiones Hobbianae, quae­nam [Page 83] ea sunt quae porismata ejus cósequutur, vel ex concessione natura vel ex concessione Hobbiana, tum demùm ex quibus principiis conclusiones eduxerit, atque tan­dem experiamur an sententiam primariam, unde illa consequuntur, evicerit.

Atque manifestum est ex primo capitulorum isto­rum intuitu hanc esse conclusionem Hobbianam, Om­nia ex necessitate fieri, (non solum ex fato, uti in Ci­ceronis libello distinguitur) nempe hoc agit totum illud de Causa & Causato capitulum, ut illud evincat. Quinetiam futurum at (que) possibile coincidere & recipro­cari, adeò ut quicquid evenerit vel eventurum sit, om­nino sit necessarium, quicquid è contra non evenerit, sit impossibile. Nempe omnino (ne (que) Deo ipsi servatâ suâ libertate) impossibile; hic scopus est capituli de Actu & Potentia. Hae (inquam) sunt istae conclusiones, quas omni conatu, summisque viribus evincere hic nititur & stabilire. Summa hujus doctrinae haec est mutatio­nis omnis causam efficientem consistere in motu (cap. 9. §. 9. cap. 10. §. 6.) Causam motûs nullam esse posse, nisi in corpore Contiguo & moto, (cap. 9. §. 7.) Quin quicquid movetur eâdem viâ atque eâdem celeritate necessariò movetur, nisi ab alio Contiguo corpore impediatur, ibid. Quin (ut brevissimè res transigatur) motum omnem ex Necessitate evenire; Ergo efficientiam omnem: proinde omnia ex necessitate absoluta fieri.

Videamus igitur quid ex istis sequatur. Verùm non est ut in istis diutiùs immoremur, quae sunt ab infini­to eorum numero, qui de Fato scripserunt, enume­rata. Nempe si omnia ejusmodi causis fiunt, omnia naturali colligatione, consertè, contextéque fiunt: quod si ita est, nihil in nostra potestate erit; ex quo efficitur, ut neque laudationes justae sint, neque vitu­perationes, nec honores, nec supplicia. Haec autem ea [Page 84] sunt, quibus omnis vita humana, tum civilis tum mul­tò magis religiosa, continetur; nempe spe metuque ferimur omnes, atque in illa tandem omnes ferè acti­ones hominum resolvuntur ultimò. Nolo hoc in loco expatiari, cùm manifestiùs sit, quàm ut ora­tione aliquâ indigeat, absque praemiorum & poena­rum contemplatione, necesse esse ut jaceret vita omnis humana, quâ parte belluinam antecellit; ne­que quenquam ferè in hâc faece Romuli, à sceleribus vel occultis vel manifestis, absque vel Magistratus vel Dei olim vindicantis consideratione abstinere; ne­minémque ad aliquod excelsum atque eximium per­ficiendum erigi, sive in Civitate juvandâ, sive in libi­dine cohibendâ, cui facem non accenderit spes illa gloriae, atque felicioris olim immortalitatis. Positâ igitur hâc ejusmodi causarum omnium necessitate, velim, ut explicet Hobbius quae sint fraena effrenatae hominum libidini tandem imponenda? quae sint calca­ria ad virtutem adhibenda? quis sit locus virtuti, aut justitiae civili, si omnia fato fiant, quâ etiam possit ratione Deus poenâ illum aeternâ affligere qui nil meruisse potait

Existimas, forsan, ex sententia aliorum illud sequi, tolli hoc modo bona & mala omnia (illuc enim res ista tandem redit) verùm posse forsan Hobbium, pro eo quo est ingenio, consequentias istas declinare, atque haec alibi, ubi proprius est hujus rei locus, istum effecisse. At falleris, vir egregie: nam in li­bollo de Libertate & Necessitate (mihi p. 18.) haec ipsa cernit ex sua sententia inferri. Non igitur negat rem eo modo se habere, quin supprimi forsan & celari debuisse hanc sententiam concedit; veram eam interim esse contendit, ibique non virtutis aut [Page 85] pietatis fundamenta aliqua collocando, sed Paulum Apostolum divinissimum in eandem sententiam pro viribus trahendo se tandem evasisse existimat. Verbo, ex sententia sua de rerum necessitate illud sequi videt, vana esse ea omnia quae ad virtutem spectant. Quare tollendam esse ex animo istam sententiam crederes; imò potiùs maneat (inquit) ista sententia, ruantque ea omnia quae retinere possint homines à scelere & impietate; & cùm eò necessitatis redactus sit, ut, vel impietatis semina manifesta spargenda ipsi vide­rentur, juraque omnia (divina atque humana) ever­tenda, vel retexenda principia Philosophiae atque laborum & vigiliarum mercede carendum, quin (inquit.)

Atque haec quidem (inquis) praeclarè admodum satisque pro ingenio suo, si interim poenarum etiam aeternarum metum ab animis hominum evellere po­tuerit, nempe

Ecce igitur illum in Leviathane (L.C.44. p. 345.) scrupulum hunc omnem removentem. Durum (inquit) illud videtur, ut Deus qui omnia in hominibus operatur (& velle nempe & perficere) delicta sine fine puniat.

Cernis itaque quo tendat ista Philosophia Hob­biana, & quo tandem ducat eos qui. vestigiis [Page 86] suis haeserint; nempe ut rejecta omni de bono & ma­lo, de praemiis paenisque aeternis sollicitudine, fato se, reliquorum instar sive Animalium sive Corporum in­animatorum, subjicientes, vivant.

Verùm tamen (inquis) si demonstratione legitimâ sententiam suam evicerit, cedendum erit utcunque demonstratae veritati: quare de isto manet altiùs in­quirendum.

Certè notius illud est, quàm ut oratione longâ in­digeat, ut explicetur solere eos, sive Philosophos sive Theologos, qui omnia fato fieri non esse conceden­dum contendunt, de Necessitate & Contingentiâ ita statuere, duplicem nimirum esse Necessitatem, alte­ram absolutam, quae ad rerum naturam potiùs spe­ctat; alteram ex Suppositione, quae est potiùs propo­sitionum: Quinetiam spectari posse res existentes vel quoad naturam, vel quoad statum; istaque applican­do, asserere, constare posse Contingentiam cum Ne­cessitate hypothetica, non antem cum absoluta: quin­etiam posse rem aliquam esse ex natura contingen­tem, etiamsi fuerit in statu (ut loquuntur) necessatio. Exempli gratiâ, supponemus saltem esse aliquid in nostrâ potestate, uti stare vel sedere, movere aliquid, aut ab eo movendo abstinere; erit igitur, absolutè loquendo, contingens ut quis stare velit vel sedere, cùm tamen illud necesse sit eum sedere dum sedet, & similia; imò verò si modo sedeat, verum erat ante i­stam sessionem, sessurum eum fuisse. Quòd si verum fuit, ergo erat etiam aliquo modo necessarium; neces­sirium nempe eâ necessitate quae est propositionis, quâ necessariae res dicuntur esse cùm esse ponuntur. Unde sequitur non minùs necessariò veram esse eam propositionem quae vera est, quàm est necessarium rem aliquam vel actionem esse, dum esse ponitur. [Page 87] Hanc igitur necessitatem negare non solent ii, qui res aliquas esse contingentes asserunt.

Quinimò si modò res aliqua (vel phaenomenon) orta sit à causa quae suae potestatis est, etiamsi in ne­cessitatem agendi projecta fuerit, dicetur res ista con­tingens quoad naturam; quia nimirum contigit ut ortum haberet, quamvis jam fuerit in statu Necessi­tatis etiam absolutae. Ducatur, si velis, in exemplum Chrysippi Cylindrus (de quo Cicero in libello de Fato) vel Turbo, quae moveri incipere nisi pulsa non pos­sunt, id autem cum accidit (sive à causa necessaria, si­ve libera) suâpte naturâ & causarum Physicarum con­cursu volvitur Cylindrus, & Turbo versatur. Erit ita (que) in statu necessario, seu necessitatis ista sive Cylindri volutio sive Turbinis versatio; attamen erit totum il­lud motûs utriusque quiddam Contingens appellan­dum, si modò ex causâ contingente vel liberâ (notio­ne horum Philosophorum) originem traxerit.

Nos igitur istis hoc modo brevissimè explicatis, (ut vires Hobbianas experiamur, etiam in illa re ubi & e­go & alii mecum existimant eum non sine specie ner­vosae orationis rem suam agere) ponamus hanc sen­tentiam, quae in rebus Necessitatem hypotheticā (quâ res, cùm sunt, necessariò esse dicuntur) supponit, ab­solutā autem negat, quae est ex causis fatali serie effe­ctum producentibus, ita ut nulla unquam fuerit, sive in origine rerum, sive in progressu (absolùtè loquen­do) contrariae positionis possibilitas.

Et mihi quidem ut illud [...], enunciem ni­hil aliud inferunt argumenta Hobbiana praeter Neces­sitatem istam rerum Hypotheticam. Attende, ob [...]ecro, an ampliùs aliquid tibi evincant.

Omnia inquit (hic sensus est totius Argumentati­onis suae) quae unquam fiunt, fiunt ex causa integra [Page 88] (Cap. 9.) & quo instante causa est integra, eodem quc­que effectus est productus §. 5. Causa enim integra §. 3. est Aggregatum omnium Accidentium, tum agen­tium quotquot sunt, tum etiam patientis, quibus omni­bus suppositis intelligi non potest, quin effectus unà sit productus; & supposito quod unum eorum desit, intelligi non potest quin effectus non sit productus. Haec certè omnia ea continent quibus vel hoc loco vel alibi (quantùm ego scio) uspiam libertatem aut contin­gentiam tollere & supremā Fatalis necessitatis legem rebus omnibus (imò verò Deo ipsi) imponere cona­tur. Haec est ista argumentatio, quae fecit, ut in reve­rendissimum Bramhallum, imò in ipsam Religionem triumphum caneret. Vides autem scopum non omni­no attingere quem sibi proposuit; concedent sive Phi­losophi sive Theologi totum argumentum, dicentque illum ignoratione Elenchi laborare; (& fortasse Elen­chum tunc ignoravit, at prodiit nuper Elenchus quem nollem eum nescire) Evicisse se putat necessitatem omnium rerum absolutam, verùm nonnisi hypotheti­cam conclusit. Nempe quae fiunt, ex causâ fiunt; & quando causae rerum sunt, illae fiunt, & quando fiunt, necesse est ut fiant. Quid aliud asserunt sententiae à nobis explicatae defensores? quid amplius Hobbius us­quam probavit? At ego quidem causam integram ab ipso jam definitam ad effectum suum producendum non modo sufficere cogitarem, verùm & illud naturâ suâ involvere, ut effectum in actu ponat. Quid igitur sibi volunt ista (§. 5. initio) Causa integra ad produ­cendum effectum suum semper sufficit, modo sit effectus omnino possibilis? Certè ego mirari soleo hominis hu­jus sive fatum sive infelicitatem, cui nusquam se expe­dire contingit absque sphalmate aliquo egregio, [Page 89] absque manifesta sui ipsius contradictione. Scopus e­jus omnis est, ut omnia esse necessaria absolutè con­cluderet, nempe ex definitione causae integrae. Conce­dimus nos ex ista definitione necessitatem hypotheti­cam inferri; imò (inquit) nulla omnino infertur ne­cessitas, fieri enim potest, ut causâ existente integrâ, effectus non sit omnino possibilis, & causa integra ad producendum effectum suum non sufficiat. Nolo stupenti ac deliquium patienti insultare.

Cernis autem disputatione istâ nihil ampliùs evinci hoc uno, necessarium esse, ut res omnes sint eo instan­te quo sunt, nempe quo productae sint, id est, quo causam integram habent. At fortasse melius rem geret Capite sequente (C. 10.) ubi illud suscipit probandum ex definitionibus Actûs & Potentiae; quod possibile est illud necessarium esse; &, impossi­bile illud esse quod non est necessariò futurum. Ve­rùm hic etiam eandem in foveam eum cadentem in­venies, verbísque (ut semper solet) illaqueatum, atque ex Hypothetica quadam seu propositionis Hy­potheticae necessitate aut impossibilitate, de rebus ipsis earumque natura absoluta concludentem. Nem­pe quis est, qui non concesserit quicquid est futurum, futurum esse; & si statuatur futurum, necessariò se­qui ut sit futurum, ideoque impossibile esse ut non sit futurum, (ex ista nimirum positione) nempe impossi­bile esse ut res aliqua simul sit futura & non futura? Quis (inquam) haec nescit? neque certè tam bardus est noster Philosophus, ut de istis propositionibus dubitari à sanae mentis hominibus existimet. Non i­gitur hoc quaeritur, an quod futurum est sit futurum? illudque si velit necessariò, ex hypothesi quod sit fu­turum? verùm an quicquid sit futurum oriatur ex [Page 90] causis omnibus physicè atque absolutè eo modo de­terminatis, ut nulla unquam in infinita causarum serie libertas fuerit ad utrumlibet, aut sui (ut loquitur Ci­cero) potestas, ut pro arbitrio ageret, vel non ageret; adeoque ut tollatur omnis, non modo secundarum [...], sed & primae etiam causae [...]. Concede­mus quando res sunt aut futurae sunt, ex hypothesi impossibile esse, ut, aut non sint aut non futurae sint, verùm absolutè hoc esse impossibile (eo modo quem innuimus) negabimus: videamus quid inferant Tho­mae demonstrationes.

Quemadmodum inquit (c. 10. §. 2.) quo instante causa est integra, eodem, effectus productus est, sic quo (que) quo instante potentia plena est, eodem quo (que) Actus qui ab ea produci potuit, productus est. Nempe potentia plen [...] idem est quod causa integra, cùm utra (que) consistat in Ag­gregato omnium simul Accidentium, quae ad esfectum pro­ducendum tum in agente tum in patiente requiruntur. (§. 1.)

Vim integram ista complectuntur argumenti quo demonstrare se existimat, impossibile esse quicquid non est futurum. Sensus argumentationis haec est. E­odem instante quo potentia est plena, Actus produci­tur: Ergo res omnis possibilis est necessaria. Cernis denuò argumentum nihil aliud habere quam eodem instanti quo res est, nempe quo potentia plena suppo­nitur) necessariò (ex hypothesi) eam esse; inferri au­tem in conclusione, necessitatē aut impossibilitatē ab­solutam quae infinitam porro retròve causarū seriem ex aequo respiciat. Nempe quicquid est, quādo est, ne­cessariò est; Ergo non potuit Deus efficere ut non fuisset, causâ planè physicâ & cogente (nempe causâ aliquâ integrâ) ad istud producendum determinatus, suaeque nunquam potestatis existens. Quis ita demon­strantem [Page 91] laudet? Est quidem haec ejus demonstratio caeterarum suarum haud absimilis. Cujusmodi fuerint illae & alii docuerunt & ipse sum adhuc ( [...]) osten­surus: sufficiat aliquo modo erroribus suis hoc loco (fundamenta evertendo) obstitisfe, caetera vel ab e­ruditissimo Bramhallo expectantes, vel in quaestione de Hominis natura differentes. Lubricum esse locum hunc omnem nosti me semper profiteri, illud tamen habent reliqui, omnes sive Philosophisive Theologi, ut in difficultatem aliquam conjecti unde se clarè ex­pedire nequeant, illud tamen suscipiant, ut à Deo ip­so contumeliam omnem amoveant, ut in illum deli­cta hominum minimè rejiciant, ut pietatis atque vir­tutis fundamenta non tollant, praemia auferendo. Haec ille minimè (ut cernis) curat, & sententiam mi­nimè demonstratam defendere conatur, ubi nihil neque quoad rem neque quoad rationes novum inve­nies praeter illam, sive confidentiam sive audaciam, qua fit ut mala dogmatis [...] fronte minimè tectâ agnoscere non vereatur. Quin istis praeteritis ad alia progrediamur.

CAP. 4. De Eodem & Diverso.

Quaerere identidem ex me solent aliqui (qui mihi curae esse existimant, ut Hobbiana quae sunt om­nia possim intelligere) cujus familiae quorúmve Phi­losophorum sive antiquorum sive recentium tribulis fuerit hic noster, quâ fuerit origine, quos habuerit in Philosophia parentes, quem ducem sequatur, reliqua­que hujusmodi. Fuerunt inter Antiquos celeberrima [Page 92] Scholarum nonnullarum nomina, Academiae, Ly­caei, Stoae, Hortique. Extiterunt hac nostra aetate & parentum viri illustres, vel ex gente nostra vel ex vicinis aliquibus, qui Philosophiam vel veterem auxisse plurimùm, vel novam condidissel, vel fun­damenta saltem Philosophiae olim perficiendae je­cisse non immeritò dicantur. Habuimus Gilber­tum atque Verulamium reviviscentis Philosophiae parentes, quorum alter Democriti principia resu­mendo, alter ad experimenta atque observationes revocando, tanquam ad carceres, quin veteris Philosophiae defectus detegendo, novamque pla­nè methodum ad naturae rerum in vestigationem delineando (meliore certè jure quàm Thales E­clypticae [...] inveniendo,) naturae fores aperuisse videantur. Habuimus Harriotum & Warnerum sum­mos & in Naturali Philosophia & in Mathesi vi­ros, (quorum tamen opera plurima nè pereant est metuendum) Habemus Oughtredum aliosque quorum lectione viri in Philosophia saniore & Mathematica profundiori excellentes infiniti pro­dierunt. Illud certè de quo gloriari possit, ha­bet Anglia nostra, (quicquid illa interea Galilaeo tribuendum censeat) aut Philosophiam ipsam, aut fundamenta saltem atque methodum philosophan­di, caeteris omnibus dedisse. Nempe Methodum à Verulamio (in fragmento de Parmenidis Telesii & Democriti Philosophia) delineatam secutus Car­tesius in Naturalibus, eaque quae de Aequationibus habet Harriotus intelligendo, iisque nonnulla de suis praeclarissima adjiciendo, is demum evasit quem summa admiratione prosequentur saecula omnia (ni invalescat barbaries) futura. Quinetiam ut no­mina [Page 93] futura sint olim Illustria Gassendi, Digbaei, Alibii aliorúmque etiam multorum (neque enim illud agimus ut praeclaros viros memoremus,) nullus ego dubito. Nôsti autem ex illis unumquemque ferè ducem ex antiquioribus sibi praecipuum elegisse: nempe Cartesius omnia Atomorum motu situque & figura absolvens (eamque planè methodum ingre­diens quam delineaverat Verulamius noster in frag­mento jam laudato) Democriti in partes (quem in plurimis secutus est Epicurus) ivisse non imme­ritò videatur. Gassendus interim, exempto priùs Epicuro à praejudiciis popularibus quibus omni aevo nimiùm laboravìt, ivit apertâ ferè professione in partes Epicuri. Nobilissimus interea Digbaeus suo cum Achate philosophiam eam quam ornârunt Peripateticam vocandam esse voluerant. At hi quidem viri praeclarissimi atque immortali honore digni, imò immortalitati indubiae consignati, illud impensiùs studuerunt neminem laedere, pietatem vel promovere, vel nullo modo destruere, quin sua omnia modestè, at (quantum fieri potuit) accuratè atque demonstrativè proferre. Ab existentia Dei animìque incorporeâ naturâ sua omnia deducit Car­tesius, à Democrito in ista re discedens. In illum ve­luti finem & scopum sua dirigit Nobilissimus Dig­baeus, ut animi Spiritualis adeoque immortalis na­tura innotescat legitimâ demonstratione. Siquid in Philosophia Epicuri occurrat quod in religi­onem importuniùs ruere videatur, obruit illud statim rationibus Gassendus antidotumque citissi­mè ministrat, ne serpat venenum. His ita se ha­bentibus volunt aliqui de Hobbio nostro rem totam accuratiùs percipere; unde ortus sit, quem [Page 94] sibi scopum proponat, intelligere summopere cu­piunt. Verum enimverò V.D. rem difficilem requi­runt, minimèque sine aliquo saltem labore peragen­dam. Malmesburiensis est hoc quidem credo; & Se­nex est, hoc ipse disertè affirmat, caetera non sunt adeò simplici oratione enuncianda. Neque etenim Aca­demicum eum esse credendum est (qui omnes in uni­versum Academias lacessit) neque Academiarum nostrarum statum intelligit. At neque Peripateticus est, cui insanit ubique Aristoteles, neque in Horto Epicuri versarus esse videatur, cui (inanis licet sit om­nis oratio) nihil tamen inane esse decernitur. Quin igitur (inquis) Stoicus est planè ortumque habuit ex porticu (Malmesburiensi,) atque ego equidem fateor multa esse quae penè faciunt ut huic illum familiae ad­scribam. Habuerunt Stoici Aniculam quandam fatidi­cam (ut Ciceroni ubique audit) Pronaeam, ut habeant etiam senem eumque magum, qui eam comitari po­ssit, non est inconcinnum certè, aut incongruum mihi videtur. At verò multa sunt, quae huic positioni ob­nituntur faciuntque ut [...] non sit Zenonis disci­pulus. Certè aestuabant olim Stoici ut fatum ponentes, necessitatem eam quae libertatem tollat, minimè ta­mē intulisse viderēntur. Quin ipsis de virtute de bono & malo earumque legibus aeternis, magnificentiùs sentire, & loqui, quam reliquae solebant [...] Phi­losophorum, solenne fuit. At ipsi cura non est de Fato, modo necessitatem ponat, bonum malumque tollat, imò illud habet non Stoicorum sed Epicurei, — quòd arctis — Relligionum animum nodis exolvere pergit.

Sed abrumpendum esse mihi sentio sermonem hunc totum, ne prolixus fiam. Certè difficile illud est uni alicui parenti hunc Philosophum asserere: illud mihi inquirenti altiusque pervestiganti innotuit, traxisse ex [Page 95] Graecia originem (eaque antiqua) suam Philosophi­am. Habuit (inquit) ista, Phantasma quoddam Phi­losophiae aliquatenus simile, (imò non ovum ovo simi­lius) habuerunt Athenienses Empusam & spectrum intùs fraude plenum & sordibus. (Resolvitur interim ipsi om­nis Philosophia in Phantasma, nempe spatium est Phantasma; & Locus Corpus quod cum Phantasmate coincidit; Motus, derelictio Phantasmatis, atque ita in universum). Quanquam autem de Eodem & Di­verso caput hoc inscripserit, invenietur ipse tamen semper idem. Ac de diversitate primùm loquentem au­di, deinde de Identitate.

Primùm igitur §. 2. illud demonstrandum suscipit, duo Corpora non esse idem. Profunda res est, attenda­mus, obsecro, ad demonstrationem. Idem est quod est in eodem loco, at duo corpora non sunt in eodem loco; (quippe in duobus) Ergo. Pulchrè admodum. At ne­mo dicturus (opinor) est duo Corpora esse idem, qui non illud etiam affirmaverit duo Corpora in eodem loco esse posse. Oportuit igitur minorem probâsse.

At (inquis) annon verum est duo corpora ea esse quae sunt in diversis locis & contra? imò quidem ve­rissimum, sed frustrà interim assumi ab ipso locum dicimus ut medium sit quo demonstratur Identitas Corporum vel eorum diversitas. Cum etenim coinci­dant ipsi corporis locique sui conceptus, sit (que) ipsi ne­cessariò idem locus ubi idem est Corpus, diversitatem Corporum, vel contra, hoc modo demonstrare est idem per idem probare velle. Mitto explicare eum (ut opinor) nullo modo posse Identitatem loci ali­cujus, cui Locus omnis est intra animum, (nempe Phan­tasma, vel gladius Delphicus) nihil (que) habeat extra a­nimum. Quot enim homines, tot Phantasmata.

Ex ista tamen demonstratione infert omnia corpora [Page 96] differre numero: quanquam hoc ipsi non ut demon­stratum, sed ut verum largiamur, illud tamen mole­stum nobis erit explicare, quomodo in corpus unum idemque coalescant Atomi diversae, & quid illud sit quod Corpus ex Atomis infinitis constans unum de­nominet. Sed de istis postea, ubi de principio indivi­duationis; differunt (inquit) Res (nempe Corpora) vel magnitudine vel plusquam magnitudine, illa similia haec dissimilia dicuntur; dissimilia vel specie vel genere differunt. Benè habet quod, finem invenerunt dicho­tomiae, metuebam ne omnia divisionibus impleret. Videamus quid sit differre specie, quid item genere. Specie (inquit), differre dicuntur, si differentia eorum eodem sensu percipiatur, ut Album & Nigrum, quan­quam ex eorum numero ipse sim, qui non existi­mant album & nigrum differre specie, sed ita se ha­bere album & nigrum, reliquosque colores ad colo­rem, uti se habent Petrus, Iohannes & Thomas ad ho­minem. Quin tamen fieri potest ut dissentiant à me hac in re viri eruditi non luctabor. Verum illud quae­ro, an non differentia inter Thomam & Simonem eo­dem sensu percipiatur. Differet igitur Thomas specie à Simone: at verò specie non differt; nam & Simon homo fuit & magus est habitus, aliaque plura quae nunc non est opus repetere.

At pergit, dicitque ista genere differre, quorum diffe­rentia non percipitur, nisi sensibus diversis. Instantiam pono, cujus solutionem ab ipso expecto. Illud li­benter quaererem, an motus celeriter reciprocatus differat genere à motu tardiori? nempe intra pulsu­um duorum intervallum corpus aliquod, exempli gratiâ, funiculus tensus vel corda utrinque constricta paucas vibrationes perficere statuatur; deinde eodem spatio mille; quaero, an motus posterior à priore toto [Page 97] (quod aiunt) genere differat? nullâ certè (inquies) ratione. Attamen motus ille qui priori casu visum movebat, nunc movebit auditum, & quod prius mo­tus erat vocatum, nunc sonus appellabitur, poterit itaque eadem omnino res quoad naturam (modum solummodò mutando) varios ferire sensus, ideoque ab iis non erat Philosopho sumenda differentia vel Specifica vel Generica.

In tribus Articulis vel Sectionibus sequentibus ag­greditur rationis seu relationis in quantitate defini­tionem ejusque explicationem. Verùm ista ad examen redegit Cl. D. Wallisius, multisque ostendit quàm fuerit [...] sibique contradictorius, quam fuerit rudis atque imperitus omnis ejus sermo qui est de proportionibus; verè illum nimirum suâ cum ra­tione insanire. Quare Sectiones istas hoc loco trans­ibimus.

Sect. 6. de Relatione disserens ita statuit, non esse eam Accidens diversum ab aliis Relati accidentibus, sed esse unum ex ipsis, nempe illud ipsum secundum quod fit comparatio. Exempli gratiâ, inquit, Aequalitas vel inaequalitas idem accidens est quod rei magnitudo sub diversis nominibus. Est igitur hoc saltem ex ejus sententia concludendum, aequalitatem esse magni­tudinem (vel quantitatem) non minùs quàm inaequa­litatem. At verò Capite sequente nempe 12. §. 8. haec habet, ratio (id est Relatio) inaequalium quantit as est, Ratio verò aequalitatis quantitas non est. Pugnare certè mihi haec videntur, cupio ut ipse litem hanc dirimere velit, neque enim nostrum est tantas com­ponere lites. Miror certè deseruisse eum phantasma suum hoc loco, ubi maximè ad relationis naturam ex­plicandam posset inservire (cum enim in comparatione [Page 98] consistat omnis relatio quae rationis opus est, quidni jure non malo dicere possit relationem esse Phantas­ma.) Verum hoc fatum esse aiunt eorum qui daemo­nio (vide Epist. Ded.) ad aliquod officium utuntur, ut se licet alias importunius illis ingerat & reculas perturbet; ope tamen ejus aliquando seriò indigenti­bus, subducere se soleat illicò atque officium de­trectare.

Sed properandum esse sentio ad illud quod omnium maximè scire cupiebam, atque ab ipso discere spera­bam: nempe quid illud sit quod corpus aliquod sive quiescens & stabile (siquod sit ejusmodi) sive in mo­tu aut fluxu perpetuo existens, unum esse faciat & denominet. Cujus quaestionis solutionem §. 7. polli­cetur. Ut autem contrahatur oratio, quaeramus ab ipso (caeteris omissis) an ipse sit idem ille Thomas Hobbius qui (in aeternum scilicet oppidi istius decus) Malmesburiae natus est. (Neque enim mei interest in annos Hobbianos inquirere) si autem idem sit ille qui olim puerilia etiam meditatus est, quâ ratione, quâ causâ factum sit, ut sit Idem. Ad primum igitur mem­brum respondet, esse eundem hominem senem qui fuerat juvenis, vel confundenda esse jura omnia huma­na (poterat & divina, nisi ipsi nihili fuissent, adjunxis­se) manet igitur ut nodum illum secundum explicet & solvat. Enumerat autem modos aliorum quibus individuationem determinant; nempe, alii ex unitate Materiae, alii ex unitate Formae, alii ex aggregato om­nium Accidentium oriri & contineri individui unita­tem asserunt; harumque omnium sententiarum enu­merat incommoda. Ex prima confunduntur (inquit) jura. Ex secunda, duo corpora erunt idem corpus: Ex tertia, nihil omnino esset quod fuerat:: Quin igi­tur attendamus ad illius sententiam. Idem (inquit) [Page 99] est homo propter formam talem quae est principium mo­tus (nempe cogitationum at (que) actionum omnium) & fu­it in generatione. Idem autem corpus infans & senex non est. Haec (inquam) est ejus sententia, in qua mul­ta habemus notanda & servanda in locum de homine, quorum & ipsum meminisse precor. Utputà eundem esse hominem non idem corpus, unde sequetur natu­ram hominis diversam planè esse à natura corporis. Quinimo unitatem hominis petendam esse ab unitate formae, formae quae sit principium motus, atque adeò sit substantia, quae maneat per integrum vitae tempus atque sit eadem; & proinde sit substantia permanens, quae eadem maneat in varia & multiformi materiae partiumque corporis universi mutatione, ideoque sit incorporea. Haec quia largitus est hoc loco pro sua benignitate Thomas, nos iis aliquando forsan perfru­émur. Interea ipsius intererat, ut explicâsset qua rati­one differat sententia haec sua, à secundâ ab ipso jam relatâ, & quomodo effugere possit istud incommo­dum quod nobilissimi Digbaei sententiam comi­tatur.

Quin & alias eum ut Delium natatorem desidera­mus: inquit (Cap. 8. §. 23.) Forma est Accidens propter quod corpori nomen imponitur. Accidens est con­cipiendi corporis modus. (c. 8. §. 2.) est itaque sen­tentiâ suâ forma hominis corporis humani modus. Est autem haec eadem principium motius, & (cum de acti­one quaeratur) principium & causa pro eodem sunt habenda. (c. 9. §. 6.) Causa autem motûs in corpore nulla est nisi in contiguo, & moto. (c. 9. §. 9.) Est ita (que) & incorporea, & corporis humani modus, & corpus aliquod ipsi contiguum & motum; accuratè haec qui­dem, pro more Hobbiano. Sed omissâ contradictione sui ipsius, de formâ hâc à corpore jam diversâ inqui­ramus, [Page 100] quam si placuerit, Animam nunc appellabimus, à corpore diversam eam, & (naturâ suâ) disjunctam. Est (inquit) haec, Corpus motum, corpori humano con­tiguum; motum est, & motum corpori humano com­municat, ergo ab alio corpore movetur, & quia mo­tum corpori (idem manens perpetuò) communicat, movebitur etiam ab alio corpore perpetuo continuo­que motu: eritque hoc modo progressus in infinitum, nisi tandem aliquod concedatur [...]. Haec alia­que hujusmodi ea sunt quae libenter à Philosopho hoc nostro explicata cupiebam, at Cynthius aurem vellit, & admonuit modestum me esse in quaestioni­bus oportere, ista enim Thomae in mentem non ve­nisse: quinimò ad alia potiùs, ne in librum Epistola in­concinnum excrescat, esse transeundùm.

CAP. 5. Considerantur Capp. 12. de Quantitate, & 13 de Analogismo. Et primae ejus Philoso­phiae finis imponitur.

QUae restant sub titulo Philosophiae primae Capi­tula tria sequentia Libri de Corpore (de Quan­titate, Analogismo, de Recto, Curvo, Angulo, & Fi­gura.) Cum vel planè Geometrica sint plurima, vel ad Geometriam propiùs spectent Geometriae (que) Hob­bianae fundamenta contineant, ad inquisitionem à se faciendam ea pertinere non immeritò judicavit tum Clarissimus Wallisius, cui uberius in hâc re & impen­sius laborare, tum etiam Cl. Andreas Tacquetus cui nonnisi strictìm libellum istum attingere visum est. Atque isti quidem viri doctissimi fecerunt [Page 101] eruditione sua atque diligentiaut nihil ferè relictum mihi sit animadversione dignum. Caput 12 totum in expositione quantitatum (re levi) versatur. 13. magno conatu rebus clarissimis nubeculas offundit. De utroque brevissimè. Levissimum illud (imò ut liberè dicam futilissimum) est quod habet Sectione tertiâ. Ubi ait, exponi lineas, superficies & solida per motum, ut talis motus vestigia maneant. Nempe importunè motum hic definitionibus infert, ut per­turbet omnia, factisque ambagibus inficetis, ut scientiae & eruditionis speciem suis conciliet, perpetuò ferè in tenues & leves sententias solet desinere. Quid e­tenim est hoc loco, motuum vestigia manere nisi li­neas, superficies duci &c. nullusque est Paragraphes istius (si exponatur) sensus praeter istum, exponi li­neas si ducantur lineae, & ita consequenter. Quini­mò longè meliùs veriúsque asseruîsset exponi motus per lineas, quàm lineas per motus. Nugax quineti­am puerisque appositum illud videri potest (nempe juventuti paratum rudi) quod sequitur, exponi line­as &c per appositionem, ut quando linea lineae (id est) longitudo longitudini adjungitur, (quod & de aliis dimensionibus effert) Qualis est ista (quaeso) exposi­tio quantitatum? tu mihi si tibi abundat otium hoc etiam expone. Phantasticum illud est quod habet Sectione quartâ, nihilque sapit penitioris Mathema­ticarum rerum cognitionis, ubi ob hanc rationem tem­pus exponi posse lineis ait, quia tempus est imago motus. Nescire videtur omnia quaecunque tandem rationem aliquam aut proportionem habent, imò quidni dicam omnia in universum exponi lineis posse, & eodem planè jure, quo tempus hoc modo exponitur, exponi à Mathematicis solere.

Exponi dicit (§. 5.) numeros vel per expositionem [Page 102] punctorum, vel per expositionem nominum numeralium, unum, duo, &c. Quâ quaeso ratione effugit eum lite­rarum numeralium, Ciphrarum etiam Saracenicarum aut specierum enumeratio? quibus exponuntur nu­meri non minùs quam verbis & nominibus, sive voce sive scripto expressis. Nempe eâ ratione effugisse haec illum videntur, ne for sā ulla in re etiamsi minimi mo­menti plenus at (que) accuratus scriptor evaderet. Pondus exponi dicit per corpus aliquod grave §. 7. Benè habet; linea per lineas, motus per motus, numeri per nume­ros, pondus per pondera exponuntur. Euge Philoso­phe, Logice, Mathematice profunde! imo verò haec omnia lineis exponuntur, cujus rei rationes modum (que) integrum suaderem, ut proximâ editione faceret, ut existimarent homines eum non ignorâsse. Neque ete­nim ratio duarum magnitudinum tunc exponitur (ul­tima exegesi) cùm quantitates ipsae exponuntur, nisi de ratione solâ Arithmeticâ, quae in excessu simplici­ter consistit, loquatur; (contra. §. 8.) cum illud habe­at ratio Geometrica, ut ductionem vel applicationem ipsâ in notione involvat, quae nonnisi numerorum, vel specierum beneficio (modo numerorum ordina­torum) explicari possunt.

Jam verò (inquis) fieri non potest, ut proportionis naturam intimè penitissimèque non cognoscat, qua una in re ritè tractanda non solum ea quae praxim ha­bent, sive in numeris, sive in Triangulis solvendis (in quibus omnis Astronomia, Geographia, Architectu­ra, caeteraeque artes humanae vitae inservientes) consi­stunt, quin & omnis profundiori in Mathesi peritia, sive in Theorematis inveniendis, sive in problematis solvendis, exercetur.

Opinaris impossibile esse ut ista non cognoscat, quae prima ferè sunt Matheseos elementa à pueris in­timè [Page 103] animis hauriri solita, atque infundi, quicunque in Mathesi, sincerâ unquam fruuntur institutione; at­que ipse revera V.D. in eadem antehac versatus sum sententia. Memini à juventute meâ Mathematicum eum ingentem habitum fuisse; electus est hoc nomi­ne ut Carolum Principem in Mathematicis disciplinis institueret. Charus hoc nomine fuisse fertur illustris­simae doctissimaeque D.D. de Cavendish Familiae qui & Mathematicas scientias egregiè plurimi calluerunt, & Mathematicorùm insignium sive Nostratium sive Alienigenarum (prout mihi saepiùs narrârunt Claris­simi viri D.D. Painus, & Oughtredus, gentis Angli­canae ornamenta) uti Harmonicorum nuncupatione Mersennus, Conicorū Mydorgius palam testati sunt) eximii semper atque generosi animi Patroni extite­runt. Egone igitur ipsum hac laude gloriaque quam diu antehac consecutus est, sententia aliqua in ipsum atque in eruditionem suam duriori spoliabo? Egone ipsum possessione hâc sua detrudam, atque ex Ma­thematicorum familia submovebo? Certè V.D. lu­brico nunc in loco mihique odioso versari contigit, ubi de hominis sive eruditi, sive pro erudito habiti doctrinâ atque scientiâ statuendum esse videatur: Conscius nimirum tenuitatis ipse sum meae; satis ego novi quàm sit mihi curta supellex: Clamare soleo a­nimo non ficto aut ad speciem composito, verùm intùs dolente, quantum est quod nescimus! quin etiamsi à viris eruditis exciderit aliquid, quod non sit ingenio excultum, industriâ elaboratum, parciùs ista tamen objicienda mémini. Quare sit Hobbius eruditus, imò eruditissimus; vel si non sit, pro viro tamē eruditissimo, ubi maximè illud ipsius intererit, habeatur. Sit, licet felix ubicun (que) malit, modò hoc juventuti nostrae fraudi non sit aut periculo, modò metus non sit, ne viri hu­mana [Page 104] saepissimè patientis, autoritate vel studiorum impedimenta atque obstacula ministrentur, vel ut rapiantur in errorem. Verùm enim verò cum hic mi­hi videatur rerum nostrarum status, liceat mihi paucissimis prolatis locum hunc transilire.

Reverà (ut semel illud proferam) nôsti me semper ante productum atque editum hunc librum de Corpore, de Thomae (in Mathematicis praesertim,) intimâ scientiâ dubitâsse, de ista re tamen vix quicquam palam protulisse. Cur autem neque jam ille me praeconceptâ hâc sententiâ dimovit, accipe paucis rationes.

Animadvertebam jam tum hominis ferociam, & recurrebat saepiùs in animo quod puer olim didice­rim, nempe

Neminem ego (cui tamen cum viris eruditissimis à puero versari contigit) noveram in aliquopiam scientiae genere profundiùs versatum, qui mitis non esset & humilis, de se suísque modestè sentiens. Cer­nebam eum legitimè minimè demonstrantem ea quae demonstrasse se venditabat, quin ea quam plurima, quae videram, ingenium minimè subactum atque ac­curatum olere. Videbam de rebus Mathematicis confusè atque inconstanter, miniméque clarâ ratione perpetuâ atque evidenti, (quasi eas per transennam aut nubibus interjectis, & è longinquo, non comminùs, familiariter, absque velamine intuitus fuisset) locu­tum; eaque audiveram quae à viro Mathematico exci­dere posse minimè judicabam; de molimine diop­trico, de susceptis atque promissis Geometricis; quan­quam autem suaderent nonnulla ut invalenti jam [Page 105] senectuti (de qua quidem honorificè sentire soleo & loqui) ista tribuerem, metuebam tamen ne ab imis fundamentis, atque ab ipsa juventute, malè fuisset institutus; nimirum objecit se hoc loco illud Plautinum.

Atque haec quidem ante visum extremum hunc laborem mihi in mentem venerunt; hoc autem conspe­cto opere, evanuit statim ab animo dubitatio omnis, dispergente eam penitùs turpi atque infelici Tetrago­nismo, aliis (que) quae mallem sepulta. Vidi ipsum adver­sus Analyticae istius lucernam saeculo hoc nostro (im­menso studiosorum emolumento) accensam, veluti vespertilionem involantem, juvenibus incautis sua­dentem, ut suos sibi oculos eruerent, quod tantae in Mathematicis luci impar ipse foret: vidi eum maxima molientem, in minimis tamen (etiam iis quae ad pro­portiones spectant) faedissimè errantem; quinimò pu­eriles istos errores continuò in viriliores adolescere

Haec autem quia fusius ostendit Cl Wallisius in Elencho Geometriae Hobbianae, nolo ego quod actum est agere, aut spicilegium facere; verùm quoniam ipse Hobbius cum Vindice quodam Academiarum de Methodo (uti vocat, imperitè, cùm methodus non sit, sed nova solummodò quantitatum designatio) Symbolica controversiam instituit, totusque in eo est, ut juvenes à Symbolica ista seu speciosa designati­one (quâ freti Vieta, Oughtredus, Harriotus, Car­tesius Mathematicas disciplinas immensū auxerunt) ab­ducat [Page 106] ad verbosam istam sive veterum sive recentium Mathematicorum; re ipsa ostendam quicquid sani ha­buerit in capite de Analogismo facillimè Symbolicâ methodo demonstrari, atque ipsa quantitatum hu­jusmodi designatione nudâ patere, cum ipse ea inte­rim inconcinnè & perturbatè non sine frequenti pa­ralogismo evincere conetur. Nihil igitur aliud sup­ponentes praeter hoc unum, Arithmeticè proportionalia tum dici cum inter terminos antecedentes & consequen­tes aequalitas est differentiarum; Geometricè cum est ae­qualitas quotorum; age: Theoremata sua de proporti­onibus universa nos totidem lineis apertè ostenda­mus.

Manifestum autem est ex praemissis proportionem Arithmeticam hoc modo in universum designari pos­se, ut sit

• [...] proportio Arithmetica.
• [...] &c. proportio Arithmeti­ca Continua.

Proportio autem Geometrica hoc modo.

• [...] Proportio Geometrica.
• [...] Proportio Geometrica Continua. vel b. ba. ba ². ba ³

Istis hoc modo praesumptis ad Theoremata Hob­biana accedamus. Sint in proportione Arithmetica.

Art. 5.] [...]

• Item [...]
• Item si [...] Erunt [...]
• Item [...]
• Item si [...] erit [...]

• [Page 107]Alias sit [...]
• erit [...]
• ergo non [...]

Sint autem in proportione Geometrica.

Art. 6.] [...] Ergo

• [...]
• [...]
• [...] &c.
• [...] &c.
• [...]
• [...]
• [...]
• [...]

Sint

7. [...] & [...] erunt [...]

Sit

8. [...] Erit [...] etc.

Et

9. [...]

10. [...]

11. [...]

12. [...]

13. Sint quotcun (que). [...] Erit [...]

• Coroll. 1. [...] Erit [...]
• Coroll. 2. Compositio rationis.
• Coroll. 3. Sint [...] erit [...]

[Page 108]quae est ratio perturbata.

14. [...]

15. [...]

16. Nihili est.

17. Sint numero impari.

[...] erit [...] subdupla [...] &c.

18. Si [...] Erit [...]

19. Sint [...] Erit [...]

20. Sint [...] Erit [...] Est enim [...] Ergo [...] Et transponendo [...]

21 [...] Ergo [...] vel [...] Erit [...]

22. Sint magnitudines [...] Erit [...]

23. [...] erit. [...]

24. Est definitio.

25. Sint [...] erit. [...]

Restant tres adhuc articuli quorum cum scopum integrum paucissimis complexus fuerit Cl. Wallisius eumque ostenderit, nolo ego eos adjicere, ne forsan contingat, quod dici solet post Homerum Iliada con­scribere. Cernis V.D. omnia sua de proportionibus [Page 109] Theoremata quae ipse perplexa & multipliciter erran­te oratione vix ac ne vix ostendit, sola hac Symboli­ca quantitatum designatione manifesta esse, atque ex ipsa proportionalium definitione demonstratio­nem secum ferre, iis qui in Symbolica hac vel specio­sa Arithmetica omnino sunt exercitati; imò cum ipse forsan, methodo (uti eam appellat) verbosâ cerebel­lum crebris saevisque ictibus feriendo, pauca haec Theoremata extuderit, poteris facillimè hâc arte horae unius aut alterius spatio mille Theoremata (imò terminorum numerum augendo artemque combina­tionis applicando, millia millium) ejusmodi, inveni­re atque inventa per ductum vel applicationem nu­dam demonstrare. Quod ad Vindicem attinet cujus in gratiam suscepta haec omnis videatur comparatio, non sum ipse admodum sollicitus: De causâ Acade­miarum quam adversus Thomam hunc nostrum sus­cepit, imò & de suâ, judicabunt viri boni atque eru­diti: illud solummodo mihi curae est nequid detrimen­ti ab hujus hominis commixta arrogantiae atque [...] imperitiâ Respublica literaria capiat: hoc unum igitur cupio, siquis haec leget ut alta mente illud re­condat, neminem hactenus in iis autoribus qui Sym­bolicam hanc coluerunt ( Vietâ, Harrioto, Warnero, Oughtredo, Cartesio, Schotenio, aliisque,) aliquem vel minimum (qui sit alicujus momenti) errorem inve­nisse. At in Hobbio hoc nostro qui de Analyticâ no­vâ, more potiùs Psittacorum quàm Geometrarum, sermonem ubique instituit, omnique molimine ab ip­sa juventutem retrahere conatur, inventurum esse quemvis in Geometricis mediocriter exercitatum, in­finitos errores, nihilque sanum quod non sit vel tri­tum & vulgare, vel ab aliis haustum ne dicam clancu­lò surreptum, Imò verò si centum mihi forent linguae [Page 110] simul oraque centum, illud ipse intonarem, fugiendas esse, veluti Syrenum cantilenas, illorum hominum vo­ces, qui adolescentes à speciebus atque rerum ipsarum contemplatione ad verba deducerent; quoties hac ra­tione Hobbius vel scopulis adhaesit, vel horribile pas­sus est naufragium. Imo verò (nunc ego vos alloquor Adolescentes, siqui haec nostra estis lecturi,) nisi vo­bis ipsis defore velitis, nisi ventis & ipsi ludibrium de­beatis, eos ipsos (statim ab haustis Geometriae primis elementis) jam supra laudatos Autores

Cernitis fl [...]bilem Hobbianae methodi verbosae illius atque loquacis catastrophen.

Frigidus, O pueri, (fugite hinc) latet Anguis in herba. Discite tamen quorum facta imitamini eorum exi­tum perhorrescere.

Atque hic quidem (quia Caput 14 Clarissimo meo Collegae curae fuit, ut illud ferè integrum difflaret) Philosophiae Hobbianae primae Finis esto.

CAP. 1. Examen Capitis 26 libri de Corpore, quod est de Universo & Syderibus.

HActenus extra Philosophiae Hobbianae pomaeria in Suburbiis haesimus, versati scilicet in Propae­deumatis; juvat nunc in urbem ipsam introire ibique aedificia tam praeclaris fundamentis superstructa con­templari, nempe Edita doctrinae sapientis templa serena. [Page 111] Quanquam autem conferre huc gradum vel animi gratia aliquatenus juvet, vel instituti ratione adductus necesse habeam, nolo hic tamen usque morari, ne convulsis jam antea fundamentis, opprimat me, vel caput laedat labentis operis ruina.

Partis hujus initio, Hobbio gratulatur Thomas, quòd praeterita (nempe Computationem, Primam Philosophiam, & Geometriam) ita executus fuerit, ut nihil illic affirmaverat, quod non fuerit satis demon­stratum. Motus (inquit) & magnitudo per se & ab­stractè consideravimus. (cap. 24. ad finem) Praeclarum factum! modò verba condonaverit Priscianus.

Nomen certè habiturus est olim, illudque inter Ica­ros aut Orontios forsan immortale. Tres nempe viros magnos natura edidit.

Ego quidem, ut cernis, aegrè divellor à Thoma nostro ob Geometriam suam praecipuè laudando, qui de qua­dratura Circuli scripsit problematicè. Scripsit de tri­bus Thomis libellum stapeltonus nostras, (& ipse hoc nomine clarus) quidni ipse adjiciam quartum? at at quonam meo fato fieri dicam ut erepta sit mihi haec provincia (eaque à Doctissimo Collega felicissimè ad­ministrata, qui laudes Hobbianas (in Elencho) pro [Page 112] meritis suis immortalibus, pleno ore ebuccinat?) quo­nam inquam fato, nisi eo cujus autor est Philosophus hic noster? quod quia delicta omnia tollit ab homini­bus; ignoscet igitur ipse mihi absque ampliore hono­ris praefatione Physicam ipsius aggredienti,

Incipit ipsi Naturalis sua Philosophia, à contem­platione Sensionis & motus Animalis. At quoniam is scopus est atque finis omnis istius capitis, ut operatio­nes humanas explicet, earumque rationem reddat, nos autem de Homine (ex mente Hobbiana) post absolu­tam Physicae suae considerationem separatim agere in­itio decrevimus; à Capite potius 26 quod est de Uni­verso & Syderibus inscriptum, exordiemur. Atque hic quidem licet tibi (V.D.) de magnis rebus nobis­que magnopere desideratis loquentem audire. Quae­stiones initio istas proponit

• 1. An Mundus sit finitus, vel infinitus.
• 2. An fuerit aeternus, vel non fuerit aeternus.
• 3. An sit pleniu, vel non plenus.

Quis esse potest (quaeso) animo tam duro & stupente ut ad ista non gestiat & aures arrigat? quis ea scire non desiderat? quare de duabus simul prioribus eum dicentem primò audiamus, deinde de iis singulatim.

Quaestiones (inquit §. 1.) de Magnitudine & Ori­gine mundi, non à Philosophis, sed ab iis qui ordinando Dei cultui, legitimè praesunt, determinandae sunt. [...] quo me geram modo vir dignissime? quantâ de spe decidimus! sperabam ipsum de omni re quae­cunque sit proposita ornatè & copiosè dicturum. Cur nos deserit caputque condit, subducitque oculis? quid est quod spem metumque iramque & gaudium tyran­nica hac sententia simul excitando nos cruciat? Non [Page 113] sunt (inquit) ista à Philosophis determinanda; non forsan à Stagyrita, sperabam autem à Malmesbu [...]ien­ [...]i omnia bona fuisse expectanda. At ab iis determi­nanda esse assetit, qui ordinando Dei cultui legitimè praesunt; Nempe ab iis potestatem gladii quo cun­que modo adepti fuerint (hoc in Leviathane & libello de Give ubi (que) statuit [...]irúm hic gladius est gladius Delphicus, ad omnia inservit, editque oracula.) Vere­or ut se nsū hujus paragraphes pl [...]nè assequantur om­nes, hic autem is est. Si edixerit magistratus mundum fuisse aeternum, aeternus fuit; fi non fuisse aeternum sed creatum, creatus fuit & non aeternus: eodem mo­do, si statuerit Magistratus immensum esse mun­dum, immensus est; sin è contrario, non est im­mensus.

Nempe hoc est quod supra asseruit veritatem & falsitatem ex hominum arbitrio pendere. Ita Senatum statuisle audiverat nunc Oxonium Cantabrigiâ, nunc Cantabrigiam Oxonio fuisse antiquiorem. Ego qui­dem credo potuisse Thomam illud determinare; nol­le autem donec Rex fiat vel Pontifex Romanus. Erunt certè felicia illa tempora ubi vel Rex ipse Philoso­phabitur vel Philosophus regnabit. Cernis quanti in­tersit Reipublicae (saltem literariae) ut ipse dominetur. Sed protelandam esse cernis rerum istarum in genere expectationem: venemur interim (fieri si possit) ejus sententiam primò de magnitudine mundi, deinde de duratione.

Nihil (inquit) absurdi sequetur, sive sinitus mun­dus sive finitis mun­dus sive infinitus st [...]uatur. Statuatur igitur infinitus & videamus quid inde consequatur. Nempe po­natur esse corpus infinitum, cum autem corpo­ris natura ipsi in eo consistat, ut extendatur, a­deoque ut dividi possit, dividi statuatur; Quod si [Page 114] dividatur, ex partibus constabit; quòd si ex partibus constat, non erit u [...]m vel indeterminabile. Par­tes enim quotcun (que) cum singula sint finitae etiam simul sumpta facient totum finitum. (cap. 7. §. 12.) impos­sibile igitur est, ut Corpus sit infinitum. At verò Mundus Hobbio corpus est, nihilque habet praeter Corpus; infinitus igitur Hobbio non est. Certè se­quitur ex hâc positione (atque illud fatente Hobbio) vel totum non esse majus suâ parte, vel Solem, Sydera, variaque Systemata Planetarum mundi partes non esse (quamvis ex iis universis mundus ipse constet) quorom tamen prius esse rationi repugnans ait se a­libi demonstrâsse (alii pro principio intelligentiae il­lud habuerunt.) posterius jam ipso hujus capitis ini­tio evertit, cujus Epigraphe est de Universo & Syde­ribus, initum est illud: contemplationem sensionis sequi­tur contemplatio Corporum quae sentiendi objecta sunt, objectum autem omne universi mundi vel pars est, vel partium aggregatum. Partes igitur habet mundus u­niversus, idque ex mente Hobbii ideoque ipsi infini­tus si statuatur, vides quid sequetur. Sequetur (inquis) ut ipse fibi manifestè contradicat; at ipse susceperat absurdi nihil sequi ex ista positione: sibi ipsi igitur su­isque demonstrationibus contradicentia sequi, non est ipsi absurdum. Omissa igitur quaestione de mag­nitudine mundi, transeamus ad ejus durationem, ubi melius fortasse rem suam geret.

2. Atque hic quidem triumphantem eum invenies in aliquem qui ex rebus naturalibus mundi originem (uti videtur) demonstrâsse se jactitat. Odi ipse certè jactantiam omnem: quare prius videbimus quomodo se habeat ista inter Thomam istum (que) [...] con­troversia. Postea quid sit ex principiis Hobbianis statuendum.

[Page 115]Est igitur libellus quidam Anglico idiomate scrip­tus, cui titulus est Tentamen Philosophicum. Huic sco­pus est, ut ex principiis rationi humanae manifestis, evincat Dei existentiam ejusque Attributa; Animi humani immortalitatem, & demum S. Scripturae au­thoritatem. In primae partis executione illud sumit, aut mundum hunc nostrum Originem habuisse, aut dierum e.g. numerum actu infinitum, quodvis assig­natum tempus praecessisse, unde sequetur totum non esse suâ parte majus. Nempe numerus praecedens na­tivitatem Isaaci non erit major eo qui nativitatem praecessit Abrahami: hoc autem judicat istius libelli autor (quae est & mea sententia) esse absurdum. Quid interim ad haec D. Hobbius?

Hoc modo demonstrantem (inquit) se laudare non pos­se. Dolèndum hoc certè tibi mihique in Autoris isti­us gratiam, ni forsan (quod ille de Vindice, qui huic Autori [ut nosti] admodum affinis est) laudari ab homine qui moribus est Hobbianis ipse minus hone­stum esse judicet.

Sed quare nou potest eum laudare? quid Thomam (quaeso) movit, ut tam horrendo judicio adversus eum constituat? ut fulminis tam diri vim coruscam in eum evibret? Quoniam (inquit) similis demonstratio est, ac si quis ex eo quod numerorum parium numerus sit in­finitus, totidem esse concluderet numeros pares, quot sunt simpliciter numeri, id est, pares & impares simul sumpti. Imò verò parem esse concedo ratiocinationem vel potiùs eandem, illud expressè dixisse libelli istius au­torem, posita mundi à parte ante (ut loquuntur) ae­ternâ duratione, inferri exinde ea incommoda quae po­sitionem numeri actu infiniti consequuntur. Inter ipsa autem esse aut infinita ex finitis constare, aut totum non esse majus sua parte. Quae utraque ipse absurda [Page 116] esse judicat. Expectabam ut Hobbius pro eroditione sua ostenderet vel ista à positione aeternitatis Univer­si non consequi, vel non esse absurda; vel si aeternus sit mundus numerum dierum infinitum datum ali­quod tempus non actu praecessisse, vel hoc concesso, totum esse parte suâ majus, (simpliciter numeros paribus vel imparibus plures.) Verùm satius est ista contemnere quod (inquit) faciunt meritò tum Erudi­ti, tum Idiotae, illi quia intelligunt, hi quia non intelli­gunt. (Delicatè admodum!) Quaeres cui demum fa­miliae sit ipse ascribendus; hoc potiùs ex sequentibus innotescet. Dicendum enim restat quid sit ex princi­piis Hobbianis hic & alibi dispersis statuendum.

Nolo pertrahere lentam orationem, paucis rem accipe,

1. Statuit Hobbius determinari non posse quaestio­nem de mundi Aeternitate.

2 Cum statuat contemnendam esse ratiocinatio­nem ex positione numeri infiniti, ipse interim eodem utitur ratiocinio. Quaestionem eodem modo determi­nat, adeoque sibi ipsi semel iterumque contradicit.

Primum horum jam antea manifestum est factum, ubi Magistratui vindicandam hanc potestatem decre­vit, Philosophis auferendam. Docendum est poti­ùs principiis à se positis in hoc loco, ipsum contradi­cere. Contemnendum esse argumentum illud à nu­mero actu infinito asserit. Vel igitur contemnendum est, quia ex positione mundi aeternil non sequitur nu­merum dierum actu infinitum esse, vel quia ex nu­mero actu infinito nil mali sequitur: illud dicere nul­lo modo potest; hoc autem sibi in mente fuisse osten­dit prolata ab ipso instantia. Quare ipsum alibi lo­quentem audiamus. Nempe (Cap. 7. Sectione 12.) [Page 117] Notandum (inquit) est, etsi in tempore (quod potentia infinitum est) numerari possunt plures horae quocun (que) numero, qui assignari possit, numerum tamen illum fi­nitum fore; omnis enim numerus finitus est,—partes quot­cun (que) cum singulae sint sinitae, simul sumptae constituent totum finitum—duo autem tempora infinita esse intelligi non potest. Cernis principiis à se positis apertè eum contradicere & seipsum contemnendum esse labora­re. Dices ista non absque ingenio aliquo aut studio in contradictionem trahi posse. Vide igitur illum in libello de Homine (p. 132.) praeclarè quidem meâ sententiâ ratiocinantem. Effectus quos natura­liter agnoscimus, potentiam sui productivam supponunt, eamque productionem eorum praecedentem. Potentia au­tem, aliquid existens supponit quod illam habeat. Aut igitur res ista existens aeterna est, aut non aeterna; Si non fuerit aeterna, producta est ab Antecedente aliquo, illud (que) ab Antecedente, donec ad aeternam (id est, pri­mam) potentiam potentiarum primam (que) causam causa­rum perveniatur. Haec autem ea est quam Dei nomine homines concipiunt. Spero Hobbiana omnia legiti­mè demonstrata esse, quaenam est vis autem hujus demonstrationis? quare necesse est ad aeternam e­amque primam causam pervenire, nisi ex eo, quod progressus in infinitum non datur, ne daretur nume­rus actu infinitus? Cernis eum, ut hominem quem Academiarum fuisse vindicem existimabat, proster­neret, cum eo una ruere & seipsum vulnerare non detrectâsse.

[Page 118] At dices tu forsan non esse tempestivam hanc la­mentationem; non patere ex doctrina Hobbiana, eun­dem esse Thomam hunc Senem ista edentem, qui fuit Iunior (& vegetior) ille de Homine, multò saniùs & doctiùs scribens: adeoque non ipsum sibi contradice­re. Atque ego quidem sentio accuratè & strictè cum hoc homine agendum. Quid si igitur evincam ipsum eodem hoc capite, imò eadem sententia, eodem spiritus efflatu ea quae mutuò se destrunt efferre. Et si (in­quit) ex eo quod nihil potest movere seipsum, satis rectè infertur, primum aliquod esse movens quod fuerit aeter­num, non tamen illud inferetur quod inferre soleni, nem­pe aeternum immobile, sed contra aeternum motum, si­quidem ut verum est nihil moveri à seipso, ita etiam ve­rum est nihil moveri nisi à moto.

Ex eo quod nihil potest movere seipsum infertur (inquit) primum movens, quod fuerit aeternum. Mihi planè contrarium ex principiis suis sequitur, at­tende, quaeso, annon & tibi. Sit enim movens, ergo ip­sum movetur, ex Hobbii Philosophia; ergo vel à se, vel ab alio, & si ab alio non erit primum movens, contra hypothesin; si ergo sit primum aliquod mo­vens, erit [...].

At secundò, non infertur (inquit) primum movens immobile, sed motum. Ego vero, siqui mihi sint oculi, siqua mens, cerno primum motorem etiam ex Hobbii doctrina immotum non motum esse debere. Sit enim motus, causam ergo ip­sum habuit, at causa motus nul­la esse potest nisi in Contiguo & moto (c. 9. §. 9. & a­libi saepe) primum igitur movens non est, sed praece­dentem habuit motorem, unde denuò si motor pri­mus statuatur, sequetur esse illum [...]. At ipse verum esse inquit nihil moveri à seipse. Imò & si­mul statuit nihil moveri nisi à moto, exinde autem in­ferri [Page 119] primu [...] motorem. Nempe primus motor est qui ab alio movetur, & quia omne movens ab alio move­tur, est igitur primum movens. Sustine me, quaeso, (V.D.) ne forsan me statim corripiat vertigo? imò,

Video certè, annon & ipse vides? Colluctantia & mutuô se destruentia, Phantasmata. bella! Horrida bella!

Sed nolo homini eo in loco insultare, ubi lacessitus aliquo modo esse videar: satis est ea quae autor iste Tentaminis Philosophici posuerat, (quem eundem & Vindicem Academiarum fuisse credit) destruere co­nantem manifestè eum interim aut hominem exuere, aut rationis deliquium subire. Transeo ad Quaestio­nem tertiam.

3. An mundus [...]it plenus vel non plenus.

Versati sumus hactenus in iis quae rationis sunt merae, ab ejusque solius principiis petenda, ad ea nunc acce­dimus, ubi rationi sensus (experimenta ministrando) inservit. Ita ut in aliis quidem ingenii, hic ingenii simul & diligentiae Hobbianae specimina habeamus. Nosti quaestionem esse nobilissimam, in utramque par­tem acriter disputari, mihi autem cum caetera quam­plurima à pleni assertoribus aliquo modo explicari posse censeam, illud interim minimè intelligibile esse, quomodo ex corporibus simplicibus & homogeneis alterum altero sit rarius vel densius. Mentem sic expli­co. Si de Corpore aliquo rarefaciendo (exempli gra­tiâ) [Page 120] s [...]matur Aqua) quaeratur, affirmant pleni asserto­res faciendum esse ingressum quendam partium Ae­ris minutissima [...]um in aquam, easque cum partibus a­quae conjungendas & miscendas, hinc fieri ut nubes sit aquâ in palude existente rarior, atque in caeteris eandem esse rationem, rarefieri, scilicet, aerem ingressu ignis, vel aetheris, corporis naturâ sua aere rarioris. Atque hucusque intelligi possunt. Quaerimus autem nos quae causa est ut sit Aer Aquâ molis ejusdem ra­rior? Si dicatur Aeri esse immistum aethera, redibit quaestio: scil. plus esse materiae in aqua quàm in aere, hoc etiam intelligimus. At quaerimus qua ratione fiat, ut nunc plus materiae seu corporis, nunc minus, aequa­le spatiū occupet? Cum autem eò res ista ultimè redi­gatur, ut vel dimensionum penetratione, corporum subitione, ejusdem corporis diversa quantitate (quae i­dem omnia mihi sonant) hoc. fiat, vel partium nunc propiùs adjacentium, nunc intervallis majoribus dis­sitarum positione. Fateor me ex eorum numero esse qui posteriorem hunc modum intelligere se posse pu­tent; priorem autem minimè me adhuc assequi potu­isse, adeoque hac saltem ratione vacuum non esse de­negandum me existimare. Quid interim Malmesbu­riensis?

Ad tollendum vacuum adducit experimentum sa­tis tritum, attamen ut sibi videtur validissimum. Dein­de argumenta etiam tollit vacuum Astruentium.

Esto (inquit) Hydria A B, quali uti solent ad rigan­dos hortos Hortulani, cujus fundus pertusus sit pluribus foraminibus, habeat (que) osculum A digitò obiurandum. Aquâ autem Hydria impleatur, occluso tunc [...]oulo, a­qua non effluet per foramina, am [...]to autem digitò, per om­nia; rursus (que), applicito digito simul & subitò omnis sistetur.

[Page 121]En Experimentum! reverà satis tritum (quin & a­lia habet Epitheta Doctissimus Moranus.) quid inde evincitur? Hujus (inquit) rei causa est, quod aqua pondere suo subjectum aerem pellere ante se non potest.

Pellere autem non potest, propierea quod locus-nullus sit quo pulsu [...] se recipiat, nisi vel pellendo aerem vicini [...]m us (que) ad foram [...]n A, ubi intret & succedat defluenti, vel faciendo, ut per ipsam aquam (dicere debuit, prout & moxse explicat, per fundi foramina) transeat Signum (inquit) hoc-est vacua non dari.

Mirabere procul dubio argumento tam inani eum niti vacuum è mundo ejicere, cui intersuit maximo­perè illud demonstrasse. Cum sit illud fundamentum unicum Philosophiae suae naturalis, quo semel convul­so labitur ea omnis. Imò infirmum eum esse oportet, cui istiusmodi argumenta sunt validissima. Expona­mus illud ante-oculos.

• 1. Causa (inquit) phaenomeni in hydria est, quod aqua aerem pellere non potest.
• 2. Pellere non potest, nisi aer in ejus locum succedat.
• 3. Succedero in ejus locum non potest nisi vel per osculum, vel per fundi foramina.

Cernis totam vim argumenti ad vacuum tollendum in secunda ista propositione consistere: illam autem tum indemonstratam esse relictam, tum etiam falsissi­mam esse contendimus.

Concedo nimirum causam phaenomeni esse quod aqua hoc loco aerem pellere non possit, verum hujus imbeoillitatis causam eam esse, quod aër non possit simul in ejus locum succedere, pernego. Non pellit aerem in hydriis vulgaribus, quia pondus aquae non superat pondus vel vim resistentis aëris.

Resistit enim aquae (occluso jam Hydriae osculo) [Page 122] aëris columna vel Cylindrus, cujus basis est premen­tis aquae basi aequalis, atque ipse ad Atmosphaerae exti­timum ambitum extensus.

Aequiponderat ista aëris Columna, aquae Columnae pedum circiter triginta duum, uti experimento jam infra tangendo constat.

Si igitur ad irrigandos hortos uterentur homines e­jusmodi Hydriis quarū altitudo tot pedes excederet, deflueret aquae illa pars quae dictam altitudinem superaret, quantacunque ea foret atque ad aequipondium descenderet, etiam osculo occluso caeterisque omni­bus eodem modo cum Hydria Hobbiana se ha­bentibus.

Verùm cum Hydriis tantae altitudinis neque utan­tur hortulani neque uti possint, non defluet ipsis (oc­cluso jam osculo foraminibusque in fundo angustio­ribus existentibus) aqua, non quia succedere non possit in locum ejus aer, sed quia aerem ab Atmospherae summitate desuper ipsi incumbentem & praeponde­rantem loco pellere non possit.

Nempe si causa hujus phaenomeni foret naturae à vacuo abhorrentia, non magis aqua deflueret in altis­simo canali, occluso atque (ut aiunt) Hermetice si­gillato, quàm in Hydria Hobbiana, imò ob fugam hanc vacui attolli posset aqua in datam quamcunque altitudinem, ope nimirum machinarum hoc uno prin­cipio nitentium.

At verò aquam ob fugam vacui non ultra 32 pedes circiter ascendere sive in Antliis, sive in Siphonibus. sive machinis aliis quibusque, experti sunt antehac causam ignorantes suo magno cum dolore, quorum interfuit terminum hunc aquarum ascensui, id est, pondus hoc aeri naturam minimè tribuisse.

Si vacuum ita fugiat natura, ut ejus metu atque ab­horrentia, [Page 123] singultiens quasi spiritumque cohiben [...], a­quam in hydria ne defluere possit, retineat; quae causa est quod idem in altioribus non faciat canalibus, imò quae causa est, quòd, si argento vivo impleatur haec ipsa hydria modò 26 uncias altitudine excesserit, de­fluet illud statim omne, nimirum si aer sive ex summo, sive ex imo interveniat; sin minus, defluet tamen do­nec ad altitudinem non nisi 26 unciarum in Hydria quantaecunque altitudinis pervenerit? Quod autem de Aqua & de Argento vivo dictum, intelligendum est etiam secundum ponderis Analogiam de quocun­que demum alio liquore. Nerope non esse eum in canali satis longo ob fugam vacui permansurum; ve­rùm prohibito aere aliove corpore, atque ab ingressu impedito, descensurum donec in tubo vel canali re­lictum sit, quantum 32 pedibus Aeris vel 26 unciis Argenti vivi aequiponderet.

Haec cum ita se habeant, norint ii omnes qui naturam ipsam contemplantur, quique in deliciis habent sen­sus atque experimenta consulere, omnia priùs lustrare phaenomena quàm de rebus naturalibus [...] at (que) [...] è cathedra effundunt. Miraberis tam lae­vam fuisse philosopho huic nostro mentem, ut Phi­losophiae suae naturalis universae molem tam lubrico fundamento atque fluenti, temeritate maximâ atque oscitantia imponeret. Sed tamen aequum erat ut sui similis ubique procederet, ut ultima primis responde­rent, ut diligentia ingenio palmam minimè praeriperet. Qualis ab incoepto processerit, ut sibi constet.

Videbat certè, occluso Hydriae osculo aquam non ef­fluere, amoto autem digito ut aer supernè ingrediatur per omnia fundi foramina, rursus (que) applicito digito, simul & subito sisti eam omnem. Ecce observantis (pueri opinor olim) diligentiam.

[Page 124]Hinc ita philosophatur, Ingrediente aëre superné aqua, & aëre non ingrediente non effluit, Ergo impossibile est (ipsius verba sunt) ut aere non ingrediente effluat. Ideo (que) ut sit vacuum aliquod, est impossibile. Ec­ce ingenium Philosophantis!

Dicimus aeris ingressum nonnisi ad modum acci­dentis aquae effluxum comitari; verùm phaenomenon ex aeris adversus aquam resistentiâ omnino regulari, nimirum Hydriae osculo occluso resistit Aquae Aer ad extremum usque Atmospherae; atque ille quidem in hâc instantiâ aquae praeponderat, sive resistentiam objicit aquae gravitate majorem; remoto autem digi­to, resistit aquae non columna aeris ad Atmosphaeram, verùm ad Hydriae osculum solummodo extensi; unde aquam praegravare dicimus, ideoque effluere.

Hactenus ingenii & diligentiae specimina exhibui­mus. Habebis & judicii in adversariis sternendis: Sunt isti vel veteres, vel novi, quorum illi rationibus agunt, hi experimentis. Argumenta petuntur ex Lu­cretio, & sunt illa quatuor.

1. Vacuum nisi detur, nihil (inquit ille) moveri incipiet, non lapis in aere, non piscis in aqua.

Nimirum haec argumenti vis est; piscis in aqua ne­quit moveri nisi spatium det aqua; ista autem spa­tium dare non potest si omnia sint plena, neque [Page 125] enim habet quo se recipiat. Nempe quo instante piscis versus plagam aliquam movetur, & aquam eò propel­lit, nisi vacua sint spatia quae motam aquam admit­tant, erit vel corporum subingressio, seu penetratio, vel motus necessariò in infinitum versus plagam ean­dem continuatus, quae duo implicant: Quare nisi va­cuum detur, non incipiet Piscis (exempli gratiâ) mo­veri. Quid ad haec Thomas?

Nempe (inquit Sect. 3.) hoc argumento concludi po­test, nisi fuisse motum mobili coaeternum, vel coaevum, quorum neutrum consistit cum doctrinâ Epicuri, qui & mundo & motui initium abstulit. Nondum ergo vacui necessit as demonstratur.

Praeclarè omnino & Hobbianiter! Neque enim a­liud occurrit vocabulum, quod hujus hominis sive in­genium sive judicium sive diligentiam & attentionem exprimat.

Disputat de initio motus rei cujus (que) Lucretius. Res­pondet Hobbius de initio motûs in universo, conce­ditque motum in universo nisi simul cum corpore u­niversi incipere nullo modo potuisse: esse nimirum motum corpori vel coaeternum, si edixerit Magistra­tus mundum fuisse aeternum; vel coaevum, si statuerit mundum caepisse. Nempe motum corpori necessariò coaevum esse ait hoc argumento evinci. Ipse verò il­lud neque hoc argumento neque ullo ingenio Hobbi­ano evinci posse existimo. Ponatur mundi corpus fa­ctum fuisse, sive initium habuisse, quod ex principiis Hobbianis jam supra intulimus; quae causa esse potest, ut motus non fuerit corpori jam facto superinductus? Si Deus sit causa mundi, uti statuit ipse alicubi (C. cap. 15. Sectione 13.) idemque sit pri­mus motor; quidni potuit corpus primum creare, dein­de [Page 126] motum ei communicare?

Verùm quid haec omnia ad argumentum Lucretii? hic certè locum habet illud quod dici solet. Ego tibi de Alliis loquor, tu respondes de Capis; disputat Lucretius de Pisce, habet ipse interim (quod aiunt) nihil ad Rhom­bum: de Pisce in liquido movente, de quo Thomas est omnino mutus.

2. Quin pergamus illicò ad secundam Lucretii ar­gumentum, quod sumptum est à pondere & conti­netur (ut ait) in his versibus.

In ea sententia est Lucretius (&, ut opinor, omnes sa­niores) gravitatem atque densitatem. quinetiam levi­tatem & raritatem se mutuò consequi; quin & stat densi corporis affectionem vel [...] perpetuum in sphaera observationis nostrae esse descensum (inter le­viora) atque ad terram vergentiam: sic igitur argu­mentum Lucretii instituimus.

Sunt ex aequè magnis, corpora alia aliis leviora, (id est sensu nostro rariora) quod absque vacuis inter­stitiis esse non potest, quare concedendum est esse in natura vacuum. Atque hoc quidem argumentum (quod de Hydria dixit ipse ex adverso) mihi videtur validissimum & gravissimum. Attende, obsecro, ad il­lius responsum. Nempe tria hic reponit.

• [Page 127]1. Deorfum nihil negotii habere cum natura rerum, sed esse figmentum nostrum.
• 2. Si omnia (inquit) ad unum infimum tenderent, aut nihil coalesceret, aut omnia in unum locum coge­rentur.
• 3. Quin tollitur vis argumenti, quia idem facit ato­mis intermixtus Aer, quantum efficere existimat ille intermixtum vacuum.

At certè illud deorsum uti nihil habet negotii in natura rerum, ita nihil habet virium in argumento Lucretiano; si vim aliquam habuisset, omississet illud pro more suo noster Philosophus.

Nihil aliud voluit Lucretius quam corpora, (in certâ mensurâ sumpta) habere corporeitatem, den­sitatem, gravitatem, sibi invicem proportionalia: Cùm sit autem Gravitas in orbe hoc nostro nonnisi Symp­toma densitatis, frustra ex relativa Symptomatis na­tura, & sophisticè eludere vult ipse argumentum ab ipsa corporis natura vim habens. Quare responsa ista petita à figmento [...] deorsum & à tendentiâ ad unum infimum, levitatem potius Sophisticam olent, quàm hominis Philosophi & verum quaerentis, gravitatem. Ubi autem ait facturum esse idem hoc loco, intermi­stum aerem, atque intermistum vacuum, facit ut il­lum fidenter asserere non verear, nullibi eum solere vel sua vel aliena intelligere. Sumantur duo corpora ejusdem (ut loqui solemus) magnitudinis, diversae au­tem densitatis, nempe pes cubicus Terrae qui sit A & pes cubicus vaporis alicujus B. Est (inquit Lucretius) corpus A gravius, id est, densius, ergo plus habens corporis quàm B; vel contrà, B levius est, id est rarius A; ergo minus habet corporis in spatio aequali, ergo plus habet vacui.

Respondet Hobbius B levius esse quàm A, non [Page 128] quia vacuum habet immistum, sed aerem; vel igitur aer iste immistus tantum habet corporis quantum habet pars Terrae sibi mole aequalis, vel non; Si non habet, conceditur vacuum in aere; sin habet, ergo utrinque tum in Terrâ, tum in vapore (id est, tum in A, tum in B,) erunt Corporeitas, Densitas, Gravitas aequalis.

Nempe hoc est quod ipse initio monui, quamvis per corporum rariorum ingressum possit Rarefactio in infinitum fieri intelligi [...] non tamen esse mihi (credo certè nec alteri cuivis) intelligibilem notionem rari­tatis absque vacui imaginatione. Cernis interim leve esse & nullius momenti responsun [...] Hobbianum ad argumentum illud de Pondere.

3. Argumentum (inquit) ter [...]ium ab eo sumitur quod Fulmen, Sonus, Calor, Frigus, Corpora (exceptis ipsis Atomis) etiam solidissima penetrare visa sunt.

Argumentum nempe hoc ita potest institui:

Aut datur vacuum, aut corporum penetratio; ista non datur neque dari potest; concedendum ergo est illud; in disjunctione cùm omnis dubitatio consistat, probat eam legitimam hoc argumento Lucretius; ad­mittitur intimè à corporibus solidissimis Fulmen, &c. quae ipsa sunt corpora; aut igitur subeunt ipsa corpora, eaque penetrant, aut in spatiola vacua recipiuntur; non illud, à quo communis hominum (Philosopho­rum) sensus abhorret; hoc igitur statuendum. Quid ad ista Malmes buriensis? Nempe

Sed haec (inquit) ratio, nisi quis prius demonstrârit ea omnia sieri non posse excluso vacuo, per motûs perpe­tuam generationem, invalida est.

Est (ut nosti) V.D. vir quidam Nobilis inter no­stros non immeritò celebris, qui itineris in partes O­rientales à se peracti rationarium scribens, illud no­tavit, [Page 129] differre à nobis Turcas non moribus solummo­do quibusdam & institutis, verùm ipsâ ratione primis­que judiciis de rebus. Fieri potest ut origine Turcicâ sit Philosophus hic noster (illud sententia de fatali re­rum omnium necessitate, illud sublata in rebus civi­libus omnis libertas, summaque in regimine affectata ab ipso Tyrannis suaderet) hoc certè habet cum ipsis commune, differre à nostrâ, omniumque quibuscum versamur eruditorum hominum ratione, ipsius ratio­nem; adeò omnia nostris contraria habet ratiocinia.

Probat ab ingressu fulminis in corpora solidissima, vacuum, Lucretius; respondet non valere argumen­tum, nisi prius demonstraverit absque vacuo fieri hoc non posse; annon satis est jam nunc hoc ipso argu­mento illud evinci?

At (inquit) haec ratio invalida est, nisi demonstrârit, fi­eri non posse Fulmen, Sonum, Calorem, Frigus, per mo­tûs perpetuam Generationem.

Multa certè habeo hoc loco, quae possem referre. Se­paranda esse nimirum Fulmen, Calorem, Frigus, à Sono. Et cum sonus motu solo phantasma excitante creetur, aliter interim de Fulmine, Calore, Frigore (eo saltem quod congelationis causa est) esse statuendum; nempe non motu solo elementorum vulgò sic dictorum, sed motu in corpore modo sibi peculiari constituto ea fie­ri, Fulmen vapore sulphureo, calorem igne, frigus particulis nitrosis e.g. fieri, at (que) haec corpora soli­dissima subire: quare concedendum adhuc esse vel vacuum, vel penetrationem. Verùm non eò ne­cesse habet Lucretius ut fugiat; Nempe hoc illud est quod sibi concedendum optat Hobbius, motûs perpetuâ generatione haec omnia fieri; at prius ostendit Lucretius Thomâ nequicquam reclaman­te absque vacuo neque motum, horum phaenomnωn [Page 130] Causam, incipere potuisse, nec esse.

4. Postremò (inquit) Argumentum quartum ab eodem Lucretio proponitur his Versiculis.

Vis argumenti patet; sint duo corpora quaedam plana ac & aγ quae juncta primûm concipiantur super­ficiebus, deinde separentur ita ut angulum constituant caγ vel baβ.

[geometrical diagram]

Facta hac cor­porum separatione ingredi­etur aer, & spatium caγ im­plebit: supponatur aer ingredi incipere ab extremi­tatibus planorū c, γ, & ad a tendere; cùm igitur amo­tus in instanti fieri nullo modo possit, priùs perveni­et ad puncta b & β quam ad a, ideoque aliquo tem­poris spatio vacuus erit locus inter a, b, β interceptus. Hic (inquam) est sensus argumenti Lucretiani; vide­amus nunc quomodo argumentum hoc tollere cone­tur Philosophus hic noster.

Respondet, pugnare ista cum sententia Epicuri; i­mò aliquanto plus pugnare, quàm sententiam eorum qui vacuum esse negant.

Verùm quid nobis est negotii hoc loco cum Epi­curo? Quaeritur de vacuo, an detur in natura: dari probat Lucretius, argumento jam supra explicato; [Page 131] Respondet Hobbius deserere Lucretium magistrum suum Epicurum. Clamandum denuò esse cernis— Ast ego falces quaerebam.

Sed & illud videamus, an neglectus fuerit Epicu­rus, & quomodo illud evincat Hobbius. Supponit Epicurus ex Atomis omnia constare quae sunt in re­rum natura (i.e.) ex corpusculis (non ratione & intel­lectu hominum, verùm) naturaliter insecabilibus; ex atomorum istarum conjunctione res oriri, ex earun­dem separatione dissolvi; quin esse in corporibus qui­buscunque mistis, spatiola quaedam vacua, ubique ferè interspersa: haec est quidē generalis Epicuri Hypothe­sis. Quomodo nunc eam labefactavit Lucretius? Non valet (inquit Hobbius) argumentum Lucretii, nisi o­stenderit corpora aliqua esse infinitè dura: sed si suppona­mus Atomos (ut Epicurus) insecabiles, habentes tamen suas superficieculas, si componerentur duo corpora secun­dum plures vel unam tantùm utrius (que) superficieculam, argumentum hoc Lucretii firmissima demonstratio erit, corpora nulla quae ex atomis concreta sunt, ulla unquam vi diffringi posse; id quod quotidianae repugnat expe­rientiae.

Sententia responsionis haec est, si corpora infinitè dura superficiebus jungantur (sive majora sint cor­pora, sive ipsa atomorum corpuscula) nulla unquam fieri poterit eorum separatio. Cur ita? quaesumus. Nempe si fiat separatio, vel erit motus instantaneus, vel erit vacuum concedend um. Atque hoc quidem conce­dit, imò supponit Philosophia omnis tum Epicuri tum Lucretii, hoc est quod in gratiam Epicuri contendit argumento jam nunc proposito Lucretius; illud au­tem Epicurus, Lucretius, & sanae mentis omnes (imò ipse H.) rejiciunt. Et quaenam est ea pugna Lucretii [...]um Epicuro? Mihi quidem videtur Lucretius etiam [Page 132] Epicuri rem strenuè curâsse.

Somniat interim hic noster nescio quas pugnas & praelia,

Certè contentiosum eum esse oportet, cui ubique, at que in locis tam serenis occurrunt rixarum & pug­narum phantasmata. Quod ad rem ipsam in qua ver­samur attinet, illud habent tum Epicurus tum Lucre­tius, quod nullo modo experientiae aut rationi repug­nat, nempe separari posse, corpora superficiebus con­juncta, sive Atomi fuerint, sive ex Atomis composita: hoc autem (cum motus in instanti fieri non possit) absque vacui concessione evenire non posse. Duobus igitur istis, Experientiae & rationi innititur eorum ra­tiocinatio, qui vacuum à naturâ rerum non esse ex­cludendum judicant, neque in contrarium attulit ra­tionis vel umbram Hobbius, ut possit istam evertere sententiam; quinimò postquam principium petiverit, dixit.

Hactenus ingenii Hobbiani specimina dederunt re­sponsiones ad argumenta Lucretii: transit ad experi­menta quae à vacui assertoribus solent allegari. Tria ipse adducit, nos quia primum cum tertio coincidit (urrisque ab aeris compressione & dilatatione ductis) ad duo ea reducemus, vel primum potiùs integrum transiliemus.

§. 4. 2. Experimentum (inquit) secundum est, quod si Cylindrus concavus (videndi experimenti causa) vi­treus, satis longus, ex altera parte apertus, ex altera claus [...], impleatur argento vivo, deinde parte unde aper­tus [Page 133] erat, digito obturata, in vas quodlibet in quo item sit argentum vivum, unà cum digito immergatur, erectus (que) statuatur, videbimus sublato digito (ut liber argento vivo fiat descensus) descendere ipsum in subjectum vas, eous (que) ut pars quae in Cylindro restat, occupet circa 26 pedis uncias, quicun (que) is sit Cylindrus, modo dictis unciis 26 non sit minor; spatium ergo (inquit) aiunt Cylindri reliquum, vacuum esse.

Nobilissimum est hoc quidem experimentum & ad­modum luciferum (ut Inclytissimi Verulamii verbo utar) quod ab ingeniosissimo Torricellio primò sum­ptum, deinde ab aliis excultum, phantasmata innume­ra (in causis rerum enarrandis) abegit, ita ut cum hoc ipso autore certare posse non immeritò videatur. Nem­pe diuturnum in Scholis imperium obtinuerat axioma de Fugâ Vacui. Solebantque illud Sophistae ab usque Aristotelis temporibus, quasi carmen aliquod legiti­mum ubique recitare. Ad machinarum fetè omnium (Hydraulicarum aliarum (que) ejusmodi) phaenomena ex­plicanda, hanc unam machinam adhibebant, imò isti­us Philosophiae naturalis quae experimentis minimè dubiis nititur, principium ferè unicum est illud habi­tum, Naturam sc. à vacuo abhorrere; hinc aquam in fonte Heronis elevari, eam (que) sectorem in Antliis sequi; hinc vinum ex cadis plenis supernè clausis inferiùs per­foratis minimè effluere, hinc aerem in respiratione pul­mones ingredi, hinc insinita peragi, quae vel quotidia­nae sint necessitatis, vel usus, vel observationis. At certè displicuit ista philosophandi ratio, iis qui causas rerum essicientes quaerebant, à finalibus contenti abstinere: & quidem à Clarissimi Verulamii temporibus despica­tui planè fuit illa ipsa causarum assignatio: displicuit ipsi nimirum rem ita se habere dicere, ob fugam va­cui, & post eum aliis ferè universis qui rerum [Page 134] naturam profundiùs speculati sunt. Et quidem de for­mula ista vel phrasi, aliquandiu est, ex quo inter Phi­losophantes convenit, delendam eam esse ex numero causarum in natura; verum de re ipsa an natura vacu­um admittat, an hoc impossibile sit in natura, non­dum litigare desierunt homines, cum feliciter (meo judicio) emersit istud experimentum, cujus occasione possint homines, velut instantiâ quadam crucis, in veritatis naturae apprehensionem dirigi.

Quanquam etenim viri praeclarissimi nonnulli in ea fuerint sententia vacuum neque esse, neque esse posse hac ratione, quia contradictionem istud involvat, & quia corpore aliquo annihilato, nihiloque in locum ejus succedenti, corpora illud prius ambientia, sunt eo ipso simul, & contigua, absque motu etiam aliquo. Credo tamen istiusmodi judicia excidere nunquam à magnis viris potuisse, nisi phaeno mena quamplurima eorum videntes, quae ob fugam vacui contingere sunt existimata, ex praesumpta quasi vacui veluti im­possibilis suppositione, in causarum meditationes se statim conjecissent, ubi nullam rei existentis causam à natura invenientes, atque rem mentis suae (praejudi­cio occupatae, à sensu primisque intelligentiae principiis recedentis) arbitrio quasi relinquentes, in ea incide­runt quae à ratione liberâ minimèque praeoccupatâ (mihi saltem) videntur abhorrere.

Ipse certè nihil unquam incommodi ex vacui admis­sione cernere potui, imò neque motum neque rarita­tem absque vacuo concipere unquam potui paulò he­betior. Mirabar tamen quo motus principio ea omnia fierent, quae ob fugam vacui accidere antiquiores ma­gistri statuebant, donec ingenti Philosophiae emolu­mento prodiit experimentum hoc, quod in hac re lu­men accendit, fecitque ut possint ex staticis principiis [Page 135] & mechanicis omnia clarissimè explicari.

Nosti (V. Cl.) etiamnum inter eruditissimos viros disputari de vacuo ex experimenti istius occasione, atque in eo dissensum esse ingentem, an exinde vacu­um sequatur. De qua re ego sic sentio. Non sequi immediatè, absolutè vacuum esse Tubi jam supra ex­positi partem relictam, nempe locum illic esse subtili alicui materiae, qualis est luminis vel effluviorum ter­restrium. Ideoque resolvi mihi ultimò, hoc argumen­tum in illud quod initio innueram de Raritate. Ve­rùm cùm manifestè hoc argumento excludatur com­mune illud Aeris succedaneum, quod occasionem cer­tè ministravit sententiae de fugâ vacui, cùm possint omnia meliùs hâc hypothesi & intelligibiliùs expli­cari, cùm conciliatus sit hoc experimento sensus ra­tioni, plurimaque naturae phaenomena clarissimè pos­sint hoc modo intelligi; invalituram esse apud om­nes impensiùs liberiusqúe Philosophiae operam na­vantes sententiam quae vacuum admittit: nullus ego dubito, quin & seculo sequente portentosum aequè fore, si quis vel sanguinis in animalibus circulationem, vel Terrae motum, vel vacuum negaverit.

Sed vereor ne ingrata sit tibi ista digressiuncula; ad Hobbium redeo, ejusque responsum ad argumentum ab experimento adducto.

Duae res sunt in experimento, quarum rationes ab ipso expectamus.

• 1. Quid impleat locum Tubi à Mercurio relictum.
• 2. Quid faciat ut 26 unciae in Tubo maneant.

Ad primam respondet, nullam se necessitatem vacui videre. Quare autem? Quia cum descendit Argentum vivum, implet vas subjectum, & summovet tantum Aeris ambientis, quanta est moles argenti vivi quod descenderit.

[Page 136]Praeclarè admodum! nos ita planè constituimus; sed quid tum postea?

Si quaeratur quo abiit ille aer summotus, quid aliud dicendum est, quàm aërem illum tantundem abigere è loco proximo, & hunc alium & sic deinceps (in infini­tum credo) donec redeatur unde propulsio prima incepit? Ibi autem quâ vi aer primus pulsus est, eâdem vi aer ultimò pulsus premet argentum vivum in vase, & si­quidem vis quâ argentum vivum descendit deorsum satis magna sit, faciet ut aer ipsum argentum vivum, quod in vase est, penetret, adeo (que) ascendat ad implendum locum illum quem illi Vacuum arbitrabantur.

Praeclarum factum! Verùm annon videt adhuc va­cui necessitatem? Certè luscum eum esse oportet. E­go verò ex ipsius sententia vacuum necessariò conce­dendum esse cerno.

Nempe post argenti vivi descensum in Tubo, pri­usquam repleatur spatium relictum, impletur vas, movetur aer (in infinitum vel) completur circulas, pulsatur argentum vivum in vase, descenditur, ( de­orsum ne quis sursum aliquid descendere existimet) ascenditur. Cùm autem non possint agi in instanti Choreae tam praeclarae, hoc saltem concedere necesse habet, in spatio temporis medio vacuam esse partem illam Tubi ab Hydragyro relictam. Certè multa sunt quae contra figmentum de aere in locum Tubi sum­mum subeunte dici possunt, neque ex omni eorum numero qui vacuum negantes experimenti hujus causam reddere conati sunt, aliquis unquam tam crassè atque inconditè de eo locutus est. Descen­dente Hydrargyro nullo modo ostendere possit quomodo moveri queat aer, vicinumque pre­mat, nisi ipsi recipiendo locus sit; hoc autem [Page 137] absque vel vacuo vel penetratione corporum con­cipi non potest. Neque necesse est, ut quâ vi aer ab Hydrargyro primò pulsus est, eâdem ipse denuò Hy­drargyrum premat, diffluente nimirum pulsûs vi in aeris expansum. Imò à quo demum principio fiet rèflexionis initium? Verùm quid opus est multis? Cùm ipsâ experientiâ constet, Tubi summum post argenti vivi descensum non esse aere repletum. Nem­pe hoc indicat vesicula piscis alicujus, quae si expresso omni aere Tubo implendo injiciatur, post argenti vivi descensum, in loco (nobis) vacuo supereminens, sese expandet illico (vim suam sortientibus partium ejus elateribus) quod ipso in aere non faciet. Imò verò si Tubus in experimentum sumptus non sit om­nino argento vivo repletus, sed deficiat aliquâ parte, ita ut antequam digito clausus immergatur vel aeris uncia in Tubo quatuor pedum supersit, deinde omnia fiant ad normam descriptionis Hobbianae, non jam manebit argentum vivum ad 26 unciarum altitudi­nem, verùm magno satis intervallo ab ipsâ deficiet▪ Si contingat, facto aliquo (post Hydrargyri descen­sum) in summo tubi foraminulo, ut aer supernè in­grediatur, effluet statim argentum vivum omne quod in tubo remanserat. Haec omnia, aliaque ejusmodi quia Tibi V.D. notissima sunt (aliisque plurimis, qui vel experimentum hoc ipsi ceperunt, vel Pecqueti libel­lum viderunt) brevissimè regerenda censui: ea sunt tamen quae commentum hoc Thomae inconcinnum funditùs evertunt.

Miror ego quidem, cur aeri partes hasce tribuat, ut in Tubi supremas partes post multos exantlatos labores se furtim recipiant, annon praestitisset illas Mercurio delegâsse?

Verum & aliud est cujus rationem pollicetur, nempe cur ad 26 uncias in Tubo maneat Mercurius?

Atque ipsi quidem neque hoc in loco deest Respon­sio, nempe Minervam sibi aequissimam habet, sibi pa­riter omni tempore propitiam, unde contigisse ipsi autumo, ut de omnibus aequali ferè felicitate vel dispu­tet, vel respondeat.

Quoniam (inquit) vis argenti vivi, non in omni al­titudine, satis fortis est ad cogendam hanc penetrationem necesse est ut descendens fistat alicubi, ubi nimirum ae­quilibrium fit, inter conatum ipsius deorsum, & resi­stentiam ejusdem, contra aëris penetrationem; quod aequi­librium esse in altitudine 26 unciarum (circiter) ex hoc experimento manifestumest.

Ego certè hominem hunc quotidie magis magis (que) admiror multis de causis, nunc autem quòd neglectâ omnino experimentorum (quae & satis obvia sunt & ab aliis saepiùs repetita) observatione hujusmodi com­mentis potuerit iudulgere.

Nempe fieri potest, ut in pari prorsus descensu, ar­gentum vivum, in tubo altero, altiùs; altero, inferiùs, subsistat. Nempe sumatur Tubus trium pedum, at (que) iste ita impleatur, ut uncia una sit aere repleta (nem­pe tantùm à plenitudine deficiat) deinde sumatur Tubus alter, qui unciâ à longitudine prioris defici­at, hic autem penitus impleatur, digitis occludantur, simulque (secundum artem) immergantur. In poste­riore hoc tubo erit argentum vivum ad 26 usque di­gitorum altitudinem, in priore multo minor erit ma­nentis argenti vivi altitudo. Quare phaenomeni hujus [Page 139] ratio non est, Quòd vi [...] argenti vivi non in omni alti­tudine satis fortis est &c. Nempe caeteris eodem modo ad Hobbii mentem habentibus phaenomena variis se habent modis; quare causam hujus rei veram & na­turalem non assignavit. Quin transeamus ad alterum experimentum.

Experimentum (inquit) tertium est, quod in vas solo aëre repletum, tantum tamen impelli potest aquae, quan­tum capit ejusdem vasis quasidodrans.

Quomodo autem fieri possit experimentum, docet (p. p. 242. 243.) ope nimirum vasis illic descripti, (Cu­jus constructionem & alii tradiderunt.) Ut Regius in Philosophia naturali lib. 4. c. 12. Illuc igitur remit­tendi sunt lectores, tu enim ejusmodi vas praeparatum habens, rem integram satis intelligis, quam nos simul saepissimè experti sumus.

Argumentum ita instituit, caeteris pro descripto à se modo praeparatis, datâque portâ, aqua omnis ejici­tur, cujus causa nulla assignari posse videtur praeter aeris seipsum à compressione liberantis impetum, ex quo sequi­tur aut fuisse aliquid spatii vacui, aut plura corpora in eodem esse posse loco, quorum posterius absurdum est, pri­us ergo verum.

Ad haec ea respondet, quae solent (uti tu satis nosti) à legentibus quos novimus omnibus admirationem conciliare, nempe ex partibus constat tribus ejus res­ponsio, quae singulae faciunt, ut nihil tale quicquam à quovis eorum qui Philosophiae nomina sua dederunt, excidisse unquam existimemus.

Nempe pro ea qua pollet eruditione, duplicem im­putat argumento infirmitatem, deinde de phaenome­ni causis eruditissimas quasdam quaestiones movet & objectiones adversus eos qui vacuum esse statuunt. Ipse interim de phaenomeni hujus explicatione pro­fundissimè [Page 140] silet at (que) eruditissimè. Dupliciter (inquit) infirmum est argumentum. 1. Assumitur non conce­dendum. 2. Adducitur experimentum vacuo repugnans.

Quid est autem illud non concedendum? [...]ssumitur (inquit) aerem per Fistulam, exire non posse, cùm tamen aerem quotidiè videamus, à fundo ad superficiē fluminis, ascendere. Quis furor O Thoma! quae tanta licentia lin­guae? quis unquam aerem per fistulā exire, aut per flumen ascendere, negavit? Non hoc ab iis qui vacuū ex hoc experimento concludūt asseritur; verùm illud, ex­ire non posse per fistulam sive Epistomio sive Siphone adaequatè clausā, ne (que) per aquam [...]iam facere, nisi lo­cum ipsi cedat fieri enim non posse, ut simul & semel per easdem planè line [...]s aqua descendente, ascendat aer, ne duocorpora eundem locum occupent.

Verùm quid opus est verbis? dicimus aerē non exiisse, dū inj [...]ceretur aqua, at (que) hoc manifestū esse, quoniā nō aliter aqua deinceps (locū dante Epistomio) ejiceretur. At (que) hic quidē locus est, ubi nos manēt subtiles istae & prof [...]dae Philosophi hujus quastiones, at (que) objectiōes.

Quaerit primò, posito vacuo, quo principio mo [...]ûs eje­ctio fiat? dicimus ab aere vasi incluso; nempe hoc est quod voluit; Ecce etenim paratissimum ipsi trium­phum. Aeris (inquit) motus ab imo incipit, ad summum tendit; motus autem quo aqua ejicitur à summo incipit, at (que) ad imū tendit, at (que) quià hic dici possit, nisi quis aerē ut aquam expellat, descendere ultrò dicat, non intelligit.

Nempe legerat ipse olim in Magiro, quatuor planè esse elementa, quorū duo sint gravia, duo leviora, inter levia aerem esse, solere autē levia ascendere, quare ut aer aquam detrusurus descendat in phiala, absurdum esse, at (que) ita pugnare vacui assertionem, cum ipso quod ad vacuum asserendum adducitur experimento.

Cernis quam strennè evictum sit aerem non posse in hoc experimento aquā exprimere, quid, quaeso, dicam, [Page 141] aut non dicam? quibus nominibus ejusmodi discursus insigniam? mihi certè nauseam ista movent, stuporem animo injiciūt, calamum (que) obtundunt. Dicimus aerem (corpus tenue) interspersa spatiola vacua, corporis in­terim ex quo cōstat partes, elaterem ubi (que) manifestū, habere; ita, ut (lanae, spongiarum, plumarū, aliarum (que) rerum visu perceptibiliū instar) restituere se compres­sae possint, & soleant: hinc nunc in minorem locum, trudi posse eandem aeris quantitatem, nunc majorem occupare videri; habere autem terminos quosdā, quos ultra citra (que) sive dilatari sive compingi nequeant. Pres­sum autem at (que) ultra communem raritatis gradum, constrictum, plus minusve, conati eum elatere suo, ut in communem & quasi nativum raritatis statum restitu­atur. Conari autem in orbem (non solùm sursum) ea (que) corpora repellere, quae resistunt huic ejusdem expansi­oni, & si qua detur porta, ejicere: hinc nempe globu­los plumbeos in sclopeto vētaneo vi ingenti explodi, hinc aquam in experimento proposito superiora do­mûs (jucundâ admodum spectatu violentiâ) [...]etere.

Haec certè est hujus phaenomeni explicatio ex vacui suppositione facilis, aperta, naturae atque experimentis innumeris consentiens: videamus nunc quâ ratione ex principi [...]s suis illud ipse exponat, magni enim illius in­tererit accuratè hanc rem curâsse, cui (ut antehac no­tavi) huic uni principio omnis Philosophia incumbit.

Videamus, inquam? at videre non licer; neque e­nim aliquid adjecit quod lumen in loco tam obscuro accendat; certè aliquid in causa esse oportet, ut tace­at oraculum hoc nostrum philosophicum, cui nunquā verba dare fuit molestum. An existimas illum qui in experimento de Hydrargyro jam supra proposito, fa­cere potuit ut aer ascenderet, descendensque denuò argentum vivum in vase atque in inferioribus Tubi existens (ingenti quidem zelo, ne daretur vacuum) [Page 142] penetraret, ut in Tubi summitatem perveniret; an in­quam) existimas eum nihil hoc loco invenire potuis­se, quod post aëris egressum, in phialam se clanculùm reciperet, aquam effunderet? absit ut ista cogitemus. Quin potiùs saeculum hoc nostrum indignum tanto beneficio judicans rem istam reticuit, vel forsan ad sinem physicae jam nuper inceptae properans, adeo (que) politicus jam statim evasurus, prudentiam exercere voluit dicti illius memor.

Verùm & multa alia afferti solere phaenomena, ad vacuum probandum asserit, ut Thermometra, Aeoli­pilas, Sclopetum ventaneum; quae quidem, si aeri pervia aqua non est, sine loci inanis admissione dissicillimè sal­vari possent.

Miraris quid aquae penetratio, ad Sclopetum ven­taneum, cui cum aqua nihil est commercii? dicam i­gitur, nempe hoc loco autori nostro aqua haesit, unde expedire se cum nullo modo potuerit, indulgendam ipsi sentio hanc importunitatem.

Hactenus in quaestione de vacuo versati sumus paulò liberiùs, quâ in re si tibi aliisve satisfecerit, benè est; mihi nusquam in aliquo mortalium tale aliquid qualis est omnis ejus ratiocinatio, occurrisse visum est. Hoc certè obtinuisse me autumo, aut vacuum e­victum esse argumentis à nobis suprà vindicatis, aut non esse vacuum nullo modo demonstratum esse, quorum illud omnia ea quae sequuntur semel tollit funditus, hoc autem quatit admodùm, facitque ut de legitima phaenomenωn demonstratione locutus etsi non fuerit forsan sceleratus, in caeteris cum vindice conveniat. Verùm haec hactenus; dejectis hoc modo fundamentis Philosophiae illius generalibus, in caete­ris [Page 143] brevior & facilior erit disquisitio.

Transit ad Physicam sydeream, hujus phaenomena ad motum referenda, motus supponit corpora mobilia, corum itaque genera praemittit.

Corpora mobilia sunt (inquit) vel fluida vel consi­stentia, vel ex his mista. Haec itaque definit, fluida sunt quorum partes facile separari possunt, consistentia ad quo­rum diremptionem vis adhibenda major.

At hoc non est, fluiditatem aut consistentiam defi­nire, verùm symptoma quoddam ejusinodi corporum indicare. Ego quidem vehementer ab ipso (plenum aslerente, omniaque adeo corpora superficiebus im­mediatè juncta supponente) Fluiditatis causam ratio­nemque expeterem. En igitur eam! Fluidum est sem­per divisibile in aequè fluida: ego enim (inquit) fluorem intelligo à natura factum in omni simul Fluidi parte, ita ut videtur diffluere aqua in partes perpetuò flu­idas.

Nempe fluor est à natura factus fluor, & fluidum in partes fluidas dividitur, ut aqua,

Quid est (quaeso) nisi hoc fuerit [...], quis hoc modo fluoris naturam intelligere possit? imò si sluida ea sunt quorum partes levissimo conatu separan­tur, Fluida non minùs erunt corpora siccissima quam ipsa est aqua. Certè si pulverem Alabastri subtilissi­mum igni superpositum, phaenomena omnia lactis e­bullientis vidisset exhibentem, non tam fuisset alienus ab ea sententia, quae fluorem partium (in motu exi­stentium) subtilitati attribuit.

Sed hoc (inquit) intellecto, venio ad Hypotheses. [Page 144] Nempe eas quibus Physica Syderea erit demon­stranda.

Atque hîc quidem nonnulla habet (quae ab aliis eti­am innumeris peti possunt) in quibus ipsi penitus con­sentio; nempe hypothesin Copernicano-Ellipticam. Ideoque expectandum non est, ut adversus senten­tiam mihi in animo profundiùs insitam, ullo modo insurgam; imò siquid hoc in loco clarissimorum viro­rum Copernici, Kepleri, Galilaei, Bullialdi, laboribus adjecerit, ego eum summoperè laudandum prae­dicarem.

Nôsti tu satis, imò & alii ferè omnes quibus ista scri­buntur, quaenam sit ista Hypothesis Copernicana, quid ipsa praestet, quomodo Sole in mundi centro, seu po­tius Planetarum omnium (Systematis nostri) prima­riorum, nodo communi, constituto, Terrâque in Planetarum ordinem (loco ipsi inter Martem & Ve­nerem assignato) vindicatâ, eique triplici motu, Di­urno, Annuo, & Directionis, attributo, exhiberi sole­bant phaenomena caelestia; Nosti Epicyclos omnes, quos ante eum admiserant Copernicani, à Keplero ex Planetarum Theoriis amotos, inductis Ellipsibus Pla­netarum orbitis naturalibus. Nosti ex Bullialdi prin­cipiis demonstratum à nobis esse (in inquisitione in Is. B. A. P. F.) eam esse motûs Elliptici Planetarum legem, ut dum Physicum motus inaequalis principium à Sole mutuentur, in altero Ellipsis umbilico existen­te; super alterum interim aequaliter ferantur (id est, aequalibus temporibus aequales angulos absolvant) hanc esse primariorum Planetarum hypothesin gene­ralem, cujus veluti naturalis, perficiendae methodum accuratam & Geometricam, in Astronomia nostra Ge­ometrica, tradidimus. Nosti quinetiam meditari me tabulas Astronomicas principiisque illic traditis ex­tructum [Page 145] opus (supremo numine juvante) integrum Astronomiae absolutae. Licebit, si tanti fuerit, illic, Hobbiana, quae hoc loco habet, accuratissimè excu­tere. Interea quantum absque diagrammatis (à qui­bus abstinendum esse judicavi) fieri possit in genera­lem ipsius ab aliis dissentienti hypothesin, generaliter inquiram.

Commune cum reliquis habet Solem circa axem suum volvi, eumque esse causam motûs Planetarum in orbitis suis, quin Terram habere motum super Axem suum, motum Centri in orbitâ Eclipticâ, mo­tum que axis directivum; unde non solum omnia phae­nomena Solaria Diurna & Annua, verùm & Aestûs Marini pars magna explicantur.

Verum à reliquis in eo dissentit, quod Solem non modo super axem suum moveri (in nodo Planetarum immotum quoad centrum manentem) verùm & in E­picyclo quodam (uti vocat) motu circulari simplici, volvi statuit.

Nempe movere non posse ill [...]m Planetas in orbitis suis, nisi motu hoc moveatur Sol; hoc autem si con­cedatur, eodem modo tum Solem (& proinde Lunam) tum etiam reliquos Planetas moveri.

Hoc igitur imprimis quaerendum est, an illud ad­mittendum sit, moveri Solem in Epicyclo, circa Pla­netarum nodum immobilem, imaginarium; an vero [...] sola circa axem suum Sol moveatur: de hac re disserit capitis hujus §. 7. ibique primùm argumen­ta sua proponit, alienis respondet, conclusionem infert, alienis denuò respondet, mantissam adj [...]cit, remque omnem absolvit praeclarè & methodicè.

1. Argumentum sic habet. Planetarum omnium perio­di circa Solem intra Zodiacum describuntur. Ergo Sol movetur in Epicyclo. Ego verò ne (que) Solē omnino mo­veri [Page 146] exinde consequi perspicio, possunt etenim Sole stante periodos sibi datas absolvere, vel Solem poti­ùs moveri super axem concedo (quae est sententia ra­tioni atque observationi macularum Solarium con­gruens) fieri hoc motu ut placidè in Ellipsibus Plane­tae periodos absolvant, non tamen in Epicyclo mo­veri.

2. At [...]ullum aliud corpus hujus phaenomeni causa est. Ergo Sol movetur in Epicyclo. Vellem ut hinc etiam caetera omnia, quibus opus habet, velit concludere.

Non est necesse, ut corpus aliquod à corpore moto diversum, sit causa motus istius, qui corpori supponi­tur (§. 5. 3.) coaevus, quinimò absolvere eum perpe­tuò potest, & debet, donec irruente extraneo ab or­bita dejiciatur.

Verùm ut omnia Hobbio largiamur; si sit corpus aliquod causa hujus phaenomeni, nullumque aliud praeter Solem, erit igitur Sol hujus phaenomeni causa; verùm ut per motum in Epicyclo hoc faciat nullo modo poterit evinci.

3. At (inquit) in animum inducere non potui, ut motus Planetarum nullam haberent alius ab alio derivationem. Ergo Sol movetur in Epicyclo.

Ego certè statuo Planetas à Sole moveri; Sole in nodo communi circa Axem voluto, centro immoto, (non autem alium Planetam ab alio, motum deri­vare) motumque hunc Solis esse causam motricem Planetarum.

Verùm hoc est quod secundo loco tollere vult, nobisque quod manet defendendum, fieri posse, ut [...]otus Planetarum ab istâ Solis conversione depen­deat. En igitur eum hanc sententiam evertentem.

Non idoneus ad hanc rem (inquit) est hic motus, cùm enim quod sic movetur nullum ad partes extra circulum [Page 147] positas conatum habeat, nullo modo ad corpora extra cir­culum posita conatum propagabunt.

Verùm enim verò f [...]lsum est non posse corpus cir­ca axem celerrimè motum, & quoad centrum in loco suo manens, motum corporibus extraneis communi­care; cernimus Turbines puerorum celeriter rotatos ea quae ambitum tetigerint in Tangentibus (versus mo tus sui plagam) perpetuò movere; nempe hoc est quod ipse (cap. 21. §. 7.) supponit, hoc est quod omnis ratio suadet, omnisque experientia mille exemplis confirmat. Quare si Sol (praecipuè superficie inaequa­li existens) Axi circumrotetur per infinitas lineas tan­gentes (hoc est undecunque) corpora quae in ipsum impegerint movebit, id est, in orbem movebit uni­versum Planetarum systema. Neque opus est figmen­to hoc motûs in Epicyclo ad illud phaenomenon ex­plicar dum; quod etiam faciliùs erit ad intelligendum, si Sol ejusmodi corpus statuatur, quale illud supponit Nobilissimus Cartesius, qui & hypothesin hanc no­stram, quatenus ab Hobbio dissentit, clarissimè de­monstravit.

At progreditur, ut eos evertat, qui per vim mag­neticam ista fieri contendunt, eos (que) causam Physicam non supponere ait; quid ita? quia vis magnetica, quando erit cognita, invenietur esse motus corporis. Est igitur vis magnetica causa Physica, sibique ipse contradicit.

Rebus hoc modo strenuè (uti opinatur) gestis, concludit.

Restat ergo, ut Planetae primarii, si à Sole circumfe­rantur, & Luna si à Terra; circumlationis causas ha­beant, Solis & Terrae motus circulares simplices.

Imò quidem hoc restat, sed probandum; neque e­nim hactenus vim ullam vel momentum alicujus ar­gumenti percepimus.

[Page 148]Quod si conclusionem illam legitimè elicuerit, quid est quod denuo ad quaestionem redit? novam (que) sententiam priùs neglectam proponit? Hanc nempe, eorum qui asserunt Planetam unumquemque suum habere motum corpori coaevum. Sententiam intel­ligit eorum, qui motum hunc à mundi Creatore Pla­netis inditum supponunt, eum autem Planetas reti­nere (per legem immutabilitatis naturae) donec à viâ suâ dejiciantur.

Quid habet ad istam sententiam evertendam?

Nempe (inquit) causam motuum horum Physicam nullam tunc futuram.

Verùm annon ipse supponit (Sectione 5. 3.) non modo Soli, sed etiam Terrae & Planetis inesse hunc motum ipsorum naturis coaevum? Imò rem ipsam ad ultima prosequamur, & videamus quomodo vel hoc in loco se expediat. Movetur (inquit) Luna motu cir­culari simplici propter motum circularem simplicem Terrae. Benè habet; causam phaenomeni assignavit intelligibilem. Cur Terra movetur motu cir­culari simplici? Quia nimirum Sol circa al­terum Ellipseos Terrestris umbilicum movetur motu circulari simplici. Quare denuò causam Physicam assignavit? Euge Thoma! laudabiles co­natus! Responde semel, unde fiat, ut Phaebus ip­se motu hoc circulari moveatur, & eris mihi mag­nus Apollo.

Dices aeternum esse hunc motum; ergo causam nullam habet; vel corpori concreatum, ergo causam ha­bet supernaturalem. Quocunque certè se verterit, nihil afferet, quod non poterit Planetis omnibus con­venire.

[Page 149]Quin igitur (ut Analyticè rem istam prosequa­mur) supponamus Solem pro Sententiâ Hobbianâ, non solùm super axem volvi, verùm etiam in Epicy­clo, motu circulari simplici moveri; vel igitur in plano semper eodem movebitur, vel plana mutabit; si mutaverit, confundentur illico Planetarum omni­um motus, ipsius (que) Systematis nostri fundamenta erunt laxata; si planum idem servaverit, eritne illud planum Eclipticae? vel alterius alicujus Plane­tae? vel demùm nullius?.

Supponit ipse nimirum, Solem eodem modo Pla­netas omnes respicere, quin & illud supponit nobi­lior omnis Astronomia: hoc igitur libenter ab ipso peterem, ut planum ejusmodi Solis motui assig­naret, unde motum possit & vigorem omnibus ex ae­quo Planetis impertire, quod cùm ipsi impossibile esse judicem, ad alia properamus.

Certè innumera sunt ea incommoda quae vel in natura, vel in Astronomia commentum hoc otiosum atque illepidum consequuntur. Nempe tollitur hoc modo semel, omnis Astronomia, observationum omnium usus, Calculorum fundamenta, sublatâ nimirum hypothesi Geometricâ atque intelligibili, ductâque in Astronomiam linearum Spiralium contemplatione, eaque hypothesi quam prudentes Astronomi omnes hactenus rejecerunt veluti falsam, inutilem, humano intellectui minimè expositam.

Dato scilicet motu hoc simplici circulari, simulque circa Axem revolutione, non jam sive circulos, sive El­lipses, sive simplicē aliquam figuram, in sese redeuntē, describent centra Planetarū; verùm spiram quandam [Page 150] contortam, eamque plenam, si in orbitae plano (pro­moto semper Planetae centro) motus ille simplex per­agatur; vel solidam atque annularem, si planum in quo motus simplex supponitur, orbitae Planetariae pla­num quocunque modo secuerit.

Hypothesi Copernicano. Ellipticae brevissimè su­prà explicatae suffragantur omnia Planetarum phaeno­mena (uti si Deo visum fuerit, aliquando evincam) at fieri illud nullo modo poterit, constitutâ hâc motu­um in Epicyclo hypothesi;. nempe differentia ut sit insignis necesse est observationum ex centro quasi im­moto factarum, corporum eo [...]em modo se habenti­um; atque observationum ex variis circuli alicujns partibus, corporum etiam in circulis (modo ignoto) motorum. Priori hypothesi cum omnia phaenomena respondeant, non possunt eadem hanc posteriorem ad­mittere.

Sentio V.D. pronum me esse nimiùm, ut hoc lo­co (lectoribus molesto futuro) excurrat oratio; con­traham eam igitur. Certè ultra vires Hobbianas illud esse existimo, ut generale hoc commentum ita expli­cet, ut omnia in motibus Planetarum non perturben­tur, atque ut Planetae non detrudantur ab orbitis. Nempe vim habebunt Planetae singuli, in singulos, fi­erique nullo modo poterit, ut variis eorum Syzygiis existentibus, alii ab aliis non propellantur, nempe li­quido plenoque existente omni Planetarum systema­te. Certè plurima habeo argumenta, quae sententiam evertant Hobbianam; verùm à schematis omnino in hoc opere abstinere decrevi, sine quibus ista non pos­sunt intelligi, imò non opus est multis, ubi unum hoc omnibus obvium sufficiet.

Nempe si motus Solis (in Epicyclo) circularis sim­plex sit causa motûs omnium Planetarum, erunt Pla­netarum [Page 151] periodi in eadem ratione cum distantiis eo­rumdem à Sole.

Nimirum hoc est quod demonstrāsse se dicit (cap. 21. §. 4. Partes ambientis liquidi, à superficie moven­tis remotiores, circulos suos absolvere in temporibus, quae sunt in ea ratione, quam habent inter se ipsarum à mo­vente distantiae.)

Verùm hoc falsum, imò falsissimum esse in Plane­tis clamat omnis Astronomia, uti pueris notum.

Falsum est igitur & impossibile commentum Hob­bianum de Sole in Epicyclo movente.

Atque hoc quidem motûs Solis in Epicyclo com­mentum, illud est in quo seipsum magnopere jactare eum audio; caetera autem quae in hoc capite sequuntur, ejusmodi sunt, ut omnibus se statim prodant, eum (que) summae arguant supinitatis.

Promittit in capitis titulo §. 9. causas motûs non solùm Annui & Diurni, verùm & Apparētis directio­nis, Stationis, & Retrogradationis Planetarum. Ve­rum de iis omnibus in articulo illic indicato, [...].

In quaestione de orbitae terrestris, ideoque & Plane­tarum reliquorum, figurâ, sibi ipsi variis modis con­tradicit. Nempe ex Hypothesi suâ motûs circularis simplicis cum vertigine super axem, centrique [...] promotione, sequetur simplicem aliquam lineam ab iis non describi, sed spiralem. Cùm tamen §. 9. sta­tuat lineam Ellipticam eam esse, vel ferè Ellipticam. Imò §. 11. consentit Keplero, viam hanc Ellipticam. statuenti; quin etiam bisecandam esse Excentricitatem concedit ad mentem Kepleri, id est (ut al [...]bi ostendi­mus) [Page 152] motum inaequalem super Solem, aequalem su­per alterum Ellipseos umbilicum peragi. Quâ quidem in hypothesi ex determinatâ positione axis transversi in Ellipsi, deducenda est Excentricitas methodo à no­bis in Astronomiâ Geometricâ descriptâ.

Ipse tamen §. 8. de Excentricitate quaerenda ser­monem instituens, viam Planetae circularem supponit; quin Excentricitatem minimè bisecandam, sed motum Planetae vel Terrae medium, super circuli centrum ab­solvi, multiplici sanè, atque in discursu prae se ferente mathematicam [...], minimè ferendâ contradi­ctione.

Quinimò Excentricitatis Terrestris causam red­dens principiis minimè demonstratis utitur (plenum supponens, partesque adeò Universi superficiebus junctas; quo casu ea quae concreta sunt nulla unquam vi diffringi posse asseruit, in responsione ad quartum Lucretii argumentum.

Quae de aestuum marinorum causis vera habet non ex afficto motu circulari simplici, verum ex Sy­stemate Copernicano. Elliptico consequuntur, & ab aliis, vel Galilaeo, vel Cartesio, vel Varenio demon­strantur.

Quod interim de causis praecessionis Aequinocti­orum haber, fatetur ipse (in Capitis conclusione) sup­ponere aequalem esse motum punctorum [...], atque praecessionis Aequinoctiorum, cui assertioni re­fragatur omnis Astronomia. Quare non est, ut ista minutiùs prosequamur; cum hujusmodi res digi­to brevissimè indicâsse pro nostro saltem institu­to sufficiat.

CAP. 2. De Luce, Calore, & Coloribus.

NOn sum ipse nescius V.D. quàm sit hominum, qui maximam in omnibus sectantur [...], censuris expositum, absolutum hoc capitis superioris & sequentium examen; displicebit iis nimirum negli­gentior ista miniméque aequalis rerum tractatio, illîc nimium, hîc parcum; illîc ad nause [...]m ferè apertum & planum, hîc paulò contractiorem me forsan, adeo­que aliquantulum obscurum judicabunt; iis omnibus istud unum me reponere juvat, nempe odio me ha­bere eos, qui fuerint in erroribus a lienis detegendis nimiùm diligentes: non iis me legibus obstrinxisse unquam aut obstricturum, ut libertate meâ non utar, ut meo ipsius sive judicio, sive inclinationi animi non obtemperem; neque tamen causas mi­hi aliquas defuisse earum rerum, quae maximè illis displicuerint.

Placuit in eâ quae de origine mundi ejusque mag­nitudine habet paulò altiùs inquirere, quia rem mag­ni (& in suâ naturâ & respectu nostri) momenti esse judicabam, ut incommoda illa quae mundi aeternita­tem consequuntur Juvenes intelligant.

In inquisitione de vacuo aliquantulùm morari placuit, non solùm ob animi sententiam (quam unusquisque sibi defendendam autumat) verùm eâ ratione, quod fundamentum hoc sit praecipuum totius Philosophiae suae, quo ruente, ea omnis col­labitur. Quae causa etiam erat, ut incommoda ex motu Solis & tamen Planetarum circulari simplici sequentia indicarem, caetera autem in quibus à veri­tate [Page 154] discedit, vel sibi ipsi contradicit, vix attigerim. Nempe everso positionis alicujus integro fundamen­to, sufficiet deinceps illud toties regere, quoties opus esse fecerit, causae (alicujus phaenomeni) istius assig­natio: non igitur illud expectandum est ab eo, qui bonas horas nolit malè collocare, ut omnia eâdem ubertate dicendi prosequatur, Rhetoribus illud curae forsan esse debet, Philosophis non item; prolixiores alibi eo fine fuimus, ut caetera breviùs absolvere possi­mus, neque vacat in omnia Autoris hujus [...] vel minimum animadvertere, ne turgeat in volumen immensum epistola, nobisque illud statim objicias. — Quis leget haec? nemo.

Evertimus (meo judicio) jam supra sententiam de fugâ vacui, & commentum de motu Solis & Planeta­rum circulari simplici. Imò figmentum de motu cir­culari simplici, plena omnia supponit, uti ipse agnos­cit, atque ex eversa sententia sua de Vacuo ruit peni­tùs. Quare ubicunque vel fuga ista vacui, vel motus circularis in phaenomeni alicujus causam pro hypo­thesi trahuntur ad rei istius naturam explicandam, hy­pothesin planè falsam ab Hobbio adductam esse ju­dicandum est.

Ecce autem in hoc capite quod de Luce, Calore, & Coloribus inscribitur, omnia ferè ad motum Solis cir­cularem simplicem relata; quod primùm indicâsse, de­inde in quaedam incommodè dicta inquisivisse suffici­et ad hujus capitis animad versiones explendas.

Postquam igitur de Dei potentia quaedam non ma­lè, sed tamen Rhetoricè, sibique alibi contradicendo, locutus est, ad causarum dictiones se componens ad hanc machinam statim se recipit. Si quis etenim quae causa sit lucis Solaris, inquirat, respondet §. 2. Mo­tum Solis circularem simplicem. Si quis, unde fiat ut [Page 155] incalescamus? respondet §. 3. ob motum Solis circula­rem simplicem.

Numquid scire desideras quid sit ignis, cujus ope omnia ferè, sive in naturâ sive in arte, perficiuntur? non illum ambages sectantem invenies, non metapho­ris sententiam involventem, non dicit, ignis est Magi­ster Artium. Sed, ignis est motus materiae siimplex. §. 4.

Nihil est in naturâ universâ, sive ad usum frequen­tius, sive ad scientiam plenam atque perfectam diffici­lius, quàm est Fermentatio; hâc Lapides, Metalla, Plantae, Animalia generantur, hâc nutriuntur; haec morbos contrahit, haec sanat; hâc vivimus, morimur; haec varios atque insignes in operibus artis & appara­tus habet, & usus, sine quibus neque victus neque me­dicina possit constare. Ut autem nihil ubique se ma­gis ingerit quàm ista Fermentatio, quoad [...], ita ni­hil est in universâ naturâ, cujus ratio ultima & speci­fica (ut loquuntur) magis est abscondita & desiderata: annon igitur placeret tibi arcanum hoc intelligere? quin igitur ad Thomam accede, & mysterium hoc accipe (§. 3. cap. 21. §. 5.) Fermentatio est motus cir­cularis simplex.

Neque ad ista majora solummodo inservit haec machina, verùm & ad officia minora, pro re nata praestanda; sive quis enim quaerat cur noctu micant Cicináelae? sive cur foenum madidum, ignem intùs con­cipiat; sive qua ratione siat, ut nubibus in altum eve­ctis cernamus aliquando atque audiamus (attoniti) tonitrua mugire, fulgura praemicare. Ad omnia haec responsum hoc unum adhibet. Fieri ea omnia motu hoc circulari simplici.

Felices gentes illas praedicavit olim Poeta, quibus Numina in hortis crescunt. Ego illum feliciorem ex­istimarem, cui in promptu est adeò ad omnia respon­sum. [Page 156] Qui nactus est machinam ad omnia (aequè) suf­ficientem, lapidem Philosophorum, Catholicon Me­dicorum, vel potiùs Mechanicorum, Motum perpe­tuum, Motum circularem simplicem.

Erunt tamen (satis ego scio) qui phaenomenωn ejus­modi explicationem motui vertiginis adscribent; meâ certè illud non interest; alia me vocant, nempe prae­clara ejus dicta nonnulla & Philosophemata, de qui­bus erit brevissimè agendum.

Quod felix faustumque sit; gratulor imprimis tibi (V.D.) piisque omnibus, hymnum potentiae di­vinae initio hujus Capitis 27 cantatum, ubi Conditorem Universi omnipotentem (Sect. 1.) in quantum nos rem quamlibet divisibilem intelligimus, in tantum partes e­jus actu avellere posse affirmat. Quin igitur potest Deus ea quae non facit, neque forsan facturus est, ne­que idem erit Philosopho huic nostro possibile & ne­cessarium. At illud capite de Actu & Potentia, item­que de Causa & Causato in parte hujus operis prima, affirmavit; quin igitur redeuntem in veritatis viam amplexemur.

Quod de magestate divina in parvis & magnis ae­què elueente habet, nobis mirum in modum placet; uti­nam autem mentem explicâsset, ubi in actionibus primas aggressiones, in temporibus prima momenta, non minùs credibilia asserit, quàm ea quae nunc creduntur de distantiis fixarum. Certè difficilis est mihi periodi istius sensus: num credibile esse vult, ut actiones in­cipiant? &c. hoc certè jejunius est, quàm ut tantum deceat Philosophum. Num ab absolutè minimis initia ista fieri; adeoque ex minimis continua con­stare? evertit hoc certè Philosophiae suae fundamen­ta & Geometriae, quae continuum in infinitum esse [Page 157] divisibile supponunt; hoc solum igitur cupio, ut in proximâ libelli hujus editione seipsum velit ex­plicare.

Benè habet, quod quantulacun (que) demùm corpora esse possint, ipse tamen minora ista non supponet, quàm eorum postulent Phaenomena. O quàm feliciter rem peregisset, si illîc substitisset, illudque ad omnium Phaenomenωn quaestiones opposuisset unicum; Nem­pe Quantitatem, Figuram, Motum, Positionem, ubi (que) suppone ejusmodi qualia phaenomenon requiret, & ha­bebis quaesitae rei, causam satis manifestam.

Nempe recipe Catholici hujus (nostri) q. s. & om­nis ignorantia sanabitur.

At ne me forsan ipsi illudere existimes, en eum de Luce Solis (§. 2.) ita disserentem.

Quoniam (inquit) corpus Solare motu circulari sim­plici aethera movet, aether corpora remotiora, necesse est ut oculi tandem prematur pars anterior, ut motus fe­ratur ad cor, ut à cordis reagentis motu oriatur cona­tus desinens in conatu tunicae Retinae, qui conatus est phantasma lucidi.

Non illud nunc regeram, sublatam esse à nobis sententiam de plenitudine Universi, & de motu So­lis simplici; ego potiùs probabo, ex Hobbii princi­piis, non magis à Sole quàm à corpore quocunque opaco, lumen derivari debere, quin posse nos ad tempus quodlibet, (rem aliquam brachiis circum­agendo, veluti qui molunt, vel cribrant (Capite 21. Coroll. ad 2.) lumen concitare. Valete lampades & laternae.

Nempe quoniam corpus quodlibet, in liquido a­ere, motu circulari simplici Aera movet, Aer autem corpora remotiora, necesse est ut oculi tandem pre­matur pars anterior, atque ita deinceps, donec [Page 158] tandem perveniatur ad conatum in Retina, qui qui­dem conatus est phantasma lucidi, ex mente Hobbi­ana.

Quanti interest scire Philosophiam! aiunt Thaletem, ut pretium Philosophiae conciliaret, olivarum fructus universos vili pretio emisse, 'magno olim vendidisse; si noster hic Philosophus vixisset, certè oleum omne perdidisset. Quippe ipse Philosophiae ubique paratum lumen accendit, non oleo, non sebo vescens aut vi­vens, verum aurâ aethereâ. Imò verò erutis ipsis ocu­lis, manente solâ tunicâ Retinâ in fundo, habebimus proculdubiò conatum in Retina desinentem, qui est (asserente Thomâ) phantasma lucidi.

Sed tempus est ut à lumine ad calorew me confe­ram. Hic autem §. 3. bellam, uti mihi videtur, & lepi­dam priùs instituit quaestionem, deinde de causis calo­ris bellatulè constituit. Quaerit nimirum an omnia quae calefaciunt caleant ipsa? (id est an calorem sentiant.) Miraris tu forsan quaestionem ipsam, ridiculam eam judicans; quis etenim omnia sentire unquam opinatus est? Quis omnes res, phantasmata concipere? imò (in­quit cap. 29. §. 5.) Scio fuisse Philosophos quosdam, eos (que) doctos viros, qui corpora omnia sensu praedita esse sustinuerunt. Quinam fuerint docti illi viri etiamsi mihi non occurrat, supponam impraesentiarum omni­no futilem non esse quaestionem; videamus autem quânam felicitate eam solvat.

Dicit igitur non esse necessarium, ut res illae cale­ant quaecunque calesaciunt: attende (obsecro) ejus ra­tiocinationi.

Quòd quidem (inquit) animalia dum calefaciunt, calent, ex similitudine nostri ratiocinando inferimus, sed non necessariò. Quid ita? obsecro.

Nam (inquit) etsi rectè dicatur, Animal calefacit, [Page 159] ergo calet, non tamen rectè dicitur, ignis calefacit, ergo calet. Rectè (inquit) dicitur, Animal calefacit, ergo calet; infertur igitur illud necessariò, quoniam (ex sententia ipsius) in propositionibus hypotheticis id [...] est esse verum & esse necessarium, quinimò sui ip [...]us sensûsque omnis oblitus, quod susceperat probandum negligit, illudque concludit de quo nunquam in prae­missis est locutus. Sed haec obiter.

Dicendum est quâ ratione calor in nobis genera­tur, ope nimitum hoc fit fermentationis, seu motus Solis circularis simplicis. Ut igitur hujus rei

Principio, Sol ipse movetur motu circulari sim­plici.

Motùs iste Solis aerem movet, corpus animalis circum­ambientem.

Quare necesse est, ut partes animalis medio contiguae, in recedentis aeris, seu diremptarum partium intervalla, conentur ingredi.

Pulchrè! quid ita? quoniam alias daretur vacuum. Partes maximé fluidae primum egrediuntur, deinde aliae, caeterae ita moventur, ut loca omnia impleantur (ne scili­cet detur vacuum.)

Aer ita (que) à tota mole comprimitur, ideo (que) tota corpo­ris moles intumescit. Habes ita (que) causam caloris.

Haec certè est ista praeclara Philosophia Hobbiana; cernis denuò opus non esse ut ad praemissam à nobis Fugae Vacui, atque motûs Solis circularis simplicis sublationem confugiamus. Primum etenim Sol, in­quit, aethera pulsat, aether aërem, aër corpus huma­num. Ecce pulsationem perpetuam, tractionem nullam! quid est quod corporis Spiritus vel partes vo­latiles elicit?

[Page 160]Dicit se ostendisse quâ ratione fermentatione fieri possit istiusmodi attractio, (unde & Terrae Excentrici­tas ipsi orta est.) Verùm in Universo pleno, impossibile [...] esse, cuivis consideranti manifestum est; nisi for­sa [...] hoc valeat Phaebus Apollo (quod de Satyro di­ctum est) ut sorbere simul possit & slare, nempe Sol motus pellit, premitque, non autem trahit. Nolo ista persequi: ait ob fugam vacui haec omnia contingere, nolo quicquam eorum repetere quibus hanc supra fu­gam fugavimus. Imò ut semel dicam, rationi omni atque experientiae repugnant ista

Nempe hâc ratione omnia semper incalescerent, Sole ubicunque locorum constituto, nam pulsus aer à durissimis corporibus recedit, & caetera ob fugam vacui sequuntur, imò frigescenti cuivis remedium foret optimum inclusum in Camera aerem exsugere, exinde [...] fieret ob fugam vacui, ut corpus intumes­ceret, atque ut evaporatis partibus aliquibus, reliquae motu suo essicerent (miris modis) ut omnia locorum spatia impleantur.

Ait (Sect. 4.) ignem non esse corpus à materia com­bustibili distinctum; sed ipsam materiam tunc quando splender.

At innumera sunt argumenta, quae evincant ignem corpus esse, nempe subtilem istam materiam, quam [...] antiquissimi Philosophi vocârunt (quam eti­am praeclarè explicant Cl. VV. Cartesius, Gassendus, aliique) neque eam à lumine (si materiam spectemus) serè quidquam differre. Nempe corpus esse illum e­vincunt symptomata ea, quae cum corporibus habet, communia, motus sc. ejus reflexio, & refractio, coitio & corroboratio radiorum, unde ignis lumine accen­ditur; tum ex adverso eorundem disgregatio, & dis­persio, unde vis ejus attenuatur, quin ejusmodi cor­poris [Page 161] applicatione variâ phaenomena omnia explicari posse constat, absque eo non item. Nempe hoc est in quo deficit Hobbius, quod Cartesio, Gassendo, Digbeio, aliisque praeclarissimis viris animum non sa­tis advorterit, ut posset ea quae ab iis benè posita sunt, & invicem consequenter, intelligere: hinc enim evenit, neglectâ hâc materiâ subtili, eâque ex hypothesi exclusâ, ut neque luminis, neque caloris, neque ignis generandi causas explicare poterit, nem­pe non valet ad ista motus aeris, quem tamen solum ad omnia haec adhibet.

Concedimus in figura 1. rationem refractionis radio­rum generalem non malè explicari; modo à se illic explicato (quem & alii innumeri tradiderunt.) fieri ut unitis, prope P, vel potiùs O, radiis iis omnibus, qui inter EA, & GC, [...] inciderint, corpo­ra illic posita ignescant.

Verùm cùm ipse materiam subtilem istam in auxili­um non advocet; quin radios nil aliud quàm vias mo­tuum statuar, motus nonnisi aeris, vel medii motum; constat ipsum nihil ad ignis à Sole generandi ratio­nem intelligendam, hoc loco attulisse.

Quod habet §. §. 5. & 7. de luce ex collisione Sili­cum, & mariremis percusso, eorum potiùs sententiae favet, qui lumen, imò & ignem, concipi & accendi sta­tuunt, ex pulsá celerrimè materia subtili, de qua jam pauca locuti sumus, motum (que) vertiginis in Sole aptum esse ad phaenomenon illud producendum.

Nempe partes Silicis concepta vertigine oculos movēt (id est, materiam subtilem pulsant, faciunt (que) ut ocu­los moveant) quod & idem faciunt particulae salis ma­rini in vertiginem actae. Quin & hac ratione Cicende­lae, & ligni putris in Sole diu jacentis splendor, expli­cari potest; non autem motu aeris solius.

[Page 162]Verùm ipse §. 8. coactus est, ut ignem esse cor­pus à materia combustibili diversum concedat, nem­pe ad slammam producendam partes aethereas evo­lantes supponit, quod est materiam subtilem in igne agnoscere. Hoc idem in tebus fundendis, in foeno madido accendendo, in fulgurum causis assignandis, utcunque adhibet, quorum omnium causas etiamsi crassissimè maximéque negligenter tradiderit, hoc tamen nescio annon laudare debeam, quod (adigen­te eum ad materiae subtilis agnitionem, Necessitate) sibi ipsi toties hoc capite contradicere non eru­bue [...]it.

Qu [...]d de generatione ignis habet ex attritu duorum corporum (§. 11.) sententiae nostrae de ignis natura susfragatur, suae ipsius repugnat: ait enim materiam sluidam (id. est subtilem nostram) attritu moveri, quin erumpere atque corpora dissolvere; differt igi­tur ista materia à combustibili, nisi forsan ignis ig­nem comburat.

Quod de coloribus habet in prismate vitreo Trian­gulari [...], ex Cartesio ferè haustum est in­tegrum.

Quod Albedinem esse lucem assirmat, & Nigredi­nem lucis privationem (§. §. 15. 16.) nullo modo fi­eri potest; quin potiùs bullularum infinitarum conge­riem, quae lumen reflectant, illam superficiei disposi­tionem efficere si dixisset, quae facit, incidente in eam lumine indeque reflexo, ut albedinem concipiamus, eum Philosophicè dicturum fuisse existimarem. Haec autem quoniam à praeclarissimis viris saepiùs à me lau­datis, ita explicata sunt, ut metus non sit, ne in erro­rem quenquam trahat supina Philosophi hujus eo, rundem tractatio, ad alia [...]e statim conferam.

CAP. 3. Examen Cap. 28. De Frigore, Vento, Duro, Glacie, Flexorum resti­tutione, Fulgure, & Tonitru.

NIsi perspecta mihi fuissent jam satis Autoris hu­jus ingenium & mores, nisi cognitus philoso­phandi modus, certè ingens me cepisset admiratio, Capitulum hoc 28. legentem, ubi magna suscipien­tem eum invenies, neque tamen hilum praestantem. Magna sunt certè ea naturae phaenomena, quorum Ca­pitis istius titulus nomina complectitur, neque aliud aliquid occurrit usquam (opinor) cujus scientiam ma­jore studio homines ferè omnes prosequuntur; nem­pe sensus ista vehementer feriunt, faciúntque ut ista volentes vel nolentes homines observent, observatio admirationem parit, admiratio facit ut in causas phae­nomenωn curiosè inquiratur. Nempe hoc est quod a­pud antiquiores occurrit [...]. Admiratio peperit Philosophiam.

Et sanè ut verum tibi dicam V.D. contigit mihi hoc loco sententiae istius contrarium, nempe Philoso­phia (Hobbiana) peperit admirationem. An quia de con­gelatione hic agitur & degelatione (ut loquitur) vo­luit, ut rediret etiam, quod de ipsis aqua & glacie di­ci solet aenigmaticè — mater me genuit? & quae sequun­tur? Certè siquis unquam fuerit, qui res grandes & sublimes tenuiter & abjectè, qui graves leviter tracta­verit, vereor ne hoc in loco illud fecisse Hobbius no­ster videatur.

Incipit à contemplatione Frigoris §. 1. ne te au­tem suspensum teneam, Frigoris causam universi in [Page 164] ventum rejicit, venti causam, in motum Solis circula­rem simplicem. Sententiae fundamentum statuit in ex­perimento cuivis obvio. Nemo, inquit, ferè nescit, quod halitus oris cum violentia esslatus, id est, ore non nimi­ùm aperto emissus, manum objectam refrigerat; quod (que) i­dem halitus, ore hiante, id est, molliter emissus eandem ca­lefacit.

Habes phaenomenon, oro ut attendas solutioni e­jusdem, quia multùm hoc conferet ad ea quae sequun­tur intelligenda; quid est quod facit ut idem halitus nunc calefaciat manū, nunc frigefaciat? Praestat utrum­ (que) hoc motus. Mirum certè motum, tum calefacere, tum etiam frigefacere, quare subtiliter res haec perpen­denda; nempe halitus iste duos habet motus, alterum directum, alterum circularem simplicem, quorum ille frigefacit manum, hic verò calefacit, & prout praeva­let motus motui, fit ipse vel calorificus, vel frigorifi­cus. In ore hiante, praevalet motus simplex; in com­presso, directus: quare illic calorem, hîc frigus senti­mus, motus n. directus aeris ventus est, ventus omnis frigefacit.

Atque hoc quidem fundamentum est eorum pluri­morum quae sequuntur (nempe quod ventus omnis frigefacit) quod quidem Hobbianum [...] isti uni experimento innititur.

Nos quid ad ista dicemus? quidni hic utar dicendi libertate, dicam (que) falsa esse haec omnia vel futilia, nempe falsum est illud Ventum omnem esse frigorificum, multiplicique adversatur experientiae; nôrunt rustici ventos esse calidos alios, frigidos alios, quin caloris gradus atque frigoris non ventorum vim & vehemen­tiam, sed plagam consequi.

Ne taedio sit prolixior oratio, in hac re sic planè sta­tuo: calorem & frigus, si absolutè sumantur (siue cali­dum [Page 165] & frigidum absolutè sumpta) nonnisi corpusculo­rum quorundam ratione res habere, quorum corpus­culorum symptomata ista sunt, ut alia ad motum par­tium minimarum, alia ad quietem corpora ea majora quae ingrediuntur, disponant: quin esse aerem naturâ quasi mediâ constitutum, eum (que) ad calorem aut fri­gus quasi indifferenter se habere. Quin eodem modo Ventum (qui est aer motus) se etiam habere, nempe non esse naturâ calidum aut frigidum, absolutè calo­rificum aut frigorificum, verùm contingere ut calefa­ciat vel frigefaciat pro ratione particularū vel corpus­culorum calidorum vel frigidorū quae secum attulerit.

Nempe res in statu vel gradu Calidi vel Frigidi po­sitas, tum calefieri ab aere vel vento, quando ambiens eos aer est ipsis calidior; frigefieri, quando frigidior. ideoque aerem vel ventum Calefactivum vel Frigefa­ctivum absolutè dici non posse vel debere: fieri enim posse ut ventus idem vel aer idem hunc Calefaciat, il­lum Frigefaciat, quare ex manus Calefactione vel Fri­gefactione malè caeptam esse Frigoris eorum (que) phae­nomenωn quae illud consequuntur, contemplationem. Quin igitur comminùs hanc rem experiamur.

Ait §. 2. Frigefacere omnem ventum non modo mag­num, sed & ventilationem quamlibet, quare ventum esse causam Frigoris. At dicimus nos quaedam frige­facere, quaedam calefacere ventum, eundem nempe frigidiora calefacere, calidiora frigefacere, ideoque non magis Frigoris causam quàm Caloris statuen­dum esse ventum; imò corpora nonnulla frigefacere, alia statu suo relinquere flatus eosdem. Ita nimirum siquis calidus existens aerem adversus seipsum ven­tilet, frigidum sentiet, si tamen eundem flabro eo­dem eademque vi pellat in Thermometram nun­quam efficiet, ut in ea ascendat aqua, quod [Page 166] frigoris indicium esse solet: imò verò non solum ex­perientiae, sed & rationi omni contraria est ista asser­tio, motum nimirum aeris esse per se Frigoris causam, cùm calor in motu & disgregatione partium, frigus in quiete & congregatione earundem consistat.

Verùm non (inquit) omnis motus aeris est causa frigoris, verum cum duos motus habeat, alterum cau­sam Caloris, alterum Frigoris esse.

At quae causa est, quod motus directus sit causa Frigoris, circularis simplex Caloris, potiùs quam ut res se habeat è contrario? in illa re certè rigidus non est, aut severus; duo phaenomena sunt Caloris & Fri­goris, & duo motus, directus & circularis, modò duo hi motus duobus istis phaenomenis inserviant, perinde est utrum utri eligeris.

At dicis, forsan, injurium me esse Philosopho huic nostro, nempe experimento initio adducto probatum esse, non esse liberè gratisque dictum, frigorificum es­se motum aeris directum; Nempe exeunte ex ore com­presso halitu (motu directo) manus frigefiet. Frigoris ergo causa est aer directè motus sive ventus.

Quinimò amotâ manu, flatu quoad omnia eodem modo se habente (carbone accenso interjecto) focus slammam concipiet, lignisque super foco largè nimis repositis, crepabit, ruetque domus integra: Quare aër directè motus, sive ventus est causa Caloris. Cernis flatu eodem, pro objectae materiae diversitate & statu, contraria phaenomena excitari; quare causam Frigoris à vento turpissimè petitam esse constat.

Verùm quid igitur ad instantiam de slatu ex ore compresso vel hiante? Nempe omnia ex nostra de calido & frigido hypothesi manifestissimâ ratione explicantur, ex Hobbianâ non omnino.

Nempe ore hiante effunditur aer (ferè immediatè) [Page 167] ex pulmonibus in manum, aer iste in pulmonibus ca­lefactus, & ad manum perveniens calidior est cute, cutem igitur calefacit.

Ore compresso efflatur aer (postquam in ore ali­quantulùm ad latera (pulmonibus frigidiora) propul­sus, friguerit) manúque ad distantiam positâ, pellitur in eam aer cuticulâ frigidior, ideoque frigus hoc ca­su percipitur.

Dices me etiam frigoris causam gratis sumpsisse, frustráque me asserere aeris cute frigidioris impulsu, non autem motu ejusdem directo hoc fieri. Quin igi­tur ad ipsum experimentum tibi placeat attendere. Scilicet si ob motum aeris vel halitus directum (addo etiam & vehementem) hoc fieret, contingeret, ut quò propiùs ori efflanti ma [...]us admoveretur, eò esset slatus frigidior; verùm non illud, at contrarium prorsus ac­cidit. Nempe si ori ipsi esslanti manus penè imponatur, nunquam (slatu utcunque vehementi existente) hoc modo frigescet, imò calefiet manifestò; verùm amo­tâ ipsâ ab ore paulatim, frigus magis magisque pro ratione recessûs invalebit.

Quòd autem calefactio ab ore hiante, sit à calore etiam aeris à pulmonibus statim ad manum pertingen­tis, non autem à motu circulari, exinde constat, quòd recedente ab ore manu, dispergatur statim in aerem ambientem, Calòr à pulmonibus ingestus, evanescens­que faciat ut manus (etiam pedis unius distantiâ) hoc modo minimè incalescat.

Quid interim ad ista Eruditissimus Hobbius?

Certè nihil habet omnino, praeter hoc unum, mo­tum aeris directum, Frigoris; circularem simplicem, Ca­loris, [Page 168] causam esse; quid ita, quaeso? Nempe circularis simplex removens à corporibus comprehensis aerem, facit ob fugam vacui, ut intumescant, & recipientibus se partibus ad exteriora, calesiant; motus directus par­tes introrsùm premit, facitque ut frigescant.

Quid si probarem ex suis etiam principiis motum circularem simplicem, Frigus; directum, Calorem effi­cere debere? imò utrumque utrinsque causam esse?

Nimirum plena ut sint omnia, dum è sinistra corpo­ris parte aer avellitur (ob fugam, inquit, vacui) tu­mescit haec pars, quoniam insequitur fugientem aerem pars corporis; quin igitur in eâdem lineâ necesse est, ut sit partium totius corporis [...]otus, nempe à dextrâ ad sinistram; quare partes à centro ad sinistram ad ex­tra tendent, à dextrâ ad centrum tendent ad intra, quotum illud est cal [...]ieri hoc frigefieri.

Quin eodem modo motus directus intùs pellens partem sinistram, faciensque ut rigescat, eodem pla­nè motu facit, ut extrorsum pellantur partes à centro ad dextram usque, atque ita ut corpus intumescat. Annon hoc est bellè admodùm philosophari? quid igitur de Thomâ nostro possis judicare cernis. Interim vides nullo modo evictum esse ventum frigus per se & absolutè efficere (etiamsi nos aëre calidiores exi­stentes plerúmque frigefaciat) quod unum universa ferè quae sequuntur hujus capitis evertit.

Quoniam autem ipse in ea opinione est (ad causas frigoris reddendas) utilem sibi fore hunc ventnm, ejus primum rationes suscipit explicandas. En igitur venti causam rotundè prolatam (Sectione 2.) Nimi­rum Sol essicit motu suo in Epicyclo, ut humida particulas suorum corporum exhalent (nempe premendo [Page 169] nimiùm, facit rebelles, atque sibi in faciem ut invo­lent) partes hasce sequitur aer (nè detur Vacuum) at (que) ita fit aeris motus, id est, Ventus. Atque haec est causa ventorum ex vaporibus.

At est & alia causa ventorum, quam tradit §. 3. nempe utro (que) Telluris motu (tum vertiginis, tum cir­culari simplici in Epicyclo, prioris quadruplo) in aë­rem incurritur; hâc igitur causa sentietur Ventus.

Tu (credo) ista judicas in fumos statim abitura esse sibi relicta, facilliméque in leves ventos dissipan­da, miror ipsum ad causas ventorum ferendas ratio­nes à rebus tam longo intervallo distantibus petere; annon satis fuislet à rebus usu familiaribus petiisse? Exempli gratiâ, flabellis faeminarum & ventilabris, fit aeris motus, aer motus est ventus, atque ita fit Ventus à ventilabris. Vel si à Ventre potiùs sit ven­tus ducendus, est ubi ab hac etiam causa fit, ut aer moveatur.

Verùm ne forsan ipse labra inveniat lactucis suis non indigna, eos nimirum qui ipsum satis eleganter Ventorum causas hoc loco assignâsse judicent, velim ut advertant ipsum sibi in omni ferè sententia con­tradicere.

Nempe illud habet hypothesis ipsius generalis (quod etiam eversum est) Solis motum simplicem facere, ut Aether atque Aer eodem motu simplici ferantur, atque ab iis ut motus hic Terrae communi­cetur. Quare motus Terrae universus ab aere pende­bit, ideóque non poterit Terra in aerem incurrere, atque ita ventum sentire. Imò certè miserum aerem esse oportet, praesertim secluso vacuo, si non habeat quo se recipiat; dum ex hâc parte Solem, ex alterâ Terram motu circulari simplici utrimque se premen­tem sentiat.

[Page 170]Verùm hoc modo origine Ventorum explicatâ, transit ad Frigoris rationes pulcherrimè reddendas. Primùm versus polos terrae, deinde in congelatione. Verùm quid opus est multis, cùm pauca sufficiant, Ventus hic (quasi spiritus esset) ipsi nunc omnia prae­stabit.

Scilicet motu Solis simplici in Eclipticâ movetur aër intra Tropicos, at (que) ita expanditur, & ad polos trudi­tur & fit Ventus, ideoque [...].

At existimabam aeris motu directo Frigus fieri; at­qui aeris motus directus, partes intra Tropicos com­prehensas pellit, atque illud perpendiculariter, caeteras semper obliquè, quare oportuit ut Zona nunc torrida frigida fuisset, & ex adverso.

Sed videamus Congelationis causam: Ecce eam i­gitur ministrabit tibi ventus. Nempe ventus aquas sum­mas compellit, simul (que) aliquantùm elevat, earum cona­tum ad centrum terrae impediens, à conatu autem ad cen­trum una cum venti conatu fit summa compressio, & conglobatio in grumos, unde summa aqua cutescit, dures­cit (que). Eodem modo paulò post durescit aqua proxima, &c donec fiat glacies crassa.

Quis illum crasso in aere natum non juraret? cras­sa est adeò omnis ejus Philosophia.

Imò certè manifestum est corporum quorundam in­gressu, eorumque quae ad nitri naturam accedunt, congelationem fieri: ejusmodi nempe corpus aliquod summè frigidum esse, uti ignis summè calidus est, cu­jus ingressu congelatio fit, motumque sistitur parti­um in humido.

Nempe ingressum corporum esse ostendit conge­latorum omnium initio turgentia quaedam, quae facit ut vasa saepe vitrea frangantur, atque ex vasis parvo o­re plenis ut effluat liquor perpetuò sensibili satis quan­titate; [Page 171] aliaque experimenta innunmera.

Nitrosa esse ejusmodi corpora ex multis etiam in­notescit: nempe nitri frigus intensissimum, ejusdem in aquam infusi in pyramides glaciales desinentis con­sistentia; quinetiam congelatio artificialis ejus ope facta; plurimaque alia, quae referri possent, si locus postularet, hoc inferunt.

Dico igitur flantibus quibusdam ventis congelati­onem fieri, non quia flat ventus, verùm quia ejusmo­di corpora nitrosa secum fert (eo modo nimirum quo feruntur vento odores) ideóque conglaciari res non solùm sub dio ventis expositas, verùm & intùs in aedi­bus existentes: neque aliquis opinor absque corpo­rum ejusmodi aliquorum suppositione poterit hoc phaenomenon explicare.

Ipse etenim, siquis unquam, à genuina hujus rei cau­sa ferenda defecit. Nempe ait aquae compressione hoc fieri; verùm aqua dilatatur potiùs in congelatione, quàm comprimitur: vel si compressione fiat, cur non malleo potiùs intra vas aliquod metallicum contusa congelescat?

In vento ex naturâ suâ nihil esse frigoris ostendi; neque frigidissimi sunt venti maximè violenti. In in­stantia de congelatione artificiali omnia nostris res­pondent; nempe motis particulis nitrosis, iisque per vasis latera in aquam trusis; motumque partium aquae sistentibus, fit ista congelatio; ubi tamen flatus nullus sentitur.

Congelari paludes à summo incipiunt, rasâ igitur atque elevatâ exteriore superficie eaque congelatâ, quâ ratione elevari possint aquae inferiores à ventis, atque ita cutescere & durescere, vehementer cupio, ut exponat.

Vereor ne tibi taedio sit prolixa nimis oratio, & ta­men [Page 172] si modo in singulis capitulis quàm multa sint à nobis omissa memineris sphalmata, quae non sine violentia transilimus, & quàm sit abruptus saepe ser­mo ne longus sit, spero ad veniam mihi largiendam procliviorem fore.

Transeo quae de duritie habet Sectionibus 8. 9. 10. 11. quanquam & alia sint plura quae memorentur, & illud intelligere nullo modo possim (§. 8.) nempe, quomodo duo corpora, quae secundum superficiem com­munem se contingunt, possint tamen vi adhibitâ, etiam nullo dato vacuo, dissilire (contra Lucretium.) Colum­na (inquit) marmorea satis longa ab altera base pen­dens, suo pondere diffringetur. Concedimus; at (que) exin­de vacuum arguimus. Non (inquit) sequetur vacuum, quia solutio continuitatis fit successivè.

At certè nisi probaverit per indivisibilia semper fi­eri fractionem (quod omnem etiam ejus evertit Phi­losophiam) aer ingrediens partes prius exteriores fis­surae, dein interiores pervadet; adeóque pro aliquo temporis spatiolo vacuum existet.

Quae de Flexorum restitutione habet §. 12. caete­ris respondent, nempe partes slexi, conatum habere ad restitutionem, at (que) exinde remeto impedimento, fieri restitutionem. Miraris, opinor, fugam Vacui abesse, neque in hujus phaenomeni solutionem trahi, certè fugam trahere non erat adeò nunc opportunum, ne­que opus est, cùm non defuerit ipsi instrumentum illud aliud, nempe motus simplex.

Siquis enim quaerat de restitutione, respondet ob conatum istum contingere; si institerit, & de conatu unde sit, quaerat, respondet fieri ob motum simplicem, quis sit ille motus, unde fiat, quomodo conatum fa­ciat, nisi forsan illudi velis, fuge quaerere.

Quae sit nostra de Fulmine, Fulgure, to­nitru [Page 173] sententia, tu V.D. opinor satis intelligis; nem­pe materiae alicujus sulphureae inflammatione subitâ (uti in auro fulminante ferè contingit) ea omnia phae­nomena fieri. Nempe materiam aliquam ejusmodi in fulmine ubique reperiri, argumento est, tetrus quidam vapor qui in rebus fulmine tactis & dissipatis ubique invenitur. Hujusmodi itaque materiae inflam­matione quae fit calore non magno, tum subtilis ma­teriae partes celerrimè pulsantur, unde Fulgur; tum aer subitò & violenter expanditur, unde Tonitru; caetera autem omnia non difficulter explicantur. Quid interea Malmesburiensis?

Ait haec omnia contingere à nube glaciatâ, nempe à fractâ glacie sit Fragor. (scilicet Fragor dicitur à frangendo) deinde erumpente aere, fit murmur; sed ex Fragore primo & sequente Murmure fit To­nitru.

Deinde, Aer ex nube erumpens reliquum us (que) ad ocu­lum percutit, unde Fulgur.

Causas ergo Tonitrus & Fulguris reddidimus, inquit.

Et fortasse ( [...]) credidisset haec ali­quis, nisi contingerent. Tonitrua & Fulgura tem­pestate semper anni calidissimâ, hyeme autem (ubi glaciari nubes possunt, & forsan solent) raris­simè.

Atque hactenus quidem ipsum habuimus secreta naturae pro more suo reserantem; Nunc autem, pro [...] dolor! una [...]es est quam Posteris intactam relinquet. (§. 17.) Nempe disquisitio de causa Cometarum, quam glaciem fuisse existimâsset, nisi prohibuisset stella in Cassiopea.

Quin igitur lugete Posteri!

Hoc scilicet portenti Cometa nuperus (libellum hunc sub praelo jam tum laborantem torvè intuens) praesig­nificabat. Solent nimirum principibus esse inimici Cometae; verùm ut in principem Philosophorum vi­rus suum effunderet

Sed ferendum hoc, quicquid est, nec ipsi vel scien­tiae vel morum vitio vertendum.

CAP. 4. De Sono, Odore, Sapore, Tactili.

SCilicet frigescere invenies deinceps ipsi omnem ferè orationem, jejunámque fieri; hactenus motu circulari simplici agitatum caput, occubuit aliquan­tulùm, figmentisque tumuit; nova certè plurima tu­lit hactenus, eaque satis portentosa, quae legentium o­culos ad spectandum utcunque allicerent: contentus est hoc capite ea quae ab aliis saepissimè dicta sunt re­citare, eoque solo nomine sua facere. Noli existima­re (V.D.) me ipsi hoc vitio vertere, quòd aliundè quicquam (etiamsi autores reticendo) transferat; imò utinam plura transtulisset. Philosophi non minùs esse existimo (certè viri ingenui) ea quae ab aliis benè di­cta [Page 175] sunt candidè sumere, atque in systema accipere, quàm eorum loco, quae malè miniméque ad huma­num dicta sunt intellectum, nova invenire, iisque re­motis substituere. Verùm ipsum ita rem gerentem hactenus habuimus, ut maluisse videatur omnia fal­sò, confusè, contradicenter praestare, quàm iis uti, quae ad naturae explicationem necessaria, aliorum homi­num nobilissimorum invenerat industria; neque ta­men hoc ipso in capitulo mos iste eum planè deseruit: quanquam etenim ea omnia quae de sono habet, sint à Gassendo, Mersenno aliisque tradita; in reliquis ta­men, ut Odore aliisque, nihil habet praeter hoc unum, ut benè positis contradicat.

Rebus hoc modo se habentibus in eis quae de sonis habet, nullus ego inquiram, in caeteris brevissimus fu­turus. Nempe ex iis quae Sectionis hujus capitulo se­cundo protulimus, manifestum esse arbitror, diffe­rentiam inter lumen & sonum malè ab ipso §. 1. con­stitui, cùm utrumque phaenomenon aeris motu expli­care nititur: nempe ex iis quae dicta sunt, manifestum est esse in lumine materiam quandam aere longè sub­tiliorem, cujus celerrimus à Sole motus efficit, ut il­lud oculi fundum percutiens sentiamus.

Neque alicujus est momenti quod habet de con­servatione Soni per tubum facti. Placuisset ad modùm si docere voluisset qua ratione motus aeris à loquen­te excitatus, vel crebris in tubo replicationibus non confundatur, vel extra tubum in aere aperto, liberta­te nimiâ & expansione, minimè diffluat, & evanescat.

Quod de nubium glaciatarum fragore habet, to­nitrusque causa exinde deducta (§. 59.) facit ut homi­nem aliquantulùm admirer: neque etenim inter om­nia quae protulit magis insicetum quidquam mihi vi­sum est: non igitur expectabam, ut ista importuniùs [Page 176] repetentem invenirem. Sed non est eorum qui caeli­batum colunt de Parentum affectibus judicare: me­ministi quod de Ovidio narratur, subduxisse illum spongiae istum versiculum quem maximè culpandum, atque à reliquorum familia submovendum existima­ret Aristarchus.

Quod causam resilitionis in Bombardis explosis, esse dicat, Quòd cùm in explosione, à vi ignis tumefacta Bombarda, se postea restituat, nascatur conatus undequa­ (que) versus cavitatem, & proinde etiam in partibus circa fundum; ferri posser, nisi phaenomena contradicerent, nempe cuivis manifestum est resilire Bombardas eti­am affabrè factas quoties sive à rubigine sive à fuligi­ne minimè purgata impediatur pulveris accensi (ut & plumbi) motus directus, nempe ex crebris reflexioni­bus parvisque pulveris conatui sactis resistentiis illud fieri phaenomenon, non autem ex conatu restitutionis versus omnes partes, adeóque non magis resilitionis, quam exsilitionis causa futuro.

Quod habet §. 9. de causis, cur ventus sonum vel promoveat vel impediat, lumen non item, intelligere ni­si tu forsan adjuveris, nullo modo possum: nempe lu­men est ipsi aer motus, hoc idem est sonus, imò & ventus tandem est aer motus. Qua ratione motus mo­tui vel obsistat, vel adjuvando succurrat, existimo me satis intelligere; cur autem ventus si aeri moto obsta­re potest, non possit aeri [...]uivis (sibi ex adverso) mo­to obstare? quin igitur attende ad ipsius subtilitatem.

Ait ventum sono obstare, quia perceptibiliter move­tur illic aer, lumini non obstare, quoniam movetur illic aer imperceptibiliter.

Nempe hoc est quod me ringit. Quoniam intelli­gere nequeo fieri posse, ut ventus aeri perceptibiliter moto resistat, imperceptibiliter interim moto non [Page 177] resistat. Verum tu forsan ista intelligis.

Certè lumini non obstat, quia subtilior longè est luminis quàm aeris materia, eum (que) liberrimè penetrat.

Verùm demissi [...] iis quae de Sonorum habet differen­tiis, earumque causis, ad ea quae de Odoribus habet, quorum cum saporibus communia pleraque sunt sym­ptomata, accedamus. Nôsti sententiam istam à nobis receptam esse, (uti veritati satis evidentèr con­sentaneam) quae statuit particularum quarundam è corporibus effluvio odorem fieri; quinetiam hoc mo­do fieri saporem; pro variâ autem particularum efflu­entium consistentiâ & motu, Odorum (addo & Sa­porum) differentias evenire.

Atque ista quidem rationi consona esse faciunt om­nium odoratorum observationes. Effluunt manifestè è floribus particulae substantiae suae, & odorem dum e­mittunt simul etiam deflorescunt; quin & Aromata universa odorem simul & substantiam perdunt, uti omnis ubique testatur experientia.

Quinimò si à plantis ad Animalia transire velis, no­runt ii omnes qui venatu nemorum assueti sunt, sole­re donec ferarum suffecerint effluvia, vegetos esse at (que) abundantes relictos odores, adeô ut Canes ipsos ultrò ferè sollicitare videantur; tunc postquam evaporato humido membra rigere inceperint, deficere statim unà odores, Canumque ferè sagacissimorum nares destituere.

Verùm infinitae hujus rei instantiae adduci possunt, quibus effluvio quodam corpusculorum, odores (pro parte eorum materiali) gigni, posset evinci. Quaenam est interim, Philosophi hujus nostri de Odoribus [...]en­tentia?

Nempe incredibile hoc ipsi faciunt tria argumenta, quae sunt omnia nobis (jam satis otiosis) ordine consi­deranda.

[Page 178]1. Primò inquit, §. 13. Unguenta quaedam odorem emittunt, non modò per spatia loci, sed & temporis longis­sima, adeo ut partes effluxae implere debent spatium milli­es majus ipso corpore, quod est impossibile.

Concedimus impossibile esse, ut corpuscula evapo­rata locum majorem occupent, quàm priùs in corpo­ré odorato obtinebant. Videamus igitur quonam ar­gumento illud in positione effluviorum sit secuturum. Quia (inquit) Odores in omni puncto medii odorati sen­tiri possunt.

Benè habet, quòd mentem ejus saltem intelligimus. Sentimus fumo exiguo odorem concipere aerem uni­versum camerâ satis amplâ inclusum, hoc idem gut­tulâ unâ aut alterâ aquae vel Spiritus alicujus odorati, carboni vivo injectâ contingere. Cernimus quantum liquoris, quantillum corpusculorum nonnullorum colore aliquo tingat, atque in omni ferè rerum genere infinita suppetunt ejusmodi experimenta. Ubi quoad sensum parva magnis ita commista sunt, ut vi­deantur sensui quasi iis coextendi. Verùm longè aliud est rationis (Philosophiâ instructae) atque sensûs, de rebus istis judicium.

Cum pulveris exigui jactu vel fumo exiguo, vel a­qua, sive igne evaporata, vel per dentium intervalla (ut in Hilpania solet) filis tenuissimis ejecta, odorem ita concipiunt spatia ampla, ut ubique sentiri possint. Quaero à Thoma quid fiat? Effluvio manifesto fiunt odores isti; quid igitur? num partes corporum in fu­mos vel vapores abeuntes loca ipsis millies majora occupant? nihil minus. Certè neque suo judicio ne (que) nostro. Quinimò longè plura sunt medii spatia cor­pusculis odoratis vacua, quàm sunt repleta, quan­quam hoc sensus non assequatur; atque ista cùm sint aperta cuivis & satis obvia, (caetera [...] in­intelligendo) [Page 179] sufficient ad argumentum istud de loco dixisse.

2. Secundum argumentum adversus effluvia hoc est. Si (inquit) effluxus fiat, sive motu recto, sive cur­vo, si totidem effluxerint ex alio quolibet odorato eodem motu, sequeretur omnia odorata similem habere odo [...] rem.

Rediit certè Thomae Spiritus Philosophicus; nonnul­la de Sonis habuimus aliena, haec autem genuina esse jurare possit unusquisque ratiociniis Hobbianis as­suetus.

Incommodum illud quod ex effluviorum suppositi­one infertur, illud est, sequi hac ratione omnia odora­ta eundem odorem habitura. Quomodo hoc infert?

Si (inquit) eodem numero & motu particulae efflu­erent, hoc contingeret.

Quid? si in aliquibus hoc modo fieret effluxus, num sequeretur, omnia eundem odorem emissura? hoc ille vult, verùm ex istâ effluviorum positione nihil omni­no sequitur eorum quae habet, neque enim sequitur, unquam partes effluere eodem numero motuque in di­versis odoratis, neque si illud concedatur (semper & in omnibus, eundem esse partium evaporatarum nu­merum & motum,) sequetur eundem omnia odorem emissura, cùm praeter Motum & Numerum ad odo­rum varietatem conferat plurimùm Figurarum etiam diversitas. Quare manifestum est ratiocinationem istam fuisse verè Hobbianam. Quod suscepimus &c.

Quin 3. inquit, Si istiusmodi effluviis, fieret odora­tus, sequeretur eorum solo motu fieri olfactionem; sed ista non fit, nisi halitum per nares attrahamus.

Eodem certè modo dicimus effluvia ista esse cau­sas vel instrumentum odoris, quo aer est instrumen­tum Respirationis; neque solet, opinor, instrumentum [Page 180] absque applicatione opus suum integrum perficere: ut igitur absque Pulmonum motu non perficit aer vel aeris motus (sive ventus) respirationem, ita neque si­ne haustu aliquo vel pulsu sive flatu in interiora nasi, fiet od oratus: dicimus, ut Odoratus sive perficiatur, sive intelligatur, non solùm effluvio, verùm & cerebro opus esse, illudque in argumento isto desiderari.

Quin igitur sententiam, quae per efsluvia fieri o­doratum statuit, nondum Thomas evertit; mane­at ea igitur. Nos autem ad ea quae de Saporibus habet, transeamus.

Hic autem vereor admodùm, ne (magno Solaeci [...] ­mo) insipidus atque jejunus videatur. Ubi nihil om­nino ad Saporum naturam explicandam attulit, prae­ter ista (neque multa neque profundissima) Sect. 17. Nempe linguae & palati Cuticulas & nervos esse orga­num gustûs primum. Ne quis putaret se digitis vel au­riculis gustare posse. Deiude Sapores ventriculum movere, & cerebrum: ne quis Ebrietatis eum sympto­mata nescire autumet. Et tandem potuisse se ex diver­sitate figurarum in Atomis, Saporum causas verisimiles excogitâsse, si voluisset à Philosophia ad Divinationem transfugere.

Haec ea sunt quae de Saporibus habet, quae nescio quid tibi sapere videantur; mihi certè hoc indicant, eum sale (quousque vixerit animamque traxerit) non esse cariturum.

Verùm quae causa est quod ad divinationem transire noluit? Certè oblectâsset Lectorē, si divinare aliquan­tulùm, voluisset. Quin igitur liceat mihi (obsecro V.D.) divinum hunc hominem aut sacrum potiùs paulisper alloqui.

Quid est quaeso quod hoc loco profundum est a­deò altumque silentium? Transfugere (inquit) nolo à Philosophia ad Divinationem.

An quia odiosum est nomen Transfugae? at multos unaquaeque fert aetas. An quia displicet ipsi totum divinationis opus? at placuit illud Stoicis omnibus, (teste Cicerone) uno forsan excepto Panaetio. An quia prae insigni in Mathematicis scientiâ magus jam ante­hac est habitus (quamvis illud iniquissimo judicio) nolitque ejusmodi rumores fovere? an tandem quia Atomi istae sint res admodum exiguae, & non vacat ex­iguis rebus adesse? imò satis est eam hactenùs divinâsse causasque rerum non naturales & veras sed possibiles (quod certè est de rerum natura divinare) vel potiùs impossibiles protulisse. Imò quia hactenùs in divina­tione totus fuit, transfugere non potuit ad divinatio­nem. Qui jacet in terra, non habet, unde cadat.

De Tactu nihil habet, quod sit consideratione dig­num, quare ad alia properamus

Cap. 5. De Gravitate.

SCilicet ad finem partis hujus Physicae properamus,

Quanquam etenim multae, imò quam plurimae [Page 182] sint Universi partes, quarum considerationem omnino praetermisit hic noster Philosophus; vidisti tamen V.D. multas esse de quibus pro more suo philosophatus est. Nempe ( [...]e multus sim) quod ipse habet (Cap. 27. §. 7.) de motu simplici, illud non solùm Physicam Sy­deream, sed reliquam etiam universam respicere in­telligendum est. Hanc (inquit) hypothesin visum est retinere, & quorum phaenomenωn causas ab illa deriva­re possim, eas derivare; caetera quae inde deducere non pos­sim, non attingere. Nempe, non omnia possumus om­nes; ultra posse non datur esse. Innumerae sunt sen­tentiae tum elegantiores antiquorum, tum barbarae Scholasticorum quibus se possit defendere: vel forsan potuit, sed noluit; hoc etiam nobile: ita potuit ipse in novum orbem navigâsse, & proportiones rectae lineae ad hyperbolem & Ellipsin, at (que) inter extremas duas, me­dias quascun (que) proportionales invenisse, nisi properasset. Et certè ego in ea sententia planè sum potuisse eum omnia eâdem mentis & rationis vi aequaliter attin­gere, imò quid vis ex quocunque principio, si voluis­set, deducere; quae magna certè est putanda hominis felicitas. At sentio me pronum ad garrulitatem. Ea quae in hoc etiam capite habet, nos leviter tanga­mus.

Nosti difficilem esse quaestionem de Gravitate, & multâ nube obductam: videamus quid luminis hic ferat.

Incipit à consideratione densi & rari; cujus rationes nobis (tibi mihique) non aliter intelligibiles sunt, ni­si statuatur, densum illud esse, ubi plus corporis, ra­rum, ubi minus corporis in spatio aequali continetur, ita tamen ut rarum illud (si homogeneum fuerit) om­nes spatii partes eodem modo (id est vacuis spatiolis similiter ubique interspersis) occupet. Videamus quid [Page 183] de hac re sentiat hic noster.

Ait igitur (§. 1.) vulgarem Densi & Rari (vocabu­lorum) significationem veram esse. Quaenam est ista? haec scilicet, Nomina ista esse collectiva, id est, nomina multitudinis, Densum, quod dati spatii multas partes occupat; Rarum, quod ejusdem vel aequalis spatii partes, ejusdem magnitudinis, continet pauciores. Nempe Densum idem quod frequens, Rarum idem quod infre­quens.

Benè habet. Quin igitur gratulandum est nobis ip­sis contigisse tandem, ut huic tanto Philosopho tam suavis nobiscum sit concordia. Nemo certè sententi­am nostram clariùs, nemo pleniùs, nemo elegantiùs, aut explicare potuit, aut asserere.

At eheu! quid video? hoc scilicet, breves esse & falla­ces hominum voluptates; neque nimiùm esse quo­rumvis hominum verbis credendum. Annon veram esse dixit istam densi & rari significationem? imo. Sed non ut sit in loco quolibet plus materiae quam in alio loco aequali, sed plus certi alicujus corporis nominati. Nempe, in acie densa non est plus corporis, sed plus militum. Ita solebat olim Proteus, aut ita Sphinx olim. Ast ego sum Davus; verum est, densum esse quod dati spatii multas partes occupat. Densum, id est, densum corpus. Non, inquit, sed corpus tale, ut densa acies ubi plus militum. Benè habet, densum corpus tale est, ubi est plus corporis talis; ergo eadem ratione, densum cor­pus, est ubi est plus corporis. Mihi certè ista sequi videntur, nempe notionem ipsam densitatis illud ha­bere, ut plus corporis, id est, plus materiae includat, neque ipse aliter (uti videtur) sentit, sed placuit ipsi semperque placebit istiusmodi mysteria proferre, quae solent alii aut [...] vocare, aut [...].

Verùm ipsius (ut videtur) non multùm interest, ne (que) [Page 184] magni ad Philosophiam momenti videtur, ut Densi­tas, & Raritas, Condensatio, & Rarefactio intelliga­tur; in quibus naturae atque Philosophiae universae clavem contineri, saniores arbitrantur.

Sed ad Gravitatem explicandam se accingit (§. 2.) dicitque ex principto externo gravia moveri; consentio, causas audire gestio.

Nullum (inquit) corpus seipsum movere potest; Cor­pori creato tribuere potentiam seipsum movendi, quid a­liud est quàm dicere creaturas esse, quae à Creatore non dependent?

Benè habet, quanquam ista vix quicquam confe­rant ad Gravitatis causas explicandas, illud obiter mihi quaerere liceat, quae nempe causa sit motûs Solis circularis simplicis? & à quonam tandem corpore moveatur? nempe Sol ipse (motûs corporum in uni­verso fons & origo) movetur, ex mente Hobbiana, mo­tu locali; aut igitur ab alio corpore movetur, aut à seipso, si à seipso, creatura non est, Deus est, [...]ti ma­gi (Persae nimirùm) ante Hobbium crediderunt. Si ab alio corpore, non erit Sol principium motûs. Ve­lim ut ista explicare posthac dignetur, ne ruat hoc e­tiam argumento columna ista altera Philosophiae suae de motu Solis circulari simplici; verùm haec obiter.

Sed propiùs ad rem ipsam accedamus. Ait §. 3. Atomos esse aeri interspersas, consistentiâ, figurâ, motu, magnitudine differentes, unde fiat ut aliae aliis, majore impetu in terram (& Planetas alios) ferantur. Hoc au­tem majore impetu ferri, est esse grave. Pulchrè! ergo causa Gravitatis in consistentiam, figuram, &c. mo­tum (que) Solis simplicem, est referenda. Causa (inquam) generalis Gravitatis, atque in particulari (ut loquun­tur) quaerendum solummodò restat, quid conferat ad hanc rem unaquaeque causarum memoratarum.

[Page 185]Ita nempe ego mentem ejus intelligebam, sed eum inveni Paragraphe sequente ea omnia deserentem, novam (que) planae gravitatis hypothesin molientem, eam­que figuris (ut Geometricis rationibus stabilita impe­ritis videatur) ornantem atque explicantem.

Scilicet in fine §. 3. duas istas quaestiones proponit in sequentibus considerandas.

• 1. Unde fiat ut corpora sint alia aliis graviora?
• 2. Quomodo corpus terrae insidens à terrâ ipsâ in sub­lime efferri possit?

Expectas igitur (opinor) ut ista in sequentibus osten­dat. Imò licet hoc tibi expectare, ne (que) n. te prohibuit.

Ast ipse susceptae quasi immemor provinciae, istis pla­nè omissis, illud in sequentibus ostendere conatur; unde fiat, ut corpus aliquod in plano Aequatoris in sub­lime evectum, descendere incipiat: praeclarum hoc qui­dem, sed [...]. Neque enim hoc est ostendere vel unde fiat, &c, vel quomodo corpus &c.

Quin igitur mysterium illud explicatum videamus de corpore in plano Aequatoris. Nolo vel teipsum vel Lectorem ad figuras Geometricas hâc occasione referre, neque enim est opus.

Supponatur corpus in plano Aequatoris sublimi qui­escens. (puta saxum) Quoniam igitur Terra motu di­urno (super polos Aequatoris) aerem excutit ultra la­pidem, necesse est ut descendat aer supra lapidem (ne de­tur vacuum) & lapidem secum ferat. Nempe hic sen­sus est integer eorum omnium quae tanto ipse figura­rum explicat apparatu.

Atque ipse quidem dolere ferè incipio ereptam jam antehac atque eversam hypothesin de fugâ vacui, & de motu Solis simplici, quae omnibus naturae phaenome­nis tam felicitèr inserviunt. Cernis utcunque non ina­nem fuisse operam iis insumptam.

[Page 186]Atque ut verum fatear, multa sunt à Thoma nostro hoc loco quaerenda, quae fusiùs erunt (si valeat modò) explicanda. Primùm quomodo Terra motu suo di­urno aerem excutere possit, si omnia sunt plena; quo quaeso excutiet? vel si excutiat, quomodo fieri possit (cum fit motus excussivus perpetuus) ut decidat ali­quis. Nempe, cum corporis Terrestris moles integra, super Aequinoctialis axem, diurno motu revolvitur, estque motus is causa excussionis eodem jure, quo in plano Aequinoctialis (licet non eadem vi) aer excuti­tur. excutietur in planis omnibus Aequatori parallelis nempe in planis infinitis (illudque non ad superficiem Telluris, sed ad axem Aequinoctialis perpendiculari­ter) id est, aer omnis Telluri contiguus excutietur, & consequenter etiam aer universus, intra Telluris po­los ipsi quovismodo incumbens, atque illud perpetuò, quia motus Telluris est perpetuus.

Nisi detur vacuum, intelligi non potest ista excus­sio; si excutiatur, intelligi non potest, unde sit princi­pium reditùs.

Sed 2. dicit aerem ultra lapidem excuti; hoc est quod nullo modo possum, aut intelligere, aut conce­dere. Annon quae graviora & densiora sunt longius excutiuntur? lapides aere? provoco ad rationem atque experientiam.

Vel si excutitur aer, annon & aer cui incumbit la­pis, in plano Aequatoris excutietur, eumque altiùs evehet?

An tandem cùm fiat itus reditúsque in planis, Aequa­toris plano parallelis, annon oportet lapides descen­dere ubique, non ad supersiciem Telluris, (quod tamen faciunt) sed ad Axem motus diurni, perpendiculari­ter? ut taceam objectiones, quas ipse fert, nempe eò tardiùs gravia descendere, quò fuerint à plano Ae­quatoris [Page 187] remotiora, polisque imminentia minimè de­scensura. Quare non est, ut invideamus ipsi hanc su­am hypothesin de fugâ vacui. Non equidem invideo, miror magis fugae istius vim, mirorque eum de causis majoris minorisve gravitatis loqui instituentem, ad ista tam aliena deflexisse.

§. 5. Contra Gravitatis causam jam supra assigna­tam objicit, quod Grave in fundo collocatum, alicujus tubi ferrei vel adamantini inverso fundo, non descende­ret, quia fieri non possit, ut aer superior ipsum depellat. Atque ipse miror cur illud non concesserit in tubo adamantino satis longo (puta unius milliaris) atque erecto perpendiculariter, eventurum, quis etenim eum experientiâ refellere potuisset. Quidni hoc eodem jure statuerit quo prius, non esse gravia super polum terrae descensura? potuisset (inquam) hoc modo ob­jectionis vim evasisse, sed noluit; neque ipsum adju­vare nunc possumus. Ait, inniti terrae ejusmodi tubum debere, quo facto, fundus tubi aerem excutiet, faciet (que) ut aer summus, Grave in summo tubo positum, (modo supr à explicato) expellat. Ut illud potiùs putares, excuti (jux­ta illius mentem) debere omnem aerem, ideoque de­bere illum versus tubi summum excussum, lapidem premere, magisque à descensu prohibere; utcun (que) si tubi supremam basin lapis tangat, quomodo eo altiùs, excuti possit aer, mihi non occurrit.

Sectione 7. propositionem continet ab omnibus tractatum, qui de insidentibus aquae, sermonem insti­tuerunt, [istam nempe, si corpus quodlibet aquae inna­tet, pondus ejus ponderi aequale est molis aquae tantae, [Page 188] quantam capit locus, quem occupat natantis corporis pars, aquae immersa. Propositionem sanam & utilem, ita ut mireris unde factum sit ut locum apud ipsum in­venerit: sed desine, obsecro (V.D.) mirari, neque enim sui ipsius gratiâ hoc contigit, quin potiùs consectarii cujusdam admirandi, quod exhibet articulus immedi­atè sequens, viz. §. 8.

Sequitur (inquit) hinc, fieri posse, ut corpus quantaevis magnitudinis, modo ex materia constet minùs gravi quàm est aqua, aquae tamen innatet quantulaecún­que.

Ego quidem quanquam multis nominibus hominem hunc admirari soleo, nusquàm tamen sobrietatis li­mites eousque admirando excedere & transite consu­evi, ac si quando contingat, ut eum corollaria dedu­centem inveniam (quod quidem est, si non rationis at judicii saltem opus ferè integrum & adaequatum) nem­pe hoc est quod alicubi admiratus est magnus Carte­sius, nusquam eum, sive vera sive falsa posuerit, rectè aliquid ex suppositionibus ratiocinando inferre; imò verò conclusiones suas praemissis contradictorias om­nino saepè esse, eásque se mutuò evertere invenies: at­tende nunc, quaeso.

Ex propositione (§. 7.) illud sequitur; nempe, si quod corpus aquae innatet, occupare illud, partem aquae cui innataverit, id est, locum in aquâ occupare.

Sequitur deinde ex eâdem propositione aquā, quae locum istum partis immersae implere possit, esse pon­dere aequalem toti corpori innatanti.

Nisi igitur statuatur minimam partem aquae esse pon­dere aequalem navi onustae vel corpori cuivis, quod mari Atlantico possit innatare, impossibile est, ut cor­pus quantaevis magnitudinis, modo ex materia constet &c. aquae tamen innatet quantulaecunque. Illud [Page 189] autem cuivis, cui laesa non fuerint principia, relinquo judicandum. Quare non opus est, ut ad schemata provocem te, quae in hoc opere ferè universo nullius sunt usûs nisi ad distrahendos & stupore quodam occupandos eorum animos, qui sunt speculationi­bus figurisque Mathematicis minimè assueti. Imò verò ex propositione assumptâ sequitur illud manife­stè, non esse corpus minimum aquae innataturum, cujus moles sit maxima, nisi tantae sit profunditatis, ut admittere eousque corpus poterit, donec occupa­verit locum aquae sibi pondere aequalis: hoc rationi convenit, hoc experientiae, illa verò somniis febrici­tantium.

Proposuerat (uti meminisse potes) supra (c. 26. §. 4.) ad probandum vacuum adduci solitum experimentum aquae vasi inclusae, quae dato supernè exitu sursùm eji­citur, pulsa ab aere: quin & aliorum mentionem fecit §. sequente. (ut sclopeti pneumatici &c.) expectavimus ut eorum rationes suâ ex hypothesi tunc redderet, ubi methodus & Logicae rationes omnes illud postula­bant; verùm eum (aliàs loquacem satis) illîc silentem penitùs habuimus. Quare sopitam rem istam existi­mavimus, neque expectabam, ut quod locum sibi pro­prium deseruisset, alienum importuniùs invaderet. Quid istis experimentis cum Gravitate? At ecce eum hoc loco ista inferentem! quid dicam V. D? quid? nisi magnam esse aliquando conscientiae vim, eam (que) legi­bus dialecticis minimè subjectam. Viderat quàm esset illud turpe & indecorum, intacta ea (quae tanti ad hypothesin suam stabiliendam momenti fuissent) reli­quisse, ne (que) ferre potuit hoc dedecus generosum pe­ctus; quare calamum arripuit, voluitque, ut daret hic locus autoritatis suae specimen aut certè libertatis,

Quin igitur eum ut sequamur necesse est, & in ea quae habet inquiramus.

Nosti sententiam nostram de causâ phaenomeni, in fonte artificiali, sive in aquâ vasi inclusa, illuc tandem recidere, compressum aerem in vasis parte superiore, ultraque statum naturalem condensatum, elatere suo seipsum (aquae portâ datâ) expandere atque liberare, fierique hoc aeris motu ut aqua ejiciatur. Atque haec quidem est sententia (eaque plana & intelligibilis) eorum qui absque vacui suppositione phaenomeωn na­turae causas intelligere se non posse profitentur. Nunc autem quaenam est Thomae phaenomeni hujus so­lutio?

Dicit (§. 9.) non esse aeris compressionem & di­latationem hujus phaenomeni causam, verùm corpus­culorum quorundam in aere: non hoc facit aer, sed aliquid in aere, ita ut aer purus hoc non faciat, sed a­tomi in aere volitantes, quae cum aere egrediente a­quamque injectam penetrante simul egredi non po­tuerunt.

Cernis V.D. nisi pudor ipsum prohibuisset, eum ad nostram sententiam accessurum fuisse. Quid ille sit aer purus, fateor me non nosse, cui est Atmosphaera u­niversa ex variis multiformibusque corpusculis con­creta, iisque variis (pro dato stimulo) motibus a­gitatis.

Quomodo exire poterit aer, atomis istis, quarum motus est vegetior, quarum consistentia solidior, a­quam non simul penetrantibus, nemo poterit (opinor) ostendere.

[Page 191]Quae causa sit ut aerem non esse dicamus quod est in vasis summo relictum, nullus video.

Quin aerem omnem non solùm vi injectum, sed & gravitate suâ locum quemvis occupantem, elaterem habere, docet experimentum de hydrargyro in tubo ad certam altititudinis mensuram descendente: ubi si tubus ante inversionem & immersionem, non integer impleatur, sed unciâ defecerit, descendet hydrargy­rum, non ad altitudinem solummodò 26 unciarum, sed longè inferiùs; docetque hoc idem Thermosco­pium. Ast ego ridiculus sum adversus umbram hanc (nihil solidi habentem) pugnando: meministi salsis­simè apud Ciceronem derisum Epicureum (in L. de Nat. D.) qui argumentis pressus, Deos non corpus ha­bere dixit, sed quasi corpus, neque sanguinem sed qua­si sanguinem; certè redeunt hic joci omnes salesque Ciceroniani, ubi dicitur, non esse aërem hujus phae­nomeni causam, sed aliquid in aere, vel quasi aerem.

Quin iisdem tricis implicatur §§. 10. & 11. ubi de pondere aeris vesicae inflati, & de sclopeto pneuma­tico philosophatur. Norum est vesicae inflato aere, pondus augeri aliquantulùm. Quae causa est? dicimus phaenomeni hujus causam esse aeris inflati, supra libe­rum & ambientem aerem, densitatem.

Respondet ille hoc ita contingere ob particulas i­stas in aere, non fluidas sed ab aere diversas. Verùm quid ista faciunt ad rem suam? manifestum est aerem in vesicâ, aere extra vesicam, graviorem esse. In aere exteriore non minùs atomorum est non sluidarum, quàm in aere inflato; frustrà igitur causa gravitatio­nis inde petitur, ubi omnia (unâ exceptâ compressi­one ex inflationis vi) sunt aequalia.

Ad sclopetum pneumaticum accedens §. 11. (cu­jus etiam rationes ex aeris compressione & dilatatio­ne [Page 192] praesuppositis, apertae sunt & obviae) Ait se credi­turum hujus rei causam esse, quod idem aer in Canone, initio rarus, deinde incutiendo aerem externum densatus, rursus dato exitu rarefieret. Si modo cogitabile esset e­undem locum semper plenum, modò plus, modò minus materiae continere, id est, pleno pleniorem esse, vel si concipere posset plenitudinem ipsam causam motûs effici­entem esse posse, quorum utrumque est impossibile.

Nempe adducitur hoc experimentum (capite jam suprà laudato) ad vacuum in naturâ evincendum; neque hic quidem, ubi de gravitate agitur, locum ul­lum sibi propriè atque immediatè vendicat: At vim responsi videamus.

Disputant adversarii, manifestam hîc esse aëris com­pressionem & ex compressione condensationem, fieri illud non posse (adeoque ut idem aër nunc majorem nunc minorem locum occupet) si omnia sint plena; nisi sint vacuola aëri interspersa.

Quin istum aëris compressi ad dilatationem ni­xum, esse causam phaenomeni in sclopeto pneuma­tico.

Respondet ista se crediturum, si locus pleno plenior esse posset, quod est in argumento, praemissis minimè negatis, conclusionem (pro more suo Philosophicè) negare.

At non est (inquit) plenitudo principium motûs (in sclopeto explodendo) imò quis esse asseruit? dici­mus aeris restituentis se elaterem (infinitis experimen­tis probatum) phaenomeni hujus causam esse. Interea Thomam cernimus nescio quas pugnas acerrimasque luctas excitantem, inter aerem impulsum & egredien­tem, & se miserrimè cruciantem, ut non per aerem, sed quasi aerem, vel per corpuscula (eo solo sine) in aere volitantia, hoc solvat; fecit, opinor, sclopeti men­tio, [Page 193] ut bella ista excogitaret.

Quin pergit ad experimentum de Thermoscopio §. 12. cujus illic compositionem ostendit, à mille ali­is antehac explicatam, adeoque Philosophis notissi­mam, neque à me hoc loco repetendam.

Nosti in Thermoscopiis (vulgaribus, de quibus hîc loquitur) solere aerem frigidum facere, ut aqua in tubulo ascendat, calidiorem ut descendat, horumque phaenomenωn rationes ex nostra hypothesi (quae spa­tiola in aere vacua aerisque gravitationem supponit) facillimè reddi posse. Nempe frigore densatum in su­premâ cucurbitae parte aerem, in locum minorem con­trahi, ideo (que) praevalere pondus aeris vasculo incum­bentis, & facere ut in tubum plus nunc aquae ascendat, non quidem eo fine ne'daretur vacuum, sed quia va­cuum fuit ex condensatione factum, unde facillimus est factus aquae ascensus: è contrà, calore rarefactum aerem in summâ Thermoscopii parte majorem sibi lo­cum postulare, & expansionis vi efficere, ut subjecta sibi aqua in tu [...]o descendat. Haec (inquam) clara sa­tis (que) intelligibilia. Quid interim Philosophus? Ait Corpora liquida frigidiora fieri propter aerem sibi incum­bentē, id est, propter constātem ventum, ipsa comprimentē; quare premi aquā in vase, sed quo pressa recedat, locū nul­lū esse, nisi in cavo tubi, & proinde aquam̄ illic ascendere.

Quid faciam. V.D. quid dicam? Admirationem ita excedunt haec omnia, ita stuporem arguunt excitant (que). heu! quantū est quod nescimus? heu! quot sunt in Hob bio stupenda, quae nullâ ingenii vi assequemur unquā.

Nesciebam aeris incumbentiam perpetuam, esse ven­tum, imo aerem incumbere, id est, ponderare, ex men­te sua nesciebam, quo quaeso principio motus? num aer descendet ultrò? (vide c. 26. §. 3.)

Nesciebam intima tectorū & conclavium, ventum in­gredi, [Page 194] nisi illum cujus curam gessisse Claudius dicitur, nesciebam, in cavo tubi locum esse ascendenti aquae relictum: annon plenus erat tubus? an est pleno plenior factus? certè mysteria sunt ista nobis minimè pene­tranda.

Legerat Aristotelem ita sua olim edidisse, ut tamen edita non forent [...]. Aenigma hoc quidem: ve­rùm longè eum Hobbius (ut mihi videtur) antecellit, qui sua ita composuit, ut aliis forsan profundissimam scientiam, aliis stupendissimam certè naturae ignoran­tiam tenuisse eum significent.

Atque hic quidem opportunum fore, ut in Physi­cam Hobbianam animadversiones finirem, credebam, ubi ingenii sui specimen non vulgare exhibuit; sed nescio quâ vi me cogit, ut admirandam attractionis magneticae causam non penitùs transiliam: vult enim attractionis causam eundem esse motum quo pulsâ lyrae chordâ, moveatur unisona. (Nempe ex vibrati­onū coincidentia, propter quā eandem utraque chor­da itque reditque viam) atque hanc quidem hypo­thesin me statim vehementer commovisse non diffite­or. Unde enim in mentem ipsi venisset, diu multúm­que cogitando, invenire nullo modo potui. Quis un­quam chordam vibratam, uniso nam sibi atrahen­tem conspexcrat? quis chordae tensionem & tremo­rem in magnete intelligere potest? quid asino cum ly­ra? quid lyrae cum lapide? cogitabam. Atque ista sae­piùs volvendo insanire potuissem, intelligere nun­quam potuissem, nisi me servâsset Apollo. Memini me talia legisse in codicillis Musici cujusdam fanatic Oxoniae celebris, tibique satis noti, ejusdem nempe qui foll bus, sive vēto, omnia ferè naturae phaenomena, qui Lunae [...], sartagine inter Lunam & oculum in­terjectâ absolvit, docuit ille à chordis ad lapides [Page 195] transiri non incongruè posse. Imò posse chordarum motus Musicos, lapidibus communicari aliunde di­diceram. Nam

In istis igitur, uti par erat, acquievi, neque enim ex­pectandum judicabam, ut ipse meliora ferret unquam sententiae tam admirabilis argumenta. Quin sentio ingratam esse tibi prolixitatem nostram; expectas ut de omni hâc parte naturalis suae Philosophiae sententi­am feram? imò tu potiùs ex paucis à nobis animad­versis, infinitisque (ne taedio forem) omissis de iis ju­dicato. Ego sic sentio, nihil ejusmodi à quovis sanae mentis homine excidisse unquam, sanae (inquam) men­tis, quia aequum est ut Lucumonem suprà laudatum excipiam. Qui in una re forsan aut alia rationem exu­isse videatur multos invenies, (imò nihil humanius est, quàm ut labamur a liquando & titubemus) verùm eos qui rebus ipsis librisque omnibus eruditorum homi­num neglectis, qui ipsa ratione atque humanitate ex­cussâ aut perturbatâ, pro Philosophiâ sobriâ, integrâ, demonstrarâ, aegrorum somnia venditaverint, vix paucos invenies. Sed te nimiùm in istis V.D. detinu­imus, ad alia nunc eaque majora progrediamur, me­thodumque initio propositam tenentes videamus, an

CAP. I. De Sensu & Phantasmate.

INstituēti mihi V.D. ea quae in Philosophia Hobbia­na manent, ad examen revocare, nostram (que) qualem quale de iis sententiam referre, acerbior paulo cogi­tatio molestiam quandam animique curam ingratam infert. Nempe lusimus hactenùs (speramus innocui) in iis versati, quae etiamsi levia non fuerint, imò gra­vissimorum hominum studiis minimè indigna, ejus­modi fuerunt tamen, ut absque magno vitae, sive hu­jus sive secuturae dispendio, vel nesciri potuerint, vel errorem pati; Neque etenim magni (si vitae regimen spectetur) interesse existimamus, sive Sol ipse motu simplici circulari, sive [...] sola moveatur. Si plena sint omnia, vel vacua admittat rerum compages aut interspersa (ut loquuntur) aut coacervata; eademque est caeterarum ratio; nempe rem suam peraget natu­ra, nobisque naturae leges sive nescientibus sive maxi­ma animorum anxietate quaerentibus, destinatas olim ab augustissimo conditore periodos atque circulos perennes absolvet; non facient mortalium curae, ut novâ sive tarditate sive celeritate ferantur, ut novam sive anomaliae sive regularitatis conditionem subeant opera ea, quae naturalia sunt, ab aeterno mundi recto­re profecta. Quare rem hactenùs ingenii solius atque studii tractavimus, ubi licet unicuique absque mag­no periculo, suo (quod ai [...]nt) sensu abundare.

Verùm eorum quae discutienda manent longè ali [...] est ratio, ea enim sunt, quae ad vitam regendam mo­resque [Page 197] hominum effingendos ferè sola vim habent, longè etenim diversae rationes ineundae sunt homini sapienti, siquid illius morti supersit, si mentem sorti­tus fuerit perennem, quàm si ea (dissolutâ hâc ma­chinâ) in auras statim evanescat, si

Vel si nox for tasse non perpetua sed longa dormi­enda sit, illudque subeat mens hominis quod [...] minimè deceret.

Alia certè virum sapientem habebit cura [...]int om­nia [...], bonum & malum nonnisi ficta sint ab ho­minibus in Tyrannorum usum, atque si fuerint ea ab ipsa natura illis indicata, neque ex hominum libidine dependeant. Nempe de finibus sapientum erit dispu­tandum, illudque primò omnium statuendum, an ho­minis intersit benè vivere, an latere.

Imò magni ad vitam civilem interest, an sint omnia in imperio, eo modo gerenda, qui civibus libertatem ingenuam relinquat, an fuerint cives ferarum instar ab imperatoribus tractandi. Quin tandem momenti max­imi illud est, utrum Religionis omne negotium, sit magistratui civili penitùs subjectum, an sit a D.O.M. constitutum, atque Reges in ipsos imperium sit Jehovae. Atque haec quidem ea sunt, de quibus instituenda erit deinceps omnis disputatio.

Quare me sentio perturbatū aliquantulùm non ali­ter ac solent ipsi qui familiarem aliquandiu callem te­rentes, inloca tādem aut ignota aut inamoena, vel sen tibus obsita incidentes, de via ipsa omnique deinceps cursu instituendo dubitare incipiūt, atque deliberare.

Vidisti quam fuerit hactenus levis & quasi jocu­laris [Page 198] omnis nostra oratio, quid fuerit genio (ad tristia & severiora non admodum proclivi) hactenus indul­tum, at nunc in ista quae sacra sunt ingredienti perti­mescere incipio, ne sit inhonesta & indecora futura omnis hilaritas, ne sit (sale abjecto, atque aceto) ferro deinceps atque igne medicina omnis pro aegroto hoc vetere instituenda.

Nosti V.D. quae sit virorum optimorum de Hobbi­anis sententia, nempe scopum eorum (quae sequuntur) unicum esse, ut religionem omnem & pietatem ever­tat; ut levem corrumpat juventutem, ut jus fasque omne confundat, sacra profanis commisceat; ut finem hunc tu [...]m, magistratum eum Deum fa­cere, falsi & veri, sancti & profani, boni malique di­ctatorem. Quare adversus ipsum non oratione ludicrâ aut falsâ disserendum, sed intonandum esse potiùs, eumque cum suis omnibus in immane (unde profecta sunt) barathrum relegandum.

Facit quidem baec cogitatio, ut haererem aliquantu­lùm, metuens ne amicis atque inimicis pariter displi­cerem, ne forsan quod his nimiùm, illis parùm videa­tur: Et mihi quidem de Hobbio omnique ejus familia, cura omnis jam antehac evanuit: novi satis hominem, ejusque mores, quam [...]it ipsi solenne voce unâ aut al­terâ (ut pu [...]à stulti, mendacis, scelerati, canis) omnes adversus ipsum objectiones eluere. Quam sint haec turpia, virisque Philosophiam profitentibus inde­cora, nescire nequeunt, & tamen volunt nonnulli, ut eum, impium, sceleratum, stultum, Atbeum, ubique ap­pellem, ut furore sacro in sacrum caput insurgam. Cur non [...]dem monent ut bestiae calcitranti velim recal­citrare?

Nempe hoc est, quod jactant magistri hujus disci­puli infelices, solere ministros adversus dogmata [Page 199] Hobbiana ingenti quidem calore è pulpitis tonare, dogmata autem ipsa minimè intelligere, nedùm ever­tere; faciuntque illi quidem rem suam, quorum est illud curare, nequid detrimenti populus capiat, iis (que) nisi malè rem velint administrare, planè analyticè à phaenomenis ad causas, à fructibus ad radicem erit procedendum: concluduntque non sine maxima ra­tione falsam atque impiam esse eam Philosophiam, quae dogmata pietati omni inimica se demonstrare profitetur.

Verùm nobis alio planè modo agendum est, ibi (que) incipiendum, ubi desinunt Theologi; retexenda nimi­rum sunt dogmata Hobbiana, atque à primis eorum & simplicissimis fundamentis discutienda, philoso­phicis solummodo, sive naturalibus principiis inniten­do; quà quidem in re non tam calori locus est, quàm firmae stabilique rationi.

Atque hic quidem si ridicula sint prorsùs portento­sae sententiae fundamenta, atque ipse forsan eum non stultum, non impium, non Atheum vocando, sed ho­minem levem, jocularem, in sacris ludentem, sibique millies contradicentem inveniendo, pro dignitate suâ exc [...]o, nemo virorum optimorum & gravissimo­rum (ut spero) illud mihi vitio vertet, etiamsi forsan à tristiori (ne dicam saevâ) oratione abstinuero. Vidi­mus certè autores adeò graves, ut non sint ferendi: i­mò (ut extrema possim praeoccupare) in ea planè sen­tentia sum, quòd

Quare quod initio suscepimus, illud prosequemur, nempe in doctrinae Hobbianae de Homine, de Cive, de [Page 200] religione fundamenta brevissimè inquirendo; de ho­mine autem ista erunt sermonis capitula. Nempe de

• 1. Sensu.
• 2. Imaginatione.
• 3. Discursu.
• 4. Comparatione Hominis & Bruti.
• 5. Animae naturâ & ratione.

De istis ea quae occurrunt in libellis ejus, primò pro­ponam, in ea deinde inquiram brevissimè. De sensu autem agit in Corp. Cap. 25. L. Cap. 1. H. Cap. 2.

Incipit nempe Leviathanem à doctrina sensûs, unde omnis de Homine, de Cive, de Cive Christiano, dein­ceps secutura ejus oratio dependet, placetque sibi a­deò in iis quae illic tradit, ut à triumpho in omnes to­tius orbis Christiani Academias, abstinere non potu­erit. Haec (inquit) est nostra de sensu sententia; Ve­rùm Philosophiae scholae, per omnes totius orbis Christia­ni Academias, aliam doctrinam docent; dicentes, visi­onem sieri, quoties res visa speciem undi (que) emittit visibi­lem, cujus receptio in oculo Visio est. Quod etiam de aliis sensibus, imò de ipso intellectu docent &c.

Quis non metuat immanem hanc belluam [...] ca­demias statim omnes devoraturam? Quam [...]amen fuerit falsa & temeraria ista assertio meministi tu Vindicem [...]cademiarum alicubi ostendisse, nempe re­ceptam fuisse inter nos doctrinam illam, quae sensûs non solùm sed & universae naturae phaenomena, per motum, reliquaque ea principia quae sunt intellectui cujusvis obvi [...], exponit; adeoque frustra eum jactâs­se se inventorem illius doctrinae quam diu satis ante operum ejus editionem, noster Digbaeus, Cartesius, Gassendus, Gilbertus, & in libello [...] War­ [...]erus, forsan & alii complures, qui mihi non occur­runt, [Page 201] tradiderant. Sed nolo tibi (Vir Doctissime) refricare in memoriam, ea quae passus est hac de cau­sa & reportavit, iste Vindex nempe Thomae huic no­stro manent ea altâ mente reposta. Hinc est quod fremit adhuc furitque.

Nullum ex eo tempore libellum edidit, ubi eum (vindicem) stultum, sceleratum, mendacem, aut non appellaverit, aut Catulo non comparaverit; nempe faciliora sunt ista, atque ingenio Hobbiano magis ac­commodata, quàm ut vindicem istum ratione aliqua (cujus neque umbram hactenus adversus eum attulit) refelleret. Sed nolo importunam hâc occasione instituere digressionem; non jam quaeritur, an pri­mus ista Hobbius invenerit; verùm an rectè ea pro­posuerit; neque illud agitur, quam citò ista docue­rit, sed quàm benè. Ubi tamen in ejus sententiam erit paulò accuratiùs inquirendum.

Nosti V.D. eos qui nostris temporibus, Philoso­phiam, ita ut intelligi possit, proponere statuerunt, (nempe Mathematicè) istis versiculis principia sua comprehendete (ante Hobbium) solere. Nempe

[Page 202] Atque ipse quidem caeteris cum ascensum minimè de­neget, in eo interim est totus, ut mentem eripiat, adeò ut quod de Aristotele absente dicere solebat Plato, illud de omni Philosophia Hobbiana non immeritò dici possit, [...]. Nempe licebit illud semel huic omni de Homine disquisitioni (praesumendo) prae­fari, totum eum esse, ut mentem humanam nihil esse faciat à corpore distinctum, atque hinc esse quod

Quaeritur hoc loco, quid sit sensus, quid item phan­tasma, sive illud [...] & quomodo nosti illud omnes per sensus vocabulum intelligere, nempe per­ceptionem quandam intùs factam, talem de qua conscii nos sumus, perceptionem (inquam) cum conscientia, ne (que) etenim hanc rem meliùs verbo uno explicare possum. Quaeritur quid sit istiusmodi perceptio, & unde, & quomodo fiat. Atque Hobbius quidem locis citatis haec habet, L. c. 1. Causa (inquit) Sensûs est, quod ob­jectum (vel mediatè vel immediatè) organum premit, quae quidem pressura, nervis mediantibus, aliis (que) fibris & membranis, intùs ad cerebrum at (que) cor continuatum, reactionem quandam efficit, seu cordis conatum ad seip­sum liberandum, qui quidem conatus, quia extrorsum fit, videtur esse aliquod extrinsecum, at (que) hoc quidem [...] vi­deri, sive phantasma, illud est quod Sensum homines appellant.

Lib. de corp. c. 25. §. 2. Sensio (inquit) in sentiente, nihil aliud esse potest, praeter motum partium aliquarum, intùs in sentiente existentium, quae partes motae, organo­rum quibus sentimus partes sunt.

Articulo eodem. Sensio (inquit) est, ab organi sen­sorii [Page 203] conatu ad extra, qui generatur à conatu ab objecto versus interna, eo (que) aliquandiu manente, per reactionem factum phantasma.

Haec quidem ea sunt quae fecerunt, ut in universi or­bis Christiani Academias triumpharet, quam fecerit hoc meritò, brevissimè ostendam.

Tria planè sunt (praeter objectum) quae de sensione quaeruntur, organum nempe, subjectum, & modus: nos primùm de ipsa sensione, deinde de objecto sensi­onis dicemus.

Per Organum intelligunt omnes corporis partem, ubi sensio perficitur, ubi igitur illud ex mente hujus Philosophi? Vis igitur, ut respondeat tibi Leviathan, vel ut hoc faciat corpus? utrum horum mavis accipe. Dices perinde tibi esse, undecunque sumatur respon­sum, cum ab eodem utrumque profluxerit parente, corpus immane nimirum & orpucsculum.

At falleris, vir eximie. Nam statuit Leviathan phan­tasma fieri (id est compleri sensionem) in Corde conan­te, ut seipsum liberare possit ab objecti prementis op­pressione, adeoque statuendum videtur organum sensionis & phantasmatum unum esse, nempe cor ip­sum, cujus reactione fit sensus omnis. At cavendū est, ne quid in hac re temerè pronunciemus; nam libellus de corpore organa plura sensionis ponit, ea (opinor) quae vulgò sic appellantur, statuitque sensionem in illis fieri: cernis immodicam organorum ejus disso­nantiam.

Tu forsan (pro candore tuo) dices haec convenire posse, fieri scilicet posse, ut tum in corde tum etiam in organis caeteris perficiatur sensus. At inquit cor­pusculum sensionem nihil aliud esse posse praeter mo­tum partium organorum quibus sentimus. Fieri igitur non potest, ut in reactione cordis consistat sensus. Cor­pus [Page 204] planè rebelle & contumax, quod illud fieri posse negat, quod reipsa fieri statuit suprema ipsius autho­ritas Leviathanis.

Multa certè sunt, quae faciunt adversus utramque hanc sententiam, atque evincunt eum nonnisi pro more suo fecisse, cùm absque cerebro de communi sensûs organo disseruerit. Nihil certè notius est iis, qui corporis fabricam contemplati sunt, quàm conve­nire propè Glandulam Cartesii Pinealem organo­rum omnium nervos, quod nusquàm in corde faciunt, quo quidem argumento cor hoc officio privatur.

Imó ex fallacia quadam sensûs, mentisve praejudi­cio illud sumitur, in organis sensionem perfici, quod multis probari facilè posset experimentis. Nôsti prae­clarum, ex eo ipso cui praees Collegio, virum, cui non ita pridem prae ictu Chirurgi phlebotomiam infelici­ter exercentis, brachium ipsum (dolore utriusque no­strûm ingenti) est amputatum, hunc (inquam) nôsti narrare solitum, se, brachio ferè integro privatum, sen­sisse tamen dolores digitorum singulorum, imò sin­gulorum articulorum (tactis nimirùm singulorum nervis motivis) quod unum evincit, non esse in mani­bus, verùm in cerebro sensum eum, quem solemus de­lusi illîc esse judicare.

Num igitur certant se mutuò destruere (batracho­myomachiâ quâdam) sententiae Hobbianae, cernis u­tram (que) aliūde facillimè everti posse. Imò ipse utram­que evertit § 4. capitis jam laudati, ubi organa senti­endi (ait) & spiritus esse, & membranas à meninge ortas, imò ipsum cerebrum & arterias in cerebro. Ubi miran­dum est ipsum, ut Satyram impleret, quatuor etiam humores, imò cibum & potum fumumque Indicum non adjecisse. Sed nolumus morari.

Vehementer, nempe, scire cupio, quodnam sit illud [Page 205] subjectum (ultimum) ubi fiat sensio, seu perceptio, e­jusque perceptionis modum. Hunc unum si mihi nodum solverit, dicam eum esse hominem egregiè cordatum, (qualis fuit Catus Aelius sextus) quin igitur attende (inquis) profundissimi hujus Philosophi, eximiique Academiarum Reformatoris acroamatis.

Sensionis (inquit) subjectum illud est, in quo insunt phantasmata. Miraris (opinor) hominis subtilitatem; quin igitur tu quaerere (quaeso) perge, ne (que) negligamus eam quam nacti nūc sumus discendi opportunitatem.

Ego quidem, nisi illud molestum sit, libenter quaere­rem, quid illud sit, in quo ultimò insunt phantasmata. Phantasmata (inquit) insunt in sentiente. Parum certè abest, ut clamem [...]. Ecce etenim mysterium paucis revelatum, Subjectum (inquit) sensionis est ipsum senti­ens, imò sensio ultimo inest in sentiente. Quid clarius? quid manifestius? quid denique Philosopho hoc no­stro dig [...]us dici potest?

Quin dicat (obsecro) quodnam sit illud sentiens, & quomodo fiant sensio & phantasmata, plau [...]uque de­bito statim eum dimittam. Atque de modo quo fit sensio, habemus eum abundè satis disserentem nempe sensio est mutatio, mutatio est motus in partibus mu­tati, brevissimè. Objectum premit organi partem exti­mam, illa proximam, & ita propagatur pressio, sive mc­tus ille per partes organi omnes us (que) ad intimam. §. 2. Nempe illud planè statuit, ut cernis, sensionem nihil es­se aliud, praeter motum localem partium quarundam in corpore, atque ultimum illud sentiens, de quo quae­ritur, esse corpus ipsum, nullo principii alicujus à cor­pore diversi, adhibito adminiculo. De hac re postea: interea quaeramus, quid sit phantasma.

At (que) magna certè est illa felicitas, ubi nihil opus est nisi quaestiones proponere, quibus paratae sunt atque [Page 206] in promptu habitae responsiones.

Annon enim hoc ipsa sensionis definitio habet, ubi sensio per phantasma desinitur. Sensio igitur omnis cum sit phantasma, ut aliquod saltem phantasma sit sensio est necesse. Est igitur phantasma, motus parti­um aliquarum (localis) in sentiente.

Ecce omnia aperta; at nubem obducunt, ea quae habet (corp. §. 3. cap. laudati) Nempe quod phantas­ma est sentiendi actus, & differt à Sensione, non aliter quàm Fieri differt à Factum esse, quae differentia in in­stantaneis nulla est, fit autem phantasma in instanti.

O caecas hominum mentes! certè mysterio multi­plici haec mihi aciem obtundunt; & libentissimè, sive à teipso sive à Thoma, discerem, eorum quae nunc pro­feram, fallaciam.

Quod sit in instanti, illud motus non est; verùm phantasma fit in instanti, ergo phantasma motus non est.

Subsumo, sed sensio motus est, ( nihil (que) aliud esse po­test praeter motum, supra) nullum igitur phantasma est sensio, sensio igitur non est phantasma.

Imò verò sentiendi actus, est actus sentiendi, actus sentiendi est sensio, sensio est motus. Est igitur de­nuò phantasma motûs ex mente Hobbiana. Videtur (ut cernis) quod sic. At verò probatur quod non; nempe differt phantasma à sensione, ut Factum esse dif­fert à Fieri. At verò motus omnis in Fieri consistit, non autem in Factum esse; phantasma in Factum esse, non autem in Fieri; phantasma igitur non est motus.

Nos quid ad ista dicemus? vel qua ratione arietati­ones istas tollemus? nollem certè, ut tantus Philoso­phus seipsum destrueret, ut idem ipse assereret illud, quod in Fieri consistit, idem esse cum eo quod in Fa­ctum [Page 207] esse; videntur hominis gravitate atque aetate, haec indigna. Quare (si ferri illud posset) dicerem ego non Hobbium Hobbio, vel Thomam Thomae, sed Hobbium potiùs Thomae contradicere. Sed nugis istis omissis, in rem ipsam sensionis seriò aliquantulùm inquiramus.

Nempe illuc nostra omnis tendit oratio, ut videa­mus, an ulla rationis specie statui possit, ab homine res naturales serió, & sobria mente considerante, ani­mâ non esse opus ad hominis naturam explicandam, animâ, inquam, à corpore ipso, quae sit naturae planè diversae. Ubi illud non opus est tibi V.D. in mentem revocare, quod si sensionem & [...], absque e­jusmodi mente vel animâ explicare possemus, non ta­men exinde sequi, opera omnia humana eodem modo explicare posse, cum operationes edat innumeras ho­mo (tum cogitando, tum ratiocinando, tum objecta quaedam minimè sensibilia percipiendo) quae sensio­nis hoc opus longo satis intervallo excedunt; verùm si è contrario contingat, ut neque hoc ipsum [...] ex nuda corporis alicujus confirmatione, aut agi­tatione, aut quâcunque demùm tractatione, intelligi possit, ut oriatur, tunc quidem à fortiori (quod aiunt) secuturum, non humorum, non carnis, non sanguinis, aut nervorum motu vel agitatione solâ, verùm fieri ex diviniori aliquo principio, operationes istas efflu­ere quasi & emanare.

Quare attendamus (obsecro) ad prima atque pro­fundissima hujus hominis principia unde ea omnia quae portentosa sunt adeò, in sequentibus derivantur. Incipiamus autem ab objecto. Objectum (inquit) mo­vet organum. Benè habet, quid tum postea?

Organum perpetuum propagat motum ad partes inti­mas. Benè hoc etiam; esto ad cor: Cor ipsum quid fa­cit?

[Page 208]Cor ipsum (motu quodam dilatationis, ut fit in sy­stole, vel tensione partium naturali, quae est fibrarum omnium) repellit nervum, qui motum objecti tulit ad cor, atque ita fit motuum quaedam circulatio. At­que hoc totum illud est quod usquam est ab Hobbio positum, ad sensus & rationis phaenomena solvenda.

Quaerimus nunc, quid est [...], & cui demum subjecto (ut loquuntur) formali, illud [...] videri, con­tingat.

Num sanguini, num carni, num spiritibus, num ve­nis, arteriis, nervis, num cerebro ipsi, num cordi? Nempe sunt haec omnia insensilis planè naturae, sive ex atomis, ex sententia Hobbiana & nostra, sive ele­mentis vulgaribus, ex aliorum sententia, constructa, quae quidem sive atomi sive elementa nullam omninò sensionem habent; vel, si habuerint, ostendi nullo mo­do poterit, quomodo corpuscula ferè infinita divisim sentientia, in sentiens unum coalescant.

Imò verò quid est illud [...]? Cernis nihil il­lum in omni sensationis circulo praeter corpus (ex in­sensilibus compositum) & motum ad istud admira­bilissimum phaenomenon exhibuisse, nempe moven­tur nervi, cerebrum, cor ipsum, & si velis organa, imò & aer inde externus & omnia, verùm non jam de motu ipso, sed de motûs perceptione quaeritur; atque ut nos ubique motu sensionem hanc minimè fieri, concedemus petenti; sic motu locali solo fieri, nullo modo possumus largiri.

Nempe moventur partes corporis, atque motus iste [...], cui demum [...]? nam relativum est istud. Si corpori ipsi, motus partibus eo ipso quod moventur; ergo phantasmata motis (que) sui concipiunt ea omnia quae moventur.

Imò verò (inquit) phantasmata concipient omnia [Page 209] quae moventur, sed ea quae organa ad hanc rem apta habent duntaxat: verùm enimverò malè eum habere necesse est, quod ab ipso organi vocabulo omnino in hoc negotio non abstinuerit; nempe organum non­nisi instrumentum est, & instrumentum est alicujus superioris agentis instrumentum: organa sensûs sunt nervi (& secundum eum spiritus) cerebrum ipsum, & cor: nēpe disertis verbis, haec omnia (praeter oculos, au­res, sensuūm (que) reliquorū instrumenta) orgāa appellat; quaero igitur cujus demùm ea sunt organa? quinam sit ille tandem artifex? cujus ista sunt instrumenta? Dicat mihi demùm cujus tandem (ultimò) reipectu fiant ista [...], nempe & organum esse. Num atomus atomi, humor humoris, elementum elementi, vel com­pages altera alterius, vel pars partis, est organum? num quotiescunque fit motus cum reactione manente fiunt eorundem motuum phantasmata? illudque ve­rum est quod dicere eum saepissimè solitum audivi. Animalia esse & Campanas cùm pulsantur, & turbi­nes puerorum cùm rotantur, nempe phantasmata motuum suorum ea tum temporis percipere? ab istis se liberet objectionibus siquidem potuerit. Siquid habens animae, siquid in arte valens.

Summa haec est, ex sententia Hobbiana, iis (que) omnibus quae ab ipso tradita invenimus, Animal esse debere, & sentire vel phantasma concipere, corpus quodcun (que) cum reactione (saltem aliquandiu manente) motum. Nervi (que) in arcu at (que) in animali, eundem prorsus usum esse, idem osficium. Imò verò quis ista credidisset? quis istam phantasticam non esse Philosophiam affirmet, quae re­bus omnibus phantasmata largitur ut concipiant.

Scio non defuturos ex discipulis ejus nonnullos, qui me sententiā ipsi alienā imposuisse at (que) effinxisse exi­stimabunt, quare ostendant ipsum ad sensionis expli­cationem, [Page 210] vel meliora, vel alia tulisse, quae non sint omnino obscura atque insensata, atque ipse eum pro dignitate suâ eveham. Quòd si haec ea sunt, (uti sunt reverà) eaque omnia, quae Philosophus hic novus de­texit, eaque quibus omnia quae de Homine deinceps habet, innituntur; quis non miretur eum & Acade­mias Christiani orbis universi prae seipso omnes des­picatui habere, & inter homines qui Philosophiae no­mina dederunt, discipulos eum invenire vel potiùs admiratores, qui eum in Philosophia, nescio quae prae­clara, invenisse crepant. Quin igitur proferant ea in lucem, ostendant quidnam illud sit, quod in ullâ sive Mathematicae, sive Philosophiae parte invenerit. Haec qu [...] à nobis jam supra sunt prolata, ea ipsa sunt, quo­rum intuitu in ipso Leviathanis vestibulo, in omnes Christiani orbis Academias (de Paganis reverentiùs forsan sentiens) triumphandum esse judicavit.

Cernis V.D. frustra nos hactenus sensum in do­ctrina de sensione quaesivisse, quod quidem magnope­re dolendum est.

Nos interim videamus, an flebile principium melior fortuna sequatur.

CAP. 2. De Imaginatione, ubi de Memoria & de Somniis.

QUin igitur ad ea quae de Imaginatione habet ac­cedamus illico, quid sit imaginatio discamus, quid Phantasia, quid Memoria, quid Somnus & Som­nia, [Page 211] quales soleant volitarefigurae,

De his quidem agit in Libelli de Corpore capite su­pra laudato, in L. Cap. 2. in H. Cap. 3.

Atque utinam haec ab ipso, absque ferulae metu, vel virgarum, discere possemus, utinam absque insultu in Scholas atque Academias. Sed ita se rem habere no­luit, non patietur pro absoluta potestate Leviathan, ut disciplinam innocuam scientiamque inermem ab ipso accipiamus, fuit ea quidem aliis nonnullis mens, illud judicium, alliciendos esse, auditores, eorumque quasi capita mulcenda, ut Philosophiae severioris hau­rire velint latices.

At noluit tritam istam aliorum Philosophorū semi­tam ingredi. Non est ille Leviat hanis Genius, ut homi­nes alliciat, verùm ut cogat prorsus — fremit aequore toto

Praebetque ipsi capitulum de Imaginatione (L. 2.) duplicem in Scholas triumphum, quorum alterum capitis ferè initium, alterum finem ornare voluit.

Nempe Scholae statuunt gravia descendere ex quietis appetitu, appetitum & boni scientiam rebus inanimatis absurdè describentes. L. pag. 4. (Quam fuerit gravis, imò quàm levis, ipsius de gravitate sententia, supra [Page 212] ostendimus) Scholarum osficium illud esse debet, super­stitiosum spirituum abolere, timorem,—&c. At ipsae nes­cientes quid sit imaginatio, quid sensus, quod acceperunt, docent— alii dicentes cogitationes bonas à Deo, malas à Diabolo, aut inspiratas esse aut infusas &c. (p. 7, 8.) Atque de his postea.

Tu forsan expectabas, ut Leviathan iste ab homine incipiens, desineret in piscem; imó uniformis est pla­nè, à cōtemptu Academiarum incipit & desinit in e­undem. Vides statim initio exerentem se Leviathanis istius genium, locumque cernis Apologiae pro scholis paratissimum, apud eos saltem, qui Deum esse statuunt & Diabolum. Sed non patiar, ut me nunc avocet, quip­pe infinitus essem, si pro datis ubi (que) occasionibus eum insequerer, qui tamen pro eâ quâ est indole Acade­mias se nusquam laesisse profitetur. Sed ad res ipsas transeamus, at (que) ab ipso tandem accipiamus, quod do­cere tutò possimus, quae ea sint de quibus initio jam su­pra loqui proposuimus.

Nempe

• 1. Quid sit Phantasia.
• 2. Quid Memoria.
• 3. Quid Somnus.
• 4. Quid Insomnium.

& quomodo haec si­ant.

Quid sit sensus, ex mente illius jam supra quaesivi­mus, hoc autem explicato, pro more Hobbiano; spe­randum est nos posse ab ipso etiam doceri caetera.

Quin igitur attende, obsecro. Quid (putas) est I­maginatio? Imaginatio est vox Latina, quae quidem non adaequatè convenit Phantasiae Graecorum, quoniam non omnia phantasmata imagines sunt, eâ tamen jam satis intellecta, pro phantasia usurus est. C. §. 7. Benè habet [...] dedit tibi quid nominis, ne forsan haereas in cortice, deditque quandam phantasmatum diversitatem, quaedam etenim phantasmata sunt imagines, quaedam [Page 213] non sunt imagines; praeclarè & distinctè! nunc ut di­cere velit, primò quid sit imago, deinde quaenam ea sunt phantasmata quae sint, quaenam autem ea, quae non sint, imagines.

At nollem te vanâ spe lactari, hoc esset res more Academicorum tractare, cernis intentum eum esse totum, ut superstitionem omnem tollere possit & profligare, frustra igitur ab ipso imagines expectan­das.

Si vis rem penitiùs (per omnia ejus opera quaeren­do) considerare, hoc solùm ab ipso reportabis, ima­ginem esse phantasma, phantasma autem esse sensione [...] (id est motum organi) in factum esse; Quid sit motus in factum esse (qui tamen omnis in fieri consistit) fateor me minimè satis assequi posse, motum (opinor) vult stantem & permanentem; sed ad ipsum potiùs atten­damus.

Quid sit Imago quaerendum reliquit, at dicet nihi­lominùs quid sit Imaginatio, & quomodo à sensu dif­ferat. Nempe motus organi, praesente objecto, Sensio ap­pellatur, remoto autem sive praetervecto objecto, manente tamen phantasmate, phantasia, & Latinis Imaginatio ap­pellatur. (Corp. c. 2. 25. §. 7.) Id est [...] est motus organi, manente phantasmate, objecto autem praetervecto.

Tu forsan V.D. ad ista subtilia non satis attendens, existimare possis, futilia ea esse & reciprocantia, nem­pe [...] illud esse ubi est phantasma. At certè profundiora sunt ista, imò ut semel illud proferam, est ipse reverà Sphinx philosophicus. Nempe verba jam proposita hoc sonant, Imaginatio est motus organi, ab­sente seu praetervectâ causâ motûs istius, manente motu organi, in factum esse, non autem in fieri. Illuc nimirum redit haec Imaginationis descriptio, [Page 214] eam in principia sua resolvendo.

Imò verò (inquis) aliam planè habet Imaginatio­nis definitionem Sectione eâdem, Nempe Imaginatio nihil aliudest revera quàm (propter objecti remotionem) languescens vel debilitata sensio.

Cujus definitionis etiam resolutae hic sensus est, Ima­ginatio nihil est aliud rever à quàm languescens vel debi­litatus motûs organorum; motus languescens motus est, & sensio est motus, ut est in fieri; quare Imaginatio est Hobbio nihil aliud revera quàm motus organi in Fieri, non autem in Factum esse.

Nôsti ridiculam quandam de duobus Collegii cu­jusdam (semper celeberrimi) scholaribus sive fabulā sive historiolam; qui olim ad regem Woodstochii a­gentem missi, ut licentiam ab ipso impetrarent, pro portâ quâdam, in muro qui civitatem hanc nostram cingit, facienda, de eo coram rege litigârunt, an por­tam peterent in Fieri, an verò potiùs in Factum esse.

Audivimus etiam quendam ex mysticis conciona­toribus sermonem suum ita nuper exorsum fuisse; por­tas nimirum esse rerum imagines. Utinam dicere vellet, utrum portam habere cupiat in Fieri, an in Factum esse? dices in utroque, nempe senex est, solentque ipfi aliquantulùm esse avari; neque ego parcus sum admo­dum, illudque libenter ipsi largiri possem, nisi praeclu­sisset ipse sibi hanc portam. Si dixisset Imaginatio­nem esse motum organorum, tum in Fieri, tum in Fa­ctum esse, de sensu verborum quaerere possem, de sen­tentiarum conjunctione queri non possem: verùm cùm illud asseruerit, Imaginationem nihil aliud esse reverà quàm motum in Fieri. Necesse est ut ipse seip­sum curet, & sibi ipsi providere velit, mihi etenim ad alia est properandum.

Quaerendum est nempe secundo in loco, quid sit [Page 215] Thomae nostro Memoria, & quomodo contingat, ut Reminiscamur.

Neque fieri potest; ut tu paratior ad quaerendum accedas, quàm ipse ad respondendum, habe igitur di­sertè responsum.

Memoria (inquit L. c. 2.) est sensus languescens, res ipsa est Imaginatio, ipsa autem elanguescentia est memo­ria; nempe Imaginatio & Memoria, sunt res una, nomi­na diversa.

Lib. de Corp. Cap. citato. Non differunt (inquit) [...] & memoria, nisi quod meminisse supponit tem­pus praeteritum, [...] non item, ita ut memoria sit attrita phantasia, & distinctio sit non rerum sed conside­rationum.

Libello de Homine antehac edito c. 3. memoriae processum integrum hoc modo describit, Sensibus (in­quit §§. 6. 7.) objecta percipimus, quin & conceptus a­liquo modo percipimus, & redeunte (post aliquod inter­vallum) conceptu, percipimus redire eum, quod est rem praeteritam imaginari, hoc autem sensui est impossibile, est igitur memoria perceptio aliqua â sensu diversa.

Quin lib. de Corp. & de Homine, ait memoriam esse notationem absentiae partium, quas expectamus suc­cessuras, post totius (obiecti) conceptum.

Ista legenti mihi & cum aliis hujus Autoris confe­renti, certè subit hominis sive fortunam sive [...]um impensiùs admirari, unde nimirum contingat eum nullo in loco, nullâ in sententiâ, absque contradictio­ne sibi ipsi factâ, unquam evadere.

Est (inquit) memoria sensus (nempe languescens) descriptione primâ, imò verò non est memoria sensus, verùm consideratio rei praecisè, ut praeteritae, quod sensui est impossibile: hoc habet sententia tertia.

Non differunt [...] & recordari inquit senten­tia [Page 216] secunda; [...] est motus [...]rgani absente obje­cto motivo; imò meminisse est rem, ut praeteritam couciperé, quod in phantasiam non cadit ex sententiâ tertiâ.

Memoriâ (inquit) percipimus, nos rem antea perce­pisse, (at (que) illud meo judicio non malè) at ipsa phan­tasiae elanguescentia hoc non percipit, neque facit ut percipiamus, non est igitur memoria elanguescētia. Imò est (inquit) ipsa Imaginationis elanguescentia. Cernis V.D. lubrico in loco nos versari in ejus sen­tentiam inquirentes, neque tamen opus esse, ut magno studio aut labore sententiam ejus evertamus, diruit, aedisicat, diruitque denuò. Quid faciam, aut quo me vertam, planè nescio; si Leviathanem transfodiam fugiet ad libellum de Homine, unde nonnullis neg­lectis, alia in Leviathanem transcripsit: si homuncu­lum illum jugulavero, ad Leviathanem se reci­piet.

Fateor equidem, nonnihil esse in quo consentire vi­dentur libri ejus omnes de memoria loquentes, at ma­lo suo accidit, ut sit illud maximè omnium exceptio­ni expositum, ait nimirum Memoriam esse notationem quarundam partium, post totius conceptum object [...] atque adhibet in civitate vel domo, aliquandiu post conspectum ad memoriam revocata, quasi memoria non esset nisi civitatum aut ejusmodi corporum, quorum partes è memoria solent elabi; imò verò & nominum, & verborum, & figurarum Ma­thematicarum, est memoria frequentissima, in quibus non solemus vel imaginationis elanguescentiam, vel partium absentiam aliquam notare. Existimare for­san (pro Candore tuo V.D.) potes, nonnisi, levem [Page 217] esse contradictionem, eorum quae de memoria ex ip­sius operibus jam supra protulimus; ego verò conten­do, ejusmodi eam esse ut fundamenta Philosophiae e­jus attingat, eaque quorum maximè gratiâ disquisiti­onem in ipsius Philosophiam institui.

Nempe si sit memoria ejusmodi notatio aut percep­tio, quam nullo modo possit sensus assequi, sequetur principium superius at (que) divinius ad phaenomena ho­minis explicanda adhibendum esse; illud nimirum quod mentem appellamus: sin verò possit solo orga­norum motu (nempe carnis corporis (que) partium) phae­nomenon hoc admirandum exponi, si possit partis alicujus corporeae motus efficere, ut objecti absentia, vel reditio, notari possint, (quod nemo poterit mor­talium intelliegre, nemo sanus admittere) quaerenda erunt alia argumenta ad principii istius necessitatem astruendam; atque ipse quidem clarissimè cernis, quid in hac quaestione statuendum sit; illud solùm hác oc­casione datâ notari vellem, libellum de homine scri­bentem illum, mentem ad machinam adhibuisse; Levi­athanem autem, ubi in Academias atque Scholas in­vehi ubique placuit, statim amentem (quod tamen molliùs intelligendum esse volo) eum esse factum.

Atque haec de memoria (quâ quidem eum minimè pollere constat, cum tamen memores esse ejusmodi homines oporteat) dixisse sufficiet, transeo ad ea quae de Somno habet & somniis, quae quoniam ejusdem serè sunt naturae & farinae cum iis quae de memoria ha­bet, breviores & fuimus & futuri sumus.

3. Primum autem de Somno ipso agendum, deinde de somniis. De somno quomodo fiat, quaerit & de­terminat, Corp. c. laudato §. 7. Considerandum est (in­quit) an causa aliqua inveniri possit, quâ suppositâ obje­ctis sensuum externis, adinteriora organi aditus necessa­riò praecludatur.

[Page 218]Quin igitur erige (quaeso) teipsum V.D. mentem (que) attentam adhibe, nosti etenim solere eum problema­tum solutiones minimè vulgares exhibere. Quare ex­istimas praecludi hunc aditum?

Scilicet. Organum; diuturna objectorum actione lassatur.

Nolo de modo importuniùs urgere; organum non­nisi corpus est, & quâ ratione corpus lassari (quod sensum indicat) possit, intelligere non possum; reddi quidem potest instrumentum ineptum ad operatio­nes aliquas exequēdas, verùm si fuerit instrumentum, Architecti alicujus instrumentum erit, qui quidem hoc loco mens erit. Sed haec obiter.

Organum lassatur, quid tum postea? tum, inquit, laxatis nervis ad fontem se recipiunt.

Id est, nervis laxatis, contrahunt se organa; nempe ubi de somno agitur, non est sensus quaerendus, cum noveris somnum esse sensuum omnium ligationem. Solent alii ex nervorum contractione organorum con­tractionem oriri intelligere. Sed nolumus ipsi nimi­ùm esse molesti; dicat, otium aliquando nactus, quo­modo laxatis nervis fiat haec retractio.

Retrahunt (inquit) se organa ad Fontem suum; obi­ter, quinam est ille fons organorum? ut hoc saltem ab illo discamus; Respondet ille, vel in cordis, vel in cere­bri cavitate ponitur. Vel in Cordis? vel in Cerebri? hoccine est hominis? hoc Philosophi? hoc Thomae? quin dicat (obsecro) utrum in Cerebro, an verò in Corde, fons ille situs sit, eamque quae diu Scholas ex­er cuit quaestionem atque controversiam, semel autori­tate suâ tollat. Sed non est, ut vel illud requiramus; in cavitate aliqua latet, ne (que) expectandum est ut in cuniculos recipientem sese naturam sectetur. Verùm à diverticulis istis ad phaenomeni causam redeamus.

[Page 219] Organa (inquit) laxatis nervis, ad fontem se recipi­unt, & ante objectum fugiunt, unde objectum primò mi­nus agit, deinde solutis paulatim nervis, nihil; quare cessat reactio, id est sensio.

Nempe hic sensus est integer eorum quae de causis somni habet loco citato, neque aliquid, quod notavi, alibi usquam adjecit, ut eas concinniùs & meliùs ex­plicaret. Num expectas ut in istiusmodi naenias in­curram? ut eum seriò excipiam? imò verò malè illud habet, quòd in fugam vertuntur nervi, quòd eo tem­pore cum laxantur; verum quae causa est ut fugiant? Objecta sunt iis amica planè, atque magnopere fami­liaria, mirumque est ea minimè clamare

Imò quo fugerent? cum impossibile sit planè, ut motum pulsumque evadant, nempe objecta carnem pulsabunt, quo facto necesse est (ne detur vacuum, quod opinor magis fugiunt) ut proxima pulsentur, donec ad fontem illum ubicunque lateat, pervenia­tur; cùm autem fons ille perpetuò ebullire debeat, fiet reactio. Certè nisi ridiculum foret adversus um­bram hanc luctari, multus quà disputando, quà Phi­losophiam istam ridendo esse possem, sed fugit inte­rea, fugit irreparabile tempus, quare transeamus poti­ùs ad insomnia.

Atque hic quidem licet alias phaenomenωn negli­gentior ubique fuerit, adeò ut nihil unquam attento & serio mentis opere observâsse videatur, videbis eum questionem quandam in Leviathane solventem, de­inde [Page 220] (in Corp. 25.) quaedam phaenomena priùs refe­rentem, deinde causas eorum reddentem.

In Leviathanis Cap. 2. ait, rem esse dissicilem à mul­tis (que) creditam impossibilem inter Sensum & Somnium discernere. Nosti à Platonis usque temporibus, imò ante ipsum agitatam fuisse hanc quaestionem, neque opus est, ut causas dubitandi hoc loco referam. Vide­amus, quibus ipse rationibus sentire se, non autem somniare, velit evincere.

Cum (inquit) illud recolo, somniantem me, non solere de iisdem constanter personis, objectis, locis, actionibus, cogitare de quibus soleo vigilans. Cùm somnians tam longam cohaerentium seriem cogitationum non recordari soleam, cùm vigilans absurditatem somniorum observa­re soleam, ne (que) tamen unquam de vigilantis absurditate cogitationum somniare. Plenè in eo acquiesco, vigilan­tem me, scire me non somniare, etiamsi somnians me vigi­lare cogitem.

Pulchrè quidem! haec ea sunt quae levem juventutem, cui satis est vitrum vel lambere vel admirari, mirificè capiunt. Cùm sint ea tamen nonnisi rhetorica & ab [...] philosophiae quám maximè aliena.

Quaero, an libellos somnians scripserit, an vigilans? dicet, scire se minimè somniantem ista scripsisse; quare applicet (quaeso) rationes jam supra allatas. Somnians de aliis personis, actionibus &c. cogitare solebat; quo­modo hoc erit manifestum? hoc est quod quaeritur, neque sufficit ista simpliciter asserere.

Sed 2. vigilans solet cohaerentium cogitationum, longam seriem recordari, quod somnians facere non solet. Certè hoc usus criterio juraret aliquis, somniantem eum sua scripsisse, ubi perturbata omnia atque incohaerentia esse, ostendimus & ostendemus; neque hoc jocando dicimus, verùm (ut cernis) philosophica fide asseri­mus [Page 221] & monstramus. Ut planè mirandum sit, si modo verum fuerit, eum de vigilantis absurditate cogitatio­num nunquam somniare. Vereor ne tibi levior hîc vi­dear, at ejusmodi sunt ejus philosophemata, ut leviter tangenda sint, & leviter tacta in leves statim ventos atque fumos evanescant.

In libello de corpore prius proponit somniorū defini­tionem. Sunt (inquit) Somnia dormientiū phantasmata.

Deinde dicere instituit §. 8. Cur sint somnia, 1. In­cohaerentia atque inordinata. 2. Ficta à phantasmati­bus sensionis praeteritae. 3. Orta aliquando ab inter­ruptione corruptorum phantasmatum, quando (que) in medio somno. 4. Vigilantium Imaginationibus for­tiora, sensionibus aequè clara. 5. Abs (que) admiratione facta.

Definitio Somnii nihil habet, quod ejus naturam explicet, similisque est iis ubi qualitas definitur illud esse per quod res qualis appellatur; nolo illam insecta­ri, quod ad Somniorum attinet phaenomena.

At 1. respondet, cohaerentiam, & ordinem esse à consilio & respectatione ad finem, (benè & verè!) at (que) in Som­no amitti cogitationem finis.

Concedo mihi videri eum causam hujus phaenome­ni veram tulisse, sed tamen dubia eum, sive mea, sive aliorum qui rerum causas scire desiderant, minimè sustolisse. Libenter scirem, cur sit in somno sublata respectatio ad finem, cur deficiat consilium; & quid sit illud consilium, unde sit notio finis (rei nempe futurae & desideratae) quid sit illud, cogitationes & phantasma­ta in ordinē redigere, aliena rejicere, cōsentanea elige­re locis (que) debitis delegare. At (que) haec quidem tradidisse debuit horum (que) omnium rationem at (que) modos expli­câsse; verùm cùm nihil aliud ad omnia phaenomena [Page 222] attulerit, praeter organum motum & tremiscens, osten­dere prius debuit, quâ possit ratione organum pulsa­tum, tremendo, ista perficere:

Prius (inquam) quam istiusmodi causas, phaenomenis somniorum solvendis, attulisset. Sed transeo ad se­cundum.

Secundum, (inquit) ex eo nascitur, quod nova non fiunt phantasmata, ideo (que) finguntur somnia à praeteritis; finguntur, inquit. Verum scire libentissimè vellem, quid sit Fingens illud, & quis sit sensus hujus propo­sitionis, quae mentem ejus hoc loco enunciat, Somni­um est motus in factum esse, sictus à pluribus motibus quorum unusquis (que) (multis forsan annis) antehac fuit in Factum esse.

Ad tertii partem primam respondet his verbis; Ad tertium (inquit) quare somnium, aliquando quasi cum sensione continuatum, corruptis fiat phantasmatibus, ut in aegrotantibus, ratio manifesta est quod sensio per orga­na quidem alia manet, per alia deficit.

Ego ingenuè fateor, me minimè intelligere, vel quaestionis vim vel responsionis, obtundunt me ali­quantulùm corrupta ista phantasmata, quoniam autem rem se claram fecisse judicat, volui periodum totam exscribere, ne quis fraudatum se esse tam profundâ sententiâ queratur.

At inquit, difficilius est dictus, quomodo resuscitentur phantasmata in medio somno. Imò ipse ex eorum me esse numero fateor, qui judicant ex suâ ipsius hypothesi non esse hoc difficile dicendum; quippe impossibile. Attende ad Hobbium.

Si (inquit) ab interno motu Cordis, concutiatur (Ce­rebri) meninx, excitantur phantasmata aliqua, ex iis quorum motus in cerebro adhuc durant, & qui motus caeteris praedominatur, ab eo motu oritur phantasma. Hic [Page 223] sensus est eorum quae habet.

Id est, ex motu cordis excitantur motus in cere­bro, qui motus prius ibi fuerunt & manserunt (nempe motus stantes) & qui motus caeteris praedominatur, ab eo motu oritur motus in Factum esse.

Cernis quomodo seipsum hoc etiam loco expedive­rit. Progrediamur ad quartum.

Causa (inquit) quarti phaenomeni in duobus consistit. 1. quia cessante sensu, motus à quo phantasma oritur, ut praesens dominatur. 2. Quod phantasmatum partes, tempore detritae, aliis partibus fictis resarciuntur.

De phantasmatis, vel motûs dominio, quod pri­mam hypothesis partem sustinet, nolo ipse turbas mo­vere, secunda me cruciat & vexat admodum, adeò aut ipse insanit, aut meipsum insanire est necesse. Causa, inquit, cur somnia sensionibus, sint aequè clara, est quod phantasmatum partes, tempore detritae &c.

Ad carceres redeamus, atque rem ipsam sobriè & gravitate debitâ pensitemus, sententia Hobbiana haec habet.

• Phantasmata partes habere.
• Partes istas tempore deteri.
• Partes istas resarciri posse,
• Resarciri posse aliis partibus fictis.

Id est, sensionem in factum esse, vel motum in factum esse, ista omnia habere. Velim ut explicet quomodo motus in factum esse, aut partes habeat, aut deteren­das, resarciendas, fingendas, cùm sint ea corporum, non motuum aut modorum symptomata; vel si ista omnia possit explicare, quomodo hinc contingat somnia sensionibus aequè clara esse. dixit vel ipse vel aliquis è suis, Ministros esse genus sartorum aerariorum, iste certè ipsum omnino superat Vulcanum, qui novit phantasmata detrita tempore, resarcire. Fictis parti­bus, [Page 224] resarcire. 5. ad ultimum phaenomenon responder, hoc ideò contingere, quia omnia ut praesentia in somno videntur.

Verùm, annon solemus etiam praesentia admirari? imò inquiet, praesentia tunc admiramur, quando cer­nimus ea praeteritis, & priùs observatis, non respon­dere, quod est opus memoriae, vel absque memoria minimè peragendum. Quare ostendere debuit, unde fiat, ut memoriam in somno non exerceamus (si modò minimè exerceamus) hoc quia non explicuit, eundem­que in reliquis tenorem observavit, nescio quid aliis videatur, mihi certè admirabilis, nullique quot quot antehac fuerunt mortalium (nisi Musico forsan nostro mihi saepiùs laudando) in omni ejus Philosophia con­ferendus videtur. Annon, quaeso, praestitisset de som­no & insomniis loqui instituentem ad ea Poëtarum potius quam sartorum se recipisse.

Si non prodesse attamen delectare hoc modo potu­isset, verbisque sensus aliquis subfuisset. Annon praesti­tisset, insomnia tum contingere dixisse,

Vel forsan quod sit alicubi,

[Page 225]ista quidem vel alia ejusmodi, si protulisset, ferre eum libentissimè possem, non aliter quàm de Pecci mirabi­libus olim ludentem: verùm ut eorum quae produxi­mus hoc loco, confidentiâ evectus, Academias & Scholas castigaret, eaque immitiùs tractaret, quis ferat? Sed nos istis hoc modo in lucem productis, in ea quae de Discursu habet, proveha­mus orationem.

CAP. 3. De Discursu.

CErnis etenim si in periodos operum Hobbianorum inquirerem, & in ea animadverterem, quae ubi (que) se importuniùs offerunt discutienda, nullum futurum dissertationis hujus finem; ipse quidem ad ea quae ad mores spectant Hobbianos tardissimus atque invitissi­mus accedo; satis habens ultima Philosophiae ejus fun­damenta intelligere, & aliis intelligenda proponere. Innumera ubique intacta praetereo, quae inconcinna sunt & falsa, iis praecipuè inhaereo, quae ad ea quae ma­joris sunt momenti viam sternunt, hinc est quod (ad nauseam forsan) toties recurrit mentio motûs in Fieri, & motûs in Factum esse; quia nempe voluit ad omnia Hominis phaenomena, ista sola (non aliter quám an­tehac solebat in physicâ, fugam vacui motumque Solis simplicem) adhibere. Certè ex operationum ea­rum, quarum conscii nos sumus, consideratione ad humanae naturae cognitionem perveniendum est, aut est ea perpetuùm nescienda; atque si poterit ipse o­perationes humanas ex organorum motu expli­care omnes, ita ut intelligi possit & clarè [Page 226] percipi, earundē causae ab ipso adductae me certè non habebit refragantem; sin verò hoc loco, qui maximi est momenti, eum, quasi furiatâ mente foret, de rebus iis unde pendet aeternitas, ita loquentem inveniamus; non erit absque aliquâ saltem notâ praetereundus. Ex­citandus erit, ut sive stuporem, sive furorem excutiat; vocandi erunt discipuli ejus vel ad furentis spectacu­lum, vel ad levamen atque auxilium. cernis me initio (intempestivè forsan) permoveri. Accipe statim ra­tiones.

Solebam me nonnihil oblectare, cogitando, homi­nem me existentem, in aliquâ prae reliquis corporibus dignitate constitutum fuisse, elementis, metallis, plan­tis, brutis animalibus, me paulò sublimiorem cogita­bam.

Solebat in aerumnis & morbis, illud consolationi mihi esse, habere me saltem animum, qui, si forsan sibi ipsi non deesset, ferre haec meliùs posset praesentia; qui duratione post mortem perenni & aeterna me tan­dem (meliore mei parte non periturum) istis libera­ret. Atque ipse nunc quidem eripere mihi vult istam sive dignitatem, sive consolationem, & tu miraris me commoveri? nullam esse hominis, respectu corporum aliorum excellentiam, nullum ipsis animum à corpo­re diversum & immortalem: haec ea sunt, quae postea eum astruere patebit.

Et tu forsan V.D. protelandum esse censes animi motum, at (que) tum demùm in eum incalescendum esse, cum ad illa accessero; imo verò hoc effet hominis im­providi, & admodùm imprudentis, nempe fundamen­ta sententiarum istarum hoc loco jaciuntur, principia haec sunt, quibus obstandum illico, ne

[Page 227] Quare obsecro te V.D. ut ad ista velis attendere, quia si discursûs ipse modum benè & philosophicè (id est, clarè & intelligibiliter) usquam explicaverit, non est ut aliquis de sententiis, sive moralibus, sive politi­cis, sive ad religionem spectantibus, litem ipsi moveat. Quin igitur attende (inquam) obsecro:

Post ista de Sensu & de Imaginatione transit ad Dis­cursûs explicationem: cùm autem Discursus duplex possit intelligi, nempe Mentalis & Verbalis pro du­plici [...] acceptione, de discursu mentali eum lo­quentem audiemus. De hoc agit L. c. 3. H. c. 4. Corp. c. 25. §. 9.

Ut autem quam maximè fieri potest, distinctè aga­mus, in quaestione hâc de Discursûs humani explica­tione, sint ista inquisitionis futurae capitula.

• 1. Quid sit Discursus in generali.
• 2. Quotuplex sit, & quid species singulae.
• 3. Quae sint discursûs symptomata vel affectiones, & quomodo haec omnia Thomas explicet.

In singulis quid praestiterit, videbimus.

1. Quod ad primum attinet, Discursum (universim sumptum) hoc modo definit. Corp. 25. 9. Ortus per­petuus phantasmatum, illud est quod appellari solet ani­mi discursus

L. Cap. 3. Ait Discursum esse seriem vel consecutio­nem phantasmatum. (Nempe eum qui vocatur discur­sus mentalis.)

Vis uberiorem rei totius explicationem? accipe eam ex Corp. loco citato. Is (inquit) qui cogitat, comparat transeuntia phantasmata (i.e.) similitudinem & dissi­militudinem animadvertit, quorum illud phantasiae, hoc [Page 228] veró Judicii (vulgo) existimatur.

Vis integrum discursûs opus? (L. c. 3. p. 11.) prae­ter Sensum, Imaginationem, & Seriem Imaginati­onum, mens hominis nullum omnino alium motum habet.

Nolo de eo disputare, nempe discursum non appel­lari solere ortum perpetuum phantasmatum, nimirū, si nudum hunc ortum spectemus; nosti discursum men­tis solere aliud praeter hunc ortum includere, nempe conclusionum ex praemissis illationem, adeo (que) tum ob­jectorum apprehensioni simplici (qui fit ortu phantas­matum perpetuo) tum etiam judicio contradistingui. Illud solummodò ab ipso requiro, ut seipsum sibi & sensui hominum communi velit reconciliare. Ab ul­timis incipiemus.

Mens (inquit) hominis nullum omnino motum alium habet, praeter Sensum, Imaginationem, & seriem Imagi­nationum (qui tamen [obiter] motus non est.) Totum igitur quod in homine fit, est motus localis cum rea­ctione, motus (inquam) iste in Fieri, idem (que) motus in Factum esse, & motuum factorum quaedam relatio (neque n. aliud aliquid est series ista seu consecutio phantasmatum) benè habet! fabrè factum. Haec qui­dem omnia hactenus contingunt, vel in arcu dum ten­ditur, vel in Citharâ imbelli quoties ipsa pulsatur, fit motus, fit motus cum reactione, fit ortus motuum perpe­tuus, eorum motuum series & consecutio; dictum est Paracelsum jactâsse, se potuisse homunculum facere; verùm hoc ignis vi, qui quidem ignis est Magister ar­tium; dicitur Amphionem citharâ canentem, saxa mo­visse, & fecisse, ut ad civitatem aedificandam ultrò ac­cederent; mira haec quidem; verùm nemo horum Tho­mae nostro comparandus est, ipse abs (que) igne aethereâ domo subducto, abs (que) aliquo [...] [Page 229] hominem finxit; imò fecit, ut ipsa vel Cithara vel Lyra, vel homo sit, vel homine nullo modo quo­ad supremas ejus operationes inferior.

Sed vereor ne tibi immatura & temerè prolata ista videantur, nempe non sequi eodem jure ex mente Hobbiana ut Animalia haec sint, ut Intelligentia; quin igitur rem istam aliquantulùm discutiamus.

Cùm corpora sint & ea à nobis in exemplum pro­lata, & homines, quaero quâ ratione ex principiis Hob­bianis dici possit hominem intelligere & judicare motuumque conscium esse, atque ut haec interim de aliis negentur.

Videamus quid dici possit, videamus quid ipse dixerit. Certè nil aliud dici posse cum ratione aliquâ mihi videtur, quàm corpus hominis alienum esse à ratione corporum istorum. Corpus (inquis) alienum est: at quomodo? an non constat vel ex atomis, vel ex elementis vulgaribus? annon insensilia sunt ista, consilio & ratione vacua? an quicquam habent, cujus sunt capacia praeter motum, quietem, situm, conjun­ctionem, disgregationem, aliaque ejusmodi? atque haec quidem omnia de Cithara vel Arcu non minùs vera sunt.

At, inquies, partes istae in homine aliter dispositae sunt, aliter in Cithara; Quin dicat igitur quomodo partium insensilium, minimèque intelligentium situs solus & dispositio faciat ut intelligant. Certè nihil a­liud dici posse cum rationis specie videtur, praeter hoc unum, corpus hominis intelligere, quia organicum est, caetera non intelligere, quia sunt inorganica, verùm ad ista quàm est proclivè haec reponere? Illud organicum esse, vel inorganicum, du­as res posse notare, vel relationem & apti­tudinem [Page 230] ad motus certos exequendos, ideoque rem aliquam supponere cujus respectu organica dicantur, vel statum corporis absolutum, absque relatione ad causam aliquam moventem; & erit sensus vocum (cor­pus organicum) iste, ut significet corpus ita fabrica­tum, ut est fabricatum corpus humanum. Si velit Hobbius, corpus organicum priore modo explicare, concedenda erit mens à corpore distincta, cui corpus ipsum sit instrumentum. Si secundò modo redibit argumentum de Cithara, dicendum (que) erit, quomodo motus harum atomorum sit discursus; istarum autem minimè.

Imò verò quomodo ipse inter intelligens corpus & corpus non intelligens discernit? Nempe praevidet hanc objectionem (de Corp. 25. §. 5.) videamus quo­modo istam evadit. Si (inquit) sensus in reactione consistat, unde fit, ut quicquid reagat non tamen sen­tiat?

Respondet, aliquos Philosophos, viros doctos, omnia sensum habere sensisse, neque refutari eos posse, si sensus in reactione sola consistat. Atque ipse quidem sensum in reactione consistere jam tum supra statue­rat: videamus quid ultra reactionem hoc loco adjici­at. Nempe inquit, Sensus de quo loquor (sensus ab ho­mine factus, cum judicio, comparatione, distinctione) non fit, nisi motus in organo aliquandiu maneat, ipsum (que) phantasma quando (que) redeat.

Nempe motus non faciet sensum qualis est homi­nis, sed motus manens & motus rediens.

Verùm, ut dicat, velim, quid sit motus manens; quid motus rediens. Annon omnis motus transit? annon fi­eri potest, ut idem praecisè motus maneat, aut redeat? annon ista sunt verba se mutuò destruentia? nempe in fluxu continuo motûs ipsa natura & ratio consistit, non manet, non redit.

Imò si aliquo modo, qui ab homine Philosopho ferri possit, ostendere unquam valuerit, quomodo motus idem, cessans aliquando, possit redire, ego il­lum magnum virum existimabo; si hoc non valuerit, quid dicam, nescio, cùm nihil aliud afferat (ut jam postea erit manifestum) ad discursum humanum ex­plicandum. Verbo: quocunque sensu dici possit, mo­tum organi, seu partis corporis humani, sive manere, sive redire, eodem sive manebit sive redibit motus or­ganorum in templo; adeò ut nulla sit in hâc re inter hominem & lyram vel citharam diversitas, quanquam & illud inexplicabile videatur quomodo reactio ma­nens vel rediens (quae non nisi motus est) faciat ut atomi junctae insensiles intelligant; atque ut motûs replicatio phaenomenon toto genere diversum exciter, ab eo, quod motu simplici excitatur; quasi mille crines vel cuniculi constituere possent equum, vel mille e­jusmodi sententiae, quae sensum non habent, constitu­ere possent Philosophiam sanam atque intelligibi­lem.

Cernis hactenus, non eum posse discrimen aliquod inter hominem aliudque corpus quodcunque, quoad intellectionis opus, constituere, ejusque discursûs defi­nitionem initio traditam non magis homini, quàm ligno vel lapidi, ne dicam brutis animalibus compete­re; & tamen nondum est ipse mihi dimittendus. Non eum solùm absque omni rationis specie hominem de­primere contendo, verùm ista nitentem miserrimè se­ipsum implicare; quin igitur verba initio prolata, de­nuò inter oculos revocemus.

[Page 232] Mens (inquit) hominis, nullum habet motum, praeter Sensum, Imaginationem, & Seriem Imagina­tionum.

Nolo ut tibi fraudi sint ista vocabula, mens homi­nis, quasi mentem corporis partem minimè existen­tem agnosceret. Certè nihil minus eum intelligere postea erit manifestum. Interea hunc esse sensum verborum ipse non diffitebitur, hominem praeter mo­tus istos nihil habere, quod mentis operationem, homines appellare solent. Quin igitur quid sibi volunt caetera? Quid est (quaeso) transeuntia phantasmata comparare, quid similitudinem & dissimilitudinem animadvertere. Quid de iis rede untibus judicium ferre? Nempe com­paratio, animadversio, judicium, neque reactio sunt oculi, vel auris, vel digitorum? neque motus hic idem manens sive phantasma, non ortus motuum (locali­um) organorum; siquis etenim diceret, duo motus excitari & percipi, longè tamen hoc aliud est & di­versum à perceptione similitudinis vel dissimilitudi­nis istorum motuum. Quare sibi ipsi manifestissimè contradicet, dum eodem quasi spiritu, hominem nihil habere praeter phantasmatum ortum asserit, & tamen concedit eum etiam phantasmata comparare, discerne­re, in perceptiones suas reslecti. Sed sentio excrescere orationem; ad secundum articulum progrediamur, qui est de Discursûs speciebus. Ubi si mentem in aux­ilium non adhibens minimè vulneratus & saucius e­vaserit, erit certè admiranda amentis hominis for­tuna.

Est (inquit) discursus mentalis duplex. 1. Cum designatâ operâ, & instituto. 2. Absque instituto (aut designatione) L. c. 3.

De priore erit agendum. Ubi tria erunt nobis in­quirenda.

• [Page 233]1. Quid sit mentis discursus designatione guber­natus, & quinam actus hoc modo gubernentur.
• 2. Quot modis fiat hujusmodi discursus.
• 3. Quaenam sit hujus Philosophi horum omnium phaenomenωn physica explicatio.

Atque haec quidem omnia ex cap. 3. L. praecipuè hauriemus, quod est de discursu (mentali.)

1. Quantum ad 1. Mentis (inquit) Discursus de­signatione (vel instituto) gubernatus, nihil aliud est nisi Inquisitio, vel facultas inveniendi, Latinis solertia & sagacitas, & est venatio consequentiarum; cui subsunt inter alia, Reminiscentia, prudentia vel providentia, signorum intellectio, & conjectatio.

2. At (que) haec quidem venatio (respectu objecti) duplex est; est etenim 1. vel venatio causarum ex effectus ali­quo, sive praesente, sive praeterito. 2. Vel est vena­tio effectuum ex causa aliqua, vel praesente vel praete­ritâ.

Haec scilicet ea sunt, quorum explicationem philo­sophicam ab ipso Thoma expectamus, jussit enim ut expectemus. Primùm autem quae causa venationis isti­us in genere ab ipso statuatur dicendum; deinde fa­cienda erit hypotheseos istius generalis ad singularia (vel particularia) applicatio.

Fit (inquit) in discursu, designatione gubernato, quaedam venatio. Primò canem ipsum venemur, quae­rendo quid sit illud in homine quod seriem imagina­tionum gubernet; quod discurrat, rerumque affecti­ones supra nominatas inquirat, & investiget. Atten­de igitur V.D. obsecro, iterumque attende, mirabi­lia etenim tibi pollicemur.

Illud (inquit L. c. 3. p. 9,) quo regulatur series ima­ginationum, est desiderium. Benè habet, quod rem absque ambage ulla enunciet; quaerendum nunc ma­net [Page 234] quid sit Desiderium. Verùm non opus est ut illud anxiè diuque quaeramus, est etenim necessariò (ex mente Hobbii) vel sensio vel phantasma, vel phantas­matum series. Sensio non est, series non est, est igitur phantasma; phantasma? id est, motus organi à sensi­one factus vel motus manens (alicubi.) Imò (inquis) Desiderium est motus, sed talis quales dici solent ani­morum motus ab aliis Philosophis, qui quidem loca­les non sunt, neque absque metaphora hoc nomine solent indigitari, sed tu potiùs cave V.D. ne motum metaphoricum existimes, est etenim ista absurda locutio, quanquam etenim verba dici possint metaphorica; corpora tamen & motus non possunt [L. c. 6. p. 23.] Quare De­siderium est motus, motus verè & propriè dictus, mo­tus localis.

Annon praeclarè futura est venatio, annon celerri­ma, ubi canis venaticus est motus ipse localis? imò ubi motus motum

Quin igitur accede propiùs & venationem hanc in­tuere, vide Thomam hunc Malmesburiensem, motu cum ipso venatum instituentem, nolo ego à spectaculo te detinere.

[Page 235] Desiderium (inquit) est motus validus & permanens. Quod sit motus validus, benè habet, quo fuerit valen­tior, eò citiùs proculdubiò fugiens phantasma asseque­tur. At est (inquit) motus permanens. Si fuerit motus permanens, ut possit phantasmata capere (quae sunt fe­rae naturae) ego certè non assequar, atque ipse quidem (ut verū fatear) de venatu hoc omni, ne sit infelix fu­turus metuere incipio: sunt mihi V.D. quaedam nego­tia, utinam ipse velles Thomam (me prorsus dimisso) comitari. Imò verò (inquis) patientia in venatore non infima laus est, quare quae sit spes leporis (phan­tastici) capiendi denuò attendamus: fieri potest, ut non sit desiderium motus permanens, atque ut eripia­tur metus iste.

Imò fieri potest ut non sit permanens (L. c. 3.) benè habet! Sed ut pro tempore aliquo cesset, tunc autem citò rediturus est; Itane verò? haeccine spes illa est? num expectanda motûs cessantis [...], ut phantasma quaesitum capiamus. Quin fugiant per me licet ista phantasmata; liceatque mihi me (quaeso) huic lusui sub­ducere; nonnisi cibus aridus sunt ista phantasmata, abeant, excedant, evadant, erumpant, me non habe­bunt insequentem.

Sed cohibendum mihi splenem esse sentio; totusque est hujus rei processus, eo ipso cum sobrietate refe­rendus.

Accipe igitur eum totum. Ex desiderio (inquit L. lo­co citato) oritur cogitatio mediorum aliquorum, quae simile aliquid produxisse vidimus, rei illius ad quam sco­pum dirigimus; at (que) ex medii istius cogitatione oritur cogitatio medii alterius, at (que) hoc fit continuô, donec ad principium perveniatur, quod est in nostra potestate. Et quia finis, cogitatio frequenter recurrit, facilè reducun­tur cogitationes vagae in viam.

[Page 236]Nullus ego dubito nonnullos futuros esse, qui eum rem suam bellè nunc explicâsse sint judicaturi, quare ad carceres reducendi sunt, ut statum rei quaesitae intel­ligant. Ait gubernari designatione cogitationes ali­quas: quaeritur quid illud sit quod imaginationes gu­bernet, imaginationes sunt motus, imaginationes gu­bernare est motus ordinare; ait motum unum alios ordinare, unum ex alio oriri, dissimillimū ex dissimil­limo; quinetiam absente objecto, adeoque motore; oriri denuo motum, & reviviscere sepultum, deinde mira perpetrare: si quaeras etenim quid illud sit, quod similia à dissimilibus discernit. Est hoc (inquit) desi­derium vel motus; quid finis (rei futurae) notionem ha­bet? hoc (inquit) est, motus: quid media ad finem eli­git apta, quid inepta rejicit? omnia hoc facit motus, (nempe opinor Aristotelis [...] quae est motus intelligens) Scio plures esse futuros, qui minimè sint credituri me eum rectè intellexisse, verùm sententiam non suam ipsi asfingere, neque enim ipsum tam eras­sum esse & bardum, ut haec omnia motui locali assig­net, imò illud potiùs sensisse, peragi quidem ab agen­te substantiali & permanente mediante motu operati­ones istas, ita nimirum ut illud quod gubernet sit a­nimus, illud quo fiat gubernatio cogitationum sit motus vel phantasma.

Ast ipse (ne fallantur qui ista objiciunt) animum e­jusmodi nullum agnoscit, uti postea erit manifestum, ubi de animi naturâ agetur; neque aliquod aliud gu­bernans agnoscit praeter motum ipsum, non Cor, non Cerebrum, non Carnem, non Ossa, non Arterias, Venas, Nervos, Spiritus; ultimò non Organum (quae tamen est vox ignotae significationis apud ipsum) phantasma gubernare asserit, sed desiderium ip­sum [Page 237] nempe motum localem haec omnia peragere. Ex motu qui vocatur Finis, oriri motum qui vocatur medium; vel ex motu locali, qui est tendentia ad fi­nem, oriri motum localem, qui est tendentia ad me­dium; nempe hoc fieri perpetuò, atque ita operatio­nes humanas ex designatione explicari.

Verùm enimverò quis ista patienter vel legere pos­sit, vel audire? quem ad furorem usque iracundum hujusmodi naeniae non facerent? quis mare terris non confunderet, intuens istiusmodi [...] aures sibi ipsis aptas invenire? aiunt etenim nonnul­li (quasi profundi foret opus judicii) philosophi­am ejus ab aliquibus qui literas didicerunt Lati­nas & Graecas, laudari: imò verò in eâ se esse opinione, quod

Quare omissis istis generalibus ad particularia brevissimè accedamus, & quomodo cum hâc ejus hy­pothesi seipsum, in iis quae ex designatione fieri asse­ruit, expediat, paucissimis videamus.

Dicat, si modo valeat (nil nisi corpus motumque adhibens) quid sit illa ipsa inquisitio, quâ unâ in re Discursum designatione factum consistere initio voluit, quid sit ista solertia, de qua lo­quitur, quid sagacitas, quid reminiscentia, quid prudentia, conjectatio, & siqua sint similia.

Atque imprimis, ut dicat, velim, unde & quomodo [Page 238] fiat inquisitio, nempe ne multus sim, velim ut ex prin­cipiis ejus deducat operationum seriem, ubi ex causa aliqua supposita effectum venamur, vel ex effectu cau­sam.

Principio (inquit) objectum pulsat organum, & fit motus organi: benè habet, progrediatur; remoto ob­jecto motus manet, & est phantasma; nempe pulsa­tur cerebrum & pulsus hic manet (quanquam mihi molestum est illud admittere, nam corpus motum, a­liis motum communicare solet, totoque motu com­municato quiescere: nolo tamen huic inhaerere.)

Benè! hoc modo concipitur objectum, nempe ce­rebri motus est ipse conceptus objecti (haec nempe est ejus sententia) esto! Quid postea?

Postea in animo habemus objecti istius causam, aut effectum investigare. Quaeritur unde haec notio causae vel effectûs. Quisnam est motus ille, unde isti­usmodi notio exoritur, nempe notio causalitatis vel relationis cujuscunque, cùm objecta sint res, eorum (que) motus motus absoluti, potest quidem Hobbius existi­mare ipsam rerum consecutionem vel motuum seriem in homine notionem hanc excitare; at verò series nihil est ejusmodi ut phantasma excitet, ejus tamen notio­nem habemus: quare aut retractanda est ista sententia, quâ dicitur praeter Sensionem & Imaginationem (quae motus sunt locales) nihil habere hominem, aut do­cendum illud est quomodo ex corporum motibus lo­calibus exoriri possit notio causalitatis & dependen­tiae.

Non licet mihi ista uberiùs prosequi, neque reverà opus est; ad alia transeamus.

Illa ipsa solertia vel sagacitas, de qua loquitur, quid est? unde exoritur? quomodo se exercet? instantiam ponemus de quâ quaeretur. Quaero quâ ratione fieri [Page 239] possit, ut infans (corpus merum) loqui incipiat, nimi­rum ut voces rerum esse signa notasque discat. Et ne multus sim; rem videt, vocem audit, motus ex obje­ctis concipit, vel fiunt motus isti in cerebro; unde est quod judicet vocem istam rem significare? quid (quae­so) est hoc judicium, num motus corporis? at corpus non movetur nisi à moto corpore & contiguo, quod­nam igitur corpus motum illum excitat? quod hoc ha­bet, ut judicetur, sonum vel lineas ductas, vel aliud quodlibet rem, vel corpus, vel motum, vel animi affe­ctum significare? Nempe (opinor) manifestum est alie­num esse hoc judicium à motibus in cerebro excitatis, atque sagacitatis istius subjectum neque motum ipsum (quod tamen Hobbius sentire videtur) neque carnem esse debere.

Ipsa certè Reminiscentia hoc habet, redire objectum in hominis (neque etenim mentem suppono, sed evin­co) intuitum & est illud redire, neque sensio, neque motus ex sensione manens; dicat unde fiat reditionis istius perceptio, & quis cerebri motus vel cordis, unde exortus judicium de reditu exerceat.

Certè infinitus essem, si magis arcana & sublimia mentis opera prosequerer, si opera vel scientiarum vel prudentiae humanae. Sed ista cum minimè intelligere videantur ipsi, qui Philosophiam Hobbianam impen­diò mirantur ut profundam, à re potiùs familiari ex­emplum petam, & eum dimittam.

Fuit quidem tempus illud quum florens juventâ Thomas atque patroni (nobilissimi viri) favote exci­tatus in animum induxit ipsi ut placeret; ecce finem sibi propositum: unde orta est illi finis hujus appre­hensio? unde accidit ut finem hunc sibi proponeret? Contigit (nempe) ut ejus beneficio vitam sibi minimè displicentem traheret; quare ingratus esse noluit. Imò [Page 240] verò pedetentim eundem est, neque statim ad ejus­modi complicatissimas res transeundum; (neque ete­nim tam rigidus exactor sum, ut gratitudinis notionem ex motibus corporum localibus deducere eum & componere cogam) Licuit (inquit) ejus beneficio cibo frui & potu, vestimentis, Musica, forsan & spe­ctaculis; verùm ista non nisi motus corporeos in or­ganis excitarent. Unde istud desiderium velle placere? de physicâ causâ nunc loquor & Philosophicâ, non de moralibus.

At (inquiet) ex motibus aliquibus enatum esse sibi hoc desiderium, atque hoc desiderio gubernatum, de modis placendi ipsum cogitâsse; tandemque in illud incidisse, quod erat in ejus potestate, ut de Mirabili­bus Pecci (quod à diaboli posterioribus [parte nem­pe obscaenâ] nomen apud nostrates traxit) poëma scriberet. Verùm quis motus, quis pulsus, cibi potus­ve esficere potuit, ut placeret sibi haec via placendi? ut de re cujus ipsum nomen modestiores nonnulli so­lent refugere, carmen ipse pangeret, ut in ipso poë­mate [...] servaret, ut vitam sibi probam esse profi­teri, cum poeta necesse habeat?

Vereor ne tibi ludicra haec prorsùs videantur, ego verò ea non nisi philosophicè prolata esse profiteor [...] nempe dicere neque eum, neque quenquam alium ex principiis ejus posse judico, quâ ratione corpus motum vel motus corporis, vel de medio eligendo judicium fe­rat, vel medium electum quod infinitum habet phan­tasmatum & judiciorum varietatem, (quale est poema aliquod) donec perficiatur, gubernet, Atque hoc qui­dem de mentis discursu (designatione gubernato ut loquitur) dixisse sufficiat. Neque verò de discur­su absque designatione, opus est ut loquamur.

Restat autem ut de quodam discursûs mentalis sym­tomate [Page 241] dicamus, de quo quidem initio constitueram plura proferre; quippe mihi est admodum admirabi­le: verùm quia jam prolixiores fuimus, rem paucis accipe.

Ait (L. c. 3. initio) ut libertatem (opinor) tollat, (quanquam illud abs (que) judicio) non esse casualem a­deò, uti videtur, Imaginationum humanarum seriem hoc (inquis) cautè admodum, illud uti videtur ab om­ni exceptione eum defendet; at plus infert, atque il­lud admirabile: sicut enim nullam habemus imagina­tionem, cujus antea sensionem non habuimus, ita nul­lam omnino transitionem habemus ab imaginatione ad imaginationem, cujus non antea similem in sensi­bus habuimus.

Statueram haec pluribus refellere, susficit nunc il­lud notare; Impossibile esse, hoc posito, ut studio at (que) meditatione aliquis quicquam de novo discat, ut om­nino ratiocinetur, ut Imaginationes ordinet, haec ete­nim omnia illud habere debent, etiam ex sententia hu­jus Autoris, phantasmata aliter disponere quàm fue­rint à sensu enata, quod fieri nullo modo posset, si phantasmata eundem ordinem necessariò servarent, quem in sensione, aut potiùs à sensione obtinuerunt; verùm hanc sententiam ejusque rationem verè Hob­bianam in sequenti forsan opportuniùs ad examen redigemus.

CAP. 4. De comparatione Hominis & Bruti ex sententiâ Hobbianâ.

Cum sit ille mihi, in omni exercitatione hac, sco­pus propositus, ut philosophiae Hobbianae funda­menta [Page 242] excutiam, non verò, ut in omnia quae ab ipso malè & absurdè dicta fuerint, involem; spero te nolle illud requirere, ut Leviathanem integrum [...] insequar, neque mihi vitio versurum, si naturalem Philosophiam minimè praetergressus in hâc exercita­tionis Sectione de Homine, in ea quae ab aliis infinitis tradita sunt nullus inquiram: si ea quae semel alibi at­tigerim, de novo quoties occurrant, non discutiam: imò si levioribus & particularibus, quae ad sensum po­pularem, non autem philosophicum dicta fuerint prorsus omissis, in ea quae sunt majoris momenti, in­cumbam.

Scilicet facienda mihi visa est haec excusatio, multa imò plurima eorum quae in Leviathane Hobbiano oc­currunt absurdissima, intacta atque illibata omnino transituro; si tamen facienda foret ulla excusatio, si defensio esset aliqua mihi necessaria, qui ab initio primoque opusculi hujus exordio, quantum in me fuit, providere institui ut nihil aliud sive ipse V.D. sive lectores à meipso expectaretis, praeter Fundamen­torum Hobbianorum considerationem philosophi­cam; non tu igitur vadimonium me deseruisse existi­mabis, quòd factâ inquisitione in capitula de Sensu, Imaginatione & Discursu, ea quae sequuntur ferè om­nia quae ad hominis naturam in Leviathane spectant, & in libellis de Homine continenter praeteream; qua­lia sunt capitula de Oratione vel Sermone, L. cap. 4. De Ratione & Scientia, Cap. 5. de Passionibus animae. Cap. 6. De finibus Discursûs. c. 7. De virtutibus in­tellectualibus. c. 8. At (que) (ut setnel illud proferā) omnia quae in operis Hobbiani tractatu de Homine (quae pri­ma pars est Leviathanis) sequuntur.

Nempe si fuerint ea absurdissima, quae de Sensu, I­maginatione, & Discursu, habet (quae quidem tria, [Page 243] omnia illa quae ab homine peraguntur, ambitu suo comprehendunt.) Si nihil habeat homo praetet Sen­sum, Imaginationem, & seriem Imaginationum (i.e. Discursum.) uti jam supra dicentem ipsum introdux­imus; atque fuerint haec ipsa eo modo ab Hobbio ex­plicata, quo solent (non ii qui Philosophiam profiten­tut,) verùm illi (potiùs) quos furor aliquis habet, aut fanaticus error, de rerum natura disserere (si modò il­lud sine solaecismo dici possit) Illud mihi spero largi­eris ultrò, praecisam esse prolixioris orationis necessi­tatem; Scientiae omnes & ipsa Ratio, animorum huma­norum affectus, virtutes quas vocant intellectuales; omnia quaecunque de homine aut dixit unquam, aut dicere potest praeterire, cùm ad tria ista capita redu­cantur; cùm sint, vel motus in fieri, vel motus in fa­ctum esse, vel series motuum in factum esse; at (que) haec ipsa sunt à nobis exagitata: quid ampliùs (quaeso) re­quiras? non si mille me sententiae absurditate maximâ turgentes lacessiverint. Valebunt tamen animum à nugis nunc abhorrentem, ineptiisque crebris fessum & nauseantem, méque ad intermissa studia denuò re­trahentem, à proposito atque instituto avocare. Fuit quidem (fatebor enim) tempus illud ubi aliquantu­lum juvabat Pyrgopolynicem hunc in omnes primum orbis Christiani Academias insultantem audire (quo­rum legiones uno difflavit Spiritus, [...] quasi ventus folia, aut peniculum tectorium.) Deinde eò adductum spectare vel jurare posset.

Juvabat aliquando parturientem hunc montem, de­inde murem nascentem contemplari. Occurrere mihi [Page 244] non sine aliquâ voluptate, rerum vices solebant, ubi magnus ille Academiarum subactor, Scholarum pro­fligator, visus est initio [...], cùm postea statim illud secutum est [...]. Sed, ut verum tibi fatear, sentio omnium rerum satietatem esse, ne­que voluptati semper fore, si vel Academiarum inimi­co, ridicula contingent, atque ipse ludibrio perpetuo exponatur.

Vides (opinor) nihil illum ad humanas quascun (que) operationes attulisse, quod caeteris corporibus, sive a­nimatis, sive inanimatis, non conveniat, nempe hoc erit Scholis atque Academiis in solatium, contigisse illud adversario suo, ut in locis iis ipsis ubi importu­niùs in illas invectus fuerit, seipsum brutis animanti­bus vel inferiorem redderet, vel aequipararet; dura quidem haec verba esse judicas, (vir summâ modestiâ) eaque quae velitationes Scholasticorum ingenuas mi­nimè deceant; imò forsan existimas me, istas conclu­siones ex Hobbio deducentem, vel summâ vi extorsis­se, vel sententiam à mente suâ (quâ tu forsan eum mi­nimè carere existimas) alienam, ipsi affinxisse, ut in [...] à nobis fictum aut excitatum militemus. Quare, hoc ipso fine, Capitula ea quae de homine re­stant, instituimus, ut manifestum fiat, ista quae jam an­te deduximus ipsum reverà sentire, nempe Hominem mentem non habere à corpore diversam, nihil (que) esse pror­sus in quo humana natura, corporum aliorum naturam excellat, simulque ut sententiarum istarum turpitudi­nem, brevissimo aliquo ratiocinio evincam.

Statutum est hoc loco ex Hobbio evincere, non esse naturam humanā naturâ brutorum aliquo modo sublimiorem statuendam; Verùm è contrario multa habere bruta animantia, quibus hominibus praestent. Quare de iis omnibus brevissimè dicendum est, qui­bus [Page 245] fieri possit ut (animi ratione) homo iis excellat, illudque distinctè & methodicè.

Cùm igitur animi humani facultates (de quâ voce no­lo ut lites mihi moveat, cùm & ipse eâ utatur, & mihi non sit necessaria, ut aliquid in quo dissentimus, adver­sus eam stabiliam) cùm, inquam, animi facultates sint

• Vel
  • Apprehensivae.
    • Sensitivae.
      • Externae.
        • Vis. Aud. Gust. Od. Tact.
      • Internae.
        • Phantasia.
        • Memoria.
    • Intellectivae, ubi
      • Ingenium.
      • Curiositas.
      • Iudicium.
      • Discursus.
      • Ratio.
      • Horum expressio.
        • Intellectio vocum.
        • Loquela.
  • Appetitivae.
    • Inferiores.
      • Concupiscibilis.
      • Irascibilis.
    • Superior, Voluntas; ubi
      • Deliberatio.
      • Libertas.
      • Virtutes.

Atque haec omnia cùm soleant alii (qui nihil conce dere volunt, nisi quod ratio suadeat) brutis eripere; ea interim omnia, humanis aut aequalia largitur Thomas, aut superiora.

[Page 246]Nosti V.D. inter celeberrimos nostrae aetatis Philo­sophos disputari, an sensus ipse, qualis est ille de quo nunc loquimur; nempe cum conscientiâ, sit brutis con­cedendus, neque ipse Thomam, alicujus (etiam opti­mè disserentis) aut rationibus obruam, aut authori­tate; non ille solet aut aliena expendere aut sua non dictorum rationes afferre; satis habet sua (pro impe­rio) effundere, de eo minimè sollicitus, an vera, an consentanea fuerint, an falsa & se mutuò destruentia, illudque eorum nomine suscipere, omnia esse legitimè demonstrata. Quòd si hoc unum aliquo ratiocinio le­gitimo, ex principiis ejus illud deducendo ostenderit vel rerum, vel operationum suarum conscientiam bruta habere, nempe Actum quem vocant Scholasti­ci (ipso certè longè magis intelligibiles) Reflexivum, ego omnia alia, quae infinita sunt, sphalmata ipsi con­donabo.

Ne existimes hoc loco V.D. me sensum omnem brutis animantibus denegare, verùm talem qualis in hominibus exercetur (quem judicium, ratio, consci­entia comitantur) nullo modo iis (ab homine Philoso­pho, demonstrationes sententiarum prae se ferente) concedendum esse arbitror, non me cogit hic locus, ut de Sensus humani atque belluini differentiis agam; susficit animi sententiam brevissimè adumbrare. Ma­nifestum est, esse in hominibus diversis, magnum sen­suum seu potiùs sensationum discrimen, etiamsi non fuerint organa diverso modo à naturâ fabricatâ & institutâ; quod quidem ex judicio, organorum mo­tum vel consequente vel comitante, contingit; judi­cium interim vel exercitatione vel arte, vel ex causâ forsan aliâ, judicium excellit. Quàm multa vident, e.g. pictores in umbris & in eminentia quae nos non videmus? quàm multa quae nos fugiunt in cantu, ex­audiunt [Page 247] in eo genere exercitati? qui primo in flatu ti­bicinis in Antiopam esse aiunt vel Andromachen, cùm nos id ne suspicemur quidem. Est in his quaedam intelligentia, quâ alii alios superant, quod igitur in gradibus (ut loquuntur) hic contingit, Idem in toto genere intelligendum esse volo, si de sensu Hominis & brutorum loqui instituamus. Et tu quidem sensum brutis concedendum existimas, nempe sensum Hobbi­anum, id est, motum ab objectis, sed sublimiorem il­lum qui cum judicio & cognitione est, auferendum, neque enim

At alia est Thomae sententia quam referre nunc juvat; sensus habent externos, internos. Sensio & me­moria, et si cognitiones sint, communes homini sunt cum omnibus animantibus. Corp. c. 1. §. 2. Eodem modo sensum habent, eodem modo memoriam, atque Ima­ginationem est enim memoria nihil aliud nisi imagi­natio) quo homines &c.

Hoc quidem generaliter enunciatum esse cernis; at forsan ab ipso vel temerè elapsum, vel alibi meliùs ex­plicatum existimas; dic igitur quid illud sit in quo ho­minem istis animalibus excellere judicas. Dices inge­nium naturale.

Quin igitur attende ad initium Cap. 8. Leviatha­nis, quod est de virtutibus intellectualibus, illic inve­nies ingenium hoc naturale hominis à bruti ingenio tan­tillò differre, ut planè nullius sit momenti ista diffe­rentia, ut inter virtutes intellectuales non sit nume­randa.

Atque haec quidem hactenus ingenium Hobbianum [Page 248] aliquantulùm olere cernis; attamen existimas aliquid esse saltem, etiam ex ejus sententia, quo animal hoc (providum, sagax, multiplex, acutum, memor, ple­num rationis & consilii) quod appellamus hominem, caetera vincat: nempe tres sunt vulgò dicti mentis humanae actus (praeter ingenium, quod facultatem po­tiùs vel vim nativam indicat) objectorum apprehen­sio, mentis judicia seu sententiae, & discursus. De in­genio & apprehensione dictum est; vis animi Hobbi­ani de judicio sententiam?

Verum est (inquit) animalia quaedam (veluti apes & formicas) in Societate vivere, & tamen nullam directi­onem habere, praeter judicia eorum particularia, & ap­petitus. L. cap. 17. p. 86. Ecce haec ipsa non tam a­nimalia quàm animalcula judicio pollent, & civita­tes non fictas at (que) metaphoricas, sed genuinas institu­unt, Apes nimirum.

At nondum (inquis) ad summum actionum huma­narum apicem pervenimus: fieri potest ut sensum ali­quem habeant, ut judicio aliquantillo valeant, neque tamen discurrant; atque ita hoc saltem servatum esse homini à natura privilegium.

Imò cavendum est illud, ne tibi placeas, quasi hoc modo bruta superares.

Nempe ortus perpetuus tum sentientibus, tum cogitanti­bus, phantasmatum, id ipsum est quod appellari solet a­nimi discursus, & communis est hominibus eum brutis. Corp. c. 25. p. 229. Quare dejectum de ponte iterū cer­nis hominem, à Depontano hoc sene, nonnisi eodem modo cum brutis animantibus discurrente.

[Page 249]Attamen (inquis) fieri non potest, ut nullâ in re superemus, imò verò concedet ipse Thomas, ut in a­liquibus praestemus; est quaedam innata homini Curi­ositas, sive desiderium sciendi, atque haec quidem (in­quies) est homini propria, etiam ex sententia hujus Philosophi. L. c. 6. p. 26. disertè illud affirmat, Curio­sitatem, nulli viventi praeter hominem competere: Certè gaudendum est aliquid inventum esse, nobisque mag­ni aestimanda est ista saltem Curiositas, quin igitur in ejus naturam & definitionem aliquantulùm inquira­mus, ut gemmam hanc pro dignitate aestimare valea­mus. Nempe Curiositas est, quâ fit ut effectu aliquo con­specto, in causam inquiramus, vel causâ propositâ, quae­ramus effectum. Haec quidem integram Curiositatis naturam complectuntur. Benè habet quod propriam habemus vel hanc Curiositatem.

At non est huic homini nimiùm credendum, nempe effectu proposito causas quaerere, est Homini cum Bestia commune. L. cap. 3. pag. 9. Quare semissem saltem Curiositatis hujus subductum esse cernis, ejus­que non esse hominem, ex asse haeredem. Imò verò nil desperandum esse dices, satis enim amplum ho­mini relictum adhuc à natura patrimonium, nempe Rationem ipsam quae praestat omnibus; omnia etenim quae rationem habent, praestant iis quae sunt rationis expertia: Est enim Ratio quasi quaedam lux lumen­que vitae, domina rerum omnium & Regina; (haec & hujusmodi innumera rationis encomia apud Ci­ceronem & Oratores alios, quà Graecos, quà Latinos occurrunt) atque ipse Hobbius hanc nobis reliquit intactam (neque sibi ipsi servando, neque brutis animantibus eam communicando) quare non esse ullo modo querendum. Nempe hoc ipsum apertis verbis [Page 250] profitetur L. c. 6. p. 26. loco suprà laudato, non so­lum Curiositatem, sed & Rationem homini peculiarem esse, nullius (que) viventis praeter hominem solum, commu­nem. Quin igitur vicimus, clamare licet, Victoria! Neque est ut nos terreant caetera animalia, ut metua­mus Leones vel Leviathanes.

Attamen moderatio animi nos potiùs decebit, nec erit illico clamandum, Io triumphe! Videamus quid nacti sumus, quid sit haec Ratio, & quanti sit ea ipsa etiam aestimanda. Tu forsan existimas munere ingen­ti donâsse nos naturam, cum fuerit Rationem nobis largita, illamque brutis denegaverit.

At falleris, neque enim rationem nobis Natura tri­buit, non est ea Naturalis, sed Acquisita prorsus. Eam non ex natura hausimus ipsâque formatione, sed pe­nitus didicimus.

Nempe non est Ratio nobiscum nata (veluti Sensus & Memoria) ne (que) experientiâ solâ acquisita, verùm in­dustriâ. L. c. 5. p. 21. Imò pueri eam non habent, non sunt (inquit) omnino ratione imbuti, priusquam ser­monis usum assecuti fuerint. Quare non est, ut naturae munus hoc acceptum referamus, neque est in quo na­turaliter caetera animantia superemus.

Veruntamen cùm velit nos ratione (utcunque ac­quisitâ) ea vincere, videamus quid ipsi sit ratio & an­non illud quod hoc loco largitus sit, alicubi uti solet, detraxerit. Est illi certè Ratio sermōnis usus, vel lo­quelae, nihilque habet (ex mente illius) praeter vocum usum & verborum. Videamus annon & ipsa animalia bruta vocis eundem cum hominibus usum habeant. An illud pro rato habet Malmes buriensis & fixo, lo­quelam esse hominibus peculiarem? Imòsi Leviatha­nem evolvas, invenies eum hoc loco pendulum ali­quantulùm & dubium, in negotio hoc rationis & in­tellectûs: [Page 251] hoc certè disertè affirmat, rationem & in­tellectionem nonnisi verborum esse L. c. 4. p. 17. Quare (inquit) si loquela sit homini peculiaris, (uti est quantùm ego scio) tum est etiam intellectio homini pecu­liaris. Habet igitur, quantum ipse novit, aliquam sal­tem, prae brutis animantibus, dignitatem homo, & praecellentiam.

Habet, inquis! at quid si bruta etiam vocis eundem habeant usum cum hominibus? atque ipse sibi hoc in loco contradicat, ne forsan ipsis sit iniquior. Ille cer­tè mihi videtur verborum usus & vocis humanae, ut affectus animi possit exprimere, hunc usum bruta ha­bent, scilicet vocis usum habent, quâ faciunt ut deside­ria, at (que) affectus [...]orum invicem innotescant. L. c. 17. p. 87.

At (inquies) licet suam ista loquelam intelligant, cùm tamen hominum voces minimè capiant, erunt ista animalia hominibus eo ipso deteriora. Quanquam non satis intelligam cur illa loquelam nostram mini­mè intelligentia sint nobis ideò inferiora, magis quàm illis nos sumus inferiores, sermonis eorum ignari, (ne­mo enim mihi, praeter unum forsan Pythagoram aut Apollonium Tyanaeum occurrit, qui voces brutorum intellexisse fertur) non est tamen ut hoc argumento succumbant ea hominibus. Ecce enim! Imaginatio ista quae in hominibus excitatur, vel verbis, vel signis aliis [...] (ex instituto) ista est quae generaliter vocatur In­tellectio, & communis est homini cum bruto. L. c. 2. p. 8. Cùm igitur bruta, & sua intelligant & nostra, nos no­stra vix intelligentes, loquelae interim brutorum ru­des omnino [...]umus. —Vides quid sequatur, nempe praecellere hâc ratione bruta animantia, Hobbioque ipsi sive philosophanti, sive de mirabilibus Pecci car­mina mirabiliter fundenti, praestare posse

Hucusque in parte hominis Apprehensiva versati sumus, ubi vides bruta hominibus aut nullo modo ce­dere, aut eos planè superare ex hujus philosophi sententiâ. Restat, ut de parte etiam (ut loquuntur) Ap­petitivâ, dicamus; ubi non est ut de Appetitu sensiti­vo, ejusque parte sive Irascibili, sive Concupiscibili, verba faciamus, quia res est manifestior, quàm ut verbis indigeat.

Verùm est in homine appetitus non solùm Sensiti­vus, sed & Rationalis, atque uti objecta quaedam ap­prehendendo percipit homo, quae nulla Imaginationis (propriè dictae) vi percipit (uti antehac innuimus, & postea ostensuri sumus) ita in bona etiam nonnulla fertur, mala (que) quaedam aversatur, quae non sunt sen­suum objecta, sed sublimioris alicujus facultatis, isti­us nimirum quae solet in homine Voluntas appellari; atque istam fortasse existimas homini servatam velu­ti propriam illius & peculiarem.

At neque voluntatem homini soli reliquit Thomas, imò inquit, Bruta voluntatem habent. L. c. 6. p. 28.

Judicas aliquam forsan fallaciam verbis subesse, nempe lato quodam (ut aiunt) verborum sensu, illud dici posse, at (que) ita Philosophum hunc intelligendum: verùm Voluntatem propriè dictam, eam nimirum quae consilium praesupponit & deliberationem in agen­do, in brutis illum non agnoscere. At falleris V.D. nam deliberationem iis priùs attribuit, deinde conse­quenter istam, de qua locuti sumus, Voluntatem.

Alterna (inquit) successio Appetitûs & fugae, spei [Page 253] & timoris, 'in caeteris creaturis viventibus, non minùs est quàm in homine: quare bestiae etiam deliberant. L. c. 6. p. 28. Atque ex hoc praesupposito fundamento, fluit illud ut [...], habere ea voluntatem, nempe Bestiae cùm deliberationem habeant, necessariò habent voluntatem. ibid.

At (inquies) si voluntatem habeant & deliberatio­nem, unde profluant actiones brutorum, erunt ipsa etiam actionum suarum domini, erunt fato erepta & libera eodem modo quo homines.

Benè habet quod eodem modo quò homines dixisti; si etenim bruta libertatem habitura solummodò dix­isses, non ferrent istud principia Hobbiana; postquam autem eadem hominibus & brutis contingere asseru­eris, habebis eum suaviter consentientem.

Nimirum non illud agit Thomas Hobbius, ut bru­ta extollat, ut quid divinum istis attribuat, ut in clas­sem humanam promoveat; verùm ut in gregem poti­ùs caeterorum animantium homines deprimat; ean­dem igitur utrisque tum brutis tùm etiam hominibus concedit libertatem, (imò eandem rebus inanimatis tribuere necesse habet, id est, nullam) varietatis acti­onum causas easdem existimat in utrisque

Neque enim id quod intus in homine fit, dum vult a­liquid, dissimile est ei quod fit in aliis animalibus, dum [Page 254] habita prius deliberatione appetunt, ne (que) libertas volendi vel nolendi, major est in homine, quàm in aliis anima­libus. Corp. c. 25. p. 235.

Miraris proculdubiò nova haec audiens, atque ad objectiones te forsan accingis: si ejusdem planè no bis­cum gregis fuerint ista animantia, miraris cur faedera cum illis non ineamus, cur virtutes (morales) in istis non perspiciamus; quin accipe harum rerum rationes, nempe prius illud causam habet manifestam, poste­rius non est tibi concedendum.

Impossibile inquit est (L. c. 14. p. 68.) ut faedera cum brutis faciamus, quia sermonem nostrum non intel­ligunt &c. atque ipse quidem Hobbium minimè intel­ligo (dixit non ita pridem bruta nos intelligere) ve­reor ne mihi sit praecisa spes omnis faederis cum ipso ineundi.

At ais virtutes ea non habere morales, vellem ut i­stud non ita confidenter objecisses, probabo etenim ex Hobbio nullâ virtute, imò nullo omnino numine carere bestias. Primùm de virtutibus, nosti constitui illud à plurimis solere, veluti ratum aliquid, & planè definitum; non solere virtutes morales solas vagari, verùm (cùm in medio, unaquaeque earum consistat) circulum quendam vel corollam complere, pulchrè variegatam, nempe (quod dici solet) nosti catenâ quâdam omnes vinciri, (verbo concatenari.)

Quinetiam illud non ignorans, catenae hujus vin­culum, illud esse quod prudentiam appellamus, medi­umque illud ipsum virtutum à prudentia decerni (ita nimirum se habere [...]) unde il­lud certè sequelâ minimè dubiâ deducetur, neque vir­tutes absque prudentiâ, neque prudentiam absque vir­tutibus extare, imò verò (ne multis te detineam,) nihil vulgatius isto

Quare si prudentiâ non caruerint ista animantia, peracta res erit, mihique non temerè concludendum; [...].

Attende igitur ad Hobbium L. c. 3. pp. 10, 11. Certè (inquit) Prudentia non est, quae hominem à bestia distinguit, sunt enim bestiae quaedam annotinae, quae plus observant, ea (que) quae bona sibi fuerint, prudentiùs inse­quuntur, quàm pueri decennes. Adjicere potuit, quàm senes cùm repuerascunt. Quare conclamatum essecer­nis de omni hu [...]a dignitate; nihil est in quo brutis excellimus animantibus, cùm tamen innumera sint in quibus ipsis inferiores sumus, sive sensuum acumen, sive corporis agilitatem spectemus, atque robur, sive etiam longaevitatem;

Non tu expectas (puto) ut ex Rhetoribus, Poëtis, Philosophis eorum excellentiam evincam. Nempe ani­mus meminisse horret.— Satis est ea nos vincere, neque expectandum est ut vincentibus acclamemus, satis est viribus corporis ejusque pernicitate, nos ab illis supe­rari; interea tamen

Certè caecum eum & invidum esse oportere credas, [Page 256] qui illud nobis saltem non concedat, in vita civili nos illis multis parasangis praestare. Et tamen ipse (L. c. 17. pp. 86, 87.) sex argumentis probare nititur, hâc etiam in re nos superari. Nempe quod ambitione care­ant; quod bonum eorum privatum à publico non dissen­tiat. Quòd malam administrationem se cernere non ar­bitrentur. Quòd colores boni & mali quibus se mutuò fallant, non meditentur. Quòd inter damnum & injuri­am minimè discernant. Tandem, quòd inter ipsa con­sensus sit naturalis non artificialis ex pactis exoriens. Quibus & illud adjicere licet (L. c. 12. p. 52.) carere illa religionis anxietate, quae quidem secundum prin­cipia Hobbiana nullius est usûs, nisi [...] homines cruci­et, eosque inutilibus aerumnis implicet, vitaeque hu­manae miserias ministret.

Nunc autem quid à me expectas (vir ornatissime) num ut adversus profana ista prolatis seriò argumen­tis dissererem, adeoque me sanae mentis hominibus deridendum propinarem, vel potiùs ut eum impium, sceleratum, brutum appellarem? vidi certè intra tri­duum literas ab eruditissimo quodam viro & de Ma­thematicis disciplinis optimè merito, (Christiano Hu­genio) quibus mirari se professus est, voluisse colle­gam meum doctissimum, Geometriam Hobbianam (utpote ab ingenio minimè defaecato profectam) E­lencho serio atque erudito castigare; quid (quaeso) censeret quicquid est uspiam eruditorum hominum, si me discursu sobrio nitentem cernerent, ut ex bruto­rum familia meipsum eriperem, iisque me aliquo mo­do praestantiorem evincerem? vides certè profana ista nullâ ratione à brutescente hoc homine stabiliri; eo­dem planè jure, quo ista divinae mentis privilegia bru­tis concessit, potuit Divinitatem istis ascribere, ritus­que paganorum laudando evehere, illudque Trisme­gisti [Page 257] (sive [...] sive ficti) comprobare; Audi, ô As­clepî, rem magnam; posse nempe homines (per divinae mentis [...] quas ipsis arte quâdam pro arbitri­o obtinere licet) Deos facere.

Atque haec quidem omnia, aliaque ejusmodi infi­nita, cùm gratis ab ipso dicta fuerint, adeoque eâdem facilitate rejici possint, quâ afferuntur, nolo in istis refutandis moram trahere; verùm cùm unum ex iis fuerit quod se demonstrâsse judicat, de eo (tribus, quod aiunt, verbis) dicetur; hoc autem illud est. Nul­lam habere hominem agendi vel non agendi libertatem. Libertas (inquit) talis ut à necessitate libera sit, ne (que) hominum, ne (que) brutorum voluntati convenit. Corp. c. 25. p. 235.

Castigavit eum hoc nomine Cl. Moranus (in Ani­madversionibus) indeque profluentia incommoda o­stendit; nolo actum agere, nolo rem ipsam libertatis humanae tractare; servavimus initio argumentum hoc integrum R do: Bramhallo: Experiemur quâ specie ra­tionis libertatem hanc Thomas sustulerit.

In Appetente (inquit) appetendi causa praecesserat inte­gra, & proinde ipsa Appetitio (ut Cap. 9. Art. 9. esten­sum est) non sequi non poterat, id est, secuta est necessariò.

Argumentum (uti ipse non disfitebitur) de omni causae cujuscunque actione, eodem modo concludet, neque de bruto & homine magis, quàm de Deo ipso erit intelligendum; eritque hoc modo sublatum omne motus initium, atque illud astruendum ex hoc princi­pio, Non esse primum Motorem. Cùm igitur ex aliqui­bus ipsius principiis, primum Motorem agno scendum esse (in quaestione de mundi origine) antehac evice­rim, eumque [...], manifestum est eum hoc lo­co sibi ipsi contradicere.

Imò verò cum Sect. 2. Cap. 3. Exercitationis [Page 258] hujus, (ubi in doctrinam Hobbianam de Causa & Causato, & de Potentia & Actu inquisivimus) illud ostenderim, nullam eum necessitatem in rebus evicis­se praeter hypotheticam (illam quam solent libertatis assertores ultrò concedere) ibique eam quam vocat hujus rei ostensionem vel demonstrationem everte­rim, non opus est ut multis illum hoc loco refutare contendam.

Summa est; aut Deus est [...], aut non est ipse mundi causa, & primus motor, verùm motorem seipso priorem habuit: at mundi causa est (aliquando ipsi Hobbio) primusque motor; [...] est igitur. Quare eversum est argumentum, quo omnia esse ne­cessaria concludit, eruntque alia ipsi argumenta ad Fatum astruendum quaerenda.

Deinde & illud recolendum est, ipsius causae inte­grae definitionem quam habet Cap. 9. (ab ipso jam laudato) illud supponere; eodem instanti quo causa est integra, effectum poni, ideoque nihil aliud esse conclusum ab eo, praeter hoc unum, eo instanti quo res esse supponitur, necessariò eam esse, quod nihil aliud so­nat quàm illud metaphysicotū axioma, impossibile est, idem simul esse, & non esse; verùm ut isto ratiocinio tollatur libertas, sive à prima causa sive à secunda ali­qua, quae condita sit ad primae illius imaginem, nemo sanus (opinor) judicabit.

Imò si sit ex principiis Hobbianis accuratè loquen­dum, non erit dicendum, effectum ex causa integra omnino sequi, cùm illam ubique comitetur.

Nolo dissimulare praeter haec tradita, esse alium in Leviathane locum, ubi hoc ipsum videtur sibi velle, ut tollat libertatem, neque enim finem alium habere ista posse judico: locus est L. c. 3. p. 8. in capituli su­perioris parte extremâ à nobis indicatus.

[Page 259]Ubi ait Imaginationum seriem non prorsus esse ita casu factam, uti nobis videtur. Atque pro argumento vel lemmate illud demonstrandum suscipit, non transire nos ab imaginatione aliqua ad imaginationem, nisi simi­lem prius in sensione transitionem fecerimus.

Verùm dum tu responsionem ad ista expectas, fate­or me stupore quodam (neque etenim sufficit admi­ratio) detineri; miror hominis levitatem & incon­stantiam, miror turbidum ipsius & faeculentum inge­nium, miror gentis nostrae contemptum, cui quidem non erubuit ista exponere.

Phantasmatum in homine series (inquit) est vel ca­sualis, vel ordinata. (de Homine c. 4. initio) At non prorsus ita casualis est uti videtur, hoc loco jam lau­dato habet, atque haec quidem hactenus consistunt; at nullo modo casualis est, ne (que) enim transimus ab ima­ginatione &c. nusquam absque contradictione evadit. Nisi molestum tibi foret, paucis ostenderem hominis ingenium & judicium; nolo te detinere: is scopus est, si modò ullum habuerit, ut tollat libertatem, negan­do casualem imaginationum seriem; argumentum adhibet ejusmodi, ut nihil simile usquam me reperis­se meminerim, nisi forsan illud quo velit illud ipsum stabilire.

Transitio omnis in imaginatione facta, facta prius est aliquando in sensione. Vides sublatam esse semel spem omnem inventionis sive Dialecticae sive Rhetoricae, quae illud habent, phantasmata aliter ordinare quam fue­rint animo objecta. Si quis sit oculis captus (saltem à nativitate) neque concionem poterit ordinare, neque poëma dictare; neque aliam unquam transitionem facere quam audiendo fecerit vel tangendo &c. quàm vellem ut ostenderet Homeri integrum poema eodem ordine quo illud composuit in sensus incurrisse.

[Page 260]At licet Inventionem sustulerit, judicium ejus mirabeî ris, ecce etenim sententiam qualem qualem argumen­to non indigno confirmatam.

Quare (quaeso) necesse est ut Transitio omnis &c fa­cta sit prius in sensu? Attende obsecro.

Quia, phantasmata sunt motus intra nos (reliquiae motuum in sensu) ideo (que) motus in sensu succedentes simul manent, it a ut redeunte priore sequatur posterior. Nem­pe phantasmata sunt naturae prorsus admirabilis, Mo­tus manentes vel stantes, (per aliquot saecula, nam ge­sta puerilis aetatis senes recordantur) motus post ces­sationem redeuntes, & quid est tandem quod ex ista hypothesi non sequatur? Ait L. p. 19. liber am vo­luntatem esse locutionem absurdam. Qualia sunt ista? Venit mihi, nescio quomodo, nunc in mentem sēten­tia futilis & ludicra; Nempe Brutum eum existentem, non debuisse nobis eripere libertatem. Unde haec mihi phantasmatum connexio, unde factum ut Thomae i­maginationem, illud bruti consequeretur? ubi facta mihi ista in sensione consecutio? Inquies hoc ideò con­tigisse, quia de brutorum se esse grege tam strenuè e­vicit, quanquam difficultatem hoc minimè solvat. Quid hoc, quaeso, ad ultimum Romanorum? at vereor ne tibi forsan insanire videar, ad alia transeamus.

CAP. 5. De Animi humani naturâ ejus (que) duratione.

NEmpe duae (uti vides) res sūt, de quibus erit mihi sermo deinceps instituēdus, quarū 1. Altera est de Animi humani natura. 2. Altera de ejusdem animi du­ratione. De his erit mihi quàm potero dilucidè agen­dum, lucem hîc fugit, scilicet Thomas, odit (que), & to­tus ferè in eo est ut sententiam abscondat, quare nul­libi invenies eum de Animi natura, institutâ quod ai­unt operâ agentem, verùm omni molimine conantem, [Page 261] ut absque mentis ope humanae naturae phaenomena ex­ponat, ut hominem in ordinem brutorum deprimen­do redigat, ut obiter aliudque quasi agendo, animum ipsum ejusque immortalitatem tollat; imò hoc qui­dem aperta facie, illud tectiùs, sibique mille locis con­tradicendo, tenebrasque Stygias suae ipsius sententiae, ne à lectoribus percipiatur, offundendo.

Meministi (opinor) me illud dixisse, irrita hâc ratio­ne esse Hobbiana omnia quae hominis naturam respi­ciunt, quia mentem ad hanc machinam movendam (mentem nimirum à corpore diversam) non adhibue­rit, quòd motibus corporeis omnes humanas operati­ones explicet, nihilque aliud adjecerit. Atque ipse jam tum intellexi locum, ubi versarer, atque hanc senten­tiam (absque omni verborum ambitu prolatam) disci­pulorum Hobbianorum calumniae, apertissimè pate­re. Quare utriusque hujus sententiae & illorum & mei­ipsius rationes, afferentur.

Norunt ii qui in operibus Hobbianis versati sunt, ni­hil esse Thomae huic nostro frequentius, quam ut de Mente humanâ loquatur; atque ita loquatur ut men­tem esse aliquid à corpore diversum statuere aliqui­bus videatur; ita quaedam ipsi officia peculiaria, atque à corporis partiumve ejus osficiis diversa assignat, si­ve officia generalia spectemus, sive animorum (quos vocant) Actus, Passiones, Habitus atque Facultates.

Animam illud esse, quod vitam motum (que) corpori largitur, ipse statim Leviathanis initio innuit (nempe in proaemio p. 1.) Mortem ( L. p. 188.) ita explicat, ut sit separatio animae à corpore. [Page 262] Quod ipsum naturarum (ut aiunt) atque essentiarum diversitatem arguit.

Imò multa habet animi peculiaria, non solùm no­stro judicio verùm & ipsius, ut videtur: de animi fig­mentis loquitur L. p. 5. de Venatione animi. L. p. 9. de Discursu Mentali longas orationes instituit L. c. 3. & 7. nempe de his agere videtur tanquam propri­is animorum; animorum inquam, non corporum hu­manorum, sive integrorum, sive partium eorundem.

Quinetiam de motibus animorum agens (quosdam imò plurimos, licet, corpori communicet) nonnullos tamen animo servat. Ita de Voluptatibus animi, loquen­tem eum habemus L. p. 25. de Animi delectatione H. p. 76. de Voluptatibus quibusdam quae non sint organi­cae H. p. 78. 79. in Libidine (inquit) voluptas est, non Sensûs solius, sed & Animi. H. p. 106. ita ut animum à corpore sejunctum agnoscere eum videatur esse ma­nifestum.

Porro sunt Animorum etiam habitus quidam, vitia nimirū & virtutes, de Vitiis animi loqnentem eum in­venies H. 124. & alibi de Generositate virtute quorun­dam animorum peculiari L. p. 74.

Imò non opus est ut verba fundam, Ecce manife­stior est haec res, quàm ut ullâ possit ratione tegi, ut ullâ fronte negari, nempe de viribus humanis agens quàm accuratissimè (pro more suo) eas in duas classes discernit (tum H. p. 84. tum in Leviathane p. 41.) facultates inquit humanae duplices sunt, viz: vel Cor­poris vel Animi facultates.

Mirari proculdubiò caepisti V.D. quid mihi fuerit in animo, ut Thomae sententiam ascriberem, ab ejus mente alienam adeò: vides eum planè [...], ni­hilque esse quod in istis culpare aliquis possit. Quin audi igitur quid velim.

[Page 263]Non unquam ea mihi mens fuit, ut illud intelligi vellem, Thomam non habuisse ea quae sententiam ip­sius everterent, cernis potiùs evicisse me omni ferè in re sentētias eum proferre sibi invicem obviantes & a­rietatione crebrâ se impetentes. At inquis si modò sententias habeat contrarias, cur hanc ipsi potiùs quam illam attribuis? accipe paucissimis hujus rei rationes; nihil certè mihi apertius est quàm Thomam libellum de Homine scribentem in alia sententia fuisse ab ea qua fuit, sive Leviathanem scribens, sive libellum de Cor­pore, quàm credidisse eum antehac, mentem esse à corpore diversam; nunc autem in aliam sententiam transiisse: illud ex quibusdam citatis, de voluptatibus inorganicis; de animi perenni duratione, postea ci­tandis, manifestum esse; quare repudiatum istum li­bellum ab ipso credo, quod in ipsum jam senem saepi­ùs insurgat rebellis: ejusque in postremis (quos ma­gis diligit) mentionem factam esse nullam; imò lo­cum istum bis jam tractatum (in libello de Homine, & in Leviathane) sibi quasi adhuc integrum servatum, in Libri de Corpore conclusione.

Verùm quid clarius, quid evidentius (inquis) esse potest, quàm eum in postremis operibus (Leviathane & de Corp.) ita de mente locutum, quasi esset sub­stantia quaedam, etsi non incorporea forsan, à corpo­re tamen humano diversa? Dicam; neque ambages se­ctabor. Mihi certè manifestum est, ea quae his libris de Animo habet (sensu jam explicato) non nisi popu­lariter dicta fuisse, nem pe formulas istas loquendi non sine quadam excusatione & praefatione adhibere solet, ita de animi discursu loquens, Corp. p. 229. illud in­quit, quod appellari solet Animi discursus. Ita de Ima­ginationum serie locutus, L. c. 3. initio, & de discur­su Mentali, cautionem hanc tempestivè adhibet Men­talem [Page 264] dici solummodo, ut distinguatur à verboso, caeteraque omnia eodem modo sunt intelligenda.

Verùm— ad populum phaleras. Non jam quaerimus quidnam ipsi visum est stylo vel Oratorio, vel Poeti­co proferre atque ad vulgi mentem; verùm quaenam sit ipsius sententia, vel quid libri ejus postremi in fun­do habent; protrahendus est igitur in lucem philoso­phicam. Quaerenda est animi ejus sententia eaque verbis apertis coram te judice exponenda in lucem, fugatis tenebris & larvâ omni detracta non aliter ac cùm,

(Quod de Caco habet Virgilius.)

Neque verò ego te V.D. diu detinebo sive in sen­tentia ejus eruenda, sive refellenda. Accipe eam paucis.

Scilicet, cùm sit, quicquid est uspiam in universo, vel Substantia vel Accidens, sit autem Substantia, ali­is vel Incorporea vel Corporea, Substantiam incorpo­ream nonnisi destruentium se mutuò vocabulorum connexionem ipse ubique affirmet, necessariò illud se­quitur, ut ex sententia ejus, anima sit vel Corpus vel Accidens, Corpus autem non est, neque enim usquam hoc (in postremis ejus operibus) innuitur. Quare Ac­cidens est, illudque pro sententia Hobbiana est sumen­dum. At (inquies) non esse hominis cujusvis sententi­am, hujus praesertim qui contrariis abundat, ex ratio­cinio solo colligendam, quinimò ex verbis ejus aper­tis inferendam atque palàm ostendendam.

[Page 265]Quanquam rigoris hoc sit alicujus, nolle in au­tore qui demonstrationes severas, & accuratissi­mas rerum tractationes ubique pollicetur, illud admittere, ut methodo Analyticâ (sententiam quam­cunque ut veram supponendo, eamque in principia resolvendo) sensus Autoris ejusque tandem principia eruantur, experiar tamen quid possim hoc modo o­stendere.

Dixi Animam ex mente Hobbiana Accidens esse debere, per animam intelligunt omnes Formam hu­manam quae dat homini Essentiam. En igitur (Corp. c. 8. §. 23.) haec habet. Accidens quod subjectum su­um denominat, Essentia dici solet, ut Rationalitas ho­minis dicitur Essentia, eadem (que) Essentia quatenus Ge­nerata, Forma dicitur— Corpus autem respectu formae, Materia nominatur.

En igitur forma hominis, unde Homo nominatur, Accidens est. Quare inquirendum ulteriùs est, quid sit Accidens, & quodnam illud sit Accidens, quod hoc nomine tam praeclaro dignum ipse censeat. Ac­cidens (inquit Corp. Cap. 8. §. 2.) est concipiendi corporis modus; quare hoc saltem evicimus, Animam esse Corporis humani modum aliquem. Et cùm modi omnes Corporis vel in extensione (quam figura, si­tus & siqua sunt ejusmodi comitantur) vel in motu consistant, aliquis hoxum modorum erit ipsi necessa­riò anima humana. Nempe vel partium omnium Harmonia & Crasis, vel partium motus, vel ut sit ha­bitus quidam (aut habitudo, si eo modo loqui conce­datur)

Vel ut sit Actus aliquis, quem ab Aristotele [...] vocare consuevimus, atque ille actus nihil aliud in se habere praeter motum localem. Quaerendum igitur est utrùm sit anima Thomae nostro Harmonia, vel Mo­tus, quorum altera nil nisi relationem quandam di­cit, alter habet quid positivum ut loquuntur.

Atque imprimis manifestum illud est, Animam & Vitam idem Thomae significare. Nempe L. c. 46. p. 373. illos vehementer ridens, qui animam corpori superstitem esse judicant, hâc ratione illud facit quod Anima sit Vita. Hoc (inquit) [...] homines ter­rent, dicentes Animam, id est, Vitam separatam &c.

At manet adhuc illud quaerendum, an vita ipsa sit Harmonia, an Motus partium localis: Habebis igitur eum disertè sententiam suam explicantem, in Objecti­onibus in meditatiōes Cartesii de prima Philosophia. Notum illud est, neque ipse diffitebitur Objectiones Tertias ab Hobbio factas esse, nempe ingenium Hob­bianum admirabile perfectè redolent (pingue nimi­rum & minimè defaecatum) miratur Cartesius, ad obje­ctionum finem accedens, nullam eum hactenus rectam illationem in istis objectionibus invenisse (Resp. ad obi. 12.) quod nemini praeter Hobbium convenire potest. Verum quid opus est argumentis? habebis V.D. proculdubiò confitentem reum.

Ipse igitur in Obiectione quarta haec habet. Quid jam dicimus, si fortè Ratiocinatio nihil aliud sit quàm co­pulatio nominum, — si hoc sit, sicut esse potest, ratiocina­tio dependebit à nominibus, nomina ab imaginatione, & imaginatio fortè sicut sentio, ab organorum corporeorum motu, & sic Mens nihil aliud erit, praeterquam motus [Page 267] in partibus quibusdam corporis organici?

En! habes apertè animi sententiam Hobbiani, nempe mentem nihil esse aliud, praeter motum in parti­bus quibusdam corporis organici; Imò (inquis) nondum est aperta, ita senilem illam vocem, fortasse, perpetuò suis immiscet, Quid dicimus (inquit) si fortè &c. & Imaginatio fortè, sicut sentio. Verùm enimverò ini­quus es V.D. ista si objicias; illud si fortè enim non ad sententiam ejus, sed ad rem ipsam est planè refe­rendum. Fortè ego sentio &c. nihili eslet & puerilis lo­cutio; imò, esse hoc potest; fortè verum est, certè sic sen­tio; hic certè sensus est verborum. Apertum igitur & manifestum est, mentem nihil aliud esse praeter mo­tum &c. ex sententia Hobbiana.

Quare sensum ejus eruimus, videsque illum ex eo­rum numero esse adversariorum quos longè difficili­us est invenire, quàm vincere & prosternere. Quid e­nim ad ista dicemus? Cùm sit illud manifestum, quod habet Cartesius, nempe eodem jure, quo conclusit mentem esse motum, potuisse eum concludere terram esse caelum (seipsum esse avem Minervae sacram) vel quicquid demùm ipsi placuerit. Quis nisi mente fu­riatâ foret, hoc modo concluderet? quis nisi furore percitus ejusmodi sententiam (à quâ omnis humana ratio abhorret) effutiret? Imò verò furore correptus est planè, non Musarum aut Apollinis sed Dionysi, hinc est quod magna meditatus & grandia pollicitus, ebrii alicujus instar, dithyrambicam quandam effun­dit Philosophiam. Ita mihi Horati [...]num illud in men­tem revocat, Ubi grandia exosus,

Tandem evaporato hoc spiritu, quasi somnolentus exit

Non alio certè modo Thomas hic noster Philoso­phiam exorditur (Nobilem sc. illam Philosophiam) ab Academiarum totius orbis, Philosophorum (que) quot­quot fuerunt unquam contemptu incipit; Vult ipse Em­pusam exterrere at (que) abigere. Confidit omnia (non ali­ter quám Euclidis elementa) esse legitimè demonstrata, Invidiam augendo ulciscetur. Ecce ut

Verùm ad conclusiones accedens (ubi de rebus maxi­mi momenti agitur) & ad Fabulae Catastrophen, hu­jusmodi Colophone rem omnem, aut ipse claudit aut saltem claudere eam debet, Quid jam dicimus, si fortè sit, sicist esse potest, si fortè sicut ego sentio &c. ubi nervi eum deficiunt animique, & serpit humi timidus pro­cellae: ubi postquam à rebus excelsis atque sublimibus Jove & Musis exorsus est & mirabilia pollicitus (ut­pote diem inferendo, ut abigatur Empusa) nos tandem in specus tenebroios atque obscaenos ducit, &

At vereor V.D. ne contagiosa sit ista Hobbii insā ­nia, ita me penè coëgit ut insaniam. Quin igitur ad ejus sententiam redeamus. Ait Mentem hu­manam nihil aliud esse praeter motum in partibus qui­busdam [Page 269] Corporis organici. Videamus quid inde sequa­tur. Sequitur nimirum, ut corpus insensile vel ex in­sensilibus compositum motu locali agitatum, ea om­nia perficiat, quae menti ab ipso ascribuntur. Qualia sunt ista.

• [...]. C. c. 25.
• Notiones fingere. L. p. 5.
• Verba intelligere. L. p. 8.
• Artes & Scientias inveni­re. L. p. 22.
• Voluptates etiam inorganicas percipere. L. p. 25. H. 78.
• Res per phantasiam transe­untes observare. L. p. 33.
• Ingeniū acquirere. L. p. 35.
• Conari ut Libidines sub­jugentur. L. p. 39.
• Venationem vel scrutini­um Phantasmatum insti­tuere. L. p. 9.
• Studere at (que) consequentias intelligere. L. p. 12.

Certè infinitus essem, si omnia ea loca notare vel­lem, ubi de Mentis operationibus ipse loquitur: ap­pello communem hominum rationem, me nihil ipsi affinxisse judicabunt, illudque me non temerè enun­ciâsse, non solùm bruta animantia verùm & ligna & lapides (quorum nihil absque partium motu, aut est certè, aut esse potest) hoc modo fieri intelli­gentia, hominique nulla in re cedere debere; quinimò ex quovis ligno fieri Mercurium, eumque intelligen­tem. Neque ipse valebit unquam adversus hanc sen­tentiam adferre aliquid, quod ipsi sibi non repugnet, Nempe si vis omnis sententiae sit in voce ista Organica, assignabit organici intellectionem, nonnisi ut instru­menta sunt; illud autem cujus instrumenta fuerint, Animus dicetur.

Verùm istis omissis, ego paucis ostendam, etiamsi millies ringatur Thomas (vocesque istas ex hominum consuetudine abolere vehemētissimè contendat) men­tem humanam Substantiam esse, eamque incorpoream dicendam, imò illud ex Thomae ipsius supremis [Page 270] operibus necessariò consequi & fluere.

Meministi V.D. me Thomae discursum omnem quo substantias incorporeas veluti Empusam abigere con­tendit, in superioribus (nempe p. 35.) ad examen re­degisse. Quinetiam ex sui ipsius principiis & dogma­tis evicisse, aut Deum esse debere substantiam incor­poream, aut esse omnino (quod Deus ipse prohibeat) tollendum. Imó verò ex positione motoris primi, & ex axiomatis Hobbianis, de motuum corporeorum causis, esse eum necessariò & incorporeum & [...]. Ostendendum nunc est (quod & antehac suscepis­se me memini) ex ipsius Thomae dogmatis mentem humanam non esse motum, sed esse substantiam de­bere, eam (que) incorpoream. Nempe ex Thomae sen­tentia Corp. cap. 11. constat, illud necessariò statu­endum esse, hominem eundem esse, Senem, qui fuerit Ju­venis (hoc inquam statuendum esse) ne confundantur omnia jura humana. Et cùm quaesirum est unde fieret ut sit idem; in ea sententia se esse professus est, eundem esse hominem, propter formam talem, quae est principium motûs, & fuit in generatione. Quinetiam illud planè statuit, infantis & senis non esse idem corpus.

Ex istis igitur ita disputare licet; homo est idem ju­venis & senex; atque à forma sua habet, ut sit idem; forma hominis illud est quod mentem Hobbius & ego appellamus: Deinde idem est homo, propter aliquid quod idem manet per totum vitae spatium (Nempe manente identitatis (ut loquūturpri) ncipio, idem ma­net individuum Corp. p. 83.) Quare mens hominis eadem manet per totum saltem vitae hujus spatium: At corpus hominis non est idem infantis atque senis; Mul­tò minus idem est motus permanens, partium quarum­cunque corporis humani. Quare ne (que) corpus, ne (que) mo­tus corporis esse potest mens humana. Incorporea est igi­tur, [Page 271] illudque ex principiis Hobbianis, ultimisque eius laboribus necessariò evincitur. At verò substantiam e­am esse manifestum est, ex ipsa substantiae notione. Nempe principium est & causa motuum, ex sententia hujus Philosophi, subjectum est ultimum modorum quorundam (qualia sunt ea omnia jam supra recensi­ta, aliaque innumera de quibus nunc non est dicen­dum) nempe cogitationum omnium. Substantia est igi­tur incorporea mens hominis, illudque ex ipso Thoma legitimè atque accuratè conclusum esse existima­mus.

Vellem, ut argumenti elenchum ostendantii, qui Thomam admirantur; eumque à faeda sui ipsius con­tradictione vindicent; at magistri curam non ha­bent plurimi, modo Tanti (quantum esse cernis) Phi­losophi nomine, Deum ipsum, Mentem (que) humanam immortalem negantes, se possint defendere.

Ultrò nimirum concedentes audivi, Thomam esse hominem in sententiis inconstantem, sibique millies contradicentem, neque in libellis solummodò diver­sis ejus, hoc contingere, verùm in iisdem libellis in e­âdem saepe periodo, (adeoque nihili eum esse) atta­men dignum eum esse quem admirentur; ideò quia ausus est sententiam ipsis gratissimam palàm efferre: se verò scire quaenam (ex diversis effusis) sit animi ejus sententia, eam nimirum ubi (que) quam nos turpissimam opinamur. Quare non satis esse Thomam suis ipsius viribus evertere, eiusque contradictiones ostendere, nisi & istas sententias, quas hîc illîc insanus evomit, evertam.

Verùm iniqui sunt isti rerum nostrarum aestimato­res, voluisti V.D. ut de Thomae operibus (qui antiquos recentes, homines privatos, Academias publicas, uni­versim omnes, fastu minimè ferendo sprevit & lacessi­vit) [Page 272] quid sentirem efferrem, hic mihi scopus praecipu­us, ut sciret nostra praecipuè juventus qualis esset, ut sentiat qui vir siet. Quanquam illud neque negligen­dum esse judicarem quod ipsi postulant, neque omni­no neglexerim. Quod ad rem praesentem attinet, erit certè aut motu corporis peragendum omne mentis humanae officium, aut erit mens incorporea statuenda, substantia (inquam) incorporea, illud & omnis ratio fugit atque aversatur, hoc igitur concedendum: Vel si Hobbianorum ratio illud non refugiat, mentem ita explicent, ut in absurditates minimè ferend as non in­cidant, eorumque ingenium laudabo.

Cernis interim quid Antesignano eorum acciderit. Et nosti me alicubi mentis humanae naturam incorpo­ream pluribus ostendisse; Summa est, nullo modo intelligi potest, quomodo corpus hoc vel illo modo agitatum, actu reflexivo rem aliquam percipiat. At verò in homine innumera sunt, quae non hoc solum habent, sed & vim omnem Imaginationis excedunt, tum in simplici objectorum apprehensione, tum in ju­dicio, tum in discursu, tum in lucta cum carne, aliis­que infinitis. Notionem universalem quamcunque, vim omnem Imaginationis, qualem Thomas describit, excedere, in hoc opusculo supra ostendimus; ipsa ap­prehensio substantiae incorporeae, nulla vi corporis, sive quiescentis, sive moti perficitur, quod tamen de Deo vel concedere (fremat licèt & maximopere re­clamet) necesse habet Thomas ipse, vel suo ipsius judicio, erit Atheismi manifestus. Neque ullius mo­menti est illud quod hoc loco objiciunt, non nos ha­bere de Deo Ideam aliquam perfectam, verùm in om­ni inquisitione de Deo nonnisi negando nos procede­re: Nam & illud, negare attributum aliquod de Sub­jecto, quandam subjecti ipsius apprehensionem, ut [Page 273] etiam Attributi praesupponit. Ego mentem meam ne prolixus sim, uno (quod aiunt) verbo, expli­cabo.

In quaestione de primo motore, illud evincunt ul­tima Matheseos principia, & communes notiones, pri­mum esse motorem statuendum; qui Accidens esse non possit: quare substantiae alicujus notionem habe­mus, qui sit primus motor. Deinde, ex corporum mo­ventium & motorum affectionibus consideratis eum Incorporeum esse concludimus, id est negandam esse de Deo corporeitatem; quare notionem aliquam sub­stantiae habemus, de qua sit neganda Corporeitas, id est, notionem aliquam substantiae incorporeae, atque hoc quicquid est notionis, quamcunque fuerit imper­fectum, assequi nullo modo potest Atomus aut Ele­mentum, eorumve combinationes localiter movendo. At verò quamvis de Apprehensione simplici res non foret (prout tu esse cernis) manifesta, tamen ut judi­cium, id est, affirmatio vel neg [...] fiat, carnis, vel san­guinis, vel vaporis motu, intelligi nullo modo possit. Movet (inquit Thomas) objectum aliquod orga­num suum, & fit phantasma objecti, & illud fit denuò, & excitatur novum phantasma, id est no­vus motus: verùm praeter motus istos, est quoddam Iudicium, de ipsa phantasmatum similitudine, vel dissimilitudine, de convenientia respectu tertii alicujus, aut inconvenientia, neque dicere ul­lo modo potest, nisi mentem à corpore diver­sam adhibendo, vel unde, vel ubi sit excitatum hoc judicium.

Quod autem de Iudicio dictum est, illud Discu [...] ­sui multò magis convenit, qui tria semper habet judi­cia, atque ex duobus tertium elicit; nempe intelli­gi nullo modo potest, quomodo Caro motu lo­cali [Page 274] esficiat, ut admiranda ista & praeclara phaenome­na, in Artibus & Scientiis (vel speculativis, ut loquun­tur, vel iis quae vitae hominum communi inserviunt) explicentur.

Multo minus (si nihil aliud in homine sit praeter motus corporeos) explicare unquam valebunt, aliquid eorum quae sentiunt ii qui ventri minimè inservientes & libidini, sed cupiditates reprimentes vitamque co­lentes severiorem, gratissimam olim expectant & fae­licissimam immortalitatem.

Scio risurum eum esse ad ipsum Immortalitatis no­men, quare vellendus est atque cogendus ut mentem meam capiat, nempe non hîc assumo nondum evictam animi human: Immortalitatem; verùm ipsum nullo modo ex phantasmatis ab ipso descriptis, eorundem ortu vel progressu, explicare posse contendo (vel ali­um quemque qui mentem à corpore diversam non ag­noverit) phaenomena ista quae sententiam de Animo­rum immortalitate in hominibus consequuntur. Ve­rùm expedire potiùs existimamus, ut de Quaestione secunda verba faciemus, quae est de ipsa Animorum Duratione.

II. Quaeritur hoc loco an mens humana sit Immortalis. Ubi duplex etiam est inquisitio instituenda, nempe quae sit Thomae sententia, quid sit in rei veritate statu­endum; neque tamen horum utrumvis longam ali­quam desiderabit orationem post illa priora satis a­pertè tradita, nempe si Spiritus sit mens hominis à corpore diversus, erit Immortalis; Si sit substantia in­corporea (quod evicisse me autumo) erit naturâ suâ Immortalis. Contrà si corpus sit (ut Atomus) fieri potest, ut sit incorruptibilis & immortalis; si verò motus sit vel modus corporis Organici (complexim sumpti) non solùm immortalis non erit sua natura, [Page 275] verùm nullâ vi (non ipsâ vi divinâ quantum humana mens capit) fieri potest ut morti supersit, vel ut eadem sopita resuscitetur. Cùm igitur Mentem esse motum statuat, nihilque aliud praeter motum partium qua­rundam orginicarum localem, vides quid sit ipsi ne­cessariò statuendum.

At dices immitiùs me illum tractare, dum senten­tiam ejus ratione atque argumentis eruo; imò ficta haec omnia esse, quae in quaestione sive de Animi natura, sive ejusdem duratione, hactenus ipsi tribuimus; nem­pe Thomam & Christianum esse, & agnoscere Ani­mam Hominis Spiritum esse, & immortalem. Hoc ipsum nempe disertis verbis affirmat (de Hom p. 136.) Nos (inquit) qui sumus Christiani, agnoscimus Ange­los esse, & bonos & malos, quinetiam Spiritus esse, & A­nimam humanā esse Spiritū, & illos Spiritus esse immo­rtales. Imò ipso in Leviathane (c. 8. p. 38.) non credere Spiritus esse, proximum est (inquit) Atheismo aperto.

Et erat ea mens (ut videtur) aliquando Thomae hu­ic nostro. Nempe animo vegetior aliquantò, Christi­anus erat, Spiritus agno vit, animam humanam esse Spiritum & immortalem, atque statuisse videtur, Christianum eum non esse qui ista non agnosceret. Verùm enimverò haeret adhuc mihi scrupulus minimè avulsus, non esse eundem hunc Thomam subdubito, qui libellum istum de Homine composuit: Certè men­tem mutavit, quare non est idem, vegetior aliquantùm & valentior animus ipsius, se nunquam moriturum iudicabat;

Verùm nunc frigescens aliquantulùm senectute & [Page 276] annis succumbens se statim animumque ipsum existi­mat moriturum. At mihi quidem placet vegetioris atque junioris sententia; illamque praeferendam senili huic, ipsius (in hâc re) Symmista (Lucretius) docebit.

Quare non est, ut succenseat, si juniorem illum Thò­mam, senescenti huic nostro praeferamus.

At non, inquis, jam illud quaeritur, quaenam sit praeferenda, sed quaenam sit ipsa Thomae de Durati­one animorum sententia, dicam.

Animam (inquit) Hominis, esse naturâ immortalem, Error est plane. (L. c. 44. p. 339.) At inquies hunc esse sensum, errare illos qui existimant animi immor­talitatem naturaliter posse ostendi, qua in re non­nullos pios & fideles sibi consentientes habet, tol­lentes à ratione quod fidei tribuant: Ratione, inqui­unt, hoc non innotescit, quare ad Scripturas fugien­dum. Imó verò inquit animam naturaliter Immorta­lem esse, ex Scriptura non est manifestum. (L. p. 240 241.) Dices ferri hoc etiam posse, nempe voces istas natura­liter immortale, in Scriptura non occurrere. Verùm quid sequitur ambages? dicat velim non de mortali­tate, verùm de morte ipsa, an moriatur animus ex ejus sententia, vel non moriatur. Imò moritur (in­quit) totus, & mortuus manet us (que) ad Resurrectionem generalem. —Et vita hominis immortalis (anima autem & vita in Scriptura idem plerum (que) significant) in ho­mine, ante Resurrectionem, & diem Judicii, non in­cipit; causam (que) habet non naturam (hominis) specificam, [Page 277] sed promissionem. (L. c. 38. p. 240. 241.)

Habes nunc integram ejus sententiam de Animi duratione tum Philosophicam, tum etiam Theologi­cam; extingui eam scilicet in corporis occubitu, & ante Resurrectionem non reviviscere, nempe amplia­tionem istam, diem (uti credit) longissimam assecu­tus, de reliquo non est admodùm sollicitus.

Quaenam sit illius de Scriptura ejusque autoritate sententia, erit alibi dicendi locus, sufficiet hoc loco o­stendere, repugnare ejus sententiam, tum Scripturae sacrae, tum etiam rationi. Quod ad primum, Scriptura sacra statuit mentem humanam, tum durare post mortem, tum etiam Corpori in Resurrectione re­uniendam; quorum neutrum, sententiam ejus de animi natura ferre potest. Quid opus est ver­bis?

Motus, suo dissoluto mobili, durare nullo modo potest, quare neque mens poterit Hobbiana, morti corporis superesse.

Motus (nempe idem numero motus, de quo u­bique loquimur) non potest cessare, & deinde post aliquod tempus resuscitari, cùm igitur homo dicatur idem à forma, forma autem ex mente Hobbii sit motus localis, restitui nullo modo post Psychopannychian. & resuscitari potest idem homo; Cùm igitur illud datâ operâ contendat asserere, Scripturam, hominum resurrectionem; (eorundem nimirum qui morian­tur) nullo modo ostendere valebit unquam, senten­tiam ejus Scripturae sensui è diametro non obversari. Ista inquam concedere, ipse necesse habet, absque ullo Scripturae S. scrutinio: At malè eum habebit (opinor) hoc loco, quod Scripturam in partes (fronte verè Hobbianâ) vocare non erubuerit; quae mille testimoniis, ipso (que) spiritu earum & genio, cras­sos [Page 278] hujusmodi homunciones obruunt; quidni etenim homuncionem istum appellem, ubi cum Prophetis, Apostolis, imò Christo ipso instituenda est compara­tio? Ait hic Senex (sibiipsi olim saniori contradicens) Mentem, ejusmodi aliquid esse ut non si t à corpore diversum, ut non sit substantia à corpore quod inco­limus aliena, ut non sit corpori superstes, audetque ad Scripturas provocare. Verùm ipsae sacrae S. de cor­pore atque animo sive mente, velut oppositis & diver­sissimae naturae Substantiis, ubique loquuntur. Nempe si originem spectemus, Corpus humo, Anima (vel mens vel spiritus) Deo ipsi originem peculiari modo ex sensu S. debet. Finxit Jehova Deus, hominem de pulvere terrae; Ecce Corpotis originem: Sufflavit (que) in nares ipsius Spiritum vitae; En principium vitae huma­nae à Corpore diversum! Gen. 2. 12. Redeunte ipso pulvere in terram; redibit Spiritus ad Deum qui dede­rat eum. Eccl. 12. 9. Ecce manifestam antithesin! Eo­dem modo Author ad Heb. parentes Carnis à patre Spirituum contradistinguit. Imò Christus ipse nolite (inquit) illos timere qui Corpus occidunt, animam au­tem occidere non possunt, sed eum potiùs qui cùm occide­rit Corpus, Animam potest mittere in Gehennam, Luc. 12. Quid quaeso, num modum, num motum corporis (corpore ipso, vel dissoluto, vel quiescente) mittet in Gehennam?

Imò verò scriptum est inquit Christus, Ego sum Deus Abrahaam, Isaac, & Jacob: Deus est autem vi­ventium non mortuorum, utrumque Saducaeorum erro­rem ictu uno configens, qui & resurrectionem simul & spiritus negabant (in eo certè Hobbio sapientiores quod sententiarum dependentias atque sequelas in­telligebant.)

Nolo prolixus esse in re apertissima, Christus mo­riturus [Page 279] Spiritum Deo commendat, Stephanus Christo, Paulus cupit dissolvi & esse cum Christo, annon haec mentem seu Spiritum corpori superstitem evincent? Christus Spiritibus qui sunt in carcere praedicavit. 1 Pet. 3. 19. Quid sibi vult Historia de Divite & La­zaro? Parabola (inquit) est; nunquam evincet: vidi sub Altari animas eorum qui mactati fuerunt, vidi, inquit, clamantes. Apoc. 6. 9. Annon haec omnia, a­nimarum etiam à morte separatarum durationem aut evincunt aut praesupponunt? certè infinita hujusmodi adferri possent. Promisit Christus latroni fore eum eo ipso die, cum ipso in paradiso, ne quis ad resurrectio­nem olim futuram ampliationem meditetur. Imò Di­abolus Sauli, cras, inquit, mecum eris, quod plus ha­bet quàm morieris, vel [...] descendes. Novi quae regerant, futilia ea omnia. Quare ad argumentum redeamus.

Manifestum est S. Scripturas Animum sive mentem hominis à corpore ejusdem diversum (ita diversum ut ab eo separatim existere possit) statuere, inquam ma­nifestum est Scripturam, hanc mentem Spiritualem, semper esse praedicare; substantiam autem esse à cor­porè minimè dependentem, supponere. Quare Tho­mas Scripturae sacrae manifestò contradicit, asserendo Animum esse corporis motum, ei (que) minimè superesse posse.

Scio haec omnia ex Scripturis hausta à Discipulis ejus rideri, qui Scripturas ipsas contemnunt, verùm meminerint non jam quaeri de Scripturarum Autorita­te, sed earundem sententia, eosque stupidos esse & impudentes, si magistro ad Scr pturas provocante, Scripturam loquentem aùdire noluerint.

Ego interim toto quod aiunt caelo ab hoc homine dissentio, aio nempe animas hominum naturaliter im­mortales [Page 280] esse, illudque non ex Scriptura sola, verùm ex ratione severiore, clarum esse, omnique viro Phi­losopho concedendum; illudque brevissimâ hâc ra­tiocinatione concludo. Substantia incorporea est indi­visibilis, adeoque indissolubilis, adeoque corruptioni non obnoxia, & consequenter immortalis. Mens autem hominis ejusmodi est Substantia, Substantia quia permanens, incorporea qui istiusmodi operationes exercet innumeras, quas motus localis vel Atomo­rum vel Corporum ex Atomis aut elementis compo­sitorum, nullo modo perficere potest; Est igitur ani­ma humana naturaliter immortalis; illudque ab ho­minibus naturali utentibus ratione, conceden­dum.

Quid interim ex adverso Hobbiani? Anima (inqui­unt) quae sit immortalis & separabilis nulla est; quare? quia motus localis est inseparabilis à corpore, neque potest per se subsistere, Anima autem humana motus est, motus localis. Quid? quaeso! motusne est partium localis? ergo non manet, vel ad duo momenta, Idem homo (ne (que) enim forma est eadem) & jura omnia huma­na tolluntur; Suis & ipse viribus ruit Leviathan. At, inquit, licet motus idem non maneat, similis manet ta­men, quare homo priori similis evadet (imò ne (que) si­milis per omnia, sed nolo importunus esse) quid tum? tum, moto corpore, omnes operationes humanae con­sequuntur; satis est! Cernis quâ ratione omnia possint fieri intelligent: ia non ego Philosophum hunc, Trun­cum appellabo, Verùm illud sentio, fieri hoc modo posse, ut Truncus evadat Philosophus, imò Deus.

[Page 281] Sed de his satis, alia nos manent, quare transeun­dum est illicò ad doctrinae Civilis Hobbianae funda­menta.

CAP. I. De Homine, ut est in statu Naturae, ex Hobbii sen­tentia. De Prae-Adamitis nonnulla. De Lege item Naturae, seu regulis Boni & Mali.

PRaeclarè Thomas Hobbius (V.D.) Philosophus Malmesburiensis, atque sapienter, illud sapientis, alicujus ex septem Graecis, praeceptum, laudando e­vehit (L. p. 9.) sc. Respice Finem: Quoniam in omni ne­gotio suscepto, nisi scopus animo, saepiùs agentis, ob­versetur, aut impossibile erit, aut omnino difficile ab erroribus cavere. Quare patiaris (obsecro) frui me sen­tentiae tam sapientis beneficio, respice (quaeso) V.D. scopum ipsum & Titulum hujus Epistolium, neque il­lud requiras, ut in Leviathanis aut libelli de Cive Corpus integrum eorumque sphalmata universa in­quiram. Nempe est ipse Leviathan grandis (ut nôsti) satis, neque pellibus exiguis continetur, ne (que) vero o­tium mihi est, aut animus minutiora prosequi, satis erit in fundamenta ipsius inquirere, quae si luxata fue­rint & fluentia, non est ut aedificia magnopere cure­mus: hoc nempe jampridem initio suscepimus, ut de Civilis disciplinae fundamentis (Hobbianis) diceremus; contraham autem orationem, spatiis (que) modicis con­cludam [Page 282] eam, non solùm eâ ratione, ne taedio tibi sit a­liisque, verùm etiam quia in ejusmodi res incidimus, ubi neque experimentum, neque demonstratio locus habet, quod mihi (in rebus aut Mathematicis [uti nosti] aut naturalibus plurimùm versanti) ingratum esse non diffite or, nempe in istis siqua contingat dis­sensio (quod ex ingenii alicujus perturbati inadver­tentia aut temeritate solummodo evenit) sopitur e [...] statim ratione eousque valente, ut communi saniorum hominum suffragio, pertinax licèt error explodatur; hoc nempe modo explosus nunc est Autoris hujus Te­tragonismus aliaque [...], neque metus est, ut a­liquando molestias eruditis hominibus exhibeant; verùm in iis quae ex arbitrio pendent, sive Humano si­ve Divino, qualia sunt plerumque Politiae atque Re­ligionis negotia, oriuntur saepenumero quaestiones nullis rationis aut judicii humani viribus solubiles, verùm ejusmodi ut aeternas sustinere possint disputati­ones atque lites, cùm nullum habeant (vel sensûs vel [...]) criterion quo possit veritas quaesiti evi­denter innotescere.

Quare miratus su [...] antehac Thomam hunc nostrum in Praefatione ad Lectores libello de Cive praemissa, ista olim scribentem, dabam (inquit) operam Philoso­phiae, animi causâ, ejus (que) in omni genere elementa prima congerebam, & in tres Sectiones digesta conscribebam, it a ut in prima de Corpore, in secunda de Homine, in ter­tia de Civitate Civium (que) officiis ageretur. Ubi post a­liqua praemissa illud suscipit, rem unicam in libello de Cive (ubi de Politia agitur, & de Religione Christia­na) non demonstratam, sed probabiliter positam esse.

Mirabar (inquam) hominis sive ingenium sive felicita­tem, cui datum est rem difficillimam praestare, nempe disciplinae civilis atque Religionis Christianae elemen­ta [Page 283] (quasi Geometricè) demonstrare. Verùm conspe­ctis Sectione primâ & secundâ, ipsoque demum Levi­athane qui omnes aliorum absurditates comprehēdit, mirari prorsus desii; sensi nimirum me voce Demon­strationis ludificatum fuisse, eumque (quod minimè sperabam) paralogismos minimè ferendos & petitio­nes principiorum absurdissimas demonstrationum no­mine praeclaro, insignire solere; illudque tandem com­pertum habui, non alio modo elementa civilia quam fuerant ea de Corpore atque de Homine (in quibus hactenus versati sumus) demonstrata.

Atque hoc quidem mihi nunc manet ut osten­dam. Quare nolo te praefatione aliquâ ampliore deti­nere.

Duo sunt planè fundamenta quibus omnis ejus di­sciplina civilis innititur,

• Quorum
  • Alterum est, esse vel fuisse quendám ho­minum statum, quem vocat Naturalem, ubi sine lege aliqua soluti omnino vagabantur.
  • Alterum est, pactis eos in societatem & Regnum coiisse, Regnum sive imperium absolutum, quod nullam iis omninò relin­quit libertatem.

Haec (inquam) ea sunt principia iique Cardines qui­bus vertuntur omnia quae de rebus Civilibus habet hic Autor. Ista nimirum libello de Cive, atque Levi­athanis (quâ parte Politicas res tractat) velut ultima fundamenta substernuntur; atque haec si forsan pau­cissimis evertero, non est ut hac in re fidem me fefel­lisse (etiamsi ab aliis abstinuero) existimes.

Ponendus est tibi ante oculos hoc Capite status na­turae (quem vocat) ejusque symptomata ad examen Philosophicum redigenda. Nempe summa doctrinae ejus Civilis haec est, omnia naturaliter esse licita, dein­de [Page 284] post societatem initam, ea eaque sola esse licita aut bona, quae Magistratus jusserit.

Sententia prima haec habet, Homines naturâ liber­rimos esse, omnia esse naturâ suâ [...], Boni Ma­lique regulas, naturales atque aeternas nullas esse, ve­rùm eorum rationes ex Magistratûs instituto, primò atque originaliter profluere; atque mihi primo omni­um illud incumbit ostendere, hanc esse hujus hominis sententiam, deinde ea quae in contrarium dicenda ha­beo nonnulla proferre.

Neque verò diu morandum est in sententiae Hob­bianae explicatione, illud ipsum libelli de Cive ini­tium in fronte gerit, illud Leviathan integer ubi­que profitetur, Homines naturâ aequales esse (& fu­isse) Quin jure naturali, omnia esse omnium, omnia naturaliter licere; atque demùm societatis Civilis ini­tium esse à mutuo metu. Quoniam autem existimare potes eum haec ita aut explicâsse alicubi aut explicare potuisse, ut sententiam à nobis ipsi adscriptam non inferant, erit ad Leviathanem ipsum, ubi ista uberiùs tractantur, provocandum.

Ubi vel de re ipsâ in universali (ut loquuntur) loquentem audire potes, vel de speciebus boni & mali speciatim. Nos ex infinitis quibus scatet Levi­athan, pauca in exemplum trahemus. L. Cap. 13. Quod est de Naturali hominum conditione; statuit conditionem hominis naturalem esse statum Belli, sin­gulorum in singulos. (p. 62.) At (que) homines in hac conditione à natura Actualiter positos esse, (p. 63.) cujus positionis con [...]ectarium est (inquit) Ni­hil esse posse injustum, Notiones recti & obliqui, justi & Injusti locum ibi non habere.

Assertionemque istam hoc modo demonstrare nititur.

[Page 285] Ubi nulla potestas communis, ibi lex nulla, ubi lex nulla, nihil injustum. Vis (inquit) & dolus, sunt in Bello virtutes duae Cardinales. Hinc etiam sequitur (inquit) nihil esse Meum aut Tuum.

Cernis ex sententia Hobbiana, hominem à natu­ra actualiter positum in ea conditione esse, ut legem nullam habeat, (nempe legem naturalem) ut regu­las boni & mali nullas habeat ante constitutam Rem-publicam. Hoc nempe illud est quod saepissi­mè in Lev. occurrit, ubi nulla Res-publica, nihil injustum (ut p. 72.) Ubi verò justum nihil, aut injustum, ibi bonum nihil esse, aut malum, sumere cuivis licet, manente versiculo isto [...]. Sed cavendum est, ne quid temerè in hac re concludamus: Solebant hactenus omnes (quatenus ego scio) mortales, justum & bonum veluti termi­nos reciprocos intelligere, verùm ipsi aliter visum es­se; comperies, nempe sejungendum esse justum à bo­no, injustum à malo, nempe p. Leviathanis 152. Ast ego introductam ab ipso distinctionem istam video, ut nebulam sententiae infami offundat, atque ut contradictiones impleat, sine quibus vivere non posse videtur. Interim ne forsan istum in cuniculum se recipiat, verbisque nos eludat, uti facit, ubi legem nullam posse esse injustam asserit, malam posse. (uti L. p. 182. 185. contra communem hominum sensum vocumque usum receptissimum) de bono ipso & ma­lo dicentem audiamus.

Nihil (inquit) absolutè bonum est aut malum, ne (que) est regula ulla communis, Boni aut Mali, à natura objectorum petenda, verùm à persona ubi Res-publica non est; vel in Re-publica à Magistratu. L. Cap. 6. pag. 24.

Cui etiam concinit quod habet (p. 80. Leviathan.) [Page 286] In statu naturae, Appetitus (inquit) est mensura Boni & Mali.

Tu forsan existimas me vi quâdam ista extorquere, neque eum (inter Christianos enutritum) tam crassum aut absurdum esse posse. Quis honestâ familiâ insti­tutus & educatus ingenuè, non ipsâ turpitudine, eti­amsi eum laesura non sit, offenditur? quis animo aequo videt eum quem impurè & flagitiosè putet vivere? inquit Cicero Ethnicus ex faece Romuli. Quid Tho­mas qui aliquando fuit (uti videtur) Christianus? Nempe duo sunt capita quasi generalia, ad quae vir­tutes omnes (non ipsa exclusa religione) referuntur justitia sc. & Temperantia, quarum illius in faederibus & promissis servandis magna pars constat, haec in sen­sualitate, ut loquuntur, domanda, ut plurimùm versa­tur. Quin igitur accipe de rebus istis Thomae judici­um, vox haec, sensualis (inquit) uti condemnatur, locum non habet antequam leges fuerint. L. p. 25.

Faedera autem irrita esse, in statu naturae, statuit. L. p. 68. imò stultum eum esse, & adversus legem naturae peccare, qui promissis staret caeteris fidem fallentibus. L. 79.

Habes ita (que) satis (heu nimiùm) explicatam Thomae sententiā de statu naturae. Ne (que) confundere [...]udicium illa debent quae de lege naturae, de foro interno, & ex­terno habet alicubi, de Conscientia item, reliquisque ejusmodi vocabulis. Nempe facillimum mihi foret (illudque fide loquor bonâ) ingentem contradictio­num numerum hoc modo in Leviathane ostendere, verùm non tam ad phrases quasdam, atque sententio­las attendendum esse judico, quam ad operis funda­menta & compagem; illud ut cernis disertissimè asse­rit, homines eo in statu positos (actualiter) fuisse, ut legem vel regulam boni aut mali (ante constitutam [Page 287] Rem-publicam) nullam haberent; postea, de lege na­turae loquēs, nihil aliud ut plurimùm intelligit, praeter dictamen rationis quo unusquisque ut seipsum ab in­juria defendat movetur: aliquando autem legem na­turalem & civilem eandem esse statuit, nempe se mu­tuò eas continere & coextendi. (ut L. p. 138.)

Hoc (inquam) fundamentum est primum Philoso­phiae Civilis Hobbianae. Quare si nulla fuerit ejusmo­di hominis natura, si nusquam fuerit eo in statu con­stitutus, quem sibi fingit hic autor, caetera vides spon­te suâ ruitura. Quare duae res manent ostendendae, quarum 1a. est non fuisse eum statum hominum natu­ralem. 2a. homines absque legibus boni & mali fuisse nunquam, quin esse quasdam boni & mali regulas, quae naturales, jure merito, dici possint.

Ne (que) verò opus est ut in priore sententia tempus in­sumam, Ecce habemus Thomam ipsum fatentem L. p. 63. Se credere nusquam it a se rem generaliter habu­isse, ut homines absque imperio in statu belli, ut bruta so­lent animantia, vagarentur. Quare manifestâ contra­dictione tenetur, dum homines statu in illo à natu­ra (actualiter) positos affirmat, certè quod nunquam generale fuit, neque naturale (quoad speciem rerum a­liquam) est dicendum.

Verùm quid moror? contrariam planè Hobbianae sententiam veram esse, non solum unicuique nostrûm (non solum cuivis Christiano) verùm & Hobbio ipsi est concedendum. Nempe si ab uno homine originem traxerit universa Gens humana, ab uno inquam pa­rente (Adamo) qui imperium (fatente Hobbio L. 178.) in suos omnes, qui boni malique legem, habuit; nul­lus erit certè locus ejusmodi conditioni (naturali) ubi singulorum in singula jus esset, & omnia omnibus li­cerent.

[Page 288]Hanc autem hominum originem agnoscere, & pro fundamento sumere, debuit ipse Thomas, doctrinam non solummodò Civilem, verùm eam ad normam Religionis Christianae componere aut instituens, aut prae se ferens.

Summa argumenti haec est, nemo doctrinam insti­tuens, Christiano dogmati consentientem, statuere debet conditionem hominum naturalem, qualem Scriptura sacra non agnoscit, vel potiùs conditioni isti contrariam, quam describit Scriptura & pro fun­damento suo supponit. Talis autem est conditio ista naturalis, quam pro fundamento Politiae sumit Hob­bius, quare &c.

Novi parvi eum habiturum esse disputationem om­nem authoritati Scripturae S. innitantem, at illud im­modestè, annon hic ipse est Contentus eâ doctrinâ circa mundi originem, quam suaserint Scripturae sacrae, & quae illas confirmat, miraculorum fama & mos patrius, & legum reverentia debita; (Corp. p. 238.) Quare de hâc re brevissimè dicetur, & ratione Philosophicâ brevissimè evincam, esse credendum.

Aio 1. Scripturas asserere, ab uno Parente totum genus hominum originem traxisse; atque hoc ex serie ipsarum universa, ita apertum est, ut nemo me sanum existimaret, de istis verba facientem, nisi prodiisset nuper (sub PRAEADAMITAE titulo) Liber, cui scopus est omnis ut istam sententiam evertat; imò ab argumentis abstinebo brevitati studens, libelli istius principium & fundamentum, Hobbii bonâ cum veniâ, examinabo. ad ipsum sat citò rediturns.

Scopus libri istius est ut evincat ex sententia Scrip­turae non omnes Homines ab Adamo originem trax­isse, quin fuisse homines (forsan infinitos) Adamo priores: Fundamentum [...] hoc sumitur (unicum [Page 289] quod alicujus vel minimi sit momenti) peccatum nem­pe in mundo fuisse ante Adamum, Vin tu V.D. inte­grum argumentum? En accipe.

Nôsti locum Apostoli, unde argumentum sumitur; nempe ad Rom. 5. 12. 13. 14. praecipuè ex vers. 13. Nôsti (me certè meliùs) Theologos ut plurimùm in eo esse, ut legem illam, de quâ loquitur Apostolus, fuisse legem Mosi datam asserant adeoque pro­positionem primam eos negare. Verùm ego legem Adamo datam fuisse libentissimè agnosco, legem na­turae nempe cordi ejus (ut cum Apostolo loquamur) insculptam.

At nunquam eum evicturum existimo, peccatum aliquando, legem Adamo datam, praecessisse: videamus quomodo argumentum ad hanc rem in­stituat.

Quod (inquit) in mundo fuit us (que) ad legem, illud legem antecessit.

Sed peccatum fuit in mundo us (que) ad legem. Anteces­sit eam igitur.

Scilicet omnis iste liber in hoc tandem resolvitur argumentum. Quanta quantillis innituntur? quis cre­deret pusillum illud us (que) ad monstrum tam immane in se gessisse?

Quare ad fontem potiùs recurramus illicò, dulci­us ex ipso fonte — [...] (inquit Apostolus ad Rom. v. 13.) [...]. Dicimus Aposto­li scopum ad Rom. esse, ut ostendat neminem lege justificari, quin imò peccatum legem semper esse comi­tatum; [Page 290] (ita ut sensus verborum hic sit, quamdiu Lex fuit, erat etiam peccatum; nempe statim à data lege lapsus est Adamus.) Ideoque non benè verti, us (que) ad legem, quin potiùs vertendum fuisse, durante lege, vel quamdiu lex fuit, vel ab us (que) lege, isto [...]. con­comitantiam quandam, non autem praecessionem in­dicante.

Cernis in unius vocabuli ( [...]) interpretatione controversiam esse sitam; & si illud [...], quamdiu significet, atque ita hoc loco reddatur, evanescere statim in auras libri etiam istius fundamentum. Qua­re ad Lexica statim recurrendum, ibique invenies il­lud [...], non solùm us (que) ad, verùm etiam Tantisper, Dum, Quamdiu significare, eandemque planè vim ha­bere cum [...], quae vox saepiùs hoc sensu redditur, ut [...] quoad quis vivet, multa, inquam, ejusmo­di exempla ex antiquis autoribus proferri, à Stepha­no, Budaeo, aliisque plurimis, si tibi sit otium, inve­nies.

Sensus itaque loci istius apertus hic erit, durante le­ge, vel ex quo lex fuit, peccatum fuisse in mundo; ne (que) ex verbis istis Apostoli, locus erit PRAE ADAMITIS: Hoc (inquam) verum erit, etiamsi Autori huic lar­giamur, quod omni vi contendit, nempe locutum A­postolum de lege Adamo datâ, quod tamen non esse necessarium, alii ostendunt: quare lubrico omnino & falso fundamento nititur iste liber integer: quod hîc obiter ostendere visum est.

Cùm autem verba ista Apostoli pro fundamento sumpserit Prae-Adamitarum Autor, cui alia ejus­dem argumenta omnia, nonnisi levissimâ rationis spe­cie suffragentur, possintque illa omnia eâ facilitate tolli, ut institutâ aliquâ oratione (meâ quidem sen­tentiâ) indigere minimè videantur. Ad Thomam re­deo, [Page 291] existimans apertum esse, statum hominum natu­ralem ab ipso fict [...]m, (quem etiam fictum Naturae sta­tum Cicero appellat) Scripturae sacrae (nempe Gene­seos historiae) contradicere.

Atque haec quidem cùm Thomae ipsi satis esse pos­sint, erunt fortasse ex Discipulis ejus aliqui, qui ta­ [...]em mundi originem, omniumque hominum ab uno Parente ortum, ratione manifestâ demonstrari à no­bis efflagitent, importuni nimirum homunciones, at (que) insulsi, nescientes plerumque quid sit ipsa demon­stratio, aut qualia sint ea quae ejusmodi probationes admittant (nempe necessaria solummodò atque uni­versalia, non autem ea quae ex arbitrio dependent, si­ve humano sive divino.) Et tamen licet demonstrari hoc minimè posse judicem, ejusmodi tamen senten­tiam eam esse existimo, quae contrariâ vel diversâ quâcunque sit longè probabilior.

Nempe aut ab uno Parente orti sunt homines, aut à pluribus, aut ortum nullum habuerunt; si ortum nullum homines habuerint, verùm aeternae generatio­nes atque infinitae, unumquemque nostrum praeces­serint, concedendum erit actu infinitum numerum fuisse: id quod principia mathematica, nempe axio­mata evertit, uti & ipse alicubi ostendit at (que) Hob­bium ipsum confitentem, non ita pridem introduxi. Quare relinquitur Homines ortum habuisse aliquan­do, ideoque vel ab uno aliquo, vel à pluribus ortum habuisse.

Et si à pluribus ortum habuerint, fuerunt isti fami­liarum primi parentes, vel à Terrâ ipsâ sponte produ­cti ( [...]) vel à mundi ipsius conditore facti (vel eo modo quem S. literae describunt, vel alio aliquo quem possit aliquis referre & explicare) ut Terra cor­pus iners, atque insensile, vi suâ, absque mentis ope, [Page 292] hominem produceret, ratione utentem, mente praedi­tū, (Thomâ licet reclamante) nemo (opinor) sanus di­xerit. (Memini de Arcadibus me legisse, qui se [...] jactabant, verùm & idem Arcadicum pecus, se Lunam ipsam praecessisse praedicabant.)

Quare eò deducta res est, ut à mundi conditore factum esse hominem, ratio ipsa agnoscat; eritque illud ab adversariis ostendendum, Deum plures diver­sarum familiarum parentes aut condidisse, aut conde­re debuisse, cùm tamen unum sufficere ad finem & scopum ejus assequendum, sit manifestum. Atque hic quidem fatendum mihi est, potuisse Deum plures condidisle, adeoque ratione non posse demonstrari; hoc eum non fecisse, & tamen si rationi nudae (seclu­sâ Scripturarum autoritate) res ista relinquatur, multa esse quae suadeant, ab uno potiùs reliquos om­nes profluxisse, (veluti frustra per plura fieri quod paucioribus fieri potuisset, atque ejusmodi alia) ade­ó (que) hanc ipsam hominum originem & propagationem nullâ ratione saltem quae valida sit aut consentanea, oppugnari posse.

Imò verò, sive mundus aeternus fuerit, sive non aeter­nus, sive parentem unum homines habuerint, sive plures, ejusmodi conditioni qualem fingit Hobbius (ubi omnia fuerint omnium, ubi bellum illud plus­quam Civile exarserit, jus (que) datum sceleri fuerit, ubi regulae Boni Malive nullae fuerint) nullus locus reperi­etur unquam.

Dicimus ab uno parente, ut fonte profluentes ho­mines, nunquam in tali naturae statu collocatos fuls­se; neque boni malique regulas & judicia omnia, à constitutionibus humanis petita, verùm axiomata quaedam (quae [...] principia vocant) habere eos quae ab ipsa natura hausisse non immeritò [Page 293] dici possit. De qua re mihi est deinceps brevissimè agendum.

Atque est ea res quidem difficilis ut explicetur, nempe quâ ratione lex aliqua naturalis dici possit; quanquam nihil frequentius istis vocabulis occurrat. Apostolus hanc legem cordibus inscribi ait, neque ab eo dicendi genere abstinuit Hobbius. Lex naturae (in­quit) id est, praecepta rationis naturalis, cordibus inscrip­ta. L. 282. Verum ipsi non sine multiplici contradi­ctione solenne est ejusmodi sententias saepenumerò proferre, quae nullum admittere queant sensum accu­ratum, atque philosophicum. Quaenam erunt praecep­ta rationis naturalis, ubi ratio ipsa non naturalis, sed acqulsita supponitur? quodnam est illud cordi inscri­bi? num cordis parenchymati? non inquiet; cordi, id est, menti; sunt igitur praecepta quaedam inscripta motui Organorum. Certè innumera hujusmodi oc­currunt apud ipsum de lege naturae loquentem; qua­re non illud mihi vitio vertes, si sensum positionis no­strae philosophicum (non multis) tibi ante oculos po­suero, eumque paulò altius diduxero.

Sententia nimirum haec est, esse quasdam sententi­as seu quaedam judicia de Bono & Malo, honesto & inhonesto, ipsi rationi humanae, ejusque naturae, adeò conformes, ut nemo sanus existens & ratione u­tens, in ea non incidisse potest, vel ut ea possit re­jicere.

Nôsti rem esse profundae speculationis, quae univer­sam ferè naturae humanae explicationem veluti praestra­tam requireret, ut pro dignitate tractetur, verùm illud [...] non expectas V.D. sufficiat ex elementis rem quovis modo deducere, mentemque ita expo­nere, ut ab omnibus intelligatur, quod istis veluti Aphorismis facturi sumus. Ab intellectualibus inci­cipientes [Page 294] ad Moralia progrediemur.

1. Dicimus igitur Primò, esse quasdam veritates na­turâ manifestas, quae sunt intellectûs humani obje­ctum. Nempe facultatem habemus omnes discernen­di Verum à Falso: atque sunt quaedam sententiae (quae­dam Affirmationes & Negationes) in quibus Ratio atque mens humana penitùs absque dubitatione acqui­escit. Ejusmodi Veritates sunt quae appellantur [...] (principia Mathematicorum & Metaphysico­rum) veluti Totum est majus suâ parte. Impossibile est idem simul esse & non esse, neque verò Pyrrho­nii sive Sceptici in istis principiis diversam ab aliis sen­tentiam habuerunt, etiam si ex praepostero mentis ju­dicio existimaverint se ex majore probabilitatis spe­cie, non autem ex aliqua necessitate naturae in istas sententias incidisse. Esto igitur haec prima suppo­sitio.

2. Dico secundò quod ex virtutibus iis, quae sunt in se & naturâ suâ ( [...]) certae & manifestae, sunt ta­men [...] aliae aliis evidentiores, adeò ut illae re­spectu cognitionis humanae priores, hae posteriores, non immeritò dici possint. Nempe sunt praemissae conclusi­onibus priores & faciliùs cognitae. Ita nimirum Peti­tiones atque Axiomata Euclidis unusquisque & intel­ligit statim proposita, & concedit, qui tamen Theo­remata posteriora, ipsaque ultima ejus elementa, aut non omninò unquam, aut non absque difficultate a­liqua intellexerit. Quia nimirum termini istorum Axiomatum sunt sibi immediati atque reciproci; & sunt Axiomata ipsa sententiae quaedam simplices. At Theoremata ista multo discursu, longâ consequenti­arum serie & plurium Axiomatum permixtâ applica­tione deducuntur, & Problematum constructio ex Axiomatum, Petitionum, Theorematum variâ tracta­tione [Page 295] innotescit. Et quamvis ex istis sive Theorema­tis sive Problematis ad ipsa principia fiat discursus A­nalyticè, non minùs quam ex principiis incipiendo ad ipsa Syntheticè provehimur, tamen simpliciora illa quia sunt & magis obvia, rationi omnium hominum consentaneum invenitur, ut ista Priora, haec Posteriora judicentur, ut ista sint horum principia habenda.

3. Tertiò dicimus, esse quarundam propositionum scientiam Naturalem dicendam. Quae quidem propo­sitio, quia lumen maximum est nostrae sententiae alla­tura, de illâ igitur paulò distinctiùs erit agendum. Nempe cùm plures sint modi quibus sententiae alicu­jus cognitio, naturalis & dici possit & consuevit, ex istis tres istos praecipuos seligemus ut de iis dicatur.

1. Dici potest cognitio naturalis quasi fuerit à naturâ imprimente menti humanae congenita & connaturalis, atque hoc modo principia tum Intelligentiae, tum Syn­tereseos naturaliter esse cognita plurimi tum Schola­sticorum tum etiam Philosophorum asseruerunt. Ve­rùm ingenuè fateor me [...] istam nondum intel­ligendo assequi potuisse, atque argumentum Platonis in Menone pro teminiscentia inferenda minimè valere statim ostendemus.

Secundò dici possit Cognitio naturalis quoniam ad illam consequendam valet ipsa ratio naturalis, si sibi ipsi non defuerit. Atque hâc ratione omnis scientia quae propriè sic dicitur (utpote ex demonstratione or­ta) omnesque artes, Verbo, omnium eorum Cognitio quorum habemus aliquando claram, evidentem, à principiis ortam manifestis, intellectionem, Natu­ralis est.

Tertiò dici possit Cognitio Naturalis, à natura, sive causarum omnium complexione quasi suggeren­te, & quodammodo (quasi stimulando) adigente, ad [Page 296] rei alicujus perceptionem, atque ad judicium aliquod faciendum. Verba sunt forsan duriora, mentem meam aperiam. Est ista hominis à natura facta con­stitutio (nempe post tot praemissa quibus Hobbii contrariam evertimus sententiam, illud sumere me nunc posse spero) ut Animam habeat Corpori con­junctam, inter corpora, motus atque affectiones cor­poreas, perpetuò versantem, adeò ut ab ipsa existen­tiae suae origine, & aliquandiu forsan ante Nativita­tem, mal [...]ò magis ante tempus loquelae atque discur­sûs Artificialis, necessarium planè sit ut extensi alicu­jus notionem atque perceptionem habeat, atque adeò etiam Majoris & Minoris extensionis, quinetiam ut perceptionem habeat motûs grati & molesti, seu Bo­ni at (que) Mali naturalis.

Atque harum notiones non magis anima potest effugere, quam possit causarum illam actionem eludere, quarum operatione in hanc naturae condi­tionem productus est. Atque horum quidem percep­tio prima est (quantitatis & motus cum eorundem affectionibus) suntque ut diximus, nobis statim ab ipsa origine, formata quaedam judicia, quae verbis enunciata, principia Mathematicorum exprimunt. Adeò ut mirum non sit, puerum in Menone, Socrati ritè interroganti, atque ter­minos sententiarum explicanti verum respondisse, neque valet (ut cernis V.D.) istud argumentum ut praeexistentiam Animorum aut Reminiscentiam inse [...]t [...]latonicam.

Dici igitur jure optimo potest ejusmodi cognitio Naturalis. Quoniam in hac Naturae constitutione, fieri non potest ut non eveniat; corporibus quibus­dam cu [...]em moventibus, cute cerebrum, cerebro a­nimi [Page 297] perceptionem excitante, & sensum modo suo faciente, atque adeò tandem judicia de extenso & motu, de grato atque ingrato elici­ente.

4. His ita praemissis atque explicatis. Dicimus Quar­tò esse non solùm propositionum quarundam, quas speculativas appellamus, cognitionem naturalem, verùm & principia quaedam practica dicenda esse na­turalia; nempe naturalia planè, modo jam suprà ex­plicato, sunt judicia jucundi & molesti: Naturalis est ortus passionum animi, quae omnes resolvuntur, in Mali fugam, & Boni prosecutionem vel deside­rium. Sunt hi fines à natura ipsa nobis praescripti, quorum in finium accuratâ disquisitione & dijudica­tione, & in mediorum aptorum designatione, omnis humana ratio occupatur. Sentis V.D. quid velim per stimulum impetum naturae, nimirum illum, quo in cognitionem usûs Organorum provehimur, & facultatum. Scilicet ab infantia manuum pedumque usum paulatim discimus, ut ipsi (quantum fieri po­test) nobis ipsis ad finem propositum aliquem asse­quendum, inserviamus. Eodem modo stimulante natura linguae musculos & Thoracis pro arbitrio mo­vere discimus, unde balbutire primùm & post cre­bra incastum facta tentamina, loqui incipimus, ut ubi nos ipsi deficimus, aliorum saltem ope atque adjumento, finem (itidem) desideratum asse­quamur. Naturalia itaque dicenda erunt ista ju­dicia, Bonum esse appetendum, Malum esse fugien­dum (nempe naturale) atque ad istos fines media ubique aptissima atque paratissima esse ample­ctenda.

5. Istis ita explicatis atque intellectis eodem [Page 298] sequetur naturale esse judicium de Beneficio ac­cepto, adeoque de ipsa obligatione morali quam di­cimus, quoniam est inevitabile cuivis judicium de officio quod beneficii notionem ipsam comitatur, (quod est etiam de subjectione despoticâ intelligen­dum) Nimirum cum maximo conservationis atque vo­luptatis desiderio flagrātes, attamen omnibus ferè de­stituti ad hanc rem necessariis, à natura in lucem tru­damur, cum ope atque auxilio aliorum, diutiùs su­stentemur, cùm in aliorum potestate eousque simus, ut possint nos sine ullo periculo destituere, & negli­gere, in tali, inquam, circumstantiarum omnium (quas omnes non est referendi locus) Syzygia; ab ip­sa natura ejusve conditore constituti, effugere nullo modo possumus beneficii atque officii meriti & de­meriti, i.e. boni & mali apprehensionem atque judi­cia de iisdem, quae quidem judicia eâ ratione quod inevitabilia sunt, in ea conditione quâ sumus à natu­ra constituti, Naturalia esse dicimus, & leges naturae quarum à natura ipsa deductionem nunc aliquo mo­do ostendimus.

Non mihi animus est in legum singularum quarum­vis deductionem descendere, propositum est osten­dere quasdam esse à natura praescriptas sententias de Bono & Malo, & quâ ratione (philosophicè loquen­do) naturales ejusmodi sententiae dici possint, neque tamen frustra beneficiis atque officiis naturae momen­ta ae stimamus, cum hâc ipsâ in re elucescat adeò Vir­tutis & Vitii notio eaque ab ipsa natura, non autem à legibus humanis exoriens, ut cùm nulla ferè gens acti­onem aliquam in ingratos Forensem admittat, nihil sit tamen sanis omnibus ipsâ turpius ingratitudine, magisve detestandum. Sunt itaque ipsâ naturâ ordi­nante, & ad ea quasi provocante, judicia de Bono & [Page 299] Malo, quod justum etiam & injustum omnes ante Hobbium appellare solebant, atque uti ex pulsu at (que) agitatione cerebri, inducuntur atque exagitantur ju­dicia atque principia Mathematicorum, ita ex varia­rum rerum atque actionum perceptione & collatione (quae ingerunt sese intellectui, & quas effugere non possumus) oriuntur principia quaedam syntereseos, quae sub legis Naturalis nomine intelligimus.

Sunt haec quidem principia Mathematicis istis po­steriùs hausta ab objectis, notionesque quae subsunt iis sunt magis contextae, verùm naturalia non minùs sunt dicenda, neque puer aliquis (ab elementis natu­rae exordiendo) distinctè atque ordine interrogatus in istis à veritate magis deflecteret, quàm puer iste Socraticus, de quo fumus locuti.

Hâc (inquam) ratione explicari aliquatenus potest, ista impressio, de qua loquuntur in generali: quod ad regulas particulares vel singulares attinet, illae ex variâ objectorum comparatione oriuntur.

Ita ex nostrûm, at (que) mundi ipsius contemplatione, in causae primae agnitionem, primique motoris attri­buta (Adolescente aliquantulùm ratione) paulatim evehimur. Ex consideratione primi illius motoris & nostrûm, in principia Religionis atque Cultûs natu­ralis; ex nostri ipsorum atque aliorum hominum con­templatione, in principia justitiae naturalis incidimus, eâ quidem necessitate & certitudine, ut nulla unquam Gens tā fera fuerit & barbara, quae ista principia (hu­jusmodi judicia atque [...]) non fuerit palàm professa, hinc ista principia [...], legem sempi­ternam, [...] ex Deorum praescripto immutabile, antiqui Philosophi appellarunt, hinc legem hanc cor­dibus inscriptam Paulus esse asserit. Ne (que) inventus est praeter unum aut alterum (Carneadem aut Epicurum) [Page 300] qui justum & iniquum à natura sejunxerit, atque il­lud utili & inutili definiverit.

Verùm non obstat in omnibus naturae legibus, conspicua ubique utilitas, quo minus à natura haec esse dicantur, nam neque partium corporis usus (Physico aut Anatomico se statim ostendens) evin­cit à causa finali, partium figuras, motusque Har­monicos fieri; at illa ab Agente moventur & fiunt. Ita in istis naturae effatis accidit, modo sicet difficul­ter observando, uti imprimentur loquelae, ambula­tionis, atque reverà ratiocinationis ordinatae habitus acquitantur, quorum discendi modum, dum pueri sumus vix animadvertimus, adulti difficulter recol­ligimus. Quae tamen (minimè tum conscii) à natura olim stimulante, hausimus, & naturalia modo à no­bis explicato sunt dicenda.

Atque haec quidem hactenus de statu naturae & de lege naturali [...] effudisse sufficiat. Liceat argumenti summam repetere.

Statuit Hobbius, illudque habet pro doctrinae om­nis Civilis fundamento, statum hominis Naturalem eum esse, ubi bellum est singulorum in singulos, ubi omnia aequalia, ubi omnia [...]: evicimus ejusmo­di statum nullum esse vel fuisse unquam, omnes ab uno parente originem traxisse, eum legem à mundi conditore accepisse, reliquos legem quandam natu­rae habere, sen regulas boni & mali, neque eas om­nes à legibus humanis mutuari, quare ad alterum Politiae Hobbianae cardinem aut fundamentum acce­damus. Ubi de Origine Imperii ejusque Limitibus est disserendum.

CAP. 2. De Imperii limitibus ejus (que) origine, sententia Hob­biana examinatur.

NOlo ut de limite Imperii alicujus materiali, me quis loquentem intelligat, neque enim termi­num eo modo intelligimus, at illud ostendere animus est, quale statuat ipse Hobbius imperium Civile, quousque vim ejus extendat, & quibus rationibus at­que fundamentis sententiam ejus inferat & stabiliat, ubi de Origine Imperii nonnulla erunt etiam brevis­simè dicenda.

Meministi me illud suscepisse, duobus istis, doctri­nae Civilis Hobbianae integrum corpus contineri, in Libertate Naturali atque in Imperio Civili, in eo quod omnia omnibus in statu naturae aequè liceant, atque in eo, quòd nihil in Imperio liceat, nisi quod Magi­stratus (quem uno Principis nomine, licèt variae sint species, deinceps brevitatis causâ indigitabo) jusserit, nempe in statu naturali omnimodam esse libertatem hominibus creditam à natura, in civirate nullam a­licui, nisi uni principi relictam, verùm servitutem summam ipsis impositam, nempe pecus hominum esse servum pecus.

Atque illud jam antehac innotuit, nunc autem hoc potiùs manet ostendendum. Ubi tamen brevissimus sum futurus, quia sententias specie non admodum amabiles sum prolaturus.

Dico igitur illam esse Imperii Hobbiani conditio­nem, ut nihil subditis relinquat, imò verò Deo ipsi nihil, quo possint tanquam Privilegio à Principis [Page 302] Potestate subducto jure bono frui. Sententia illud requirit, ut per omnia rerum genera percurrendo, e­am ex operibus Hobbianis evincam. Ego verò ex Le­viathane illud faciam, possem autem, si res postularet, primò generaliter illud ostendere, deinde particula­tim, per conditiones hominum & status, per rerum species omnes percurrendo.

Nempe cùm nihil sit naturâ bonum aut malum, Principis est regulas boni & mali; cùm omnia natura­liter sint omnium (ex ejus sententia) Principis est re­gulas mei & tui constituere L. 91. Nempe proprieta­tis regulae (sive Mei & Tui) item Boni & Mali, liciti & illiciti, sunt leges Civiles. Miraris quò tendat ora­tio; Ecce enim bonum saltem & malum, meum & tu­um, stabilitum & fixum, & existimare potes me ipso statim in limine impingere, quanquam etenim ante leges has latas omnia fuerint communia, nunc autem Meum esse meum planè, Tuum esse tuum, ut nemo il­lud jure possit eripere, sive de bonis externis, seu for­tunae, sive de internis, aut Corporis aut Animorum, di­catur. At falleris (vir Inclytissime) nam post leges latas manet ipsa distributio Mei & Tui principi adhuc integra, quasi leges nunquam latae fuissent, eâ de re; Distributio (inquit) Mei & Tui, seu proprietatis con­stitutio, ad principem pertinet. L. 127. Imò verò ad ci­vitates dissolvendas apta est ea doctrina, quae statuit pri­vatos homines, absolutam habere bonorum proprietatem, quae jus principis excludat. L. 169.

Cernis omnia esse principis, jure suo, subditisque cedendum esse statim, si forsan ipse

Deserendum nempe tibi esse Hortum illum amoenis­simum & cultissimum.

Ubi solemus, nemini invidētes, caelis nunc inhiare, Pla­netarum motus at (que) facies observare; nunc Lunae labo­res aut maculas, nunc Jovis satellites Venerisve cor­nua, nunc Saturni Ansulas varias (que) formas, nunc Lu­nā ejus nonita pridèm à nobis observatam, Telescopi­o côinùs intueri. Deinde verò ad telluris ima, ad mine­ralia speculatione mentis, manusque [...] descen­dere, tum demum Plantarum innumeris speciebus oculos oblectare & animos, atque ita per Animalcu­lorum quorundam (aeterno Maronis carmine celebra­torū) observationes, transeūtes orbem naturae univer­sum, contemplando implere; atque ipse quidem, si mihi vena foret, sime furor aliquando Poëticus urge­ret, non minore jure quàm Hobbius olim de Pecci Mirabilibus, de horto hoc tuo Carmen compone­rem, sed cui bono aut fini? cùm deserendus sit ipse ti­bi amaenissimus hic hortus (princeps si jusserit) eaque omnia quae vitam faciunt beatiorem.

Ast ego faciam, inquies, virtute & optimarum re­rum studio (quibus jamdiu inclytissimus evasisti) ut jure hoc mihi minimè contingat, vi quidem sieri hoc posse, jure non posse; at falleris V.D. ne (que) enim ul­lam injuriam Princeps facere potest. L. 90. Non? inquis! Ergo potest vel vitam ipsam homini innocenti absque injuria tollere. Et tu forsan credis [...] te nunc Hobbio objecisse; nihil est. Imò (inquit) Princeps subditum innocentem interficere abs (que) injuria potest. L. 109.

Quare nihil esse cernis relictum, bonorum aut cor­poris, aut Fortunae quod sit meum vel tuum dicen­dum; [Page 304] neque enim de libertate dicendum erit post ista, quoniam conjuncta sunt ea, & qui vitae & necis potestatem habuerit, ita ut possit de iis ad arbitri­um (etiam post leges constitutas) descernere, ipse cer­tè humana omnia in manu habebit, atque istud reverà argumento (quod aiunt) à fortiori inferetur.

Scio te ista V.D. non multùm movere, cui illud studium est, ut mundum eo quo dignus est contem­ptu prosequaris, ita nimirum ad caelestia compositus, ut terrestria despicias, imò verò valeant haec (inquis) atque in ea jus habeant Terrarum Domini, modo ea quae Dei ipsius sint sarta atque tecta ipsi relinquant. Neque etenim metuendi sunt ipsi, qui corpus interfi­cere valent, animam autem mittere nequeunt in Ge­hennam. Quare hominibus in humanis, Deo ipsi in divinis parendum erit, neque curanda est adeò vita haec brevis, modo statim è carcere hoc excedentes, exceperit beata immortalitas.

Atque tu quidem immortalitatem illam meditari soles, atque animi è corpore excessum, verùm aliam Hobbii mentem esse ostendimus; cui mens est motus Organorum, qui quidem morte penitus cessat, neque poterit unquam idem reviviscere. Tu legem divinam meditaris, ipse legem, quae in homines vim habeat, praeter Principis voluntatem nullam agnoscit. Scio te excandescere haec legentem; nempe zelo Dei ipsius correptum, ferre ista non posse, annon (inquis) legem naturae cordibus inscriptam à Deo accepimus? annon legem Scripturae? eritque in hominis potestate leges istas abolere, earumque vim tollere?

Quin tu verò festina lentè V.D. de lege naturae, si­ve regulis boni & mali, dicentem eum audivimus, ac­cipe de Scripturae lege nonnulla, ut mentem ejus per­fectè intelligas.

[Page 305]Te quidem ea in sententia esse novimus, libros Scripturae à Deo ipso traditos, vim eam habere ut om­nes obligent ad fidem pariter atque obedientiam, ne­que posse nos sive Papam, sive Principem eximere hâc obligatione.

Per libros Scripturae, intelligis Canonicos, benè ha­bet! At libros Canonicos Princeps solus constituit. L. 199.

Existimas forsan fallaciam aliquam subesse voci Camenicos, attamen teneri omnes ut credant Scripturis, at (que) illud Hobbium etiam velle. At falleris ipse, nam nemo nisi legibus humanis tenetur Scripturis credere (si forsan Deus ipsi supernaturaliter eas non revelaverit) L. 205.

Quid est (inquis) quod audio? num verbo Dei ip­sius non erit credendum, nisi princeps hoc jusserit? Imó (inquit) Princeps solus illud definire debet & de­terminare, quod sit nempe verbum Dei. L. 250.

Itane verò? inquis! Usque adeone Deus omnia Principi reliquit; Quid si legem traditurus. miracula in testimonium simul exhiberet? Quid si virga ser­pentem devoraret? flumenve in sanguinem cónverte­retur? quid si Locustas omnia consumentes cernere­mus? si tenebras palpando sentiremus? si in legis ip­sius traditione montem fumantem conspiceremus? to­nitrua mugire, fulmina praemicare? terramque demum ipsam, facto hiatu, rebelles atque legem aversan: es vorantem cerneremus? Vel si forsan aliquem le­gem Dei nomine ferentem, in universam si­mul naturam, absolutum imperium exercentem conspiceremus? In Angelos & Daemonas, in Stel­las atque elementa, in Meteora, plantas, anima­lia, homines, in morbos eorundem, in vivos & mortuos; si mortuum ipsum al quando cerneremus [Page 306] eripientem se faucibus inferni, si ista (inquam) & e­jusmodi alia contingeret intueri: vel si de facto ita constaret, ut nullus esset homini sano locus dubitati­oni relictus, quid tum porro agendum? an esset de voce divina dubitandum? an oporteret ad Pharaones, Caesares aut Pontifices rem istam deferre, at (que) ab ip­sis licentiam petere, ut vocem divinam agnoscere­mus? Attende igitur. Si de miraculis audiamus, recur­rendum erit (inquit) L. 237, 238. ad magistratum, e­jus (que) judicio standum. An factum fuerit, vel non fue­rit, an miraculum fuerit, vel non: credere possunt, profi­teri non debent, nisi jusserit Magistratus. (Nempe hic sensus est eorum quae loco citato pluribus traduntur) Quaerendum est primùm an aliquis [...] credi­derit (vide Joh. 7. 48.) praestatque hominibus quam Deo obedire (vide Act. 5. 29.)

Imò verò non vox sola, sed ratio ipsa est magistra­tui in obsequium tradenda (ratio inquit nostra, non debet de istis judicare, (locojam laudato.)

Scio tibi mentē illam esse, posuisse Christū in terris Ecclesiam, in Ecclesia ministros, quorum est alios ordinare, Evangelium praedicare, Sacramenta mini­strare, de Haeresibus judicare, potestatem Clavium exercere; Ministros, inquam, à mundi hujus Principi­bus diversos, qui ministerium ab Imperatore Roma­no non acceperint, illudque, reclamante licet Nerone aliisque principibus, exercuerint. Atque aves, opinor, audire quid de his sentiat noster Politicus.

Quid? nisi haec omnia Principi ipsi temporali eo no­mine convenire quod princeps sit? Nempe Principes supremi sunt populorum Pastores ( [...] Home­rus principem appellat, Rex idem hominum Phaebi (que) sacerdos) & potestatem habent Pastores ordinandi, quos­cun (que) voluerint. L. 295.

[Page 307] Imò à Principe reliqui pastores omnes jus suum do­cendi at (que) praedicandi accipiunt (ita Apostoli, opinor, à Caesare jus suum obtinuerunt) Rex ipse pastor est jure Divino, reliqui nonnisi jure Civili. L. 296.

At alia (inquis) sunt munera ministrorum, ea ni­mirum à nobis jam supra enumerata, forsan aliaque. Vis igitur ut Principes sacramenta ministrent? Possunt si velint, nempe potestatem habent Baptizandi & [...], non aliter ac scientias (putà Astronomiam) le­gendi. L. 297.

Neque est ut multis ego te detineam, Judex Haere­sium praeter principem Civilem nullus est. L. 317.

Et quod ad potestatem Clavium attinet, quomodo­cun (que) debent illa intelligi, dubium nullum est, quin ea potest as sit principum Civilium. L. 302.

Imò verò qui Principem audit, Christum audit, & qui eum non audit, Christum non audit. 309. At (que) ipse demùm Personaea est, cui est credendum. L. 323.

Credendum (inquis) in omnibus? imò in omnibus atque obediendum. Quid igitur si Princeps juberet ut aliquis Christum linguâ negaret? faciendum est (inquit L. p. 271.) Cùm ista professio oralis, nonnisi res externa sit, & gestus quidam corporis. Quare (inquis) Christi­anus, si jubeatur, debet se Mahometanum, verbis & com­munione profiteri, & Mahometanus ex adverso Christ i­anum. Imò verò debet ex mente Thomae hujus nostri, atque illud disertè profitetur loco jam laudato.

Nunc autem quid faciam V.D. vis ut ista argumen­tis evertam singula? longa certè instituenda esset o­ratio, oratio meâ sententiâ inanis, utpote quae illud ageret quod millies jam ante actum est. Vides ip­sum Christianam Politiam instituentem illud admit­tere quod maximè detestandum Ethnico ( [...]) vide­batur, aliud mente gerere, aliud linguâ profiteri.

inquit A­chilles Homeri.

Cernis interim quid expectandum in Religione; vides sententiam ejus de Finibus Imperii, nempe nul­los eos esse, verùm omnia Divina atque Humana ex Principis Hobbiani arbitrio pendere; videndum est quas adduxerit sententiae tam immanis rationes, eae­que ad ima usque fundamenta sunt reserandae.

Nosti eum illud suscepisse, omnia sua Politica (u­no excepto, quod est de optimo Imperii genere) esse legitimè demonstrata, cernis porismata & theorema­ta, quorum primò lemmata videbimus, deinde lem­matum ipsorum ultima principia, ut ita rem integram penitissimè perspectam habeamus: ero autem brevissi­mus.

Vides duo esse rerum summa genera, in quibus ab­solutum atque illimitatum est ipsi imperium Civile, nempe Humanarum rerum atque Divinarum, Accipe utriusque rationes.

Unusquis (que) (inquit) civis unicui (que) obligatur, agnos­cere ut suum, quodcun (que) fecerit Princeps. L. 89. Nempe Principis actionum omnium authores sunt subditi (vel ipsis autoritatem dederunt) imò suae ipsorum sunt Prin­cipis actiones. L. 128.

En lemmata ea, quorum illud est porisma; princi­pem nemini injurium ullo modo esse posse, quon [...]m in omnia (sive res spectemus, sive personas) omne ju [...]habet. Quare tollitur omnis subditorum propri­etas, proprietas bonorum.

Quonam autem Principis est leges condere, eas­que interpretati, quoniam voluntas ipsius lex est, in­de [Page 309] caetera ea porismata de divinis rebus consequantur. Nempe Princeps est cui omnia in universum licent, subditus cui nihil praeter illud unicum, quod Princeps voluerit. Cernis ex ipsa Principis Hobbiani definitio­ne haec ipsa constare, atque haec quidem satis manife­sta, nisi illud ulterius prosequaris, quaerendo unde fa­ctum sit, ut ea sit Principis potestas; reverà malitiosus es (quod tamen non soles) ista importuniù; urgendo. Sed si tantus amor— habebis ea brevissimè, quae in­tegram sententiam Hobbianam complectuntur.

Primùm igitur homines in statu naturae consideran­di sunt, deinde in regimine Politico; status naturae est status belli omnium in omnes, ubi justum aut inju­stum, bonum aut malum nihil est, ex hoc statu tran­seunt in Rem-publicam, quae est vel pactis, vel victo­ria acquisita. Reipublicae ex instituto (vel pactis ac­quisitae) haec ipsa est generatio.

Hujus (inquit L. cap. 17. pag. 87.) rei via sola ea est, ut populus in unum hominem vel societatem vim om­nem suam & potestatem conferant, qui personam eorum gerat, at (que) ut unusquis (que) agnoscat seipsum autorem esse, actionis cujuscun (que) quam vel personam eorum gerens ip­se fecerit, vel in causa fuerit ut fiat, in rebus quae ad pa­cem communem spectant, at (que) ut voluntatem eorum ipsius voluntati, judicia judicio submittant— Haec (in­quit) est generatio magni istius Leviathanis, vel (reve­rentiùs loquendo) mortalis istius Dei &c. (Ecce ite­rum Deum à Thoma factum, nempe Leviathan est Dagon iste Philistaeorum, sed intempestiva sunt ist [...].) Habes generationem Reipublicae Hobbianae ex pacto constitutae. Verùm est aliud imperii genus vi adep­tum (de qua voce nemo lites moveat, memini enim me apud antiquum aliquem autorem, illam hoc sensu legisse) Quando homines vel singulatim [Page 310] vel multi in unum collecti, suffragiorum majore numero, mortis vel vinculorum timore, autoritatem dant istius hominis vel concilii actionibus, qui vitam & liberta­tes eorum in potestate habuerint. L. c. 20. p. 101. Ha­bes nunc Politiae Hobbianae ultima fundamenta, nem­pe Reipublicae Hobbianae generationem, unde omnia symptomata atque affectiones demonstrantur.

Meministi V.D. Philosophiam huic Philosopho esse [...] ex conceptis generationibus, & rursus generationum ex phaenomenis acquisitam cognitio­nem; atque hanc quidem mihi definitionem increpa­tam eo nomine suisse, quod Hypotheticae doctrinae, potiùs quàm reali, atque Geometriae, potiùs quàm alteri cuicunque Philosophiae (sive Naturalis, sive Ci­vilis) parti, congrueret. Nempe Geometriae illud o­pus est, ut ex principiis, sive veris sive concessis, con­sentanea deducat (quod etiam generaliter enunci­atum de Logica est dicendum) verùm ubi de rerum ipsarum natura agitur, ubi de Bonis hominum univer­sis, externis, internis, aeternis; non satis est Generati­ones hominum, Rerum­publicarum. Ecclesiarum sin­gere, atque ex ficta vel praesumpta generatione, ejus­que desinitione, phaenomena de bono & malo, de ju­sto atque injusto deducere, verùm attendendum est potiùs ipsam ad rerum naturam, ad hominum statum, eaque dicenda sunt & statuenda, quae sunt istis con­sentanca. Imò verò siquis ab eo quod esse potest, ip­sius naturae statum atque veritatem velit concludere, necesse est ut in infinitos errores atque absurditates minimè ferendas incidat; Est quoddam exemplum Hypotheticae hujus doctrinae, uti est à naturali diver­sa, dialecticis usitatissimum. Si Asinus (inquiunt) vola­verit, pennas habuerit: siquis in hanc rem animum in­tendens, eam Asini generationem supponeret, quae a­las [Page 311] ipsi tribueret, deinde (ista prosecutus) consequen­tias ex hypothesi deduceret, nempe volare ad Lunam usque asinum posse, ibique incolas Lunares quà voce quà aspectu terrere, faceret certè quod esset hominis otiosi. Verùm si Hypotheseos initio sumptae oblitus penitùs, ex eo quod fingi haec possent, concluderet at­que assereret eam esse asinorum naturam, ut & pennas habeant, iisquè aetherem scindant, ad Lunam penetrent & quae sequuntur; non illum otio sum esse diceremus, sed planè in animalis istius naturam transmutari (ver­bo, Asinescere.) Non est ut mihi succenseat hic vir, de Asino loquenti, nempe conatur unicè ut (Issacha­ris instar) oneribus se minimè ferendis, universa gens humana subjiciat, duobus nempe oneribus Civilibus in rebus at (que) in divinis; cùm autem hoc nonnisi vi quâ­dam sit faciendum, videamus quâ vi rationis liberta­tem nobis, autoritatem Deo ipsi, tollat.

Si, inquit, is sit hominum status naturalis qualem descripsit, si ea eaque sola sit Reipublicae sive instituto sive vi constitutae generatio, quam nuper ex ipso de­scripsimus, sequentur ea omnia quae nuper ex ipso re­tulimus.

Benè habet, largiamur ista consequi (quod tamen non est necesse) quid deinceps sequetur? Sequetur, in­quit, eam nunc esse Principis potestatem quam de­scripsimus. Nempe cujuscunque Principis potestatem absolutam esle, nullis omnino limitibus restrictam, (verbo) eam quam ex ipso accepisti. Quinimò Prin­cipes (velint, nolint) eam reverà potestatem habere, sibi nimirum (ut Principibus) essentialem & insepara­bilem, aitque se istam Principum potestatem demon­stratione legitimâ evicisse.

Quae sit mea de potestate Principum sententia, no­sti tu satis (vir summe) neque me ex eorum numero [Page 312] esse, qui satis amplam ipsis inviderint; at tamen quem non ad rabiem usque moverent hujusmodi demon­strationes?

Haec (inquit) est Principum potestas. Quare? Se­quitur (inquit) ex definitione status naturae at (que) pa­cti.

Verùm unquamne fuit ô Thoma (liceat enim ipsum interrogare) is hominum status quem tu supponis, ubi nihil bonum aut malum, ubi libertas illa fuit &c. Non certè, inquit, nunquam fuit is hominum status genera­lis. L. pag. 63. Imò nec esse potuit ab uno Adamo prognatis omnibus qui legem ipsam à Deo accepit, posterisque tradidit, non verbo solùm, sed ipsa ani­morum propagatione, modo à nobis suprà descripto.

At, inquit, Pactum hoc, omnium cum omnibus illud habet, ut potestas absoluta ista atque indefini­ta, in omnia se extendens, principibus conferatur.

Verùm unquamne fuit ejusmodi pactum initum ab hominibus? potestne ex omni temporum sive anti­quiorum, sive rece [...]tiorum scriniis, & memoria, e­jusmodi pactum aliquod proferre Thomas, ubi homi­nes singuli hominibus singulis juraverint, alicujus u­nius judicio (qui fidem nullam de regulis imperandi sit iis daturus) in rebus omnibus vitae hujus & futurae se credere, cui deinceps jus omne sit futurum in cor­pora, in fortunas, in vitam ipsam, in animos immor­tales? Unquamne (inquam) in universi terrarum orbis parte aliqua, Respublica eo modo fundata est & constituta?

Ipse certè concedit L. c. 30. p. 176. nihil tale unquam rep [...]rtum fuisse in rerum natura; imò necesse est ullam si frontem habuerit, ista vel ut concedat, vel ut con­trarium evincat, quod nusquam eum acturum esse suscipio.

[Page 313]Cernis quo tandem (ultimò) resolvatur Politia Hob­biana, omnesque ratiocinationes istae de quibus tam magnificè sentiunt ejus discipuli, nempe si fuisset ea hominis natuta, qualis ea nunquam fuit, si forent ea pacta inita, quae nunquam inituri sunt homines, quae nunquam inierunt; quid tum? tum inquis futuram es­se eam Principis potestatem, quae nunquam est futura. Imò inquit Hobbius, tunc esse reverà nunc eam prin­cipum potestatem, eamque essentialem, inseparabilem. Dic obsecro vel dicant Hobbiani, annon eodem pla­nè jure concludere possimus, Asinnm eum de quo jam sumus locuti, mira in coelis perpetrare?

At sperat tamen Hobbius exoriturum esse (è terrâ opinor, aut spuma maris, unde ortus est Leviathan.) Principem qui ejusmodi imperium absolutum exercebit, at (que) tum quidem Le viathanem ipsum S. Scripturae loco, pro verbo divino habendum fore. (L. pp. 193. 176. 177.) Nempe hic sensus est eorum quae locis jam laudatis lector inveniet. Imò verò

Et tu nunc ad ista attendens (vir inclytissime) non illud (spero) mihi vitio vertes, quod longum adver­sus ea (quâ libertates, quà Religionem spectant) tam profana dogmata orationem non institui. Nempe non fuit hic locus (quod tamen plurimis videri potest) de istis fusiùs inquirendi, neque enim de eo quaestio­nes nunc sunt, An verum sit, eam esse Principis po­testatem, ut possit de divinis omnibus & humanis pro jure suo decernere, an possit Mahometum vel Diabolum, lignum vel lapidem hominibus proponere colenda, ea omnia Deo & Chri­sto [Page 314] praeferre, illudque jure suo; an facere ut cultus om­nis corporis & linguae, (cùm mens interim nihil sit praeter motum corporis) istis exhibeatur, atque haec justè, ut homines sint in Deum & Christum Blasphe­mi: non (inquam) hoc quaeritur, neque expectas ut in ista incurramus; verùm illud potiùs an ex principi­is, naturâ notis & veris, Politicam doctrinam (cujus magna pars ista sunt) deduxerit Hobbius, eamque (quod jactat ore minimè [opinor] verecundo) legi­timè demonstraverit. Atque tu quidem V.D. eâ de re judicabis, interim nolo ut te fallat, ubi Principem dicit legi divini at (que) naturali obnoxium esse, civili non esse; nempe popularia sunt ista, in quibus saepiùs sibi contradicit. Lex (inquit) naturalis & civilis se mutuó continent & coextenduntur (loco à nobis antehac lau­dato) at Princeps subditus non est legi Civili. p. 137. At subditus est legi naturae. L. 169. Subditus est (inquit) legi divinae. ibid. At ejus est constituere de lege divina, (ut suprà) nempe lex naturae nulla ipsi est (ubi prin­cipem ei subditum asserit) praeter appetitum, nempe manet ipsi Princeps in statu naturae, ubi nihil est in se bonum aut malum, (ubi eorum mensura est appeti­tus) è quo statu caeteri, pactis initis, dejiciuntur; hoc quidem disertis verbis alicubi habere eum memini, ve­rùm non eâ de re lites ab ipso aliquando metuendas esse censeo, quare Civitatis Hobbianae fundamenta aperuisse hactenus, oculisque hominum exposuisse placuit, ad Religionem ejus transeamus.

CAP. 1. Ubi quaeritur, an doctrina, Hobbiana sit Christianae Religioni amica vel inimica.

ABsolutis (pro exercitationis institutae modulo) caeteris, restat (vir amplissime) ut de iis quae ad Religionem pertinent nonnulla adjiciamus; quâ in re peragendâ oppressum me statim molestâ cogitatione profiteor, metuendum enim esse sentio, ne sit omni­bus ingrata ea quae futura est harum rerum tractatio: Cùm etenim sententias eas quas maximè detestandas aliquis opinetur, vel referre sit injucundum, cùm ul­cus aliquod empyemate pestilenti tumidum attingere sit tangenti periculosum, laboranti grave. Vides quid mihi Thomaeque nostro sit expectandum, si forsan e­um in Religionem (quâ omnia tum divina tum etiam humana constant) impingere contingat. Quod si ea multa sint, si tetra admodùm, quae religioni adversen­tur, atque ipse breviori oratione ista transivero, ve­reor ne nihil aut parùm egisse plurimis videamur; si longā orationem protraxero, epistolae fines erunt ne­cessariò transiliendi; quid faciam V. D? Nempe exo­randus es, & tecum omnes qui sunt futuri opellae hu­jus lectores, ut ad Titulum ipsum atque ad opus ini­tio propositum atque susceptum velint respicere, non patientur ea, ut res ista pro meritis tractetur.

Fuit ea mens mihi calamum in manum sumenti, ut quantus esset in Philosophia Thomas, paucis ostende­rem, ubi mirificè seiplum jactare solet, atque quicquid est uspiam eruditorum hominum (in Academiis prae­sertim) [Page 316] provocare atque lacessere, neque etenim Theologiam ipse profitetur, verùm enimverò Philo­sophus ipse sum, inquit, Philosophorum primus, Philo­phus per motum, cui, comparati reliqui velut umbrae vagantur.

Atque ipse (uti nosti) steti aliquamdiu, expectans num quis vellet vires in Philosophia Hobbianas expe­riri, donec tuis aliorumque praeclarissimorum homi­num objurgationibus excitato, subiit ea cogitatio

Quare calamum arripio, epistolam hanc scribo suc­cisivis temporibus, quasi stans pede in uno; ipse interim in Theologia se minimè exercitatum profitetur, ho­minum millibus uti novit obnoxius. Atque ipse qui­dem, Deo vitam largiente, si ita necessarium videbi­tur, in hanc rem forsan aliquando latiùs atque accu­ratiùs inquirere potero.

Meministi eum in libello de Corpore, Academia­rum Vindicem eo nomine praecipuè, stultum, menda­cem, sceleratum appellasse, quòd ipsū (tectè aliquantu­lum uti Hobbius opinatur, neque etenim illud disertè unquam asfirmavit) ex libellis editis, atque ex com­muni nostratium sententia, religioni inimicum esse innuerit. Sufficiat de Vindicis istius fide paucis dispu­tare, Extremum hunc Arethusa mihi concede laborem.

Statui autem quaedam de Religione Christiana, [Page 317] nonnulla de religione in universum proferre: ubi sta­tim innotescet, an fuerit vel non fuerit Religionis a­micus vel inimicus. Cum autem vocabula ista Re­ligio Christiana possint significare vel regulam Ca­nonem, vel statum & conditionem eorum qui regu­lam istam profitentur se recipere, vel actum mentis ipsius internum quo regulae & Canoni eorum con­formes sunt homines, vel ab eo dissentiunt, nolo ista accuratiùs discutere, nempe in idem res omnis redit, ubi de Religione Hobbiana quaestiones moventur. Nempe Religionis Christianae inimicus est ille qui re­gulam pervertit, ejusve autoritatem minuit aut tollit; qui Christianorum Ecclesias perturbat, qui exercitium religionis istius Spirituale ex hominum animis evelle­re conatur; at (que) ista etiam singula communem quan­dam & reciprocam habent [...], uno (que) eorum ex­istente reliqua sequētur. Ne (que) verò opus est, ut Chri­stianae Religionis descriptionem aut delineationem a­liquam accuratam, secuturae disquisitioni praemittam, nempe notum est tibi aliisque (opinor) omnibus qui­cun (que) haec nostra sint lecturi, quid sit Religio Christi­ana, qualia habeat principia, quid praesupponat & su­mat, quē scopū habeat, quid praestet, quid polliceatur. Quaenam ea sint etiam, in quibus à Gentilium, Judae­orum, Mahometanorum dogmatis abhorret.

Nempe Religio Christiana ea ipsa est quam nobis explicat & proponit Scriptura sacra (utroque Testa­mento consta [...]s) quae Canonica nobis appellatur & Verbum divinum, illud (que) quod Canonicorum istorū librorum vel autoritatem Divinam tollit, vel sententi­am evertit, Christianae Religionis inimicū est dicendū.

Nosti tu satis V.D. de Canonis hujus amplitudine, inter Christianos [...]tes esse (nusquam fortasse dirimen­das) & de eo etiam acriter disputari, annon & ea quae [Page 318] traditione solâ nituntur, sint etiam in Christianorum regulam vitae trahenda; neque tamen haec obstent quo minus res nostra & Vindicis discutiatur, istis mini­mè diremptis, neque etenim Christiani isti qui tradi­tiones Ecclesiae, librosque nobis Apocryphos pro re­gula fidei aut morum habent, de Canonicis iis, quos nos vocamus, aliquo modo dubitant, eorumve auto­ritate: Quare manet istud Christianis omnibus divi­nae autoritatis esse libros illos, & quicquid istis adver­satur, Christianae religioni inimicum esse.

Illud certè manifestius est, quàm ut fronte ullâ vel negari possit, vel operâ ad hanc rem institutâ pro­bari, (ita nimirum Paterculus olim Catonem lauda­re nefas esse duxit) Scripturae istius sacrae divinam esse & fuisse semper Christianis omnibus autoritatem (ne­que illud nunc quaeritur, an fidem istam & reverenti­am meruerit hic liber, verùm an inter Christianos illam obtinuerit) aio pro verbo divino habitum esse ab omnibus Christianis codicem illum sacrum, eo­rum (que) fidem atque religionem autoritate divinâ niti, nempe regulam hanc à Christianis receptam esse, eo nomine quod Deus ipse regulam istam praescripserit, nobisque eam proposuerit; ita ut in potestate non sit mortalis alicujus, adversus Dei ipsius verbum istud aliquid in religione constituere & stabilire. Haec (in quam) est Christianorum omnium (nempe eorum qui religionem Christianam intimè colunt) sententia.

Dices quaestioni esse obnoxiam istam sententiam, illudque ostendi debere esse reverà Scripturas sacras Verbum Dei ipsius, iisque divinam esse autorita­tem.

Nosti me alibi V.D. exiguo libello istam Scriptu­rarum autoritatem divinam ex principiis rationi hu­manae congruis ostendendam suscepisse, cujus ser­monis [Page 319] summa haec est, si veri sint libri, divinos item eos esse; nempe ex sententia ipsorum librorum, omnis Scriptura [...], neque de veritate eorum ullo mo­do dubitandum esse iis, qui ratione sobriâ utuntur: si vera sit historia, de doctrina non esse dubitandum, sive in Veteri Testamento, sive in Novo, imò verò ve­tus Testamentum ex fide ipsius novi recipiendum esse, Novum iisdem argumentis quibus poterit quis aliquid in historia cum ratione credere & recipere.

Verùm intempestiva sunt ista hoc loco, quae tamen obiter proferre placuit, ne quis existimet me ista neglexisse aut declinare voluisse. Sufficit nunc mo­nuisse, illam esse mentem eorum qui religionem hanc intus in animo defixam habent. Quare ad Thomam ipsum provoco, atque ad communem hominum sen­sum illudque quaero, an Divinam regulae alicui auto­ritatem tollere, ejusque loco nonnisi humanam & civilem substituere, sit ipsi amicum esse, an inimi­cum.

Ipse certè in ea sum sententia, eum qui Scriptura­rum Canonicarum authoritatem divinam tollit, fun­damenta ima Christianae Religionis evertere, neque ulla unquam gens tam barbara fuit, ut Religionem quam coleret à Deo minimè profectam esse patienter audiret. Religio nimirum sacra res est & seria, in in­timis animorum penetralibus haerens, neque ullo mo­do cum eo potest sententia consistere, quae statuit ex hominis alicujus voluntate, atque ex civili instituto originem traxisse. Nempe aliud est longè religiosum esse, aliud illud profiteri; aliud esse Christianum, a­liud hypocritam, quo nihil est Deo aut hominibus o­diosius. Qui autem Religionis vim omnem à Princi­pis imperio deducit, nullamque illi obligationis vim relinquit, praeter eam quam ex decretis civilibus hau­serit, [Page 320] ideoque parem Religionibus omnibus rationem atque locum relinquit, nae ille hypocrisi locum facit amplissimum, Religionem subvertit.

Haec quia sensum apertum habent, hominum om­nium judicio uti existimo accommodatum, videamus quae sit Thomae sententia de Scriptura, quae lex est Christianorum, quid de Religione hac sentiat ipse, quem mos patrius & miraculorum fama fecit, ut in Scripturae sententia in quaestione de origine mundi acquiesceret. (Corp. c. 26.)

Ipse tu quidem in ea sententia es V.D. Scripturam ‘"esse Verbum Dei à Deo ipso profectum, neque li­bitu hominis allatam fuisse olim Prophetiam, sed actos à Spiritu sancto locutos fuisse homines Dei sanctos, 2 Pet. 1. 20, 21. Totam Scripturam divini­tùs fuisse inspiratam, 2 Tim. 1. 16. verbo, Deum autorem habuisse."’

At alia Thomae mens est, nempe Scripturam totam non esse verbum Dei ut autoris. L. p. 203. Ubi rationem sententiae puerilem cum afferentem invenies. Imò magno conatu illud agit cap. 33. Leviathanis item cc. 36. & 37. ut autoritatem Scripturarum minuat, ut Scriptorum, Prophetiarum, Miraculorum verendam majestatem tollat, denique ut magistratui non Deo ipsi ejusve Spiritui vim suam debere eas videatur.

Generalia (inquis) sunt ista, miniméque probatal At non expectas ut integra at que inficeta Leviathanis capita transcribam, sufficiet per gradus quasi acceden­do ad Sententiae Hobbianae culmen ascendere. Mag­na forsan te habet V.D. Prophetarum reverentia, qui Deo pleni oracula olim fuderunt; at quaenam ex­istimas eos miracula fudisse? certè ea nonnisi somnia fuere. L. 227. (Mosis oracula si fortè excipias, qui Princeps fuit, & summam habuit in civitate potesta­tem. [Page 321] Novi Hobbium visiones illic etiam memorare exstaticas, verùm quae mentis exstasis visio esse potest, ubi mens est motus organorum?) Somnia (inquis) sunt! quid inde? divina tamen esse possunt, nam & i­stiusmodi somnia [...]. Nempe cum corpore so­piti, Divini vates mente interim Deo perciti, Spiritu­que pleni, omnia noscentis Dei praesentiâ atque unio­ne perfruuntur. Imò (inquit ipse) Spiritu Dei loquun­tur, at de ejusmodi Spiritûs praesentiâ [...] (ne­que somniando) cogitavit. Quando Propheta Spiritu Dei loqui dicitur, nihil aliud intelligendum est, quàm loqui eum secundum Dei voluntatem, à supremo Prophe­ta (id est, à Principe) declaratam. L. 229. At inquies forsan, Principes ipsos non solùm Israeliticos, sed & Judaeos à Prophetis correptos fuisse & increpatos, rebus non solùm Religiosis sed & Civilibus; illud li­bros Regum atque Chronicorum perpetuò ostendere, quare non fuisse Spiritum divinum in Prophetis sese exerentem, potestati Principum subjectum. Atque ipse quidem de facto ista contigisse concedit, at eà ratione quod neque Principes, neque Prophetae offi­cium suum intelligebant. (Hic sensus est L. p. 260.)

Quippe ut sive Prophetia, sive Scriptura quenquam obligent, illud habent à Civili potestate. L. 281. Scrip­tura neminem obligat (ut & Prophetia, eadem est enim Thomae utrius (que) ratio) ad obedientiam; ne (que) aliquis cui non sunt supernaturaliter revelatae, (quâ in re standum est Principis judicio) ullâ authoritate praeter Civilem ad obedientiam iis praestandam tenetur. L. p. 205.

Vetus Testamentum, Esdrae autoritate, Novum, Ecclesiae ( i.e. Rei-publicae, neque enim diversa sunt Hobbio) in Consilio Laodiceno, factum est Canonicum, id est, vim recepit obligandi. L. p. 203. &c. [Page 322] Cernis vim omnem Scripturarum ab imperio humano pendere, neque eâ ratione (uti omnes hactenus Chri­stiani crediderunt) stabilitas fuisse (imperio civill) Scripturas, quòd forent divinae originis, fed divinae autoritatis. (quod contradictionem in se habet) cre­dendas esse, quia sunt a civili imperio stabilitae.

Cernis eversam esse à Thoma hoc Malmesburiensi Scripturae sacrae divinam authoritatem, quod unum est religionem Christianam penitùs convellere; istis admissis

Duriora forsan ista esse judicas, & ejusmodi ut non sint alicui in Christiana Republica degenti temerè imputanda: atque ipse quidem tremisco aliquantu­lùm ad caetera progrediens, dicenda sunt tamen ne quid in eum me hactenus deliquisse existimes, & ne quid Religio Christiana ex nostro silentio capiat de­trimenti. Ecclesiae Christianae descriptionem compen­dio habet Paulus, Eph. 2. 20. Nempe superstructam ‘"eam esse super fundamentum A postolorum & Pro­phetarū, existente imo angulari lapide ipso Christo."’ De Prophetis loquentem accepisti, existimas eum in Apostolos, quos Christus constituit, reverentiorem, iisque authoritatem saltem aliquam tribuere, iis (in­quam) quos misit Christus, & quorum sermonem confirmavit signis subsequentibus, nempe mandata dedit ipsis Christus, ipsique Canones sanxerunt, qui­bus Christiani saltem omnes obedirent; imò potesta­tem clavium dedit ipsis, ut quorum remitterent pec­cata, remitterentur, retinerentur autem ea quae reti­nerent, infinita nimirum in Scriptura sunt, quae pote­statem [Page 323] iis traditam evincunt, atque autoritatem.

At faller is, si modò vera sentiat Hobbius, Christus enim nullam ministris autoritatem jubendi reliquit. L. 271. Fulmen illud, quodcun (que) sit, quo Satanae tra­duntur rebelles in Ecclesia, brutum est planè, atque excommunicatio Christiani, qui Principi pagano obtem­perat, (etiamsi Christianos ferro & igne persequatur) nullius est valoris. L. 278. Quamplurima habet in Le­viathane sparsa in eandem sententiam, adeò ut iis mi­nimè inhaerendum esse judicem.

At metuendum esse censes, opinor, V.A. ne in blas­phemiam ista desinant, ne Christo ipsi autoritatem tollat, nam missi sunt ab ipso Apostoli eo modo quo ipse à Patre, "sicut Pater me misit (inquit) sic ego mit­to vos: quare si destituti fuerint omni authoritate A­postoli, vides quid erit de ipso mundi Salvatore sta­tuendum.

Atque ego quidem ab istis libenter abstinerem mon­strosa sunt adeo, adeóque Christianae adversa Re­ligioni.

Christus ipse (inquit L. p. 286.) potestatem nul­lam habuit Legislatoris, sed Invitatoris, neque leges sed regulas vitae solummodò nobis reliquit.

At ista (inquis) si concedātur, nemo erit aliquomodo Christo obstrictus, neque esse poterit crimen aliquod aut infidelitatis aut inobedientiae adversus Christum, aut ministros ejus, quae tamen Christus ipse summo­pere solet exaggerare, minisque horrendis prohibere. ‘"Quicunque (inquit) non exceperint vos, neque au­dierint vos, egressi illinc excutite pulverem, qui sub­erit pedibus vestris, ut hoc sit testimonium adver­sus [Page 324] eos. Amen dico vobis tolerabilior erit Sodo­morum conditio aut Gomorrhaeorū in die judicii, quàm urbis illius." (Marc. 6. 11.)’ Haec est, ut cernis, Christi sententia, quaenam est Thomae? datum (opi­nor) est Thomis ut sint ipsi aliquantulùm infideles. Christus (inquit) non leges reliquit, sedregulas quas­dam quas unusquis (que) vel accipere possit, vel negligere absque injustitia. L. 285. Non legimus usquam (inquit) peccâsse homines legem Christi non accipiendo. Neque tenemur Christi leges Civilibus repugnantes recipere: quanquam enim Deus sit rex universi, non tamen tene­mur pro lege accipere quodcun (que) à quolibet ejus nomine proponitur. Haec habet de Christo ipso loquens, L. p. 286. Sentio ipse horrore quidem atque indignatione mem­bra rigere, neque dubito quin ipse etiam his lectis permovearis, (nempe zelus Dei nostri illud perficiet.) Sed tamen legenda sunt tibi ea quae sequuntur. An­non (inquis) Apostolis alia mens fuit? Annon ipsi se obstrictos atque obligatos existimabant, ut legem Christi praedicarent? etiamsi à mundi potestatibus pro­hiberentur. Quae Paulo mens fuit? quae Petro? quae reli­quis Apostolis? Nosti quantum laborem Christi ipsius gratiâ susceperint & peregerint.

Quare loquentem pro omnibus Paulum audiamus. ‘"Necessitas (inquit Paulus 1 Cor. 9. 16.) mihi in­cumbit, & vae mihi si non Evangelizavero."’ At quod­nam erat illud Evangelium? nempe Judaeis scandalum, atque Graecis, id est, Gentibus stultitia (nempe illud quod & Gentium idolomaniam, & Judaeorum super­stitionem everteret) eoque nomine mundi hujus [Page 325] Principibus invisum, atque è diametro adversum; quod iram eorum & persecutionem excitaret. ‘"Injici­ent vobis manus, & vos persequentur, tradentes in conventus & carceres,"’ adductos ad reges ac praesi­des, &c. Luc. 21. 12. inquit Christus ipse. His condi­tionibus Evangelii munus Apostoli acceperunt, illud­que necessarium existimabant. Quaenam est Thomae sententia. Apostoli (inquit) obligati sunt, nisi à Prin­cipibus prohibiti forent, Evangelium praedicare. L 286.

At quid si juberentur Christum negare (atque in eum [...]) ista (inquit) Christi negatio, cùm ni­hil aliud fuerit quàm motus linguae, parendum er at. 271. Quis non hìc clamaret illicò, O coelum! O terra! O tempora! O mores! Qualis est ista hominis licen­tia, Apostolos, Martyres, Christum ipsum, in Christi­ana Republica spernentis, contemptui & ludibrio ha­bentis? ‘"Siquis me coram hominibus negaverit, ego ipsum coram patre meo negabo, inquit Christus; Ipsique Apostoli ne Christum negarent, ludibria & flagella sunt experti, insuper & vincula, & carcerem; lapidati sunt, dissecti sunt, tentati sunt, gladio cae­si, mortui sunt, oberraverunt cum ovillis & capri­nis pellibus, destituti, afflicti, & malè habiti." Heb. 11. 37.’ Haec (inquam) omnia aliaque ejusmodi innu­mera passi sunt, ne Chtistum negarent, ne colerent idola jussi à Principibus Gentilium, Sacerdotibus & Concilio Judaeorum. At quaenam est Hobbio ista ho­minum (horresco referens) insania? quaenam demen­tia? Nempe, Si jussi, Christum negâssent, non ipsi ne­gâssent, sed jubentes. L. 271. Imò si jussu Principis ipsum (vel Idola) coluissent, non fuisset ea Idololatria. L. 360

Quid igitur de Martyribus, quorū sanguine semina­ta est olim Ecclesia, statuendū est? Nempe Martyres eos non fuisse, nisi testes (oculati) fucrint resurrectionis Chri­sti. [Page 326] L. 272. Quis mare terris non commisceat haec le­gens, quis (quaeso) tam ferreus ut teneat s [...]? Utinam (ex animo illud opto) fide salyâ ista in gentis nostrae & reipublicae honorem reticere potuissem, ne indice­tur hoc in Gatho, ne (que) annuncietur in plateis Ascalo­nis.

2. Atque haec quidem hactenus ipsa religionis Chri­stianae (uti mihi videtur) fundamenta evertere nitun­tur: neque plura tamen desunt criteria, quibus de Thomae hujus sive amicitiâ sive inimicitiâ adversus re­ligionem Christianam, statui posse videatur. Nem­pe si fuerint (ex ipsius sententia) Christus ipse, Apo­stoli, Martyres, primi pascentis Ecclesiae parentes om­nes jure merito (ut seditionis & inobedientiae rei) à magistratibus occisi, illudque religionis, ab ipsis vel institutae vel propagatae, solius gratiâ, nemo erit qui de ipsa religione nesciat concludere quid sit dicendum. Quare quaerendum esset (si modo quaestioni locus maneret post Hobbiana principia intellecta) an jure, an potiùs injuriâ morti traditi sint hoc nomine Chri­stus ipse atque Christiani. Verùm quid opus est ver­bis? Prohibiti sunt à Principibus novam Evangelii doctrinam praedicare, abstinere noluerunt, occisi sunt ab iis qui potestatem gladii acceperunt, jure an inju­riâ dicat ipse, mihi satis aperta est ejus sententia, imò omnibus statim occurrit quid sit ipsi necessariò statu­endum, nempe crucifigendus est denuò Rex ipse gloriae at (que) aperto est ludibrio habendus.

Cernis in argumento me nunc versari ubi (stimu­lante ad illud indignatione) facillimum esset motu animi justissimo incalescere, verùm silentio ista potiùs obtegere cupio, imò & obruere, ne hujus hominis u­nius gratiâ gens nostra, Christianae hucusque religio­nis sincerâ professione inclytissima, vilescat.

[Page 327]3. Facit illud animi desiderium, ut à sententiis in­numeris, quae totidem sunt dogmatis Christianae Re­ligionis adversa, vel refutandis, vel referendis penitus abstineam. Est (uti nôsti V.D.) qui Leviathanem istum infinitam haeresium malorumque dogmatum vim intùs in intestinis continere & asseruerit, & evicerit, belluamque istam non tam Leviatbanem quam equum Trojanum, imò Hydram, vel Antichristianam illam bestiam Apocalypticam, appellandam meritò fuisse. Nempe Sabellianus est, Nestorianus, Sadducaeus, A­rabaeus, Tacianus, Manichaeus, Mahometanus. At mihi non vacat (ad res potiùs, quàm ad nomina atten­denti) istis inhaerere; dicam liberè animi mei senten­tiam, mihi certè Christianus ille non est, qui tremendū illud & verendum Trinitatis mysterium negaverit, qui Christi domini & salvatoris satisfactionem; mal­lem ut vitam mihi eriperent, potiùs quàm spem veni­ae & Deo factae reconciliationis, in Christi unius san­guine & meritis collocatam (quo nomine Socinianos ingeniosos esse posse, eruditos esse posse, Philoso­phos esse posse, Christianos mihi non esse libenter agnosco) de istis interim quid Hobbius? Eodem nem­pe modo dicendum esse Christum, Deum Filium, quo Moses dici possit Deus pater, aut quo Apostoli Spiritus sanctus, nempe Dei personam isti pariter gesserunt, L. pp. 82. 204. 256. 266. 267. 268. De Christi in­terim satisfactione hoc modo statuentem invenies. L. p. 248. Nihil Christum patri obtulisse, cujus valore peccatorum remissionem. posset vendicare. Imò eodem modo Christi mortem fuisse pretium sufficiens pro mun­do redimendo, quo fuit Hirci sacrificium pro peccatis Is­raelis. L. p. 261.

Cùm ductus cornu stabat sacer hircus ad aram. Quis non denuò exclamat?

[Page 328]4. Verùm quid ego te detineo V.D. cùm univer­sam Christianae religionis Oeconomiam & vim fundi­tus (scopum ejus integrum pervertendo) tollere ni­tatur. Nempe Christiana Religio, qua parte à Juda­ismo reliquisque superstitionibus dissentit, ista praesupponit, in haec resoluta est, hactenus consenti­entibus ante Hobbium Christianis omnibus: Factum esse hominem & conditum in Dei imagine, quae Dei imago in justitia & sanctitate vera constabat. Deinde laplos fuisse peccante Adamo homines universos, lap­suque hoc vitâ aeternâ (aeternâ nempe Dei ipsius in coelo fruitione) privatos fuisse, deinde in temporis plenitudine venisse Christum in hunc mundum, eoque fine carnem induisse, mortique demùm male­dictae se obtulisse, ut à peccati tyrannide & Diaboli nos liberaret, atque in libertatem siliorum Dei asse­reret, peccatorum reatum sui ipsius oblatione, co­rumque vim omnem & turpitudinem Spiritum nobis sanctum largiendo tolleret, denique eo fine venisse Christum in hunc mundum, ut esset nobis Rex, Sacer­dos, & Propheta, ut nos regeret, redimeret, doceret: haec autem omnia Spirituali prorsus modo esse intelli­genda, non Carnali, inde futurum ut fideles Deo (in aeternum eum videndo) fruituri sint, impii autem & infideles aeterno (cum Diabolo ejusque Angelis) do­lore sint cruciandi, ubi vermis eorum non morietur, & ignis eorum non extinguetur. Haec (inquam) fidei Christianae quaedam summula dici possit, hic sensus Scripturae universae. Vide interim quale monstrum Hobbius effinxerit.

• 1. Ait Deum ipsum Regnum Civile in Judaeos exer­cuisse.
• 2. Regnum illud Mosi (veluti locum ejus tenenti) [Page 329] tradidisse. L. p. 217. 218.
• 3. Deinde verò regnum Sacerdotibus contulisse, atque hoc regnum, fuisse regnum Dei, pontifici Israelitarum creditum. L. 218.
• 4. Donec populus temporibus Samuelis, à regno hoc Dei deficeret, ab eoque tempore non fuisse regnum Israelitarum Dei regnum. L. 219.
• 5. Venisse autem Christum, ut istud Dei regnum restitueret, nempe ut novo faedere, Deo regnum illud restitueret, quod rescissum est in electione Saulis. L. 263.
• Summam praedicationis Christi atque Evangelii, hanc esse, futurum esse post generalem corporum resurrectionem ut Christo obedientes vitam immor­talem sub tali Dei regimine degant. Ut Christo inobedientes, nubant, filiosque aeternùm vicibus gig­nant, ipsi secundò morituri, id est, in nihilum re­dituri. L. 264. 242. 244.
• Nos autem cùm petimus in oratione Dominicâ, ut veniat regnum Dei, regni istius restitutionem pe­tere, quod defectione Israelitarum interruptum est in diebus Saulis. L. p. 219.

Haec est (inquam) Theoria Religionis Hobbianae, quae Christianam penitus evertit, atque illud facit non nisi frivolo & planè ridiculo argumento, imò verò abs­que omni fundamento quod speciem habeat verita­tis.

De regno Christi Spirituali innumeri autores tra­ctarunt, de statu beatorum & damnatorum loquun­tur ubique Catechismi: Imò nihil est monstrosius, nihil homine sano indignius, quam istam velle The­oriam carnalem & quasi Mahometanam Christia­nismi [Page 330] loco inducere. Quodnam est illud futurum reg­num carnale Sacerdotum (ut ipse loquitur) ubi muta­tis corporibus his vilibus in vitam aeternam suscitabimur. Phil. 3. 21. Erimus (que) ut Angeli in caelo. Math. 22. 30. Postquam in nubes rapti ut Domino obviam eamus fu­erimus. 1 Thes. 4. 18. Quaenam est ista mors secunda seu annihilatio impiorum, ubi cum Bestia & pseudo­propheta vivi conjicientur in stagnum ignis ardens sulphure, Apoc. 20. 20. & torquebuntur die & nocte in saecula saeculorum. Apoc. 20. 10? Quaenam argu­menti vel umbra suppetit, quod non sit pueriliter So­phisticum, unde inferatur nupturos esse post resurre­ctionem improbos? Dixit Christus nullas in resurre­ctione [...]uturas nuptias, inde Corollarium deducit a­liquos saltem nupturos esse.

Cernis quàm facile esset ista omnia difflare; sivel tibi V.D. (Christiano existente) necessarium illud esse judicarem, vel instituti ratio illud pateretur, quin potiùs sententiae tam portentosae fundamentum bre­vissimè contemplemur.

Nempe Regnum Dei in Israelitas fuit (inquit) Reg­num Sacerdotale, at (que) populus regem postulando à Deo defecerunt. Haec universa ea habent, quibus ista tam profana, carnalis, barbara de Evangelio sententia, quovis modo stabiliri videatur.

Dicimus temerè ista atque inscitè admodùm affir­mari, neque etenim Deus regnum unquam Sacerdo­tibus dedit, sibi in perpetuum tenendum, neque popu­li Israelitici rebellio in eo sita est, quòd Regem postu­larent.

Primùm quod ad jus attinet, manifestum est non prohibuisse Deum ut Regem sibi statuerent Israelitae. ‘"Quum ingressus fueris in terram quam Jehova dat tibi—si dixeris statuam super me Regem—tantùm [Page 331] Regem quem elegerit Deus tuus è medio fratrum tuorum, statuito super te Regem." Deut. 17. 14. &c.’

Imò ut de facto loquamur, Moses primus in eos regnabat, deinde Iosue, postea Judices, in judicum interregnis Seniores, iisque tanto oneri imparibus exi­stentibus (ob duram populi cervicem) Judices nunc ex exercitibus, nunc ex aliis à Deo excitati; neque magis dicendum erat illud Dei Regnum sub Judicibus, quam sub Regibus ipsis. Atque haec manifesta sunt, cuivis Scripturas sobriè & cum veritatis desiderio legen­ti.

At verò probat, inquis, Regnum Dei fuisse Regnum Sacerdotale ex Exod. 19. 6. Verùm Textus Hebraicus habet [...] regnum ex Sacerdotibus (i.e. viris sanctis) constans, atque hoc modo Petrus, 1 Pet. 11. 9. hoc modo Johannes. Apoc. 1. 6. locum intelli­gunt.

At, inquis, & Num: 27. 21. ordinatum est, ut Jo­sue coram Eleazare staret, qui Dei voluntatem inqui­reret &c, unde constat regnum penes Eleazarem fuis­se. Verùm ridiculum est istud, nam eodem modo sub Regibus regnum erit sacerdotale, quia ipsi voluntatem divinam à Sacerdotibus petebant. Quare figmentum est planè Regnum istud Sacerdotale.

Imò & Rebellio ista, de qua supra, non erat adversus Sacerdotem, sed adversus Samuelem facta, qui decla­ratione divinâ factus est judex eorum perpetuus; ita ut ante ejus excessum, regem petere illicitum fo­ret.

Haec quia luce meridianâ clariora sunt, locos SS. ab Hobbio laudatos legentibus, nolo iis inhaerere.

Cernis interim Theologiam Hobbianam Philoso­phiae ejusdem affinem esse nimiùm, atque ubique ip­sum [Page 332] solere ex paucis minimè consideratis, imò falsis, atque absurdis, temerè assumptis, res maximas vel astruere, conari vel evertere. Interea temporis quam sit Christianae Religioni amicus Hobbius, intelligis; restat ut de Religione in universum paucissima dica­mus.

CAP. 2. Ubide Religione in universum ex sententia Hobbiana quaeritur, atque exercitationi huic Episto­licae Coronis imponitur.

QUanquam ex omni ferè exercitationis hujus se­rie, praecipuè autem ex iis quae superiori Capitu­lo habuimus, neminem latere possit quae fuerit de om ni Religione sententia Hobbiana, placuit tamen rem istam eo ipso sub titulo resumere hoc loco, eamque paucissimis tractare. Neque verò illo fine hoc faci­mus, ut hominem bonorum atque piorum odio op­primamus; verùm ut nos ipsos à calumniis ejus verbisque durioribus (si quid eum regerere contingat) aliquantulùm liberemus. Nosti V.D. quid vindici Academiarum acciderit eo solo nomine, quod locum hunc de Religione tam leviter attigerit. Di­xerat Thomas Philosophiam in Academiis nullum om­nino locum habere, nisi ut aneilletur Religioni Pontificiae: Calumniâ hâc in Religionis negotio, permotus Vin­dex, respondit inter alia, dictum à nonnullis esse non alio nomine ipsum Pontificiae isti professioni inimicum fuisse, nisi quod Religionis haberet nomen. Tu autem nosti quantas hoc unum tragoedias excitârit? Nem­pe Stultus, Mendax, Sceleratus est Vindex: quid ita quaeso? quid fecit? quid commeruit? quid patravit? [Page 333] annon hoc dictum à nonnullis est? ad teipsum pro­voco. V.D. quoties illud ipsi audivimus, imò verò quis locus est? quae gentis nostrae plaga? quae regio? Sive in urbe, sive in Academia, sive demum in agro, ubi non illud communi hominum famâ increbruit, solere tum Hobbium ipsum, tum ejus discipulos, de Deo ipso & de Christo infanda sentire & loqui, imò de Religione universa quasi impostura ea foret, blate­rare. Cur igitur mendax ille vindex? quodnam est scelus quod commisit? rem verissimam, rem notissi­mam narravit; at inquit, quem non novit, eum Religio­nis inimicum esse ex fama communi innuere, hoc unum omnia ista tam praeclara meruit epitheta. Anne verò existimandum est eum Thomam hunc nostrum non novisse? Manifestum est libros ejus illum legisse; ora­tio autem virum indicat. Summa est igitur, scelera­tum eum Thomae fuisse, quòd non ostenderit longâ forsan atque manifestâ oratione, Thomam religioni non solùm Christianae, sed omni inimicum fuisse. Cer­nis igitur in angustias aliquas redactum me esse, mihi­que illud ferè nunc accidere quod Vindici ista scri­benti accidisse crederem; nempe invitum eum atque tristem ad ejusmodi quaestiones, ubi de hominum Re­ligione agitur, accedere solere; quin & ea loca quàm potuerit levissimè eum transilire, cùm tamen al­tius inhaerendum iis esset. Cernis animo quàm aversan­ti superius illud Capitulum absolverim, quàm multa intacta reliquerim, quàm molliter, si rei ipsius merita spectemus (ubi de spei omnis humanae fundamento actum est) eum tractaverim. Atque ipse quidem ab ul­teriore rei hujus prosecutione abstinuissem, nisi per­spectum jam antea fuisset viri ingenium, exigen­tis ea prorsus, atque ad ultima ejus arcana reseranda ferè provocantis; quasi sceleratum illud esset à sce­lere [Page 334] alieno detegendo abstinere. Cernis quae me ne­cessitas cogat, ut pergam aliquantulùm hanc rem pa­tefacere, ut facio.

Atque reverà V.D. si forsan eum Religioni, non so­lùm Christianae, verùm omni in universum, inimicum esse disertè affirmarem, & simul sententiae hujus (li­bertate eâ prolatae, quae solet esse Philosophorum) ra­tiones afferrem, quis me sobrius at que pius, quis Phi­losophus aut eruditus reprehenderet?

Verùm istud non faciam, modestiùs at (que) temperanti­ùs cum eo agam, quasdam solummodo quaestiones ip­si tuâ cum veniâ (V.D.) proponam, quas ipse si sol­vendo tibi satisfecerit, solutus omni hoc crimine, per me licet, abeat.

1. Memini, quaestionem mihi olim (puero Catechu­meno) proponi solitam, cupio ut narrare velit quam ipse Religionem colat. Num Christianismum, vel Juda­ismum, num Mahometismum, vel Gentilismum? Vel quaenam est ea Religio, quae aequalem ad omnes in­differentiam patiatur? quae vim suam Principis impe­rio se debere fateatur? Certè nihil quicquam ab homi­nis ingenio excogitari posse mihi videtur, quod ad re­ligionem funditus ex animis hominum eradicandam sit accommodatius, quàm est ista sententia, quae sta­tuit ex humanâ institutione, non autem divinâ, religi­onem & ortum habuisse olim, & jam constare. Imò verò attestatus est olim Deus Mosi & Christo mundi servatori, neque ratio ulla est ut ea de re dubitet [Page 335] Philosophus aliquis, momenta rationis ad normam veritatis aestimans; neque etenim ratio ulla est, ut de historìarum veritate dubitetur, nisi quis velit omnem antiquitatis lucem rejicere, neque si verae sint historiae de Mose & Christo, poterit aliquis de Dei ipsius at­testatione cum ratione dubitare: Quod autem in Re­ligione Christiana stabilienda manus ipsa Dei fortis prastitit & brachium nudatum, illud [...] in caeteris fecit ut obtineret, impostorum versutia, & hominum credulitas; hinc nempe factum estut Ma­hometem paroxysmos Epilepticos patientem, visione extaticâ in Deum sublatum fuisse crederent Arabes; hinc etiam crediderunt Romani antiqui, Numam cum Egeria congressum fuisse: verbo, omnis Religio si­ve vera, sive falsa, illud habet, ut à Deo, non ab ho­minibus originem traxisse credatur: atque ille qui­cunque illum non Dei ipsius vel Deorum sed homi­num inventum esse statuit, Philosophus utcunque es­se vel dici possit, Religioni in universum inimicus est dicendus.

Si quidem Thomas illud solummodo dixisset, Reli­gionem ab hominibus excogitatam fuisse, ut homines (metu forsan inani) in obedientia principibus prae­standa contineret, quanquam rem indignissimam & turpissimam fecisset (qualem nonnisi unus forsan aut alter inter Philosophos paganos eo ipso nomine omni adhuc aevo infames, fecerunt) nos tamen adversus ipsum disputantes, utcunque sententiae tam prodigio­sae insaniam ostendere possemus, utcunque hominis infelicitatem dolere, non eum quasi contemptui atque ludibrio habitae rationis humanae accusaremus. Nem­pe ejusmodi est sententia, quae cum intelligi possit & contradictionem (ut aiunt) in adjecto minimè invol­vat, vim non infert rationi humanae ut supponatur. [Page 336] Verùm ut istud enuncians, simul illud etiam conten­dat, non esse se Religioni inimicum. Quis ista patien­ter audiat? quis mare terris non confundat? Certè

Qui principia ejusmodi proponit, quibus fugit om­nis Religio, sive vera, sive falsa, quae ipsa Religionis natura aversatur, oro illum ut ipse explicare velit quâ ratione fiat, ut non sit Religionis hostis appellandus. Imo reverà

Verùm ista generalia atque in antecessum solummo­dò proposita; alia sunt eaque plurima (nisi me bre­vem esse cogeret praesentis argumenti injucunditas) quae faciunt ut illud ab ipso explicandum desideremus; nempe quomodo fieri vel intelligi possit, ut non sint inimica Religioni; adeò in ipsa Religionis omnis fun­damenta ruere mihi videntur & impetum facere,

2. Si sit nulla hominibus in statu naturali non solùm justi atque injusti (quas voces à communi hominum usu ad forensem transtulit, ut nubeculam sententiae offundat) verùm etiam Boni & Mali moralis diffe­rentia, si nulla lex, nullum rationis dictamen, quo se­cerni ista possint; verùm ea omnia ex Principis institu­tione & oriantur & dependeant; quaenam esse potest Religio? cujus illud est, ut in iis ubi lex humana locum non habet, subveniat.

Expecto ut regerat sese alicubi, imó saepiùs de lege naturae, de bono & malo naturali locutum. Atque ego [Page 337] quidem eum, si mille contradictionibus liberare se hoc loco possit, ingeniosum esse praedicabo. Contra­dictionem vel [...] manifestam habere mihi vide­tur, fundamentum ipsum Politiae Hobbianae. In statu (inquit) naturae foedera non obligant, at foedus de constituendo magistratu initum, obligat; quid ita quaeso? Obligat (inquit) ex lege naturae, & est invio­labile foedus. Cur ita tandem? nempe alias evertetur Politia ejus omnis —sed me reprimo.

Mihi certè omnia ejus lustranti, constat nihil esse, ex ejus sententia naturâ suâ bonum aut malum mora­liter loquendo: sin ista sentiens deceptus fuerim, cu­pio ut de re ista diserrè loquendo eximere me velit hoc errore. Certè si quod in omni rerum complexu sit malum dicendum, illud erit quod omni omnium ho­minum judicio tale hactenus existimatum est, nempe quod sit renitente rationis dictamine, quod fit recla­mante conscientiâ. Profligatae scelerumque vi atque dominio obrutae quasi, adeoque insanientis muliercu­lae ideam proponens Poëta ista eam proferentem in­fert

Ipsum interim Hobbium peccatum non esse, quod fit re­clamante conscientia, exercitationis hujus ferè sub ini­tio dicentem, introduximus.

Ipse quidem hac in re ferè unicâ sibi constat; at (que) ego bonum aut malum quomodo aliquid esse possit non video, si omnia fato fiant (eo modo quē ipse asseruit) atque absolutâ causarum necessitate; propositionem, tum in libello de libertate & necessitate, tum de Corp: habet, imò ipse [...] istud agnoscit; si bonum sit ni­hil aut malum, si meritum nullum aut demeritum, (ut [Page 338] loquuntur) quis sit religioni locus, nullus ipse video: velim ut denuò ostendat annon sit hoc etiam Religi­ni (in universum) inimicum.

Verùm ut abrumpam ego statim hanc omnem o­rationem. Omnis Religio illud habet, & Deum esse & esse remuneratorem eorum qui pii fuerint & religi­osi. Nempe religione ad Deum accedimus, oportet ad Deum accedentem, ista praesupponere & credere. Ne­que tam luscus esse potest aliquis, ut illud non videat, non solere Deum pietatem hominum aut virtutem (si mundi hujus regimen spectemus) hac in vita remune­rare: Est etenim vir sapiens & bonus, cui res accidunt ad modum atque normam improborum; exercuit il­lud ab initiis ultimis Philosophiae, maximorum ho­minum ingenia, cur bonis mala contingant, neque aliter hoc loco se extricare unquam potuerunt, nisi dicendo cum Socrate (cùm jam in manu mortiferum istud poculum teneret) ‘"duas esse vias, duplicesque excessus animorum à corpore exeuntium, piorum hominum faciles esse ad Deum (unde excesserunt) aditus,"’ impios interim cruciatibus atque tormentis flagellandos, nempe

Haec (inquam) omnis habet Religio, etiamsi in pae­narum praemiorumque natura atque ingenio explican­do dissentiant. Verbo, Religio illud praesupponit, ani­mam è corpore exeuntem praemia virtutum atque vi­tiorum ferre posse. Quid ad haec Thomas?

Mihi certè videtur, duas esse Thomae sententias, qua [...]um altera est Thomae Philosophi, altera Thomae [Page 339] ex praesupposita (magistratûs jussu) Scripturae autho­ritate disserentis. Quarum haec statuit animam dor­mire usque ad diem longissimam, postea resuscitan­dam, vel ut liberos homo gignat (dirum proculdubiò tormentum) vel ut eo modo regatur in aeternum, quo ante Saulis electionem regebantur Israelitae. Haec (in­quam) est Thomae sententia, quem mos patrius & mi­raculorum fama voluit esse Christianum.

At alia est Thomae Philosophi sententia, nempe men­tem esse motum organorum, neque proinde fieri ullo modo posse (vel absolutâ Dei potentiâ) ut morti su­perstes sit animus, vel ut idem numero animus revi­viscat; si ista non fuerit ejus sententia, si ista non con­sequantur sententiam hanc positam, velim ut errorem mihi ostendat: istis autem ita se habentibus, [...]icat mi­hi ingenuè quis sit omnino religioni relictus locus. Imò verò, inquies, etiamsi eo modo haec se habuerint, etiamsi mortales simus penitùs, neque ulla spes sit re­licta beatitudinis olim consequendae, eum tamen Re­ligiosum (uti est) futurum. Deum nempe agniturum illum esse eique ut potentissimo felicissimoque hono­norem & adorationis cultum praestiturum. Fieri non potest (inquit L. p. 53.) ut causarum seriem profundiùs contemplantes ad primum motorem, qui Deus est, non perveniant. Hinc autem necesse est ut exoriatur in animo Religio.

Nempe causas sive intelliga [...], sive non intelligant homines, tollet naturae profundior contemplatio A­theismum, [Page 340] quo uno sublato aliqua saltem religio se­quetur. Vidisti autem quantus sit Philosophus hic no­ster, credis, opinor, Atheum eum esse non posse, Reli­giosum igitur aliquo modo esse debere.

At (que) ipse quidem concedo religiosū eum esse posse, sive Sadducaeorum, sive Epicureorum sententiam am­plectatur; nempe istorum hominum Religione, modo Deum esse concedat; neque ipse crimen illud Atheis­mi volo unquam huic imputare, spero certè meliora (quanquam Atheismum ipse pro crimine non habeat, modo corde prematur, atque adversus leges humanas minimè quis illud profiteatur. Fides etenim, at (que) inte­riores cogitationes hominum non subjiciuntur mandatis (Dei) verùm operationi solùm ejus, aut Ordinariae, aut Extraordinariae. L. p. 149. Nolo (inquam) unquam Atheismum ipsi objicere, oro tamen eum atque obte­stor, ut faciat, sententiam ejus explicando, ut Deum esse statuere mihi videatur. Ipse nunc petitionis hujus (qui tibi forsan inurbana videri possit) rationē accipe.

Nempe si ne (que) corpus esse Deus possit (à quo remo­ventur corporeae affectiones omnes. L. p. 190. C (Am­sterodami impresso. Anno 1647) p. 270. Ne (que) esse pessit aliqua substantia incoporea, quia verba ista se mu­tuò evertunt, Quomodo Deus esse possit ex mente Hobbiana, non intelligo.

VErùm quò feror, vir Dignissime atque Amicissi­me? quò me praecipitem rapit suscepti operis ne­cessitas? quis hic locus? quae mundi plaga? ubi sun? quid facio? Ego quidem meipsum nullo modo satis admirari possum, postrema haec relegens. Egóne unquam existimâssem me inter homines tetricos at (que) immites istos repe [...]end [...]? Quis unquam expectaret hominem (qualem ego [...] esse credebam) nonè rigi­dioribus [Page 341] illis atque morosis, verùm ex iis qui liberta­tem in sentiendo ingenuam & profiteri solent & in a­liis libenter admittere, eousque trahi potuisse, ut datâ operâ in hominis Religionem publicè inquireret, ut ostenderet hominem eruditum Religioni inimicum esse. Odi certè Sycophantas omnes, nihilque (quan­tum ipse intelligo) detestabilius habeo, quàm ingeni­um petulans illud atque invidum, quod homines eru­ditos, famâ inventis suis benè partâ, frui non patie­tur. Quid igitur dicam V.D? quo me defendam mo­do, siquis mihi forsan ista objecerit; succurre tu mihi qui vales humeris, horumque omnium crimine leva­to. Nosti tu satis rei nostrae historiam universam, ani­mo quàm tristi atque aversante, ista primùm suscepe­rim, quàm fuerit mihi injucundum atque involupe in omni hac controversia versari, quantâ vi trusus in arenam initio fuerim, & quàm libenter me militiae subducere vosuissem; neque me quidem ullo modo ad certamen adduci potuisse, nisi duo illa Nomina tam sacra Academiarum atque Religionis mihi [...]aepius in aures intonuissent, Credebam autem illud non homi­nis modesti, sed stupentis esse, matrem afflictam atque contemptui habitam negligere. Dictum est, hunc Au­torem lethale vulnus Academiis inflixisse, eas indoctas atque inutiles, oratione eo fine institutâ ostendendo.

Ex ipsâ Leviathanis lectione, didicerat juventus incau ta at (que) indocta adversus institutiones Academicas, ore impuro blaterare,

Stabam tamen aliquandiu attonitus,

Signum (inquam) accepi, neque in Academiarum atque Religionis causâ metuendas hominum censu­ras statim judicavi, etiamsi magis adhuc magisque incaluissem; audiveram in parentis olim periculo fi­lium à nativitate mutum, in clamores erupisse; quid si ipse hâc occasione balbutirem, aliquantulùm (cogi­tabam) etiamsi eodem modo cum Vindice tractandus forem. Atque ipse quidem nunc expecto, imò initio (ut meminisse potes) expectavi ut mala verba omnia in me effundant Hobbiani, quaecunque vel scientiam vel mores hominum maculare solent: non eos vel scri­ptum ipsum vel scribendi modus sat scio effugiet. Di­cent incomptam, ineruditam, inelegantem fuisse nobis omnem orationem: fateor certè ipse haec omnia, at

Dicent me in versiculos hîc illic incidentem, gravita­tem Philosophicam minimè tenuisse, fecisse quod Pe­dantium potiùs deceret. Verùm, Platonem, Aristo­telem, Ciceronem, nobilissimosque ex antiquis ab eo scribendi genere non abstinuisse sentio.

Dicet me duriora ipsi aliquando verba dedisse, verùm [Page 343] exceptis iis locis, ubi vel Religionis vel Academiarum res agitur, non temerè illud reperiendum esse spero.

Dicet mille viros habere Academias, qui meliùs ista potuissent; hoc etiam concedo libentissimè, quare spernendas non esse eas adeò existimarem. Expecto ut huic viro, stultus, mendax, sceleratus audiam: fe­ram, si potero, patienter, neque etenim ista Vindici in dedecus magnum cessisse comperio. Verbo, eo ani­mo impositum à teipso onus, initio suscepi, ut omnia serrem, modo nihil in Academias aut in Religionem ipsam (quae sunt mihi charissima, uti esse debent) op­probrii regerentem eum inveniam. At haec si deinceps lacerare pergat, certè non feretur illud omni modo inultum — [...].

Tu interim, Vir Dignissime, perge facere ut facis, Religionem nempe Christianam, atque Academiam hanc nostram Oxoniensem, eruditione summâ atque pietate, immensùm ornare, simulque amare tibi deditissimum