CAPUT PRIMUM.
De MORBIS in genere.

HOMINEM primaevâ ab origine, ab omni labe immunem, in Voluptatum Deliciarumque Horto ex limo terrae coagulatum divinoque Spiritu animatum posuerat Altissimus. Illi erat [...] vitae custos Arbor Vitae, cujus fructus aderat homini cibus, ne esuriret; potus, ne sitiret; & lignum vitae, ne Senectus eum deprimeret ac dissolveret: Vitae, inquam, Arbor, Medicinae modo, Morborum origo. homini corruptionem prohibebat. At, fractis Poten­tissimi Legibus, Anima ab origine primâ sceleris pura & con­venientem sibi sortita Basilicam, simul atque, supra modum, insolescente genio ad deteriora deflexit, in aurâ coelesti caliginem, in mole terrenâ mor­tem, inter utrumque bellum assiduum miser homo expertus est. Unde lucidus Intel­lectus interiores primùm tenebras sensit, & Appetituum regina Voluntas Sensuum il­lecebris delinita Rationem despexit commonentem; tandemque divina licet Anima, tan­quam Apellis Tabula demersa coeno, propter Corporis impuritatem, aliquâ mortalita­tis maculâ foedata est: ab eo tamen, sine maximo cruciatu, sejungi non potest; quòd amet iis in partibus stabulari, quarum operâ diutius usus est. Hinc perfecta, aeterna & immaculata apud Deum & Angelos permansit Sanitas; homini vero naturalis vitrea­que, quae tantùm constans in suâ levitate, & innumerae Morborum species, morsque inevitabilis fuit illi ex peccato haereditas.

Morbus est affectus praeter naturam, Morbus quid. actionem per se laedens.

[Page 50] Morborum alii [...], Morborum differentiae h. e. dispersi, qui singulos separatim corripiunt. Sunt plures simul Morbi vagantes & genere diversi, quorum alius alium invadit; non ab Aëre, sed à ratione Victùs nascuntur, quam singuli habent propriam & peculiarem.

Alii [...], h. e. communes, qui certi sunt morbi & singulares, qui alicubi va­gantur et multos aequè simul corripiunt. Causam habent hi communem, ut Aë­rem, Aquae malae potum, vel cibum aliquâ de causà vitiatum, gravem tetram que Ex­halationem, vel simile quid, quod vitari nullo modo potest.

Atque hi communes sunt [...], h. e. Patrii, Vernaculi, & alicui Regioni familia­res. Hi in aliquà Regione frequentes sunt & perpetui, & omnes ex aequo corripiunt, ob causam quae omnium communis est. Atque de his maximè in hoc libro agitur.

Vel [...], qui communes quidem Morbi & a communi causà nati; non tamen Patrii & familiares, sed potius externi & adventitij. Hi sunt vel [...] pestilentes, qui contagiosi & omnium perniciosissimi; vel non pestilentes, sed pestilentibus mi­tiores.

A malà corporis dispositione variae Morborum differentiae oriuntur. Causae Morbo­rum Nam ut bo­na valetudo videtur esse à sanguine & partibus ritè constitutis; ita mala seu mor­bus à sanguine peccante, vel partibus à proprio naturalique statu recedentibus. San­guis autem comprehendit Limpham quoque & succum Pancreaticum, aliosque humo­res qui sanguini admiscentur. Lib. de Na­turâ huma­nâ, Text. 5. & 6. Hâc de re egregius est locus Hippocratis; ‘At verò cor­pus hominis habet in seipso sanguinem, & pituitam, & bilem duplicem, flavam viz. & nigram: atque haec sunt ipsi corporis natura, & per haec & aegrotat & sanus est. Sanus equidem maximè est, ubi temperamentum haec inter se habuerint moderatum, tum facultate, copiâ, & ubi maximâ fuerint permixta. Aegrotat autem, cùm ho­rum quid minus aut amplius fuerit, aut separatur in corpore, & non fuerit reliquis omnibus contemperatum. Necesse est enim, cùm quid horum secretum fuerit et per se steterit, non solum eum locum, unde secessit, morbidum fieri, sed etiam eum, in quo star, et in quem propter nimiam copiam diffusum est, dolore ac morbo vexa­ri.’ Hinc si sanguis spiritibus orbatus et effoetus evadat, debilitas pulsus, virium lan­guor, partium refrigeratio, et totius corporis hebetudo praestò sunt. Ut macies et ta­bes, si amisso glutine solvatur; si verò vel acidus, vel acer, vel motu celerior fiat, inflammationes, pustulas et similes morbos affert. Si plus justo serosus evadat, hy­dronosi vel aquei morbi exoriuntur.

Ad partes quod attinet, si à propriis locis recedant, magnitudine augeantur, scin­dantur, corrumpantur, vel obstruantur illorum ductus, aut alio modo assiciantur, luxa­tiones, tumores, ulcera, putredines, obstructiones et alia hujusmodi emergunt.

In semine quoque latent morborum et mortis germina, quae & paria his ex quibus orta sunt faciunt, et citius corpore adolescunt. In illo viget repugnantia primordiorum quae ut vivendi causa sunt, ita et viae mortis, vitaeque tam sanae quam aegrae stamina, nec minùs morborum Elementa quàm corporum. Ac licet in permistionem quodam­modò paria venerint, brevi tamen impari praelio sese vehementer exagitant: et dum in nos intus forisque saeviunt, sanitatem quam fecere subvertunt, adeò infida est ex con­trariis origo. Est et à semine insitus calor, qui eâdem manu nos fovet ac conficit: et quia salutarem humorem suâ efficientiâ furtim, sed avidiùs carpit, ipsum quoque se perimit, ita ut qui auctor est vitae idem sit et necis.

‘Procatarctica praecipuè morborum causa est intemperantia, Epist. 59. postquam (ut scribit Seneca) coepit cibus non ad tollendam, sed irritandam famem quaeri, et inventae sunt mille conditurae, quibus aviditas excitaretur: quae desiderantibus alimenta erant, one­ra sunt plenis. Inde pallor et nervorum vino madentium tremor, et miserabi­lior ex cruditatibus quam ex fame macies. Inde incerti labantium pedes, et sem­per qualis in ipsa ebrietate, titubatio. Inde in totam cutem admissus humor distentusque venter, dum malè assuescit plus capere quam poterat. Inde suffusio luridae bilis et de­color vultus, tabesque in se putrescentium, et retorti digiti articulis obrigescentibus. Nervorum sine sensu jacentium torpor, aut palpitatio sine intermissione vibrantium. Quid capitis vertigines dicam? quid oculorum auriumque tormenta, & cerebri aestuan­tis verminationes, & omnia per quae exonerantur internis ulceribus affecta? Innu­merabilia praeterea Febrium genera, aliarum impetu subeuntium, aliarum tenui peste repentium, aliarum cum horrore et multâ membrorum quassatione venientium? Quid alios referam innumerabiles morbos supplicia Luxuriae?’

CAPUT II,
Vbi enumerantur Morbi, qui in Scotiâ maximè grassantur.

Cùm (ut suprà tradidimus) Scotia nostra ad ultimos ferè Septentriones detrusa sit, & reliquo Orbe divisa, nisi quâ Angliae jungitur, omni ex parte saevientis Oceani injuriis pateat; Aërque saepius crassus, nebulosus pluviosusque sit; Hyems etiam diu duret, Telluris inaequalitas (unde tem­porum mu­tationes) morbos pa­rit. & frigus penetrantius sit; Tellus quoque valdè inaequalis sit, ubique aut mon­tium verticibus elata, aut humilioribus vallibus iisque declivioribus depressa: necesse proinde est, varias temporum mutationes in eà frequenter accidere. Quae mutationes temporum (ut ait magnus Hippocrates) maximè pariunt morbos: & in ipsis tempori­bus magnae mutationes aut frigoris, Aphor. Sect. 3. Aph. 1. aut caloris. Fieri igitur non potest, quin nos Sco­ti maximè inaequali simus temperamento, multique apud nos morbi sint: cum per to­tam Scotiam nunc tellus suo gremio mare excipiat, nunc (quasi indignata restringi) fluctibus praevaleat longéque in mare excurrat; hîc montes emineant, illîc minùs pro­fundum mare cum terrâ luctetur. Haec enim terrae facies, figura & situs multis eva­porationibus inter hosce anfractus semet involventibus & magis in se incumbentibus originem praebent, causamque & materiam tempestatum dant, quae suá inconstantiâ & inaequalitate debitam corporum diapnoën impediunt & morbos procreant: ut veris­simum sit, Lib. 2. de Sanitate tuenda cap. 7. Edit. Charterii. quod habet Galenus; ‘ [...]. h. e. Quum nec optimo temperamento, nec inculpabili constitutione ullum corpus in iis Regionibus, quae à temperamenti modo recesserunt, gigni possit; sicuti tum ratio docet, tum experientia commonstrat. Quippe sicci, graciles & veluti torrefacti in aestuosis tractibus homines fiunt; Rursus frigidioris Plagae incolae inaequali tempera­mento visuntur, ut quibus exteriora frigeant, interiora, atque in his viscera, immo­dicè caleant.’

Olim quidem, Cur pau­ciores & minus gra­ves morbi Majores nostros ten­tarunt. pro Majorum nostrorum temperantiâ & validis exercitiis, quibus utebantur, Boeth. Hist. Scot. Lib. 2. tum pauciores, tum minus graves erant morbi. Ab Historicis enim no­stris relatum est, quod ignota fuere nostris Majoribus tot morborum genera, quot nostrâ aetate conspiciuntur. Vix quispiam tum elanguebat, nisi aut calculo, aut exun­dante pituitâ, similive morbo frigido aqueove humanum vincente temperamentum causam praebente: probè enim degebant, parsimonia corpora ab adversâ valetudine tutabatur, Id. Lib. 9. Fol. 171. vitamque nostratibus in longum aevum protraxit. Morbi autem ex fri­gore & pituitâ redundante enati erant: qualis fuit morbus Kennethi Keyr Conval­li Regis filli, qui Catarrhi in Tracheam Arteriam defluxu subitariâ morte est extin­tinctus. Paralysis & ventris profluvium à frigore quoque quosdam invadebat. Pri­mus autem Congallus Rex notatur Articulari Morbo, seu Podagrâ correptus, quem ex frigore ac multis laboriosis expeditionibus in juventute peractis contraxisse in ulti­mâ senectute dicitur. Febres quoque ex nimio labore nonnullos invaserunt. At ubi, patrio victu posthabito, omnium deliciarum genere defluxere, simul cum peregrinis deliciis peregrini & eatenus incogniti erupere morbi. Ordinarii autem morbi praeci­puè sunt illi, Aph. 22. & 23. Sect. 3. qui Hippocrati Hyemales & Autumnales dicuntur. Morbi Hye­males. Imprimis verò Hye­males, qui enumerantur Aph. 23. scil. Pleuritides, peripneumoniae, lethargi, gra­vedines, raucedines, tusses, dolores pectorum, laterum ac lumborum, capitis dolo­res, vertigines, siderationes. Frequentes etiam sunt morbi Autumnales Aph. 22. e­numerati; viz. Febres erroneae, Morbi Ari­tumnales. splenes, & hydropes, tabes, & urinae stillicidia, & intestinorum laevitates, & dysenteriae, & Coxendices, et anginae, & anhelationes, & volvuli, & comitiales, & insaniae, & atrae biles.

Causae autem morborum nostrorum ferè semper sunt aliquae ex his, Morborum nostrorum causae. Aëris scil. vi­tium, soli caelique natura, victus, constricti nimio frigore pori, redundans in massà sanguineâ serum, aut ejus in caput aliasve partes raptus; sanguis ipse vel nimium re­dundans, vel in motu concitatior aut segnior, vel acrior aut acidior, vel miasma [...]e scorbutico contaminatus.

CAPUT III.
Accuratior Morborum in Scotiâ grassantium expositio.

MOrbi alii caput, alii thoracem, alii ventrem inferiorem; quidam artus, nonnul­li totum corpus afficiunt; aliqui externas tantùm partes; quidam epidemici.

Morbi autem capitis, Capitis Morbi. qui frequentius apud nostrates occurrunt, sunt hi; Catarrhus, gravedo, odontalgia, auris dolor, tumor genae, parotis, aquosi tumores circa maxil­las, visus debilitas, Scotoma, hypochyma, parasynanche, hydrocephalus, capitis do­lor, hemicrania quandoque periodica, vertigo, caros, apoplexia levis quae in paraly­sin mutatur, apoplexia fortis, lethargus periodicus seu hydrops cerebri, epilepsia, erysipelas capitis & faciei.

Morbi pectoris, Pectoris morbi. Raucedo, tussis, dyspnaea; asthma periodicè recurrens, continuum; pleuritis, lateris dolor, peripneumonia, phthisis, syncope, palpitatio cordis, hydrops thoracis, sanguinis sputum, vomitus sanguinis.

Ventris inferioris morbi, Morbi Ventris in­ferioris. Diarrhoea serosa, vomitus aquei, ventriculi cruditas, op­pressio, cardialgia, cholera, colicus dolor, colica in paralysin desinens, hydrops ascites, tympanites; affectus hypochondriacus, hystericus; scorbutum, affectus qui­dam spasmodici; calculus renum, vesicae; ischuria, hydrops uteri, lumbrici, obsti­nata alvi constipatio, sanguinis nimii fluores.

Morbi Artuum, Artuum Morbi. Arthritis, Rachitis, scrophulae & strumae, Arthritis vaga scorbuti­ca, ischiadicus dolor, artuum tremor.

Morbi, Morbi to­tum cor­pus affi­cientes. qui totum corpus afficiunt, sunt Febres, rheumatismi, dolores qui mem­branaceum & nervosum genus afficiunt, leucophlegmatia & habitus aquosus cum tu­more, icterus, chlorosis, exanthemata, scabies, paralysis fortior, stupor circa partes nervosas, tabes.

Febres autem variae sunt; diariae, Febres va­riae. quales hemicraniam & similes affectus comitan­tur, & erysipelata praecedunt, synochi quoque imputres & putres, febres catarrhales; nervosum genus afficientes, comatosae, cum deliriis, spasmis & similibus symptoma­tis comitatae; febres malignae, purpuratae, pestilentiales; hecticae, lentae febres; febres puerperarum; variolae & morbilli, iique regulares vel anomali; Febris Scarlatina, Febres intermittentes, Quotidiana, Tertiana, rarior Quartana, Semitertiana, inter­mittentes Anomalae.

Morbi externi, Morbi ex­terni. Tumores Scirrhosi, oedematosi; Hydrocele, Cancer, sphacelus scorbuticus, gangrenae post febres, spina ventosa, ulcera mali moris.

Morbi Epidemici, Morbi Epi­demici. Febres quaedam malignae Autumno maximè grassantes, & Vere febres intermittentes, quae singulis ferè annis differentibus comitatae symptomatibus, Dysenteriae, Parasynanche, Tussis ferina, Variolae, Morbilli.

CAPUT IV.
De Causis Morborum in genere.

UT commodiùs de causis agam, Incolae Scotiae dividendi sunt in Plebem & No­biles. Plebs iterum in eos qui in Urbibus, & eos qui in Agris degunt: quoniam victu, exercitiis & toto vitae genere inter se differunt.

Nobiles tam majores quàm minores splendidè ut plurimùm, Quomodo Nobiles. & Plebeii morbos si­bi accer­sant. vivunt, & venatio­nibus & equitationibus satis exercentur, vinoque è Galliâ & Hispaniâ delato multùm utuntur. Hi paucioribus morbis tentantur, hisque, ut plurimùm acutioribus, et qui feliciùs terminantur, nisi sint qui Venere et Crapulâ graviores sibi morbos pro­gignunt.

Plebs, quae in Urbibus degit, paucis utitur exercitiis, & non pauci ex iis vino de­diti temperamentum, quod in illis non ita validum est, nimio potu et desidiâ corrum­punt, et multos sibi morbos accersunt intempestivo cerevisiae potu saepéque spiritus vi­ni, manè praesertim, jejuno etiam ventriculo: unde fibrae stomachi nimium solvuntur, [Page 53] calor imminuitur, fermentum Stomachi diluitur & obtunditur, omnisque digerendi vis infringitur. Cruditates etiam stomachi, Inflationes, oppressiones, imò cachexia, pa­ralysis, convulsio, tabes, multique alii morbi oriuntur. Videre etiam est frequenter inter eos febres erraticas mali moris, pleuritidas nothas, anhelitùs difficultates, totius abdominis turgescentiam & saburrationem, hydropes, imò stupores, Lethargos & Apoplexias.

Plebs autem rustica, Plebs rusti­ca non mi­nùs, quàm urbana, morbis ob­noxia. licet tenui admodùm victu validisque exercitiis utatur, ex quo tamen malesana libido reditus augendi nostrates invasit, non paucioribus nec levioribus morbis infestatur. Tesqua enim, Ericeta & similia, quae anteà in Pascua (dicam etiam cum non spernendo proventu) cedebant, nunc calcis cumulis consperguntur, sicque conspersa aratro proscinduntur, ut sanè fruges producant, quae soli calcisque naturam resipiant, calidaque (ut jam dictum de Septentrionalibus populis) viscera magis in­flamment & accendant, novamque morborum suppellectilem quotidie producant. Hinc ventriculi aestuationes, vigiliae, deliria, affectus hypochondriacus, mania, dysenteria, scrophulae, cancer & dira morborum cohors, quae Agricolas olim à morbis immunes nunc passim invadit.

Morborum autem enarratorum causa, Morborum enarrato­rum causa saepe à vi­ctu est, vel ab impedi­tâ transpi­ratione; atque hoc tempesta­tum inae­qualitati tribuen­dum est. ut plurimùm, à victu est, quod pravi cibi potusque assumantur majori quantitate, quàm commodè à nativo calore concoqui & à nutritivae facultatis administris distribui queant, & quòd corpora non ritè exerceantur. Et qui non ab hac causâ fluunt, ii, ut plurimùm, ab impeditâ transpiratione fluunt, quod inaequali tempestatum anni constitutioni tribuendum est. Quae tempestates saepe pervertuntur, ita ut Hyemis constitutio quandoque Austrina sit & Ver magis redoleat; Veris autem Borealis, & Hyemem sapiat. Nec Aestates ipsae hâc à perversione im­munes, quae Vernam aut Autumnalem sapiunt constitutionem, non sine frigidissimis Ventis quandoque. Quin in unâ eâdemque anni tempestate summus quandoque ur­get calor, quem statim frigus penetrantissimum sequatur: unde, constipatis à frigore poris, fit anadrome & raptus seri versus caput, et multi progignuntur morbi rheuma­tici et febres catarrhales, quae nervosum maximè genus afficiunt. Nec aliter fieri po­test in Regione tam inaequali, in quâ tot sint evaparationes corporum valdè inter se differentium, quae tempestates pro suâ naturâ alterant et graves in corporibus nostris mutationes inducunt.

Aër quoque saepe crassus et (quòd magna pars Scotiae Mari vastissimo exponatur) salsuginosus est, Aër crassus & salsugi­nosus est etiam ho­rum mor­borum causa. à quo inspirato sanguinis crasis corrumpitur: acrior enim et foeculen­tior evadit. Et cum sal in fluore reliquis praevaleat; concitatior evadit et effervescere incipit: unde venarum [...], per quam translato in varias partes sanguine, rheuma­tismi, dolores varii, imò phthisis satis frequens aliique consimiles morbi ab humorum [...] oriuntur; et à crasso soeculentoque sanguine, ob acredinem ad nurritionem ine­pto, viscerum infarctus et obstructiones, humorum in praecordiis congestio, scorbu­tus, atrophia, tabes, hydropes, febres lentae, icterus, calculus, et morbi, qui à tar­taro in partibus deposito; et in iis qui liberaliùs indulgent corpori illudque saginatum et saburratum nimis reddunt; adeo ut regendis humoribus impar natura sit, copiosae accidunt sanguinis et humorum ejectiones per vomitum, et per alvum aliasque vias. Imò humorum abundantiâ sic opprimitur natura, ut Apoplexiae, Syncopae et subitaneae mortes sequantur, à quibus omnibus immunes vivunt, qui appetitibus irregularibus fraena imponunt, et temperatè sobrieque vitam transigunt.

CAPUT V.
Observationes quaedam rariores de Morbis, & primo de Febribus quae in Scotiâ grassari solent.

MUltae sunt Febres, Febres Verno & Autumnali tempore. quae in Scotiâ grassantur, Vere quidem intermittentes magis (nam rarissimae apud nos Quartanae Autumno invadere solent) Vere quoque quae­dam etiam malignae, quandoque Epidemicae sunt: sed Autumno saepiùs malignae Epi­demicae suboriuntur, & tunc mali moris sunt.

[Page 54] Intermittentes nostrae saepe irregulares & anomalae sunt: Febres no­strae inter­mittentes irregulares & anoma­lae. non enim suas servant pe­riodos, sed ex Tertianis Quotidianae fiunt & ex Quotidianis nonnunquam Tertianae. Aliquando septimo, imò etiam decimo quarto die recurrit Paroxysmus, ut in nobili quodam viro observavi, qui Paroxysmus acutissimus erat, cum deliriis & magnâ cor­poris jactatione. Quinetiam aliquando continuae evadunt, summo Aegrorum periculo.

Continuae autem rarissimas habent crises apud nos. Febres con­tinuae. Superveniunt quidem plures sudores, aliquando alvi fluxus, & maxime in iis salutaris, salivatio copiosa: sed, his non obstantibus, aliquando ad 15. 17. 21. 25. 29. imò 31 dies producuntur. Saepe autem accidit, ut priore febre in [...] desinente, nova quaedam lenta febris subo­riatur cum exacerbationibus; unde diu languent Aegri. Imò cum hanc lentam alvi flu­xus, aut frequentiores sudores comitantur, hectici fiunt Aegri.

Febres Purpuratae dictae (ut & Variolae & Morbilli, Febres Pur­puratae.) apud nos aliquando maculas Lividas, imò nigras purpureis admistas habent: neque illae tunc adeo periculosae sunt, nisi maculae latiores sint. Maximum apud nos periculum est à subito macularum re­cursu, cùm febris cum dyspneâ intenditur & alvi fluxus supervenit: rarò enim tunc Aegri mortem effugiunt.

Et generatim quidem Febres nostrae miasma quoddam scorbuticum magis, Aliae Fe­bres. quàm pestilentiale virus redolent, nec ita frequentes ardentes Febres sunt, acillae quae Lym­pham & genus Nervosum afficere videntur, in quibus non tam accenditur & confla­grat sanguis, quàm à raptu colluviei serosae spiritus opprimuntur & perturbantur.

Sunt etiam Febres à sanguine accenso, sed mitiores plerumque, nisi in iis, in quibus magnus humorum apparatus: iis enim putrescentibus pestilentiales febres suboriuntur quandoque, quarum unam hic apponam.

Nobilem quendam virum tenuis & rari corporis habitus sebris anniversaria invadere solebat, Observatio de Febre quâdam pestilentia­li. semper ferè Mense Aprili (quo natus est) aut Majo: à quâ tamen per duos annos, ob coelum forsan & solum mutatum, quod tune peregrinaretur, immunis fue­rat. Sed anno sequente, dum primo lunii apud Consanguineum ruri ageret, & in Valle quâdam ad Amnem reclinatus cum Amico confabularetur, loci amoenitate ca­ptus (planities enim ferè rotunda erat, quam Rivus placidè fluens interfluebat, quae ambientibus undique collibus arborum varii generis sylvâ tectis & per gradus in fastigium assurgentibus, Amphitheatri ingentis caveam ct gradus repraesentabat) sensit subitò tur­batos sibi spiritus, impeditos & in [...] quandam actos fuisse, nullo se prodente si­gno exteriù consurrexit & domum reversus est Sequente die, pluviosa tempestate et flante in faciem subsolano, in urbem reversus est. sine ocreis, quod multùm sibi no­cuisse putavit. Tertio die alterationem sensit. Quarto die subortus est supra Laryn­gem tumor durus indolens primùm magnitudine cerasi, qui exinde quotidie magis au­gebatur. Sexto et septimo die magna aderat anxietas. Purgatus tunc fuit leni me­dicamento. Die ab invasione septimo, circa horam quintam matutinam, rigorem in regione lumbari, posteà per totum corpus sensit. Duabus post horis levem lipothy­miam passus est, quam secutus est vomitus humoris serosi amarescentis, quae prima febris invasio erat. Die nono dolor in tumore subortus: auctus autem tumor pugnum superabat. Aegrè panem deglutiebat Aeger, et febris sensim crescebat. Decimo die cibum fastidiebat et magnum calorem per totum corpus sentiebat: nec dormire pote­rat noctu, sed huc illuc se jactabat. Volebat sanguinem mittere statim, percepto tu­more; sed amici impediebant. Advocatus Medicus censuit abstinendum etiam tunc à venae sectione, nisi tumor magis augeretur. Die sequente auctus tumor, et tunc sanguis ad uncias sex è brachio missus. Sanguis spumosus erat, putridus et serosior; crustâ quoque coeruleâ aliquâ ex parte obductus. Tumor magis magisque augebatur, adeò ut ab illo die per sex aut septem sequentes panem deglutire non licuerit. Juscu­lum aut Ptisanam tantùm, Julapium et similia, potulenti formâ, stillatim hau­riebat. Tumori varia applicata suere Emplastra; Diachylum simplex cum ae­quâ parte Diachalciteos: dein Emplastrum de Mucilaginibus, Diachylon mag­num, cum Gummi cum Unguento Basilico. Auctus magis tumor, unáque aucta se­bris, cum vigiliis perpetuis; dejectus planè appetitus; collum anterius & re­gio thoracis usque ad mammas inflammata, valdè dolebant et inquietudinem augebant. Applicatum fuit tumori Cataplasma de foliis Acetosae Hortensis, cum Ficubus tostis. Febris sensim augebatur, et mille rerum species menti obversabantur; querebaturque sibi non solùm species rerum occurrere, sed et populi clamores et strepitus: quae ta­men phantasiae illusiones esse satis clarè perspiciebat. Imaginatio (ut ipse referebat) val­dè exaltata erat, adeò ut sibi temperare nequiret, quin Orationes mente tacitus ver­saret. [Page 55] Oculi rubicundi erant et phrenesin minabantur, quod Deus pro suà misericordià avertebat. Advocati in consilium alii Medici, ex quorum consilio Clyster injectus; & sub noctem Potio somnifera cum grano Ladani exhibita. Turbata fuit mens à La­dano, ita ut deliraret: dormiebat parùm tamen. Quoniam cum tumoris incremento valdè augebatur febris, suadebant quidam tumoris apertionem Cauterio aut Lanceá sed alii malebant ejus maturationem expectare. Injectus sub noctem Clyster, in quo reddendo Lipothymiâ correptus est, & per tres horas pòst, pulsus intermittebat, deli­rabatque Aeger: dicebat enim se ad Ripam Rivi cujusdam inter Cautes jacere, auxi­liumque, ut inde eriperetur, implorabat. Die sequente ruptus est tumor, & per quin­que sequentes dies multum puris effluxit. Remisere sensim omnia Febris Symptomata, & sedatior factus Aeger dormiebat paulùm, nec menti obversabantur illae rerum species. Post ruptionem tamen exorti infra mammillam dextram intra costas tumores duo pisi magnitu­dine, qui adeò dolebant, ut nec Linteorum tactum paterentur, inflammatâ quoque cir­cumcirca cute. Posteà etiam in axillâ dextrâ duo tumores similes exorti, qui tamen post duos dies omnes evanuere. Ruptionem quoque statim insecuta copiosa saliva to per aliquot dies, quâ multa phlegmata crassa persputum reddebat. Eam secuta est tussis sicca, quae Aegrum valdè quassavit, ut à debilitate per morbum contractâ per sex septimanas posteà non nisi baculo innixus incederet, quamvis ptisanâ laxativâ purgatus suisset & bechicis multùm uteretur. Divinae benignitatis certe munus fuit, quod evaserit, cùm multi ro­bustiores passim tunc morerentur ex febribus minùs mali moris: haec enim per haustum in illà Convalle miasma quoddam putridum, quod spiritus & totam sanguinis massam corrum­pebat, contracta, Febris planè Pestilentialis typum expressit. Nunc de novâ Febris spe­cie agemus.

Quemadmodùm indies crescit hominum luxuria, Observatio de Febre Scarlatina. ita & novi sucerescunt morbi, si non veteribus incogniti, intactisaltem. Nec mirum, cùm ab insolitis cibis & variâ eorum mix­tur á novae oriuntur humorum depravationes. Inter multos autem morbos, qui huic Se­culo originem debent, nuperrime Febris observata est, quae Scarlatina dicitur à coccineo colore (nostratibus Scarlet linguâ Vernaculà appellato) quo cutis ferè universa tingitur. Hujus Morbi non ita frequentes Observationes sunt, ut inde accurata ejus theoria tradi & curandi methodus extrui poterit. Unam Observationem apponam: reliqua accuratior ob­servatio posteà complebit.

Puella quaedam nobilis Senatoris in Foro Juridico silia, octavum plùs minùs agens an­num, coepit de dolore gutturis queri, quem secuta est Febris. Vocatus deprehendi pul­sum valdè concitatum; magnus quoque aderat ad tactum calor; facies summè rubebat, ita ut Variolas metuerem; delirabat & se in lecto jactabat. Sequenti die eam visens vide­bam rubedinem quandam non solum per saciem, sed et per brachia & pectus, unà cum levi quodam tumore ad tactum aspero, per cutem undiquaque diffusam. Perseverabat delirium. Ego ejusmodi temperata Cardiaca suadebam, quae in Variolarum eruptione sa­miliaria sunt. Die tertio reperi Febrem minorem, quarto adhuc leviorem; & evanue­rant rubedo et tumor. Quinto surrexit è lecto Febre libera.

In adultis autem observavi cuticulam ferè per totum corpus decidisse. Aliae de hâe Febre Ob­servationes Quibusdam quoque (ut ab allis Medicis mihi relatum est) post rubedinem illam pustulae per totam cu­tem eruperunt, minimae quidem illae instar capitis aciculae, quae tamen maturaverint, et arefactae crustam deposuerint. Videtur autem à salis in sanguineà massa fluore miasma quoddam Scorbuticum in hâc Febre praevalere, à quo sermentante et effervescente natu­ra materiae tenuioris efflorescentiam in corporis Ambitum protrudat, quae pro materiae subtilitate et raritate, citius et tutius periodum suam absolvat: paucissimi enim ex hàc Febre mortui sunt.

CAPUT VI.
De Miris quibusdam Affectibus Spasmodicis.

PUella quaedam undecim annorum, Miri motus convulsivi in Puellâ quadam. filia Coloni prope Limnuchum in Lothianâ Oc­cidentali, post malignam Febrem coepit horridis Spasmis agitari, ita ut, cùm musculi in [...] à motibus convulsivis agerentur, à viris robustissimis vix teneri poterit, quin ad ip­sum domûs tectum selevaret. Parentes et qui in Viciniâ degebant rei novitate obstu­pefacti [Page 56] eam Daemoniacam judicabant, & quòd illi horrendi motus à Daemone corpus ingresso excitarentur. Cùm ego tum in iis oris agerem, à Parentibus vocatus sum, ut Aegram inviserem: ita autem illam affectam inveni. Jacebat in pavimento supinus Pater, eamque brachiis & pedibus arctissimè adstringebat. Erat illa tunc Paroxysmo libera: sed vix per quadrantem horae assederam, cùm, illa primùm coepit [...] & sonum inconditum proserre; dein per totum corpus horrendum in modum convelli. sacies versus colli pofteriorem partem retorquebatur, manus pedesque quoque retrò vertebantur; & tunc coepit motibus convulsivis violentissimis agitari cum maximis sub­sultibus, adeò, ut, quamvis Pater vir robustus illam omnibus viribus deprimeret, se tamen ad trium pedum altitudinem à solo unà cum Patre elevaret. Qui adstabant narrabant eam aliàs multò altiùs evectam fuisse. Duravit hic Paroxysmus per horae dimidium, quo durante murmur quoddam inarticulatum edebat, donec sensim se re­mitterent motus convulsivi; & tunc per aliquod tempus ab iis immunis erat. Ego in eo eram animo, quòd morbus esset contractus ex recrementis acribus quae Febris reli­querat: decumbebat enim Aegra in tugurio adversus Aëris injurias parùm munito, un­de à srigore impediebatur sudor, per quem Febris judicari solet, & transpiratione laesâ magna serosi humoris erat in cerebro (ad quod maximè in iis Febribus rapitur) coa­cervatio, Unde vellicatae cerebri fibrae illos spirituum animalium motus inordinatos in­ducebant. Cerebrum certè primò affectum fuisse argumento est, quòd facies pri­mùm, dein totum corpus convelleretur. Suasi igitur, ut Parentes bono essent animo, morbus cùm esset intra naturae vires, nec ab ullo Daemone excitatus: sperare me, quòd ordinariis remediis debellari possit, modò in eorum usum consentirent & Aegram ad Urbem vicinam deducerent. Consensere, & exhibita meo jussu fuere ea Medica­menta, quae in affectibus Spasmodicis maximè valent, quorum usu, aspirante divino Numine, ab illis motibus convulsivis planè liberata suit. Sed diu erat, antequam ar­tus firmi evaderent, quòd à fiequentibus convulsivis motibus nervi admodùm debilita­ti essent.

Sunt etiam motus quidam Spasmodici, Motus Spasmodici Abdomen afficientes. qui cum saevis doloribus Ventrem inferiorem afficiunt; quales in Cive quodam Limnuchensi vidi, qui saevissimis cruciatibus in Ab­domine serè per annum integrum affectus erat, qui nullis remediis nec Opiatis cede­bant, sed miserum Aegrum primò ad tabem, dein ad mortem ultimum malorum re­medium deduxere.

Multi ex his doloribus Splenetici dicuntur vulgò, Multi do­lores Spas­modici Splenetici, Hysterici, Nephritici perperam appellan­tur. quidam Hysterici, quidam Ne­phritici; in quibus tamen Splen, Renes, Vesica & Uterus ab omni labe immunes sunt; Peritonaeum autem & Nervi sexti Paris per Abdomen sparsi ab acrium humo­rum recrementis vellicantur, indeque motus illi Spasmodici dirique dolores proveniunt. Scorbuticis autem maximè familiares sunt, à quibus etiam Appellatio Germanica SHOR­BUTT originem traxit.

CAPUT VII.
Observatio de Dolore Rheumatico in Dorso periodicè cum Paraxysmo Febrili recurrente, & in Tabem Lethalem desinente.

QUidam honesto apud suos loco, Rarus qui­dam affe­ctus. validae & robustae Constitutionis vir [...], cir­ca aetatis annum tricesimum sextum, coepit Ventriculi debilitate & doloribus Co­licis laborare, cum dispositione quâdam Scorbuticâ, ut apparuit posteà ex laxiore fa­cto corporis habitu obesioreque, alvique nunc constipatione, nunc mollitic, in Diar­rhaeam trium aut quatuor dierum erumpente.

Circa quadragesimum annum invaserunt dolores Nephritici, qui per sex aut septem septimanarum periodos primò leniùs, dein saeviùs, tandem atrocissimè infestabant. Dolores colici, nephritici & alvi fluxus cum frequentiùs, tum atrociùs vexabant, post­quam gravissimam animi aegritudinem contraxerat propter illatam sibi à potentiore quodam Cive injuriam, nonnullaque in se publicè cum multâ indignatione exprobrata: [Page 57] ab eo enim tempore, rebus suae partis indies pejus cedentibus, gravissima animi pa­themata contraxit, quae dolores illos & alvi fluxus saepe excitabant. Demum ex lap­su de Curru dolorem in Hepatis regione contraxit, à quo tempore caepit doloribus Rheumaticis cruciari, sine ullo semper tumore, aut cutis discoloratione. Et hi qui­dem primo pectus invadebant; dein, mense clapso, dolor humeros & interscapulium invasit, urgentibus simul Colicis & Nephriticis doloribus; & dolor versus lumbos tunc repebat, qui posteà Os sacrum occupavit.

Postquam verò Rheumaticus hic dolor Os sacrum occupaverat, ita pertinaciter huic parti inhaesit, ut per tres ferè menses nec Venae sectionibus, nec Anodynis cederet, donec tandem applicatis binis Cucurbitulis cum Scarificatione remitteret quidem pa­rùm, & versus Ischium sive Coxendicem magis vergeret. Sanguis de Venâ ut & Scarificatione eductus statim colorem albo-pallescentem instar seri lactis contraxit, eamque visciditatem, ut vix scindi posset.

Dolor hic rebellis, sine tumore aliquâve partis coloratione, dextrae quandoque, ali­quando sinistrae natis partem interiorem invasit, & inde in crus, ac tandem in pedem ipsum prorepsit. Et (quod mirum) primò, instar Paroxysmi Febris alicujus intermit­tentis, statis horis invadebat, citato & pleno, robustoque sub initium Paroxysmi pul­su, qui sub finem rarus, debilis & tenuis evadebat. A dolore liber benè se haboba ad oblata, cibumque & appetebat & digerebat, donec invalescente morbo & fatiscentibus viribus dejiciebatur Appetitus.

Ultimò extenuatum vigiliis & doloribus Febris Hectica invasit, quae vix posteà re­misit, licet semper de frigore conquereretur, & frigidae manus tactum non pateretur. Hanc tussis cum sanguinis excreatione secuta est. Quatour ante mortem diebus Febris leves delirationes inducebat: pulsus autem, qui alias ad miraculum validus perstiterat, debilis & tenuis evasit.

Omnia ferè solamina, quae Aeger admitteret, ex Medicorum consilio tentata sunt: sed vel levem, vel nullum effectum habuere, abeunte sensim affectu in tabem, quae mihi videtur, si non eadem, consimilis certè illi, cujus meminit Hippocrates sub no­mine Tabis dorsalis, ab humoris in Spinalem Medullam defluxu, qui ita apud eum defeibitur.

‘Alius morbus oritur ex defluxione Capitis per Venas in Spinalem Medullam: Lib. de Glandulis, Sect. 18. inde autem in Sacrum Os impetum facit, Affectus huijus Ae­tioli gia ex Hippocrate. quò Medulla ipsa fluxionem perducit & in Coxendicum acetabula sive juncturas deponit; &, si tabem secerit, homo mar­cescit. Atque hoc modo contabescit & vivere non expetit: statim enim scapulae do­lent amboque pedes & crura consequuntur, & semper tandem pereunt multo tem­pore curati; atque sic deflorescit homo & moritur. Idem ait: Quam vero in Me­dullam fluxio contigerit tabes occulta ac inconspicua oboritur. Lib. de lo­cis in ho­mine, Sect. 10.’ Quod apprime in hoc morbo tenebat: nam per totum morbi decursum nunquam vel tumore, vel cutis discoloratione se prodebat dolor.

Ut autem tam rari affectus Aetiologiam ex divini Senis mente instituam, mirari pri­mùm subit tanti Viri judicium: in morbi enim hujus Descriptione ea apposuit signa Pathognomonica, quae causas cum antecedentes, tum proximas, tum ab aliis morbis differentiam abundè denotent. [...] quid. Inter [...] quidem se offert [...], quae non solùm laborem et immoderatas actiones (ut Interpretes vocem com­muniter reddunt) sed et aerumnas ex miseriâ perceptâ, luctum, animi afflictionem et aegritudinem significat. Et, quantam vim habeat moeror & tristitia in tabe procuran­dâ, Prov. 15. 13. Cap. 17. 22. Cap. 25. 20. ostendit Regum sapientissimus, Solomon, dum ait, Laetum cor exhilarat vultum: at in moerore cordis languescit spiritus. Et, Animus gaudens aetatem facit floridam: spiritus tristis exiccat ossa. Et, Sicut tinea vestimento, & vermis ligno; ita tristi­tia viri nocet cordi. Ea enim est tristitiae vis, ut cor constringat arctiùs quàm decet, arteriarum motus comprimat ita, ut nec sanguini recipiendo, nec expe lendo et dif­fundendo sufficiant. Hinc à diminuto cordis et arteriarum motu, sanguinisque acce­ptione et expulsione et per corpus diffusione, primò languor virium totius corporis consequitur, dein praecipuarum functionum notabilis laesio: quin & meror ipsis humo­ribus alimentariis acidam, lentam et fixiorem qualitatem imprimit motui et nutritioni ineptam, unde partes suo nutritio succo defraudantur.

Causam autem affectùs proximam optimè explicat Hippocrates, Lib. de in­ternis af­fectionibus Sect. 13. dum ait, ‘Tabes­cit autem similiter à cavis Venis; hae verò pituitâ hydropiformi et bile replentur. Patitur autem eadem, ab utris tandem tabescat, et homo statim niger fit ac subtu­midus, et partes sub oculis pallidae fiunt. Et venae in corpore pallidae, distentae sunt; [Page 58] quaedam verò valdè rubicundae. Et infra: Ubi revomuit, levior sibi esse videtur; deinde, modico tempore interposito, in iisdem doloribus jacet. Hic etiam acutiùs loquitur, quàm cùm sanus esset; & rigor ac febris interquiescens rursus sudorosa cor­ripit.’ Quae ut speciem morbi egregiè delineant, ita et causam ejus proximam optimè demonstrant: quod ut magis constet, aliqua ex eodem divino Sene altius repetere operae­pretium erit.

‘Corpus hominis (ut ille refert) habet in seipso sanguinem et pituitam et bilem du­plicem, Lib. de na­tura homi­nis Sect 5. flavam viz. et nigram: arque haec sunt ipsi corporis natura, et per haec aegro­tat et sanus est. Sanus equidem maximè, ubi temperamentum haec inter se habuerint, moderatum tum facultate, tum copiâ, et ubi maximè fuerint permixta. Aegrotat au­tem, cùm horum quid minus aut amplius fuerit, aut separatur in corpore, et non fuerit reliquis omnibus contemperatum. Tunc enim quodcunque fuerit, quod in uno­quoque fortè [...], Lib. de ve­tere medi­cina Sect. 24. et humanâ naturâ poten­tius est, quodque non possit superare, hoc ipsum laedere duxerunt, et hoc auferre quaesiverunt. Fortissimum est autem inter dulcia dulcissimum, inter amara amarissi­mum, inter acida acidissimum, et in omnibus adeò rebus, [...], vigor ipse ac sum­mum. Haec enim in homine inesse viderunt, et hominem laedere. Inest enim in ho­mine et amarum et falsum, et dulce et acidum, acerbum et fluidum, et alia infini­ta omnigenas facultates habentia, copiamque ac robur. Atque haee quidem mixta, ac inter se temperata neque conspicua sunt, neque hominem laedunt. Ubi verò quid horum secretum fuerit, atque ipsum in seipso suerit, tunc et conspicuum est, et ho­minem laedit. Ampliùs porrò etiam alia quaecunquc mala homo patitur, Ibid. Sect. 34. omnia à fa­cultatum potentiis [ [...],] proficiscuntur. Itaque cùm amaritudo quaedam dif­fusa fuerit, quam bilem flavam appellare solemus, quales statim anxietates, et aestus, et impotentiae occupant? Verùm, ubi liberati fuerimus ab illâ et purgati, aut spon­te, aut per medicamentum, si modò tempestivè quid ipsorum siat, manifestè et à doloribus et à calore liberamur. Quanto autem tempore eadem elevata fuerit, et cruda, et meraca ac intemperata, nullâ arte neque dolores, neque sebres sedare pos­sis. Et quos quidem acuta acrisque ac aeruginota bilis affligit, quales mox rabies, & morsus viscerum ac pectoris, Id. ibid. Textu 39. & desperatio? Non sedantur autem haec, priusquam eadem expurgetur & prosternatur, & aliis permisceatur. Caeterùm & haec cognosce­re oportere mihi videtur; nimirum, quae affectiones homini ex facultatibus & poten­tiis, quae item ex figuris adveniunt, [...]. Quod autem dico tale est: Nempe facultatem quidem esse, humorum summas vires ac robur nôsse. Figuras autem di­co, quae in ipso homine insunt: aliae enim cavae sunt, & ex amplitudine in arctum coactae; aliae expassae; aliae solidae & rotundae; aliae latae & pensiles; aliae extentae; aliae longae; aliae densae; aliae rarae & hiantes; aliae spongiformes ac molles. Textu 42. Et infra: De potentiis autem humorum, quid singuli ipsorum in homine facere possint, per­spectum habere oportet; quomodò cognationes inter se habeant, an viz. dulcis hu­mor in aliam speciem mutetur, non à contemperamento, sed ipse desciscens & immutatus ab ipso, qualis primùm fuerat, amarus, aut salsus, aut acerbus, aut aci­dus. Sit sanè acidus: ergo acidus humor caeteros praecellens, maximè incommodus fuerit, si utique dulcis omnium commodissimus existit.’

Et haec siquis forinsecus quaerens consequi possit, is semper, quod melius est, ex omnibus eligere queat. Et cùm contraria contraiis curentur, is qui de humorum po­tentiis, quid singulae ipsorum in homine facere poterint, perspectum habet; etiam quo­modò minuantur, temperentur, expellantur, aut in aliam speciem mutentur, scire poterit.

Hinc autem justa causarum proximarum hujus affectus delineatio elici potest. Prae­valuisse enim tam biliosos quàm pituitosos humores in hoc Aegro, Argumenta sunt Colici dolores sub initium morbi srequenter invadentes: dein à gravissimo illo animi pathemate, acidum in sanguine praevaluisse arguit tum passionis species maeror & animi aegritudo, tum doloris species; obtundens scil. & gravativus primùm fuit, ut & rebel­lis naturae, in viscidâ tenacique pituitâ hospitans, quae acidi, ut plurimùm, sedes est & materia. Accedit, quòd per totum morbi progressum nullos Spasmodicos motus ex­pertus sit, qui acriorem & volatiliorem causam arguunt. Sed & sanguis universus in pallidam & lentam pituitam degen eraverat, ut ex autopsiâ apparuit, in quâ necessa­riò eminebat acidum, quod recrementa multa de se demittens dolores pariebat, cum praesertim per totum morbum de frigore (quod acidum potens esse declarat) conque­reretur, nec frigidae manûs tactum pati potuerit. Acidum tamen hoc unà cum bilis sale [Page 59] lixivioso fermentationem subiisse probat Paroxysmus Febrilis, & dolores, qui tandem, bile quoque sanguinem corrumpente, Hecticam & sangui­nis sputum induxere. Modum autem, quo dolores afficiebant, ex Hippocrate sie eli­cimus, cum Venas distentas narrat: illa enim Venarum tensio fuit inde, quòd aci­dum à reliquis humoribus secretum potensque factum tum qualitate tum quantitate suâ [...] fuerit, bili in massa sanguineâ occurrerit, unà cùm ea ferbuerit & exaestua­verit, adeóque simul exaltati suerint humores acidi & biliosi. Hinc secu [...]ae [...] Ve­narum, Nauseae, h. e. sanguinis ex Venis resusiones, cùm Venae tam ex propria im­becillitate, quàm ex acribus recrementis ab istà humorum luctà depositis irritatae, velut nauseabundae, sanguinem humoresque effundunt aut evomunt. Sic enim necesse fu [...]t, non solùm sanguinem, unde secessit, mal [...] se habere à solutà partium ejus unitate; sed & locum, in quo depositus humor, propter humoris cum copiam, tum qualitatem potentem. Recrementa enim illa acria unà deposita, nervorum sibras & ossium mem­branas vellicando, actroces illos dolores producebant; primò quidem periodice, par­ciùs scil, secretis & congestis recrementis; demum corrupto toto sangume, iisque per­petuò in partes illas stillantibus, constanter excitabant. Quòd autem tam pertinaci­ter in dorso, lumbis, Osse Sacro & Coxendice inhaeserint, causa fuit illarum partium figura ad eos recipiendos & hospitandos opportuna. Pro variâ autem humorum me­tastasi, nunc pectus, nunc crura, tibias ipsumque pedem afficiebant. Agmen clau­dat Prognosis Hippocratica, Et semper tandem pereunt, quod hic Aeger quoque ex­pertus est.

CAPUT VIII.
Observatio de Pyloro coucretione Cartilagineâ obturato.

LEctissima & laudatissima quaedam Domina variis Ventris torminibus per aliquot menses misere divexata, cum Abdominis insigni distentione, & miris rugitibus & [...] (qui Tonitrûs sonum aemulabantur) immani etiam vomitu omnium as­sumptorum & non rarò humorum viscidorum, & totali Alvi suppressione labo­rabat, ita ut vix Enematum usu quicquam excerneret (conquerebatur enim mh I assumptorum ultra Umbilicum descendere unquam) menses etiam toto illo tempore si­stebantur; de pondere in Ventriculo conquesta saepe est; appetitus non imminutus tan­tùm, sed abolitus ferè. Varia Medicamentorum genera, purgantia, carminan [...]a, robo­rantia, anodyna incassùm exhibita & adhibita, toto aegritudmis decursu, vocatis in con­silium Dominis Doctoribus D. Haio & D. Sibbaldo: tandem die sexto Novembris an­ni 1678 cruciari & vivere desiit. Consensu moestissimi Mariti & reliquorum Amicorum, Cadaver aperuimus, causam abditam tam miserandi casus & obstinati morbi rimaturi. Non ultra infimam corporis regionem secando progressi sumus, cùm ibi morbi & mortis causa abundè patesceret. Intestina insigniter erant distenta, & flatibus cum liquore foecibus li­quidis aliquantùm foedato (forte à Clysteribus injectis restitante) repleta, qui ex Inte­stinis cultello leviter apertis magnâ vi & sonitu ad distans exiliit. Ventriculus non tan­tùm valdè tumidus à contentorum copiâ, sed flatuum vi & torsionibus ita figuram, quam secundum naturam solet habere, amiserat, ut vix ab Intestinis discerni potuerit, divul­sis ferè ejus tunicis. Pylori situs (vi eorundem slatuum ibi contentorum) immutatus, & in laevam corporis partem detrusus. Sed (quod maximè observandum, & cui fatalis mali initium & finem ascribere visum est) loco Sphincteris Pylorum secundum naturam aperientis & constringentis, aderat Circulus ferè Cartilagineus, immobilis, latus circa pollicem unum, crassus circiter digitum unum, in quem cultellus non sine magno co­natu potuerit adigi, quique ipsum Pylorum ita coarctaverat, ut non nisi exili stylo tran­situm concederet. Hinc Ventriculi capacitatem invenimus soecibus liquidis & foetidis­simis repletam: unde demirati sumus Dominam Aegram nec ista Stomachi contenta evomuisse unquam, nec de foetore unquam questam. Utero aperto, Gravidam ob­servavimus Masculo Embryone, quod ab initio suspicati sumus, contra ipsus Domi­nae opinionem.

[Page 60] Relatio haec mihi communicata fuit à D Gilberto Rule celebri Practico Bervicensi, qui Dominae aegrotae Medicus ordinarius fuit. Narravit autem mihi ipsa Domina, nar­rârunt Propinqui, Maritus & Pater Dominae, ipsam aestate praegressâ pruna multa im­matura & adhuc viridia comedisse, nec ab eorum esu abstinuisse monitam de periculo: unde congesta fuit in Ventriculo magna humorum acidorum & viscidorum saburra.

CAPUT IX.
Relatio de Muliere Cornutâ.

MUlieris Cornutae meminit Thomas Bartolinus: Similem casum obtulit haec Urbs. Elizabetha quaedam Cornu (cujus Iconem vides Tabulâ VII.) excisum habuit decimo quarto die Maij anno 1671 à Chirurgo hujus Urbis satis celebri Arcturo Tem­ple. Accreverat autem capiti ad tres pollices supra dextram auriculam, & per septem annorum spatium, in eam magnitudinem & formam crevit.

Fama erat abscissum renasci, licet quinquaginta annorum esset, cum abscinderetur. Ipsum autem Cornu abscissum in Bibliothecâ Academiae Edinburgensis conservatur, ubi illud vidi, ejusque Iconem ab ingenioso Mathematico & Mechanico Ioanne Adair, depingendam curavi.

Similem Substantiam, si non planè corneam (quam & in eâdem Tabulâ depictam videre est) super digitos pedum accrescentem habet paupercula quaedam in Urbe Selkirk. Hujus Icon ex ipsâ substantiâ derasâ delineata quoque est.

CAPUT X.
Observatio de Venae sectione ante Variolarum eruptionem.

SOlent nostrates à Venae sectione in Variolis abhorrere, quae tamen, Variolae eum san­guinis vo­mitu erum­pentes. ubi magna fe­bris est, &, prae sanguinis aestuantis nimiâ copiâ, in nobiles partes metastasis me­tuenda, saepe salutaris est, ut ex sequente casu videre licet. Mercatoris Edinburgensis filius Ioannes nomine, quintum agens aetatis annum, satis benè se habuit, dum horâ ordinariâ se somno componeret. Circa tertiam verò matutinam coepit malè se habere & sanguinem vomere. Hoc subito affectu consternati Parentes me accersiverunt; re­peri vomentem adhuc purum sanguinem. Parentes autumabant, aut in Scholâ ab uno ex Sodalibus ictum fuisse, aut ex casu laesum, cùm nulla alterius affectûs se proderent indicia. Ego tam periculoso morbo praesens suadebam remedium Venae sectionem. Proinde de Mediana Brachii Chirurgus quatuor plùs minùs uncias emisit: dein ex tem­peratis adstringentibus Julapium exhibitum est pro sanguine sistendo, à quo assumpto sistebatur Vomitus. Horâ decimâ sputum sanguine leviter tantùm tinctum erat; Ante undecimam, sputum sanguinis planè expers fuit. Sed circa duodecimam accrevit Fe­bris, & post meridiem secuta est Variolarum eruptio. Trepidabat tunc Mater, & de suo Filio actum esse clamabat. Ego contrà omnia tuta fore promittebam, quòd san­guis eâ quâ gravabatur plenitudine levatus faciliùs, quod concoqui erat habile, esset concocturus; quod expelli habile, expulsurus. Nec me fefellit animus: optimè enim eruperunt Variolae, & ab earum eruptione febris remisit, & sine ullis ferè Medicamentis ad­hibitis. Reliqua pro voto successerunt, & citissimè convaluit Aeger. Ubi ergò corpus pletho­ricum est, summaque est sanguinis ebullitio & effervescentia, & ruptionis alicujus vasis est metus, locum habere potest sanguinis missio, si vires ferant & nulla adsit malignitatis suspicio.

Sed ubi subita virium prostratio est, humorumque summa putredo & corruptela ad­est, abstinendum est à Venae sectione, quòd ab eâ tum minuantur vires, miasma ve­nenatum se latius spargat, totamque sanguinis massam inficiat. In quo casu Cardiaca & Alexipharmaca temperata, quae spiritus resocillent & restaurent, corruptelam sanguinis emendent, putredinem arceant & expellant, maximè ex usu erunt. [Page 61] Inter quae, acida & pulveres testacei primum locum tenent. Cautè tamen naturae motus observandus est, ut laboranti suppetias, non afflictae [...] addamus; & summâ curâ sunt vitanda, quae vel sanguinem nimium colliquare, vel magis accendere possint.

CAPUT XI.
De immani sanguinis vomitu & ejusdem sanguinis per insolitas vias rejectione.

SAnguis saepe inordinatos motus affectat, quando vel nimia copiâ redundat, Sanguinis quando in­ordinati sunt [...] otus, Vo itus sanguinis immanis. vel aestuat & efferv [...]cit nimiùm, vel ab humorum acredine stimulatur.

Nobilis quaedam Virgo, annorum nunc viginti quatuor, pertres annos Vere ingruente Vomitum sanguinis immanem passa est, quo plures patinas sanguine puro, quandoque in magna srusta coagulato, replevit. Cùm vires essent inde imminutae, suasi ego, ut Diaetâ refrigerante & incrassante uteretur; & Iulapium refrigerans, adstringens & robo­rans praescripsi, pro sanguinis effervescentiâ nimiâ & motu nimio comprimendis. Nihilo­minus tamen Vomitus perseverabat, etiam (quod mirum) erumpentibus Menstruis & per aliquot dies fluentibus, quod bis in hâc Aegrâ accidit. Vomitum praecedebat angor & dolor in pectore gravativus. Nunc, ex quo nupta est, nullae de eo Vomitu querelae.

Solet certè sanguis in Vasis aestuans & ebulliens (quando prae obstructione, Sanguinis per autem rejectio. vel materiae dispositione se nequit [...] exonerare) insolitas quandoque vias tentare, per quas se deponat. Dum rure agerem, venit ad me ancilla annorum viginti, auxilium in gravi affectu petitura: conquesta enim est, periodo menstrui fluxùs recurrente, se, loco Menstrui per Uterum fluxûs, magnam pati haemorrhagiam ex auriculâ, nec aliud praetereà pro Menstruis habere. Ego, ut motum sanguinis naturalem reducerem, con­sului ut purgaretur & eis uteretur Medicamentis, quae cursum sanguinis per Uteri vias restituerent. A quibus usurpatis Menses ordinatè fluebant; usque dum ingruente Au­tumno servitiis in agro occuparetur, praesertim in frugibus demetendis: quo opere cale­facto (ut verisimile est) nimiùm corpore, praeternaturalem per aurem cursum sanguis ebulliens repetebat, eóque nimium fluente exhaustis viribus brevi periit.

CAPUT XII.
De Hydrope Tubae Vteri.

MArgarita quaedam honesto loco nata apud suos, annum agens decimum sextum postquam halecem salitam comederat, circa decimam noctis horam valdè sitiens aquae frigidae largiorem haustum sumpsit, nec aliam ipsa narrabat fuisse sui Morbi origi­nem. Ab eo tempore coepit malè se habere, licet & tunc, & (quod mirum) ad mortem usque ritè fluerent Menstrua & periodum servarent. Venter sensim tumere incipiebat, & per octennium augebatur magis magisque, ita, ut anno postremo tumor vel quatuor In­fantibus Gravidae molem longè superaret: adeò enim distentum Abdomen, ut super Umbilicum sederet, idque in sedili absque sundo substrato: Nec prae tumore per aliquot annos Tibias suas videre poterat. Ita autem augebatur indies tumor mensibus aliquot mortem praecedentibus, ut prae pondere aquae contentae ambulare nequiret, & valdè me­tueret, ne prae nimiâ tensione Venter rumperetur. Quapropter rumore ad eam delato. Virum quendam Hydropicum in Comitatu Perthensi à D. Moravio Vicecomitis de Stormont fratre, D. M. Perthi Praxin tunc exercente, institutâ Paracentesi suisse ab Hydrope liberatum, dies noctesque amicos rogabat, ut suprà dictum Dominum accersi­rent, quò Paracentesis in ipsâ perficeretur: aliquam enim spem sibi affulgere per eam se liberatum iri, cùm dira mors aliàs prae foribus instaret. Accitus ergo fuit D. Moravius, & unà cum eo consultantibus D. Junio D. M. Celeberrimo Practico, Clarissimo D. Bal­furio, & expertissimis Chirurgis Iacobo Borthvico & Gulielmo Borthvico, Paracentesis [Page 62] facta fuit per Gulielmum Borthoicum, & parum tantùm aquae primâ vice eductum, consultò, ne vires laberentur. Eâ nocte ad Urbem veni, & sequente manè me para­bam ut Operationi interessem (inter alios enim me advocaverat in consilium) cum ecce horà nonâ, quae erat constituta pro Operatione, nobis relatum est, illam manè solito maturius è lecto surrexisse & bono alacrique animo, omnia benè sibi successura omina­tam suis manibus crines capitis compsisse: à quo motu (uti verisimile est) conquas­sata aqua amurcam in fundo excitaverat, unde putridi malignique Vapores elevati con­vulsivos motus ei procuràrunt, qui horâ ejusdem diei undecimâ ipsam è vivis abstule­runt. Sequente die concessum ab Amicis, ut Abdomen Cadaveris aperiretur, ut tam prodigiosi tumoris causam scrutaremur, quod factum praesentibus suprâ nominatis Do­minis, me etiam praesente. Et (quod vix credibile est) ne una quidem aquae gutta in Abdominis cavitate reperta: imò Viscera omnia sana, nullâ labe tacta reperta sunt. Sed Tuba Uteri (quae & Fallopii dicitur) dextra in eam molem extensa erat, ut to­tam Abdominis mirè distenti cavitatem repleret. Figurâ autem accedba [...] ad sacculum coriaceum largissimum, quo Causidici Chartas recondunt. Erat autem plus quâm duos pedes longa, pedem & dimidium lata, prodeuntibus è lateribus saccis minoribus instar perarum majorum, quibus in semoralibus utimur. Ex illo sacco vidimus eductas qua­draginta quatuor Pintas Scoticas (Pinta autem Scotica continet quinque Libras Medi­cas & Uncias quatuor) aquae atro-rubentis. In fundo autem aderat magna quantitas materiae crassioris & lentae, instar amurcae, quae erat atro-virentis coloris.

CAPUT XIII.
De Impotentiâ ad rem Veneream humoris è Gutture ad Testes translationem sequente, Medicamentis feliciter curatâ.

QUidam Theologiae Candidatus temperaturae aliâs in Venerem pronioris, circa quadragesimum aetatis annum, ex commoratione in domo humidissimâ, palustri loco ad Fortham sitâ, passus est ingentem humorum decubitum in fauces & guttur; ex quo tumor subortus, quem paulò post Testium tumor & resolutio secuta. Tumo­ribus discussis, remansit absoluta ad maritale debitum persolvendum impotentia, de quâ gravissimè mihi conquestus est, Se jam per aliquot menses ad hoc munus planè ineptum esse, & obnixe rogavit, ut in tam deplorato affectu opem ferrem. Ego cùm ex sympathiâ, quae inter Testes & Organa Vocis intercedit, facilè posse contingere ejusmodi humorum [...] intelligerem, jussi bono esset animo, sperare me, ipsum restitutum iri, modò obsequentem se praeberet praescriptae methodo pro valetudine ipsius recuperandâ, quod ille, quidem alacriter suscepit se peracturum. Institutâ ergo primùm diaetâ, ut scil. ab omnibus piscibus, à salitis & exiccatis carnibus avibusque palustri­bus abstineret, cibisque boni succi & multi nutrimenti uteretur, vinoque ad cibos ge­neroso, corpus aliquoties purgavi; et tum quae partes illas flaccentes et evanidas cor­roborarent tam intus quam, foris utenda imperavi; quibus peractis pristino vigori resti­tutus est, saepiusque gratias mihi quàm potuit maximas egit.

Ut hujus Affectùs causam explicem operaepretium erit Sympathiae inter partes ratio­nes reddere. Aetiologia hujus affe­ctus. Et quidem nihil in rerum naturâ majorem sui parit admirationem, quàm, quae passim observatur, rerum aliquot diversarum, quarundamque omni sensu carentium [...] & [...]. Variae enu­merantur Sympathiae. Conspicua illa [...] in Magnete ad Polum Arcticum se non aliter, quàm slamma sursum, lapis deorsum, convertente; ad se verò ferrum vi non minus abditâ attrahente. Sic Electrum Paleae conjungi amat. Hine etiam animalium [...] totam demorsi corrumpunt substantiam: nonnulla alicui tantum parti bella indixere, ut vesicae Cantharides. Quin et feras ipsas praesentissimo veneno turgentes, atque im­primis Scorpionem, suae plagae remedio esse non impositas tantum, sed et comestas, Veteres prodiderunt, ipsaque Viperarum carne constans Theriaca convincit.

Causa autem est illa, Causa Sym­pathi [...] & Antipathae. quae ex variâ Elementorum permistione intercedit. Substan­tiarum [Page 63] similitudo et dissimilitudo, cujus tamen [...] humanum intellectum hu­cusque effugit. Multum sanè efficit hîc perpes & assiduum (quod dari constat) ex quolibet corpore tenuium & spirituosarum partium effluvium & [...] quam ab anima­tis tanta cum sagacitate indagat & insectatur canum [...] industria: quippe natura­li instinctu & pondere partes hae à corpore egressae desiderant ad illud, tanquam ad su­um centrum & locum remeare, quod saepe non vacuae revisunt; Sed impregnatae cor­pore aliquo ipsarum tanquam aculeis transfixo, sicut filamentum subtile et invisibile par­tium à Succino evaporatarum ad illud secum revehit paleam, & à Magnete exhalantes particulae ponderosum secum ferrum apportant.

Quae in nostro corpore est Sympathia fit, Sympathia in nostro corpore quid. cum superstite priore soco pars in alterius af­fectum trahitur. Et talis vel est absolutè & positivè, vel privativè.

Absolutè et positivè talis (quae etiam [...] dicitur) fit materiae scil. Sympathia positiva. morbum committentis propagatione, cum vapor nempe, vel humor à parte primariò affectâ in a­liam effertur. Sic vitiosi vapores è Ventriculo vel Utero ad Cerebrum delati dolorem vel delirium inferunt; ad oculos delati, in iis excitant similia, quae per suffusiones cernun­tur. Sic clausis Vesiculae Bilariae ductibus, Corycio tincta croco, prae caeteris, oculi sunda, auratur corporis superficies, cessat naturalis Clyster, argillacea dejiciuntur, cum [...]. Sic Aura ex parte inferiore sublata Epilepsiam.

Privativè talis est, quoties, Sympathia privativa. parte aliquâ primariò, affectâ, pars alia privatur affluxu materiae, vel facultatis ad agendum necessariae. Sic Larynx per Sympathiam laeditur, cùm, perfosso Thorace, vocis materia illi praeripitur. Sic Spinae dorsi obstructio crurum re­solutionem insert; nervi Optici, caecitatem: quia facultas Opifex influere prohibetur.

Compatitur autem pars alteri tribus modis. Tribus mo­dis pars al­teri com­patitur. Primo [...], seu Vicinitate, propter quam Uterus compatitur Recto Intestino & Vesicae, vicissimque illa, Utero. Unde Utero vel Intestino Recto inflammatis, [...]; et vicissim Vesicà ab Ulcere, Phlegmone vel Calculo obsessa, Tenesmus oritur, qui Stranguriam et Abortum indu­cit, ut Pleuritis Febrem. Ad hanc spectant Continuitas, Contiguitàs, Cohaesio et quae medio aliquo copulantur.

Secundò [...], operis societate, quae spectatur in partibus communem actionem habentibus. Sic Abortum facturis Mammae graciles fiunt. Sic Musculis con­generibus in unâ parte resolutis, in aliâ convelluntur, ut in caninâ resolutione sana oris pars affectae compatitur. Hinc facilis [...]. Hàc difficilior evadit Respiratio, malè affectis Hepate & Liene; in sympathiâ Renis alte­rius urina crebrè & parcè mittitur.

Tertiò [...], generis communione. Huc reducitur Vasorum commu­nio, quâ nervosa nervosae, glandulosa glandulosae, arteriosa arteriosae, membrano­sae condolet. Hinc Vomitus laeso Cerebro, aut Meningibus; Cephalagia, Ventriculo impurâ quâvis illuvie (praesertim biliosà) referto supervenit. Hâc Diaphragma inflam­matum, generis similitudine & societate, principium, i. e. Cerebrum, in contagionem ad­ducendo, paraphoricum affectum: nam [...] percus­sum, risum accersit Sardonium. Hâc Musculus Temporalis, laeso oculo, laeditur, sit Syncope, laeso Vent [...]iculo; Vesica, Vertebris Ossis Sacri affectis, laeditur; ac deni­que Vox Testibus malè constitutis.

Dum viget mirabilis illa Elementorum in corpore nostro Harmonia, Natura be­nè se ha­bente, om­nia rectè succedunt in nobis. dum temperatae ex­inde consurgunt Qualitates, partesque principes suum pro debito in inferiores exequuntur imperium; & eae non minùs morigerae partes suas quoque agunt: neutrae prae nimiâ felicitate superbiunt, valet Natura, & suas omnes ad salutem animantis functiones obit, immutabili constantiâ ex cibis ingestis idoneum partibus concoctione praeparat humorem; praeparati portionem utilem et familiarem ab inutili secernit; illum deducit & exportat in partes; ea­rum substantiam supremâ concoctione mox futuram, hanc in ea, quae huic muneri destinavit conceptacula, recondit, donec per vias convenientes foras exturbet. Quem ardenti stomacho haerens cibus imperfectus languorem pepererit, hunc, nisi novi exhibitione cibi distrahatur, perfectè summovet; ac siquid crudi congeratur humoris, qui eas Mesenterii vias, per quas Chylus traducitur, inferciat, hunc subigit, mutat, coquit, aut mitigat. Quin & impuros hu­mores omnium ferè Morborum causas continentes in Vasis majoribus conclusos, aut in ca­vis Viscerum delitescentes, Venisque minoribus coercitos pristinae restituit bonitati; lentos detergit, crassos incidit, compactos imminuit et variè disjungit; ferocientes, turgentes & quoquoversum impulsos compescit; exustos blandè repurgat, & quovis alio modo con­taminatos, nisi quid peccatum fuerit quod ejus gestiones interpellet, ab utilibus segre­gat, secretos per coecos aliquando arctosque recessus extrudit, saepius per ductus tri­tos & idoneos bonis aegri rebus excernit. Malti Mor­bi à natur­à nostrâ sa­peantur. Hinc illae in Morbis subitae ad salu­tem aegrotantis, praeter spem imperitorum, mutationes; in quibus quamvis, [Page 46] humorum sarcinâ vel pernicie prostratâ, visatur natura, aut Morbus terrificis urgeat Symptomatis, collectis tamen undique viribus humore superior Morbique dominatrix existit.

At longè aliter se res habet, Malè se ha­bente natu­rá nostiâ, pervertun­tur omnia. sequa accedat Elementorum in corpore nostro discordia, intemperataeque praevaleant Qualitates & partium [...] pervertantur, & partes infe­riores superiorum imperium & jussa detrectent. Languet enim & perturbatur corpo­ris oeconomia, partesque minus rectè officium suum obeunt. Languet autem natura, siqua materia calida frigidave, tenuis aut crassa parti alicui illapsa impositas rebellis re­cuset leges, insolentiusque se opponat reliquis. Ab eâ ut se tueatur Natura liberetque, nihil relinquit intentatum. Si, prae molesti humoris crassitie, tenuitate, cruditate, aliâve pravâ qualitate, optatam ejus, [...], evacuationem consequi nequeat, Quando fit Translatio. Translatio quid. tentat [...], quae fit, cù, relicto priore foco, in aliam cor­poris partem noxius & effraenis humor insilit, vel à nobili ad ignobilem, vel ab ignobili ad nobilem, In quam fiat partem. imprimis in illam cum quâ habet necessitudinem, sive vi­cina sit illa, sive operis generisve socia, sive per Vasa sit communio. Cùm igitur Testes cum Organis Vocis mutuo ad edendam Vocem concursu, Organa Vocis quo­modo cum Testibus consen­tiant. sextum propter Nervorum par, quod de se surculos in Testes mittit, & Nervos recurrentes, qui per Vocis Organa excurrunt, Arteriarum quoque Venosae & Aortae cum Corde, Aortae cum Spermaticis continuatione conjuncti sint: hinc, per Austrinam Thasi Constitutio­nem, multis aridae tusses & raucedines, Ratio Sym­pathiae in­ter Testes & Organa Vocis. ac paulò post inflammationes cum dolore in Testes erumpebant. Hinc diuturnae tusses in Testium tumorem desinunt. Hinc Va­rix alterius Testis [...] solvit, tumor in Gutture & faucibus Testium resolutionem in­ducit. Et inde confirmatur Hippocratis sententia [...]. Et manifesta Vocis Organa inter ac Testes Sympathia.

CAPUT XIV.
De Epilepsiâ in provectae aetatis Muliere curatâ.

MUlier quaedam Hortulani uxor annos nata quadraginta quatuor Cachectica, nec sine suspicione Luis Venereae, Epilepsiam contraxit, à quâ per Paroxysmos pes­simè afficiebatur. Caput versus collum torquebatur, et unà omnes reliquae partes con­vellebantur. Spuma fluebat de ore, atque per dimidium ferè horae durabet Paroxys­mus sine sensu; non enim meminerat se affectam fuisse, sed stupida per horas aliquot permansit. Obnixè me rogabat Maritus ejus, ut remedia exhiberem pro tanto Mor­bo. Et ego quidem ejus precibus adductus sum, ut varia usurparem; cum nullâ ta­men spe succedendi, propter aetatem in senium devergentem & malum corporis habi­tum. Omnibus tamen ritè exhibitis, remittere incipiebant Symptomata ita quidem, ut sensum dolorum haberet in Paroxysmo; dein minus frequenter invadere; denique intra quatuor menses benedicente remediis divino Numine supra spem, à Morbo plane liberata fuit. Et, cùm illam postremùm inviserem, optimè se habebat, per decen­niùm tune ab illo Morbo planè immunis. Nequis ergo de successu in simili Morbo de­spert, modô remedia secundum Artem adhibeantur.

CAPUT XV.
De Lithiasi seu Calculo.

MUlti apud nos Calculosi sunt, & in variis corporis partibus Calculi reperiun­tur.

Nobilissimus Juvenis Carolus Comes de Balcarras, Thom, Burnet. cùm totâ aestate praecedente Febris quotidianae impetum sustinuisset, Thesauri Lib. 3. p. 23 quam finitam subsecutae sunt frequentes intrò assumptorum Vomitiones, praeclusâ tandem, obstructâ & interceptâ sanguinis & spi­rituum [Page 65] officinâ, suffocatus obiit. Dissecto Cadavere praesente Medico Ordinario, vix credibile est, Calculus in Corde. quàm magnus Calculus, duarum prorsus unciarum ponderis ejusdemque pariter cum Corde figurae, Ventriculos ipsius ambos undiquaque occupans sit intus re­pertus.

In Vesiculâ quoque Felleâ Viri nobilissimi Domini Sinclair lapis repertus figurá & quantitate ad Nucem Moschatam accedens, In Vesicâ Fellis. quae in Musaeo clarissimi Viri D. Andreae Balfurii Equitis aurati servatur.

Lapidem è Renibus Viri nobilis D. Dromundi de Ricarton extractum ostendit mihi Consanguineus meus D. Patricius Dromundus: [...] Philosophus Christianus Pu­ritatis primaevae aemulus, Lapis in Rene ma­ximus. qui, quam alii profitentur verbis, vitâ & moribus simplicita­tem expressit, summâ quoque doctrinâ & rerum variarum peritiâ praeditus. Frat [...]is La­pis tantae magnitudinis, ut Renem in quo erat impactus ita dilataret, ut alterum ad­versi lateris attingeret. Fuit autem inaequalis admodùm figurae, cum appendicibus quibusdam, quae formá Renis erant.

Vidi quoque Lapillum ex apostemate digiti cum pure ejectum; Lapillus in digiti apo­stemate, &c. & reperti sunt in Linguae radice adnati Lapides.

Habeo etiam Lapidem ex Intestinis, post ingentes in Ventre dolores, à Mercatore quodam cum foecibus alvi depositum. Lapis in Intestinis. Eum videre est delineatum in Tabulâ nonâ, unà cum dimidio alterius minùs duri per secessum quoque ejecti. Sed hic, de quo nunc agi­mus, fungosus dici potest. Coloris est fusci &, si leviter tangas, mollis instar panni holoserici cernitur, quem tamen unguibus penetrare nequeas. In quibusdam partis si­licei coloris & duritiei est.

Lapides, qui in Renibus et Vesicâ reperiuntur, variae naturae sunt. Quidam fria­biles et facilè solubiles, Lapides in Renibus & Vesica va­riae naturae. aliae siliceae plane duritiei; et hi variis Tunicis seriatim coag­mentatis constant ita ut, detritâ exteriore Tunicâ, quae tactu asperior est, interior du­rissima et laevoris politissimi cernatur.

Cùm frequentissimus sit in Scotiâ Morbus Lithiasis, Hujus affe­ctus Aetio­logia ex Hippocrate. operaepretium certè erit in ejus naturam et causas accuratius inquirere. Lib. De Ae­re, Aquis & Locis, Sect. 21. ‘Calculo verò maximè laborant hominess (in­quit Hippocrates) et ex renum affectionibus, et urinae stillicidio, et coxendicum morbo corripiuntur, et herniae fiunt, ubi aquas omnigenas bibunt, et de magnis flu­minibus, in quae alia deferuntur, & de stagno, in quod fluxiones multae ac omnis generis deveniunt; & qui aquis invectitiis utuntur, quae ex longo & non brevi loco­rum intervallo afferuntur. Non enim fieri potest, ut alia aqua sit similis alii. sed aliae dulces sunt, aliae salsae & aluminosae, aliae de calidis fluunt. Ubi verò hae simul inter se miscentur, dissident, & quae fortissima est semper superat: praevalet autem non semper eadem, sed aliás alia.’

Et quidem cùm multae Aquae Minerales ubique in Scotiâ sint, Mineralia aquis virtu­tem [...] communi­cant. quae tartareas salinas­que partes Mineralium, per quae fluunt, secum devehunt; & cùm illâ tum ci­bus tum potus paretur: hinc certè est, quòd tot Calculosi hic reperiantur. Inter Mi­neralia autem, [...] communi­cant. quae eam virtutem [...] maximè aquae communicant, praecipuè sunt Marmora, ea praesertim species, quae Lapis Calcarius dicitur, & ex quâ Calx communiter conficitur; tum Crystallum, Alumen, Vitriolum, Bitumina quaedam, & Marga, & Argilla; ipsaeque arenae, sabulum lutumque. Ab his enim deraduntur ab aquâ ramenta et tenuissimae particulae, quae cum aquâ haustae infarctus primo et ob­structiones in partibus producunt: dein congesta magis magisque illa materia, acce­dente quoque succo petrifico, in lapidem coagulator. Et cùm rectè licet argument­tari à causâ, quae lapides in Macrocosmo sive Universo conficit, ad eandem quae in Microcosmo seu Homine idem peragit, quandoquidem autopsiâ constet lapidem illum Stalagmitem, qui in Speluncâ apud Slains reperitur, ut & alios plures, qui ad me transmissi fuere è Mineris ex quibus Lapis Calcarius effoditur, quae praesertim in Lim­nuchensi Praefecturâ sunt in loco propè Argentifodinas, qui Knock-hill dicitur, ex suc­co lapidescente esse, qui ab ipsis Calcariis lapidibus destillet: crediderim ego fre­quentissimam Calculorum in nostratibus causam esse aquam ramentis Lapidis Calcarii impraegnatam. Quod eò magis adducor ut credam, quòd is morbus frequentiùs A­gricolas invaserit, ex quo receptus, est usus Calcis pro laetamine ad agros meliorandos. Necesse enim est Terram et Aquas Calcis qualitates imbibere, ac proinde grana, quae ibi nascantur, tum materiam, tum efficientem Calculi in sinu gestare, eò potentiora Quidem, quòd Calx (quae ex Lapide igne fortissimo ex carbonibus combusto con­stat) praeter Tartaream substantiam, sal coagulativum in se habeat, in quo verisi­mile [Page 66] est [...] seu facultatem [...] sitam esse, quae à calore nostro magis in actum reducitur. Et, si aggesti simul sint viscidi & tenaces humores, tum par est il­lum in firmiorem & indissolubilem Calculum coagmentari. Non diffitebor tame nab Argillâ, sabulo, alumina, vitriolo, sulphure aliisque Mineralibus, concurrente virtu­te petrificâ istâ, lapides siliceae consistentiae & duritieix quoque confici posse; imo & sa­lem communem pani & potui ab eorum confectoribus nequissimè commixtum suas quoque partes in Calculo struendo habere. Atque haec de Morbis sufficiant; nunc ad methodum iis medendi transibo.

CAPUT I.
De Methodo medendi in genere.

MEdicina quondam (ut ait Seneca) paucarum suit Herbarum scientia, Medicina quid. Epist. 59. quibus si­steretur sanguis fluens & vulnera coirent paulatim. Nunc postquam tot Mor­bos, qui in humanum genus grassantur, multa induxit luxuria, est adjectio deficien­tium & detractio superfluentium, singulare [...] in hominess beneficium. Ejus finis est sanitas, quae omnium actionum integritate concluditur; officium est, citò, tuto & jucundè curare, quod legitimè minimaque morâ perficit, cum paucis judicio delectis & usu probates remediis, temperatis quidem, sed morbo valentioribus & mor­bi causam penitus evellentibus.

Medicinae faciendae planè necessaria sunt haec duo lumina, Ratio atque Experientia. Utrumque per se indigens, alterum alterius auxilium postular, & ex iis duobus vera mor­borum curandorum methodus elicita est, à quâ sua Medicamina Dei manus depro munt Medici.

In perfectá Methodo ritè administrandâ pars affecta, causae Morbi ejusque species sedulo sunt indaganda, cùm ex eorum propriis signis certa indicatio sequatur, & inde ad Morborum curationem deveniendum, quae tota sic perficitur, ut Contrariorum con­traria existant Remedia.

Et cum principales communissimaeque Morborum causae, apud nos praesertim, sint Plethora & Cacochymia; sic & totidem sunt prima & communissima remedia, san­guinis missio & purgatio. Et quia Plethora nimio ciborum maximè nutrientium usu ac­quiritur, & Cacochymia ab usu eorum, quae [...], minus corpori proportionata sunt, praesertim congeritur: priori vitio Diaetâ quoque seu recto Alimentorum usu, posteriori verò etiam alterantibus Medicamentis occurrit, quae peccantes illas [...] in sanguinem introductas attemperent et in ordinem redigant. De his ergo nunc erit a­gendum; et primò quidem de Diaetâ, ut, unde communiter oriunda sunt mala, inde pro iis primum petatur remedium.

CAPUT II.
De Diaeta.

QUidam Morbi non, nisi serro et igne, curantur; quidam Medicamentis evacuan­tibus et alterantibus; nonnulli solâ Diaetâ.

Per Diaetam verò intelligimus, Quid per Diaetam in­telligitur. primò quidem et largiùs sumendo, rectum sex rerum naturalium (ut ea vocant) usum. Strictiùs verò sumentes intelligimus non sa­tiari cibis, impigrum esse ad labores, et vitale semen conservare. Sensu autem strictissi­mo cibum quondam certo Morbo appropriatum, qui qualitate suâ morbo contrariâ na­turam aberrantem ad statum suum temperatum reducit. Priusquam autem agamus de eâ in hac tertiâ acceptione, de quâ fusius agendum erit, quaedam de Exercitatione et Balneatione (quae sub laxiore sensu comprehenduntur) tradenda sunt.

De Exercitatione fusè agit Libro de Sanitate tuenda. Galenus et Lib. de Arte Gym­nastica. Mercurialis; Exercitatio cujus quidem commode multa sunt: nam tum ad Excrementorum inanitionem, tum ad solidarum partium bo­nam & firmam habitudinem confert. Exercitil commoda. Etenim, quoniam exercitation vehementior motus est, instrumentorum duritiem, genuine caloris augmentum & spirituum valentiorem motum necessariò inducit. Ex instrumentorum duritie sequitur robur ad labores & re­nitentia; ex calore autem aucto distributio validior, immutatio expeditior, nutritio ab­solutior, omniumque corporum fusio, ob quam solida mollescunt, crassa tenuantur & exigui meatus laxiores fiunt. Sed & ex valentiori spiritûs impetu, & purgari om­nes hos meatus necesse est, & excrementa expelli.

Balneatio quoque varii usùs est: Balneatio. iis enim quibus, ob excrementa sumida sub cute collecta cohibitaque, febris excitatur, utilissimum est balneum aquae dulcis, cùm & fumidum evocet & universum corpus commodè humectet. Ex balneis quoque com­moderatis, siquis eis opportunè utatut, Ejus com­moda. viz. ubi defessi fuerimus, incaluerimus, re­frigerati, resiccati, nauseave affecti, aut inaequali intemperic fuerimus, aut denique evacuationem desideraverimus, manifestè corpus juvatur. Nam corpori restituunt me­diocritatem temperamenti, vires corrigunt, opportunum calorem augent, denique unâ cum sudoribus nonnihil flatuum discutiunt.

Solis autem alimentis ritè adhibitis multi morbi curantur. Lib. de at­tenuante Victus ra­tione. De Diaetâ certè magni­ficè sentit Galenus, ubi ait, ‘Victûs ratio attenuans plerisque diuturnis morbis, ut Arthritidi, Dyspnoeae, tumoribus lienis & hepatic, nec non morbo comitiali incipien­ti adeò confert, ut solâ eâ, sine ullo alio Medicamento, sublati saepe ii fuerint.’

Morbi, Diaetâ mul­ti morbid curantur. qui à nimiâ repletione fiunt, abstinentiâ aut parcissimâ diaetâ optimè cu­rantur, Sect. 2. secundum Aphorismum Hippocratis, ‘Quicunque morbi ex repletione fiunt, evacuatio sanat, Aph. 22. & quicunque ex evacuatione, repletion, & aliorum contrarietas. Et (ut habet Hippocrates Latinus nobilissimus Celsus) initia morborum famem sitimque desiderant, Lib. 2. ipsi deinde morbi moderationem, ut neque aliud quàm expedit, neque ejus ipsius nimium sumatur. Et infra, Cap. 16. Neque ulla res magis adjuvat laborantem, quàm tempestiva abstinentia.’

Diaetâ certè secundum quantitatem & qualitatem cibi exactâ multos morbos curare, vel hinc apparet, quòd quae assumuntur victu ritè instituto talia sint, quae facilè subigi, dissolvi & confici a Ventriculo possint. Hinc in sanguinem deducta spirituosum eum reddunt, à quo sanguine spirituoso cruda digeruntur, aut perspiratione foras amandan­tur & eliminantur: sic enim Natura sufficienti copiâ proborum spirituum instructa pra­vam sanguinis diathesin in meliorem commutat. Hoc fanè modo tabes aliique affectus chronici frequenter curantur, & multi alii morbi superantur à Diaetâ materiae peccanti contrariâ: sic plurimae febres solâ Ptisanâ, Hecticae Lacte, tabes quaedam Limacibus va­riè praeparatis, morbi quidam calidi humectante & refrigerante Diaetâ, frigidi & humi­di calidâ et siccâ curantur. Quidam morbi imminuuntur et compescuntur, imò cu­rantur, subtrahendo de Alimenti parte liquidâ, ut Catarrhi. Et à quibusdam Auctoribus relatum est, Hydropicos quoque totali abstinentiâ à potu per aliquod tempus curatos fuis­se. Alii verò morbi partem Alimenti liquidam augendo curantur, ut de horribili illo morbo constat, qui Cholera morbus dicitur, in quo si Aeger magnam quantitatem Pos­setae, vel dilutioris Jusculi ex pullo Gallinaceo hauriat, horrenda illa Vomitûs et alvi fluxùs symptomata brevi cessant, liquore illo diluente et dilatante corrosivam et acerri­mam illam materiam salinam, quae, Ventriculi tunicas ut et Intestinorum irritando et pungendo, violentas illas sursum deorsumque humorum rejections producebat. Et hoc quidem praesentaneum est, et semper fer [...] in hoc morbo salutare remedium.

[Page 68] Quidam etiam cibi sunt, Clus. Lib. 1. Hist. rario­rum plan­tarum, Cap. 85. qui specificâ quâdam qualitate Morbos curant. Sic resertur de Norvegis, Chamae­mori Nor­vegicae vi­res contra Scorbu­tum. quòd desperatissimi Scorbutici apud illos in Insulas quasdam amandan­tur, in quibus copiosè proveniunt baccae ejus plantae, quae Botanicis Chamaemorus Nor­vegica dicitur, quibus solis per aliquod tempus victitant, & ab eo victûs genere vale­tudinem pristinam recuperant. Sic & apud nos Scorbutus, qui super mari à Nautis contrahitur à salso Aëre inspirato & salsis cibis assumptis, ad quae summum frigus aut calor excedens concurrunt quoque, etiam cum incurabiles videantur Aegri, ciborum recentium & praecipuè eorum quae ex viridibus plantis conficiuntur usu, is quoque pla­nè profligatur. Imò constat terrâ quoque contractum Scorbutum similesque Cachexias pravas à cibis salsis, succo tritici usurpato facilè sanari. Nautarum verò Scorbutum, pisorum tenellorum variè praeparatorum usu, praesertim verò succo jusculis misto cer­tissimè curari.

CAPUT III.
De usu Aquae in Morborum curà.

INter sanos Aqua maximè convenit pueris & juvenibus, Gal. Lib. de Euchy­mis & Ca­cochymis. foemellis, biliosis & iis qui rari habitus sunt, actuosam vitam agentibus, & consuetis cam potare: horum enim corpora calidiora sunt, & hi quoque commodiùs eam trajiciunt. Videndum nunc, qui­bus in morbis ejus usus maximè conveniat.

Et Hippocrates quidem de vento & aquâ crudâ loquens haec habet, Quibus in morbis a­quae usus maximè conveniat, ostenditur ex Hippo­crate. Sed sunt magis cognatae a [...]fectionis Castigatio & Medela. Lib. de Corde Sect. 3. Affectiones autem praevii motus ad morbum sunt, quae cognatae dicuntur, quoniam ab Elementis sibi ipsi cohaerentibus ad formatio­nem foetùs producuntur, quibus in posterum carere non possunt sic permixta, usque dum dissolvantur. Affectiones igitur emendat aqua, quae cognatae nataeque cum parti­bus jam pathos & pathemata sustinentibus. Sic bilis humectatur ab aquâ, sanguis fri­gescit ab eâdem, paulùm à temperaturâ decedentes.

Et quidem libros Hippocratis de affectionibus, de morbis, de internis affectionibus legentibus apparet satis, Hippocratem in multo usu apud Aegros aquam habuisse, ali­quando puram, aliquando cum polline maceratam; aliquando aceto mixtam, aliquant­do melle. Sic enim bilem aliosque acres in sanguine humores, imò acidum & alias in sanguine potentias (ut verbo utar Hippocratis) optimè temperat, diluit & corrigit aqua humidâ suâ substantiâ & frigidà suâ qualitate Viscerum exaestuantem calorem lenit & ad mediocritatem redigit. Et ob has sanè rationes cum multo fructu usurpari poterit à nostratibus, utpote Septentrionalibus, quibus viscera ut plurimùm immodicè caleant, & in quibus sanguis retorridus est & aptus ad effervescentias nimias. Iis quoque valdè conducet aquae potus, qui granis vescuntur, quae acriorem qualitatem ex calce agris conspersâ contraxerint, & in quibus, ob vim calcis glutinantem, humores viscidiores & tenaciores sunt. Salfedo etiam ab ambientis nos maris vapore attracto massae san­guineae & humoribus inducta optimè edulcoratur aquâ sincerâ & humidâ qualitate salis tum calorem acrem, tum siccitatem ejus apta nata est corrigere. Ex­perientiâ quoque compertum est, multos Arthriticos, qui nimio vini usu eum mor­bum, sibi accersunt, solo aquae potu (vitatis aliis potûs generibus) planè à tam saevo morbo liberatos fuisse. Et qui aquae potu utuntur (ut multi ex Montanis Scotis & in­ferioris quoque Plagae Rusticis eam solam pro potu adhibent) iitum melius cibum con­coquunt, tum à morbis immuniores & longaeviores multò sunt. Otiosis tamen, non assuetis, obstructione laborantibus aegrotisque pravâ corporis intemperie praeditis; iis qui Ventriculo sunt debili, qui plurimùm utuntur re Venereâ; Asthmaticis quoque & iis qui Thoracis infirmitate laborant, nervorum item morbis nocet potus frigidae. Et ideò tales ab eâ abstinere debent; aut, si eâ uti volunt, eam debent iis medicamentis corrigere, quae illis proficuum ejus usum reddant. Et omnibus omnino cavendum est, ne aquam impuram, aut Minerali aliquot succo infectam pro potu ordinario usurpent.

CAPUT IV.
De usu Lactis in Morbis curandis.

Lac (inquit Varro) omnium rerum, Lib. 2. de Re Rusti­ca, Cap. 11. Lib. 4. Fast. v. 369. quas cibi causâ capimus, liquentium maxi­mè alibile: & hinc mortalium antiquissimis non minùs in cibum, Lac prisci seculi ho­minibus usi [...]atus ci­bus. quàm in potum, ordinariò cedebat. Testis Ovidius;

Quae consuetudo mansit apud plures gentes, Nullibi frequem [...]iùs usurpatum quàm apud priscos Sco­tos &c. & apud nullos frequentior, quàm apud Majores nostros priscos Scotos, & Montanos, qui eorum mores tenacious retinent▪ quorum multis, per omnem sermè vitam, lac cum caseo & butyro & potûs & cib [...]lo­co servit. Et ex Rusticis multi bibere solent serum lactis, aut lac ebutyratum.

Et quidem naturae nostrae alimentum est maximè [...] accommodatissimum, Alimen­tum est ac­commoda­tissi [...]um. Varia lactis genera. pro­pter triplicem substantiam corporis alendam: pro solidis enim partibus est caseus, pro­humidioribus serum, pro spiritibus butyrum.

Bubulum lac maximè nobis est in usu cibario. Crassum est & pingue, eique plus materiae butyraceae inest, quàm aliorum Animalium lacti: quocirca etiam magis nutrit, & corporibus humanis maximè convenit.

Ovillum terrestris seu caseosae substantiae plus continet.

Asininum post humanum omnium tenuissimum est. Proximè ad illud accedit Equinum.

Lac Caprinum medio se loco habet.

Lac certè optimum alimentum: temperatae enim & humidae naturae, sanguineque nostro paulò frigidius est.

In Medicinà multi usus est, Lacti in­sunt omnes meden [...] intentiones. quod ei & ejus sero omnes insint medendi intentiones, quae adeò apud Cnidios percrebuerunt Medicos, ut, aliis quibuscunque relictis Pharma­cis, in omnibus morborum, generibus, in quibus purgatione, alteratione, aut nutri­tione opus esset, hisce solummodò usi sint.

Prodest autem ad humorum acrimoniam abluendam et attemperandam; Quibus morbis me­detur. in urinae ardore, mictione purulentâ & arenosâ, faucium inflammatione, dyspnaeâ cum sputo sanguinis, scabie ferâ & ulcere fistuloso salutiserum est. Multùm quoque adversus ve­nena valet, quae praesertim acerrima & caustica sunt. Hecticis autem et Phthisicis im­primis commendatur. Os lacte colluere anginosis prodest. Si ferrum in eo sit extinctum, diarrhoeae & dysenteriae medetur. Arthridi quoque & rheumatismo conducit.

In Aegris autem, Bettus de Ortu & natura san­guinis. quibus purgatione & detersione opus est, maximè commendatur Asininum; post hoc Equinum.

In Catarrhis & Fluxibus coctum lac maximè convenit.

Lactis autem nutritive facultas eximii usus ost Hecticis & iis, qui diuturnis lentis­que laborant febribus, Tabem dorsalem patientibus & similibus.

Coagulum quò vetustius, cò magis acessit atque efficacius est ad quemcunque san­guinis & alvi fluxum sistendum.

Lac autem in calidis et biliosis temperamentis fit nidorosum: et ideò febrientibus et capite dolentibus malum est.

In ventriculis quoque frigidis, qui acidis humoribus scatent, coagulatur, non sine periculo. Sed huic incommode occurritur saccharo, melle, aquâ, sale, Lacti admistis, quae coagulationem impediunt.

CAPUT V.
De Venae Sectione.

QUi morbi igne curantur, eos videre est fusè tractatos apud M. Aurelium Severi­num libro de Chirurgiâ efficaci.

Inter Curas, quae ferro perficiuntur, maximè celebris est Venae sectio, de quâ nunc agendum.

Ubi succorum omnium aequabilis redundantia est, Quando adhibenda est Venae sectio. sive sanguinis sincerioris summa ubertas in venis & corporis habitu, Plethora dicitur, cujus unicum & proprium reme­dium est Venae sectio. Omnium quoque tum interiorum tum exteriorum partium in­flammationibus medetur: imprimis autem sanguinis sputo, incipienti tabi, sanguinis vomitioni & eruptioni, quae ex naribus, utero, vel haemorrhoïde pleniùs erumpit. Fe­bribus quoque omnibus saluberrima est, in quibus non est subita virium prostratio, aut alia malignitatis signa non adsunt. Sed & in apoplexiâ cordis palpitatione & acribus oculorum fluxionibus summi usûs est.

Sed ratio habenda est temperamenti & virium in iis, in quibus instituenda est: nam qui pleniore victu & lautiore utuntur, ut Nobiles, de quibus jam dictum est, ii me­liùs Venae sectionem ferunt; ut & Agricolae, qui firma & robusta habent corpora. Sed Plebeii, qui in urbibus degunt, & qui ut plurimùm cacochymici sunt, corpusque hu­morum saburrâ onustum est, & vires debiles, ii non ferunt Venae sectionem, quin ani­mi deliquia et convulsiones ab eà patiuntur.

CAPUT VI.
De Purgatione.

CAcochymia vitiositas humoris est in omnes et singulas corporis partes diffusa. Cacochy­mia quid. Ejus proprium & accommodatum remedium purgatio est.

Facillima purgandi via per Clysteres absolvitur, Purgatio per Clyste­res. qui non modo inferiora expurgant, sed et superiora consecutione exonerant, dum pressa viscera et praecordia liberant. Sae­pe etiam valdè conducit purgation per [...], quae Ptisanis laxantibus perficitur. Sed etiam duro nodo necesse est ut durus sit cuneus, et valentioribus purgantibus in rebel­li morbo opus est. Adeoque Vomitio, quoties facilis et moderata est, exim [...] usus in morbis alioquin obstinatis est. Sed et tunc praestat saepius Medicamentum evacuans repetere, quàm mochlico validiori AEgri vires nimium prosternere. Inter varias au­tem Evacuationes, ea Evacuatio, quae per urinas et sudores perficitur, nostris morbis accomodatissima est, qui ut plurimùm à laesâ diapnoë et seri anadrome sunt. De variis autem evacuandi modis posteà dicetur; nunc de alterantibus agendum est.

CAPUT ULTIMUM.
De Alterantibus Medicamentis.

HIppocrates (ut loco supra citato videre est) ait, Quid [...] sint Facultates Hippocrati. Quaecunque mala patitur homo, omnia à facultatum potentiis proficiscuntur. Istae autem facultates (ut ipse ex­plicat) humorum nostri corporis summas vires et robur designant, recitatis saporibus [Page 71] ab eo definitas. Inest enim in homine & laedit & amarum & salsum, & dulce & aci­dum: & acerbum & fluidum, & alia infinita omnigenas facultates habentia, copiam­que & robur: quae quidem mixta inter se & temperata neque conspicua sunt, neque hominem laedunt. Ubi verò quid horum secretum fuerit, atque ipsum in se ipso fuerit, tunc & conspicua sunt, & hominem laedunt. Restituuntur autem & curantur, ubi temperatae fuerint & concoctae, & ab omni acrimoniâ liberatae hae facultates: atque tunc febres & alia hominem laedentia solvuntur.

Temperatio autem [...], Medica­menta alte­rantia. sive Potentiarum Hippocraticarum, & coctio et edul­coratio Medicamentis perficiuntur, quae alterantia dicuntur. Summo ergò studio ea investiganda sunt, quae praesertim acidum et amarum validissimos naturae hostes oppug­nant et subigunt, et ad temperiem redigunt. Inquirendum quoque in ea est, quae Humoribus supra modum fluidis consistentiam tribuant, et quae acriores, et volatilio­res, et concitatiores partes obtundant, figant et compescant: et quae e contra crassos, tenaces, & torpentes humores incidant, attenuent et excitent, ut motus debitos per­ficiant. Qualiscunque denique humoris proprietas est; quae nos excessu suo laedit, ea adhibenda sunt, quae eam naturae nostrae proportionatam et commodam reddant.

Et haec quidem Alterantia è triplici Regno petenda sunt, Vegetabili scil. Animali et Minerali, de quibus in Libris sequentibus proinde agemus. Nunc ad Medicinam In­digenam in genere accedendum est.

CAPUT I.
Quod antiquissima fuerit Medicina Indigena.

NOvum et ab hujus seculi genio planè alienum videbitur de Medicinâ Indigenâ scr [...] ­bere, cùm tantus nos luxus teneat, ut nec remedia placeant, nisi quae ab extremis Indis et diverso Orbe petantur. Sed, Medicina primaeva. cùm Medicina, quae hodie in usu est, Medicamen­torum exoticorum lenocinio multùm fucata sit, operaepretium erit primaevam inspicere. Primaevi enim homines ut sese magis ad Naturae ductum componebant et Rationis Legibus magis obtemperabant, ita et Medicinam puriorem et saniorem habuisse eos censendum est.

Qui autem voluerit antiquissimos quosque in re Medicâ Scriptores versare, Veteres & ce [...]ebriores Medici In­digenis, ut plurimu [...] usi sunt. et Histori­cos, qui de Medicinae Origine et Progressu tractârunt, inspicere: quid multa? Ipsos Mi­dicinae Fontes purissimos, in Hippocratis, Celsi, Dioscoridis, Galeni, aliorumque Me­dicinae Principum monumentis scaturientes adire, is certè non aliam reperibit Medicinam quàm quae à facilè parabilibus, iisque ut plurimùm Indigenis desumeretur. Et siquae alia ab Hippocrate et memoratis Medicorum Principibus usurpabantur, ea ejusmodi fuerunt, quae facili cultu in agris aut hortis regionis laetà provenirent, aut à vicinis facili trajectu re­centia et viribus integra apportarentur. A remotissimis certè oris alio solo & coelo gaudenti­bus nulla advehebantur: non enim, nisi multis postea seculis, detecta fuit India Occiden­talis, ex quâ tot exotica ad nos deferuntur. Argumento sanè irrefragabili, benè sine pe­regrinis istis subsistere posse Medicinam, quòd nec horum quidem somniàrunt Principes Medici; et, quae etiam à non ita remotis Regionibus pe [...]ebantur, non nisi pauca quaedam apud illos extant, prae Indigenorum Medicamentorum numero. Tantus iis Patriae suae & Medicinae, quam Patria benignè de se fundebat, amor fuit.

[Page] [...] [Page] [...] [Page 72] Et haec quidem Medicina tamdiu obtinuit, Quando Medicina Indigena exulavit. quamdiu virtus & sobrietas apud mor­tales valuerunt. Ut verò labentibus seculis mores labefactari, & prodiga luxuries di­raque habendi cupido animos hominum invadere coeperunt, simul & Medicina vacil­lare coepit & illis Luxuriae fucis inquinari, ut meritò hic illud Poëtae usurpare liceat,

Cùm enim ii plurimùm apud Principes tunc valerent, qui libidinis corum ministri es­sent, nec aliud curarent illi, quam ut rebus suis vili adulatione consulerent, opes scil. & honores sibi accumulando: hinc factum est, ut quemadmodum morbos plurimos antea incognitos malis suis artibus arcessirent Principibus, ita & quò plus apud cos pos­sent, quotidie nova quaedam excogitabant, quae quod prae raritate & novitate iis blan­direntur, falso iisdem Remediorum nomina & vires tribuebant. Sic demum praevalen­te Luxuriâ &, quae illam comitari solet, foedâ ignorantiâ & bonarum disciplinarum in­curià, irruentibus praesertim in cas Barbaris, corrupta Medicina fuit. Et tunc

Cùm enim Graeci Romanique (apud quos cultiores Disciplinae florebant) saevissimis bellis diu attriti tandem Barbaris Gentibus Imperium cederent, Car. Guil­lemeau Th. Paris. Sect. 4. Rationalis etiam Me­dicina Empiricae cessit, Arabes Me­dicinae cor­rruptores. eamque Arabes Barbarum & infidum genus occupârunt. Et hi maximè Medicinam corruperunt, invectis in illam tot inutilibus & tot pomposis Me­dicamentis, ut nec ipse Hippocrates & Galenus, redivivi si essent, eam ita conspur­catam agnoscere possent.

Nunc verò postquam Luxuries eò processit, Mercatori­bus tri­buendum, quod exo­tica nunc plus pla­ceant. ut nostra nobismet sordeant, nec ulla nisi à remotissimis oris devecta nobis arrideant, dolosi Mercatores lucrum ex nostrâ stultitiâ captantes singulis annis nova Medicamenta apportant, &, confictis, de eo­rum viribus in variis morbis curandis, fabulis, Mundo, qui vult decipi, imponunt et illudunt. Tantum Arti salutari detrimentum attulisti

Ut itaque verae Medicinae nativus splendor & vetus gloria restituerentur, & simul Patriae nostrae & egenis in eâ praesertim consuleretur, Quàm pro­bè instru­cta sit Sco­tia iis om­nibus quae praecipui sint in Me­dicinà usus. Medicinam pro nobis Indigenam extruere conatus sum, cùm illa apud antiquissimos et celeberrimos omni tempore Me­dicos recepta fuerit, et apud consultiores Medicos adhuc in multo usu sit. Plantae namque jam repertae plùs minùs septingentae sunt sponte nascentes; Animalia autem supra quadringenta; et Mineralia omnis generis, praecipuè cuncta ea, quae aliquem usum in Medicinâ praestare possint. Nec desunt Fontes Medicati ad morbos varios uti­les, ut priore libro videre est.

Priusquam autem agam de Plantis, Animalibus et Mineralibus, quae sunt materia Medicinae Indigenae, quaedam tradenda sunt de Medicinâ Indigenâ in genere; cum ut osten­derem eam unicuique Regioni sufficere, sicque ejus dignitatem illustrarem; tum ut difficultates de purgantibus et cardiacis, Quae nobis desunt, aliis non minùs utilibus supplentur. quae deesse illi putabantur, clarè diluerem; et non deesse populis, qui vino, oleo et saccharo carent, aequè commoda, quae illo­rum vicem supplerent, demonstrarem; & Methodum quandam generalem Sim­plicium facultates deprehendendi traderem. Er sic ad particularem nostrae Re­gionis Medicinam Indigenam deventum est, quae in amplam satis molem excrevit. In numerosa enim, quae occurrit, materiâ Medicâ Simplicis cujusvis nomina, vires probatissimae, et si prius descriptum non esset, descriptio quoque accurata adjicienda erat; et, num apud Veteres in usu fuerit, ostendendum erat, quod multi temporis et non exigui laboris opus erat.

[Page 73] Plantae enim non tantum sylvestres in Indigenarum censum veniunt, Plantae. sed & hotten­ses, praesertim quae facilè & laetè hìe proveniunt in hortis, & quae in agris satae na­scuntur.

Animalia quoque tam fera quàm domestica, sive easemper hìc extiterint, Animalia. sive aliun­de devecta, commode hic vivunt & foetus de se producunt. Et hìc quidem Patriae no­strae gratulandum est, quòd, cùm omnia ferè ad usus salutares utilia producat, nulla venenata, nec saeva & truculenta alat, Busone & Colubro exceptis, quorum venenum non ita noxium hîc ut in aliis Regionibus est.

Idem quoque in Mineralibus observandum est: Mineralia cùm enim ferrum, cuprum, plum­bum, argentum & aurum in variis locis reperiantur; alumen quoque, vitriolum & sal commune ex aquâ, marinâ & multae etiam terrae & lapides, quae salubris usus sint, nullibi tamen, quod sciam, videre estarsenicum, aliave quae perniciosa sunt.

Postquam itaque tot Plantae, tot Animalia & tot Mineralia Medici usûs in Patriâ nostrâ reperiuntur, Medicinam certe nostram Indigenam ad multos ex morbis nostris curandos sufficientem admiserit is, qui meminerit plurimos morbos tam ab antiquis quàm modernis Medicis ferro, & igne & diaetâ (ut suprà traditum) curari.

Exotica certè quisquis accuratè ponderaverit, Seneca. is ea plerumque ex eo genere reperiet, cui (ut ait Philosophus Latinus) non ex naturâ suâ sed ex opinione nostrâ magni­tudo est. Sanè debita est humorum nostri corporis temperies, seu [...], Quid satri­tatem tue­tur, & quid morbos assert. quae sa­nitatem facit, sicut eorundem praeter naturam dispositio morbum. Eos autem ad tem­periem & citiùs & tutiùs & jucundiùs multo reducunt, quae familiaria & amica nostrae naturae sint, Indigena exoticis praeseren­da. ut quae solo & coelo cum eo conveniunt, qualia Indigena sunt: ea enim com­modiùs à naturâ nostrâ subigi & confici possunt. Illa verò exotica, licet pretio vel raritate commendabilia sint, saepe nullas, vel exiguas vires habent, easque à naturâ no­strâ imò saepe sititia, saepe carie & situ corrupta sunt.

Optandum ergo esset (cùm multa ex istis exoticis parùm, aut nihil juvent, imò multùm si non noceant) ut clarissimi quique in Medicinâ faciendâ viri Indigena Medi­camenta magis in usum rèciperent, quae & nullo aut facili pretio haberi possint, cum exotica non parùm damni patrimoniis inferant. Certè sperandum esset multos tunc morbos curabiles fore, qui nunc, quòd minùs proportionatis Medicamentis oppugnen­tur, non cedunt remediis, & tanquam deplorati & incurabiles prognostico relin­quuntur.

Et si minùs apud cos possint nostra vota, Pauperibus & egenis consulere decet. humanitas cerè & Christiana pietas pau­peribus & egenis nos succurrere jubet, quibus non adsunt sumptus pro peregrinis illis emendis, ut vel in illorum gratiam recipienda sit Medicina Indigena, ex qua multum emolumenti percepturi sunt illi, cùm familiaria illorum naturis remedia passim ferè gra­tis reperiantur.

Nec timere debent Pharmacopaei, Nihil de pharmaco­poeorum lucro im­minuetur recipiendo Medicinam Indigenam. ne, si admittantur semel Indigena, de eorum lu­cro sit actum; longè enim aliter se res habet. Pauci nunc sunt, qui sumptus in vale­tudinem necessarios impendere possunt; tunc autem omnes poterint, nec amplius Ve­tulas, Circumforaneos et Empiricos quosque consulent, sed Medicos veros et doctos adibunt; qui pro iis Medicamenta (ut moris est) apud Pharmacopaeos praescribent, qui proinde, licet minore pretio pharmaca sua vendant, ex minore sanè impenso majores reditus habituri sint.

Medici autem illud boni inde consecuturi sint, Medicina Indigena Medicis etiam utillis sutura est. quòd de Medicamentorum operationibus futuri sint certiores, cum pauca eaque recentia praescribant, quorum vires illis exploratae sint: nec metus est à succedaneis, quae peregrinis saepe male à Pharmacopaeis substituuntur.

Atque hae me rationes movebant, ut Medicinam Indigenam exponerem, ut reprae­sentata Indigenorum Medicamentorum copiá, tum eorum etiam convenientiâ in mor­bis cujusvis Regionis curandis, peritiores ad ea in praxi adhibenda excitarem. Hoc si minùs possim, aliquem saltem usum mihi et aegris, qui me vocant, inde derivarem.

CAPUT II.
Cujusque Regionis [...] adstruitur.

IN eo mihi videtur Philosophia cum sacrâ nostrâ Disciplinâ conspirare, Philoso­phiae cum Theologia conspiratio quòd ad vi­tam beatè agendam ubique praecipiat, ut sorte nostrâ contenti simus. Et eadem certe Sapientum mentes omni aevo versavit cura: siquidem omnis stultitia laborat fasti­dio sui, at Sapiens apudse necessaria quaerit & invenit, nec alienis bonis inhiat. Fortu­nam ille nec venientem sentit, nec recedentem: terras omnes tanquam suas videt, suas tanquam omnium; Th. Bar­thol. Disser­tat. 1. de Medicinâ Danorum. unumque se à naturâ donatum credit omnibus, omnes uni sibi. Et quidem Natura, Deus sin­gulis Re­gionibus sufficientia largitus est. si eâ sapienter utamur, omnibus favet: & quanquam haud pari modio mortalibus sua munera admetiatur, singulis tamèn sufficientia contribuit. Aequis­simus certè idemque liberalissimus Parens Deus Opt. Max. unicuique nostrum, ut proprium ingenium, ita & conditionem nascendi accommodatissimam dimensus est. Quam­vis enim singulae Regiones diversa Aëris Solique temperie gaudeant, & vario caelestium corporum influxui subjiciantur, variisque proinde diversisque Naturae donis praeditae sint: Sol tamen undique supra, statasque annorum vices omnibus mundi plagis designat, nec patitur, ut, praeter Incolarum genium, vel srigus nimis infestum habeamus vel aestum; sed ad cujusque Regionis conditionem caloris frigorisve vim ita temperat, ut ad susten­tanda omnia & gignenda, mirabili Dei providentiâ, hanc terrarum solique varietatem excogitatam suspiciamus.

Ad Regionum quoque temperiem ingenia hominum se attemperant, Hominum ingenia plurimum de Regionis natura par­ticipant. & in omni gen­te, Barel. Icon. Ani­morum. per succedentium seculorum lapsus mores animosque mutantium, haeret quaedam vis inconcussa, quam cujusvis terrae Incolis, in quâ nasci contigit vel educari, sua fata divi­serunt. Et meritò quidem: quòd, licet aliae terrae prae aliis pluribus naturae bonis abun­dent, nulli tamen terrarum angulo tam Noverca fuit Parens Natura rerum, ut prosu­tura indigentiae foris cogatur emendicare. Quascunqe Barbarorum sedes glacieque per­petuò rigentes cogitatione adeamus, Amo [...] Pa­triae omni­bus ingeni­tus. ubique experiemur Incolas, sine exterorum com­mercio, suo more splendidè vivere, patrii soli & coeli beneficio grandem aetatem attin­gere, sibique in pomposà rerum penuriâ & climatis solitudine adeò placere, ut fortè in cultiorem terrarum orbem delati, propter mutatum vitae institutum, Patriae deside­rio, quasi furiis agitati, inquietentur & lentè contabescant.

Id certè satis apud nos constat de Ronae Insularum Aebudarum unius Incolis, Buth. Re­rum Scot. Lib. 1. qui­bus Dominus Insulae certum familiarum numerum finit, Ronae In­colae. qui eam colant, eisque majo­rum & minorum pecorum assignat, quantum satis videtur, unde & ipsi commodè vi­vant, & vectigalia solvant. Quod ultra victum provenit, Leogum singulis annis ad agri sui Dominum mittunt. Et quando multitudo capitum abundat, supernumerarios quo­que Domino annumerant. In hoc certè beati, quòd illis nihil unquam deest, omnia ad satieta [...]em redundant. Juxtà luxûs & avaritiae ignari, innocentiam sanè & animi tran­quillitatem, quam alii magnis laboribus ex institutis & praeceptis sapientiae petunt, hi ex ignoratione vitiorum comparatam habent. Tantâ autem hujus Insulae Patriae suae dulcedine capiuntur, etiam ad haec usque tempora, ut supernumerarios illos, qui ad Dominum amandantur, tanquam omnium infelicissimos lachrymis prosequantur, quòd à dulci suá Patriâ exules futuri sint.

Testis quoque ejusdem est Novus Orbis à nostris mercibus tantùm, quantùm à no­stris vitiis remotus. Illic integrae gentes telluris suae dotibus contentae vivunt, sibique desuis & Victum & Medicinam provident. Samedo Hist. Chi­nae. Et in nostro Orbe Sinenses politissimi, Indi, Persae, Turcae, omnes dicam Asiatici & Africani iis quae offert tellus sua utentes, exo­ticis facilè carent. D. Drakei­stein Hor­tus Mala­baricus. ‘Summâ enim naturae benignitate, non solum ad vitam necessaria ubi­que prostant, Naturae in nos beni­gnitas. sed (ut optimè Seneca) Usque in delicias amamur. Tot arbusta non uno modo frugifera, tot herbae salutares, tot varietates ciborum per totum annum di­gestae, ut inerti quoque fortuita terrae alimenta praeberent. Lib. 4. de Beneficils. Jam animalia om­nis generis, alia in sicco solidoque, alia in humido innascentia, alia per sub­lime demissa: ut omnis rerum naturae pars tributum aliquod nobis conferret. Flumina haec amoenissimis flexibus campos cingentia, illa praebitura commerciis viam, vasto & navigabili cursu vadentia: ex quibus quaedam statis diebus mirabile incremen­tum trahunt, ut anhela & ferventi subjecta coelo loca, subtia vis aestivi torrentis ir­riget. Quid medicatorum torrentium venae? Quid in ipsis littoribus aquarum calen­tium [Page 75] exundatio? Et infra. Tot metalla defodit, tot flumina emisit in aëra, super quae decurrunt sola aurum vehentia; argenti aeris, ferri immane pondus omnibus lo­cis obrutum, cujus investigandi tibi facultatem dedit, ac latentium divitiarum in sum­mâ terrâ signa disposuit. Ingens domicilium sinc ulso incendii aur ruinae metu struxit, in quo vides non tenues crustas, & ipsâ quâ secantur laminâ graciliores, sed integras lapidis pretiosissimi moles, sed totas variae distinctaeque materiae, cujus tu parvula frusta miraris; tectum verò aliter nocte, aliter interdiu fulgens’ Injustissima ergo foret in Deum accusatio si limites Naturae figeremus, aut Dei Majestatem huic illive Circulo circumscribi posse existimaremus, cùm necessaria, imò & utilia pleraque ubi­que suppetant, & incommodis telluris, siquae sint, abundè provisum sit.

Hujus veritas in omnibus regionibus ac populis quàm maximè elucet. Cujusque Regionis incommo­dis abundè provisum estt. Orae Orien­tis, quas Sol ferventibus & acutis vallatus radiis majorem in modum aestuare facit, gratissimâ quotannis Ventorum frigidorum aurâ recreantur. Reverovicii Avr [...] Bataviae. Aegyptum, ubi rarae, è coelo pluviae. Nilus irrigat; & postquam totà aestate obrutam oppletamque tenuit, cùm recedit, Adversus aestum & frigus re­media. mollitos atque oblimatos relinquit agros, h e. pingues et veluti stercore saturatos. Proinde (ut ait Seneca) sterilis annus aut fertilis est. prout ille magnus in­fluxerit, aut parcior. Russis et aliis sub Septentrione degentibus, quorum corpora pe­netrabile frigus adurit, abundè provisum est villosis pellibus. Sic in humiliori Scotiae parte rariores Sylvae; sed Lignorum inopiam egregiè compensat Carbonis fossilis et ustibilis Tessellae, sive Cespitis, summa abundantia, quae passim è terrâ eruuntur.

Optimum alimentorum panis, Ou [...]l panis loco su­m [...], qui­bus deest triticum. quo nomine ideò Servator peti à Deo voluit ea om­nia, quae ad vivendum hominibus necessaria. At in regionibus, quae tritico carent, panis loco Oryzam comedunt, aut pani quid analogum ex castaneis aut esculentis ra­dicibus conficiunt, quod etiamnum hodie apud Indos obtinet.

Aquâ solà, Potus Sco­torum va­rii. aut cum Astragali Sylvatici radicum tuberibus temperatâ pro potu utun­tur Montani nostri, et vegeti ac robusti sunt. Humilioris plagae Rustici serum lactis, ut lac ebutyratum, sive oxygala bibere solent; Et plerique ex omnibus ordinibus Ce­revisiam, quem potum verisimile est nostrates ab Aegyptiis habuisse; nam parùm dis­fert a Zytho veterum, Lib. 17. Lib. 10. de Cultu Hort. quo Alexandrinam plebem usam fuisse author est Strabo, Unde Columella,

Inventor autem fuit Osiris seu Dionysius, Biblioth. [...]. b. 1. & 4. ut resert Diodorus Siculus. Zythi In­ventor. Ex cerevisià nostrâ spiritus elicitur, Aqua vitae, in multo usu Scotis Montanis. Salis facul­tates. quem Aquam vitae vulgò vocant, quâ multùm utuntur Mon­tani nostri Scoti.

Optimum panis omniumque ciborum condimentum est Sal, unde salus derivari puta­tur, et pro sapientiâ usurpatum, quòd sit praeditum siccitate ingenio appropriatà. In­ter praecipuas ejus facultates est, quòd unit et densat: unde in foederibus unionis tesse­ra. Sal praetereà à putredine conservat. Quomodo ejus defe­ctum sup­plent gen­tes, quae eó carent. Gentes tamen sunt quae eo carent, et aliun­de hunc defectum ex suo supplere nôrunt. Sic scribit Varro, in Galliâ Transalpinâ intus ad Rhenum suo tempore aliquas regiones fuisse, 1. de Re Rusticâ, Cap. 7. ubi salem nec fossitium, nec ma­rinam haberent, sed ex quibusdam, lignis combustis, carbombus salsis pro eo ute­rentur. Quod non de atris & sordidis Carbonibus, sed de sale ex cinere eo­rum admixtâ aquâ tepidâ extracto, colato et exsiccato intellgendum est. Ex me­moratis ergoò constare poterit, nullam esse Regionem, quae inquilinis suis non contra aestum et frigus, contra famem et sitim subministret remedium.

Nunc videndum pariter, num etiam adversus Morbos singulae Regiones sua habeant remedia. Nec de hoc dubitare patitur summa Dei bonitas: quae enim ad vitam ne­cessaria, Lib. 6. Ep. 70. cuncta benignè providit, etiamque ab benè esse conducentia subministravit, cum (ut Martialis.)

Haud sanè dubitandum, Cuique Regioni para [...]a sunt adversus morbos ve­media. quin beneficum Numen Opt. Max. cuique Regioni elargitum sit contra morborum saevitiem solatia, neque miseros cogere voluerit, mortales ex terris remotissimis ea petere. Certè quandoquidem homo peccator jure morti, et (qui via ad mor­tem) morbis obnoxius, ab immensà Dei misericordiâ, pro aegritudinibus remedia impe­traverit: aequum pariter est, ista ubivis terrarum aeque ac pro ratione morborum [...] pene [...] provenire. Sic observare licet morbis epidemiis sive communibus medicamenta [Page 76] omnia omnem ferre tellurem, ad endemios verò sive proprios abigendos in singulis Re­gionibus singula & propria gignisponte. Sic nobis Septentrionalibus, quibus Sol par­ciorem calorem metitur, quique crassiore & salsuginoso maris vapore verberamur, plan­tis indigenis passim sponte nascentibus, Cochleariâ, Nasturtio & Trifolio Aquaticis, Trifolio acetoso aliisque, quae contractam inde sanguinis labem & noxam emendent & corrigant, abundê provisum est, Cum Italia tamen, quae ex Columellê curae morta­lium obsequentissima est, ut quae totius penè orbis fruges adhibito studio Colonorum ferre didicerit; quod tamen morbus ibi ignotus non ferat Medicamenta illa Antiscor­butica, & illata in eâ aegerrimè Beverov. [...] propagentur, ac vix in alterum annum conservari pos­sint. Africa, quae (ut proverbio constat) semper quiddam mali apportat, atque ali­quid venenati monstri alit, simul alit editque pharmaca & aromata. Lues venerea ver­naculum & peculiare Occidentalibus Indis malum: & tale Guajacum apud illos isti mor­bo remedium praesentaneum.

Porrò quandoquidem nihil pulchri temerè & fortuitò nascitur, fed ab Arte aliquâ Opificè efficitur; Non fru­stra sunt tot plantae in Scotia sponte na­scentes. & natura nihil su ervacuum, nihil frustra agit: cui verisimile fieri queat, sapientissimum simul & potenrissimum ac benignissimum Deum Opt. Max. quem Galenus optimum Artificem vocat, in pratis, montibus, paludibus sylvisque no­stris, alienas; imo & in Ericets ipsisque Arenis supra septingentas plantas sponte nascenres nul­li usui producere? Quis credat tam varias plantas multigenis figuris distinctas, tot amoenos flores, quorum alii pupureo lucent colore, alii nitent candido, alii sulgent aureo, quidam flagrant igneo, nonnulli ipsum coelum coeruleo, atque Arcum coele­stem varietate referunt, hos (inquam) frustra nasci, cùm tantâ omnes colorum diver­sitate animum & oculos reficiant ac recreent, & odore, gustu formâque non obscura virium suarum praebeant indicia ? Si delectamur artificiosis hortis, in quibus nihil nisi hu­manâ manu coactum crescit, quantò magis affici debemus naturali horto divinâ veluti manu consito, qui omnia sponte, & nullo cogente, ubertim producit? Admiramur vires, quas Deus peregrinis infuderit, merito quidem; sed admiremur magis, nec in­grati, quas non minus, Beverov. L. suprà cita­to. imò magis efficaces experimur in nostris, Non maria plus te­merata Medicinae, non in rubrum littus Indicumve petitae merces, quàm rus nostrum & loca inculta conferre possunt. Et quaenam profectò ratio, cur tot plantae salutares ubique floreant, nisi in usum Medicinae destinatae sint ab optimâ illâ rerum parente, quae nihil sine ingentibus causis genuit, & quae nec frustra quiequam facit, nec defi­cit in necessariis? Cur voluerit illa populo Orientis esse tam pia Mater, ut etiam su­perflua largiatur; nobis verò tam dura Mater aut injust Noverca, quibus ne necessa­ria quidem ad salutem concederet, eaque nos cogeret petere velut ex alieno Orbe? Terra sanè Apollonio apud Philostratum dicitur Communis omnium mater, propterea quod justa est. At justi est unicuique suum tribuere. Quomodo igitur justè nostra po­tuere tribui Indis?

Rectè Columella, ‘ Quaelibet Regio in­structa est iis rebus, quae ae vi­tae usus ne­cessaria sint & sa­nitati con­ducant. Si rerum naturam velut acrioribus mentis oculis intueri velimus, Lib. 3. de Re Rusti­câ, Cap. 8. reperiemus parem legem foecunditatis eam dixisse virentibus, atque hominibus, coete­risque animalibus: nec sic aliis nationibus, regionibusve proprias tribuisse dotes, ut aliis in totum similia munera denegaret.’ Et tem ita se habere constat: Americani enim suis Medicamentis sponte nascentibus ad Morbos suos feliciter utuntur, ut videre est ex Pisone, & Margravio aliisque; & Indi quoque, praesertim Chinenses & Ma­labarici non aliis nisi Patriis Remediis utuntur, quorum vires exploratissimas habent, ut apud historicos videre est. Ac fusè in Horto Malabarico Drakeisteinii eae tra­duntur ab ipsis Brachmanis. Majores quoque nostri Morbos apud ipsos grassantes, adhibitis Herbis illi natis feliciter curabant. Boeth. Hist Scotorum Lib. 2. Refertur enim de Josinâ Rege, quod Her­barum vires, Josina Sco­torum Rex Herbarum vires callebat. quibus solis eo tempore nostrates in Morbis Vulneribusque medendis ute­bantur, probè admodum calleret. Et ubique terrarum haec Medicina ex Indigenis repe­ritur, ut ait Cellus, ‘ De Medici­na Praefat. Lib. 1. Nat. Hist. Lib, 24. Cap. 1. Haec nusquam quidem non est: siquidem etiam imperitissimae gentes Herbas, aliaque prompta in auxilium vulnerum morborumque noverunt. Et Plinius, Ne sylvae quidem, horridiorque naturae facies Medicinis carent, sacrâ illâ Parente rerum omnium nusquam non remedia disponente homini, ut Medicina fieret etiam solitudo ipsa. Et infrâ, Hinc nata Medicina haec fola Naturae placuerat esse Re­media [Page 77] parata vulgo, inventu facilia, & sine impendio, ex quibus vivimus, quae re­media vera pauperrimus quisque coenet.’

Primus, quod sciam, Medicinae Indigenae Scriptores. qui hanc Medicinam indigenam excoluit, fuit Symphorianus Cam­pegius Eques auratus, ac Lotharingorum Archiater, qui fusè Medicinam Indigenam pro Galliâ tradidit Libris suis, scil. Horto Gallis in Galliâ scripto; & in Campo Elysio Galliae amoenitate referto (in quo Medicinae composirte, herbae & plantae virentes: in quo, quicquid aqud Indos, Arabes & Poenos reperitur, apud Gallos re­periri posse demonstratur) & in Libello de Theriacâ Gallicâ. Hanc etiam Medicinam Indigenam pro Patriâ suâ adornârunt Antonius Constantinus D. M. Libro, cui Titulus Pharmacie Provinciale & Familiere; Joannes Beverovicius Libro, cui Titulus [...] Bataviae; & nuperrimè Th. Bartholinus libro, cui Titulus Medicina Danorum Do­mestica.

Horum ego vestigiis insistens Medicinam Indigenam pro Scotiâ nostrâ tradere cona­bor, Scotiae situs Medicinam Indigenam postulat. ad quod me ducit Regionis situs & fabrica: non enim Montibus, sed aestuoso & sae­viente Mari à reliquâ Continente dissita est, quae proinde Indigenam & propriam sibi Medicinam petit, Cujus quoque materiam (ut in sequentibus libris patcbit) Deus Opt: Max. benignissimè suppeditavit: Prius autem eam, quae ex cujusque loci Indigenis pe­titur, Medicinam, apud antiquissimos & omnis aevi celeberrimos quosque Medicos in usu fuisse demonstranbo.

CAPUT III.
Qua nam Medicina in usu fuerit apud antiquissimos & celeberrimos omnis aevi Medicos, exquiritur.

APud Aegyptos Medicina in primis floruit, Singulis Morbis a­pud Aegyp­tios sui Me­dici erant, qui Plantis Indigenis utebantur. apud quos, ex Herodoto, singuli Mor­bi suos Medicos habebant. Hist. Nat. Lib. 25. Cap. 2. Hi autem Plantis Indigenis utebantur, si Plinio fides habenda sit: ‘Ita enim ille; Homerus quidem, primus Doctrinarum & Antiquitatis Pa­rens, multus aliàs in admiratione Circes, gloriam Herbarum Aegypto tribuit. Her­bas certè Aegyptias è Regis uxore traditas suae Helenae narrat, sc.’

Aegyptii autem omnem suam sapientiam, quanta quanta fuit, ab Hermete Trisme­gisto Auditore Noachi ac Chusi Paedagogo ejusque Liberorum Isidis ac Osiridis Praefe­cto, Unde Ae­gyptii Sa­pientiam suam hau­serunt. & ab Asclepio Hermetis Discipulo acceperùnt. Hanc apud eosdem fovit Abraham cùm ex Phoeniciâ in Aegyptum se contulisset. Similiter Jacob & Joseph Prorex ille Aegypti conservârunt & plurimùm auxerunt istam Aegyptiorum sapientiam, Apollo flo­ruit in Ae­gypto lon­gè ante Bellum Trojanum. Inter Aegyptias longè ante Trojanum Bellum excelluit Apollo, de quo Poëta,

Ipsius Filius Aesculapius ex Aegypto in Graeciam transtulit Medicinam, Aes [...]ulapius Apollinis Filius unde Medicinam didicit. de quo Heur­nius. Sed dubium non est eum apud Aegyptios, aut eorum Magistros Judaeos dico, Artem didicisse, & inde Graeciae intulisse. Est & nomen ipsum peregrinum ab Ez & Keleph factum, quorum illud Capram, hoc Canem significat: nam Caprillum Lac in­tus, & Canis Lingua ad Ulcera foris, Aesculapii nomen pe­regrinum & ejus Ety­mon. Medelae loco erant, Et quae de Aesculapio expo­posito, à Capra lactato, à Cane custodito Graeci fabulantur, omnibus nota sunt.

[Page 78] Ante Empiricam conditam Sectam Graeci eos, Veterum Craecorum Medicina Indigen [...]. qui hac Arte excellebant, Deorum Filios vocabant, qui profectò Herbariam potiùs quandam Experientiam habuisse vi­dentur, quàm Artem Medendi. Ejusmodi apud Groecos Chiron Centaurus & ab eo eruditi Heroës noverant: nam Principibus viris tantùm Medicinam exercere licebat, eamque suis Posteris per manus tradebant, ut scribit Aelianus. Ea autem tunc fuit (ut ex Senecâ relatum est) paucarum Herbarum fcientia, quibus sisteretur sanguis fluens, & vulnera coirent paulatim; & tunc, ut ait Ovidius, DeRemed. Amoris.

Quoniam autem Judaeos Aegyptiorum Magistros fuisse legimus, nunc videamus, Judaeorum etiam Me­dicina ex Indigenis. quaenam Medicina apud ipsos in usu fuerit: certè non alia, quàm quae ex Plantis In­digenis constat. 1 Reg. 4. 33. [...] Beverov. Hinc sapientissimus Rex Salomon exactâ erat instructus notitiâ Her­barum, Fruticum, Arborumque à Cedro ad Hyssopum, & quibus viribus praeditae es­sent in numerato habebat. Verùm non comperimus eum peregrinas Herbas è longin­quis Regionibus devehendas curâsse, sed tantùm sanitaatis causa usum fuisse maximè vulgaribus, sobrio victu, & si aliquando stomachus saburratus esset, Vomitu. Nec Esaias Propheta aliter curavit ulcus Regis Ezechiae, 2 Reg. 20. 7. Tob. 11. 11. &c. Luc. 10, 34. quàm Cataplasmate scil. è Ficubus [...]ructu inquilino. Tobias junior Patris caecitatem persanavit felle Piscis è vicino Flu­mine. Samaritano praetereà suffecit ad vulnus è Latronibus sauciati oleum & vinum, quae peregrinanti ad manum erant. De vini autem & olei usu in vulneribus curandis integrum Tractatum scripsit Doctor Petrus Paris Medicus & Philosophus Drepani in Sicilia. Epist. cap. 5. v. 14. Cap. 8. v. 22. Apostolus Iacobus, praecipit, ut Aegri, invocato Dei nomine, oleo inungan­tur. Nunquid resina non est in Galaad? inquit Propheta leremias. Et quis negabit Mentham, Rutam, Anethum, Cuminum, Plantas inquilinas in usu Medico fuisse, cùm ita distraherentur prae frequenti usu, ut Pharisaei pro suo commodo Decimas de iis exegerint? Taceo argumentum esse, Plantas Indigenas in usu fuisse, quod ubique videre est in Sacris Literis Similitudines ab iis desumptas fuisse: hae autem, nisi sint à rebus vulgò notis ob frequentem usum, non illustrant, quae illarum intentio est.

Eadem quoque Medicina Indigena apud reliquas olim Gentes obtinuit, ut jure me­rito laudet Plinius in sponte nascentibus observandis & investigandis curam & diligen­tiam Antiquorum. Reliquae etiam Gen­tes hac Me­dicinâ usi sunt.

Ipsa, inquit, ‘ Plin. Hist. Nat. Lib. 25. Cap. 1. quae nunc dicetur, Herbarum claritas, Medicinae tantùm gignente eas tellure, in admirationem curae priscorumque diligentiae animum agit. Nihil ergò intentatum inexpertumque illis suit, nihil deinde occultatum, quod non prodesse Po­steris vellent. Non aequè haec cura eorum mira esset in his, quae satu blandiuntur, aut cibo invitant: sed culmina quoque montium, invia & solitudines abditas, om­nisque terrae fibras scrutati invenere, Hist. Nat. Lib. 25. Cap. 2. & Lib. 26. Cap. 2. quid quaeque radix polleret, ad quos usus her­barum folia pertinent, etiam quadrupedum pabulo intacta ad salutis usus vertentes. Et idem Plinius, Haec, inquit, erat Antiqua Medicina, quae tota migrabat in Grae­ciae Linguas: ut specialiùs ostendit idem, Hippocratis certè, qui primus medendi praecepta clarissime condidit, referta herbarum mentione invenimus volumina. Nec minùs Dioclis Caristii, qui secundus aetate famáque extitit: item Praxagorae & Chrysippi, ac deinde Erasistrati. Hierophilo quidem, quanquam subtilioris Sectae Conditori, ante omnia celebratam rationem eam.’

Et Hippocrates quidem vix ullis quàm Indigenis cujusque Regionis usus est, Hippocra­tes Indige­nis usus est, ut suo ip­sius testi­monio constat. ut li­bros ejus legentibus constabit. ‘Unum tantùm pro omnibus locum insignem adducam, qui in Epistolâ ad Cratevam habetur. Verba autem sunt, Scio te, amice, optimum radicisecam esse, & propter tuam ipsius exercitationem, & propter Progenitorum gloriam: adeò ut in hac facultate Cratevae Proavo minimè cedas. Proinde nunc, si unquam aliàs, herbas collige, quot & quales poteris (urget enim necessitas) at­que has mihi transmitte, ad virum toti Civitati comparandum, Abderitam quidem, verùm Democritum. Aegrotare enim ipsum dicunt, & purgatione valdè opus habe­re, ut qui insaniâ sit correptus, Non utemur fortassis Medicamentis, quemadmodum etiam credo: Attamen undiquaque instructum esse oportet. At verò rem Herbariam apud te saepe admiratus sum. Et infrà, Tu verò, quod fieri potest, nobis monta­nas maxime & in altis collibus nascentes herbas redicitus reseca. Conare tamen, ut etiam de his, quae circa stagna nascuntur, & de palustribus, & fluviatilibus flores colligas, &c.’ Si unquam certè aliàs Exoticis usus fuisset Hippocrates, hîc verisi­mile usurum fuisle, ubi ad tam celebrem Aegrum, decem Talentis ab Abderitis pro­missis, invitabatur. At hic solis Indigenis usus est, nec alia fere per universos ejus Li­bros conspiciuntur.

[Page 79] Dioscorides celeberrimus Rei Medicae scriptor non alia ferè, Di [...]scorides commen­dat facilè parabilia. quàm quae Indigena fuere Regionum, Lib. de Ve­nenis C. 19. per quas peregrinatus est, describit, & quae ex iis [...], facilè parabilia sunt, maximè commendat, ut ex hisce vebis apparet, ‘ Erasistratus autem non injustâ reprehensione eos incessit, qui incognitas ad hunc usum facultates con­scripserunt, ut Elephanti fel, Crocodilive sanguinem, ovaque Testudinis & simi­lia: nam cùm juvantia quaedam literis tradidisse videntur. planè in haec sola inciden­tibus imposuerunt. Quare talia devitanda sunt, cùm dissicilè nisi regiis facultatibus pervestigari & redimi possint, neque, quo nostra fides iis obstringatur, frequenti ob­servatione sufficiens experimentum praestiterint. Quae autem ad communem usum pertinent, quaeque facilè suppeditari, & omnibus à Serpente percussis auxilium ferre queunt, subjungenda videntur.’ De facilè autem parabilibus tam Simplicibus, quàm Compositis Medicamentis idem duos Libros conscripsit.

Plinius certè multus est in commendatione Indigenae Medicinae. Mulrus est etiam Pli­nius in Ho­rum com­mendatio­ne. ‘Hinc nata, inquit, Me­dicina, haec sola naturae placuerat esse remedia, Hist. Nat. Lib. 24. Cap. 1. parata vulgo, inventu facilia, ac sine impendio, ex quibus vivimus. Posteà fraudes hominum & ingeniorum capturae Of­ficinas invenere istas, in quibus sua cuique homini venalis promittitur vita. Et in­frà, Arabia atque India in medio aestimantur, ulcerique parvo Medicina à rubro Mari imputatur, cùm remedia vera quotidie pauperrimus quisque coenet. Et nos nec Indicarum Arabicarumque mercium, Hist. Nat. Lib. 22. Cap. 25. aut externi Orbis attingimus Medicinas. Non placent remediis tam longè nascentia, non nobis gignuntur: imò ne illis qui­dem, alioquin non venderent. Odorum causa, Unguentorumque & Deliciarum, si placet, etiam superstitionis gratiâ emantur, quoniam Thure supplicamus & Costo Salutem quidem sine his posse constare, vel ob id, probabimus, ut tantò magis sui Delicias pudeat. Mithridatis Antidotum ex Indige­nis.’

‘Non aliis autem, quam Indigenis constabat nobile Mithridatis Antidotum: sic enim Plinius, Hist. Nat. Lib. 23. Cap. 8. In Sanctuariis Mithridatis maximi Regis devicti Cu. Pompejus inve­nit in peculiari Commentario ipsius manu compositionem Antidori è duabus Nucibus siccis, item Ficis totidem, & Rutae foliis viginti simul tritis, addito Salis grano: & & qui hoc jejunus sumat, nullum venenum nociturum illo die.’ Quod ita Serenus ttadit,

Nunc videndum, Galenus Mediciâ Indigen [...], u­sus est. Quomodo Arthriti­cum, cui Tophi in Articulis, sanavit, quaenam Medicina apud Galenum obtinuerit. ‘Maximo autem in usu apud illum fuisse Medicinam Indigenam, uiversa ejus Scripta comprobant, & in­ter alia celebris hic locus. Lib. 10. de Simplic. Medicam. Facultati­bus Edit. Charterii. ‘Intereà cùm ad me Arthriticus quispiam in curru conve­ctus esset, Tophos in Articulis habens, subiit mihi, crure suillo salso, quod erat in­tus, decocto, Caseum eo decocto macerare, ac probè in Mortario subigendo unitum Tophis imponere: Et sanè Arthriticus ab hoc Medicamento magnifice adjutus est: ruptâ sponte suà cute, absque incisione videlicet, effluxere quotidie citra dolorem Tophorum particulae. Ubi autem totus, qui apud me (erat autem Bubulus vetu­state acris) erat, Caseus fuisset absumptus, talem sibi alium comparans Arthriticus, in posterum servavit, & posteà rursum usus est inveterato. Atque ubi tunc quoque idem percepit commodum, saepius deinceps uti perseverabat, & quosdam amicorum similiter docuit. Porrò recentem, Et quomo­do alium quendant vulnera­tum. qui inveterato contrarii est temperamenti, quan­doque homini in agro degenti, moderatae magnitudinis vulnus habenti imposui, an­teà viz. ad laevorem tritum. Extrinsecùs autem illi imponebam folia Lapathi. Pos­sint verò etiam, si haec non adsint, folia superponi Vitis, aut Platani, aut Betae, aut Lactucae, At ipse quidem Caseus vulnus glutinavit, eratque etiamnum mollis. De vulneribus Nervorum quoque agens, Lib. 2. de Medicam. Compos. pergenera, Cap. 2. Novi (inquit) etenim meipsum in agro propo­lim recentem, liquidam & pinguem, quam Agricola habebat, Vulneri imposuisse, interdum fermentum solum, interdum ambo commixta.’ Et passim similia habet ex Indigenis petita Medicamenta.’

[Page 80] Nos quasdam tantùm Curationes ejus insigniores iis peractas adducemus. Caleni Insignes Curationes per Indige­na Medi­cam. Sic Acho­res exustâ chartâ aceto dilutâ loco affecto illitâ sanati. Galenus. Lib. 1. de Compositio. Medi­cam. Secundùm loca Cap. 8. in principio.

Convulsio ex humore aeruginoso in ore Ventriculo sito prognata, 1 Achores sanati. curatur vomitu ex aquâ tepidâ exhibità concitato. Lib. 12. Method. Cap. ult.

Ophthalmia Balnei usu curata. 2 Convul­sio. Lib. 6. Aphoris. Comment. 31.

Linguae tumor, 3 Ophthal­mia. purgato corpore, collutione ex succo Lactucae s [...]datus. Lib. 14. Me­thod. Cap. 8.

Uvae inflammatio cortice nucum externo cum melle percocto curatur. 4 Linguae tumor. Lib. 6. de Composit. secundum loca, Cap. 1. Ad idem commendatur stercus Caninum Lib. de Simpl. 5 Uvae in­flammatio. Med. Facult. 10.

Ibidem Srercus Humanum adversus Anginam commendatur. 6 Angina.

Ventriculi languor vini Absinthitis potu sanatus. 7 Ventri­culi lan­guor. Lib. de Theriacâ ad Pisonem, Cap. 2.

Ventriculi dolor ob pituitae copiam Medicamentis ipsam incidentibus, 8 Ventri­culi dolor. Sinapi, Por­ro, Betâ sumptis curatus. Lib. 1. de Aliment. Facult. Cap. 1.

Fames Canina copiosi vini generosi potu curata. 9 Fames Canina. Lib. 2. Aphor. Comment. 21.

Rusticus, Colico dolore correptus Allii esu sanatur. Lib. 12. Meth. Cap. ult. Ad Colici doloris praeservationem & curationem utilissimum Stercus Lupinum. 10 Colicus dolor. Lib. 10. de Simpl. Med. Facult.

Sero Lactis, 11 Mur­mur Hypo­chondr io­rum. Sale & Melle condito Murmur Hypochondriorum mitescit. Lib. 5. Aph. Comment. 64.

Urinae retentio ex Perinaei inflammatione suborta, aquâ calidâ affusá, 12 Urinae retentio. oleoque per­uncto curatur. Lib. 1. de locis affectis, Cap. 7.

Priapismo laborantes, 13 Priapis­mus. venâ sectâ, cerato ex simplici Rosaceo facto, ac aquâ frigi­dâ imbuto, lumbis imposito curantur. Lib. de Locis affectis, Cap. ult. & 14. Meth. Cap. 7.

Gonorrhaea nocturna Balneo, 14 Gonor­rhaea no­cturna. Omphacio & Rosaceo, succisque Psyllii, Solani, Sem­pervivi, Umbilici Veneris, Polygoni, Tribuli & Portulacae & Lini semine, Laminá­que Plumbeâ super Renes gestatâ, mollibus Rutae & Amerinae frondibus. Lib. 6. de Sa­nitate tuendâ, Cap. 1.

Dolore Articulorum laborantes quidam, 15 Dolor Articulo­rum. Ossium humaorum pulvere assumpto cu­rantur. Lib. 11. de Simpl Facult. tit. de Ossibus.

Gracili corpore praeditus & Tophis affectus, 16 Gracile corpus & Tophi. Ptisanae cremore & piscibus saxatilibus, tum qui in alto mari degunt, aliisgue in quibus nihil est glutinosum, Lacte solo Asi­nino conceslo curatur. Lib. 6. de Sanitate tuendâ, Cap. 11.

Diaria ex meatuum constipatione Balneo & Diaetâ curatur, 17 Diaria. Lib. 8. Meth. cap. 2. Alia oleo Rosaceo sincipiti admoto & Balneo. Lib. de Causis Procatarcticis, Cap. 1.

Febris ardens Gelidae potu sanatur. 18 Febris ardens. Lib. 10. Meth. Cap. 5.

Quidam Marasmo laborans Lacte Asinino, 19 Maras­mus. Balneo aliisque humectantibus auxiliis curatur. Lib. 7. Method. Cap. 6.

Syncope & alia saevissima Symptomata ex esu sungorum suborta Oxymeli per se sum­pto, 20 Synco­pe. tum Hyssopo & Origano ipsi mediocriter incoctis, vomitu excitato curantur. Lib. 2. de Alim. Facult. 69.

Saliva humana adversus mortiferos Animalium ictus praesentaneum-est Antidotum, 21 Morti­feri Anima­lium ictus. Lib. 10. Simpl. cap. 16

Viperarum usu curatur Elephantiasi. 22 Ele­phantiasis. Lib. 6. Aph. Comm. 47.

Extremè refrigeratus vini potu servatus. Lib. 3. de Simpl. Med. Facult. cap. 20. 23 Extre­mè refiige­ratus.

CAPUT IV.
Ostenditur quòd posteriores Latini, Graeci & Arabes etiam Medicamentis Indigenis usi sint in Morbis etiam difficillimis.

INter Latinos summum illum Medicinae Principem Celsum adducam, Celsus. qui varias tradit

Curationes Indigenis Medicamentis peractas: ut

Struma Anguis esu Sanata. Struma. Lib. 5. cap. 28.

Asininum Lac ad Arthritidis praeservationem utilissimum. Arthritis. Febris Dia­ria. Lib. 4. cap. 24.

Diaria Febris ex ebrietate orta aquae frigidae potu sanata. In Praefatione.

Puer ab Aspide ictus aceto superbibito liberatur. Aspidis ictus. Lib. 5.

Hemicrania radice Cucumeris sylvestris & Absinthio, Hemicra­nia. hydrelaeo incoctis parti illitis. Lib. 3. cap. 5. Rubr. 2.

Ventriculi debilitas ob Pituitae copiam Rhaphanis ex Oxymelite sumptis, Ventriculi debilitas. incredibili crassioris Pituitae copiâ vomitu egestâ curatur. Lib. 1. cap. 41.

Colicus dolor pestilens ac contagiosus, Colicus dolor. ex quo plerique in morbum comitialem, alii in artuum resolutionem sensu incolumi, nonnulli in utraque sunt prolapsi, Lactucis non coctis refrigeratisque Intyboque, Uvis, Malis, Piscibus durâ carne praeditis, crusta­ceis, pedibus bubulis, aliisque non solùm facultate sed & tactu frigidis curatur, vino raro exhibito, eique frigidâ mistâ, imò & poscâ frigidâ exhibitâ. Lib. 3. cap. 43.

Arthritis Hermodactylorum ope curatur. Arthritis. Lib. 3. cap. 78.

Aetius quoque celebris Medicus Indigenis usus est, Aetius. ut ex sequentibus Curationi­bus constabit.

Dolor dentium, Dolor den­tium. nivis cum melle rosaceo mistae in ore detentae usu sanatus. Tetra­bibl. 2. Serm. 4. cap. 17.

Ad lapidem Renum Passerculus Troglodytes remedium laudatissimum. Lapis Re­num. Tetrab. 3. Serm. 3. cap. 11.

Mola sanguinea provocantibus Menstrua Rutâ & Anetho exhibitis expellitur. Mola san­guinea. Tetrab. 4. Serm. 4. cap. 80.

Tumor antiquus genu stercore equino cum poscâ & farinâ hordeaceâ in Cataplasma­te adhibito curatur. Tumor an­tiquus ge­nu. Tetrabibl. 1. Serm. 2. cap. 94.

Podagricus, Podagra. immissis in frigidam aquam pedibus & aliquando in eâ detentis, prae­claram opem tulit. Tetrabibl. 3. Serm. 4. cap. 28 Ad quem usum Aqua marina praestat

Febris Lipyria gelidae poty curatur. Febris Li­pyria. Tetrab. 2. Serm. 1. cap. 89.

Stercus Caprinum ad Viperae morsum auxilium celeberrimum. Viperae morsus. Tetrabibl. 2. Serm. 2. cap. 94.

Senex quidam morsos a Cane rabido acido rumice (Oxalidem vocant) curabat. Canis vabi­di morsus. Te­trabibl. 2. Serm. 2. cap. 24.

Agrorum terra, Lienosi & Hydropici. quae colitur & pinguis est, utilis est ad curationem omnium partium resiccatione indigentium. Quare in Alexandriâ & Aegypto eâ utuntur Lienosi & Hy­dropici. Tetrabibl. 1. Serm. 2. cap. 3.

Trallianus etiam Indigenis usus est, Trallianus. ut videre est in variis Morbis.

Lethargus Castorei potu curatus. Lethargus. Lib. 1. cap. 14 & Balneo ex Aquâ calidâ. ibid.

Epilepsia Rutae sylvestris odore curata. Epilepsia. Lib. 1. cap. 15.

Oculi densitas Mulsi beneficio curata Lib. Oculi den­sitas. 2. cap. 4.

Sanguinis sputum usu Lapidis Haematitis, Sanguini [...] sputum. cum succo Mali Punici & granis & suc­co Polygoni curatur. Lib. 7. cap. 1.

Quidam sputo puris laborans Lactis usu cum Frumentaceo aliquo aut Similagine, Spurum puris. aut Alicâ, aut Panico incocto liberatus est. Lib. 7. cap. 1.

Dysenteria cum Tabe Balneis & refrigerantibus auxiliis, Dysenteria cum Tabe. ut Pepone sine medullâ, In­tybis, &c. Dolor exulcere Ve­sicae. curata. Lib. 8. cap. 9.

Dolor ex ulcere Vesicae exortus ovis crudis recentibus absorptis mitigatus. Lib. 9. cap. 5.

Pedis oedema Salis fomento curatum. Pedis oede­ma. Lib. 11. cap. 1.

Febris ardentis accessio succo Peponum curata. Febris ar­dentis ac­cessio. Lib. 12. cap. 6.

[Page 82] Tertiana exquisita Peponibus, Tertiana exquisita. Lactucis & Ptisanâ, victuque humectante & refrige­rante Curator. Ibid.

Quod autem Indigena Medicina maximi usûs fuerit apud Actuarium, Actuarius. patet ex ejus Lib. 5. Meth. cap. 2. de Potionibus febricitantium.

‘Simplicissimum igitur inter Potiones febricitantium est Medicamentum, Febricitan­tium Potio­nes. quod ex saccharo & aquâ coquentes paramus. Verum, cùm frigus praevalet, praestat cum melle Potiones concinnare. Ex Violarum succo dein, quod Thoracis vitiis ob suum lentorem opitulatur, atque alioqui Bilis acrimoniam obtundit, ex Nymphaeae floribus, imò & solo aceto, vel ex cortice radicum Apii, Foeniculi & Intybi sativi in eo coctis. Ex Cotoneis quoque, ex Rosis, è Malis dulcibus & acidis, ex Uvis acerbis. Si tantùm refrigerandum est, Violis, Lactucae semine, ac Nymphaeae flo­ribus peragitur. Quòd si calidam putremque materiam ad Urinas deducere volu­mus, iis Intybisativi vel erratici radicem, & Asparagorum coliculos, & Cucumerum semina, nec non Solani fructum, atque alia ejusmodi admiscemus. Si ventrem mol­lire est animus, tum Portulaca integra, Atriplex, Mercurialis & Malva in usum ve­niunt. Quod si alvum sistere, & corpus refrigerare tentemus, tum suprà dictis re­frigerantibus Rosas & Myrti baccas adjicimus, Scribonius &c.’

Epilepsia Ebore sumpto cum melle curatur apud Scribonium Largum, Epilepsia. Lib. de Com­posit. Medic. cap. 16.

Iliacus dolor Clystere ex Oleo prius Rutâ & Aphronitro decocto parato sanatur. Iliacus do­lor. Lib. de Comp. Medic. Comp. 118.

Familiaris quoque illa Medicina Oribasio fuit.

Ulcus cancrosum Helleboro assumpto curatur. Ulcus can­crosum. Lib. 7. Collectan. cap. ult.

Ventriculus Vulturis ad debilem coctionem juvandam strenuum auxilium. Coctio de­bilis. Lib. 14. Collectan. cap. 37.

Adversus Ascarides Auriculae muris succus. Ascarides. Celebre auxilium faciunt quoque Muria, vel Centaurii decoctum, vel Absinthii, vel Lupinorum. Lib. 1. Synops. cap. 19.

Arabes quoque Medicinam Indigenam multùm in usu habuere, Avenzoar ut Avenzoar.

Melancholia ex potu vitiosae aquae contracta Aquâ Rosaceâ cum succo Pomorum, Melancho­lia ex potu vitiosae a­quae.. & Aquâ Menthae cum modicâ quantitate pulveris Santalorum & Mastiches levata. Lib. 1. Theiz. Tract. 9. cap. 9.

Aurium inflammatio cum acuto dolore oleo ex Vitellis ovorum tepido in aurem in­jecto, Aurium in­flammatio. aliisque facilè parabilibus persanata. Lib. 1. Theiz. Tract. 4. cap. 1.

Phthisis usu Panis benè fermentati cum Oleo Olivarum & cum Saccharo Rosaceo cùratur. Phthisis. Lib. 1. Theiz. Tract. II. cap. 2.

Hepatis dolor Unguento ex Oleo Nucum & de Vitellis Ovorum facto persanatur Lib. Hepatis dolor. 1. Theiz. Tract. 13. cap. 4.

Medicinâ quoque Indigenâ usus est Avicenna, Avicenna. ut ex sequentibus apparet.

Convulsio Gelidae perfusione sanata. Convulsio Tem. 23. Tract. 1. cap. 7.

Phthisis solius Sacchari rosati usu omnino persanata. Phthisis. Fen. 10. Tract. 5. cap. 18. & cap. ult.

Spleneticus Urinâ suâ epotâ sanatur. Spleneti­cus. Lib. 2. Tract. 2. cap. 725.

Hydrops Malis Granatis comestis curatur. Hydrops. 14. 3. Tract. 4. cap. 13.

Apud Alharavium, Apum ictus. ictus ab Apibus cinere superposito curatus. Alhara­vius. Lib. 29. Pract. Sect. 2. cap. 29.

Medicinâ quoque Indigenâ usus Rhasis, ut ex sequentibus videre est. Rhasis.

Alopecia frictione cum Caepis curata. Alopecia. Lib. de Mirabilibus raris.

Vigilia Oleo Nenupharino naribus apposito, Vigilia. & Lactucarum esu sanata. Lib. 3. Aph. in fine.

Melancholia antiqua radice Bryoniae albae curata. Melancho­lia antiqua. Lib. 1. Cont. Tract. 18. cap. 2.

Convulsio Canina Cataputiae majoris corticis superioris usu sanata. Convulsio Cauina. Lib. 1. Cont. Tract. 11. cap. 2.

Phthisicus Lacte & pane Similae victitans curatur. Phthisicus. Lib. 9. Cont. cap. 2.

Ventriculi dolor diuturnus ex frigore originem ducens vini generosi potu curatur. Ventriculi dolor diu­turnus. Lib. de Mirabil. Curis.

Sitis orta ex phlegmate salso Capparibus cum Sale datis curatur. Sitis. Lib. 2. Contin. Tract. 1. cap. 2.

Hydrops Laureolae vi persanatur. Hydrops. Ulceris Ve­sicae dolor. Lib. 1. Contin. Tractat. 19. cap. 1.

Ulceris Vesicae dolor semine Hyoscyami, Citrullorum & Lactucae & Portulacae & Opio usurpatis lentius. Lib. 23. Contin. Tract. 3. cap. 1.

[Page] Diabetes mitigatur infrigidantibus, Diabetes. ut Salicibus foliisque roratis, cum aquâ Nivis su­per dorsum adhibitis, Ischiadicus dolor. serique Lactis usu. Lib. 23. Contin. Tract. 2. cap. 3.

Ischiadicus dolor tempestivo Enematum acrium usu et Emplastro ex Sinapi curatur. Lib. Anchae do­lor. de Mirabil. Curis.

Anchae dolor Clystere ex aquâ Piscium salitorum curatur. Coxendieis dolor. Lib. de Mirabil. Curis.

Coxendicis dolor Colocynthidis usu curatur. Ibid. Semiterria­na maligtia.

Semitertiana maligna Ptisanâ et Syrupo acetoso, vomituque horâ Paroxysmi excita­to curatur. Lib. de Mirabil. Curis.

Atque haec quidem suffecerint pro Antiquitate et Dignitate Medicinae Indiganae as­serenda.

CAPUT V.
Afferuntur Argumenta pro Medicinâ Indigenâ.

IN variis Regionibus varii Morbi contingunt, Variant Morbi, & hominum Constitu­tiones, pro Regionum varietate. variaque est hominis vita, prout Re­gionis natura à temperie declinat. Hacratione, qui frigida et humida loca occupant, sunt, Capitones, obeso corpore, labris tumidis, buccis protuberantibus. Quaedam Regio­nes Pumiliones producunt et coactae brevitatis homunculos, ut Lapponia; aliae guttu­rosos et strumis deformatos; quaedam simis naribus, varis repandisque cruribus producunt homines; aliae corpora ad Phthisin parant, ad ferinas Tusses et Destillationes, quae Britan­niae nostrae vernacula mala sunt. Quaedam Regiones corpora ad Pestem disponunt, quaedam ad Elephantiasin. In aliis accidit pilorum implexio intricata, quâ affecti Poloni quidam prae­longas capillorum tricas et cincinnos mirifice intricatos, digiti saepe crassitie ex reliquo ca­pitis et barbae capillitio ad humeros, pectus et aliquando ad Umbilicum usque demissos gestare solent: idcirco Plicae Polonicae nomen illi affectui inditum est.

Imò et eodem modo ex Regionibus, Affectus animi mo­tionis cor­porae affe­ctionem se­quuntur. quantum ad timiditatem et audaciam, voluptatem & dolorem spectat, non parvam in moribus hominum extare differentiam certum est, quasi affectus animi motionis corporeae affectionem (quam ex aliis Continentis temperaturâ non parùm contigit variari) subinde consequantur, ut 5. de Placitis cap. 5. dicit Galenus.

Et hujus quidem varietatis plurimae causae sunt. Aer praeci­pua hujus varietatis causa. Prima et praecipua est Aër, qui, ob Solis acces­sum et recessum, et Planetarum varium influxum, perfusus calore, frigiditate humiditate & ficcitate corpora nostra afficit & pro sui ratione immutat. Sicut enim moderatus nostri intimi caloris conservator est optimus; sic si calidus est et à temperie deflectit, sudorem aestum­que parit, urinam minuit, sitim infert, coctionem perturbat, vires debilitat. Frigidus con­trà refrigerat, densat, adstringit, coctionem caloris intro repercussi robustiorem facit. Humidus corpus emollit, lenit, pigros facit, ingenio tardos. Siccus corporis habitum resolvit, excrementa minuit. Turbidus corpus pravis humoribus implet.

Alimenta quoque corpora alterant et suis qualitatibus imbuunt. Corpora ab alimen­tis alteran­tur. Cùm enim solum pro varietate Regionum varium sit, varios quoque superiorum corporum influxus patiatur, illud etiam suas Qualitates Vegetabilibus et Animantibus communicat, quibus cum ve­scatur homo, necesse est pro illorum conditione varias alterationes subeat. ‘Corpus enim (ut ait Hippocrates) à cibis aequalibus aequaliter nutritur, Lib. de Lo cis in Ho­mine, Text. 62. a corpore verò cibi superantur. Postquàm verò plus aut minus in ipsum ingestum est, aut alia quaepiam transmutatio fa­cta est, superatur: superant autem cibi. Et quum sanè superatur corpus ab his quae ipsi offeruntur, florere haec ipsa facit, et superant haec simul corpus & contraria ipsi faciunt.’

Certè cum alimentum in corporis nostri substantiam mutetur, et vires suas in sanguinem transferat, Aër quoque inspiratus (sine quo nec temporis momentum vivere possumus) Qualitates etiam suas sanguini communicat. Hinc sanguinis variae exurgunt alterationes et varii motus, qui varios morbos, imò pathemata varia et mores varios pro Regionis condi­tione producent.

Quae cum ita sint, et Medicatoriae Indicationes secundum Galenum sumantur à Morbo ip­so, à corporis temperamento et ambiente nos Aëre (siquidem corporis temperies, quae illo tempore fuit, quo aegrotare id coepit, quaeque ad invenienda remedia est urilis, ex naturâ, aetate, consuetudine et ambiente nos Aëre ortum habet: ambiens verò ipse ejusmodi est redditus proper tum Regionem ipsam, tum anni tempus, tum coeli statum, qui proinde necesse est in [Page 84] variis Regionibus valde differat) hanc certè ob rationem dicendum est cum Celso disserre ‘quoque pro naturâ locorum genera Medicinae, In Praesa­tione Li­bri de Me­dicinâ. & aliud opus esse Romae, aliud in Ae­gypto, aliud in Galliâ.’ Quòd si morbos hae causae facerent, quae ubique eaedem es­sent, remedia quoque ubique eadem esse debuisse.

Et quidem cum de Medicinâ agimus, Medicina Rationalis, Rationalem intelligimus, quae Morbi speciem, peculiarem Aegri naturam, Aëris ambientis conditionem, Regionis situm & qualita­tem, Empirica. victùs rationem, & Aegri mores & exercitia considerat: non Empiricam, quae ne uni horum innititur, sed soli Experientiae, quâ similem morbum tali remedio cura­tum viderit, unde necesse est, ea periculosa plena aleae sit, & experimenta per mortes faciat.

Haec autem Rationalis Medicina semper ea praescribit, Rationalis Medicinae piaescripta. quae Aegrorum temperaturae maximè accommodata sunt. Nam ea Facultas, quae corpus nostrum regit, talis est, quae familiaria, proportionata & (ut cum Hippocrate loquar) [...] facilè ample­ctatur, digerat & in suos usus convertat (quippe illa apta nata sunt vires naturae deficientes, vel oppressas restaurare & refocillare) & iis ad causas morbificas debel­landas & expellendas uti possit. Sed quae peregrina, [...], imò fortiora sunt calo­re nostro, five calor illorum nostrum calorem longè excedat; sive alia quaedam qua­litas iis insit, quae naturae nostrae repugnet, nec commodè concoqui & subigi à calore nativo possit: illa necesse est naturae nostrae [...] exhibeant, tantumque abest ut ei corroborandae inserviant, ut potiùs forti & exoticâ suâ qualitate molestiam creent, & nature opus perturbent & impediant. Medica­menta pe­regrina molesta sunt & in­commoda; non ita In­digena. Si enim natura nostra in statu sano cibum inas­suetum & minùs familiarem minùs commodè concoquat, peregrinum verò planè re­spuat & aversetur: quantò magis debilis illa, cui cum Morbo lucta est, & cujus vires ferè prostratae sunt, à Medicamento peregrino opprimetur? Et haec certè ratio est, propter quam tot Aegri Medicinam, quae in usu est, aversentur, & non nisi coacti cam admittant, quòd illa, ut plurimùm, ex exoticis constet, quae ingrata & illorum na­turis valde contraria sint. Quòd si illa ex Indigenis reciperetur in usum, procul dubio magis succederent Curationes, quòd eam sine aversatione sumerent, & naturae grata effectum suum faciliùs attingeret. Apud Historicos certè videre est, Medicinam pri­mam Diaeteticam fuisse: Medicina prima Diaetetica. illa enim amica naturae Morbum sine molestiâ Aegri commo­dè expugnabat; &, quae Hippocratis aliorumque Principum Medicorum seculo floruit, ex illis maximè constabat, quae facilè à naturâ conficerentur, ut, tum antiquitate, tum commoditate & summâ pro morbis curandis aptitudine, praeferenda sit Medicina In­digena.

Propria certè & domi nata & adulta Medicamenta optatiori eventu Regionis cujus­vis affectionibus oppugnandis seliguntur: Domi nata Medica­menta ap­ptissima. illa enim & qualitate temperatiora & naturis Incolarum ejus magis amica. Et, quod maximè expectendum est, quum coelo solo­que cum illis conveniant, ad Morbos illorum magis proportionata & efficaciora sunt: inest enim in Morbis omnibus, qui Regiones quasvis infestant, miasma quoddam ab Aëris vitio contractum solo coeloque peculiare, quod illa maximè oppugnant & expu­gnant. Medicamentorum certè qualites non totius naturae, sed hominum respectu definiendae sunt, quatenus corpus nostrum afficere possunt: & quidem non quatenus hominem in genere, qui nullus est; sed ut tali temperamento praeditum, talem Aërem inspirantem, & tali cibo gaudentem, talique morbo detentum, ut constat ex Galeno. Hac ratione experimento fidissimo compertum est in quibusdam Regionibus, Sanguis parciù in Septentrio­nalibus quàm in a­liis Regio­nibus mit­tendus. ut in Gal­liâ & Hispaniâ copiose esse Venam secandam: nam in his, Lib. 3. de Simpl. Me­dicam. Fa­cult. ob soli coelique temperiem & alimenta ubertim nutrientia, sanguis abundat in corpore, & ab ejus nimiâ copiâ & multitudine morbi plerique illic emanant. Quem si sectâ iterum atque iterum venâ emittere recuses, vel aegrotantes in graviora conjicies pericula, vel nativus ignis, prae copiâ sanguinis, veluti ignis congerie lignorum suffocatus, extinguetur. Contrario modo in Septentrionali Tractu sanguis parcè mittendus: nam sanguis in corpore geni­tus ut plurimùm est aquosus, qui nec ita valenter nutrit, nec vires roborat, & prae Regionis frigore alii humores ferosi ex alimentis frigidis & non ita succulentis progna­ti in corpore abundant, qui magis purgante medicamento quàm Vanea sectione sunt extrahendi. Quòd si liberales in utroque Sexu aetate & temperamento vacuationes exerceas Phlebotomiae ope, vel Aegros ad frigidorum cruditatem, extracto sanguine in quo calor nidulatur, deduces; vel, exhaustâ & evacuatâ purissimâ hac substantiâ, plu­rimáque spirituum copiâ effusâ, ipsos praecipites dabis in mortem.

Hoc modo in variis Regionibus haec vel illa vacuatio, Cuique re­gioni ap­tanda Re­media. ob Aëris varietatem magis confert; in hac Vomitus, in illá Medicamentum per alvum expurgans, in aliâ quod [Page 85] urinam movet, in plurimis quod sudorem provocat est ex usu; & sgrave;ic de coeteris prae­sidiis est judicandum. Quapropter Medici usu edocti eo utuntur alimento & remedio in unaquaque Regione, quod experimento in pluribus feliciter contigisse observant.

Quamobrem sanè singulis Regionibus peculiaria quaedam Medicamenta concessit Deus Opt. Max. Singulis Regioni­bus pecu­liaria Medi­camenta largitus est Deus. quae apud illos passim proveniant sponteque nascantur; apud alios cultu & mangonio non crescant, nisi quod horum morbi ea petant Remedia, aliorum verò Morbi diversa expetant & his non indigeant.

Certè dissident toto coelo Morbi nostri à Morbis populorum Orientalium. Diversa est corporum temperies, Maximum est inter nos & O­rientales discrimen aliud prorsus solum, ut felicem successum ex Medicamentis ibi natis sperare apud nos vix possimus, nisi in paucissimis iisque contagiosis ferè Morbis. Propter soli enim coelique statum, & victùs rationem, quae apud illos valde sobria est, purgatiora longè habent corpora; & propter poros apertos & liberam perspirationem, siquod iis inhaesit ex errore in victu vitium, facilè discutitur. Maximam iis imminet à venenatis Animalibus periculum, & (quae illorum pravitas est) perniciosissimis, quae passim ibi reperiuntur, Toxicis in mutuam perniciem saeviunt. Et hisce sanè malis aliis­que, quae ab Aëris, Regionis coelique naturâ profluunt, Indigenis Medicamentis, quae apud ipsos sunt, consultum est. Licet enim illa calidiora ut plurimùm sint, cùm ta­men spirituosa & adversus illorum Morbos peculiari quodam substantiae modo alexi­pharmaca sint, deperditos ex nimiâ Venere, aut Solis nimio calore absumptos, aut quâdam malignitate venenatà aut pestilentiali prostratos aut oppressos spiritus sine noxâ restaurant, redintegrant, & adversus pestiferos insultus eos communiunt. Illis enim illorumque morbis familiaria & assueta sunt ista Medicamenta, coeloque & solo cum il­lorum naturis conveniunt. Et non spernendum argumentum pro Medicinâ Indigenâ est, quòd illis sua sufficiant Medicamenta, Non nobis conducunt, quae Orien­talibus. & quod nostris non indigeant. At, quae apud illos tam salutares sortiuntur effectus, naturis nostris plerumque non conveniunt, quod inae­quali ferè temperamento simus, & pelrisque exteriora frigeant, interiora, atque in his viscera, immodicè caleant. Et quidem calidissima illa Medicamenta, quae ex ultimo Oriente & Occidente petuntur, instar fomitis & succendiculi, praeternaturalem istum Septentrionalium calorem magis accendunt et inflammant, et torpentes languentesque illorum spiritus longè lateque devastant. Quilibet enim videre potest Boreales illos, qui Aromatibus plurimum utuntur, aut Vino ejusque Spiritui nimium dediti sunt, variis Morbis detineri, vitamque laboriosam cum morte brevi commutare coactos esse.

Morbi quoque nostri serosae, Quales sint morbi no­stri. ut plurimùm, colluviei foeturae sunt, qui, ob constrictos â frigore poros et haustum crassiorem et pravum Aërem, plurimùm nos infestant; et frigi­diori Aëris constitutioni assueta corpora calidiora ista non admittunt, Exoticis Remediis non indige­mus. nec ea commodè in suos usue digerere possunt. Accedit, quòd iis non indigeamus, cùm nec venenata ista ani­malia, nec illa ex Plantis venena nascantur. Et Dei benignitate absunt longè a nobis per­niciosissimae istae Artes in aliorum vitas per venena grassandi, adeò ut decantatis istis Alexi­pharmacis opus non habeamus. Sed esto, sint quaedam ex iis praeclara Medicamenta, Incerti su­mus vera­ne sint, an fictitia. in contagiosis quibusdam morbis et obstinatis valde efficacia, Qui, quaeso, certi esse possu­mus, quae ad nos è longinquis Regionibus deferuntur ea ipsa esse, quorum vires ab An­tiquis descriptas legimus, cùm in signis saepe tam parci sint Veteres, ut incerti ob eam rem certare cogantur Botanographi, Guillemeau in Thesi & Observat. Gallego de la Sorna Lib. de In­santis alen­di ratione. et de multis adhuc sub Judice lis sit? Cui jam notum Amomum Veterum? Quis monstrare potest verum Opobalsamum? Quis Unicornu de­cantatum hoc adeò Alexipharmacum? Bezoar Orientale rariùs (ut referunt quidam) in Indiâ et Persiâ quàm apud nos; et, si clarissimis viris credimus, nullae ejus deprehen­sae vires, nulli ab eo exhibito observati effectus salutiferi. Etiam ex iis, quae summis Euro­pae Principibus, quae Pontifici Maximo habere licuit, multa fictitia artificio quodam conficta fuisse deprehensa sunt. Exotica si­tum contra­hunt, at In­digena re­centia ha­beri pos­sunt.

Sed esto sumamus nec varietate, nec dissimilitudine, aut jejunâ Plantarum descriptione nos decipi, sed certis et indubitatis signis ipsissimas Veterum ad nos Plantas apportari; non dubium est, quin in tam longo itinere, apud Mercatores vel Pharmacopolas, dum utri­que Emptorem praestolantur, situm et cariem paulatim contrahant. At Indigena recentia haberi possunt, et in nostro solo coeloque diu viribus integra conservantur. Exotica sae­piùs adul­terantur & magni constant, cùm Indi­gena facilè comparan­tur.

Sed advehant illa Exotica recentia, Quis affirmare ausit sincera ea esse, nec vilioris suc­ci mistione adulterata, quod passim ab Impostoribus fit? Quin & Exotica ista tanti con­stant, ut vulgus impensis impar saepe cogatur Morbi vehementiam & quosvis tolerare do­lores, donec naturae vi victa symptomata labascant, aut ipsa eorum vehementiâ succumbat. Sed quod apud nos nascitur vili aere comparari potest, et

CAPUT VI.
Probatur, Sufficientia Medicamenta Alterantia ex Indigenìs dari.

POstquam in superioribus ostensum est, Medicinam Indigenam Hippocrati aliisque Antiquissimis Medicis in usu fuisse, eamque ob varias rationes in Morbis cujusvis Regionis curandis Exoticae Medicinae praeferendam esse, tempus est nunc, ut, disqui­ramus, num sufficientia Medicamenta Indigena in Regione nostrâ reperiantur.

Medicamenta autem vel sunt Alterantia, vel Purgantia, vel Cardiaca & Alexi­pharmaca.

Medicamenta Alterantia ea sunt Simplicia, Medica­menta Al­terantia du­plicia. quae Qualitatibus suis humani corporis humotes praeter naturam affectos ad temperiem debitam reducere apta nata sunt. Et ea quidem duplicia sunt.

Quae scil, Alterantia prioris ge­neris. apertis suis Qualitatibus Caliditate, Frigiditate, Humiditate, Siccitate, attenuante, incraflante, adstringente, relaxante, & similibus Qualitatibus id praestant. Cujus generis sunt Aqua Fontana, Serum Lactis, Nymphaea, Acetosa, Acetosella, Rubus Idaeus, Fraga, Rosae, Portulaca, Plantago, Semina recentia Cucurbitae, Cu­cumeris, &c. Medica­menta ap­propriata partibus. Quorum vires in sequentibus Libris secundae Partis trademus.

Vel sunt specifica (ut vulgò vocantur) quae figurâ & conformatione suâ & totius substantiae proprietate parti vel affectui alicui magis accommodata & quodammodo ap­propriata sunt.

Sic capitis cerebrique peculiaria Medicamenta sunt Betonica, Capiti. Primula veris, Nym­phaea, Verbena, flores Tiliae, Lilii Convallium flores, Viola tricolor, Cynoglossum, Poeonia, Majorana, & Rosmarinus, Salvia.

Oculis dicata Euphragia, Oculis. Chelidonium majus.

Auribus dicata Alsine, Auribus. Anagallis, Geranium tuberosum, Acanthus, Aparine.

Dentes in Alveis confirmant, Dentibus. aut eorum dolores mitigant Hyoscyamus, Millefo­lium, Rubus Idaeus, Argentina, Plantago, Pentaphyllum, Ononis, Equisetum.

Gulam et fauces juvant Rubi Idaei fructus succisus, Faucibus. Trachelium, Jacaea nigra, Au­ricula Judae, Verbena, Nummularia, Ligustrum, Equisetum.

Pectori conducunt Hyssopus, Pectori. Lapathum, Pulmonatia utraque, Veronica, Tussi­lago, Viola Martia, Consolidae majoris radix, Urtica, Caryophyllata, Scabiosa, Mar­rubium album, Ruta muraria, Hedera terrestris, Bellis major, Sonchus, flores Pa­paveris Rhaeados, Saponaria, Scordium.

Cordi robur conserunt Angelica, Cordi. Calendula, Petasites, Rosa, Pentaphyllum, Car­diaca, Borago, Buglossum, Geranium Robertianum.

Ventriculo conducunt Mentha, Ventricu­lo. Absinthium, Angelica, Portulaca palustris, Hie­racium.

Intestinis prosunt Pulmonatia petraea, Intestinis Bursa pastoris, Plantago, Quercus, Tor­mentilla, Lysimachium, Myrtilli nostri, Regina prati, Argentina, Rubus, Millefo­lium.

Hepati Hepatica, Hepati. Acetosa, Agrimonia, Cichoracei generis Plantae, Genista, Lu­pulus, Centaurium minus.

Lieni prosunt Fumaria, Lieni. Filix, Polypodium, Lonchitis.

Renibus & Vesicae Parietaria, Renibus & Vesicae. Fragatia, Lithospermum, Eruca, Rhaphanus, Cha­maemelum, Lappa major, Eryngium, Carduus lacteus, gramen caninum, Ononis, Malva, Althaea, Serpyllum, Erica, Lupulus, Alliaria, Scordium, Hedera terrestris, Nymphaea lutea, Valeriana, Salvia sylvestris, Nasturtium Aquaticum, Virga aurea, Genista.

Utero prosunt Matricaria, Utero. Artemisia, Cotyla foetida, Leucoion luteum, Rubia, Carduus Mariae, Hypericum, Daucus, Atriplex olida, Senecio, Pulegium, &c.

Inter ea, Appropria­ta Indige­na quae Affectibus dicata sunt, primò occurrunt, quae Scorbuto sunt appropria­ta ex Indigenis Remedia.

Scorbutum sanant Abies, Scorbuto, Cochlearia, Becabunga, Nasturtium hortense et aquati­cum, Sinapi, Erysimum, Acetosa, Acetosella seu Trifolium acetosum, Pisa viri­dia, Panis Cuculi, Nummularia, Trifolium aquaticum, Eruca, Scorodonia, Rhapha­nus rusticanus, Rubi vulgaris mora et Rubi Idaei fructus, Rapa, Chamaemorus Nor­vegica, Chelidonium majus, Sorbus sylvestris, Ros Solis; et in externo usu Illecebra et Ranunculus palustris.

[Page 87] Rachitidi Filix, Rachitid. praecipuè Mas & florida, feu Osmunda Regalis, & Adiantha, seu Capillares herbae apud nos.

Colico dolori resistunt Trifolium pratense, Colicae & Ventris tor­minibus, Argentina, Erica, Verbena, Atriplex, Malva, Melilotus, Herba Gerardi, Anethum, Avena cum Sale, Baccae Agrifolii, Iu­niperi, Chamaemelum, Ruta, Serpyllum, Tanacetum.

Convulsivo motui Chamaemelum, Convulsi­vo motui, Cerasa nigra, Helenii radix, Lilium Convallium, Phyllitis.

Epilepsiae conducunt Cerasa nigra, Epilepsiae, Eryngii radices, Paeoniae radices, semen Sinapi, ra­dices Valerianae sylvestris, Viscus, Lilium Convallium, Filipendula, Ruta, flores Ti­liae, flores Rosmarini & Lavendulae, oleum Succini, Cranium humanum.

Ad ambusta valent Hyoscyamus, Ambustis, Populi albae cortex, Sambuci cortex interior, Se­di minoris succus, Solanum vulgare, Filicis mucilago, Telephium, Tiliae folia.

Anginae Fragaria, Anginae, Fungus Sambucinus, Prunella, Ribes nigrum, Papaver Rhoeas, Scabiosa, Sedum majus Succisa, Trachelium.

Apoplexiae conducunt Eruca, Apople­xiae, Crocus, Cerasa nigra, Leucojum luteum, Lilium Con­vallium, Poeoniae semina, Primula Veris, aqua florum Tiliae.

Arthritidi Barbaraea, Arthritidi, Brassica, Bryonia nigra, Caryophyllata, oleum è nucleis Ce­rasorum, Chamaedrys, Consolida major, Ebulus, Erica, Genistae semen, Geranium, Helenii radix, Hyoscyamus, Hypericum, Lens palustris, Pentaphylli radix, Primula Veris, Rhamnus catharticus, Scabiosa, Sambucus, Sedum majus, Ulmus.

Arthriticis doloribus Artemisia in Cerevisiâ vel aquâ marinà decocta, Arthriticis doloribus, Herba Gerardi, Bellis, Hedera terrestris, Ascyron, Radix Bryoniae.

Ad Asthma valent Bellis major, Asthmati, Crocus, Erysimum, Lichen Arborum, Marrubium album, Origanum, Periclymenum, Petasites, Pimpinella saxifraga, Saponaxia, Scabiosa, Sonchus, Urticae semen.

Ad Calculum valent radix Caryophillatae, Calculo, Acori, Cardui, Fullonum, Eryngii, Gra­minis, Helenii, Filipendulae, vulgaris Filicis, Peucedani, Pimpinellae saxifragae, Rha­phani rusticani, Rubiae, Tragopogi, Urticae, Radix & folia Althaeae, semen & radix Ono­nidis, Asparagus, Avellanae sylvestris cortex, Capillares herbae, Virga aurea, Carduus stellatus, Parietaria, Cerefolium, Percepier, sive Alchimilla montana, Persicaria, Pi­losella, Saxifragia alba, Thalictrum, Veronica, flores Chamaemeli, Ericae, Genistae; se­men Bardanae majoris & minoris, Dauci sylvestris, Irionis, Juniperi baccae; semen Li­thospermi, Oxyacanthi, Rosae sylvestris, Peucedani, Solani, Halicacabi fructus, Violae purpureae semen, Gummi Cerasi, oleum è nucleis Cerasorum.

Diarrhaeam aliosque Fluxus quoscunque tam maris quam foeminae sistunt Argentina, Diarrhoeae & Fluxibus quibuscun­que. Althaea, Auricula Muris, Berberis, Bistorta, Bursa pastoris, Cotonea, Cannabis, Fqui­setum, Hepatica alba, Juli nucum, Lagopus, Lapathum acutum, Lunaria, Milleso­lium, Nummularia, Persicaria maculosa, Pimpinella, Plantago, Polygonium, Pruna sylvestria, Pseudo iris, Pyra, Quercùs folia, Muscus, Quinquefolium, Rosa rubra, Symphytum majus, Tormentilla, Virga aurea, Sorbus, Lens palustris, Ulmaria.

Dysuriae conducunt Daucus, Dysuriae. Appropria­ta Indigena cineres Spongiolae Rosae Caninae, Syrupus Mororum Rubi vulgaris.

Febri Acetosa, Febri, Acetosella, Cichoreum, Cerasa arida, Ribes, Dens Leonis, Papa­ver Rhoeas, Portulaca, Rosae Caninae fructus, Mora Rubi Idaei, Vaccinia, Violaria.

Tertianae Caryophyllata, Tertianae, Contaurium minus, Pentaphyllum, Verbena.

Quartanae Hypericum, Quartanae, Lunaria vulgaris, Pentaphyllum, Sambuci baccae.

Quotidianae Lupulus in Epithemate. Quotidia­nae,

Prosunt Flatibus semen Cari, Flatibus, Mei, Foeniculi, radices Ari siccatae, Tanacetum. Fluori albo mulierum conducunt flores Lamii albi, Fluori al­bo, Paronychia folio Rutaceo, Tanacetum.

Gonorrhoeae Cichoreum, Gonor­rhoeae, Cynoglossum, Millefolium vulgare, Nymphaea, Plantago, Polygonum.

Sputo sanguinis Argentina, Consolida major, Sputo sanguinis, Asplenium, Plantaginis succus, Urti­cae succus, Vinca pervinca, semen Hyoscyami.

Haemorrhagiae Bistorta, Haemor­rhagiae, Clematis Daphnoides, Gallium Luteum, Geranium sanguineum, Gnaphalium, Glastum, Pentaphyllum vulgare, Ros Solis, pulvis baccarum Tiliae.

Haemorrhoidibus Chamaedrys, Haemor­rhoidibus, Chelidonium minus, Cynoglossum, Fungus Betulae, Fungus pulverulentus Equiseti, Galeopsis succus, Filipendula, Linaria, Scrophulariae radix, Sideritis, Verbascum, Vinca pervinca, Veronica.

Herniae & Intestino prolapso conducunt Alchimilla, Herniae & Intestino prolapso, Bugula, Consolida major, Cruciata, [Page 88] Dentaria, Equisetum, Filix florida, Geranium Columbinum, Herniaria, Lens palu­stris, Lunaria, Nummularia, Perfoliata, Polygonatum, Valeriana major, Telephium, Typha, Verbasci flores.

Hydropi profunt Absinthium, Hydropi, Alnus nigra, Ebulus, Genistae semen & summitates, Kali, Linaria, Bryonia, Centaurium minus, Fraxinus, Fumaria, Lupulus, Polypo­dium, Rhamnus Catharticus, Solanum lignosum, Soldanella, Sambucus.

Ictero Apium, Ictero, Aquilegia, Asparagus, Asperula, Berberis cortex interior, Centau­rium minus, Chamaedrys, Chelidonium majus, Crocus, Cyani flores, Cichoreum, Chrysanthemum segetum, Eryngium, Eupatorium Avicennae, Fumaria, Fragaria, Hedera terrestris, semen Genistae, Lichen, Hypericum, Mercurialis, Origanum, Oxylapathi radix, Pulegium, Rusci radix, Thalictrum, Urtica.

Lienteriae farina Fabarum. Licenteriae, Lui Vene­reae.

Ad Luem Veneream valent Lignum Buxi, Lumbricis, Saponaria, Scorodonia, Succisa.

Ad Lumbricos valent Absinthium, Allium, semen & succus Cannabis, Centau­rium minus, Corallina; filicis semen, radix, Gramen Caninum, Petasitidis radix, Scor­zonerae radix, Lupuli semen, Hypericon, Juniperus, Marrubium album, Artemisia, Carduus benedictus, Sabina, Senecio, Scordium, Tanacetum, Enula, Nux Iuglans, Ruta Capraria, semen Urticae.

Melancholiae Epithymum, Hypericum, Melissa, Fumaria, Poma dulcia, Pimpi­nella, Melancho­liae, Scorzonera.

Odontalgiae Argentina, Odontal­giae, Chelidonium minus, Clematis Daphnoides, Lepidii radices, Primula Veris, P [...]armica.

Paralysi Cerasa nigra, Paralysi, Ericae flores, Lavendula, Salvia, Leucoium luteum, Lilium Convallium, Primula Veris, Majorana, Baccae Iuniperi, Sinapi.

Contra Pestem valent Anagallis mas, Arum, Hederae baccae, Herba Paris, Petasi­tes, Eesti, Scordium, Scorodonia, Scorzonera, Thalictrum.

Prosunt Phtisi Bellis major, Consolida major, Crocus, Glycyrrhiza, Helenium, Tussilago, Phthisis, succus Betulae, Scabiosa, Urrica, Papaver Rhaeas, Violaria.

Scabiei Anagallis, Scabiei, Chamaedrys, Fumaria, Scabiosa, Scrophularia, Veronica, Ra­dix Lapathi, Succisa, Helenium, Brassica.

Scrophulis Aparine, Scrophulis, Bardana minor, Bellidis minoris radices, Chamaedrys, Clema­tis Daphnoides, Cynoglossae radices, Digitalis, Genista, Lamium album, Malus syl­vestris, Paronychia folio Rutaceo, Scrophularia, Perfoliata, Umbilicus Veneris, ra­dix Xyridis.

Surditati Fraxini lignum & semen, Surditati, Lavendula, Majorana, Alsine, Foeniculum.

Ad tabem valent Anagallis, Tabi, Eryngium, Marrubium album, Parietaria, Pimpinella, radix Tragopogi.

Ad Tussum Helenium, Tussi, Erysimum, Glycyrrhiza, Marrubium album, Scabiosa, Tussilago, Verbena, Violaria, Urticae radix & semen.

Tussi convulsivae sive Catarrho ferino prosunt Muscus Pyxidatus, succus Pulegii, Catarrhis ferinis, Origanum, Rosmarinum, Mala dulcia.

Ad Variolas & Morbillos conducunt Aquilegia, Variolis & Morbillis, Vomitui, Vertigini, Urinae ar­dori, Crocus, semen Rapi.

Contra Vomitum valent, Sal Absinthii, Mentha, Polygonum, Rubus Idaeus, Vaccinia.

Vertigini Primula Veris, flores Tiliae, Viscus.

Ad acrimoniam Urinae prosunt Malva, Glycyrrhiza, Portulaca, Lac recens, & serum Lactis & tenuis Cerevisia.

Tumoribus Malva, Tumori­bus, Althaea, Mercurialis, Absinthium, Lappa major, Galeopsis, Cerefolium, Cicuta, Fagi folia, Lamium, Chamaemelum, Cynoglossum, Linum, Orchidum radix, Parietaria, Rapum, Sphondylii radix Urtica, Saponaria.

Erysipelati Fimus Bovinus; Lens palustris, Erysipelati, Mali sylvestris succus, Malva horten­sis, Solanum vulgare, Tussilago, Umbilicus Veneris.

Ulceribus Brunella, Ulceribus, Bugula, Veronica, Millefolium, Anagallis aquatica, Hyperi­cum, Ascyron, Trifolium aquaticum, Verbena, Eunaria, Marrubium nigrum, Ru­bia, Equisetum, Hedera terrestris, Nummularia, Polygonatum.

Phagedaenis Persicaria, Phagedae­nis, Geranium Robertianum, Chelidonium majus, Chamaedrys Scordium, Consolida major, Filix, Lepidium, Plantago, Filago, Carduus Mariae.

Cancro ulcerato Elatine, Cancro ul­cerato, Pimpinella, Solanum, Cicuta.

Anodyna Lac, Anodyna, Farina Tritici, Melilotus, Plantago, Sambucus, Violaris, Malva, Althaea, Chamaemelum, Verbascum, Crocus, Cynoglossum, Telephium.

Narcotica, Crocus, Narcotica, Hyoscyami semen, Papaver hortense & erraticum, Lactuca syl­vestris, Lolium, Cynoglossum. Primulae Veris flores.

[Page 89] Adstringentia, Radix Acori adulterini, Adstrin­gentia. Bistortae, Consolidae majoris, Geranii cujus­que, Pentahylli, Tormentillae; folia Alchimillae, Argentinae, Bursae pastoris, Cha­maecisti vulgaris, Gallii, Glasti, Gnaphalii, Herniariae, Lunariae minoris, Millefolii, Musci; Quercûs, Pilosellae, Plantaginis, Polygoni, Saniculae, Ulmariae, Ulmi Cor­tex & folia, fructus & semen Berberis, Castaneae nucis membrana interior, Glandium calices, Pruna sylvestria, Pyra sylvestria, Mora Rubi immatura, Sorba.

Ad Vulnera valent Agrimonia, Alchimilla, Anagallis aquatica, Androfaemum, Ar­gentina, Vulnera­tia. Bellis major & minor, & Betonica, Bonus Henricus, Bugula, Centaurium, Chamaedrys, Cicuta, Consolida major, Cynoglossum, Eupatorium Avicennae, Gera­nium, Hedera terrestris, Hypericum, Jacobaea, Lamium, Lilium Convallium, Luna­ria minor, Millefolium, Nummularia, Ophioglossum, Panax Coloni, Parietaria, Pen­taphyllum, Pilosella, Plantago, Prunella, Salvia agrestis, Sanicula, Scordium, So­phia Chirurgorum, Succisa, Tenacetum, Telephium, Tormentilla, Valeriana, Ver­bena, Virga aurea, Veronica utraque.

CAPUT VII.
De Cardiacis & Alexipharmacis Indigenis.

ANtequam de Cardiacis Medicamentis agamus, videndum primò, quaenam verè Cardiaca dicenda sint.

Et quidem Hippocratis & Galeni Monumenta legentibus nihil occurrit, Cardiaca Hippocrati & Galeno quae. quod faculta­tates illas vulgò dictas Cardiacas tantopere extollat atque commender. Solis Alimentis verè ea tributa gloria est atque commendatio; illa enim [...], Optima scil. & laudabilia Alimenta, quae in corporis nostri substantiam facillime faces­sunt, arque convertuntur, Spiritus purissimos generant, quorum ope noxii humores al­terantur & emendantur; & restituta natura, suis tandum recreatis viribus, 10. Gorreus Thes. de Meth. Pari­siensi. Guil­lemeau Ob­serv. 3. Gal­lie. in The­sin suam. insurgit po­tentiùs ad redundantium nimis & sibi gravium humorum expulsionem. Atque tum de­mum restituitur Natura sibi ipsi, & perfectior sanitas evadit, nullis insuper indiga prae­sidiis.

Novos certè & puros Spiritus, sive ab humorum redundantium copsa oppressum, five à laboribus aut evacuationibus nimiis exhaustis spiritibus imbecillum & invalidum cor, pro suis viribus restaurandis & corroborandis postulat. Quod sola alimenta laudabilia praestare possunt: illa enim Naturae amica statim in probum sanguinem convertuntur, qui puros & validos spiritus gignat. Spiritus autem puri & validi sunt, qui humorum illic appellentium [...] arcere & eorum putredines dissipare possint. Juscula temperata optima Cardiaca. Ac proinde in omnibus aegritudinibus, in quibus spiritus vitales opprimuntur & deficiunt, Juscula tem­perata optima Cardiaca sunt, quòd prae omnibus spiritus maxime reficiant, neque ab excedenti aliquâ in iis qualitate metus est, ne Natura perturbetur.

Cardiacorum quoque titulo digna, Cardiaca minùs pro­priè dicta. quanquam minùs propriè, quaecunque medentur Spirituum & Corporis nostri dissipationi nimiae atque immodicae, propter acerbissimos do­lores, evacuationes immoderatas, aut quae levant & solantur aegrorum lassitudines, aut quae Humorum putredinem exhauriunt, qualia sunt Venae fectio & Purgatio. Vel ea quae blandam corpori [...] conciliant, reclusis meatibus & exclusis excrementis fuligi­nosis per sudores, frictiones atque balnea, sicque corpus perspirabile cum grato sensu red­dunt. Vel quae Humorum putredini obsistunt, aut quâ pollent vi noxios & impuros humores & vapores à corde arcent. Denique, quae quovis modo corporibus nostris uti­lia & grata sunt, Cardiaco­rum in va­rias Classes distributio. quòd fe illorum usu levatos, refectos & solatos dicant Aegri, ea ipsa Cardiaca quidem jure, quanquam mintis propriè appellaveris. Nos igitur Cardia­ca in varias Classes distribuemus.

Primo loco ponenda sunt ea, quae spiritus reficere & restaurare possunt, imprimis bo­ni succi Alimenta, 1. Reficientia & restau­rantia. & quae Naturae similitudine cum spiritibus nostri corporis ita conve­niunt, ut ea solentur valdè & excitent, imò reficiant quoque & restaurent, ut Vinum generosum cujuscunque generis, Ala & Cerevisia fortior, Spiritus Vini, & Spiritus Hordei, Ambra Grisoa, Spiritus Succini, Spiritus Salis Armoniaci, Spiritus Cornu [Page 90] Cervi; Cortices Citri, Limonum, Aurantiorum; Flores quatuor Cordiales dicti, scil. Boraginis, Buglossi, Rosarum, Violarum; flores Lilii Convallium, Ulmariae, Leucoii lutei.

Secundo loco ponenda sunt, 2. Refrige­rantla. quae frigiditate suâ, aciditate & concentrante, sive fixan­te suâ qualitate humorum effervescentias comprimunt putredini resistunt, & malignitatem coercent, ut succus Limonum, Granatorum, Aurantiorum, Acetosae, Acetosellae, Berberis, Grossulariae, Ribesiorum, Spiritus Sulphuris, Vitrioli.

Tertio loco sunt Calida & Diaphoretica, 3. Calida, Diaphore­tica & A­lexiphar­maca. quae propriè Alexipharmaca dicenda sunt, quòd venenatos vapores & humores à corde expellunt, eosque à Centro ad Circumse­rentiam educunt; ut radices Allii, Bistortae, Carlinae, Caryophyllatae, Eryngii, Helenii, Petasitidis, Pimpinellae vulgaris & Saxifragae, Succisae, Tormentillae; folia Absinthii, Agrimoniae, Calaminthae Montanae, Cardiacae, Centaurii minoris, Pimpinellae, San­guisorbae, Pentaphylli vulgaris, Rutae, Scabiosae, Scordii, Veronicae, Ulmariae; flores Centaurii minoris, Croci, Ericae, Hyperici, Nymphaeae; fructus & femina; Acetosae, Hyperici, Herbae Paridis, Nux Juglans; Baccae Juniperae, Sambuci. His accenset Praevotius Argemonen, Boni Henrici succum, Cruciatam, Cyanum minorem, Hel­lebo rinen, Irionis semen, Mentastrum, Personatae succum cum Vino haustum, Rapi semen, Sparganii & Valerianae minoris radices.

Quarto loco, 4. Siccâ, ter­restri & adstringen­te substan­tiâ operan­tia. quae qualitate suâ frigidâ, & siccâ terrestrique ac adstringente suâ sub­stantiâ Serum imbibendo & exhauriendo putredinem cohibent, humorum acrimoniam mi­tigant, confirmant & roborant, venenum coërcent, ne tam facilè in totum corpus dissun­datur, sanguini consistentiam & robur & [...] quandam tribuendo nimiam ejus rare­factionem impediunt, partiumque dissolutioni compressione quadam obsistunt. Cujus­modi sunt Terrae quaedam pingues, rasura Cornu cervi, Cranium humanum, Marga­ritae, oculi & chelae Cancrorum, Auri Argentique folia, pulviscula; Tormentilla, Bi­storta, Caryophyllata, Myrtilli nostri, Pentaphyllum.

Quinto loco, 5. Sangui­nem depu­rantia. quae sanguinem corrigunt, in quo tanquam in subjecto spiritus siti sunt, eumque à bile adustâ & lymphâ incrassatâ alteratum temperant. Qualia Buglossus, Bo­rago, Cichoracea, radix Scorzonerae, Fumaria, Papaver, Rubus Idaeus, Cerasa nigra, flores Caryophylli.

Sexto denique loco, 6. Causam morbifi­cam eva­cuantia. quae affectum, ipsius causas atque symptomata [...] & velut armis paribus exterminant. Talia sunt Venae sectio & purgatio conveniens. Sic quoque, si spiritus depravati fuerint, ac imaginatio laesa, prae Seri Bilisve abundan­tiâ, prosunt Helleborus uterque, Lapis Coeruleus, Polypodium, Diuretica, Sal Pru­nellae, Corallium et Margaritae, ob Salem, qui putrefactionem prohibet, acidum im­bibit, transpirationem promovet, ac Serum per Urinam detrudit.

Quò verò magis appareat satis Scotiae nostrae de Indigenis Alterantibus & Cardiacis provisum, eaque omnes intentiones implere; sequentem Tabulam, in quâ Exotica et Indigena [...] posita sunt, placuit apponere.

CAPUT VIII.
Tabulam exhibens in quâ, è regione Exoticorum, ex Indigenis ponuntur quae consimiles vires habent.

CAPUT IX.
De Medicamentis Indigenis Evacuantibus.

MEdicamenta Evacuantia sunt quaecunque Medicamenta materiam peccantem è corpore educunt, Medica­menta Eva­cuantia quae. adeò ut in hac latitudine purgantia propriè sic dicta, sudori­fera & diuretica, imò menogoga & vesicantia comprehendant.

Quoniam autem maxima difficultas, quae contra Medicinam Indigenam urgetur, ea est, quòd purgantibus careat: primò de purgantibus agemus, deinde de reliquis.

Purgantia propriè sic dicta alia deorsum movent, Purgantia propriè sic dicta. alia Sûrsum. Priora dicuntur Pur­gantia, Posteriora Vomitoria.

Ex hisce, quae deorsum movent, Purgantia deorsum moventia. quaedam leniter alvum emolliunt et subducunt, quaedam mediocriter alvum solvunt, quaedam vehementer purgant.

Creduntur vulgò Purgantia electivè agere, Purgantia non electi­vè, sed per irritatio­nem dun­taxat a­gunt. et appropriatos Humores singula evacua­re. Sed electivè purgantia auctoritatem suam Antiquitate magis quàm Veritate tuen­tur: magnis enim et emunctae naris viris creditur Electio ista falsa, cum per [...], sive irritationem duntaxat agant purgantia, et irritata natura expellat quemcunque hu­morem. Ita Rhabarbarum pari effectu purgat Serum ac Jalappa; haec bilem aequè ac il­lud; folia Senae utrumque; et singula horum omnes Humores expellunt, si in procin­ctu sint, vel moveri possint. Et si Electio illa tenenda esset in Purgantibus, Morbi certè Boreales, quia plerique à Sero nati sunt, ob pororum obstructionem, sursum ra­pto, aut in partes deposito, petunt Hydragoga maximè, qualia multa Indigena Pur­gantia suppetunt: sudorifera item et urinam cientia. Imò multi ex illorum Morbis for­tiora Purgantia non ferunt (ut Tabes, Phthisis, Hectica, Atrophia, et in quibuscun­que gracilis et tenuis venter est) sed siquid Hypochondriis obstructis tentandum, per [...] satius est, vel Enematis sollicitare Intestina ad Expulsionem.

In Medicamento exhibendo habenda summa ratio est corporis purgandi, Corporis purgandi et Morbisum­ma ratio est habenda in Medica­mento exhibendo. et Morbi quo quis laborat: ex proportione enim, quam ad praesentem Aegroti statum habent, Medicamenta suos effectus sortiuntur, Videre enim est saepe illos, qui à fortiori Me­dicamento non moventur, sed laborem et molestiam multam exinde sentiunt, exhibi­to leviori, sed convenientiore pro illorum temperaturâ, commodè et facilè purgari. Peregrina namque et ab illorum temperie aliena tantùm aversatur Natura, ut in iis subi­gendis et suas et Medicamenti vires atterat et consumat; atque ita, quod Alvum du­cere debuerat fortè per insensibilem Transpirationem, per Sudorem, aut Urinae vias; saepius per Vomitum evacuat. E contrario nihil in Operatione certius, nihil nobis fa­miliarius est Indigenis, quae coelo & solo cum Naturis nostris conveniunt, Indigena in operatione certissima & nobis maximè fa­miliaria. et, quod quotidie videtur, facile est cognoscere, Ut jure dicat Plinius, ‘Multò memorabilius duxerim id, cujus experiundi quotidie occasio est. In coeteris (ut idem alibi) nihil, praeter nobilitatem longinquitate factam, memorandum occurrit, et hinc minor nobi­litas Picae quàm Psittaco.’

Nos igitur de Purgantibus Indigenis acturi memoratum ordinem servabimus; Etp rimò de Eccoproticis, sive leniter moventibus Alvum, dein de iis quae mediocriter sol vunt, postremo de Mochlicis & vehementer purgantibus agemus.

Quae leniter movent et (nisi saepius, aut magnâ quantitate sumantur) parum edu­cunt, ea sunt, Rosae pallidae, Violae, Syrupus florum Persicorum, Spinachia, Lenites purgantia. Beta, Acetosa, Brassica, Urtica, Lupulus, Atriplex, Mercurialis, Blitum, Malva, Lib. 2. Cap. 53. Lib. 2. Cap. 29. Filix, Thalictrum, Bonus Henricus, Centaurium minus, Fumaria, Absin­thium, Pruna, Polypodium, Hydromel, et Serum Lactis, in quibus istae herbae com­modè decoqui possunt; ‘Jus Galli veteris (teste Discoride) & quae Celsus habet, Panis fermentatus, magisque si cibarius vel hordeaceus est, Brassica, si subcruda est, La­ctuca, Anethum, Nasturtium, Ocimum, Urtica, Portulaca, Radicula, Capparis, Allium, Caepa, Malva, Lapathum, Beta, Asparagus, Cucurbita, Cerasa, Mora, Poma omnia mitia; Ficus etiam arida, sed magis viridis; Uvae recentes pingues, mi­nutae Aves, Cochleae, Garum, Salsamentum, Ostrea, Pelorides, Echini, Musculi, & omnes ferè Conchulae, maximéque jus earum; Saxatiles & omnes teneri Pisces, Sepiarum atramentum. Siqua caro assumitur pinguis, eadem vel jurulenta vel elixa; [Page 94] Aves quae natant; Mel crudum, Lac, Lactentia omnia, Mulsum, Vinum dulce vel salsum, Aqua; omnia tenera, tepida, dulcia pinguia, elixa, jurulenta, Salsa, diluta.’

Huc Enemata spectant, Enemata inter leniter Purgantia, & ex qui­bus com­posita. quibus inserviunt Aqua marina, vel Lac, vel jus Carnium, vel Decoctum Herbarum Inquilinarum, Hordei, Betae, Violariae, Malvae, Mercuria­lis, Parietariae, Senecionis, Chamaemeli, Meliloti; Mulsa quoque. Magna certè laus Enematis debetur, quae repetita vicarias purgantium operas praestare possunt; & non tantùm inferiora expurgant, Enematum Laus. sed & superiora consecutione exonerant, dum pressa viscera praecordiáque liberant, faciuntque meliùs spirantia. Materiam certè in Intestinis hae­rentem, factâ deobstructione, educunt, nec corpus turbant, nec debilitant. Instru­menta autem ubique ad manum sunt Vesicae Suillae vel Bubulae fortiores, Enematum Instrumen­ta. Syringa ex Ligno, quae Pennâ Anserinâ suppleri quandoque potest.

Mediocriter alvum solvunt Lapathum palustre (quod nonnulli Rhabarbarum Mo­nachorum appellant) Decoctum ligni Dulcamarae, Mediocri­ter purgan­tia. semen vel succus Polygonati, te­neri surculi aut radices Bryoniae; surculi, flores, baccae, folia, semina, radices Ebuli & Sambuci, Lapathum acutum Colutea, Aqua Florum Cerasorum nigrorum, medius cortex Berberis arboris, jus Brassicae, Decoctum Lichenis, radix Imperatoriae, Linum Catharticum.

Vehementer purgant ramorum Sambuci medicus cortex, Vehemen­ter purgan­tia. Frangulae corticis deco­ctum, succus seu pulvis Rhamni solutivi, Soldanella, semen Genistae, radix Pseudo­hellebori nigri, succus Illecebrae; succus, semen, radix, & imprimis cortex Tithyma­li; radix Esulae in aceto macerata & siccata, radicis Cyclaminis succus, succus radicis Iridis nostratis.

Quaedam ex his acriora sunt, alvum validè movent & universum corpus turbant: sed haec non minori violentiâ efficiunt tertii ordinis Exotica. Quomodo horum a­crimonia corrigatur, & violentia minuatur. Et quemadmodum eo­rum acrimonia corrigitur leniturque aliorum mixtione, idem hîc commodè fieri potest, aut exhiberi queunt parvâ quantitate, aut cum butyro, vel pingui jusculo, in quibus acris illa & mordicans vis sopitur.

Panchymagogum praestans ad Bilem, Pituitam & Serum expurgandum spondent solia Ebuli in Oleribus sumpta. Panchyma­goga. Pari laude commendatur succus Iridis nostratis cum Melle & Lacte Caprino mixtus, ut & Aqua Corticum Sambuci; Frangulae Corticum Decoctum, cum corrigentibus Seminibus, sursum deorsumque ex Ventriculo eliminat congesta omnis generis Excrementa.

Externa pro Umbilico purgantia, ex felle bubulo cum adipe Suis conflci possunt, Externa purgantia. ut & ex Cylamine, quorum tamen usus non ita tutus est. Nunc brevem Tabulam sub­jiciemus, in què purgantia Indigena è regione Exoticorum apponuntur.

CAPUT X.
De Evacuantibus per Vomitum, Sudorem aliasque vias.

PRaeter ea, Alii Eva­cuandimo­di. quae deorsum movent, quaedam sunt quae sursum expurgant humores & Emetica dicuntur; Quaedam etiam per Nares, quae Sternutatoria; quaedam per Su­dores, quae Diaphoretica & Sudorifera; & nonnulla per Urinas, quae Diuretica. Alia per Uteri vias, quae Emmenagoga, seu Menses moventia. Quaedam denique Vesicas ex­citant, è quibus multum seri effluit, & Vesicantia dicuntur. Et de hisce quoque agendum, ut ostendamus sufficientia Medicamenta etiam ad hosce usus nobis ex Indigenis suppetere.

Quae Vomitum excitant, Leniter Vo­mitum mo­ventia. ex iis quaedam leniter, alia violentiùs id praestant. Inter lenia Hippocrates, post tepentium Balneorum usum, assumi jubebat omnis generis edulia, do­nec gravatus stomachus ea rejiceret. Insuper & aderant variorum vinorum potiones cum Lenticularum Decoctis additis, nonnunquam Melle & Aceto. Nobis quoque in usu pro lenioribus Vomitoriis Aqua tepens, Serum Lactis tepens assatim haustum; cui si Oxymel, quod ex Aceto & Scillâ (quae in hortis nostris provenit) adjicias, optimum & tutissimum paratur Emeticum, per quod tenacissimi humores omnis generis expurgantur. Aqua tepi­da cum Butyro magnâ quantitate hausta, plumâ Anserina faucibus inditâ, Vomitum com­modè excitabit. Idem praestat aqua mulsa calida, Juscula quoque pinguia & aqua Hordei cum Oxymelle simplici et Syrupo Acetoso. Augent conatum summitates Sambuci, radi­ces Juglandis, succus Rhaphani, Urtica in Mulsa vel Sero cocta.

Si usus fortiora postulat, Quae vio­lentius Vo­mitum ex­citant. id praestant Asarifolia, Atriplicis radix et semen, Diasarum Fer­nelii, Betonicae radix, Digitalis flores, Ebuli radices, Eyonymi baccae, Eupatorii Can­nabini radices, Genistae semina et flores in mulsa, additis (ne Ventriculo noceant) flori­bus Rosarum, Hederae baccae, Juli et cortex interior Juglandis radicis, Laureola, Narcissi Lutei bulbus, Polygonati baccae, Sambuci Aquaticae baccae, Sedi minimi succus, Senecio­nis herba, Spergulae semen, Radix Bryoniae, Rasura Unguis, et quae ex Vitriolo et Antimo­nio parantur.

Ea, de quibus nunc agemus, minùs propriè Purgantia dicuntur: quoniam autem Hu­mores peccantes evacuant, de iis quoque tractandum.

Diaphoretica seu Sudorifera, Diaphore­tica. quae poros corporis aperiunt et per Sudorem Humores pec­cantes eliminant. Qualia ex Indigenis sunt Sambuci baccae, Petasitidis radix, Cornu Cervi et ejus maximè Spiritus; Fraxini semen, cortex et lignum; Buxi ligni Decoctum et Extra­ctum, Crocus et ejus Extiactum, Oculi Cancrorum, Carduus Mariae, Carduus benedictus, Bardana, Sal Absinthii, Aqua Linariae, Cuscura, Chamaedrys, Chamaemeli Decoctum, Aqua Chelidonii majoris, Fumaria, Juniperi ligni Decoctum et Extractum, Lupuli radi­cis Decoctum, Milii Decoctum, Pimpinellae radix, Polygoni ex vino Decoctum, Saponaria, Tormentillae radix, Veronica, Ulmaria.

Lotium cient et per Urinae vias evacuabunt Absinthium, Diuretica. Acorus, Adiantum, Agri­folii summitates, Anonis, Apium, Aquilegia, Asparagus, Barbaraea, Bryonia nigra, Carduus quicunque, Cerefolium, Chamaemeli flores, Cichoreum, Caprifolium, Cro­cus, Daucus, Eryngii radix, Erysimum, Filipendula, Foeniculi radix et semen, Ge­nistae flores, Baccae Iuniperi, Hedera terrestris, Iris nostra, Fraga, Ebulus, Linaria, Semen Lithospermi, Hypericum, Kali, Lupulus, Meum, Percepier, Persicaria siliquosa, Ru­bia, Ruscus, Salvia agrestis, Saxifragia alba et pratensis, Sium; Solani, Halicacabi bac­cae, Valeriana, Veronica, Urticae semen et racemuli.

Menses moventia, Emmena­goga. quae per Uteri vias redundantem sanguinem et humores expurgant, radix Acetosae, Alliaria, Apium, Artemisia, Arum, Asarum, Asparagi radix, Cala­mintha, Cardiaca, Caepa, Centaurium minus, Chamaemelum, Chamaepitys, Crocus, Eupatorium Avicennae, Filicis radix, Graminis radix, Helenii radix, Hypericum, Leucoii lutei flores, Matricaria, Melissa, Mentastrum, Mercurialis, Meum, Nastur­tium, Phyllitis, Polytrichum, Prasium sive Marrubium nigrum, Pulegium, Salvia agrestis, Sabina, Saponaria, Serpyllum, Tanacetum.

Quae sternutationem excitant, Sternutato­ria. atque per Nares purgant, sunt Radicis Hellebori albi pulvis, Ptarmica, Saponaria, Sinapi, Betonicae folia, Violariae folia, Thlaspios se­men; Rosmarini, Majoranae pulvis, florum Lilii Convallium pulvis.

Vesicas excitant, Vesicantia. atque ita humores serosos educunt sequentia, Ranunculus, praeser­tim Flammula dictus, Chamelaea, Pulsatilla, Sinapi, Nasturtium Tithymalus.

CAPUT XI.
Probatur Mel, Butyrum & Hordei Spiritum commodissimè pro Saccharo, Oleo & Vino substitui.

QUi Medicinae Indigenae minùs favent, objicere solent, quòd Medicina sine Sac­charo, Oleo & Vino subsistere nequeat. Videndum ergo est, an nostra Regio, quae his caret, ea habeat, quae illorum locum supplere commodè possint. Et de Sac­charo primò agendum est, quòd id ad Medicamentorum compositiones & varios usus apprimè necessarium videatur.

Et primò quidem constat, Recent est apud Euro­paeos Sac­chari usus, neque illud antiquissi­mis Medicis in usu fuit. recentem planè esse Sacchari apud Europaeos usum. An­tiquissimis certè Medicis in usu non fuit; & apud Hippocratem mentio solùm fit Her­barum decoctarum in Aquâ, in Hydromeli, in Vino; & pulveres cum Melle misce­bantur. Et Galenum ipsum, Comment. 1. in Aph. 24. pro praeparandis ad Purgationem Humoribus, usum legi­mus Melicrato solo, in quo decoctum sit aliquid Hyssopi vel Origani, vel Tragoriga­ni, vel Thymi, vel Pulegii, sive alterius cujusvis, quod vires haberet extenuandi. Et celeberrimi quique ex modernis Medicis Juscula ex Alterantibus & in Purgantibus in­fusa & decocta praeferunt Compositionibus istis Saccharatis: illa enim longè gratiora sunt Aegris & à naturâ facilius multò subiguntur & conficiuntur.

Et quidem obiter inquirendum est, Polyphar­macia a Sectâ Em­piricâ in­troducta, & unde. undenam Polypharmacia ista profluxerit? Hip­pocrates enim paucissimis utitur Medicamentis, hisque Indigenis & [...], iisque juxta Morbi Indicationes & Aegrorum Temperamenta commodè mixtis & temperatis. Secta fuit Empirica, quae operosam Medicamentorum molem introduxit. ‘Nam (ut arguit Galenus) si aut corporis naturam invenire possent, aut adhibiti Medicamenti facul­tatem, non esset fortasse iis tali varietate opus, Lib. 3. Me­thod. Cap. 2. Edit. Chart. ut quibus unum illud Medicamentum, quod uni corpori conveniret, in promptu semper esset. Nunc quum ignorant utrum­que, malè omnia miscent; unum scilicet, quod omnibus naturis quadret, moliri Me­dicamentum studentes. Arabes hune mo­dum secuti sunt.’ Et hinc pomposae illae Medicamentorum moles ex tot pu­gnantibus inter se mistis. Et hunc Medicinae faciendae modum secuti sunt Arabes, qui tot componendi formulas induxerunt, quae ferè omnes cum Saccharo parantur.

Saccharum autem Sal Plantae Indicae est, Saccharum quid. ex Arundinis Indicae specie quadam variis coctionibus paratum, Hepati, Dentibus, imò & Pulmoni inimicum. In Britanniá certè, ubi humidior & crassior est Aër, Visceraque obstructa plurimis sunt, & corpo­ra Humoribus Serosis & Pituitosis scatent, Tractatu de Tabe, qui Flagel­lum Angliae inscribitur. eximiá quâ pollet acredine Viscerum sub­stantiam corrumpit, & aciditatem & acrimoniam humoribus inducit. Hinc rectè ob­servat Dom. Clarenciers, Tabem Pulmonum maximè graslari in Angliâ & Luslia­niâ, ubi frequentior Sacchari usus etiam in cibis est: nec mirum, cùm in eo dealban­do calcem admisceant, quod Viscera adurat & Sanguinem cotrumpat,

Sed videamus cui bono cum Medicamentis misceatur, Nimia sua­vita mul­torum Me­dicamento­rum vires obtundit. ut scil. suavitate suâ gratiorem gustum iis conciliet, & ut ea conservet à putredine. Primum quod attinet, certe ni­mia suavitas multorum Medicamentorum vires obtundit & minuit; Dulcia quoque in Bilem facilè vertuntur: & proinde quibusdam naturis & morbis quibusdam noxia est dulcedo. Paucissima Medica­menta diu à Saccharo conservan­tur. Ad alterum verò quod spectat, paucissima diu à Saccharo conservantur: aci­dum enim quid ex Aëre attrahit, Tract. de Insectis. quod lentorem primò, dein corruptelam parit. Et inde est, quòd ingeniosissimus Franciscus Redi Iconem habet horrendi cujusdam Inse­cti, quod Conditorum & Pharmacorum Vermen appellat Tab. 17. apud eum. Suavi­tatem certè Medicamentis tutiùs multò Glycyrrhiza, Passulae & Ficus conciliant, Glycyrrhi­za, Passulae & Ficus tu­tiùs adhi­bentur ad grantum Me­dicamentis saporem concilian­dum. & utrique scopo, tum ad gratum saporem procurandum, tum ad praeservandum à putre­dine, Mel sanè, quod ab Apibus nostris è Plantis Indigenis conficitur, multò utilius est. Nam quod ad saporem, nihil Melle dulcius, & quidem proprio sapore. Hinc, quicquid suave, gratum, amabile, Melli comparant Poëtae, ut habet Volusenus no­ster,

Veteribus loco Sacchari in opere dulciario erat, & hoc illis quae erant acriora, saporis gratia conciliabatur. Multi ex Veteribus vehementer eo delectabantur, & ab ipso maximè vitam cre­debantur [Page 97] protraxisse. Multis ex veteribus Mellis usus vitam pro­duxisse cre­dicur. Zeno modicè eo cum pane utebatur. Pythagoram solo, sive favo & pane contentum quidam autumant. Hist. Nat. Lib. 22. Cap. 24, Democritus in annum centesimum & no­num diem fati distulisse creditur, quòd co oblectaretur. De Pollione ita Plinius, ‘Mul­ti Senectam longam mulsi tantùm nutritu toleravere, neque ullo alio cibo, celebri Pollionis exemplo. Centesimum annum excedentem eum Divus Augustus Hospes interrogavit, quanam maximè ratione vigorem illum animi corporisque custodisset.’ At ille respondit, Intus Mulso, foris Oleo. Apud Lacedaemonios initium coenae fuit, sed & in secundis mensis apponebatur.

Acrimoniam Mellis Aqua temperar, Mel optimè Medica­menta con­servat. cum quà Mel ad Medicamenta conficienda de­coqui solet. Mel certè Medicamenta conservandi egregiâ facultate praeditum est, ut patet ex Theriacà & Mithridatico, quae quàm diutissimè aetatem ferunt, modò Mel bonum, benè coctum & ritè mixtum sit, cum quo consiciuntur. Hinc Plinius, Mel­lis quidem ipsius natura talis est, Hist. Nat. Lib. 22. Cap. 24. In Sylvis. ut putrescere corpora non sinat. Et Veteribus in usu erat cum aliis pro conditurâ mortuorum, ut de Alexandri Cadavere testatur Sta­tius,

Condita sua omnia ex Melle conficit Apitius, Lib. 1. de Re Culina­ria Lib. 3. de tuendâ Valetudine. Diosc. Lib. 4. Cap. 94. Gal. Lib. 4. ad Glaucum. & Cardos ex Aceto et Melle diluto con­dit Platina. Veteres etiam Melle in Medicamentis praeparandis usi sunt. Dioscori­des semen Urticae cum Melle delinctum in orthopnoeâ lateris et pulmonum inflam­mationibus commendat. Galenus Absinthium cum Melle ad Ventriculum laudat. Mel enim Medicamentis, quibus miscetur, commodum affert: praeparantibus nimirum ape­riendi et attenuandi facultate, purgantibus abstergendi qualitate. Syrupi proinde, qui hos scopos habent, utiliùs è Melle quam Saccharo conficiuntur.

Cum itaque Mel habeamus à nostris floribus petitum, Ad nostros usus multò conducibi­lius Mel, quàm Sac­charum. ab Apibus nostris confectum, coelo soloque nobis conveniens, Saccharo carere possumus. Certè ad nostros usus mul­to conducibilius est Mel. Nunc de Oleo et Vino agendum.

Oleum et Vinum multae Regiones Europae producunt, et ad eas, quae iis carent, facillimè multâ satis copiâ devehuntur. Sed quoniam, exorto inter Vicinos bello, non apportantur ita commodè, videndum est, num ea adsint, quae illorum usum commodè supplere possunt.

Et Oleo quidem facilè carere possumus, Lib. 28. Cap. 9. & 10. cùm tam abunde nobis suppetat Buty­rum. Butyrum Olei vicem commodè supplet. Butyrum apud Plinium, Gentium Barbararum laudatissimus cibus dicitur et qui divites à Plebe discernat. ‘Si Oleum (inquit) non sit, Lib. de Medicam­Facult. 10. vicem ejus repraesentat. Ma­gnarum esse virium apud Galenum et Dioscoridem Praedicatur, Butyrum (inquit Ga­lenus) ex eo quòd in Lacte pinguissimum est, facultatis est concoquentis, paulum habens etiam digerendi potentiae, in mediis nimirum corporibus secundum duritiem et mollitiem. Quae enim in mollibus sunt Phlegmonae, eas et concoquit et digerit perfacilè: nam Parotidas et Bubones et oris Phlegmonas illo solo curavimus, ni­mirum puerilibus corporibus et muliebribus perpetientibus. Sed et gingivis pue­rorum dentientium assiduè illitum nihil imbecillius Melle gingivas extenuat, per quas exitus est dentibus, Et alios omnes in ore Affectus Phlegmonosos, posteaquam fluxio restiterit, digerit pariter & concoquit: proinde Cataplasmatibus inditur, quae extrin­secus imponuntur Parotidibus, Hypochondriis et Bubonibus. Sed et in ventrem de­voratum, et ex eo distributum magnificè confert expuitionibus ex pulmone, idque in Pleuriticis et Peripneumonicis affectibus, cum hoc quod eos etiam concoquat. Dio­scorides verò ita de eo Molliendi facultate praeditum est, Lib. 2. Cap. 81. vimque habet Olei: un­de et largiùs epotum et alvum relaxat, et contra venena, si desit Oleum, usurpatur. Et infra, Foris illitum corpus reddit habitius, et ad Dysenterias et Coli ulceratio­nem infunditur. Denique in Suppuratoria Medicamenta utiliter additur. Recens etiam Opsoniis pro Oleo admiscetur, uti et Placentis Adipis vice.’ Montani certè Scoti, etiam qui inter eos Praxin Medicam exercent, & olim et ad hunc usque diem cum multo successu Butyrum ad omnes usus (ad quos alii Oleum) usurpant; nec mi­nor ei, quàm Oleo, emolliendi et maturandi facultas est. Diu autem (etiam sine Sale) servati potest, si in Vitro Soli oppositum, quotidie ab emergente Sero liberetur: et utiliter tum miscetur Linimentis, Cataplasmatis, Emplastris.

Restat nunc de Vino agendum. Vinum. Vinum quidem utilissimus Potus est, et de Opso­niis omnibus gratissimum palato nostro, [Page 98] ‘Quaeque hilarent mentes jucundi pocula vini. Buch. Ps. 104.’ Voluptatis tamen, Vini in­commoda. non necessitatis potus est, & dolosus luctator. Patinus in Thesi. Hepar captat pri­mùm, mox caput atque pedes. Splendet color ejus: sed statim mordet ut Coluber, & tanquam Regulus venenum suum in totum corpus diffundit; ab eo non solos Reges, sed etiam, si quisquam sibi Rex esse debet, coeteros homines abstinere satius foret. Merum nulli non noxium: quò potentius, hoc nocentius. Mel est ori, fel capiti. Sa­pit in ore, ardet in ventre, fumat in capite, suique amantissimis jugulum petit. Et sa­nè summâ Dei Providentiâ factum est, ut in magis Borealibus Europae Plagis Vinum non producatur, cùm (ut ex Galeno observavimus suprà) Incolae earum Regionum Vi­scera calidiora habeant, & iis Morbis plurimùm obnoxii sint, qui à Vino exacerben­tur. Vinum certè amatores suos aridos reddit & exuccos, & propter Tartari copiam Calculorum Articulariisque Morbi causas accelerat.

Videndum ergò quid commodè in ejus locum substitui posset. Vini succe­danea. Et varia quidem illa sunt, Ala, Cerevisia, Hordei Spiritus, Herbarum Indigenarum Spiritus, Pomatium, Hydromel, Acetum & Spiritus ex co confectus. Et illa quidem iisdem viribus praedi­ta deprehenduntur, licet quaedam ex iis minore gradu eas possideant cum Vino colla­ta. Vires certè reficere, imò animum exhilarare possunt; sitim multò meliùs extin­guere queunt. Quaedam ex iis, cùm temperatè frigida sunt, abundant quoque parti­bus pinguibus & spirituosis, quae vires istas Vino conciliant, nec tantum salis habent, quod in Vino acrius nervosis partibus inimicum valdè est. Cerevisia. Cerevisia certè si vetustior, non alit tantùm nutritque, sed & Ventriculo robur addit, Podagram ab Articulis aver­tit, Calculos expellit, Viscerum Oppilationibus inservit, si Absinthio vel Lupulo con­diatur: affectionibus denique internis & externis, Pomatium. Balsami instar, medetur. Pomatium insigne adversus Calculos Renum remedium est. Spiritus Hordei. Spiritum Hordei pro languente sto­macho viribusque celerrimè resocillandis valdè commendant etiam illi, qui Liberi Patris Patriae assueti sunt: cui si Herbarum Indigenarum Spiritus jungantur, insignes in Morbis nostris curandis vires acquiret. Mulsum. Et si Vinum dulce ad Tussim commendetur, Mulsum certè in affectibus pectoris & retardandâ morte generosissimis etiam Vinis Palmam prae­ripit, Lib. 3. Cap. 9. quòd moderatâ dulcedine, remissi caloris, nec pulmonibus officit, nec insitum partibus calorem depascitur, etiam lentis Febribus à Celso concessum.

Quod aurem Medicamentorum praeparationes spectat, Ad omnes n Medicinà usus Vino carere com­modè pos­sumus. constat Alam & Cerevi­siam nostram & Hydromel aliaque supra memorata aequè Simplicium Medicamento­rum infusorum vires trahere; & quâ Qualitatum moderatione praedita sunt, nostris corporibus longè convenientiora sunt, ut proinde Vino quoque ad omnes usus in Me­dicinâ carere commodè possimus.

CAPUT XII.
Quòd pro novis Morbis nova possint excogitari Remedia: ubi Methodus Sim­plicium Medicamentorum facultates deprehendendi traditur.

QUidam Medicinae ab Exoticis petitae necessitatem hinc astruunt, Abundè à Deo provi­sum est de Remediis Indigenis adversus Morbos cu­jusvis Re­gionis. quòd singulis ferè annis novi quidam Morbi suboriuntur, quibus multiplici illâ Medicinâ, quae ab exteris Regionibus devehitur, sit occurrendum. Sed si attentiùs res ponderetur, faciet magis hoc Argumentum à novis Morbis pro Medicinâ Indigenâ, cum illi Morbi ferè semper tales sint, ut peculiarem Aëris constitutionem, Incolarum victum & vivendi rationem sequantur: Indigenis proinde Medicamentis commodiùs curandi. Et si jam inventa Remedia minùs sufficiant, possunt nova ex Indigenis excogitari. Multa certè adhuc latent Indigena, multa apud solos Rusticos in usu sunt, ex quibus novorum Mor­borum Remedia peti possint: non enim permittit divina bonitas Morbos in ullà Regione grassari, nisi simul & de Remediis provisum sit. Sic antequam Scorbutus & Rachitis in hac Regione saevirent, spreta latebant illorum Remedia, quae nunc vulgò nota sunt.

[Page 99] Sed quoniam latebunt diu ista novörum Morborum Remedia, nisi diligenti scrutinio eruantur, hoc capite videndum est, quâ Methodo Simplicium facultates optimè de­prehendantur.

Et cùm novi isti Morbi unam aut plures ex functionibus humani corporis laedant, ex functionum laesarum notitiâ ad morbi notitiam pervenire poterimus. Sed non ita facilè in conspectum veniunt Simplicium facultates, quae proinde magnâ diligentiâ investigandae sunt.

Cum autem Contrariorum contraria sunt Remedia, Simpli­cium facul­tates quo­modo con­siderandae veniunt. & Morbi plerique (ut ait Hippo­crates) a potentiis, h. e. ab humoribus quibusdam à Sanguinis massa separatis, & in [...] & robur exaltatis profluant: eorum certè Morborum aptissima Remedia illa erunt Medicamenta, quae contrariis hisce potentiis facultatibus maximè gaudent, Conside­randae ergo veniunt Simplicium facultates, & quidem non per se & naturâ suâ absolutè consideratae; sed quatenus in nobis operantur hos aut illos effectus: h. e. non quatenus in genere calidae, frigidae, humidae, siccae sunt, sed quatenus corpora nostra ejusmodi qualitatibus mutare possunt.

Simplicium vires atque facultates in tres ordines distribuuntur. Simpll­cium Fa­cultatum tres ordi­nes. Primus ordo est pri­mae Qualitatis, quae caeteris in misto antecellit: quomodo Planta dicitur calida, frigi­da, humida, sicca. Secundus Materiae est, & eâ ratione dicitur eam habere tenuem, crassam, mediocrem. Tertius Ordo seu tertia Facultas ex prioribus deducenda, licet gradus mistionis & qualitas non ita innotescat. Haec in Purgantibus, Alexipharmacis & iis quae Specifica dicuntur spectatur, et non nisi experientiâ deprehendi potest. Omnes has Qualitates detegunt Sensus, Lib. 4. ut rectè Lucretius, Qualitates Simpli­cium à Sen­sibus dete­guntur.

Et quidem Hippocrates, Theophrastus, Dioscorides, Beverov. [...]. Galenus petiere omnes signa fa­cultatum è Saporibus: cùm enim illi prodeant ex Plantarum materiâ primis Qualita­tibus instructâ, indicare possunt, Calidumne quippiam an Frigidum sit, tenuis an cras­sae materiae. Novem Sa­porum dif­ferentiae. Novem autem Saporum differentiae Gustui se offerunt, Acer, Acidus, Pinguis, Salsus, Austerus, Dulcis, Amarus, Acerbus, Insipidus. Qui omnes quòd per contactum Linguae fiant, & Tactu Galenus certissimè Temperamenta judicari de­monstraverit: de his primò agendum est, Lib. de Tempera­mentis. & ex quibus constant, quid sint, & quomo­dò qualitates manifestas indicent, explicandum est, ut demum de Odoribus, de Co­loribus & Figuris agamus, quantumque Experientiae in Simplicium Facultatibus inve­stigandis tribuendum sit, exponamus. Ex hisce aurem novem tres primi è tenui mate­riâ prodeunt, secundi è mediocri, postremi è crassâ atque terrenâ. Hanc autem do­ctrinam optimè tradit egregius ille Medicinae Restaurator, Fernelius, cujus proinde vestigiis insistemus, nostram obiter opinionem inserentes.

Sapor acris est, qui linguam & os acrimoniâ ferit atque compungit, Meth. Med. Lib. 4. C. 3. simulque ca­lefacit & interdum quasi exurit. 1. Sapor acris. Is maximè conspicuus est in Pipere, Pyrethro et Eu­phorbio: In eo, tenui & subtili materiae junctum est Sal lixiviosum, et pro dominio hujus acrior est, adeoque incidit et attenuat, acidum corrigit; sed et in summo gradu vesicas excitat, et corrodit Acre.

Acidus sapor gustum quoque penetrat et tenuitate ferit, 2. Acidus Sa­por. sed citra ullum sensum caloris. Talis maxime in Aceto deprehenditur et in succo Mali Citrii. In hoc acidus spiritus praeva­let, qui tum attenuat et incidit, tum etiam violatiles nimiùm humores figit et comprimit, et lixiviosum Sal in Acri temperat; aliàs excedens lancinat et pertundit, et siccae et terrestri substantiae junctus coagulat, et ita obstruit Acidum.

Pinguis sapor nec calore nec acrimoniâ gustum sollicitat, 3. Pinguis Sa­por. sed linguam orisque partes len­tore quodam oblinit. Is in Oleo maximè percipitur, in Butyro et Adipe, in Althaeâ, Psyllio et Tragacanthâ. In eo aëreae partes magis praevalent, adeoque tum Acidum, tum Sal lixi­viosum obtundit et corrigit. Propriâ autem facultate relaxat, emollit et humectat Pingue.

Salsus Sapor linguam acriter siccando corradit. 4. Salsus Sa­por. Hic imprimis elucet in Sale atque Nitro, et moderatiùs in Crithmo herbâ. In eo Sal aqueis et terreis partibus adjunctis temperatur et mitigatur. Penetrat quidem et incidit mediocriter, et abstergendo expurgat, Acidum corrigit, Ichores siccitate suâ absorbet, et à putredine corpora conservat. Si tamen prae­valeat Sal, corrumpit Sanguinem, et minùs nutritioni proprium et ad motum ineptum reddit. Quae Salsi qualitates sunt.

[Page 100] Austerus Sapor os & linguam moderatè constringit, 5. Austerns Sapor. & quadam asperitatate coarctat, immaturis fructibus peculiaris. In eo terreae & aqueae partes magis praevalent: proinde refrigerat, fluxiones moderatè sistit atque repellit id, in quo is Sapor praevalet.

Dulcis Sapor gustu suavis atque jucundus oblectat, 6. Dulcis Sa­por. conspicuus in Melle, Saccharo, Glycyrthizâ, Polypodio & fructibus variis. In hoc materia magis terrestris est, quàm aut aërea aut aquea. Acidum et acre corrigit: lenit enim, maturat et concoquit id quod dulce est.

Amarus Sapor dulci ex adverso oppositus, insuavis ac tristis sensum ipsum velut di­vellit. 7. Amarus Sa­por. Is apparet in Aloë, Absinthio Centaurio minore et Colocynthide. In eo mate­riae terrestri partes igneae junctae sunt, magnâ satis copiâ. Unde conspicua sunt in ipso calor et siccitas. Hinc detergit et meatus expurgat, ulcera quoque detergit. Siccitate quoque suâ id, in quo is Sapor dominatur, putredinem arcet et corpora diu conservat.

Acerbus Sapor Austero finitimus, 8. Acerbus Sapor. eo tamen gravior molestiorque est, ac magis lin­guam omnemque gustum constringit et exasperat, magisque siccat et refrigerat. Is in Malicorio, Gallâ et Nucibus Cupressi conspicitur. In eo terrenae partes dominantur: Adeoque frigidum est, repellens ideò et astringens humorum impetum sistit et cohibet, incrassat quoque et vulnera cicatrice obducit id, in quo ejusmodi Sapor praevaler.

Insipidus Sapor [...] dictus propriè Saporis privatio est: 9. Insipidus Sapor. nullâ enim manifestâ qua­litate gustum ferit. Quale Farris genus universum est, Cucurbita, Citrullus. In hoc materia terrena humore perfusa est. Lenit exasperata, soluta agglutinat, meatus ob­struit Insipidum.

Et hi quidem simplices Sapores sunt, Dicti sunt hi Simpli­ces Sapo­res. ex quibus Medicamenti temperatura et mate­teria cognoscuntur, et quibus tum primis tum secundis Qualitatibus praeditum sit.

Coeterùm ex praedictis Simplicibus Sapores Misti componuntur, Sapores misti. qui omnibus ferè Medicamentis insunt. Rarò enim simplex Sapor solus percipitur sine alio Sapore co­mite, etsi praedominans nomen sibi asciscit: et quoniam Simplices variis modis miscen­tur, inde peculiares Medicamenti cujusque Sapores fluunt.

Quibus autem Medicamentis varii Sapores inesse deprehenduntur, Ubi varii Sapores, ibi diversae etiam Sub­stantiae ac Facultates. in iis diversae quo­que Substantiae ac Facultates insunt: in quibus verò Sapor non exprimit Medicamenti vim atque facultatem, Experientia succurrit ac supplet.

Ad gradus autem Saporum attendendum, prout intensiores aut remissiores fuerint: Qualitates enim suas eò potentiores aut debiliores habent, Saporum gradus. quò Saporis gradus inten­sior aut remissior est. Nunc de Odore agendum.

Odor quidem Sapore incertius praebet indicium; Odor. quoniam Sapor immediatè tangit objectum suum; sed in Odore Aër intercedit, qui saepius nobis non sentientibus muta­tur ab aliquo alio quàm quod odoramus: & Medicamentorum substantia plerumque inaequalis est, ac proinde non potest uno Odore exhibere signum facultatis. Nonnulli è Veteribus omnia, è quibus suavis vel gravis odor afflatur, calida & sicca credidere.

Similitudo à recentioribus inter signa facultatum adducitur, Color & Figura. ut, quos humores colore referunt, eos corrigere & purgare magis apta sint Medicamenta. Sed non multùm co­loribus fidendum est. At magis urgent similitudo Plantarum cum partibus corporis & mor­bis. Sic radices Chelidoniae minoris medentur Haemorrhoidibus, similitudine id ipsum indi­cante. Papaver, Juglans, Paeoniae flos conclusus habent signaturam capitis, & ideò ejus affectibus conducunt. Alleluja in cauliculorum summo profert folia Cordis figurâ, & Melissophyllon Cordis specie fert folium: & ideò harum Plantarum eximiae vires ad Cordis affectus. Sic Capillares Capillis, Hepatica Hepati, Lingua Cervina Spleni, Satyria Testibus prosunt, quarum partium similitudinem gerunt. Sed nec ex hoc, nec ullo alio uno sig no protinus de Simplicium viribus judicandum est; sed quando plura amicè conspirant, & in idem conveniunt. Et hic Experientiâ maximè opus est, quae ex memoriâ hominibus fit, quâ non quid in uno vel altero Experimento fiat, verum quid in plutibus certâ ratione proveniat, Observatio instituatur.

Et cùm Veteres Ratione & Experientiâ veris judicandi [...] Herbarum vires in suis Regionibus didicerint, Ratio & Experientia vera judi­candi [...]. eadem nobis patet via, quâ & nos nostrorum Simplicium vires & Facultates detegamus,

CAPUT ULTIMUM.
Primae Partis Epilogus.

IN primo Libro abundè mihi videtur probatum, peculiarem nostrae Regionis situm, Aëris temperiem & locorum in eâ dispositionem apta esse, quae Morbos quoque peculiares & pro­prios progignant, qui in secundo Libro enumerati sunt. Et (quae Dei erga Patriam nostram benignitas est) ostensum quoque est, omnia nobis adversus illos Morbos Remedia sum­mâ copiâ suppetere, nec opus esse ut externas adeamus Regiones, quò Medicamenta nobismet paremus. Certè Majores nostri feliciter Morbos suos Indigenis Remediis cu­raverunt, cùm pauciora essent cognita Simplicia. Quòd no [...] non nisi Exoticis capi­mur, Luxuriei tribuendum est. Hac enim

Paucioribus certè Morbis obnoxii erimus, si sobriè vivamus, &, spreto externo luxu, secundum Naturae leges, patrio alimento & antiquo Majorum nostrorum victu contenti fuerimus. Ingluvies enim illa, cui multi dediti sunt, onerat stomachum & copiam Excrementorum cumulat, quae per tot purgan'ia educi debet. Etiam pereginus luxus, peregrina fercula, peregrina aromata, Majoribus nostris felici illo seculo igno­ta, accendunt in corpore nostro Ignes, naturam nostram depravant, & novos & inco­gnitos Majoribus nostris Morbos progignunt, ad quos ferè solos peregrina illa Medi­camenta advocanda sunt. At si nostrae Patriae bonis sapienter & moderatè frueremur, Montanorum nostrorum Scotorum more, qui Majorum instituta & vivendi morem se­quuntur, integrâ essemus valetudine, nec alienis Medicamentis & validè pugnantibus alienam in corpore colluviem expurgare cogeremur. Poenae loco nobis Exoticarum Medicinarum imponitur necessitas, quia vivendi mos, quo Canos meruerunt Majores nostri, nescio quo morum Domesticorum fastidio exolevit.

‘Assuescamus à nobis potius removere pompam, Sen. de Tranquili­tate Animi Sect. 9. & usu rerum ornamenta metiri. Cibus famem domet, potio sitim.’ Discamus membris nostris inniti: cultum vi­ctumque non ad nova exempla componere, sed, ut Majorum suadent mores. Dei Opt. Max. in nos munificentiâ fruamur, nostris Patriae bonis sobriè utendo; &, quâ decet nos venerantiâ grati, benignitatem ejus adoremus.