TRITUM est illud, Longum esse iter per praecepta, breve per exempla, Rationem reddit Augustinus lib. 8 ^o. de Trinitate & cap. 9. praesertìm in Moralibus, quia ex forma sive Idea aliqua, quam semper Sta­bilem & incommutabilem cernimus, & excitatur fides nostra, quâ credimus vixisse sic aliquem, at (que) etiam spes, quâ nos quo (que) ita posse vivere, qui homines su­mus, ex eo quòd aliqui homines ita vixerunt, mini­mè desperamus. Unde Aristoteles exempla vult Homerica, non Cherelaea in artibus & praeceptis. Topic. 8 ^o. & Salvator suadens discipulis humilitatem, Ex­emplum (inquit) dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita & vos faciatis. Joh. 13. 15. Concio­nem igitur apud vos habiturus hodiè ( Laureati juvenes Fratres in Christo dilectissimi) elegi hoc Stephani Protomartyris de Mose celeberimum testimonium; in quo & Segniores vi­deant, quid negligunt, & Alacriores, quid tanquam nubem & columnam per impeditos hujus mundi anfractus interdiu & noctu sequantur. Constat autem ex praecedenti ca­pite, [Page 2] quomodo suscepto primo Ecclesiae gradu, in Adversarios statim inciderit Stepha­nus. Opponunt Libertini, Cyrinaei & Alexandrini, subornantur falsi testes, excitant plebem Seniores; nec supplosio proculdubio pedum, aut sibila defuere, ad morem nost­rorum congressuum, ubi furor potiùs quàm ratio dictat argumenta. Hisce tamen om­nibus, ita quasi pro forma in hoc capite satisfacit Candidatus noster, ut quaecun (que) ad­duxissent Aduersarij, ad confirmandum illum Templum aut legem suis thesibus impug­nâsse, tam dextrè retorquet in ipsorum jugulum, ut praeter stridorem dentium, clamores, & lapides, non esset quid reponerent. Ac si contractiùs rem totam sic proposuisset. Erratis (viri Patres & Fratres conterranei) si existimetis me, dum Jesum Messiam prae­dico, templum vestrum aut Mosen demolitum iri, imò potiùs stabilio, & confirmo. Quid enim, ut Abrahamum, ut Patres reliquos, & tpos legis omittam, (quae omnia quasi intento digito Christum respexerunt) Annon Moses ipse partes meas agit? An­non ille ad Prophetam vos remittit, Dut. 18. quem suscitaret Deus è fratribus vestris, & jubet, ut vos ipsum audiretis? Si ipsum igitur, & non alium vobis commendemus, quid Mosen & templum opponitis, quae eò nos duxerunt, quò jam pervenimus? Non gesta sunt haec (ut nôstis) in angulo, non ignota vobis propono. Mea fides & oratio nihil apud vos sint ponderis, valeat tantùm Legislatoris vestri de hoc Propheta venturo vaticini­um: eo (que) magis quia non à stiva, ut Elisha; vel à Caulis; ut Amos; sed ab exactissima gentium disciplina ad Prophetandi munus ascenderit. Nam eruditus erat Moses in om­ni sapientia Aegyptiorum, erat (que) potens in dictis, & factis suis, Quô luculentiùs debet esse apud vos illus de Christo testimonium. At (que) sic habemus, quò tendit haec interposita Mosis per Stephanum Commendatio. Cui si velaman commodè detrahatur, in conspe­ctu.

• Erit
  • 1. Mosis Institutio, [...], Et Moses erat eruditus, sive Insti­tutus.
  • 2. Profectus, & erat potens [...].
• Institutio est Actus, Actus respicit Ob­jectum, Objectum hoc in loco quoad
  • 1. Extensionem, est, [...] omni.
  • 2. Speciem, est [...] sapientia.
  • 3. Specificationem, est [...], Aegyptiorum.

Et erat Moses eruditus in omni sapientia Aegyptiorum. Profectus elucit in potentia, quae effectus est istius sapientia. Et duo (ut videtis) comple­ctitur, Dicta & Facta, erat (que) potens verbis & operibus suis. Stulti sedere cupiunt in Cathedra Mosis, qui nunquam fuerunt Instituti; instituuntur plurimi, sed tanquam canes ad Nilum, lambunt tantùm, & abeunt, nec ulterùs se proluunt: Hauriunt alij li­bertus, sed pauca digerunt, digerunt nonnulli penè omnia praeter sapientiam; Sapientiam quidam ambiunt, sed politicam, sed de suo cerebro natam; non à Majoribus acceptam. Quod si prodeat tandem quispiam Eruditus in omni, in omni sapientia, in omni sapien­tia Antiquorū; deficit tamen plerun (que) in praxi, aut impeditae est linguae, aut depravati cordis; non potest, aut non vult loqui; aut loquitur, sed facta discrepant; vel facit ut loquitur, sed parerga, sed in rem suā, sed non ut fidelis servus in tota domo. Tantae molis est ex quovis lig­no Mercuriū, vel ex multis seculis unicū Mosen dedolare. Umbras alij consectantur, Regis, apud Xenophontem; Reipublicae apud Platonem; Consulti & fortis viri, apud Homerum & Virgi­lium; Oratoris, in Ciceronis Bruto; Senatoris, apud Grimaliū; Aulici, apud alios. Vbi & affin­guntur quae decent, & semoventur, quae dedecorant; sic ut non videas, quid quis fuerit, sed qualis quis (que) esse debuerit. At hic persona ficta non introducitur, evanidis perpaucorū hominum obtutibus subjecta, aut efformata; sed constat de Nomine, Moses; constat de educatione, eruditus erat in omni sapientia Aegyptiorum: De quibus nobis in limi­ne brevibus est dispiciendum.

2. Et eruditus erat Moses] Tria hîc occurrunt perpendenda. 1. Quis. 2. à quibus. 3. in quibus erat ita eruditus. Quis? Moses, Filius Amram è Jocabed, ex Tribu Levi, morti destinatus antequam natus; à Parentibus expositus, & in fiscella scripea ad carectum ripae fluminis relictus. Adeo ut de hujus Institutione, supervacanea vi­debatur omnis industria. Ecce enim misellus, Infantulus, latet in papirione, Parentes non audent appropinquare, Soror procul stat, ut consideraret eventum. Sed qui suscipit ab vtero Matris, cùm Pater & Mater deserunt, hunc praecipuè Dominus (ut lo­quitur Psalmista) in cli [...]ntelam recipit. Ps. 138. 12. Audit vagientem Infantem, mittit Regis filiam [Page 3] ut ab ulvis extrahat, & ad matrem nil tale sperantem nutriendum restituat. Quis vel animum desponderet in ultimo rerum discrimine, cùm talia tam mirificè effecta esse per­spexerit? Nomen Mosis, sive à Mos, (ut putat Philo) sive à Moy, (juxta Clementem Alexandrinum) quae vocabula Aegyptiacè aquam significant, sive à [...] Hebraico Origi­nem duxerit, & vocavit nomen ejus Mosis [...] (quoniam in­quit Filia Pharaonis ex aquis traxi eum) eandem semper inculcat Domini de suis providen­tiam. Apocrypha sunt reliqua ista apud Clementem, quòd antea Joachim à Parentibus, jam mysticè in coelis Helchi appellatur, quemadmodum & ista, quae adducit Junius ex Dioboro Siculo, Mueves, aut Pererius ex Aben Ezra nomen Movion ab Aegyptiis ipsi fuisse impositum. Josephus pleniùs componit ex Mos Aqua, & Ses servatus, sed repugnat Textus, quia non ab aqua, sed ab extractione Etymon accessit. Credibile igitur est voca­bulum [...] ad quod allusit Pharaonis Filia in nomine imponendo, Aegyptijs juxta & Hebraeis fuisse commune. Quae commemorâsse tantùm sufficiat, cùm Institutio ipsi­us à nobis praecipuè sit respicienda. Potuisset quidem Deus immediatè abs (que) praecepto­ribus illum instituisse; in promptu fuerint ista dona, in divino gazophylacio, quae in Salomonem postea, & Apostolos coelitùs effusa legimus: voluit tamen, ut ita onustus spoliis Aegyptiacis ad sublimiora gradatim ascenderet, ut non diffugerent alij aut contem­nerent, eosdem labores & disciplinas; dum constat etiam ista & à Deo esse, & ad Dei gloriam promovendum non parùm conducere. Non igitur [...] erat noster Moses, nec otio diffluens utcun (que) Princeps, utcun (que) prae caeteris in deliciis in Pharaonis Aula, sed eruditus, sed Artibus excultus. Indignum censebant Aegyptij, ut quem Rex adoptasset in Nepotem, Filia ipsa in Filium, caeteris etiam non esset in scientiis instru­ctior. Ita instructus postea Daniel in Chaldaeorum Lingua, & Literis, emersit tan­dem celebrior in Aula Babylonica, ad refrigerium laborantis Ecclesiae, Ita ad Pedes Ga­malielis institutus Paulus ad exquisitam formam patriae legis, & nervosiùs Judaeos const­rinxit, & uberiùs mysterium salutis gentibus explicat. Et quanquam maximâ ex parte discipulos tales Christus elegerit, quos constat ab omni literatura fuisse planè im­paratos, ut ita ex ore quasi lactantium laudem perficeret, nec gloriaretur omnis caro in conspectu ejus: Doctum tamen Nathanielem & Nicodemum Magistrum in Israel, à sua etiam disciplina tunc temporis non exclusit; ne si solos simplices vocâsset, (ut recte animadvertit Johannes de Turre-cremata in festo S. Andreae q. 1.) credi possit, quod fu­issent ex simplicitate decepti. Nunc verò cùm confirmatum habeamus Evangelium, & constitutam Ecclesiam per praedicationem Indoctorum, & miraccula (quod ut primò radi­ces ageret inter incredulos, omninò erat necessarium) expectare ulteriùs enthusi­asmos, & dabitur in illa a hora neglectis medijs, vertiginosi est cerebelli ad Anticyras potiùs quàm ad Aegyptios relegandi.

3. Ista vos percipuè excitarent ( candidati Juvenes) ad artes quibus adhuc litatis, alacriùs imbibendas, ut exemplo Mosis nostri ad altiora instructiores ascendatis. Ille siquidem (ut videtis) inter Aulae Lenocinia, non negligit severiores Aca­demiae disciplinas; sed praepostera hujus seculi corruptio Academias effngit ad Aulae lux­um, sic ut admissi nauseamus ad Institutionem Regiam, & si Titulos consequamur suf­ficit; de re substrata parùm solliciti: Unde prodeunt frequenter ex hoc loco imma­turi quidam Ardeliones, qui dum docere aggrediuntur, quod nunquam didicerunt, ab­utuntur Accademiae benignitate, ad infirmorum scandalum. At (que) isti plerun (que) gestiunt schismata & lites serere, & omnis Antiquitatis ignari, Nova quaedam comminisci ne ni­hil non sapere apud imperitum vulgus viderentur. Quanto autem ista contingant, & cum Ecclesiae damno, & hujus loci dedecore, experimur potiùs indies, quàm perpendi­mus ut sanemus. Aliter (ut videtis) hic Moses noster [...], Eruditus erat pri­usquam in publicum prodiret: At quam plurimi hodiè currunt è testa vix exclusi, un­de incidunt in laqueos, antequam ferè (ut multa Ninivitarum Millia) inter dextram & sinistram noverint distinguere. Quid ergo, num omnes qui diutiùs hîc cōmorantur, Mosis premunt vestigia? utinam ita esset (Fratres) sed Peripatetici nonnulli è nostris, aut in Clinicos degenerant (ut festivè alicubi habet Cyprianus) lectulo potiùs, quàm Lycaeo affixi; aut [...] (teste Apostolo ad Philip. 3. 18.) ut hostes crucis Christi, addam ego ut Carcinomata & Strumae Artium & Accademiarum; in quos nimis ista quadrant, quae sequuntur, quorum Deus est venter, gloria confusio, finis exitium; & ple­run (que) in morem Ellychniorum non sine foetore extinguntur. At hic cursus Philosophicus à vobis non est instituendus, aliter ducit Apostolus ad Rom. 13. Nos qui è Christiano [Page 4] sumus peripato, non ut Noctivagi, non ut circulatores, sed [...], sicut in die compositè, sive honestè ambulemus, non in commessationibus & ebrietatebus, Rom. 13. non in cubilibus & proterviis, non in lite & invidia, sed ut Apostoli, ut Pro­phetae & Moses pede fausto praecesserint. De cujus Tutoribus à quibus sic erat erudi­tus, morae pretium erit in transitu pauca etiam adjicere.

4. Eruditum invenimus Mosen; sed non levis oritur de Praeceptoribus ejus contro­versia. Nam si verum sit illud, quod tradit Artopanus apud Eusebium, lib. 9. praepa­rationis Evangelicae & capite ultimo, suffragante Eupolemo, apud Clementem Alexandri­num lib. 1. stromatum; Tantum abfuit, ut Moses disceret ab Aegyptiis, ut illis potius Author extiterit omnis sapientiae. Sed praeterquàm quod Textus isti opinioni mani­festò adversatur; nec illud verum est aliorum, primò Mosen literas invenisse, & He­braeis tradidisse: Vid. Lud. Viv. in l. 18. de C. D. cap. 39. Memorat siquidem Iosephus duas columnus à filiis Shethi ante diluvi­um fuisse erectas, alteram lateritiam adversus praedictum ab Adamo mundi Incendium; alteram lapideam, contra impendentem cataclysmum, quam suo tempore in Syria exti­tisse, testatur lib. 1. Antiquitatum cap. 3. & in hisce praeclara Patriarcharum ante di­luvium mathemata literis vel characteribus saltèm fuisse consignata, & posteritati commendata. Unde Augustinus literarum non inventionem, sed usum, non Mosi so­lùm, sed & Abrahamo & Hebero attribuit, quod Conatur elicere ex Deut. 29. 10. u­bi Moses recenset [...] (juxta 72.) hoc est literarum inductores (inter­prete eodem Augustino) inter caetera Israelitarum capita, [...] quod mirum fuisset genus hominum, si de literis tunc temporis nil constitisset. Sunt qui Enochi etiam Prophe­tiam, ante diluvium conscriptam, & à Noacho in Archa conservatam fuisse asserunt, quam quidem vidisse & legisse Tertullianus & alii Patres profitentur, utcun (que) in censu Apocryphorum à Gelasio dist. 15. Can. Sancta Romana habeatur. Sed hisce non ulterùs est immorandum. Vid. Sixt. Se­nens. Bibl. l. 2. in Cham. Rawieum Hist. p. 199. Inventionem Sapientiae Aegyptiacae Brosardus & Rosellius, unà cum Petro Comestore, ad ipsum Misraim referunt. Quod institutum autumâ­runt à Chamo Noachi filio, qui erat Zoroaster (tantoperè à Magis celebratus, juxta Vincentium & alios) sed tempora non cohaerent: Zoroastrum siquidem legimus à Nino fuisse superatum, qui aliquot seculis Chamo fuit posterior. Iamblicus & alii nonnulli, hoc Mercurio Trismegisto ascribunt, quem libros 36525. de Philosophia scri­pusse asserunt, ex Seleuco nescio quo, & Menaeto, è quibus 33. testatur se vidisse Clemens Alexandrinus lib. 6. stromatum. Sed nec fundamentum habet haec opinio; tum quia Mercurius iste Mose longè erat recentior, testibus Eusebio in Chronicis unà cum Augustino lib. 18. de C. D. Nam Mercurius iste erat Filius Maiae, illa, filia Promethei Atlantis Fratris, qui Atlas tantùm erat Mosi [...]; tum quia dialogi isti Pyman­der & Asclepius, qui sub nomine istius Mercurii hodiè cum Roselii commentariis cir­cumferuntur, apertè probantur officiosa esse mendacia, ab hominibus minimè malis, bono proculdubio fine excogitata, ab Isaaco Casaubono exercitat: in Apparatum Ba­ronii numero 18. Stigmate notata. Alii igitur probabiliùs hanc laudem Abraha­hamo deferunt; ut Eupolemus apud Eusebium Praeparationis Evangelicae, lib. 9. & cap. 4. Assentiente etiam Iosepho, Antiquitatum lib. 1. & lib. 9. cap. 1. ubi habetur Abraha­mi Patriarchae cum Sacerdotibus Aegyptiacis celebris quaedam disputatio. Sed non favet Sacra pagina, Ramus Schol. Mathemat. l. 1. ex qua constat, Abrahamum tam diu non mansisse in Aegypto, ut tan­tum opus absolveret. Augustinus ex Varrone ad Isidem Inachi filiam hanc refert glori­am; non quod ita ipse prorsùs senserit, sed ut commodiùs Ethnicos, de Antiquitate sua triumphantes, ex suis refelleret. lib. 18. de C.D. cap. 18. de quibus fusè Pererius Iesuita in cap. 2. Exod. unde ultima restat sententia veritati propior, Abrahamum pri­mò nonnulla artium fundamenta, dum apud Aegyptios commorabatur posuisse, quae Iacobus postea & Iosephus plurimùm illustrârunt. Hoc de Iosepho Psalmista innuit, constituit eum (scil. Rex. Aegypti) Josephum Dominum Domus suae, & principem possessionis suae, ut erudiret principes ejus sicut seipsum, & senes ejus prudentiam doceret. ps. 105. At (que) ista concinunt cum periodis istis literarum, sive commigrationibus quarum meminit Ari­stot. 1 ^o de caelo & 1 ^o Meteororum, & distinctiùs Plinius l. 18. Naturalis historiae cap. 25. nempe Chaldaea, Aegyptiaca, Graeca & Romana. Unde liquidò constat, & Artes apud Egyptios ante Mosen floruisse, in quibus commodè potuit, (ut habet Textus) erudiri. Nec verisimile est, quod adducit Philo Judaeus lib. 1. de vita Mosis, & ex illo Cle­mens Alexandrinus lib. 1. Stromatum, accitos fuisse Sapientes, hinc Chaldaeos ex Asia qui in Astronomicis, illinc Graecos ex Europa, qui in logicis & humanioribus disciplinis il­lum [Page 5] exactiùs instituerunt; quia Stephanus nil tale agnoscit, quod proculdubio in hoc elogio tacitus non praete riisset. Nec Graecia adhuc attigisset istos scientiarum Thesauros; quorum septem celebriores Sapientes Mosen plus mille annis sunt secuti. Quid, quod Cadmus ipse, qui à Phaenicibus ad Graecos nonnulla literarum rudimenta transtu­lisse dicitur, ad Mosis seculum non pervenit; quod copiosê confirmat in cohorta­tione ad Graecos Justinus Martyr, ubi Solonem sic Corripit, sacerdos quidam Aegyp­tius apud Platonem in Timaeo [...]. O Solon, Solon, vos Graeci pueri semper estis, ne (que) quisquam est Graecus senex. Prostat etiam Tatiani Assyrii ad Graecos oratio, in quo nihil eorum, quibus isti glori­antur studiorum, apud istos ratum, sed omnia à Barbaris inventa fuisse demonstrat. Maneat igitur Mosen non alios habuisse Praeceptores praeter sacerdotes Aegyptiacos, à qui­bus sic Deus voluit ut exactè institueretur, (explicante Pererio disputatione 9 ^a in 2. cap. Exodi) ut tanto majori esset in pretio apud Pharaonem & subditos, qui rudes isti­us sapientiae vulgò habebant despicatui. Fuit autem Moses magnus coram servis Pha­raonis & omni populo. Exod. 11. Deinde, non parùm conducit ad Superstitiosos con­vincendos tenere ipsorum placita; unde Salomon: dedi cor meum, ut scirem prudentiam at (que) doctrinam, errores etiam at (que) stultitiam Ecclesiast. 1. Postremò non pauca virtutum & vitiorum symbola, ab injustis istis possessoribus erepta (ut loquar cum Augustino lib. 2. de doctrina Christiana cap. 40.) in legibus postea tradendis, ex praecepto Dei retinuit, si Clementem Alexandrinum lib. 5. Stromatum audiamus; unde non irritum prorsus e­rat illud studium, quod ad usus tandem salutares tam commodè transtulit.

5. At (que) usus iste est, qui à nobis praecipuè est respiciendus, (viri Patres & Fratres) ne Indocti surgan & rapiant nobis Caelum, dum nos de hujus mundi titivilitiis sophisti­cè altercamur. Observastis proculdubio ex dictis, non tantùm originem literarum cum mundi incunabulis Coaevam; sed multo magis illarum fluxus & refluxus, ad mo­rem aestuantis Oceani, quibus placuit Divinae sapientiae, à Patriarchis ad Gentes, à Gente una ad aliam, illas circumducere; vel ut sequenti Reginae Theologiae, velut Anteam­bulones quidam pararent hospitium; vel ut istis cohibita retinaculis, non prorsus in belluinam degeneraret depriavata hominis Conditio. Commigrationes gentium ma­nifestae sunt, apud Historicos; sed commigrationes Artium à nobis funt potiùs attenden­dae. Postquam enim à Chaldaeis ad Egyptios; ab Egyptiis ad Graecos; à Graecis ad Ro­manos quasi raptu primi Mobilis circulum confecissent. Per Romanos tandem Alpes superarunt, & Tramontanas hasce oras gratissimi hospites inviserunt. Illas tandem ac­cipit nostrum hoc Oxonium. Multa ut paucissimis complectar, radices hic egerunt, germinârunt; Quid antiquiora recolerem de Wiclefo, Bacono, Scotis, Occamis; toto tunc orbe celeberrimis? Vnde Argumentum ab Oxonio; idem est Scaligero; ac subti­lissimum & firmissimum. Nec degeneres accesserunt ad Reformationem illorum Posteri, Iuelli, Humfredi, Rainoldi, Abbotii, notissima sunt haec, & attigisse sufficit. At nos Scenam ingressi, quomodo vestigiis ipsorum insistimus? Certè non aliter ac Histrio­nes Regum. Isti de genere Giganteo, quibus nos comparati, Lecustae jure reputemur. At (que) si defuissent nobis praeceptores, si Bibliothecae, si Libri, si distraherent Bella, vel fa­mes, vel persecutio: Si ad manum non fuissent omnia, non dico necessaria, sed superflua, sed votis penè nostris majora, excusationi fortassè pateret latebra; quâ saltem inter nos domi satis noti, ab aemulis tamen undi (que) non ita Lancinandi videremur: Nunc verò cùm in ipsa fronte Academiae (sicut olim contigit Mariae Mosis Sorori) candescat lepra, cùm eò deventum tandem sit, Num. 12. ut nec vitia nostra diutiùs ferre possimus, nec re­media; Excitandus est potiùs à nobis aliquis Moses, qui attollat manus & oret, obsecro Domine, Jud. 4. ne imponas nobis hoc peccatum; quàm proponendus ad imitationem, praesertim iis, qui transferunt Domini gratiam in luxuriam. Olim quadrabat illud in Monachos; Ecclesiam primitùs habuisse ligneos calices, sed aureos Sacerdotes, Posteà verò Sacerdotes ligneos, & aureos calicos. Caveamus, ne mutato nomine simile quiddam de nobis affir­metur, olim ligneas scholas aureos extulisse Baccalaureos, nunc parietes erigi magnificos, sed ubi tandem inveniendi sunt ex prisca disciplina Scholares? Verendum est profe­ctò ( Fratres) ne sicut fumus tandem deficiat illorum gloria, qui fumo tantum dele­ctantur. Cogitate vos primò in lucem prodire, & collocatos esse in hoc loco, tanquam in specula; ubi omnium oculi in vos sunt conjecti. Observant status vestros & ambu­lacra, inquirunt in mores, otia, & negotia; praedicant illi in Tecto, quod occultò fuerit actum in interiori domus recessu. Quanta igitur debet esse nostra solicitudo, ne Mater [Page 6] luat Filiorum opprobria, & transferantur à nobis haec Musarum Halcionia, ad eos, qui fructus uberiores producerent. Certè si genio indulcisset Moses, plateas circum­cursitâsset, fumum Nicotianum perpetim hausisset; si praeceptores neglexisset, resiliis­set ad difficultates, taedium inquirendi non devorasset, substitisset quasi satiatus ad uni­us artis Systema (ut hodiè loquuntur) sive compendium; nunquam eruditus evasisset in omni sapientia Aegyptiorum. Quod quanti fuerit sudoris, & infiniti penè moliminis, opportunum jam videtur, ut tertio inquiramus.

6. Et eruditus erat Moses] id (que) ut verisimile est ab Aegyptiis Sacerdotibus, non in hac vel illa tantùm difficultate, quaestione vel articulo, (sicut abhortivi quidam [...] & [...] apud nos, qui micas quasdam Logices & Physices ruspantes, caete­ras omnes gemmas sicco pede transiliunt) sed in in omni] non arte tantùm & scientia, sed sapientia] quae utras (que) complectitur; non Hebraeorum, quos dilexit, sed Aegyptio­rum] inter quos vixit. Non dubito, quin idem vobis in mentem venerit audienti­bus, quod mihi meditanti, scire jam libenter velitis, quaenam fuerit illa [...] illa sapientia Aegyptiorum, in qua Moses noster erat eruditus; ut inde com­prehensi aliquid vos etiam teneatis, quo exactiùs ad tale exemplar conatus vestros accommodaretis. Circumferuntur (ut nostis) 14. libri sub nomine Aristotelis, de secretiori parte divinae sapientiae juxta Aegyptios. Hos Italicos fecit ex Arabicis Moses Ro­vas, Latinos ex Italicis, Petrus Nicolaus Faventinus; perpolivit postea & edidit Iacobus Carpentarius. Sed dubitant Docti, an partus iste sit Aristotelicus, vel ab Arabico quo­dam Tenebrione supposititius. Certè praeter speculationes nescio quas steriles, de Mentibus & separatis substantiis, de Aegyptiaca sapientia (prout ad nostrum spectat in­stitutum) vix integram invenies sententiam. Hujus igitur potiùs synopsin, ex infinitis sparsim antiquioribus contextam, per Sixtum Senensem lib. 2. Bibliothecae sic habete: Sapientia Aegyptiorum quadruplex invenitur Mathematica, Physica, Theologica, & Mo­ralis. Mathematica (juxta Diodorum Siculum, Diogenem Laertium, Iamblicum, Philo­nem Iudaeum, & Christianos, Clementem Alexandrinum, Eusebium, Augustinum & alios) reducitur (ut vulgò fit hodiè) ad puras scientias & mixtas. Mathematicae purae sunt, Arithmetica & Geometria, mixtae Astronomia & Musica, Graeci addunt Opticam, sed non invenio, an haec Aegyptiis Antiquitùs innotuerit. Physicam illorum agnoscunt o­mnes à Peripatetica nostra (nisi forsan in modo proponendi) non multum differre. Sed Theologia illorum erat aliquo modo abstrusior, juxta Clementem Alexandrinum lib. 5. stromatum secundum illorum triplex scribendi genus. Prima erat [...], in usu vulgò ad scribendas Epistolas, quam commodè quis reducat ad Gram­matice-Rhetoricam. Secunda [...], peculiaris tantùm Sacerdotibus in rebus sacris delineandis. Sed palmaris [...] erat tertia [...], per sculpturas quasdam in morem Emblematum obscuriùs tradita, quae rursus erat bipartita, [...] (utor Terminis Clementis à vobis sat scio, satis intellectis, licet ulteriùs non explicentur) & in tanta varietate rerum, ferenda sunt compendia, ut exitus tandem inveniatur. [...] ista scriptura literas proposuit usitatas, sed verba mysterium adumbrantia, exempli gratia. Ibis à Scarabeo accipitris pulchritudinem parti­cipat, hoc est Luna à Sole, Dei pulchritudinem, nempe lucem mutuatur; quae imago est divinae pulchritudinis, [...] vero quae res secretiores non per literas, sed per Imagi­nes quasdam (ad morem Scripturae, quam habemus Mexicanae) exhibuit. Tripartita rursus fuit; Imitativa, Tropica, & Aenignatica: Imitativa retinuit in charactere rei sig­nificatae quandam similitudinem, ut Solis in circulo; Lunae in Menisco: Tropica, conditionem▪ vel aliquam saltem analogiam, ut fortitudinis in leone, libertatis in equo, impudentiae in Crocodilo, in pisce odii. Aenignatica utrius (que) commistionem. Ita sceptrum oculatum & auri­tum, Deum omnia moderantem, videntem & audientem depingit. In quo genere celebre est illud Scytharum, referente Sixto Senense Hieroglyphicum apud Pherecydem Syrum. Quorum Rex Idanthurus, Dario vastitatem illis per literas minitantî, Murem, Ranam, Avem, jaculum & aratrum remisit. Quibus interpretatus est Orontopagas Tribunus mi­litum, significare se illos per Murem habitationes; per ranam, Aquas; per avem; aerem; per jaculum arma; per aratrum, agros Dario tradituros, sed sagacior Xyphrodres qui­dam è contrà hunc sensum subolevit; Nisi Persae tanquam aves avolarent, aut tan­quam mures terra, aut ranae aquâ, quam citò se absconderent, parata sic fuisse in e­os Scytharum jacula, ut qui caest non erant, captivi ad aratrum relegarentur. At (que) sub talibus latuit involueris Aegyptiorum Theologia, ne vilesceret nimiùm accommodata [Page 7] ad vulgi captum. Quarta species ipsorum sapientiae erat moralis, complectens (ut apud Peripateticos) Politica simul cum Oeconomicis, cujus leges & instituta Mercurius il­le Trismegistus (sic dictus quia Philosophus, Sacerdos, & Rex maximus) descripsisse le­gitur. Contractiùs haec proponunt Hieroglyphici in tribus circulis inter se connexis & intermediis, ut invenietis apud Pierium lib. 38. quibus totam Encyclopediam, in Ratio­nali, Naturali & Morali cognitione comprehensam exhibent. Hisce circulum majorem, reliquos ipsos tres minores ambientem circumducunt, quo Theologiam designant, ut inde innotesceret, primò artes istas ancillares ita complexis quasi brachiis incedere ut impossibile sit, unam perfectè tenere abs (que) alterius quadam notitia. Deinde omnes ita junctim Theologiae famulari, ut non audent extra ipsius limites vel latum unguem evagare. Quaeritur hîc opportunè, num chymia etiam & Magia, non naturalis illa, sed diabolica, qua Iannes & Iambres Mosi restiterunt. 2. Tim. 3. ad hunc orbem sa­pientiae Aegyptiacae pertinuerint? chymiam floruisse apud Aegyptios, evincerent non­nulli ex nomine ipso, quod à Chamo Noachi filio profluxisse autumant, Authore Delrio Iesuitâ lib. 1. disquisit. Magicarum cap. 5. q. 1. ex libro Plutarchi de Iside & Osi­ride; & ex libro Mercurii Trismegisti de chymia, qui nuper è Germania lucem aspexit. Sed vel incerta sunt isti omnia, à Tenebrionibus talibus nugis addictis excogitata, & credulis obtrusa; vel seriùs ista Ars Chrysopoetica Aegyptiis innotuit. Quanquam li­bros eorum ea de re ustulatos fuisse, in Dioclesiano apud Suidam accipimus. Diaboli­cis autem superstitionibus Mosis sacratum ingenium indulsisse, tam alienum videtur à vero, quàm ille à talibus Impostoribus. Rectè Irenaeus. Novit forsan hujusmodi, sed ut refelleret, non ut amplecteretur, habuit scientiam, sed non usum.

7. Prolixior fui, quàm par erat, in istis abstrusioribus ad certa capita revocandis, unde reprehenduntur quidam, qui artes omnes ut Theologiae noxias aversantur. Ve­tus est haec quaerela, & ab heroicis ducta temporibus; quapropter non supervacane­um prorsus erit, quid de hac re sit sentiendum paucis attexere, & objectamentis con­trasentientium strictim respondere. Ingerunt primò illud Apostoli: Videte ne quis vos depraedetur per Philosophiam Coloss. 2. & abolebo sapientiam sapientium. 1. Cor. 1. & stulti facti sunt (nempe Ethnici Philosophi) in ratiocinationibus suis, ad Rom. 1. ratio videtur aperta Genes. 6. Quia Omne figmentum cogitationum cordis humani [...] tantùm est malum, & qui accumulat talem sapientiam, accumulat dolorem Ecclesiast. 12. sed facillimè ista inde dissipantur unde fuerant collecta. Non enim loquitur Apostolus absolutè de Philosophia, sed de inani (ut ibidem Textus habet) per Philosophiam de­ceptione; quae juxta traditionem hominum est, & elementa mundi, & non secundum Chri­stum. Nec rejicit Solomon simpliciter humanam sapientiam; sed comparatè, ad coele­stem doctrinam; quatenùs illi opponitur à malè institutis quibusdam Philosophis, nec illi ut oportet, inservit. Jam quòd secundò adferunt ex Patribus, Tertulliano, Lactantio, Cypriano, Chrysostomo, Ambrosio, Hieronymo. Item ex concilio Carthaginensi 4. cap. 16. Episcopus Gentilium libros non legat, ut nec Haereticorum; nisi pro necessitate, aut tempore, referente Gratiano dist. 37. Canone Episcopus; Vna eadém (que) manus vulnus opem (que) tulit. Nam explicant seipsos ibidem iidem Patres. Ambrosius, legimus aliqua, ne neg­ligantur, legimus ne ignoremus, legimus non ut teneamus, sed ut repudiemus, velut Haere­ticorum & Ethnicorum libros, sicut Glossa interpretatur. Hieronymus, discimus ista, non ut sequamur, sed ut judicemus, sicut Moses Aegyptiorum sapientiam in cap. 1. Danielis. Ad Paganorum vanitatem revincendam, addit Augustinus, lib. 13. contra Faustum Manichae­um cap. 16. non ad Authoritatem amplectendam. Ad Eruditionem (quae Gratiani est de­terminatio) non ad voluptatem; ideo (que) asserit, Gregorium Episcopum quendam repre­hendisse, non quòd Grammaticam didicisset, sed quia vice Evangelii hujusmodi popu­lo exponebat. Tertiò nugantur isti ignorantiae Patroni, Rationem subjiciendam esse Fidei, nec spiritum sanctum includi cancellis Philosophicis. Quis dubitat? Nec enim opponimus Philosophiam Theologiae, sed subordinamus; volumus ut ad Theologiam, & ad caeteras professiones viam sternat, non ut in illis aliquid praecipiat. Vel praecipiat de tractandi modo, non de rebus tractandis. At mysteria (inquiunt) divina non con­gruunt regulis Logicis, Et multa occurrunt in Philosophia, praesertim Peripatetica, quae Theologiae adversantur, Iust, in lib. quodam cont. Arist. Ut fusè docet Lutherus & alii. Respondetur, quae supra rationem sunt, rationem non tollunt, sed perficiunt, & ad altiora per fidem elevant, si quid autem in Philosophicis occurrat, quod fidei certitudini non ced at, Artificibus im­putandum est, non arti, quae flectenda est semper ad illius normam à qua omne bo­num [Page 8] descendit. In summa, errores Philosophorum non sunt praecepta Philosophiae; nec negat, vel oppugnat Philosophia, quae non tractat, sed sublimioris esse speculationis a­gnoscit. Tertulliani aut Cypriani errores nemo impingit Theologiae, ut nec Galeni aut Paracelsi, Medicinae. Non invenient igitur in hujusmodi offuciis molesti quidam Declamatores aliquod inertiae suae tectorium, qui sapientiam hanc multiplicem, quam capere ipsi non possunt, carpere non desistunt. Nam ut rectè noster Baconius, operis mi­noris Secunda parte & 6. capite, ut domus firmiter structa & munita, tum imprimis gra­ta sentiatur, cùm tempestates saeviunt: Ita Logica, Mathematica & reliqua ista Aegypti­orum spolia, tum locum inveniunt; aut cum domì difficultates obstrusiores solidè sunt expediendae, aut foràs, cùm hostis Panurgos talibus machinis & cuniculis, finibus no­stris insidiatur. Quid enim Juliano aut Luciano alicui reponeret [...] Theo­logus? Qui arcam, ut minùs angustam Noacho, & tot animalium speciebus irrideret? At (que) eruditus ut Moses, demonstrabit cum Buteone non fuisse tantùm Noacho, & animalibus locum, sed spacium etiam satis amplum ad alimentum illis necessariò recondendum. Ita Aegyptiacis instructus thesauris, ex ore praepotentis Dei, observabit in sacris literis, de fabrica mundi, de terrae basibus & valvis, de maris vinculis & vectibus oracula Physi­ca; oracula Optica, de Fontibus & incunabulis lucis, & tenebrarum; Oracula Astronomi­ca, de Mazzaroth, Iob. 9. 9. Orione, Arcturo, cum Filiis suis; Oracula Geographica de Terrae mensu­râ, & Regionum situ; Iob. 32. 38. Oracula demum Chronologica, de Festis & Annorum periodis, sive Epochis; Amos. 5. 8. oracula demum Isoropica de Ponderibus & Mensuris liquidorum aut Siccorum, quae necesse est ut alius harum rerum nescius, aut sicco pede transiliat, aut turpiter suam ignorantiam Profanis deridendam propinet. Si unquam igitur recurrendum esset ad haec arma, arripienda jam sunt praecipuè (tanquam Asinae maxilla à Sam­psone) ad obsidentes undi (que) Philistaeos reprimendos. Etenim, ut illorum Tricas non immorer, qui sua somnia proponunt incautioribus sub nomine Sobriae Philosophiae; Quis Imperitus Logices Jesuitica haec commodè discutiet? propositio mixta ex vocali & mentali est legitima? quis Physices aut Metaphysices ignarus, refellat, aut intelligat ipso­rum placita de quantitate sine extensione, de corpore sine loco, de Accidentibus sine subjecto, de Materia sine forma, de potentia quadam obedientiali activa, qua divina vis infinita creaturae communicetur? Quae quidem latentèr instillant Philosophicis, quò faciliùs (quae his innituntur) opinionum quae alunt monstra, in Theologicis admittantur. Pro­fitetur hoc Franciscus Zuarez Disput. Metaph. 5. q. 3. disput. 14. Tenendum est (inquit) in corruptione remanere quaedam accidentia in materia, quia haec opinio magis favet veneratio­ni reliquiarum. Sic confirmare conatur Albertinus spisso volumine, dogmata omnia Pontificia, ex principiis Philosophicis. Quod & Gretserus ante eum tentavit, ex prover­biis Germanicis. Ita undi (que) inspergunt fermentum ad totam massam corrumpendam. Quo suspectiores debent esse vobis ( Adolescentuli) & cautiùs legendi, nisi parato & acu­minato ungue, ut hujusmodi notentur. Postremò, cur ità invaluit nuper Sociniana & Pelagiana haeresis, nisi quia [...] quidam & [...] inciderint in ipsorum libros, qui inter Sophisticas quasdam subtilitates, & solidas consequentias, non didicerunt anteà distinguere? Aranearum (ut nostis) telae sunt summo Artificio contextae, & Poma So­domae aspectu primo sunt speciosa, sed si haec vel illae rigidius paulò tractentur, faci­lè dissolvuntur, & in cineres abeunt. Quàm autem laudabile fuit Cushaeo, Achitophelem propriis artibus ad suspendium adigere? Et Davidi Goliatho caput proprio Gladio ampu­tare? Utcun (que) autem intumescunt Jesuitarum utres, pungas tamen illas (ut opor­tet) & sentias citô flaccessere. Sed opus est hic industri [...], opus est nocturnâ & diurnâ manu & calamo, nec abesse debet acumen, aut assidua, & accubua exercitatio, non deste­ctendum est ad Epicuraeorum symposia, aut Stoicorum schismata, (qui inter caeteras o­mnes sectas antiquitùs Paulum oppugnarunt Act. 17.) sed Majorum vestigiis constantèr est insistendum. A Grammaticis, & linguis ad Rhetoricam, ab his ad Mathematica, Phy­sica, Moralia, Metaphysica, ab istis, ad altiora; prout exigunt hujus loci statuta, grada­tim est ascendendum. Moses Baccalaureus hîc (ut videtis) vel Magister inter Aegypti­os, inter Hebraeos postea Doctor & Ductor emicuit. Quanto autem cum profectu, re­stat ultimò, ut jam pensitemus.

8- Erat (que) potens in verbis & operibus suis] Quid voveat dulci Nutricula majus alumno, quàm sapere & fari doctè, quae sentiat? Habete in vobis Sal (clamat Salvator) Marc. 9. à cujus admonemur tribus literis (ut curiosè observat quidam) Sapere, Agere, Lo­qui. Sed quemadmodum sapientia sine eloquentia (conferente rectè Bacono nostro) [Page 9] est quasi gladius acutus in manu Paralytici: Ita eloquentia sine sapientia, est velut gladius acutus in manu furiosi, vel ut Cicero, inanis linguae volubilitas. Utris (que) hic ergo in­structum Mosen nostrum deprehendimus. Nec leviter (ut fit) ad speciem, [...] sed erat potens, non ut gregalis aliquis è literionum turba, sed ut Formatus divi­nâ manu ad destinatam vocationem. Non dictis tantùm persuadens, sed factis com­probans, se coelitus à Deo fuisse selectum ad populum è servitute vindicandum. Quod quibus signis & prodigiis, quibus in obduratos plagis, quâ viâ, quâ vi, quo successu effe­ctum dederit, non opus est ut multis recenseam. Illud potiùs cogitandum, quâ ratione haec praxis Mosis ad nostram imitationem transferatur. Ergò duplex haec in Mose excellentia nobis semper est ob oculos ponenda, ut eruditi pro modulo in omnibus arti­bus & scientiis, non taceamus demum, aut segnescamus; sed in dictis simul & factis elu­ceat Educatio.

9. At (que) hîc si paulò liberiùs vobiscum agam (candidati Juvenes) in notandis nonnullis impedimentis, & ad Ideam propositam expendendis, non erit (ut spero) quis­piam, qui sinistrè illud accipiat, quod dextrè in rem suam porrigitur. Applicet u­nusquis (que), ut lubet, ipse ex proprio sensu loquar, non facilè quispiam se accommo­dabit ad Mosis normam, nisi quasdam voragines & scopulos (quae profectui in hoc cursu literario periculosè objiciuntur) sedulò à principio declinet. At (que) ut generalia quae­dam impedimenta non recenseam nobis cum Transmarinis communia; mihi videntur hujus loci Morbi, numero scientiarum pares, qui quamdiu grassantur inter vos Ju­niores, necesse est ut plurimi in instituto à vobis curriculo languescant admodum pe­riculosè, aut deliquium patiantur. Primum est [...] praepostera in Artibus ag­grediendis, & discendis. Nam quotusquis (que) penè est, qui non refigit limites à Majori­bus positos? Etenim ut de linguis taceam, quas nonnulli hodiè elatâ superbiâ ut tri­viales nimiùm despiciunt, quot quaeso inter vos numerantur, qui totam logicam ab­solverint, priusquam in physica (forsan etiam & Metaphysica) importunè se ingesse­rint? in quibus etiam non certus Author proponitur, nec legitimus progrediendi mo­dus; sed Fragmenta quaedam, aut quaestiunculae temere arripiuntur, quae quam sedem te­neant in tota scientiae structura, & antecedentibus rectè annectantur, aut sequentibus, quae vita est memoriae, (observante Aristotele 8. Topicorum) non admodum sumus soliciti. Desultatoria ista levitas quâ volatica laborant ingenia, abducit semper ab hac Mosis orbita. Nam qui vult esse eruditus, non successivè, sed in omni simul scientia, periculum est, ne in singulis hallucinetur. Non per Abrupta igitur ascensum quaerat Candidatus noster, sed ut scripsit Lucas Evangelium [...] ordine; ne fortè (ut lo­quitur Apostolus) de oscitanter audientibus [...], temerè praecipua praeterfluamus ad Heb. 2. Siquidem in tanta scriptorum & librorum varietate, nescio an praecipuum ho­diè sit instituti cursus vehiculum, delectum facere, & [...]singula ritè disponere. Secun­da hujus cursus Remora, est affectata quaedam Neotericorum imitatio, & Admiratio; non tantùm in dogmatibus ipsorum amplectendis, & asserendis; sed etiam in phrasibus & sty­lo: Si prodeat vel Logica Mexicana, vel Keckermannus quispiam, aut Alstedius in Philo­sophicis; vel Turnerus, aut Lipsius, aut Famianus à Strada Epistolas aut Orationes emit­tant, statim actum erit de Aristotele & Cicerone, qui Majoribus fuere in deliciis. A­cerrimè hoc perstringit Baconus in sui temporis studiosis, quod Alberium Magnum dum adhuc esset in vivis, urgebant ut Authorem Classicum. Non ego cuiquam hîc lauda­bili scriptori quicquam detraho, vel exercitatioribus ingeniis praescribo; tantùm moneo evagari ipsos, non progredi, qui nimium sibi ipsis placentes, praejudicio mallent proprio niti, quàm Patrum experientiâ. Tertium accedit studiorum obstaculum compendio­rum & systematum Abusus, siquidem hisce Capti nonnulli, ad quaestiones explicatiores, Commentarios, & molestam Antiquorum investigationem statim nauseant. Imponere praecipuè hoc fuco non tàm Ramistas quàm Romanistas observavit solertissimè Rex Iacobus perspicacissimus. Sic ut Dictatores audiant Literatorum (quod ambitiosè af­fectant) hoc praesertim nomine quia ex dictatis sapiunt. Tales autem perinde mi­hi facere videntur, ac si quis Biblia solùm legeret per argumenta capitum; aut Patrum scripta per indices. Interim synopses non simpliciter rejiciendas putaverim; possunt es­se Introductoriae ad pleniores tractatus; possunt esse summaria ad reyocanda ea quae le­gimus; tantùm nollem, ut studiosus in illis acquiescat & turgeat. Nam ita incidit in [...] Iesuiticam, quâ se magnificè circumspicit; Doctiores sistit ad tribunal suae vertiginis; quod Quartum esse existimo ad metam tendentibus obicem. Quintum [Page 10] impedimentum videtur esse neglectus istius [...] de qua loquitur Aristoteles 1. To­pic. cap. 2. Hoc est collationis mutuae, sive congressus, quâ lecta vel audita firmiùs memo­riae imprimantur, ut quae singulorum sunt, omnibus communicentur. Nam inter praecipuas studiosi virtutes, In Phaedon. principio. [...], quae didicimus, aliis explicare, enume­rat Plato; à quibus quae liberè impertimus redeunt saepiùs cum faenore. Hanc laudabi­lem Antiquorum consuetudinem, nescio quae Recentiorum expectoravit [...], qui il­lud omissum existimant, quod privatae observationis non publicum lucratur applausum. Sextum sequitur, nonnullorum Bacchica quaedam Intemperies, quâ sub praetextu libe­rioris genii, ingenia & callati gradus, non sine summo Religionis, famae, & Academiae scandalo, potui & fumo consecrantur: De quibus quid dicam ( Fratres) Periculosiùs hi reconduntur in popinarum carecto, quam ut per omnes ministros Regios possint indè cum Mose extrahi. Vltimò noxia est huic progressui, praepropera aliorum ad praxin fe­stinatio. Hi docere gestiunt, priusquàm rectè aliquid didicerunt; quos hodiè haeren­tes in parvis, cras intonantes pro Concione conspicies. Utinam seriò illud excole­rent, quod summâ cum eruditione & gravitate superiori anno ex hoc loco acceperint; tum fortassè diutiùs sederent in hac Civitate, Per. D. Kilby Ling. S. Pro­fess. Regium. quoadus (que) virtute ab Alto essent instructi­ores. Nec capitibus Doctorum imminerent, priusquam ad pedes alicujus Gamalielis Tyrocinium deposuissent, cursum (que) suum confecissent. At (que) isti sunt scopuli ( A­dolescentes Ingeniosi) ad quos quamplurimi illiduntur. Istae syrtes, quas humilitate, Con­stantiâ, [...], invictâ animi fortitudine, seriâ Dei invocatione superavit Moses, ut tandem Terram promissam cum populo Dei consequeretur. O si easdem flammas con­ciperent juvenilia vestra pectora, quàm juvaret tandem ( passibus licèt non oequis) tam illustria tanti Herois premere vestigia? Nam quid haec historia nos admonet, inquit gravis Author Gregorius Nyssenus? Nil aliud profectò, nisi cùm omnes inimicos device­ris, Aegyptium, Lib. 1. de vita Mosis ad fi­nem. Amalecitam, Idumaeum, Madianitam, cùm Aquas transieris, cùm nube illuminatus fueris, cum ligni virtute dulciores aquas biberis, lapidis fluenta potave­ris, coelestem panem commederis; cùm munditate & castimoniâ iter tibi ad montem confeceris; cùm Tubarum sonitu in monte, divina Sacramenta didiceris; cùm in caligi­ne vix penetrabili ipsi Deo appropinquaveris, ac ab eo Tabernaculi mysteria, & Sacerdotii dignitatem perceperis; cùm tui cordis fueris lapicida, ut in ipso divina eloquia à Deo exararentur; cùm aureum idolum deleveris, hoc est avaram cupiditatem è vita sustuleris, cùm adeò exaltatus fueris, ut Baalamicis artibus, aut Jesuiticis capi nequeas; cùm tibi germinaverit Sacerdotii virga, non humiditate terrenâ, sed à seipsa nucem producens, cujus cortices amari & austeri, nucleus ad comedendum suavis & utilis; cùm omnes qui audent adversus te insurgere, aut terrâ obrueris sicut Dathan; aut igne absumpseris, ut tumultuantes in causa Corah; cùm constitutus in aeditiore hujus terrae tumulo, oculis neutiquam caligantibus, & facie radios ejaculante coeleste Canaan aspexeris; in­trabis tandem in optatum Domini gaudium, non hominibus, sed Angelis ducentibus exequias. Ad tale nos effingat exemplar, Deus Pater in Filio per Spiritum Sanctum, cui uni & soli sit omnis laus, potestas & Maje­stas, in saecula saeculorum. AMEN.

CHRISTUM adductum & relictum Hierosolimis quaesirum postea à Parentibus, & post triduum inven­tum, sedentem in medio Doctorum, & negotia Patris pe­ragentem, compellatum demum à matre, & suaviter, seipsum defendentem, comprehendit hic brevis tex­tus, quem discutiendum coram vobis proposui. Vobis dico ( Adolescentes) quos insistere Salvatoris vestigijs, coetus tales adire, templi terere vestibula, inter magistros versari, disputationibus interesse, negotia Patris coelestis eodem modo attendere, admonent quae humeros ve­stros ornant hodie, candoris & simplicitatis insignia, ut si Parentes forsitan vestri, eodem modo vos in hoc loco quaererent; non in commessa­tionibus, & ebrietatibus, non plateas circum cursitantes, non apricances ad solarium, non per agros palantes, non supine in lecto oscitantes, non quovis modo ganeonibus im­mixtos invenirent; sed in templo, inter Doctores, in Scholis, inter disputantes, in Bibliothecis inter libros, utiliter occupatis gratularentur, & gauderent. Affectus Parentum quo in liberos propensior, eo acrior urit dolor, si quid illis adversi eve­nisse suspicantur. Hoc cum insideat omnibus ex naturae lege, credibile est multô ferventiùs per gratiae flabra, in hisce Parentibus exaestuasse. Observaverant siqui­dem in hujus pueri genesi, miraculorum omnium compendium; Nativitatem denun­ciatam, Patrem non hominem, sed Spiritum Sanctum, Virginem inumbrantem, incuna­bula Dei praesidio munita, Circumcisionem Simionis & Annae illustrem vaticinijs. Nec exciderat proculdubio Zacharias mutus, aut praecursor ad appulsum embrionis [Page 12] in utero materno subsiliens. Et quanquam apocrypha videntur ista, quae de Christi adolescentià, nescio à quo tenebrione consarcinata, circumferuntur: credi­bile est tamen totum pueritiae progressum, aliquos latentis Divinitatis ejaculatum fuisse radios; In dictis, in factis, in obsequio, in pia, & suavissima conversatione; quo solicitiùs singula observabantur, eo omnium oculos & ora potentiùs in se convertit. Quos gladios igitur existimabimus, praecordia talis Patris, & Matris tra­jecisse, cum illum amissum quaerebant, quem praesentem tanti faciebant. Rapit atten­tum pia cogitatio, ad illud inter Jerusalem & Nazareth itinerarium, ut defixiùs intu­eatur maestum senem, cum tristissima conjuge, cognatos singulos prensantes, & de Fi­lio Jesu interrogantes. Jesu semper erat in ore, gementium, & redeuntium; Jesum personabat, triduana ista per compita Hierosolymitana inquisitio, ut nihil dicam de noctibus vix quieti datis, de lugubri colloquio, de immixtis lachrymis, de tacitis suspirijs, quia properandum est potiùs ad catastrophen, qua laetiora exhibentur: Sedet in me­dio Doctorum puer duodecennis, stuporem incutit audientibus, interveniunt Parentes, & attonito Josepho, mater loquitur. Fili [...]mi cur ita fecisti nobis, Ecce Pater tuus, & ego, anxij quaerebamus te? Tunc dixit ad eos, Quid est quod quaerebatis me? An nesciebatis o­portere me in ijs esse quoe Patris mei sunt?

2. Non existimandum est Virginem modestissimam Filium ex abrupto inter­pellasse, aut coram tot Doctoribus, & auditoribus disserentem corripuisse, sed seorsim remotis arbitris suaviter postea compellasse. Indicat hoc vocabulum affectus plenissimum, Fili mi, nec tam increpationem ista sonant (ut voluit cum Ambrosio, & Bonaventura, Calvinus) quàm ex materno amore, aut dolore, aut admiratione erumpen­tem querimoniam. Ac si dixisset, Te non latet, ( Fili) quam ardenti affectu Pa­ter & ego, te prosequi [...]ur, & quanto animi cruciatu à te divellimur. Si placuisset hic diutius commorari, cur non nobis significaveras, ut vel diutius hic te expectare­mus, & non per tot molestias in via, in urbe, in hospitijs, inter cognatos & alios, tanta cum anxietate quaereremus? Ubi non tam reprehendit quod fecerat, quam expo­stulat ten [...]rrime quare fecerat. Cur te clanculùm subduxisti? quare tanto maerore voluisti nos tui charissimos afficere? Quibus apposita est Filij responsio; Divino hoc egi consilio, nec periculum erat ne aliquid adversi mihi accideret. Non erat igitur quod me quaereretis, dum (que) Patris coelestis jussa perago non est quod vos doleatis.

Verba continent (ut videtis) justissimam Salvatoris ad Parentes apologiam, ut quoe­rentibus, & admirantibus plenè satisfaceret, Subduxi me eo animo, ut liberiùs meo muneri vaca [...], vobis hoc non significavi, ut altiora molienti impedimento non essetis.

• Summa igitur pietate & arti­ficio, interrogata, in terroga­tis opponit, & duo praestat.
  • 1. Objecta diluit. Quid est quod quaerebatis me?
  • 2. Seipsum defendit. An nesciebatis oportere me, in ijs esse quae Patris mei sunt?

Primum exhibet enthymematis cujusdam conclusionem. Non eram à vobis anxiè quaerendus, Secundum rationem, quia Patris coelestis jussa exequentem, non oportet vos me interturbare. Interrogationes enim in Scripturis varios sensus ingerunt. Quae­dam simpliciter exigunt responsum, ut, quem quaritis? Jo. 9. Aliae indignationem ex­primunt; us (que) quo patiar vos? Quaedam deprecantur, ut exurge Domine, quare obdormis? Quaedam queruntur, ut quid Deus repulisti me? In nonnullis latet commiseratio, ut, quo­modo sedet sola civitas? In alijs repulsa, ut quid mihi & vobis filij Sarviae? Est & ubi interrogatio denotat admirationem, ut quomodo cecidisti de coelo Lucifer? Sed fre­quentiùs negationem, ut quis cognovit sensum Domini? Cyrillus Alexandrinus de recta fide ad Reginas, primam interrogationem negare, secundam affirmare contendit, ut commistio sit, Non vestrum erat me quaerere, quia sciebatis in ijs, quae Patris sunt oportere me esse. Quod eodem cum interpretatione superiùs allata prorsus re­cidit. Et quanquam interrogatio (ut vulgò dicitis) non sit disputatio, redigi tamen frequentèr potest ad vestras formas, ut in praesenti negotio. Non oportet Filium, parentes anxietate afficere; tu autem Patrem & me sic affecisti, ergo videris fecisse. quod non oportuit. Distinguit textus implicitè de anxietate in majore, quod alia sit ex suspicione, ignorantia, vel affectu Parentum incautiori, alia ex justis contracta causis, & primam non impingere Filio reprehensionem sed secundam. Animadvertite [Page 13] quàm latè se fundit vestra Logica, quam Spiritus sanctus hic occulit sub istis inter­rogationibus, quarum prima se exhibet elencticè ad objecta diluendum. Quid est quod quaerebatis me?

3. Cum prudentèr & sapienter interrogaverit mater (inquit Stella) prudenter & sapienter respondet Filius; nec tanto plausu acceptus in Doctorum medio, dedi­gnatur pauperes Parentes Apologetico alloquio. Sunt qui à ligone ad purpuram evecti, de viliori Parentum conditione non libenter audiunt, consanguineos, & affines ab alto despiciunt, sic ut beneficii ducant loco; si nutu tantùm cognoscantur. Sed archetypon hoc humilitatis, vix citiùs videt Josephum fabrum, & Mariam non ita gem­mis tunc radiantem, ut idololatricae hodiè ipsius statuae, quam secedit à stupente tur­ba, ut assuetum illis praestet obsequium; loquuntur? audit, interrogant? respon­det; Suadent illi reditum in Nazareth, Luc. 2. 51. descendit cum iis [...], & erat illis libentissimè subjectus. Numquid igitur tibi molestum sit subjici ho­mini propter Deum, quandoquidem pro te Deus voluit hominibus subjici? Copiosi sunt Patres in hoc argumento, quod ipse tantum in transcursu attingo. Non est ista infirmitatis, sed pietatis subjectio (inquit Ambrosius.) Tu matri plura debes, quam abreptus hujus saeculi luxurioso sodalitio, valeas (ut oportet) aestimare. Nam ut omittam ventris longa fastidia, partus periculum, sanitatis, propter te, tot oppignorata discrimina, cum ediderit quod optavit, partu tantùm solvitur non timore. Quid anxietates Patris loquar, & multiplicatos census, alienis forsan [...]bus, ut tibi vacaret in Doctorum medio, hoc in loco sedere? & nonne pro his ob­sequia saltèm oportet rependi? Transtulit haec Origenes ad spiritualium Patrum & Tutorum, Hom. 20. & Curatorum reverentiam. Si Jesus (inquit) filius Dei, subjicitur Joseph & Mariae, ego non subjiciar Episcopo, qui mihi à Deo ordinatus est Pater? Non sub­jiciar Presbytero qui mihi domini dignatione praepositus est. Videat interea is qui melioribus est praepositus inferior, ne superbia intumescat ex eo quod major sit; sed sciat ita meliorem subjectum, quomodo & Jesus subjectus fuit Joseph. Sed ista fre­quentius excidunt, quia Iesum, vel praesentem, vel amissum dolentes non quaerimus, vel quia sive adsit, sive absit nil pensi habemus. Quare operae pretium erit, prius­quam ad ulteriora delabimur, quomodo Christus sit quaerendus pensiculatiùs de­spicere, ne fortè indignantèr ab ipso audiamus, vel non omninò vel praeposterè, Quid est quod quod quaerebatis me?

4. Constat non obscurè ex textu Christum à suis amitti posse, non ut prorsus discedat, Homil. infra octavum Epi­phaniae. (sicut optime Bernardus) sed ut lateat. Nam qui ubi (que) est per potenti­am, & sapientiam; ubi (que) tamen non invenitur per suavitatem, & misericordiam. Amittitur autem negligentiâ & securitate: nobis dormientibus inimicus homo spargit zizania Math. 13. Amittitur ignorantiâ; quia tu repulisti scientiam ego repellam te Hos. 4. 6. Et annon ille Deus odio habens iniquitatem, in cujus conspectu stulti & mendaces non stabunt? Psal. 5. Quid quod ascendunt nonnunquam spinae hujus sae­culi, & contristantur ipsius spiritum, sic ut meritò se subducit, ubi vili se sentit aesti­mari. Ita Spiritus Domini recessit à Saul, & exagitabat eum spiritus nequam à Domino 1. Sam. 16. Postremo amittitur Christus, praecipiti quadam & temeraria de nobis con­fidentia. Vidisti virum sapientem in oculis suis, spes est de stulto magis quàm de eo Proverb. 26. 12. Tu igitur qui per fidem stas, noli altum sapere, sed time, ad Rom. 11. At (que) ita dum amittitur multifariàm, non in quavis turba invenitur, aut in quoli­bet hospitio; Non invenitur semper inter cognatos & nobis notos, hoc est, in carnali societate, ut accommodat glossa. Nam ita investigabant eum Josephus & Maria, & non inveniebant. Can. 3. Vix obviam fit illis in plateis aut lectulo. Nam ita quaesivit sponsa & non invenit. Jam verò qui Aulae aut magnatum terunt vestibula, ut inter am­bientium aemulationes sportulam auferant, vel propter panes illum sequuntur, non pastum animae; ut cum Juda portent marsupium, & non aestum diei cum operariis; Du­bitandum an tales se potius quaerant, quam Servatorum. Non nominandi igitur sunt in hoc nostro scrutinio. Quem Moses invenit in rubo, inter spinas; pro tempo­re amisit Salomon in thalamo inter rosas. Quem reperiunt pastores in praesepi, non a­gnovit Herodes inter aulicos. Adfuit latroni in cruce, qui urgenibus primariis Sacer­dotibus noluit respondere. Sic mater hunc retinuit in Aegypto; quem hic amisit in festo, ut intelligamus quam periculosior sit hujus mundi affluentia, quam tribulatio vel persecutio. O bone Jesu quam multi profiteutur te, qui non quaerunt te? & [Page 14] quam multi quaerunt, qui non inveniunt? quia non quaerunt tuo ductu, ut Parentes tui, sed impulsu proprio, ut traditores tui. Quaerendus est igitur Salvator, Paren­tum exemplo, primo dolore, deinde diligentia, tertio in Doctorum medio. Pater tuus & ego dolentes quaerebamus te. Non seorsim quaerunt Pater & Mater, sed collata operâ, nec siccis oculis, sed singultienti cordis desiderio. Ut enim navis fatiscit cito si arentibus arenis insideat: ita anima destituta paenitentiae fluctibus non po­test in portum tranquillitatis transfretare. Sed opus est hic diligentiâ; non tepide, non negligenter, non perfunctoriè quaerit sponsa, sed surgit, & circuit civitatem, ut inveniat quem diligit anima Cant. 3. Postremo non inter haereticorum caetus, aut otiosorum latibula, aut pergraecantium lustra inveniendus est haec Patris sapientia; sed in templi penetrali, inter Magistrorum, & disputantium congressus. Si nescis ô pulcher­rima inter mulieres ubi pascit, aut ubi cumbit in meridie, quem diligit anima tua, e­gredere per vestigia ipsius gregis, Cant. 1. & pasce capellas tuas ad pastorum Tabernacu­la ne seriùs forsan invenientes sic corripiat Animarum pastor, quid est quod aliter quam praecepi quarebatis me? Nam sicut ovis perdita, talis vagatur, qui pastorum, & dilecti gregis non insistit vestigiis.

5. Nulla est tristitia in hoc mundo, cui aliquo remedio non possit provideri; sola Dei jactura, solatium non habet, sed quo externis fomentis diligentiùs mitigare sa­tagis, eo acriùs intus pungit, & depascit penetralia. Bona direpta suppleant ami­ci, incendium extinguant vicini, morbos corporis depellant medici, injurias Juriscon­sulti: Sed fuerunt mihi lachrymae panes, die & nocte (inquit David Psal. 41.) dum dicitur ubi est Deus tuus? Absente Domino, plaga diffluebat, nec quiescebat: renu­ebat consolari anima mea. Tanti interest ut adsit, & evigilet Servator in succusso hoc nostro navigiolo. Magister non est tibi curae quod perimus? Mar. 4. 38. At nos inte­rea, quaerimus alia, quaerimus alibi quàm oportet, & lassatis tandē in persequendis carnis & mundi lenociniis, ultima & serior vix incidit de quaerendo Jesu deliberatio. Saulus quaerens Asinos, invenit Regnum: at nos nimium hujus mundi regno, sordidè mancipati, ad illum qui portavit vix pervenimus asinum. Apertiùs ut vos allo­quar ( Adolescentes ingenui) primò scaetiam jam vos intratis, ut in Magistrorum me­dio Christum cum parentibus quaeratis. Et quanquam in se amarae sint, ut Aquae Hiericuntinae, hae vestrae disciplinae, praesertim sicut conqueritur Augustinus, ubi no­men Christi non legitur; pietatis tamen & fidei si condiantur sale, tanquam stella Magos, vos deducant ad domum, in qua aurum, & thus, & myrrham confirmatioris judicii, puerulo Jesu offeratis. Ne divertant igitur vos ab hoc illustri curriculo, male feriati nonnulli ardeliones qui [...] (verba sunt Clementis Alexandrini lib. 2. Paedagogi cap. 1. caeteris pestem in­halantes praesertim qua ipsi inficiuntur. Colliment eò potius vestra studia, ut Christum Jesum inveniatis, & inventum arctissimis amplexibus retineatis. Quis dabit me (inquit Bernardus) tuis inhaerere vestigiis, & sic currere post te, ut quando (que) apprehendam te? Inertes certè futurae sunt vestrae artes, gradus gravamina, ludi­bria quae induistis profectus insignia; si pluris apud vos sit in Grammaticis thematis alicujus quàm Christi iuter Doctores investigatio, aut plus operis impendatis medi in­ventioni in Logicis, quam mediatoris in Theologicis. Sit cibus igitur vester & potus fa­cere illius voluntatem, qui vos in hoc stadio literario constituerit. Nam occupatum invenerunt Christum parentes dum hic quaerebatur; quod secundo in loco est perpendendum.

6. An nesciebatis oportere me in iis esse quae Patris mei sunt] Ut primus Genescos ver­siculus, quin (que) quasi vocabulis, quatuor jugulat errores (sicut habet compendium Scholasticae Theologiae lib. 2. cap. 1. In principio] mundi aeternitatem; creavit] materiae ne­cessitatem; Deus] Angelorum adjutorium; coelum & terram] Manichaeorum diversum à Deo, terrae conditorem; Ita tria hic in textu indigitant verba totius veluti Christianismi catechismum. Nesciebatis] sanctorum infirmitatem; oportere] patris mandatum; esse in iis] filii obedientiam; de quibus in transcursu accommodatiora praesenti negotio, libet tantum annotare. Inter Scholasticos, & Canonistas nota est ista distinctio inter nescien­tiam, ignorantiam, & errorem (referente Pelberto de Themeswar) quod nefcientia ne­gat scientiam eorum, quae scire quis non tenetur; & haec secundum Dionysium (sive verum sive fictum) Areopagitam, est aequè in Angelis & beatis, ac hominibus. Nam manifestus est locus ad Ephes. 3. 10. innotuisse per Ecclesiam imperiis & potestatibus, [Page 15] quae in caelis sunt, vocationem gentium, juxta multiformem Dei sapientiam, quam ante adventum Messiae aliquo modo nesciebant. Vid. Alten­staig. in ver­bo nescientia. Ignorantia privat cognitio­ne debita inesse, Error addit perversam voluntatis affectionem, qua non vult ali­quis illud intelligere, quod scire & potest & debet. Sed scriptura non se dimittit ad tales criticismos, Quare [...] hoc in loco, non arguat supinam Josephi aut Mariae ignorantiam, multo minus errorem crassum; sed instituendam suo loco, & tempore non compertam notitiam. Unde non tam reprehendit illos hic Servator; quam instituit & seipsum defendit: securi esse potuissetis de mea absentia ( dulcis­simi Parentes) quem non hominem tantum, sed Deum multis certissimis indiciis esse cognovistis. Num metuebatis ne cruciarer fame, aut vexarer frigore, aut aliqua in­juria in plateis, in hospitio, in foro, tenella haec mea aetas afficeretur. Non erat cur vestram confidentiam hujusmodi torqueret solicitudo, quia potius nunc intelligatis velim (quod hactenus vobis non innotuit) adultiorem hanc meam adolescentiam, ad munus à Patre caelesti demandatum ulterius me vocare. Ferenda est igitur in po­sterum mea absentia, ut huic praecipuè invigilem. Nam si modum quo hoc fieret adhuc non tenueritis, an nesciebatis hoc certo esse faciendum? Cum Josephus cae­cutientis Jacobi patris manus, ex errore (ut ipse indicabat) decussatim positas in capite Ephraim & Manasseh, pro aetate rectiùs disponere voluisset; renuit Pater, & ait, scio fili mi, scio, & iste quidem erit in populos, & multiplicabitur, sed frater ejus minor, ma­jor erit illo Gen. 48. Eodem modo hic vice versa, Filius Parentes dirigit: Novi Pa­rentes mei, novi quo affectu ista à vobis proferuntur, sed vos nescitis quomodo ali­ter de me coelestis Pater disposuit.

7. Animadvertitisne quomodo Deus charissimos suos, non per saltum, sed gra­datim, ad voluntatis suae cognitionem manducit? Quomodo non vult illos esse doctores in tali professione, priusquam (ut ita dicam) fuerint in caeteris Bacchalaurei? At praecocia nostri saeculi ingenia, primo impetu se putant omnia imbibisse, & in­siliunt plerun (que) in cathedram ad docendum, priusquam probè didicerunt quid sit ad pedes alicuius Gamalielis sedere, & audire. Reprehendit hoc Augustinus in vi­ctore quodam Vincentio lib. 3. de origine animae. Ideo (que) c. 1. Sic illum paternè ad­monet. Quantum apparet ex donis tui ingenii, quae jam tibi largitus est Deus, profecto sapiens eris, si te non esse credideris, at (que) ut sis, ab illo qui facit sapientes, piè supplicitèr instanter (que) poposceri [...]; & malueris errore non decipi, quam errantium laudibus honorari. Vehementius (sed haud scio an tam justè) hoc persequitur Hieronymus in Augustino, Epistola 90. & nonnullis sequentibus, ubi illi Daretis, & Entelli luctam revocat in memoriam; ingerit (que) Bovem lassum fortius pedem figere. Ideo (que) senem à juniori temerè non esse lacessendum. Sed prudentius proculdubio instituit Ep. 4. Rusticum Monachum, & ad id quod collimamus multò accommoda­tius, emittendos esse ex ludo Monasteriorum sive Collegiorum, hujusmodi milites, qui specimen suae conversationis, multo tempore dederint, & qui omnium fuerunt minimi: ut primi omnium fierent. Messis Ecclesiae est in tali herba (candidati Ado­lescentes) quae necesse est ut priùs in hoc vel simili novali virescat, crescat, & matu­rescat, quàm manipulos tritico onustos, in horreo recondat Domini. Samuel bis vo­catus à Domino, recurrit statim ad Eli, licet tunc temporis effaetum & caligantem o­culis, nec ausus est nisi ex senis dictamine puer, vel Jehovae vocanti respondere: tantum abfuit ut illum contemneret, aut censuris configeret, vel sannis deriden­dum propinaret, aut pueruli abreptus petulantia, seipsum immodestius circum­spiceret.

Itá Servator hic ad pedes Magistrorum in pavimento sedet super stoream, (ut colli­gitur ex Ambrosio in 1. ad Cor. cap. 14.) non docens aut doctores irridens, qui pro munere caeteris praefuerunt, aut omnia se scire jactitans, sed modestè illos audiéns, & interrogans, Hom. 19. ut habet textus, id (que) pro aetatis officio, (sicut rectè notat Origines) ut nos doceret, quid pueris, licet sapientes & eruditi sint; conveniret. Ita non sto­machantur Josephus & Maria ad suae inscitiae correptionem; (an nesciebatis) tametsi non intellexerunt verbum, quod loqutus est ad eos; sed recondebant haec omnia in cordis scrinio; donec ex spiritus sancti revelatione, opportuno tempore, plenius percipe­rent. O quanti essent inter nos Juniorum progressus, si ad tam illustre humilitatis ex­emplar, [Page 16] constanter se componerent, uec concluderent sine praemissis, aut jactarent se prius esse actu, quam unquam fuerint in potentia. Certè oportet illos in iis esse & quae Patris sunt coelestis, & quae matris sunt Academiae, qui fratribus in posterum aut filiis sunt profuturi. Quod ingerit pensi necessitatem, ex Patris mandato à nobis, ut superiùs proposui, deinceps prependendum.

8. An nesciebatis oportere me [...]] Quod Salvator monuit de omni­bus Scripturae apicibus Math. 5. Amen dico vobis us (que) dum praeterierit coelum & terra, [...], Jota unum, aut unus apex nequaquam praeterierit, ex lege us (que) dum omnia facta fuerint: illud in hoc monasyllabo [ [...]] oportet, solicitè est attendendum. Plus enim latet in medulla quam cortex primò exhîbet aspectu. Me oportet, & tibi licet, legimus, in Grammaticis, & tanquam impersonalia levi brachio praetervolamus: Sed Theologia his insistit pensiculatius, & aliquid elicit, quod omni­bus officium injungit. De Oratore. Nec dissentit orator. Oportere] perfectionem declarat of­ficii quo semper utendum est, omnibus. Et alibi pro Cornelio Balbo, oportere est consentaneum esse officio, licere, legibus & juri, decere temporibus, & personis. Unde Canonistarum glossa, oportet est verbum necessitatis sed quando (que) honestatis. Necessi­tatem hoc in loco notat (inquit Marloratus) Sed errat haereticus, (reclamat Mal­donatus Jesuita) scilicet non satis habens, ut nisi Christo etiam ipsi, arbitrii liberta­tem tollat. Sed nunquamne legerit apud Scholasticos Jesuita coactionem solum­modo tollere arbitrii libertatem, & non necessitatem? Annon Deus liberrimè agit quod agendum decrevit? vel beatos diceres Angelos libertate privatos, quia sponte jam nolunt, & non possunt, praecipites in scelus ruere? Necessitas igitur hic Servatori incubuit, non ex actionis exigentia, sed ex Dei immutabili decreto. Oportet qui­dem haereses esse 1. Cor. 11. Servum Domini non oportet, id est, non decet litigare, 2. Tim. 2. Episcopum oportet esse irreprehensibilem, nempè hoc spectat ad ipsius mu­nus Tit. 1. Oportebat Eliam venire Marc. 9. Oportuit Christum pati Luc. 24. Opor­tet impleri Sciipturam, Act. 1. quod aliud nobis ingerunt quam fixum Dei de re­rum successione beneplacitum? quas non contingentes indidèm, aut arbitrarias quis suspicetur, nisi & Deum eodem cogitet vertigine, aut impotentem esse, aut varium. Atqui (dulcissime Jesu) quis tibi has leges necessitatis imposuit? Censum accipi­unt ab alienis Reges terrae & filii sunt liberi, Tu Altissimi haeres rapinam non duxi­sti legislatori esse aequalem, & tu te ita exinânis, ut servi forma accepta cum nobis, idem non dedignaris jugum ferre? Sed ita oportuit, quia placuit. Habitu inventus est ut homo (inquit Apostolus) ipse se submisit factus obediens us (que) ad mortem, mortem autem crucis. Phil. 2. 9. Quapropter Deus ipsum in summam extulit sublimitatem, & largi­tus est ei nomen, quod est supra omne nomen, ut ad nomen Jesu omne genu se fle­ctat, coelestium, terrestrium, & subterraneorum, omnis (que) lingua profiteatur Jesum Christum esse Dominum ad Gloriam Dei Patris.

9. In quacun (que) mentis positione sum (inquit Seneca Ep. 61.) cum lego Sextium, libet omnes casus provocare, libet exclamare, quid cessas fortuna? Congredere, paratum vi­des illius animum in duo qui quaerit, ubi se experiatur, ubi virtutem suam ostendat.

Ita erectus Ethnicus, ad ethnicae praecepta Philosophi: dum nos interea Christiani ut fi­lii Eli, imo ut filii Belial jugum disciplinae excutimus, nec movebit ipsius exemplum, cui nomen solennitèr dedimus, & à quo omnia quae cupimus bona, in posterum ex­pectemus. Christus perforatas habuit aures, Psal. 40. Heb. 10. 5. Psal. 58. aures ad morem servi illius, qui Do­minum noluit deserere Exod. 21. quo mandata Patris sitientius imbiberet. At no­stras nos obturamus, cum surda aspide, & malumus esse subtiliter perjuri in statutis violandis, quàm obsequentes humiliter, ad aeternos honores una cum Christo in Regno Patris consequendos. Math. 2▪ At (que) hinc est (quod ut olim in Rama Rachel) Academia plorat suos filios, & non vult consolationem admittere eo quod non sunt: non sunt frugi, humiles, industrii; sed ocreati, cincinnati. vagi, & ad corrupti saeculi luxuri­am compositi. Ambiunt operantium mercedem, sed diei aestum haud libentèr ferunt, & titulo satis elati, habitus aversantur Scholasticos; ac si dedecori essent nepotibus ma­jorum insignia: sic ut frequenter frustra quaeras Academicos in Doctorum medio, & contemptim ab aemulis audit Academia (ut olim Papa à Rege quodam nostro ob armatum Episcopum, vide an ista sit tunica filii tui. Liberiùs ista perstringo ( Auditores) [Page 17] quia tales alloquor quorum praecipuè interest, & eo modo, ut ignari, & invidi, non facile rapiunt nonnullorum scandala, in loci, & optimorum opprobrium. Ne (que) enim tot sunt inter nos degeneres, ut illos sequatur denominatio, nec tanta eorum petulan­tia, quin medicinam salutarem gradatìm admittat. De vobis optima sibi pollicetur charitas (ingenui Adolescentes) & quamquam.

Verba tamen sunt, Horatius. & voces (ut sit idem Author vobis notissimus) quibus hunc lenire dolorem—Possis & magnam morbi deponere partem.

Non circumducam vos per avia, nec multis obtundam. Vinicum hoc Servatoris o­portet] si probe animis insederit, frustra vos lactabunt seductores, & mulier extranea, in platearum angulis; Prov. 1. quia ut ante oculos pennatorum non valerent ipsorum retia. Torpentibus, rixantibus, aut aliud agentibus, quam opportunè succurreret hujus ( oportet) meditatio. Si quid oportet] secum reputaret, quivis gradus, aut conditio, non tam facile tot bonae horae, male collocatae diffluerent, sed revivisceret in hoc li­terarum studio, ad optima quae (que) pia, modesta, & legibus nostris undiqua (que) con­formis aemulatio. Deni (que) quam vel ipsum Satanam, vel quoscun (que) ipsius emissarios vestro profectui insidiantes, hoc Servatoris fulmen prostraret, Quid est quod ur­getis me? & à susceptae vocationis curriculo satagitis divertere? An nescitis opor­tere me in iis esse, quae Patris mei sunt? Ista autem cujusmodi praecipuè fuerint, de quibus hîc Christus loquitur, superest ut coronidis vice, paulò distinctiùs attexa­mus.

10, An nesciebatis oportere me in iis esse quae Patris mei sunt? Filius Patrem honorat Malach. 1. ut hoc in loco Servator non à seipso loquitur, non gloriam propriam quae­rit, non alienis se immiscet avocamentis, non permittit se, vel à Parentibus terrenis abduci, quò minus sedulò illud pensum absolveret, quod sponte à coelesti Patre peragendum suscepisset. In iis igitur est, non quae postularet caro vel suggereret mundus, aut condonanda essent pueritiae, ex saeculi infecti indulgentia, sed in iis quae Patris sunt, Patris (inquit) mei, non putativi in terris, sed naturalis, & aeterni in caelis, quo ostendit (ut recte notat Calvinus) officium Patri coelesti debitum, omnibus humanis obsequiis longissimè esse praeferendum, & proinde non aegrè debere esse carnis satoribus, si se prae Deo neglectos, vel à natis charissimis conspiciant. Hoc e­nim ipse alibi severè postulat ut Dominus, quod hic sincerè praestitit ut Filius. Qui amat, inquit, Patrem aut Matrem plus quam me, non est dignus me, Mat. 10. Imo si quis venit ad me, & non odit Patrem suum, & Matrem, & Vxorem, & Liberos, & Fra­tres, & Sorores at (que) adeo suam ipsius animam, non potest esse meus Discipulus Luc. 14. Tanto salario Christus egressos ex hujus mundi scholis trivialibus, in suam ad­mittit disciplinam, non quod charitas ipsa odium absolutè praecipiat, sed odium ob­sistentium (ut habet glossa) at (que) eo respectu tantùm quo obsistunt, quo minus in iis quae Patris coelestis sunt, constantèr versemur. Sed illud in [...], non o­mnes uno sensu accipiunt. Origenes homil. in Lucam 20. Epiphanius Haeresi 30. Au­gustinus in sermone de Christi Parentibus, Euthymius, Ep. 4. Leo, Titus Bostrensis, Hu­go, & si qui alii ex vetustioribus, in iis quae Patris sunt interpretantur, in locis Pa­tris mei, hoc est, templo. Supplent igitur Beza, & Piscator, elleipsin textus hoc modo, [...], id est, [...], in negotiis quae Pater mihi mandavit ad expediendum. Sed hoc doctissimus quidam è nostris Criticus in Miscellaneis sacris lib. 4. & cap. 17. non probat, sed potius Syri accuratiorem versionem [...] in domo Patris mei oportet me esse; quod ulterius sic confirmat. Quaeruntur (inquit) quae sunt, aut extra locum esse putantur; Contra, quae in loco sunt, ineptum est quaerere. Probat deinceps ex Chrysostomo in Gen. Ser. 52. Quonam expellis Justum? An ne­scis quodcun (que) ei acciderit, & proficiscatur, necesse est, ut sit in iis locis, quae ipsius sunt Domini? At deficit hîc, ut mihi videtur, optimi Grammatici Logica. Ne (que) e­nim habet Chrysostomus [...], sed [...]. eodem modo quo hic. Quapropter idem per idem videtur concludere. Syro opponimus Arabicum, & omnibus à nobis praeferendam Ecclesiae nostrae Anglicanae ultimam translationem, cui nollem ut quispiam intenderet litem, nisi plus quam frigidis qui­busdam conjecturis niteretur. Invitus digredior ( Auditores) ad hujusmodi liticu­las, [Page 18] quae parum (ut ipse assequor) ad pietatem per se faciunt. Interea non contem­nendi sunt, (ut vulgo fit) talium commilitonum conatus. Exacuunt siquidem nobis pennas, quibus exactiùs scribamus, & id agunt, ut textus sartus tectus conserve­tur, unde logicus deducat certiores consequentias. Rem, quae prae manibus est, quod attinet, existimo, non tàm locum loco, quàm negotia negotiis, & personas personis, opponi (ut rectè observat Maldonatus) negotia scilicet Dei, negotiis qui­buscun (que) humanis, caelestem patrem & naturalem, terrestri & putativo, adeo ut opposi­tio de loco, minimi sit in hoc loco momenti. Ne (que) enim tam necesse erat ut Chri­stus esset in Templo potiùs, quàm alibi; ut negotia Patris perageret; quia & alibi etiam potuit talia facere, & fecit. Quid enim valet esse in Templo, si nihil agas? & si eadem accidisset in Synagogis vel alibi, disputatio, non minoris fuisset momenti Christi excusatio. Pudet me tantum temporis in hisce minutioribus insumpsisse. Quanto esset nobis consultius, quid egerit in tali loco inquirere? ut tam illustri exemplo, in simili loco, vel alibi, nosmetipsos ad imitandum componeremus.

11. Hic autem non deficit fax à versu antecedente 46. Invenerunt eum in Tem­plo, sedentem in medio Magistrorum, sive Doctorum, & audientem illos, & interrogantem. Au­dit primô, deinde interrogat, postea vero (sicut collegit Salmeron) multoties opponit, & respondet. Ecquis jam est qui Templum, Scholas, aut disputationes, parvi faciat, qui Magistros, aut Doctores, aut ipsorum collationes vili aestimat, cum Servatorem no­strum Jesum Christum primo in tali loco sedisse, primo tales viros suo consortio il­lustrasse, primo talia exercitia, praxi sua sacrasse audiet? Quis non tanti tutoris cuperet esse pupillus? Respondeat pro te Aristoteles, pro more suo, & modulo hac quadragesima, at diriget te hoc exemplar, si attentè audies, qua ratione ipse, & in­terroges cautiùs, & nervosiùs respondeas: nulli hic excitantur tumultus, non audi­tur sibilus, non clamor, non pedum aut manuum strepitus; sed ita submissè audit puer sci­entissimus, ut Doctores admirarentur modestiam, Ita appositè interrogat, & respon­det, ut stupebant omnes (sicut habet textus) super prudentia & responsis ejus. No­strae verò disputationes quàm immane distant ab hoc prototypo? Imo quàm longè in­fra subsidunt majorum vivacitatem? & senes adhuc in vivis sunt, qui cum gemitu re­ferunt, & nos sine rubore non possimus audire. Flebant seniores è Sacerdotibus, & Levitis ad conspectum Templi secundi, cum secum reputabant inter illud, & primum discrimen; Ezrae 3. At nostri tandem quid dicunt? Tiguriola Scholarum in basilicas commutata circumspicientes intuentur, & admirantur, sed quid intus rerum agi­tur maesti perpendunt, & repetunt forsan istud in clericos dicterium, olim ligneos ca­lices, aureos habuisse sacerdotes, postea aurum translatum fuisse in pocula, lignum in homines; ita Scholas hodie splendescere, disputationes verò [...]laccessere: Vultis ut fon­tem tantae ignominiae ex textu vobis aperiam? Non permanetis in musaeis, non sedetis in Bibliothecis, & Doctorum medio; non Conciones & preces tam constantèr & de­votè, ut oportet, frequentatis; non estis in [...]: In Iocis infe­ctis, aut suspectis, nimium versamini. Et quid est tibi in via Aegypti aut Assur, ut bibes aquam Nili aut fluminis? Quod si locos quos oportet pro more adeatis, non fit illud plerun (que) audiendi, aut interrogandi studio, sed rixandi, irridendi, aut omnia miscendi libidine. Caeterùm hoc non est [...], non tam locus adeundus, quam negotia Patris coelestis obeunda, ab eo qui sincerus Christi ve­lit esse discipulus, & sub ipsius ductu ad gradus ulteriores cupit promoveri. Quare erigite vosmetipsos (laureati Juvenes) & nervos vestros intendite ad talia loca, & negotia. Reddite Matri Academiae suos Lincolnienses, & Wiclevos, suos Scotos & Occa­mos, suos Juellos & Raynoldos, qui eisdem gradibus, quibus vos hodie ascenditis ad tanti splendoris fastigium pervenerunt. Vestro sudore efficite, ut tam magnifica Mu­sis extructa palatia, non in posterum per contemptum audiant literionum ludi, aut rixantium nundinae, 1. Sam. 2. 16. Vid. exerc. 340. Exerc. 99. 1. sed [...] ager seu portio robustorum, ut locus iste, quo Abneris & Joabi pueri pugiles, aequali marte vicerunt, & ceciderunt 2. Sam. 2. Argumentum ab Oxonio, olim Scaligero videbatur firmissimum & subtilissi­mum, & Oxonienses (teste Gersone celeberrimo illo Parisiensi Cancellario) in suis de­terminationibus, mentiri nesciunt. Istud nobis argumentorum pondus, tales sine fuco determinationes exhibete. Trojanos quosdam qui (ut olim) tempore Regis Hen­rici octavi, Graecis, & omnibus aliis literis politioribus, capitale indicunt bellum, & supplent illud impudentiâ, quod deest scientiâ, à vestris alvearibus procul arcete. [Page 19] Appareat vestra erga superiores observantia, in aequales & inferiores comitas, in incessu & ornatu modestia, in dictis & factis candor, in studiis industria, in omnibus devotio, & humilitas, ut cum Christum sequuti fuerimus in Scholis, in Templo, inter Doctores, in­ter Discipulos, inter hostes, in monte, in mari, in Cruce negotia Patris peragentem, apprehendamus ipsum tandem ad dextram Patris omnipotentis in caelis caelorum sedentem, ut aeternam cum illo regnemus, Quod faxit idem caelestis pater, per eundem Jesum Christum, cui cum Patre & spiritu Sancto, sit omnis Honor, Laus, & Gloria, in Saecula Saeculorum. AMEN.

QVI Coelesti pluviâ fatigatam irrorat haereditatem, vers. 9. & Aestuantibus in vineâ succenturiatos substituit ope­rarios; sicut antea astitit Paulo à Corinthis malè habito: Ita Ephesijs hìc dolentibus de ejusdem decessu, & ro­gantibus obnixè ut maneret, vers. 20. destinavit A­pollos, qui rigaret, quod ille plantâsset. Quem Typum vobis ( Baccalaurei) ingressûs, progressûs & successûs, vestri in hoc curriculo, cujus primum lapidem jam attigistis, imitandum hodie ( Christo duce & auspice Christo) sum propositurus.

• Verba exhibent hujus Apollo
  • 1. Constitutionem.
  • 2. Institutionem.
  • 3. Professionem.
• [Page 21] Hoc est quomodò
  • 1. Formatus à naturâ,
  • 2. Informatus curâ,
  • 3. Confirmatus praxi,
    • in iis quae sunt Domini.

Vobis fortassè non displicebit schematismus Tyronis, Baccalaurei & Magistri in illâ quam profitebatur facultate. Sanè textus ea suppeditat quae commodè transfe­rantur ad hosce gradus; ubi Tyrocinium intercipit 1. minutiora ista de prosapiâ, nomi­ne, & natione, quae tam partitè hîc proponuntur ac si in Matriculam alicujus Acade­miae esset admittendus. Deinde dona illustriora, cùm ingenij, vir erat eloquens; tùm genij, optima insectantis, Potens in Scripturis; quae perpolivit peregrinatio, venit Ephesum. Ad Baccalaureatum 2. referatur quod de exactiori institutione subtexitur, Hic erat edoctus viam Domini. Postremò fervor spiritus, qui animosè se exercuit, loquendo, docendo, ut seipsum & alios perficeret. Diligentia demùm qua heterogeneis se non implicuit, urgebat siquidem solummodò ea quae essent Domini; Coronant illud Magisterium, sive Doctoratum, qui (aspirante gratiâ, excitante zelo, comitante industriâ & constantiâ, perficiente humilitate) emersit tandem ut Sol, ab orientis thalamo, & ut Gigas exul­tavit ad currendum viam. De quibus singulis dum aliquid carptìm appono, pro mensurâ quam contulerit Spiritus, qui spirat ubi vult, & humectat vellus, & aream; vel simul, vel alternis vicibus, prout ipsi visum fuerit; aequis animis (uti mihi persua­deo) vos feretis ( Patres & Fratres) si quod hisce tenerioribus temperavi jusculum, vestris usquequà (que) non sapiat palatis. Ne (que) enim eisdem utitur conspicillis oculus ac [...]tus, & obtusior. Bos lassus fortin [...]s figit pedem (ut habet Hieronymus) dum excurrit, & tripudiat vitulus in detonso gramine. Hisce autem, & non vobis in hujusmodi canalibus praefigendae sunt virgae decorticatae, Gen. 30. ad Ductum Jacobi: ut ad conspectum, cum ipsius ovibus, se componant colorem. Tolerabunt igitur sensus magis exerci­tati (ut loquar cum S. Hieronymo) lacteam hanc parvulorum in Christo introductio­nem, cujus fundamentum erit prior tantùm versus à me propositus,

2. Judaeus autem quidam Apollos nomine, Alexandrinus genere, vir eloquens devênit Ephe­sum, potens in Scripturis.

Non minimi est momenti ad pietatis profectum, si quis ortus sit pareniibus, qui ve­rum colunt Deum, ut unà cum lacte materno religionem imbibat. Scio Abrahamum (inquit Deus) praecepturum filijs suis & Domui suae post se ut custodiant viam Domini, & faciant judicium, Gen. 18. & justitiam: Unde Timotheum erigit Paulus ad eam fidem quae habi­tavit priùs in aviâ Loide, & matre Eunice; 2. ad Tim. 1. 5. Nam quos Sol justitiae nul­lis illustravit radijs, subsidunt miserè & palpant in umbroso mortis puteo nec rimu­lam aspiciunt, quae ad lucem alliciat. Faelicior ergò hujus nostri Apollo nativa conditi [...], ex Judaeis siquidem erat, quibus concredita fuerunt primitùs Dei eloquia, & tantò saluti vicinior, quantò Philosophorum methodis, expeditior ad Evangelium Le­gis est paedagogia. Ps. 76. In Judaeâ Ps. 148. siquidem notus erat Deus, Gal. 4. 30. nec taliter fecit omni nationi. Quis autem nescit quantum intersit inter filium liberae, & Ancillae? Ortûs, institutionis, loci, temporis, facultatum, multa sunt nobis privilegia (Auditores) quae haud scio an ita seriò perpendamus, ut Deo qui contulerit gratias agamus. Numquid autèm qui vitem plantavit [...] in cornu filij pinguedinis, Isa. 5. 1. pro expectatis uvis labrus­cas accipiat? Gal. 6. 7. Nolite errare, Deus non irridetur. A filijs Abrahae, Abrahae expectat ope­ra, ab agricolis fructum, à villico rationem, & ab initiatis profectum; addo ego, à gra­duatis & candidatis, candoris & eruditionis ulteriorem gradum. Pergendum est igi­tur cum hoc nostro, qui ulteriùs hîc innotescit, Apollos nomine. Juxta nonnullos apud Oecumenium, Apollos hic idem esset cum Apelle probato illo in Christo, Rom. 16. Ni fallor, propter nominis facilem symphoniam. Sed faciliùs ista elidunt nobile par Jesuitarum Salmeron & Lorinus; quia constat ex Dorotheo, Menologio Graeco, & Hip­polyto, Apellem illum fuisse Smyrnae post Polycarpum Episcopum, cùm interea sedebat hic noster non Commae, loco ignoto, de quo somniat tantùm Petrus de Natalibus, sed Cae­sareae. Inter quamplurimos praecedente cap. unà cum Dionysio Areopagita, & Da­mari, in Atheniensi disputatione à Paulo conversos, sunt qui recensent hunc nostrum Apollo, quorum primipili sunt Magister Historiae, & Antoninus; sed in nominum decli­natione nescio quid discriminis notat Lorinus. Ista enim Atheniensis [...] in quinta occurrit Graecorum declinatione, noster hic [...] în quarta. Animad­vertitis [Page 22] quomodo Doctores instructissimi necessariò nonnunquam retrahuntur ad Grammaticorum apices? Nemo igitur vel infimam è disciplinis vestris despicatui ha­beat, ne dum Aquila muscas negligat, culice suffocetur. Eundem putat unum fuisse ex Esseis, Tom. 1. Annalium Caesar Baronius, quos Philo Judaeus describit, ut Christia­nos. Sed ista omnia incerta sunt & lubrica. In textu (qui non fallit) novies hoc identidem recurrit nomen, semel in vestibulo sequentis capitis, ubi apud Corinthios intonantem pro concione hunc Apollo audimus. Ibi autem tantus evasit Doctor, ut aemulis nonnullis Paulo, & Cephae, imò ipsi Christo non visus sit inferior. unde mur­mura ista schismatica, Ego sum Pauli, ego Apollo, ego Cephae, ego verò Christi, 1. Cor. 1. Quae Paulus ut prudens Architectus conatur sopire, non Symmistis aliquid detra­hendo ad morem morosi hujus seculi, sed auditoribus praecipiendo, ut ad sobrietatem magis saperent. Quis (inquit) est Paulus, aut Apollos, nisi Ministri per quos credi­distis? Et ut unicui (que) Dominus dedit, Ego plantavi, Apollos rigavit, sed Deus incremen­tum dedit. Nemo igitur glorietur in hominibus; Et Paulus, & Apollos, & Cephas, & mundus, & vita, & mors, & praesentia, & futura, omnia vestra sunt, vos autem Christi, Christus verò Dei. Capite autem 4. sequente, ubi ejusdem meminit, aequalis dig­nitatis [...] cum Doctore gentium adumbrabitur, compellabitur ut frater honorarius, cap. 10. commendabitur ut vir egregius, ab Ecclesiâ excipiendus, & studio­sè deducendus ad Titum 3. Nulla hîc ut inter discipulos contentio, quis esset major, sed qui revera maximus aliorum vult esse servus. Erubescat igitur nonnullosum sontica & sublesta ambitio, qui non nisi conculcatis fratribus gaudent ascendere. Nomen Apol­los Graecum, Hebraeo inditum, id (que) originatione tam inauspicatum, ab [...] vastare, perdere, unde Apollyon vastator, Apocal. 9. 12. id (que) usu tam idololatricum (Apollo e­nim Ethnicorum Deus fatidicus) non obscure denotat quàm facilè adhaerescit la­bes ab impuro consortio. Aula Pharaonis inficit Josephum, ut juret Aegyptiacè; Babylo­nia Judaeos, ut loquantur Chaldaicè. Non mirum igitur est apud Alexandrinos, He­braeos [...], & posthabito more patrio, in nominibus imponendis circumciso ob­duxisse appellationis praeputium.

4. Alexandrinus dicitur genere, quia natus erat Alexandriae, ex Judaicis parentibus. Ad littus [...] maris mediterranei, interplicatis quibusdam septemplicis Nili al­veis, sub 3. Climate quod inde dicitur [...], sita est haec civitas illustris A­lexandria. Alexandrum habuit Magnum ab arenis Jovis Hammonis redeuntem ante in­carnationem Christi 330. plus minùs annis conditorem, postea in Concilio Nicaeno, sedem obtinuit inter Christianos Patriarchalem: Can. 6. sive ut Aphrica pari passu hâc ex parte cum Europâ & Asiâ quodammodò ambularet; sive ob Marci Evangelistae eo in loco professionem, consentaneum videbatur ut locus propagando Evangelio tam opportunus, dignitate amplissimâ non careret. Sive stationis, sive phari, sive Em­porii, velificantes attraxit celebritas, ut illìc libentiùs quàm alibi deponerent sarci­nas, & tabernacula cum familiis erigerent, meum non est Geographicè, aut Politicè inquirere. Quicquid sit, non defuit illud, quod vel studiosos alliceret, vel alle­ctos detineret, vel detentos aptaret ad disciplinarum omnium consequendum apicem. Bibliothcam enim ibidem instruxisset noster Aristoteles (authore Strabone) quam auxit postea Ptolomaeus Philadelphus, Lib. 13. & LXXII. Interpretum versione, sumptibus planè re­galibus adornasset. Mathematicas scientias jamdudum illic antea floruisse signifi­cat in Busyride Isocrates; Augustus propter tria, victae parcit civitati, Quia talem ha­buit Conditorem, tantam pulchritudinem, sed praecipuè quòd Arrium Philosophum invê­nit in eâdem Professorem. Parùm addit hujus urbis splendori, quòd duplici Musaeo tanquam duobus Collegiis, Serapio scilicet & Iseo, prae caeteris Ethnicorum Academiis enituit; quòd in eâ Imperator Adrianus Publicè cum Sophistis disputavit; quòd Ptolomaeus Astronomorum Atlas, illic Almagestum suum congessit. Eadem, decur­rentibus deinceps seculis, primipilos quosdam Theologiae in Ecclesiae emisit v [...]neam, Pantenum, Origenem, & loci insignitos titulo, Clementem Alexandrinum, Dionysium A­lexandrinum, Cyrillum Alexandrinum, Doctores celeberrimos. Ab Alexandrinis eti­àm prodierunt Cycli isti receptissimi, ad debitam Paschatis celebrationem, quos cae­terae omnes Ecclesiae ab eorum calculo, quotannis expectabant. Tali igitur natus, tam celebri educatus Apollos loco, quid ei defuit quod expectaret, aut aliis invide­ret? an conterraneorum consortium? at Alexandria tunc florebat Judeorum Synagogâ. Num Ethnicorum Encyclopedia, aut Praeceptores, aut libri, aut commilitones, aut caetera [Page 23] flagrantis ad lauream vehicula? ad manum ista fuérunt & ad nutum omnia. Accessit soli fertilitas, coeli serenitas. Ferunt enim quotidiè (semel saltem) Alexandriam Solem suis radiis ut terrestrem Paradisum illustrare. Ista tamen, vel istis longè potiora, Alexandrinum hunc nostrum non sic afficiunt, quominùs de patriâ, de Tem­plo, de pacto Patribus Messiâ cogitet. Certè debet aliquid esse intus (ut dixit ille) quod abstrahat nos à meretriciis hujus mundi lenociniis, & gressus firmet ad quaeren­dum Dominum: Spiritus proculdubio qui persuasit. Japhet ut in tabernacula Sem se reciperet; Abrahamo, ut Chaldaeorum magicam idololatriam relinqueret; Mosi & Da­vidi, ut posthabitâ caularum sollicitudine fratres inviserent; Augustino, ut abjectis literionum diatribis, Salvatoris Testamentum tolleret & legeret, non externo & morali tan­tùm allicio, sed verticordio gratiae impulsu affecit, affixit, & obtorto quasi collo duxit no­strum hunc Apollo, ut assiduus, accubuus, noctu interdiu (que) de vaticiniis hujusmodi, & promissis meditaretur, Judaeam inviseret, ad excitatam de Johanne Baptistâ famam ipsum conveniret, baptisma susciperet, doctrinae acquiesceret, monitis obtemperaret, inflammato & sitiente animo, eventum expectaret. O altitudo! Quis noverit vias Domini, aut quis ejus fuit consiliarius? qui Paulum furentem in suos sideravit, ut pro suis laboraret, caeteris abundantiùs; extorrem hîc Judaeum, nomine (fortasse re eti­am) vastatorem Aegyptium, extrahit è suo nido, ut electo vasi, in convertendis genti­bus, gentibus collegam adjungeret. Non dubito quin idem vos hùc pellexerit Spiritus (ingenui Adolescentes) ex dissitis hujus regni oris, ut educati hoc in loco, & ani­mati, instructiores transeatis in Ecclesiam, aut Rempub. Admoti igitur & promoti tali aratro, ne respicite, spiritum ne contristemini; expectant Ecclesia, Respub. Parentes, Praepositi, à vobis auxiliares copias; non progredi hîc est regredi; tergiversari est Aposta­tare; mementote uxoris Lot, ne statua salis, sal infatuatum exponat ludibrio. Non desunt vestrae indoli quae provexêrunt hunc Apollo dona; Erat

5. [...]] quod sequitur. Syrus legit varedaechata hamelletho, eruditus e­rat sermone; vulgaris & caeteri (forsan) omnes, vir eloquens. Sed latiùs extenditur [...] juxta Chrysostomum & Lorinum, ut non desertum tantùm aut facundum, sed cele­brem, peritum, magnificum, in historiâ & antiquitate versatum nobis commendet. Pru­dentem etiam & bonum dialecticum addit Duacensis Professor, Barth. Petrus Lintrensis, as­serit (que) istas significationes maximè huic loco congruere. Ut igitur vocabulum [...] apud Scriptores Classicos, tria praecipuè ingerit, Rationem, sive putandi, unde Logica; sive supputandi, unde [...], & [...] Mathematica. Deinde Orationem, unde a­pud Oratores & Theologos, Orationes & Conciones; Ita [...], in hujus Apollo elogio, tres designat aureolas; Dialectices, quâ accinctus ad inveniendum, judicandum, disponen­dum, & disputandum: Mathematices, quâ perspicax ad speculandum & demonstrandum; Rhe­torices, quâ expeditus ad eloquendum extiterat; hoc est ingenio valebat Dialectico, Ma­thematico, & Oratorio. De quibus ordine, in gratiam Juniorum libet aliquid praeter morem Concionis adjicere. Vbi operae vix erit pretium ex variis Authoribus accu­mulare quàm expedita accedit Dialectica ad professiones sublimiores Ancilla. An Logica sit necessaria ad caeteras omnes artes capessendas, primum ferè est, quod discutitis, & affirmatis problema. At (que) utinam thesi non contradiceret postea hypothesis. Quis enim hâc Logices destitutus supellectile, vel arte saltem, vel naturâ [...], e­mersit unquam ultra infimorum subsellia? De Diale­ctica ad fi­nem. Mirabile plane genus operis (inquit Cassi­odorus) quicquid mobilitas & varietas humanae mentis in sensibus exquirendis per diversas cau­sas poterat invenire, concludere liberum & voluntarium intellectum. Nam quocun (que) se vertat, quascun (que) cogitationes imraverit, in aliquid eorum quae praedicta sunt, hoc est, Logicorum axio­matum, necesse est ut humanum cadat ingenium. Unde Augustinus quando tenuia quaedam hujus artis ramenta ex Aristotelis vestri Categoriis haud ita affabrè exculpsisset, sive ruspasset, gloriatur in conclusione ad Deodatum filium, se nihil in eo libro omisisse, quod posset aut delectare jam doctos, aut indoctos manifestiùs erudire. Tanti fuêrunt apud talem virum istius facultatis guttulae, cujus vos pleno hodie innatatis alveo. Sed num quaerendus noster hic [...] in Peripati tantum diatribis? vix arbitrantur Acutiores, ne (que) enim arti magis quàm marti proprio, debent plurimi, qui in eadem cum Apollo classe sedeant. Putatísne, quia▪ in Sacrâ paginâ non occurrunt praedicabi­lium, Praedicamentorum, aut Syllogismorum termini, reconditum latere nihil, quod a­cutissimos non exerceat? Cùm Jannes & Jambres coram Pharaone Mosi restitêrunt, credibile non est abs (que) argumentorum pugnis confectum fuisse negotium. Jobi cum [Page 24] amicis collatio, quid aliud nobis proponit quàm solennem quandam ad gradum consequendum disputationem? Disputationes Salvatoris cum Pharisaeis, Sadducaeis, Scribis, quàm frequenter ab Evangelistis interseruntur? cap. verò praecedente [...], irritabatur Pauli spiritus, ut Epicureos & Stoicos in ipsis Athenis aggrederetur, & refutaret. Sanè [...] hoc sensu [...], non moratur Sophistarum tricas, aut captiunculas. Audit, pensitat, eludit, elidit, nec citò ipse fallitur nec fallit; nudâ fronte & aperto pectore irruit in tela ista juncea, quae expertus est ad quodvis objectum solidum statim resilire. Sic didicit, ut noverit docere; sic docet, ut discipuli fructum inde percipiant; aliorum sic observat artificium, ut in propriam transferat praxin; propria sic disponit, ut includat genium apud posteros victu­rum. Ad amussim tenet illud Lucae, Cap. 1. v. 3. 2. Tim. 2. 15. Mat. 13. 52. [...], ordine: illud Pauli, [...] distribu­tè verbum veritatis secare: unde cum Patrefamilias à Servatore laudato è thesauro suo (quoties usus feret) nova promit & vetera. Ecquid on observare licet in barbaris Antiquorum glossis Ordinariis & Interlinearibus, cum expositione Lyrae vulgò jàm prostantibus, quomodo id egêrunt boni isti Senes, ut methodus, memoriae; exegesis, in­tellectui, morale voluntati & affectibus sub [...]idium adferat? Sic se res habet ( Aud.) [...] imitatur illud Domini Isaiae 48. [...] Ego sum Dominus Deus tuus docens te utilia, Non [...] Verba vola­tilia. perse­quitur, sed rebus pugnat, & argumentorum momentis. [...] si sit [...], ut de se profitetur Paulus 2. Cor. 11. resarcit illud studiosè quantum potest, ex Gamalielis disciplinâ. Impedita Mosis lingua, Exod. 4. non obstat quò minùs fuerit [...], sidus famulus in totâ domo Dei: Heb. 3. [...] (Deo os ape­riente) fit [...] ad Pseudoprophetam peritissimum Orientalium cum dedecore redarguendum 2. Pet. 2. Tanta Majestas latet in rerum pondere, Subiugale mutum Asi­nus eloquens. ubi plus intelligit auditor, quàm audit, & sentit se priùs captum, quàm unde capiatur.

4. Sic instructus accessit Apollos noster ad destinatum pensum; [...] erat à na­turâ, ad dissipandas obloquentium offucias, ut non facilè ipsi palpum obtruderent; & [...] arte, quâ Judaeos vehementer revincebat, publicè ostendens non ex emen­dicatis quibusdam postulatis, aut dissolutis scopis, non ex precariâ prolepsi, vel tradi­tione anili, vel clamore importuno & Stentorio: sed (ut habet textus) versu hujus cap. ult. Per indubitata & recepta principia, hoc est, per Scripturas, Jesum esse. Christum il­lum. At laxior nostra Logica de istiusmodi nervis & ligamentis parùm est sollicita. lgnoscendum est mihi (B.) si apertiùs loquar, qui nunquam didici adblandiri: Aut paralysi hodie laborant in Scholis nostris majorum in disputando impetus, aut ego quid sit punctìm & robustè agere parùm intelligo. Cùm descendens è monte u­nà cum Mose Exod. 32. significasset Josua se audivisse strepitum pugnae in castris: Respondet Moses, Non est clamor adhortantium ad pugnam, vel compellentium ad fugam, sed cantantium potiùs (ut revera erat) & circa vitulum saltantium. Auditur etiam nimium frequenter in castris nostris Academicis, sibilus & incondita voci­feratio: Sed quid? num disputantium prisco fervore, aut argumenta acriter intor­quentium? (Facilè discernunt Advenae, & erubescunt, qui non possunt excusare) nil profectò minùs, sed rixantium, cachinnantium, tumultuantium, instar Bacchi Mena­dum; diceres Bestiarios potiùs convênisse in circo, ad Tauros canibus exagitandos, quàm studiosos in erudito pluvere ad ingenia excolenda, Haeret haec lepra fron­ti Matris nostrae, nec potest tegi quovis dibapho velamine; vel confringendae igitur sunt à Mose nostro Statutorum tabulae, vel religiosiùs à vobis sunt observandae. [...] ex fine aestimat de mediis, nec ista temerè praemittit quae pudendam infe­runt consequentiam; At in tali conflatorio quid expectandum est, ab auribus ve­stris praeter vitulum? Sed non delectat unguis in ulcere; consultiùs deliberatur de remedio, praesertim cùm non Cynthius, sed Apollos aurem vellat. Cujus profe­ctus hîc praecipuè attendendus, ut tot ingenui sequantur. Tria autem videntur mihi praecipuè obstare quò minùs à naturâ promptus, artis hoc in loco non incla­rescit adjutorio; Temeritas in aggrediendo, confusio in prosequendo, & segnis qui­dam Neglectus in (id quod est palmarium) coronidem studiis addendo. Solebant veteres (quod è recentioribus plurimi retinent) & praecipuè urgent Jesuitae (ut fusè tradit Possevinus) examen ingeniorum praemittere, ut constaret ex quo ligno exasci­andus esset Mercurius; quidvé valent humeri rursus, quid ferre recusent, ne cogerentur postea praeceptores Aethiopem (quod est in proverbio) aut laterem lavare. At nostri [Page 25] non tam intrant, quàm irruunt in haec Musarum sacraria, & fortuitò potiùs, quàm dele­ctu, quod ad manum est plerum (que) arripiunt, non quod captui & profectui praecipuè est accommodatum. Inauspicatum hunc ingressum excipit deinde in progressu vertigi­nosa quaedam [...], ubi non ascendunt per certos gradus ad scientiarum Capitoli­um, sed ut sciuri saltitant inter ramos diversarum arborum, aut ut cicadae in detonso gramine. Nunc Logices illos detinent exiliores tendiculae, statim Metaphysicorum im­plicantur spinosioribus apinis; hodie sunt Physici, cras Mathematici, mox Ethici, re­pente Concionatores, & priùs forsan quàm Theologi. Dic ( studiose) quâ certâ classe te inveniam? At hoc non est Philosophiae Encyclopaedian ex veterum instituto com­plere, sed ad istius Poëtae saltus inconstanter lascivire.

Ita nusquam ferè est qui ubi (que) est, apud multos hospes, apud nullos domesticus. Quid mirum igitur si conclusio respondeat medijs, & principijs, & vagus negligat cursum il­um absolvere, quem nnnquam bonis avibus inchoaverat. Aquinas 2. 2. q. 35. à 4. ex Gregorij 31. Moral. Acediae sex adaptat deformi matri haud speciosiores filias, Malitiam, rancorem, pusillanimitatem, desperationem, torporem circa praecepta, & mentis eva­gationem circa illicita. Quis autem non observat praecipuas istas esse Syrenes, quae fluctuantes hodie sensim pertrahunt ad deploranda naufragia. Torpor enim cir­ca praecepta, quàm citò erigitur & evagatur ad illicita? huc non citiùs appelles, quàm sinum possidebit pusillanimitas; nec desinet blandiùs insinuare, quàm corpore sis tenerrimo, quàm captu à difficilioribus averso. Hanc excipiet statim desperatio; Annon sentis te serò tandem sapere, impossibilia moliri, alios metam occupare, quam incassum tu sudabis attingere? Inde indignatur Rancor de aliorum profectu & quos retrahere non potest, malitia insequitur demum & proscindit contumelijs & laedorijs. Vos autem navigatis adhuc in portu (foelices Juvenes) & prae manibus habetis praetervolantis opportunitatis promissam coesariem. Damni si quid hactenus vobis attulerit torpor & evagatto, facile est illud resarcire. Sed opus est hic tribus istis Prudentiae pedissequis, Eubuliâ, Synesi, & Gnome, quas & idem Author Aquinas commendat alias, & Aristoteles viro provido designat consiliarios, tùm ad suggeren­dum, quid consultò aggrediatur, tum ad indicandum, quid tutiùs determinet. Ita [...] seu Logicus potius, Apollos noster Primo sensu, gradum ponit ad secundum.

5. Erat [...]] [...] sive [...], ingenio valebat acri & perspi­caci, non ad putandum solùm quid ex quo sequeretur, sed ad supputandum, & subducto quasi calculo rationem reddendum quid par aut impar occurreret in numeris, majus aut minus in magnitudinibus, [...] aut [...] in utris (que) [...] illud ipsi in­sidebat, quo coelitùs claruere Bezaliel & Aholiab, Exod. 35. Coheleth, Ecclesiastis 7. Vzziah Rex Judae qui fecit in Jerusalem (ut Siracusis postea Archimedes, & No­rimbergae Regiomontanus) machinas & tormenta Mathematica, ad sagittas & lapides grandes è turribus & maeniorum angulis in hostes ejaculandos, ut habet textus, 2. Paralip. 26. 15. Et quanquam non colligatur ex effectu Apollo fuisse talem, illud tamen cum includat verbum [...] quidni inde eliciamus talem promptitudi­nem, quam praxi facilè se adaptâsset, si incidisset occasio? Siquidem illud praefiscinè videar affirmâsse, fluitare plerum (que) discursum, sicut navis abs (que) libramento, sine Matheseos Isoropicis. In his gestit Logicus demonstrationis constantiam intueri; Ex his attentior & oculatior collimat in quasvis Sophistarum pseudologias, aut mystarum inven­ta. Vidit hoc antiquitùs Pythagoras, ideo (que) non promiscuè quosvis (ait Gellius) admisit ad sua sacraria, L. 1. Noct. Att. cap. 9. sed [...] ex corporis & oris habitu, & penitus antea [Page 26] explorabat, ne [...], institutione tam liberali abuteren­tur. At (que) hinc celebres Scholae Pythagoricae qnatuor classes, prima [...], secunda [...], tertia [...], quarta [...], quae à silentio ad Mathemata, à Mathematis ad Physica, à Physicis ad Ethica & Reipub. gubernacula pulcherrimo tradu­cebant ordine. Unde dimanavit posteris de quin (que) corporibus ordinatis mystica The­ologia; quasi Deus ipse in systemate mundi architectando, Pythagoricam illam Geome­triam, ut ideam sibi proposuisset. Repetita deinde à Platone magnificentiùs est haec Theologia. Ram. Sehol. Math. lib. 2. Illi siquidem tota ista vestra Mathesis (ut ipsius utar epithetis) [...], erat hujusmodi, quae intelligentiam, Ratiocinium, Contemplationem, Veritatem alliciat, impellat, excitet, erigat, convertat. Ut sicut in Pythagorae gymnasio secunda classis Mathematicorum erat [...]; sic Mathesis in Platonis Academiâ [...] in Timaeo constituitur. Quid verò ait Socrates apud eundem in Repub. Nunquamne animadvertisti eos qui naturâ sunt Arithmetici seu Mathematici, ad onmes artes percipiendas perspicaces esse & acutos? [...] demùm & [...], excor­des & amentissimi in Epinomide habentur, qui à Mathematicis cupedijs sunt aversi. Quod excellens animae depositum, excellens Socrates vel decem oculorum mil­llibus accuratiùs servandum duxerit.

6. Sed quid ego haec emerita vetustatis elogia tam partitè repeto? Illis qui­dem illorum, sed nobis nostro seculo est inserviendum. Nec quod Athenis olim in pretio, Oxoniensibus statim in legem cedit. Ita quidem Imperitiores ogganniant. Quapropter discutienda est à nobis distinctiùs hujus loci disciplina, rimanda studia, observanda progredi [...]ndi methodus; Quod si clariùs hâc luce evincam, neglectam hanc, quam urgeo, Mathesin, tibi qui in Organo Aristotelis versaris, tibi qui ejusdem Physicis invigilas, tibi qui Ethica profiteris (ut Medicinam & Jurisprudentiam do­ctissimis Fratribus Professoribus, qui ista penetrantiùs inspiciant, intactas relin­quam) Tibi etiam qui Theologiae velificas, cuilibet cuicun (que) facultati operam da­turo maximo esse emolumento; Tum deni (que) obsecrabo obtestabor (que) vos ( Ado­lescentes) ut si non pristinam splendoris dignitatem, hoc saltem Mathematica apud vos consequatur, ut non à Mercatoribus, non à Nautis, non ab Architectis, non à sor­dido quovis Mechanico, quàm ab Academicis, Philosophis, Oxoniensibus, (qui [...] audire saltem gestiunt & debent) magnificentiùs aestimetur. Illud autem, (ut ex notissimis strictim confirmetur) in Organo vestro Aristotelico tractatus singuli, an­non reconditiores Matheseos theorias passim interspergunt. In Postpraedicamentis quae­dam sine alteratione augeri, haud aptiùs potuit Aristoteles oculis subjicere, quàm dia­grammate, quadrati gnomone circumducto. Quid Syllogismorum in Prioribus stupenda fa­brica, nonne triangulos nobis & circulos ut familiares exhibet? In Posterioribus quo­modò exempla intelligantur, In Elenchis quo artificio Briso redarguendus, nisi à perito Mathematico? Non justiùs igitur Academiae valvis, quàm Organi affigatur frontispicio, [...], Geometriae ignarus hîc non ingrediatur. At (que) à Logicis dum ad Physica me recipio, miror sanè quâ fronte has tentamus salebras, non adhibito Arithmetices aut Geometriae radio. Quid enim in 1. Phys. de tetragonismo, in 2. de duobus rectis in angulo concurrentibus, in tertio de gnomonibus compositis, in reliquis de infinitate magnitudinum? quid deinceps in libris de Coelo? quod [...] costae [...] quid caetera de triangulo, pyramide, & sphaerâ octo pyramidibus compositâ, respondebit [...]? annon quod olim de Graecis Monachi, Graecum est non potest legi? Ac ne Geometria tantùm hîc deesse videatur, attendite quam Arithmeticam vo­bis vester proponit Aristoteles. Rationem (inquit, 1. de Coelo, cap. 6.) quam ha­bent pondera, Tempora [...], hoc est, inverso habebant modo. Et de habitabilis terrae extensione, 2. Meteor. c. 5. Longitudo (inquit) ejus major est ad latitudinem quam 5. habent ad 3. hoc est in proportione superbitertiâ. Hujusmodi verò in Physicis, Ethicis, Metaphysicis, in omnibus Aristotelis operibus, passim obveniunt: & tamen cùm haec ignoremus, Aristoteleos nos esse gloriamur. Atqui ut erubescant posthac hi pseudo­peripatetici Aristotelicam venditare disciplinam, lubet illud de motûs & quietis organo ex Aristotelis Mechanicis his aggregare; ut [...] nescio quod sine Mathesi Philoso­phastrorum pecus, è lethargo exsuscitem. Aequalitas (inquit Mathematicus Physicus) quietis causa est, ut è contra inaequalitas Motûs, angulus autem rectus est aequalitatis, & statum facit. Dignum profecto [...] dignissimo Philosophorum, & in universâ [Page 27] corporum compage pensiculatiùs animadvertendum. Is enim est ratus Naturae te­nor, infra cujus aequalitatem & perfectionem est angulus acutus, supra verò obtusus. Nunquámne autem in nobismet ipsis observavimus, dum lectulo aut humi proster­nimur, parallelos nos plano Horizontis, aut congruentes fieri? ideo (que) pedibus nostris & ca­pitibus, angulos rectos efficere? Cùm requiescimus verò in hemicyclo aut sellâ, rectis cruribus & foemoribus, annon à cruribus rur [...]us & horizonte rectus angulus efformatur? Sic arbores, sic plantae, sic animantes, sic Templi hujus columnae statum suum tuentur, quia perpendiculariter ab Horizonte erecti, Aequalitatis illum & statûs rectum cum eo­dem includunt angulum. Quòd si Arbores à perpendiculo deflecterent, Animantes in­curvarentur, Columnae horsùm inclinarent, vel illorsùm declinarent, annon anguli qui tum fiunt acuti, aut obtusi, nisi ubivis subdantur fulcra, ruinam protinus per motum minitarentur? Sic quando è lecto surgimus (ut hinc colligit Ramus) quatuor acutos angulos utro (que) brachio & latere, faemoribus & tibiis efficimus, quia angulus acutus causa motûs est. Sic ambulatio & progressus, tibiarum faemorum (que) angulis obtusis promoventur, quia angulus etiam obtusus causa motûs est. Adeò ut quà quiescimus, quà surgimus, quà sedemus, quà stamus, quà ambulamus, & progredimur, nil aliud (si A­ristoteli sides) praeter Geometriae praxin exhibenius.

7. Ascendere si jam placeat ad Theologica, ibi primò occurrit Arca Noë, de quâ Scepticè altercantur Scoptici, quomodò tot animantium species in suo gestaret utero. At Theologus Mathematicus ita facile haec expediet, ut constabit irridentibus fi­dem, animantibus locum non defuisse. Paucissimis ut rem tantam complectar. Posita ipsius longitudine (ad Scripturae amussim) trecentorum cubitorum; latitudine, quin­quaginta; altitudine, triginta; ut longitudo sextupla sit ad latitudinem, latitudo ad altitudi­nem in proportione superbitertia, (quam obtinet, juxta Ariam Montanum, humanum cada­ver, unde sarcophagus eâ ratione ei est adaptandus.) Ex ductu hujus latitudinis in longitudinem emergunt 15000. cubiti quadrati; qui aucti rursus per altitudinem, qua­dringenta quinquaginta mille cubitos, totius fabricae concavitatem exhibent. Numeren­tur tum vel ex Plinio, Gesnero, vel Aldrovando (quod scrupulosè facit Buteo) 150. terrestrium animalium species, in quibus bove aut equo vastiores vix sunt plures quàm sex (serpentes enim & è putredine orta, ab hoc censu excludimus) & inquiramus, num per tot cubitorum diastemata, suppeterent iis cubilia? si sentina deputetur fundo, ad dictae longitudinis, & latitudinis extensionem, cujus altitudo ad quatuor cubitos eleva­retur, Restaret tamen tribus istis tristegis (quarum meminit Scriptura) intervallum infimae 12. cubitorum, in quo Animalia majora; mediae, 8. in quo minora; supremae, 6. in quo Noah cum suâ familiâ commodè disponerentur. Ecquid igitur angustum vobis videtur hoc receptaculum? Hîc nihil dixi de camerâ in vertice, altitudine cubiti con­summata, in quâ (quaeso) quot volucres tanquam in Corte nidificarent? Adde sa­cros, adde aetatis istius cubitos, tantò nostros superare, quantò Antediluviani isti Gi­gantes, posteris fuêre proceriores. Ista autem omnia qui ad calculos revocat, non tantae molis angustias, temerè causabitur. Hanc vel multò clariorem adferat fa­cem, locis alioqui obscuris, hâc facultate instructus logisticâ [...] hoc secundo sensu [...], qui ex ore praepotentis Dei, suspiciat de fabricâ mundi terrae (que) basibus, de val­vis, & vectibus vinclis (que) maris & terrae, oracula Geometrica; oracula Optica, de lucis & tenebrarum diversorio; oracula Astronomica de Chima, & Chesil, & Massaroth, de Ple­jadibus, Orione & Arcturo cum filiis suis; Oracula gnomonica, de statu solis in Gibeah, & ejusdem, sive umbrae regressu, in Ahazi horologio; oracula demum Geographica de terrae semitis, & limitibus. Haec (inquam) Mathematico elatus remigio jucundissimè meditabitur [...], Platonis (que) [...] tandem ut Divinum agnoscet, [...], qui numero, mensurâ, & pondere, hoc est ad normam Arithmeticam, Geometricam, & Isoropicam cuncta delineavit & moderatur. In vestram gratiam ista fusiùs exposui (B.) ne diutiùs vilescant sub scamno ista studia, D. H. Savilii. quae ita usui esse possint in sublimioribus, & tanto salario in hoc loco incomparabilis Mecaenatis largitate, ad debitum nitorem hodie restituuntur. Illis (mihi credite) vili vene­unt, Math. 23. 13. qui [...] (ut loquitur apud antiquos hâc de re Xenocra­tes) ansas ipsius Philosophiae negligunt, & ut invidi Pharisaei in Evangelio, alios ar­cent ab hisce adytis, quia ipsi priùs januam non aperuerunt. Hîc autem quod ali­ud vobis palpum obtrudunt, quam diopiron illud vitreum nuper inventum, quo pe­diculus dilatatur ad locustae magnitudinem, & pullus exponitur ad volandum abs (que) [Page 28] alis. Vestro igitur neglectu non eveniat, ut quemadmodum Christum scribentem in terrâ deservêraut, tam seniores quàm ultimi, Joan. 8. Ita Professores vestri peritissimi, & laboriosissimi soli maneant in Cathedrâ, & frustra delineant diagrammata, quae pau­ci perfunctoriè intuentur, quia plures nolunt intelligere. Sed ista ut vehementiùs urgeantur, opus est altero Apollo, qui prodit hîc tertio sensu [...], vir di­sertus, facundus, sive eloquens, quo charactere etiam pressiùs vobis est commendan­dus.

8. Spiritûs vis flexanimis non excludit linguae limam: sed qui pectori dedit ut e­ructet verbum bonum, confert etiam linguae ut sit calamus velociter scribentis. Tergiver­satur Moses, Obsecro Domine [...] non sum vir verborum, non sum eloquens, ab heri & nudius tertius: Exod. 4. Sed quid respondet Dominus, Quis fecit os hominis? aut quis fabricatus est mutum & surdum, videntem & caecum? nonné ego Jeho­vah? Perge igitur, & ego ero in ore tuo, docebo (que) quid loquêris. Jeremiam expe­ctoravit haud dissimilis haesitantia; Ah, ah, ah, Domine Jehovah, ego nescio loqui quia puer ego sum. Sed quid reponit qui munus injunxit; Vniversa quae praecipio tibi loquêris; ne timeas ab hominum facie, quia ego tecum sum & eruam te. Jer. 1. Dabitur vobis in illâ horâ (inquit Salvator suis Discipulis) quid loquemini, Math. 10. In angustiis sci­licet quae antevertunt deliberationem (sicut restringit Glossa) addo ipse & Discipulis, quibus postea insedêrunt linguae dispertitae, Act. 2. Aliter & ab aliis exigitur pro ra­tione loci, temporis, donorum, & auditorum [...] debita, attentio, & industria. Siqui­dem qui urget finem, urget illum per media, quibus uti saltem oportet non niti. Quò sapientior erat Ecclesiastes, eò magis investigavit, & concinnavit parabolas multas, Eccles. 12. Unde Paulus sollicitus est de membranis, 2. Tim. 4. Sapiens legit & audit, & ad­dit doctrinam, Proverb. 1. sed in opere cessatio, seu in operando torpor, non diminuunt tantùm, sed & corrumpunt habitus, ficut rectè tradunt Scholastici ad [...]m. 2ae. Aquin. q. 53. a. 3. Quòd [...] fuerit noster hic Apollos, evincit textus: sed qualis Ora­tor, sive à Naturâ, sive ab Alexandrinorum institutione, in scenam prodit, non ita obvi­um est unicui (que) statuere: sive ut Menelaus ille apud Homerum destinatis quibusdam nitebatur sententiarum pugiunculis, sive suavitate Nestoriâ, sive concitato Ulyssis impetu & affluentiâ, videant isti Critici loquutuleii, quibus nodum in scirpo quaerere vacat. Nobis ex fructibus arbor semper est aestimanda. Loquebatur liberè, in verbis im­mediatè textum consequentibus. Multum contulit iis qui crediderunt per gratiam, v. 27. [...], magnâ contentione sive vehementer Judaeos redarguebat publicè, vers. ult. Qui liberè cogitata profert, bene affectis prodest, recalcitrantes eo quo par est revincit ardore, Annon Orator sive [...] cuivis adaptatus Cathedrae, vobis videbitur, ut cun (que) secum non adferat vellicantes, & calamistro tantùm non ambustas hujus secu­li sententias? De Anomaeis habet Epiphanius Her, 76. quòd non solliciti fuerint de aliquo ad vitam hominibus, à Deo praecepto; sed solùm promptus erat illis sermo, Per unum verbum omnia. Quam porriginem & Juniores nostros hodiè infecisse, non tam ri­dent Aemuli, quam indignantur ex prisca disciplina maturi & cordati. Demosthenis, Ciceronis, aliorum (que) classicorum, majoribus nostris antehac arrisit stylus: nunc verò si concisam quamvis periodum, vel Epigrammatistae non abrumpas aculeo, vel effronti non infles epitheto, ut ( fulgetri instar) feriat potiùs, quàm illuminet; titillet, quàm teneat; plumbeus audies, incompositus, dissipatus, Ciceronis equus gradiarius, nihil est ad Parmeno­nis suem; recitet vel ipse Plato, pro Socrate Apologiam, & vix erit è nostris delicatulis, qui vel aures arriget, aut inclinabit. Quò se verteret hodie Chrysostomus cum aureo suo flumine, aut Basilii aequabiblis suaviloquentia, aut Hioronymi illimis Torrens, aut Lactantii ubertas lactea, si in recentes hos Aristarchos inciderent. Calvini valuêre haud ita pridem in Institutionibus nervi, nec displicuit Melancthonis simplicitas, aut in Juello nostro gemmea quaedam pelluciditas. Nunc apud vetustiores, Minutius solum­modò propter tres aut quatuor ad summum schedularum quaterniones manet Foe­lix, Tertullianus prae tribus Tulliis masculè loquitur. Inter modernos Argutuli quidam vix nominandi, ducunt familiam, transferuntur eorum succidiae, in quamvis [...], expectantur eorum raptus è quâvis cathedrâ; sordent Scholastici, vilescunt Mathematici, sputum vix effugiunt Professores, qui non didicerunt, ad iftos poppismos repuerascere. Credo si Paulus revivisceret, non deessent Corinthii qui infirmitatem sermonis illi objicerent: & si pugnaret tantùm Apollos ex Scripturae phrasi, vix vi­deretur quibusdam [...]. Sed hujusmodi non diu splendent Meteora, nec [Page 29] in nuce perforatâ quaerendus est nucleus. Recenti nostrâ memoriâ quamvis ferè in o­ratione periodum inchoavit Quemadmodum.] Postea invaluêre [...] & parano­masiae, jam circumvolitant stricturae. Sed quod nimium afficit, & parum prodest, diu non potest placere. Cypriani ad Donatum Epistolâ quid punctius hodiè promant no­stri seplaciarii? In Theologico tamen theatro eundem nunquam posteà aut rarò in­duit cothurnum. Quid prohibuit? Subjecti proculdubiò gravitas, & personae mode­stia, Quapropter, iste vir sanctus, (inquit Augustin. de doct. Christ. l. 4. c. 14. & posse se ostendit sic dicere, quia dixit alicubi; & nolle post modum nusquam, quia postmodum nusquam ita dixerit. Erubescit enim matronalis castitas, ad calamistro ambustos cin­cinnos: In Praefat. unde peritiae genus in hujusmodi (ducit Cassiadorus) vitare interdum quod doctis placeat. Ne seminetis igitur vos (B.) quod horreum posteà vix intrabit: nec ducatis li­neas, quas maturius inducet judicium, lo 2. & flagellum contextum è Servatoris funiculis, è templo tandem ejiciat. Fellis acrimonia Tobiae aperuit oculos; ne (que) seducit semper, qui nonnunquam manuducit per salebras. Ecce unde emersit noster Apollos [...], quod indicasse paenè vobis sat erit, provectioribus aliâ vice opportuniùs expli­candum.

9. [...]] Potens erat in Scripturis, Participium [...] indi­cium est trajectionis verborum in textu, nam potens erat priùs Apollos, in Scriptu­ris quàm pervênit Ephesum. Hoc ordine igitur quo propono, Legit Syrus, ut Sen­sus postulat, & nos perpendamus. Bonus Textualis, bonus Theologus, clamant plurimi, qui vel de Theologiâ, vel de textu, vel de bonitate, parùm sunt solliciti, modò sub praetextu textûs aut Theologiae, bona consequantur Theologorum. Sed aliud est, in Scripturis esse frequentem, aliud potentem, aliud sententias memoriter tenere, aliud ur­gere ad vivum sensus & sententiam. Opus est enim hic intellectu tam verborum quàm Rerum, opus est judicio, quod abstrusa eruat, obscura illustret, ambigua distinguat, diversa conferat, adversa componat, hyperbata (si tulerit occasio) disponat, & re­ponat ordinatâ serie. Requiritur demum memoria & lingua, jugi excitata praxi, ut percepta retineantur, & efferantur in bonum publicum. Ista perficiunt constans lectio, penetrans meditatio, fida & tempestiva collatio. Per istas ascendit scalas à Baccalau­reatu ad Magisterium, à Magisterio ad Doctoratum pia sedulitas, & faeliciter absolvit cur­sum quem opportunè inchoavit. Quid segnescitis igitur (Adolescentes) in ipso limine? Annon animadvertitis quàm prolixum iter vobis sit emetiendum? Potens qui vult esse in Scripturis sacris, necesse est ut in Scriptis classicis non sit infans antea, & imparatus. Linguae, praesertim Graeca & Hebraica, non fastidiendae sunt ut Abece­dariae, ut non ex caenosis rivulis, sed ex fontibus situlas impleatis. Cur verò profiten­tur scamnis, & parietibus iustructissimi in hoc genere Mystagogae, nec conveniunt ple­rum (que) Auditores qui exacuant industriam? Si tantum supersit otii ad Gallica, Hi­spanica, aut Italica idiomata percipienda; si tot anni seponantur destinatò, recolendis Latii delitiis; suffurari non potestis aliquas subsicivas horulas, quibus Dei & Servato­ris dialectis, dialectis in quibus tradiderunt omnes Prophetae & Apostoli vestrae sa­lutis mysteria, cum effectu & fructu impendatis? Haec si domi non haberetis, peregrè essent summo cum labore & impensis redimenda; Praecurrit hic noster Apollos, qui tandem pervenit Ephesum. Videamus breviter, cur hoc fecerit, & quid ibi ege­rit.

10. [...]] Devenit (sive pervênit) Ephesum.] Forsitan ut in­ter Graecos istos liberiùs pergraecretur; aut loci celebritate pasceret oculos, aut stupen­di Templi conspectu curiositati satisfaceret, 1. Reg. 10. 22. quo genio excurrunt è nostris aliqui, & nil praeter simias & pavones nobis referunt. Atqui sanctior & consultior hunc nostrum e­git spiritus. Didicisset proculdubiò ex Johanne, Messiam advênisse, miraculis incla­ruisse, cursum confecisse, Hoc praedicare Apostolos, Gentes pass [...] credere, suos prae­cipuè obstare, At (que) ista omnia Scripturis in quibus erat versatissimus, convenire. Quid ergò (secum reputat) domi ne torpidus haererem? & saluti propriae, tam supinè consulam, ut non arriperem, quae exporrigitur, proficiendi ansam? aut popula­ribus tam ero iniquus, ut obstinati pereant, si meâ serventur opera? Perigrinatur igitur, ut ipse discat, & alios doceat. Ut Paulus ascendit Jerosolymam, & collationem cum A­postolis instituit, ne frustra videretur aliàs cucurrisse, ad Gal. 2. Ita Ephesi recentèr im­pressa, legit hic Apollos Pauli vestigia; nec dedignatur tantus in Israel Magister, ab­jecti cujusdam scenopegi, Aquilae scilicet & Priscillae uxoris ejus fieri discipulus. O [Page 30] praedicandum seris nepotibus sincerae humilitatis vivum exemplar! Sedet Doctor juxta texentem, forsan virum, & nentem foeminam, attendit, expendit, non qui sed quid loquuntur, Math. 13. 31. nec quo verborum apparatu, sed sensûs pondere. En vobis sinapi illud gra­num, quod minimum licet sit semen, arborescit tamen, sic ut volucres coeli veniant & nidulentur in ramis ipsius; ubi humilitas humectat radicem, succus truncum, nec de­serit donec gloria efflorescat in cacumine. Incipiat igitur profectus vester, ubi definit haec mea Paraenaesis, non paenitebit Apollo sequi. Judaeus (ut videtis) evadit [...], Logicus, Philosophus, Orator, vastator nomine, sed verbi insignis praeco; Aegyptius potens in Scripturis; Alexandrinus non se affigit natali glebae, sed excurrit ut Christum lucrifaciat: quid non confert Deus humilitati operosae? Abi tu (ut Juveni dixit Servator) & fac similiter. Luc. 10. 37. Cui cum Patre & Spiritu S. sit omnis Laus & Gloria in Saecula Saeculorum. AMEN.

1. PLacuit semper consultioribus, illa Aristotelis me­thodus. 1. Ethicor. capitis septimi initio, [...], adummbrandum est illud primò, quod tractaturi sumus, & posteà explicatiùs describendum. Textus exhi­bet, (ut videtis, viri, Patres, & Fratres, vos (que) Lau­reati Adolescentes, quorum gratia hodie pro more hoc in loco convenimus) illustrem Incipientis, & Progredientis typum ab omnibus studiosis observan­dum. Primò Quis, & Qualis, ad munus discendi & docendi hic accessit; Deindè quâ alacritate studio, & in­dustriâ progressus fecerit. Quis? Judaeus quidam: Ideo (que) à faedere non alienus; No­mine Apollos, vastator, sed re, & Religione servator; Genere Alexandrinus; Regeneratione [Page 23] ferè Vbiquitarius, ut quod incepisset, perficeret. Hanc praecipuè ob causam Aegyp­tum relinquit, & petit Ephesum, ut inveniret, & conveniret tales, per quos proficeret. At Qualis tandem? [...], ut habet Textus; Logicus, Rhetor, Philosophus; quod (que) his praestantius, Potens erat in Scripturis; quibus Aptus, habilis, & idoneus cen­seretur, ut admitteretur ad Lectionem cuiuslibet Libri Evangelici. De istis autem omnibus Memini me abhinc sexennio apud consimilem Candidatorum coronam hoc ex loco dixisse. Non obtundam autèm vestram attentionem, repetitionis taedio. Ità formatus â Naturâ, informatus curâ, conformatus affectu, ad res praeclarè aggredien­das, ut delineavi vers. 24. prodit hic in famae theatrum, & Scholas publicas, summae expectationis Neophytus; ad specimen tantum indolis exhibendum, & quasi pro Gra­du determinandum. Ad quem praesentat illum hic 25. versus, Deo Ductore, & comiti vestro candore, â me hoc tempore explicandus. In quo 1. observemus Ingressum, Hic erat initiatus in viâ Domini; Deinceps Progressum; Cujus 1. occurit Causa; Fer­vens erat Spiritu: deindè Effectus; Loquebatur & docebat diligentèr ea quae sunt Domi­ni. Postremò, Tenuis Apparatus, & curta quasi supellex; Sciens tantùm Baptisma Johan­nis. Animadvertitis proculdubio ( Auditores) quàm affabrè cohaereant singula; Incepisse, frustra est, nisi progrediamur, non tantùm in Nomine, sed in viâ Domini: Pro­gressus claudicat, sine Zeli, & fervoris stimulo; Zelus defervet, ubi loquendi, & docendi ven­tilabro diligentèr non excitatur; Diligentia proruit in praecipitia, nisi in ijs, quae sunt Domini, Luk. 21. impendatur. Dominus Minuta non spernit, quae prompta immittit voluntas in ipsius Gazophylacium. Ut enim primò vivimus vitam plantae, deinde, Animalis, tan­dèm Hominis, justa vestrum Aristotelem, in Naturae utero; Ita in hujus Almoe Matris Academiae gremio, â Baccalaureatu ad Magisterium, â Magisterio ad destinatam aliquam Professionem, Gradatìm est ascendendum. Partus hic iusto tardior, excludit tantùm excordem carnis massam; nimis praeproperans, abortivum, & monstrosum animal. At Apollos nostrum recepit auspicatior Animorum obstetrix; Maturè enim erat edoctus viam Domini. Quod faelicissimum indicat Ingressum â nobis 1. loco pensitan­dum.

2. [...] Initiatus, legit Beza; Institutus, Eras­mus; Syrus Metalmad, edoctus, sive factus discipulus; Arabs Jatalammado: Singuli innuunt, sic initiatum, institutum, edoctum, factum illum fuisse Discipulum, ut concepisset semina amplioris Messis, quae in herbâ interìm exaresceret, nisi ulteriùs excoleretur. Verbum autèm ( [...]) in textu non simplicem tantum in­gerit institutionem, vel doctrinam qualemcun (que) elementarem sed sacram, articulatam, succinctam, methodicam, non auribus solùm, aut palato, sed captui & cordi Auditoris adap­tatū, ut non tàm doctior indè, quàm melior evaderet. Non inscitè igitur quoad sensum licet non adeò politè verba tenùs textum quis expresserit, Hic erat Catechizatus [...] (ut notat Piscator) juxtà viam Domini. Nàm ità alibi vulgaris; Communicet is, qui Catechizatur verbo, ei qui se Catechizat, in omnibus; ad Galat. 6. 6. undè Catechesis, Catechismus, Catechizo, Catechumenos, Ca­techeta, Catechista, vulgatissima adhùc obtinent in Ecclesiâ vocabula. Quid autèm est Catechismus, nisi summa Doctrinae Christianae, ità Incipientium captui attemperata ut parati semper sint, ad rationem reddendam ejus, quae in illis est, spei? 1. Pet. 3. 15. Et quinam Catechumeni? ni [...]i ita instituti, imbuti, & initiati, ut ex talibus rudimentis, ad perfectionem ulteriorem provehantur? ad Hebr. 6. 1. Tales verò non ex literis tantùm, sed [...], vivâ voce; nec publicè solùm à Professoribus, sed privatìm â Parentibus, praeceptoribus, Tutoribus, religiosè informabantur. Quod non satis erat praestitisse, nisi repetendo, & respondendo memoritèr ostenderit Auditor se, quod praeceptum erat, ad unquem intellexisse, & tenuisse.

3. Non opus est ut classes Catechumenorum è Priscis deducem: quomodò Alij erat teneriores; alij provectiores; quo tempore transièrunt sic initiati, â Catechumenis ad Competentes; â Competentibus ad Fideles; quo loco, extra cancellos stabant Catechumeni, quem appellabant Catechumenon, quales tabulae Catechisticae asservabantur in singu­lis Ecclesiis (juxta Decretum Concilij Naeocaesariensis) & hujusmodi. Cap. 5. 40. Hora prope­rat; & mihi multa restant percurrenda. Illud tamen non omittendum de Initia­tis sive [...] apud primaevos Scriptores, Illos fuisse tales, quibus Sacris, & Sacramentis licuit quidèm interesse, Concil. Laodi­ceum c. 20. sed non cum Fidelibus liberè communicare. Hinc Fideles [...]. & [...] passim audiunt. Quibus opponuntur [Page 33] [...] apud Chrysostomum, Theodoretum, & alios. De illis crebrò intercurrunt inter Graecos Patres, familiares istae loquendi formulae, [...]. Norunt Initiati, Symmistae, Fideles, Mysteriis reconditioribus imbuti, illud quod dicitur. Annon eti­am apud Aristotelem vestrum, observantur Exoterica, & Acroamatica; apud Isodorum celebrem Philosophum (referente Photio) [...] ▪ Infanda (ut ita lo­quar) & efferenda; apud Jamblichum, & ceteros Pythagoricos [...], ea quae annuntiari ab omnibus poterant & Arcana temere non evulganda? De Spiritu c. 27. Ita Basi­lio sunt [...], praeconia quae licuit publici juris facere; & [...], illotis (quod aiunt) manibus, aut mentibus, no [...] attingenda? hoc est, [...], ab illis qui sunt prorsùs extra fidelium communionem, vel à Chatechumenis non satis instructis, ut explicat Nazianzenus. Orat. 42. Illis tantùm concessum fuit [...], vocem circumsonan­tem audire, (phrasis est Cyrilli Hierosolymitani in Prochatechesi:) posteà verò [...], intùs erudiri, cum accessisset in fidei mysteriis plenior institutio. At (que) hinc illa qua­si proclamatio Diaconorum in veterum Agendis, & Liturgiis, [...]: Quicun (que) estis Chatechu­meni, quicun (que) possessi, quicun (que) fidei Mysteriis non satis Initiati, Procul hinc, procul i­te profani; foràs ambulate. Caelest. Hie­rarch. cap. 2. Quem & ritum innuunt & probant, Dionysius ille di­ctus Areopagita (quisquis demum fuerit) Ambrosius, Augustinus, Gaudentius, & alii ejusdem seriei & disciplinae. [...] autèm ista, sivè Sacramenta, Chatechumenis, & non satis Initiatis minimè evulganda, precipuè fuerunt sacrosanctae Trinitatis [...], venerandum Eucharistiae Mysterium, Episcoporum, & Presbyterorum ordinatio, preces nonnulle matutinae, & vespertinae, ad quas non admittebantur nisi fideles; id (que) [...], propter sublimitatem, eorum quae docebantur, ne carpe­rent profani ea, In Procatech. quae non satis caperent (ut rationem reddit Cyrillus Hierosolymita­nus.) Vel ideò talibus non produntur, non quià ferre non possunt; sed ut tanto ardentiùs ab iis concupiscantur, In libro de In­itiandis in initio cap. 1. De statu ani­mae L. 2. c. 2. quanto honorabiliùs occultantur, Augustin. in Johannem tract. 96. Praecesserat Ambrosius, inopinantibus melius se infundit lux My­steriorum, quàm si eam sermo aliquis praecurrisset. Succedit Claudianus Mamertus; Mortalium generi naturâ datum est, ut obstrusa fortiùs quaerat, negata, magis ambiat, tardiùs adepta, plus diligat; & eò flagrantiùs amatur veritas, quo vel diutiùs deside­ratur, vel laboriosiùs quaeritur, Libro de fide. vel tardiùs invenitur. Concludit Basilius, Rei pedi­bus expositae, praestò ferè esse contemptum: Nam ubi non praecessit aliqua faltèm difficultas, vilescit possessio. Quid quod ipsi Judaei, Solomonis Cantica, & alia nonnul­la ejusdem commatis, Neophytis legenda non permittebant, nè Mysticè prolata, a­liorsùm reparentur? An Apollos hic noster baptismum adhuc suscepisset, non omni­nò constat. Catechumenum illum fuisse in viâ Domini textus indicat. Ab Esseis in­stitutum putat Jesuita Lorinus: quos Christianos tum fuisse, sategit confirmare, ex Eusebio, Hieronymo, Epiphanio, Cassiano, Chrysostomo, Bedâ, Zozomeno, Nicephoro. Sed preter textum, ista j [...]geruntur omnia; nec aliis è suis satisfecerint. Ex Scripturis proculdubiò Veteris Testamenti, in quibus erat potens, didicisset Messiam certò ven­turum, & ex Indiciis quamplurimis haud levibus, tunc temporis fuisse expectan­dum. Accepisset sive famâ tantùm, sive expressioribus mediis, Johannem, celebrem apud suos Prophetam, & Baptistam, digito ipsum demonstrasse, & Baptizâsse. Audivis­set fortassè ulteriùs, Messiam ipsum, (per integrum ad minùs triennium) Evange­lium propagâsse, miraculis confirmâsse, sanguine tandèm obsignasse, resurrexisse, in coelum ascendisse, & discipulos reliquisse fidissimos, qui strenuè hoc mundo praedica­bant. Hos igitur ut conveniret, & pleniùs, & distinctiùs aliquid ab ipsis disceret, nativum vertit solum, peregrinatur; & post varia loca peragrata, tandèm devenit E­phesum. O Catechumenum probum, industrium, animosum, à posteris omnibus praedi­candum, & imitandum!

4. Malle debemus (consulente Augustino) veriores, De Catechi­za [...]dis Rudi­bus c▪ 9. quàm disertiores audire ser­mones: Ut malumus prudentiores, quàm formosiores habere amicos. Veritatem, & prudentiam in proposito typo quis sanus non amplectitur? ubi non tantùm verba suadent, sed res loquuntur? Quòd si fictas Poetarum fabulas, & ad voluptatem a­nimorum excogitatas, boni tamèn (qui habentur) Grammatici (observatio est B. ejusdem patris de catechizandis rudibus) ad aliquam utilitatem referre conantur; quanto nos decet esse cautiores, ut haec tàm illustria, ac salutaria, tam apposita & [Page 34] posita ante oculos, non oculos tantùm & aures feriant, sed & medullas penetrent, & succum generosiorem procreent ad alacritèr illud perficiendum, quod piè ag­gressi sumus, nec abs (que) scandalo neglectui habeamus. Celebre est illud Johannis Hussi insomnium (habetur ut aliàs sic in nostro Martyrologio) quo videbatur Imagi­nes nonnullas in Ecclesiae suae senestris, aut parietibus depingere; quas statim obli­terabant Monachi, & sacrificuli, sic ut nusquam comparerent. Sed accessit alius (quem Lutherum fuisse nostri ferè interpretantur) & sic ad vivum renovavit, ut po­steà luserunt oleum & operam, qui conati sunt inducere. Et quaenam ratio reddi po­test, cur tot probitatis, pietatis, modestiae, & liberalium omnium Artium, & Dis­sciplinarum impressae, & conceptae hoc in loco Ideae, tàm subitò posteà evanes­cunt, aut adulterantur fucis Jesui [...]icis, Politicis, aut fanaticis? vultis ut ex textu a­pertè dicam? Non prodeunt ad praxin Juniores nostri, cum nostro hoc Apollo sa­tis Initiati, & catechizati in Viâ Domini, vilescit Catechismi simplicitas; Catechumenum & Catechistam audire, probri loco habetur. Ità multi proruunt ad [...], pri­usquàm apud Initiatos deposuerint cornua. Implumes se comparant ad volatum; quos celebres alibi esse Theologos priùs accipies, quàm sedisse hic inter Baccalaureos ad pedes cujuspiam Gamalielis unquàm conspexeris. Hinc tot infaelices de Sabbatho, & Ceremoniis, de pileis, & palliis, & caeteris hujusmodi adiaphoris excitatae rixae. Ne (que) e­nim norunt [...] tales, & [...], quo artificio apud Populum, & Patronos a­liàs inclarescant, nisi Artibus, Academiis, Gradibus, & omni pris [...]ae disciplinae, vel oc­cultò detrahant, vel apertè bellum indicant. Doletis igitur tot è nobis egredientes tàm subitò à Jesuitis, proselytas fieri? Miramini quodvis novum monstrum, Anabapti­sticum, Pelagianum, Socinianum, concinniùs à Modernis quibusdam levigatum, & ce­russatum, apud plurimos, tàm inexpectatò in sinu foveri? Catechumeni procul dubio cum Apollo in viâ Domini, & potentes in Scripturis nunquàm penitus fuerunt. Nam quinam (quaeso) est Reformatorum Catechismus paulò explicatior, qui lappas hu­jusmodi & tribulos, & Lolia, & consimilis sementis Zizania non indigitat statim, & averruncat? Et cur tàm turpitèr cespitant provectiores nonnulli in planitie, nisi quià subtiles passim haberi mallent, quàm solidi, & versatiores, in Scholasticorum tricis, quàm in Catechismis domesticis, & Beati Pauli Epistolis?

5. Vestrûm igitur est (optimae spei Adolescentes) cum Catechumeno hoc no­stro insigni. extra cancellos adhùc observantèr stare, & quasi per [...] Cantica graduum, à Lacte ad solidiorem cibum, ab Artibus ad Professionem, à Cate­chismis ad sublimiora mysteria, gradatim ascendere. Ecquid non animadvertitis hanc unicam fuisse apud Antiquos, initiandi, & proficiendi methodum? Henoch illi, quem primum cum Deo ambulâsse legimus à [...] catechizare, vel dedicare, no­men inditum fuisse observamus. [...] fuerunt illi 318. vernaculi Milites ex familiâ Abrahami; Genes. 14. 14. hoc est, probè instituti, & Catechizati, qui ex quatuor Regibus Orientalibus reportabant spolia. Hinc Regum sapientissimus [...] Catechiza (inquit) puerum juxta viam suam, & cum senuerit, non recedet ab eâ; Hoc est; Paulatim, Prov. 22. 6. Vid. Pag. in [...] Paulatim, ut ferre possit, exponente R. David Kimchi in libro Radicum, De­dica, inquit R. Jonah. Proverbium est (reddit Hieronymus) Adolescens juxta viam suam. Nec minùs significantèr Graeci, [...]: sit à te­neris semel unguiculis, Deo dicatus, & postea proculdubio non cito erit apostata. Talis à gremio Aviae Loidos, & matris Eunicae prodiit Timotheus, cui Apostolus in­junxit, posteà ut haberet [...], expressam formam, seu Catechismum sanorum sermonum, 2. Tim. 1. 13. ut feliciùs, & confidentiùs in sublimioribus ver­saretur. Talis Augustinus Catechumenus, aliquot scripsit libros, priusquàm bapti­zaretur ab Ambrosio. Catechumenus tantùm erat Ambrosius, cum postulante Ecclesiâ Mediolanensi, in Episcopum eligeretur. Et quot legimus Catechumenos, Martyres emer­sisse ab Originis Scholâ, Ecclesiastic. hist. l. 6. c. 4. apud Eusebium? Origenis verò libri quatuor [...]: in quorum vestibulo systema quoddam, sivè corpus in Theologicis concinnandum esse tradit ex Scripturis, & ejus consequentiis. Paedagogia Clementis Alexandrini; Ancora­tus Epiphanii, Institutiones Lactanii, definitiones Basilii, Catechesis Cyrilli Hierosoly­mitani, Doctrina Augustini Christiana, & Enchiridion ad Laurentium ut caeteros tace­am, unà cum tot conciliorum symbolis; quid aliud nobis inculcant, quàm Catechis­mos illorum temporum initiandis solicitè adaptatos? à quorum simplicitate, & pie­tate, quo longiùs postea recesserunt Damascenus, & Lombardus unà cum suis Senten­tiariis, [Page 35] & summistis; eò periculosiùs abduxerunt suos Scholasticos ab iis, quae sunt Domini. Observârunt hoc Lutherus, Calvinus, & alii Reformationis [...]. Ideo (que) ut illi per Catechismos, sivè dialogi in more dispositos, sive Thesibus, aut locis communibus uberiùs explicatos; eripuerunt quamplurimos ab Anti-Christi faucibus: Ita Pontificii rursùs per Catechismum Tridentinum, Bellarmini (quem traduxit nuper Gabriel Sionita in Linguam Arabicam) Canisii, & aliorum; per Catechismos Cracovi­enses, Racovienses, & Remonstrantium▪ Spermologi, conantur non rectè ini­tiatos, hodiè inescare. Videtis igitur (Selecti Adolescentes) quanti momenti sit Petra, & Lapis angularis recte positus in Professionis cujuslibet (praecipue Reli­gionis) fundamento.

Annon Isagoge Porphyrii, vos manducit ad Organon? Prolegomena ad disquisitiones cu­jus (que) scientiae exactiores? Aut in systematibus non conspiciat tyro, quae posteà in Po­lemicis & Commentari [...]s explicatiora inveniat? Et quid aliud (quaeso) sunt Compen­dia ista omnia, quae passim hodiè circumvolitant? quid Enchyridia, Synopses, Ideae, ru­dimenta, Elementa, institutiones, aphorismi, theses, nisi totidem Chatechismi ad illam, quam appetimus, facultatem praevii? Ista auten [...] vobis sine sumptu & sudore fiunt [...], quae Majoribus erant fere [...]: & obtruduntur quasi in manus, quae ip­sis diu & operose palpando, vix datum erat attingere. Cum apertae vobis sint Bib­liothecae, dispositi ad captum libri, affixae schedulae invitatoriae, accincti Praeceptores ad instituendum, horâ & loco consuetis; si nihil hinc inde efflorescat, dignum tot ad­miniculis, aut talibus ad progrediendum alliciis; si vinea tàm uberi solo plantata, sepimento tam commode munita, turri & torculari instructa, labrus [...]as tandem ex­truderet, & non expectatas Uvas; dicamus viam Scoti, aut Thomae à vi [...] Domini vos abduxisse? Potiùs Initiatis, & Catechumenis defuit fervor in curriculo, qui egregio huic nostro Neophyto alas addidit, & calcaria; ut sequitur deinceps in Textu (secundo in loco) perpendendum.

6. [...], & Fervens Spiritu.) Spiritus Sanctus Tarda nescit mo­limina, u [...] notat Ambrosius. Zelus est cos actionis, & fermentum illius in Evangelio Massae; quod praeparat & condit illam ad panificium. Tepidos expuit Ambulans inter Candelabra Apoc. 3. Apoc. 3. corripit tardos, & heb [...]tes discipulos; Math. 16. Inde illud Apostoli, [...]: ut studio minimè pigri, sed spiritu ferventes, Domino inserviamus. Meminerit siquidem quivis fervens spiritu, Rom. 12. Marc. 1. 35. illud servatoris [...], Manè valdè diluculò, ut mature pensum aggrediatur. Meminerit [...], ut, quasi admotis follibus ad progrediendum, ignem suscitet industriae; ut Timotheo suo suadet Apostolorum omnium laboriosissimus. 2. Tim. 1. 6. Quodcun (que) facere potest manus tua, Instantèr operare (clamat Ecclesiastes cap. 9. 10. [...] quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia apud Inferos quò tu properas. Exaestuat quasi ebul­liens olla, ut liquor ipsius defundatur; Capite stat erecto inter Caeli fragores, nec ad terrae motus consternatus trepidat; in adversis fidit, in secundis non effertur; gestit ut excitatus Gigas ad curriculum suum conficiendum, absorbet difficultates, trium­phat inter insidias;

Tali inflammatus spiritus fervore Moses, omnium mitissimus praecepit Levitis, ut unusquis (que) fratrem, Exod. 32. & propinquum occideret, qui vitulum pro Deo adorâssent. Phine­as lanceâ transfixit Zimri, & Cosbi, oblitus quasi muneris Sacerdotalis; non oportet Episcopum esse percussorem. David puer aggreditur stupendae vastitatis gigantem, & proprio decollat gladio. Et quales fuerunt isti Heroici ardoris impetus, Ezrae qui evulsit capillum, & barbam propriam, ad compertas suorum praevaricationes? Ezr. [Page 36] 9. 3. Nehemiae, cujus haec est intrepida ad objectos terrores [...], Num quisquam mei similis fugiet? vel quisquam, ut ego, ingrediatur Templum ut vivat? Non ingrediar: Nehem. 6. 11. Cui aemula fuit ista Mattathiae magnanimitas. Etiamsi o­mnes gentes â patriâ Religione defecerint; ego tamen & filii mei, fratres (que) in Faedere Patrum nostrorum incedemus. Nec protestationi defuit executio; ad conspectum enim sacrificii Idololatrici, Contremuerunt renes, irruit in Judaeum Apostatam & su­per Aram ipsam interficit. 1. Maccab. 2. Nil addo de Servatoris Scuticâ, & Pauli virgâ. Regredior ad nostrum Apollos; Cui nil profectò profuisset, Potentem fuisse in Scripturis; peragrâsse Regiones & vrbes, ut aliquid ulteriùs disceret; initiatum fuisse in viâ Domini, quous (que) vetus Testamentum potuisset illum perducere; nisi ad Sublimiora imbibenda Fervens fuisset Spiritu; Spiritus nisi ipsum extimulasset, ad perscrutandum ulteriùs quod ignorabat, & solicitè praedicandum, quod didicis­set; vel retrospiciendo cum Lothi uxore, mansisset Salis statua; vel cum stultis virgi­nibus dormiendo, & moras trahendo, caruisset Sponsi comitatu. Nil conferunt ad Tabernaculi fabricam, qui tali zelo non elevantur. Exod. 35. Corripi debet Johannes tali spiritu, priusquàm Apocalyseis, aut Revelationes aliquas videat, aut conscribat; Apocalyp. 1. Intereà fervor iste Ardens in se, Lucens aliis, ita ad Spiritus agitantis moderamen affectus temperat, ut nec funestè excitent incendia, nec stupida flac­cescant gravedine; sed perversa satagunt corrigere, laxata restituere, superflua pru­dentèr amputare, defectus supplere, jacentia erigere, & intermortua demum animare. Sic purgatus noster zelotes & defaecatus ventilantis Spiritus emunctorio, non alium sibi praefigit scopum, quàm Dei gloriam, & Ecclesiae, Proximi, & sui ipsius salutem. Non adoritur temerè cujus (que) famam, aut infamiam, abs (que) cognitione distinctâ, & vocatio­ne à superioribus legitimâ, ut non tacet, ubi opportunè sit Ioquendum, ità non vocifera­tur, ubi consultiùs est silendum. Vrget Textum, & rerum momenta, non Anabapti­sticos jactat Enthysiasmos, aut Schismaticos raptus, aut Puritanicos. Sub Devotionis & Zeli praetextu, non egerit proprii livoris acrimoniam. Sed id agit sedulò, & cir­cumspectè, ut irretiat potiùs, quàm irritet superiores Evangelii sagenâ; flectat po­tiùs, quàm frangat Inferiores, vel pares. Judaei Zelotae sunt, sed non secundum sci­entiam: Pharisaeorum Zelus Servatorem egit in patibulum, ut pontificum, & sacrificulo­rum holocausta innumera dederunt inter nos vivicomburia. Et quis scit quo peri­culo tandèm conflagrent sulphurei inter nos nonnulli Schismaticorum Spiritus, nisi fri­gidum indies & maturè à Praelatis & Magistratibus cordatioribus suffundatur?

7. Quo punctiùs & ferventiùs monendi, & muniendi estis vos à me ( dilecti Juvenes) ne à sinistrâ, vice alacritatis, Zeli, & industriae, Neglectus, torporis, aut acidiae spiritus vos corripiat; vel à dextrâ, sub praetextu devoti fervoris, spiritus vertiginis, & inanis gloriae, spiritus luxuriae, & prurientis ambitionis, spiritus factionis, & recalcitrantis contumaciae insinuent se in mentes vestras [...], versas, Mat. 12. 44. & ornatas, & sic ulti­ma vestra conditio sit priori deterior. Fervor iste Majorum Apolloneus in primo Re­formationis impetu, quot reliquit nobis indignís, effervescentia excitati spiritus monumenta? Bibliothecae vix capiunt illorum volumina. Horrescit noster languor, ad conspectum tantae sedulitatis, & constantiae. At quo jam nos degeneres ipsorum posteri succenturiati tandem devenimus? quâ side tandèm insistimus ipsorum vesti­giis? Splendent scholae, sed frigescunt intùs disputationes; tacent plerun (que) Actores, dum Auditores inter se rixantur, & conturbant omnia. [...], qua­si in paroxismum incidit Pauli spiritus, Act. 17. ad lascivientem Atheniensium superstitio­nem; At quomodò hodiè vel ingemisceret, vel indignaretur, ad nostrarum Athe­narum petulantiam? ubi nec vitia nostra ferre possumus, nec remedia. Quod (que) pe­riculosius videtur, [...] vix est, qui sustentet Matrem ex omnibus filiis, quos genuit; Isai. 51. 18. ex omnibus filiis, quos enutrivit, vix est, qui apprehendat manum, ut liberet ab opprobriis, qualem Hierosolymitarum conditionem deploravit olim Isaias cui succinit Jeremias. Avis discolor facta est hereditas Domini, & annon Aves reliquae circumstant, & dicunt, venite, congregate omnes bestias agri, venite ad devoran­dam eam? Cap. 12. 18. Quòd si cujuspiam fervor hic praecurrat caeteros, ad maculas tàm dif­formes eludendas, tantùm abest ut assequatur quod molitur, ut sedentibus in portâ erit thema, & Bibentibus Siceram, nova cantiuncula. Excusent se aliae Na­tiones & Ecclesiae; Ps. 69. [...] Istae, quòd Evangelium sit Liber illis obsignatus, obtrudatur fides imp licita, ut saltandum sit necessariò, ad incertissimam choragorum fistulam; Hae, [Page 37] quòd ingemiscant, & fatiscant sub cruce, nec inter Martis strages, tutum esse Musts va­care; quinimò deesse pabulum, quo Spiritus fervor intendatur, & alatur; dum nos intereà [...] prorsus relinquimur. In manus, in amplexus; in oculos ingerun­tur omnia. Vis libros? patent. Vis praeceptores? audias. Solicitus es de victu, & amictu? de Lectulo, Mensâ, Sellâ, Candelabro, & confimilibus ad conditionem neces­sariis? quot aeternae Memoriae Shunamitae, & nunquam satis laudati Centuriones, sub faventissimarum Principum patrocinio, abundè de hisce omnibus nobis prospexe­runt? Sic ut nostri lapsus, videantur praecipitia; Naevi, ulcera; nugae, insaniae; non ab aemulis tantùm, sed ab Amicissimis perstringendae, cum expectato è nobis proven­tu, Ecclesiam, & Rempub. frustratos esse sentiant. Quo libratiùs à nobis est ince­dendum ( Auditores) nè Spiritus desit fervor, qui Instructos deceat; nec exaestuet in­terìm extra cancellos laboratorii, ut circumstantes potiùs terreat & torreat, quam nativo calore refocillet. Artem Notoriam, & Paulinam ad Solomonis, & B. Pauli sa­pientiam, per Ensalmos, & exorcismos (nescio quos) acquirendam, proponunt A­grippa, & Torreblanco; Artem Characteristicam, ut omnes Nationes per communes Cha­racteres, se invicèm intelligerent, venditat Hermannus Hugo Jesuita; Quin & Ar­tem [...]am tandèm volandi, nuperrimè exhibuit alter Hermannus Floyderus Poeta, & Bibliothecarius Tubingensis; At ista omnia nobis prostant certiori ad fastigium ascensu. Non opus est ut Beelzebub Deum Ekron consulamus; Prophetae, & Medici sat multi sunt (per Dei misericordiam) in nostro Israele. Nec necessarii sunt Jesuitici characteres, ad linguas ediscendas, cum Professores per media explorata, sat citò, & sedulò hoc praestabunt. Ne (que) Ars volandi illis erit usui, qui pedibus statue­runt ire in tutiorem sententiam. Ista autèm cum adeò sint proposita, adeò ex­plicata, adeò Majorum passibus trita, & complanata ad scopum illum, qui praefi­gitur, assequendum.

O Insensati Galatae! quis torpor, stupor, aut amentia nos effascinavit, quo mi­nùs veritati tàm seriò, tàm crebrò, tàm distinctè nobis inculcatae colla & pectora subdamus?

Detrahenda larva purpuratae Meretrici, praecîdendi articuli, & manus ill orum, qui illi occultò & postliminio ferant suppetias.

Catechumeni potiùs, ex Sancti Spiritus fervore sequamur nostrum Apollo; Loquen­do & docendo diligentèr ea quae sunt Domini: Quod [...], deinceps sequitur tertio in loco explicandum.

8. [...]: Loquebatur, & docebat diligentèr ea, quae sunt Domini. Prov. 6. 27. Qui abscondit ignem in sinu, diù illud celare non potest. Spi­ritus quovismodo inclusus quaerit exitum; Act. 2. 2. Cum descendisset super Apostolos in dis­pertitis linguis, Psal. 45. caeperunt statìm loqui, prout Spiritus ille dabat effari. Nec citiùs cor Davidis eructat verbum bonum, quam lingua fiet calamus velocitêr scribentis. Fer­vens igitur Spiritu noster Apollos, non tergiversatur, aut tacet, sed loquitur, nec loquitur tantùm perturbatè, aut affectatè ad Nauseam, aut pruritum audientium, sed docet; Non per­functoriè, aut obitèr, nè nihil omninò agerit, sed [...] diligentèr, accuratè, accommodatè, ut haererent, quae inculcabat. Ista autèm non parerga erant, aut Miscellanea fortè incidentia, sed selecta; nec quaevis talia, sed apposita loco & tempori, & Auditoribus, Quae erant Domini. Multi hodiè insigniuntur paludamento Academico, fortassè etiàm & Graduum non obscurioribus titulis, qui nescio quo ferventes Spiritu in angulis licentèr crepant, susurrant, detrahunt, calumniantur; sed ubi, & quandò oportet, muti sunt, ut pisces, non loquuntur. Haud pauciores fortassè Spiritu nimiùm turgiduli loquuntur fere ad Ravim; sed non docent. Docent alij, dùm loquuntur, id (que) satìs doctè, & circumspectè, sed non tàm crebrò & diligentèr, quàm fieri oportet. Diligentiam in caeteris non desideres, sed loquuntur, & docent tam superstitiose âccurati, ut vix syllaba transeat, ad sententiae modulamen non expensa. Ista tamen omnia vel famam, vel lucrum, vel applausum potiùs respiciunt, quàm ea quae sunt Domini, ut fidem in eum stabiliant, & Cultum ejus promoveant. Uidetisnè quàm multa, quàm pretiosa, paucis hic compressit Spiritus? De silentio in satis instructis, non ferendo; de eloquio pro­fuso, & confuso, quod neminem instituat; de Institutione frigidâ, enectâ, intermisiâ, [Page 38] abs (que) Diligentiae sale, sulphure, vel Mercurio; de heterogeneis, parergis, & magis quae ab­ducunt nos ab ijs, quae sunt Domini; quam copiosa mihi suppetit loquendi, & do­cendi seges, si vel tempus ferret, vel instantia, quae vos avocant, exercitia? Nolite au­tèm existimare Mutos Canes, caecos duces, segnes Pastores, somnolentos vigiles, Mini­stros tantùm & Theologos, qui greges parùm respiciunt, solummodò designare; Descendant unguenta hujusmodi ab Aaronis barbâ, ad vestimenti oras, & Artium vestrarum fimbrias. Nulli, nulli (inquam vobis Baccalaurei) erit impunè Talentum quodcun (que) suae fidei concreditum, terrâ obruisse; Nulli non piaculum, lucernam in Candelabro ad usum erigendum, sub Modio nequitèr occultâsse. Non sufficit ergô vobis privatìm legere, scribere, meditari, nisi quoties tulerit occasio, loquami­ni etiàm publicè, & pro vestro modulo, quod didicistis, doceatis. Loquere, ut te vi­deam, dixit celebris ille Philosophorum Princeps: Et disputes tu, vel in Scholis do­ceas, quos intra privatos parietes, progressus feceris. Num colligunt ê spinis uvas, aut ficus ê tribulis? Aut sperandum est ut is Magister promptus evadat, & eloquens, qui ex inferiori Baccalaureorum scamno, nunquam conatus est mutire? Cur haesitant nonnunquàm provectiores ad Elenchi stropham, vel difficulter exprimunt ea, quae sub nocte concipiunt, nisi quia in Parvis vestris (quae reverâ manuducunt ad Majora) ra­rô aut nunquam sunt loquuti? Ut enim habitus non acquiritur, sic dìu non con­servatur, abs (que) continuatae Actionis exercitio; Quam siquis minùs duxerit, & am­pliora nihilominùs sibi ipsi pollicetur, eâdem operâ messem abs (que) sulcis, & semento expectet. Intereà aliud est [...], ociose garrire, & nugari, aliud [...] simùl & [...], opportunè proùt negotij momentum, & conditio loquentis postulat. Non loquebatur igitùr solummodò noster Apollos, sed sic loquebatur, ut doceret. Sermoni proculdubiò accessit puritas, perspicuitas, Methodus, & â Spiritu incalescente alacris quidam fervor, Non aut titubantèr aut utrumnose grunniebat, cum Magistris posteà nostrandis, aut nostris Magistrandis; ut ità sordesceret, & vilesceret apud Au­ditores oratio; Nec tàm argutè, aut dilutè perorabat, ut vix quispiam intelligeret, vel colligeret, quid sibi voluerit; sed ita loquebatur, ut doceret; ita docuit, ut non do­ctrina tantùm, sed etiam diligentia ipsius probaretur; ita diligentiam hanc cohi­buit intra proprij pensi cancellos, ut ad [...], ad ea quae erant Domini solummodò excurrebat. Syrus, & vulgaris legunt; Ea quae sunt Jesu, sive de Jescua; quod rectè exprimit, quid per [...] sit intelligen­dum. Jesum hunc apud Aegyptios non invenerat Apollos; Aegyptum igitur relinquit, ut in Judaeâ apud Johannem quaereret, Johannis Baptisma non satisfecit; periculosis igitur itineribus, nec fine sumptu proculdubiò & sudore, contendit Ephesum; Ephesi verò non tacet, sed loquitur, docet, disputat, non in privatis tantùm congressibus, sed in Sy­nagogis publicis; ut amplecteretur tandem illum, quem deperiebat ipsius animâ, & alios incenderet ad ejusdem dilecti scrutinium. Inconsulte Apollo, quò properas? Cur tua negligis, & dissipas, dum tanto cum discrimine anhelas ad ea quae sunt Domi­ni? Parentes forsan & Amici, domi te desiderant; forsitan & dignitates sive Ecclesiasti­cae, siv Politicae tam excelsum & promptum manent ingenium: si assequaris tandèm, quod tam sitientèr expetis, quid lucrabere praeter afflictam paupertate, opprobrijs, & persecutionibus, conditionem? Sed interpidus agitat nostrum Zelotam B. Pauli Spiritus; Nullius rei rationem habet, nec vita ipsi chara est, modò cursum suum consummet cum gaudio, Act. 20. 24. Jesum in corde, Jesum in ore, Jesum in omni studio, & conatu ferebat, Spirabat, cogitabat, loquebatur, premebat ea, & ea tantùm, vel praecipuè, quae hujus erant Domini.

9. Si verba Sapientum sint tanquàm stimuli ad incitandum, & tanquam clavi ad figendum (in tenerioribus praesertim) ea quae sunt Domini; (ut monet Ecclesiastes sapientissimus in Concionis suae Epilogo; Cap. 12. 11. Quid de factis talium aestimemus, qui non suadent tantùm ut faciamus, sed faciunt ut sequamur? Nota sunt illa heroica lau­dandae aemulationis suspiria, Themistoclis ad Miltiadis trophaea; somnum capere non potuit, priusquàm & ipse tale aliquid in patriae commodum praestitisset; Alexandri Magni ad Achillis tumulum; Caesaris ad Alexandri gesta. Quin per Idaeas quasdam fictitias, sivè Personarum, siuè Rerumpub, id agebant Veteres, ut ad intuitum typi prae­cellentis (veluti Jacobi oves ad decorticatas virgas) Mens generosa parturiret. Nàm ità de Homero Horatius;

Sic libros Tobiae, Judith, Susannae Apocryphos, compositos (putant nonnulli) po­tius ad imagines Pietatis, Magnanimitatis & Castitatis, per modum dramatis deline­andas, quam ad fidem historiae. At hic non intrat Theatrum conficta aliqua, aut ad conceptum aliquem Poeticum effigiata Persona; sed notae Nationis, Patriae Institutionis Catechumenus: Quem non intercipiunt obiter suspectiores Historiae, sed Canoniza­vit quasi in exemplar, spiritus errare nescius; ut Lucerna esset insequentium pedibas, & lumen semitis. Vobis autem ( Baccalaurei) quàm tutum esset, quam salutare, quam laudandum, â tam illustri face non discedere. Hic tempestivum erit illud Elishae de Domino suo Eliâ; Vivit Dominus, 2. Reg. 2. 2. & vivit anima tua, non derelinquam te. Concluditis saepius vos in disputationibus vestris, Inclusum calorem ab obsidente frigore, vires intentiùs colligere, & per Antiperistasin quandam irritantem, violenti­ùs exaestuare, & irrumpere; Atqui si insideat vobis iste Fervor spiritus, qui Catechu­menos animaret in vestrâ classe, tanto vehementiùs incalesceret, & flammas concipe­ret, quanto acriùs, & acerbiùs ab aemulis hoc tempore obsidetur. Quis ignorat, quam venaenata sint paene omnium in Academias ora? Deblatarant pristinam no­stram Disciplinam spongiâ incubuisse penitùs; Seniores flaccescere, evagari, genio in­dulgere, & ad simultates, sycophantias, calumnias, studio partium, non Artium, abripi; Juniores verò pergraecari, otiari, tabernas aut lustra putidiora frequentare, & quod vos praecipue attingit ( Baccalaurei) in plateis, & compitis rutubas, & cla­mores excitare; in Scholis screatus (nescio quos) Arcadicos â Majoribus nostris nunquam (sicuti mihi persuadeo) auditos, turpiter eructare, sibilare, manibus & pedibus tam impudenter permiscere omnia, donec â pugnis tandem pervenia­tur, ad non excusandum perjurium. Hoccine autem est loqui, aut docere, vel cogitare saltem ad punctum temporis, cum Apollo nostro Ea quae sunt Domini, vel quae sug­gerit Ethnica Philosophia? Hoccine est Musis litare, primitias suscepti gradus Deo consecrare, expectatos progressus facere ad Majorum celebritatem? Pro hisce respondebit vester Aristoteles hâc proximâ Quadragesimâ, qui Perturbationum Manci­pia excludit ab Ethices suae Auditorio, Incontinentes eodem loco habet cum Ebriis, & Milesios perstringit ex Demodoco; quia cum ipsi stulti non erant, ea tamen, quae stul­ti faciunt, faciebant. Concessa est tibi potestas ex almae Matris indulgentiá, in­trandi Scholas, Legendi, disputandi, & reliqua perficiendi omnia quae ad Gradum spe­ctant in Artibus Baccalaurei; quare igitur non legis? quare non disputas? Imò quare nonnunquam tergiversaris, praevaricaris, ut suggestum tuum contra Physicam, A­cademicam, & Politicam, aliquoties admittat vacuum? Ignoscite liberiùs agenti ( Candidati Adolescentes) Non ista sunt bilis splendidae, sed sincerae Charitatis, & Pa­terni erga vos affectus, aculei & dictamina. Non mihi fortasse deessent, si studiose conquirerem, popismi, & pulvinaria, quoe cubitis vestris assuerem; Cum adulari, demul­cere, plausus aucupari, Galat. 4. 17. suppeditet facile hujus aevi genius. Atqui [...], Affectant vos non benè, (ut Galatas suos monet Apostolus) qui praedicant potiùs quae placeant, quam ea quae sunt Domini. Estote igitur quasi Ego; Nam & ego sum sicut vos. Fratres, deprecor vos, Nullâ enim in re me affecistis injuriâ; Num inimicus igitur ero vobis, Galat. 4. 12. 16. quia vera vobis loquor? quia nolo vos esse tam amentes, & in­sensatos, ut, cum Spiritu inceperitis, Carne perficeremini? Qui spernit, ut nôstis, Mo­dica, paulatim deficit; (observante Ecclesiastico) Et paululum fermenti totam mas­sam corrumpit; Eccles. 19. 1. (repetente post Servatorem Gentium Doctore. Ne mussitetis igitur cum Pigro; Prov. 26. 13. Leo est in viâ, Leaena est in Itineribus, nec cum nepote isto apud commaedum, Patres aequum esse censent nos jam jam â Pueris illicò nasci Senes, ne (que) illarum affines esse rerum, quas fert Adolescentia. Nec tacitè obloquimini vobiscum, Durus est hic sermo, Iohan. 6. ultra captum nostrum, & conditionem; Nec expectanda esse â quasi­modo-genitis tam severae disciplinae specimina. Reducite potiùs obtutus vestros ad prae­fixam Catechumeni nostri [...], qui sic Spiritu fervebat, sic loquebatur, sic doce­bat, sic ea, quae erant Domini, [...], diligentèr, instantér, & ad vivum urgebat, [...]: Sciens tantùm Baptisma Johannis; quod indicat [Page 40] Tenuem ipsius apparatum, ad coronidem imponendum.

10. Syrus ad eundem sensum; quum nil sciret nisi Baptismat Juchanan. Videtur hoc adjectum ad suspicionem, (quae incidere potuit) eximendam. Nam quâ ra­tione fieri potuit, ut Catechumenos tantùm in viâ Domini tàm fidentèr ea, quae erant Domini, loqueretur, & doceret? Nùm Miraculo evasit talis, aut raptu Enthysiastico? Quinimò peritia in Scripturis arguit ipsum veteranum fuisse potiùs, quàm tyronem in in iis, quae erant Domini. Nec verisimile est voluisse hominem ingenuum, & liberali­ter educatum, fidentèr ea loqui, & docere, quae nunquam dedicisset. Didicisse qui­dèm agnoscit Textus; sed didicisse tantùm ex Isagogico Iohannis Baptismatc, non ex pleniore Evangelistarum praeconio. Ephesi tunc temporis versabantur Aquila, & Pris­cilla; Aquila, & Priscilla, Nobile illud Conjugum Par, qui conjunctim ferè in Canone, quotiès occurrunt, nominantur. Illi (inquam) Aquila, & Priscilla, Pauli discipuli, comites, Act. 18. 3. & in conficiendis Tabernaculis [...], cum observassent hujus Judaei Ae­gyptiaci excitatum ingenium, expeditam linguam, religiosum fervorem, nec institutio­nem aliquo modo aversam; utcun (que) non satis maturam in iis quae erant Domini; quid faciunt obscuriores isti Scaenopegae? Nùm aemulantur? Nùm supplantant? Nùm ali­quid ipsorum existimationi aut lucro ex hujus novi hospitis excellentiâ detractum arbitrabantur? Nihil profectò minus: sed ambiunt potiùs tanti viri consortium, Hospitium, familiaritatem; Et tandèm, (ut habet Textus) [...], assumpserunt eum sibi ipsis, & penitùs exposuerunt viam Domini. En vobis Co­lumbas Christianas mutuò sese osculantes, & pascentes, sine felle, fraude, aut fasti­dio! verè conveniat hinc Nathanaelis elogium; Ioh. 1. 48. Hic erat Israelita, in quo non fuit dolus. Nàm quem posteà âccipimus inter Corinthios, dominantem in Con [...]ionibus imò Ce­phae & Paulo tantùm non palmam praeripientem; ad pedes cujusdam Mechaniei, & ux­oris sedentem, hic conspicimus, Audientem, Consulentem, Observantem. Nom dedignatur tam sublime ingenium, à quovis, quod ignorabat, discere! Vix eos (que) se dimitteret noster tumor; praeceptores nos vix ferimus quàm doctissimos; pudet per pares, aut juniores sapere. Dici vix potest quanto impedimento sit ad summa conten­dentibus, haec intempestiva animi elatio. Qui enim humiles evehit, superbientinu [...] plerun (que) detrahit dona, Luc. 1. 53. quae contulerat; nec implet bonis nauseantes, sed fam [...]li­cos. Baptisma Johannis tantùm huic nostro Catechumeno de adventu Messiae praebu­isset gustum; gustus hic facit ad stomachum; flagrat extemplò appetitus; nil pensi igitur habet, à quibus discat, modò voti fieret compos, per legittima media.

11. De Baptismo Johannis, Vid. Gerar­dum Vossium de Baptismo Iohannis pag. 39. De Bapi [...]smo cap. 20. an idem sit cum Baptismo posteà à Servatore praecepto; & ab Apostolis, posteris traducto; vel diversum, Altercantur Pontificii, nostris prorsùs re­clamantibus. Anathemate feriunt illi in Concilio Tridentino quemvis, qui eundem esse Christi, & Johannis Baptisma asseruerit. Decretum hoc propugnat Bellarminus, & caeteri ejusdem Institutionis; Eum (ut videtur) in finem, non quod tanti sit mo­menti ad salutem, sive eundem, vel diversum dixeris; sed vel ut opus Sacramentorum Operatum indè aliquo modo statuminetur; vel ut gratiae internae minùs attendatur efficacia, & externa pompa, & solennitas praecipue conciliaret reverentiam, vel ad Scholarum receptum dogma utcun (que) suffulciendum, nè videantur in aliquibus errâsse Magistri nostri, quò suspectiores esse possint in caeteris. Quibus omnibus sat esto mihi opposuisse Hallensis nostratis de hâc lite adversus suos censuram. Ità ma­nifesto (inquit) contradicere Magistro sententiarum, & ità subter fugere verba Hierony­mi, & ea, quae satis evidenter insinuantur in Sacrâ Scripturâ ( Actorum 8.) videtur inconveniens. Inconveniens tibi fortasse videtur (ô Hallensis) & paucis tui simili­bur; sed non Tridentinis, & Jesuitis, Novis scholae tintinnabulis; qui Anathemate te notarent una cum tuo Magistro, & Hieronimo, si tale aliquid hodiè inter illos spi­rares. Nostri se solantur, quòd eodem Baptismo se noverunt esse consignatos, quem servator â Johanne administratum primitùs consecravit. Convenit autèm hic cum Baptismo Apostolis tradito, in Efficiente, Deo; Materiâ, aqua; formâ, immersione; fine, peccatorum remissione; adeo (que) totâ substantiâ: discrimen tantum observatu [...] in aliquibus circumstantiis. Sed hoc litigium non est hujus loci; nec eo ducit textus, in quo Baptisma Johannis, non ingerit Baptismi sacramentum, sed per Metonymian quandam Synechdochicam (ut recte notat Piscator) de Baptismo doctrinam, Hoc est; te­nebat tantùm doctrinam de Christo, quam Johannes praecursor tradiderat, & Ba­ptismate obsignaverat suis discipulis; sicut exponunt, una cum Nostris, non pa [...]i [Page 41] exipsis Adversariis. Concinunt ista cum Antecedentibus, de Initiatione tantùm in viâ Domini; & cum sequentibus, de penitiore institutione per Aquilam & Priscillam. Equibus instituto praesenti illud quadrat praecipue, quam egregium sit, et auspica­tum, â lacte ad cibum solidorem, ab Elementis ad sublimiora, â Catechismo ad justos Commentarios, â Baccalaureatu (ut ita dicam) ad Magisterium sive in Artibus, sive in superioribus Facultatibus improbo quodam labore, sed piâ et fervente assiduitate, secundum viam Domini, assurgere.

12. Haec est caelitùs delapsa Methodus, quae non omnia mixtim infundit, sed gradatìm quasi, et guttatìm ea, quae sunt personae, loco, et tempori praecipuè con­sentanea. Ut, sicut in aetatis, sic in institutionis curriculo, Infantia, Pueritia, A­dolescentia, et quae haec excipiunt provectiora, suis intervallis, et destinatis pensis distinguantur, et discriminentur: Sic Pater, se aperit et Filium una cum Spiritu san­cto in Creatione; Filius, Patrem, et Spiritum in Incarnatione; Spiritus Sanctus Patrem, et Filium in Inspiratione; sed ita tamen ut Patris per totum vetus Testamentum, Filii per Evangelia, Spiritus sancti in Actis Apostoloram, et annexis, plenior et quasi per gra­dus ingeratur cognitio. Et annon eadem elucescit Methodus in Prophetiis de Fi­lio? Primo latet in semine Mulieris, & Abrahami femore; postea radicem agit in Jesse, Inde egerminat in virgam; tum in surculum; tandem in Zemach florem, et fructum e­mittit. Moses obvelat illum sub Agno, et Vmbrarum typis; Johannes digito demon­strat, et ad visibilem spiritus descensum in Jordane baptizat. Nec aliter è Caelesti Templo dispensantur Donorum, et Scientiarum Latices: Primò humectant tantùm plantàs, Ezech. 47. et pedes, et attingunt tales; deinceps ad genua; postea renes abluunt; et tan­dem in torremem non tranatandum intumescunt. Haud dissimili Divinae, dispositio­nis scalâ pervenit noster Apollo ad tantae celeeritatis apicem. Legit, ut potens e­vaderet in Scripiuris; Catechumenos fit, ut intelligeret, quae legisset: Fervet spiritu, ut efferret ea, quae intellexerat; Loquebatur, et docebat, ut utiliter inculcaret aliis quae studiose efferebat. Inde, per Johannis Isagogen, auspicatò tandem pervenit ad plenioris cognitionis Organon. Hinc [...], redarguebat adversarios ex propriis principiis: Non clamose, et moleste cavillando, sed more Dialecticorum ner­vose disputando, et solide, id (que) non tepide aut oscitanter, sed [...], summâ a­nimi cum contentione; non in angulis, sed publice in Synagogis; non [...] tantùm manifestans, sed peritiam; quâ non [...] solùm ut Philosophi; sed [...], ut Theologi ex revelatis Scripturae principiis evincit, Jesum esse illum Christum â Ju­deis, et Gentibus expectatum; ut delucide constat ex hujus capitis versu ultimo. Ulteriùs autem aliquid quid adjicerem? Praesixae sunt istae vobis, Mercuriales sta­tuae (Optimae spei Adolescentes) ut felici, quo incepistis, pergatis pede. Habetis hic praecursorem; non Apollinem aliquem Idolum Ethnicum cum suis Musis fidicinis; nec Apollyon Apocalypticum non minus detestandum, cum suis Locustis circùm saltantibus; sed Apollo commendatum Christi Discipulis in Achaiâ per Fratrum Ephesinorum li­teras. Quibus cum advenisset, multum contulit, ratione Donorum, Assiduitatis, et fervoris etiam iis, qui crediderant per gratiam, ut indicat hujus Capitis versus 27. Hujus tam illustre, et expositum exemplum (Baccalaurei) vestros conatus erigat, insti­tutio dirigat, fervor inflammet; Methodus in loquendo, docendo, discendo, dispu­tando manuducat, ut ab Artibus, ad altiora, ab Aristotele, ad Johonnem, â Johanne ad Christum mature, & feliciter perveniatis; per ductum Sancti Spiritus; Cui cum Patre, & Filio sit omnis Laus & Gloria in saecula saeculorum. AMEN.

VErba sunt praecedaneae Narrationis clausula, quae sic se habet. Philisthini opprimunt Israelitas, Jonathas cum Armigero invadit, & dissipat munitissimum eo­rum praesidium. Saul intentus caedi & Victoriae, Ana­thematis vinculo constringit populum, ut ad Vesperam us (que) nemo panem comederet, priusquam de fusis hosti­bus internecina (quâ fieri posset) sumpta esset ultio. Palantes consternuntur Philisthaei à Michmash us (que) ad Aialon: Languidiùs instant Israelitae, non tam lassi de via, aut reluctantium impetu, quàm superstitìoso confe­cti jejunio. Vacillant pedes, caligant oculi, decidunt manus ad latrantis stomachi vellicantem inediam. Quis periclitantibus in tali dis­crimine debitum negaret commeatum? Prae manibus erat Victoria; Hostes è coelo sideratos antevertere, erat prorsùs evertere; sic ut nil deesse videbatur ad vindictae ingluviem, nisi ut comederent, quò alacriùs occiderent. Milites autem (ut nôstis) effe­ratos praesertim odio, & successu elatos, non ita subitò solet cicurare Religio, ut co­gitent statìm, quid fieri oporteat, dum quod libet, licet; & constet quàm aculeatus sit [Page 46] famis stimulus, & in sanctionibus multò solennioribus, quàm facilè dispenset necessitas. Contemplamini tamen hîc inter furiosos fidem, à castris continentiam, in turba cur­rentium, sudantium, & hostes undi (que) obtruncantium, reluctante veluti Naturâ, ringente fame, rapiente (que) aliorsùm occasionis esca, stupendum multitudinis consensum, In­gressus est populus saltum, & apparuit fluens mel. Nullus (que) applicuit manum ad os suum. Time­bat enim populus juramentum.

2. Celebre profectò in re ancipiti religiosae exemplum Obedientiae!

• In quo primo velut intuitu haec tria se exhibent dispici­enda,
  • 1 Ad peccandum Illecebra; Ingressus est populus saltum, & appa­ruit fluens mel.
  • 2 Constantia populi ad abstinendum; Nullus (que) applicuit manum ad os suum.
  • 3 Ratio istius Constantiae; Timebat enim Populus Juramentum.

Non defuit Illecebrae quaevis ad pelliciendum Suada; populus tamen abstinet. Ab­stinet populus non proprio motu aut metu, sed ex jmramenti conscientia. Habetis hîc ( Ingenui Adolescentes) Militiae vestrae Christianae, ad tres veluti Scenas redactum Drama. Vultis in voluminoso humanae hujus vitae nostrae theatro, quid primò oc­currit? Tentatio. Vultis, quid deinceps succurrit? Abstinentia. Et quis abstineret ab illicitis, nisi religiosi deterreret pacti timendum aliquod jnrantenuum? Beatus ille qui timet, quia juravit, & abstinet, quia timet, & victor evadit, quoniam abstinet. Vi­detis primâ fronte ( Adolescentes) quos mihi praefixi limites. Sanè è Tentatis quàm pauci hodiè abstinent, aut juramenti intervenientis memores se ostendunt. Singula autem dum percurro laxiùs, pro distractae Meditationis apparatu tumultuario, ignos­cent (uti spero) Robustiores, qui adsunt ad placitum, si Tenerioribus hisce meis can­didatis stylum praecipnè attemperem. Ne (que) enim Ovium tantùm ex Servatoris man­dato, sed & Agnorum etiam à Petro habenda erat ratio. Et nota est illa Apostolica inter [...], Ioh. 21. inter lac quasi modò genitorum, & cibum A­dultorum solidiorem distinctio. Heb. 5. Cùm interrogabat Servator post resurrectionem mi­rantes prae gaudio discipulos, 1. Pet. 2. Luc. 24. Habetisne hîc aliquid, quod manducetur? Obtule­runt ipsi, ut sequitur in textu, partem piscis assi, & favum mellis. Favum mellis etiam è cadavere Leonis extractum commedebat Sampson in via, Iud. 14. & parentibus manducandum communicabat: Vobis verò si incesserit cupido tam Blandientis edulii, cogitate vos praepete mentis ala, Terram Israeliticam pro tempore perlustrare, Ascensum Jo­nathae & Armigeri inter dêntatas petras, & fugam Philisthaeorum modò conspexisse, au­divisse praecipitem Saulis adjurationem, & deficientis & Jejunantis populi sortem indole­re: de quo quid ulteriùs expectandum delineat Textus. Ingressus est ita (que) populus saltum, & apparuit fluens mel. Lassis & Famelicis non segnis ad inescandum Illecebra, de qua primo in loco aliquid est dicendum.

3. Ingressus est populus saltum] Terrae Israeliticae fertilitatem, qui caeteris omnibus praeferunt Regionibus, uberrimam ejus affluentiam vix satis exprimunt. 1. Chron. 27. Quis e­nim nescit Balsamum Gilead, 1. Reg. 19. Quercus Basan, vites Engeddi, Armenta Saron, Cedros Li­bani, Saltum Carmeli, & caetera ejusdem penu, [...] aliquid, quoties nomi­nantur, in suo genere denotare? Gen. 13. Ut planities Jordan ante Sodomae & Gomorrhae incen­dium erat [...] ut habet textus, sicut Hortus Domini, & sicut Aegyptus venienti­bus in Segor: Ita omnes illae circumjacentes Regiones à monte Gilead ad Mare Me­diterraneum, & à Dan us (que) ad Bersabee. Permanserunt postea longè florentiores ex ipsius Domini Geographia. Deut. 11. Terra (inquit) ad quam ingrederis possidendum, non est sicut Terra Aegypti, de quâ exîsti; ubi jacto semine in Hortorum morem aquae ducuntur irriguae: Sed montosa est & campestris, de coelo expectans pluviam, quam Dominus Deus Tuus semper invi­sit, & oculi ejus in ea sunt, à principio anni us (que) ad finem ejus. Sed non libet â textu pere­grinari. Quod toties pollicitus est Dominus: Introducam te in terram lacte & melle flu­cetem, Exod. 3. Exod. 3. & passim alibi; non tantùm invenerunt Exploratores esse verissimum, Num. 13. & ad oculum demonstrârunt, tot Nationes inter tam angustos limitès; tot Civitates, 2. Sam. 24. quarum in sacra pagina illustria sunt Nomina; tot milites in censu Davidico conspicui, 2. Chron. 13. & postea ab Abia & Jeroboam in aciem educti, sed abs (que) alicujus tropi pallio ostendit hic contextus. Quid saltu vepribus & dumetis horrido incultius? Et quid Eremo desolatius? Ut Iohanni Baptistae tamen in Eremo praeter Locustas erat de­mensum [Page 47] mel sylvestre: Ita populo hîc ingrediente, non de industria, sed ut tulit casus, attraxit hostium fuga, in confinio Tribus Ephraemiticae & Benjamiticae, non alicujus nominis sylva; [...] ut habent versu pri­ori septuaginta [...] Et ecce mellis ambulatio, ut hic loquitur textus o­riginalis; quae Ambulantium & festinantium non tantùm retardavit gressus; sed fame­licos quasi invitavit ut unâ eadem (que) operâ pedibus & ventri consulerent, quò alacri­ùs hostes insequerentur.

4. Verùm in hujus Ambulacri transitu, duo injiciuntur Scrupuli. 1. Criticus, quid [...] in textu significet. Alter physicus, an hoc è coelo fuerit, vel ab Apibus, vel ali­unde? Priori ansam praebuerunt, qui istius vocabuli significatum extendunt nimiùm, ut unà cum melle [...] dactylos, imò quamvis dulcedinem fluentem, Mercer. vel fructus dul­ces designaret, aliter (inquiunt) non ferenda fuisset populi oblatio 2. Paralip. 31. Schindler. cùm inter caetera [...] attulerunt, quod expresse in omnibus sacrificiis erat interdi­ctum, Lev. 2. Ita Doctores Hebraeorum ad Deut. 8. nec repugnant è nostris sat multi. Sed non opus erat isto caemento ad textum consolidandum, ex quo satis liquet, il­lud [...], quod sacrificiis ignitis nullo modo esset immiscendum, Lev. 2. sub Primitiarum ti­tulo Deo fuisse gratissimum: Mat. 3. quod & Syrus per Debsho, Chaldaeus per [...], Arabs per Dabeson nativè satis exprimunt. Hinc igitur habemus, ad literam fuisse im­pletam Domini promissionem in melliflua Israelis copia. Deut. 8. Praedicant Graeci suas Hy­blas & Hymettos melle circumstillantes: sed Apes ipsorum Schadones sunt, Histor. Ani­mal. c. 22. (ut ver­bo utar Aristotelico) & instar culicum, ad Terrae sanctae examina; de qua ut illud dictum fuit: Vinea erat dilecto meo [...] In cornu filii olei Esaiae 5. Ita non minus erat consita [...] In cornu filiimellis, propter undi (que) ebullientem mellis scaturiginem.

Sed unde illud mel, vel ex Apum mellificio, vel ex coeli aut aëris rore, vel ex exsu­dante florum aut foliorum succo, secundum excitat inter Sciolos litigium. Negari qui­dem non potest▪ quod & attingit vester Aristoteles, nonnulla esse mellis genera à nulla Apum industria, ut Arundineum & Manna, quod à Cornelio Celso & Columella, Ibid. Ros Syriacus, Conimb Mete­or▪ tract. 7. c. 11. à Galeno, mel aerium appellabatur; quale hodiè in Calabria & alibi col­ligi, (ut olim accidit in Deserto) testantur Matheolus & Valesius. Quin & Rabbi Solomon Jarchi in hunc locum, hoc Mel fuisse tantùm Cannarum Saccharum, conten­dit. verba ipsius sunt [...] In lin­gua Ismaelitarum vocant illud [...] Sukera in lingua Gentilium. De Aliment. l. 3. c. 9. Sed repugnat Kim­chi: Ego (inquit [...] non cognovi, In Dioscor. l. 1. c. 37. unde hoc habuerit: Suffra­gatur Rabbi Levi Ben Gerson, ut videre est in Bibliis Ximenianis & Buxtorfianis, Sacer. philo­soph. c. 37. unde patet Apum hanc fuisse opulentiam, quae vel in Arborum cavitatibus, vel Petrarum fissu­ris, vel in aliis quibusdam Alveolis, tanto cum foenore mellificassent, ut extra ripas quasi exsudabat Succus fluidus, & subjectam terrae inungebat faciem, quod de Sac­charo cannis incluso difficile est asserere. Tale quiddam hodiè in locis quibusdam Sylvestribus & confragosis Hispaniae inveniri affirmat Caspar Sanctius Jesuita in hunc lo­cum. Unde (addit) ad quorundam montium radices Mellis rivos copiosè decurre­re. Sed indulgendae sunt aliquoties Jesuitis, tam audaces & effrontes Hyberbolae, a­liter à mendacio vix excusaret illorum Aequivocatio. Ecquid interea non videmus in Hondii tabulis Geographicis depictum quendam Rusticum, qui in sylva hujusmodi mel­liflua (nigrae ni fallor) Russiae in talem incidisset Mellis foveam, ab urso, lepido strata­gemate fuisse extractum? [...] In sylva eodem modo Apibus depasta ac irrigata, Melle & locustis se satiabat Iohannes Baptista apud Nonnum. Nec a­liter hîc Philosophandum. In saltu hoc quem populus ingrediebatur, Arbores, vel petrae, vel terrae excavatae casulae mellificantium Apum Collegiis gratis suppedita­bant Musaea: unde tanta mellis ebulliit affluentia, ut jejunantibus militibus tota inte­reà terra (ut habet quidam) satis lautè prandebat. Chrysost.

5. Caeterùm quod de Bove triturante pronunciabat Apostolus; Num de Bobus cu­ra est Deo? Idem mihi liceat in praesenti neg otio, 1. Cor. 9. num mel hic tantum non erat de­gustandum, & non cavenda potiùs titillans, quae sub favo litat, ad peccandum invita­tio? Sic se res habet, ( Baccalaurei) Physici vestri in accuratiori rerum scrutinio, ma­teriam praecipuè & formam intuentur, ex quibus coalescit compositum; At de fine & [Page 48] efficiente Theologi nostri sunt soliciti, unde usus salutaris à contemplantibus eliciatur. Ergò ut esurientibus hisce militum turmis, tam expositum ad reficiendum mel, non vulgare erat irritamentum ad exsufflandum Regis Anathema: Ita in toto nostrae vitae decursu, non desunt ad seducendum allicia, & Syrenes, quae vel retardant gressus, vel divertunt, vel per mellitas voluptatum placentulas prorsus impediunt. Ita Adam in Paradyso, Noah in Vinea, Josephus in Phaaronis aula (cujus abstinentia in Alcorano vel ipsis Turcis est celebris) Moses in deserto, David in solio, Paulus (ut ita loquar) in pulpito, mellita hujusmodi tragemata & stratagemata in mandati Improperium sunt ex­perti. Nomines quemvis constantem priscae aut sequioris disciplinae, & ego illum ten­tatum, irretitum, concussum, prostratum, fractum aliquoties ostendam. Vetus Adam, An­gelus Satanae, [...], corpus peccati, transfixa à nobis indies, identidem re­viviscunt, nec victores ferunt inducias, nec observant victi. Inter Lycea igitur & Pe­ripata vestra ( Baccalaurei) vestra etiam alia Tentationum schola requirit exercitia; ubi non respondebit pro vobis Aristoteles, 1. Pet. 3. sed stipulatio bonae conscientiae, verbo illi innixa, quod desiderabilius est auro & obrizo multo, dulcius melle & Favi fragmento. Psal. 19. Vultis ut a­liquod specimen hujus doctrinae scholasticae vobis exhibeam? paucissimis sic accipite: Ten­tatio est militis Christiani Armilustrium, vel ad medelam vel ad ruinam. Ita (que) duplex est (suggerente distinctionem Augustino) Probationis aut Seductionis. Ad probandum Deus ipse aliquoties tentat, id (que) vel per res prosperas, ut Solomonem, vel asperas, ut Jo­bum: Seductio autem è contra tanquam laqueus injicitur per carnem, Mundum aut Diabolum. Caro tentat, Deum, seipsam, alios. Deum, vel praesumptione, prodigendo vel pervertendo ipsius beneficia, vel concupiscentiâ, ad appetenda illicita: Tentat seipsam Co­ro, Socordiâ aut [...]: Alios verò, vel malum suadendo, vel exemplum praeben­do. Mundi deinceps Incantamenta, revocantur ad haec tria capita, concupiscentiam car­nis, concupiscentiam oculorum, & fastum vitae, 1. Ioh. 2. ut Diaboli se produnt tria gut­tura [...], luxuriae, 1. Ioh. 2. 16. [...] turpis lucri, & [...] Inanis gloriae, Math. 4.

6. Jam verò cuùm hostes isti perpetuò nobis insidientur, ut in aeternum abripi­ant exitium, nunquid nostrum est tergiversari aut segnescere, & (ut Boves ad lanie­nam saginatos) aut pisciculos in nassam, scientes, & prudentes irruere? Sampson Philisthaei sunt in insidiis, ut oculos tuos effodiant, & te captivum ducant, Et tua intereà in me­retricio alicujus Dalilae stertis aut torpescis gremio? Rerum Angl. l. 2. c. 21. Refert Neubrigensis de quodam Ket­tello nostrate Eboracensi, qui tali pollebat dono, ut diabolos quoscun (que) & umbras, ac si fuissent corporea, potuerit oculis videre. O si consimili modo in conspectum prodi­rent nostrum, obsidentium, tentantium, & irruentium tartariae cohortes & proxinetae; per­territi profectò exclamaremus cum Elisaei ministro, ad Syrorum inexpectatos Phalan­ges, Eheu Domini me, quid faciemus! 2. Reg. 6. vel potius cum Davide: Salvum me fac Deus, quo­niam introiverunt aquae us (que) ad animam meam, Ps. 68. Infixus sum in luto profundo, & non est sub­stantia, veni in altitudinem Maris, & tempestas demersit me. Anatomen corporis libentis­simè confluitis ad inspiciendum ( Adolescentes) quia juvat conditoris tanti artificium, Ps. 139. & operis tam stupendi fabricam (unde [...] illud antiquorum ex parte constat) oculis perlustrare & admirari; Corpori tantum operae impendatur & nihil a­nimae? Hujus desiderabitur, & non Alterius Anatome? At quid cogitata adeo e­visceret, & in apricum protraheret, Hypocrisi larvam detraheret, cordatos ut obrizum è fornace defaecatiores educeret, 1. Pet. 4. ac Tentationum (quibuscum perpetuò colluctamur) ignis purgatorius? Arab. Adag. 50. Ut in Bello fortis, sapiens [...]in ira, amicus in adversis praecipuè eminet: Ita in acrioribus tentationem paroxismis, examen subit, & se probat, generosum pectus. Siquidem attolle oculos ad Deum, quàm proclives sumus prosperis intumescere, & in depressis animum despondere? Demittas deinde ad terrestrem glebam, caro statim titillat, 2. Pet. 5. mundus lonocinatur, & Diabolus [...], tanquam Leo rugiens agit peripateticum [...] quaerens quem epotet, sive absorbeat. The­sauros Beneficentiae effundit in nos coelestis pater? vel abutimur, vel non agnoscimus. Il­licitis severe interdicit? ruptis legum & modestiae repagulis, cum gentibus vociferamur in Psalmo, Psal. 2. Disrumpamus vincula eorum & projiciamus à nobis tales funes; promoti sumus ultra meritum? Vel [...] inflati turgescimus, aut socordiâ torpidi in Epicuros & Ardeliones obrutescimus. Sic ut aliis adfricamus contagiosam tentiginem, vel suasu nostro, vel exemplo, nec vitia ulterius nostra ferre possumus, aut remedia. Quomodo facta est haec Academia apud Exteros huc us (que) adeo celebris, apud Domesticos subitò vi­lis, [Page 49] & quasi mensae fabula? Expectârunt Boni post nuperum, nec satis adhuc obductum contagionis vulnus, Metamorph. l. 7. vel cum Aeaco apud Ovidium, ex Formicis, laboriosos Mermidonas, vel cum Aristaeo apud Virgilium (praesertim in hoc Boum Vado) ex Juvencorum cada­veribus, Apes sedulas; sed Fuci prodiere & Crabrones, Georg. l. 4. and bombilandum tantùm, aut pungendum, Isai 1. non ad mellificandum comparati. Cognovit Bos possessorem suum, & Asinus praesepe Domini sui; sed nos facti sumus, sicut Equus & Mulus, Ps. 32. quibus non est intelle­ctus, quos nulli Cami aut Fraena constringant, aut retrahant à praecipitiis. Artibus exculti, gradibus ornati, luci mundi expositi, quid facimus, aut quas gratias Deo re­pendimus? Homo in honore non intelligit, Psal. 49. sed similis est jumentis, quae intereunt. Nisi igi­tur inter nonnullos Lurcones, Turbones, Bibones, Dominus exercituum reliquisset nobis aliquod Ingenuorum semen, Isai. 1. quasi Sodoma fuissemus (ut loquitur de suis Pro­pheta) aut Gomorrhoe similes.

7. Sed nimius fortasse fui in urendo & secando, Regredior ad vos ( Baccalaurei) mei mallei pro tempore incudes. Cogitate vos hodiè saltum melle fluentem ingredi: Affectibus proculdubio vestris, pro aetate ductilioribus in posterum ingerentur, car­nis, Mundi & Diaboli, mellita, sed lethalia incantamenta. Torrentes Belial, [...] Satanae, ut Tormenta totidem bellica, in vestram obsidionem erunt exposita: Tendiculas struet Tartarius iste Sophista, in cibo vestro, & potu, & graduum privilegijs; ut nova dig­nitas, aut scientia inflet, aut amoto custode, aut collato libertatis pileo abducat licentia. Venenum instillabit otio, libertati, & Moeccnatum, quibus fruimur, beneficijs; ut moro­sitas vel socordia nos dementet. Studia nostra universa, progressus ingenij & industriae laudatissimos, sic nonnunquam inficiet, ut quae humilitas & modestia condirent, ad summam Dei gloriam & Ecclesiae, Reipublicae & nostrum emolumentum, fermenta­bit prorsus [...], ad totius Massae putredinem. Nil tam vile & conculcandum quin si negligas, & penetrantibus pietatis oculis non inspicias, pelliceat tandem ad atriora, & tenebris istis, (in quibus fletus est & stridor dentium) nos tandem invol­vat. Quid Muscae aut pulicis morsu contemptiùs? Et quàm facilè hujusmodi abi­guntur? Animadvertite tamen ex Augustino in Iohannem Tractatu primo, Aug. in Ioh. Tract. 1. in istis minutiis Serpentis tortuosi versutias. Nescio quis (inquit Pater ille oculatissimus) Ca­tholicus à Muscis taedium patiebatur; Invenit illum Manichaeus taedio affectum, & cùm diceret, se non posse pati muscas, & odisse illas vehementer: statim ille quis fecit has (quaerit?) Ille quia toedio affectus, & quia odio habebat illas, non ausus est dicere: Deus illas fecit: Instat Manichaeus, si Deus illas non fecit, quis illas fecit? Plane re­spondit ( Catholicus) Ego credo, quod Diabolus illas fecerit. Regerit Manichaeus, si Diabolus illas fecit, sicut te video confiteri quia prudenter intelligis, Apem quis fecit quae paulò amplior est Musca? Non ausus est Catholicus dicere, quod Deus fecerit Apem, & Muscam non fecerit, quae res erat illi proxima, ab Ape ad locustam, à Locusta ad Lacer­tam, à Lacerta ad Avem, ab Ave duxit ad pecus, inde ad Bovem, inde ad Elephantem, postremò ad Hominem, & persuasit Homini, quòd non à Deo factus esset homo. Hacte­nus Socraticus erat de Musca Dialogismus; sed quodnam subtexitur morale? Ita ille mi­ser (verba sunt punctissima ejusdem Patris) cùm taedium passus sit à muscis, musca fa­ctus est, quem Diabolus possideret. Sic per foramen angustius non opportune obturatum influunt aliquoties Aquae, quae submergunt Navigium. Caveat igitur à Min [...]tioribus, qui à gravioribus implicari non vult, & obrui. Quod & Populum hîc fecisse, ex textu liquet. Saltus erat opportunus, mensa extemporanea (ut loquitur Chrysostom [...]s) & nu­trimenti suavitas, & latendi spes in Sacramenti praevaricationem ipsos alliciebat. Non erat qui notaret, aut deferret tam venialem lapsum: Mel flueba [...], fames urgebat, fossae arbusta & gramen Terrae quasi saliare celebrant convivium. Inter tot tamen & tales, intrusas veluti in manus peccandi ansas, Nullus applicuit manum ad os suum quod secundo in loco est dispiciendum.

8. Nullus (que), applicuit manum ad os suum] Plerum (que) evenit, ut in Minimis maxima e­lucescant virtutum exempla: Ex ore lactantium perficit Deus laudem, Ps. 8. & ubi tacent Pharisaei, aut indignantur, Hosanna clamant Pueruli. Mat. 21. Quinam fuerunt isti & qua­les, qui tam religiosae obedientiae, tam depraedicandum hîc praebent specimen, Accepistis [...] in praecedentibus; [...] populus ingrediebatur sylvam, & audietis in se­quentibus, [...] Populus timebat Juramentum, populus igitur erat, & non populi flores de­libati. E nostris forsan Instructioribus si interfuissent nonnulli, arripuissent poti­ùs virgulam censoriam, & Magistratui procaciter fic dicam impegissent. Quid sibi [Page 50] vult Rex noster, ut nos in tales angustias redigeret. Nunquid praecepit Deus? Ex­torsit Necessitas? suaserit utilitas? Ut tam praecipiti Anathemate nos innodaret? An ita mancipati sumus alicujus superioris obsequio? Chrysost. ad Antioch. p. 14 ut pro lege staret ipsius Temeri­ [...]as, praesertim nobis qui non Ancillae filii sumus, sed liberae, nec minùs fortè vale­mus consilio, aut ingenio, quàm ille qui pro imperio nimium sic praeceperit? Inde quae­stiones & disputationes instituissent, de Jure quo potuit Magistratus, tale aliquid ipsis injungere; de Prudentiâ, quâ fecit, quanti esset momenti tam insubitè prolata Male­dictio? An poenâ potiùs, quàm praemio erat dignus, qui contemneret & violaret? Spondissent mutuum auxilium, numero, & clamoribus exigentem ab ipsis debitum obse­quium, deterruissent & obruissent. Tam Feroces & Animosi sunt nostri Togati, inter pacis & Musarum sacraria! Sed quid Milites hi efferi, Hostium cruore madidi, duce absente, & in Aestu victoriae, & famis stimulis quasi oestro perciti? Quid (inquam) Milites isti? Num frendebant, aut indignabantur, aut apertè Magistratum calumnia­bantur? Textus indicat non fecisse: Bellua erat (ut dicitur) multorum capitum, & diversi (ut credibile est) inter illos diversimodè erant affecti, ex tot tamen lassis, lan­guidis, deficientibus Nullus] aut apertè mandatum violat, aut occulto inter vepres & dumeta praevaricatur. Quinimò cùm esset ad manum, quod gratis & summâ cum volup­tate Gulae & Abdomini satisfaceret, ne unus vel manum extendit ad mandati negle­ctum, aut applicat ad os suum] ut appetitum suum proderet. Tanta ipsos Obedien­tiae in Magistratum tenuit Religio. Venisset proculdubio illis in mentem, quid Pa­tribus ipsorum in Deserto, ex octo istis Murmurationibus, praesertim in funesto per Co­rah, Dathan, & Abiram excitato tumultu, miraculosè contigisset. Nec excidisset, quod praeceperat Samuel de Authoritate Regia, cùm Regem anteà postulassent capi­te octavo. Et sanè, non tam quid praecipitur, semper ab Inferiori est respiciendum, (ut alicubi monet Bernardus) quàm debitae obedientiae juramentum. De praecept. & dispensat. Non tanti vide­bitur quamplurimis (qui tamen nos omnes fecit miseros) Adami lapsus, si caro aut sanguis, aut vester forsan Aristoteles sederet pro tribunali. Nam quid erat discri­minis inter Fructum vetitum & permissum? Aut quid damni accidisset Imperanti, ex hujus potiùs esu, quàm alteriùs? Obedientiae interim & observantiae & datae fidei non ferenda erat violatio, quae eò evasit atrocior, quò in re tam facilis & liberalis obse­quii infinita erat neglecta Authoritas. In facilioribus siquidem minusque, onerosis (ut optimè addit Bernardus) eò contemptus est damnabilior, quò actus videtur laudabili­or. Et annon hoc ipsum Sauli inculcat Samuel, in sequenti capite, qui cùm missus esset ut Amalek deleret, 1. Sam. 15. Regem & nonnulla servasset spolia? Nunquid vult Dominus (inquit) Holocausta ant victimas, & non potiùs ut obediatur voci Domini? Melior est e­nim obedientia, quàm victima, & auscultare magis, quàm adferre adipem Arietum. Ratio­nem reddit Gregorius, Moral. l. 35. quia per victimus aliena caro, per obedientiam propria voluntas mactatur.

9. Sed ista, ut satis nota, missa facio. Obedientiam & Abstinentiam facilè ad­mittunt omnes, sed quaeritur in quibus obediendum sit & abstinendum, & quous (que)? Ne (que) enim vel parentibus, vel cujuscun (que) sortis aut conditionis Superioribus in omnibus esse obtemperandum docent Scholastici, & coeca Monachorum obedientia, quâ homines in Bestias, aut stipites sic degenerant, ut tanquam cadaver aut senis baculum (sicut praecipiunt Iesuitae) quoquo versùs se ferri sinant, Christianae libertati prorsus ad­versatur. Inst. p. 3. c. 3. Quam ridiculae enim sunt istae Fraterculorum Orgiae? Quae ebuccinantur tamen à suis tanquam illustria obedientiae Trophaea? Quale est illud cujusdam ad Imperatum Abbatis, Cassand. coll. l. 4. c. 27. 28. Sulpit. dial. 1. de vit. S. Mar­ [...]i [...]. Filium suum plorantem in flumen praecipitantis: Alterius, ad Su­perioris mandatum clibanum ardentem ingredientis: Tertij virgam storacinam aridam, abs (que) succo aut radicibus, per triennium rigantis, donec flores & fructus produ­ceret. Adducit haec & probat Bellarminus Lib. 2. de Monachis c. 21. & Proselytae ac­quiescunt & admirantur. Depraedicatur Throgmortoni nostri obedientia, quòd in ipso Mortis articulo animam noluerit exhalare, De Monach. l. 2. c. 21. & Deo concredere, priusquàm A Superiori assidente petiisset & impetrasset veniam. Everard. A­pol. l. 3. c. 1. Deliriis hujusmodi anilibus ad dementandum credulos confictis, Sedulius totum caput deputat in suorum Apo­logia, ad Minoritarum, Ruffini scilicet, & Juniperi, & reliquorum ejusdem caeni non vulgare encomium: Ejusdem faeturae Animal in gratiam Jesuitarum delineat Ce­parius in vita Gonzagae; nec puduit Bellarminum & Sanctium hujusmodi Naeniis plus­quam Hiberis fidem facere. Mirum videretur Sagacioribus, Diabolum potuisse sal tot [Page 51] Doctorum & prudentum, tam expositis nugis infatuare, nisi dedicissent ex Apocalypsi, Apoc. 17. meretricem istam Babylonicam omnes gentes Circaeo Abominationum poculo inebri­aturam. Annon enim monstri simile est, Monachatum illum papisticum, qui nullo ni­titur Scripturae fundamento, tantùm pendet sive ab Instituentium crassa Ignorantia, aut panurgia; sive ab Admittentium stupida superstitione, ita [...] tandem obtinuisse Religionis titulum, ut ingredi Monasterium (si Diis placet) Religionem sit intrare, & Monachus & Religiosus [...] habeantur: Unde (quod non libenter audiunt) hoc lucrantur consectarium, tot esse apud ipsos Religiones, quot inveniuntur Mona­chorum Ordines: sed didicit tandem Mundus inter Aurum & Foenum, inter [...] & [...] & [...], inter Dei praecepta, & hominum Commenta distinguere. Obedientiae enim Religiosae, non Sanctiones humanae, sed coeleste Diploma constituendum est norma. At (que) hinc didicimus, quod praedicamus, obediendum es­se Deo simpliciter; Magistratibus verò aut Parentibus aut caeteris Superioribus, tantùm in Domino. 22. q. 104. Art. 5. Nec malè hîc Aquinas ex Seneca: Servitus in totum hominem cujuscun (que) sor­tis non descendit: tenetur siquidem obedire quispiam, vel quoad motus voluntatis Internos, vel quoad externos tantùm Actus. At (que) hi ulteriùs versantur, vel circa physica tantùm, naturam ipsam necessariò concomitantia, vel Moralia & Politica quae in se sunt prorsus Adiaphora. Si praecipiat Superior quod à Deo est interdictum, vel Na­turae tuae repugnat, sive Sustentationi (ut pergit Aquinas) veluti non comedere, sive Pro­pagationi, ut Matrimonium non contrahere, possis piè te subducere, & cum Apostolis libe­rè profiteri: Obediendum esse potiùs Deo, quàm Hominibus, & naturam aequè omni­bus communem mandatis non subjici Politicis. At in extermis tantùm Actibus in quibus nil Deo adversatur, vel Naturae, & pactum intervenit, sive expressum, sive taci­tum, inter superiorem & subditum, nec mandatum extenditur, extra Mandantis legiti­mè collatam Authoritatem; peccat Inferior, si Superiori, vel conscientiae causa se non submittat, quia Deus hoc expresse praecepit, & Dii appellantur Magistratus, quo­niam residet in illis, & emicat, pro ratione loci vel conditionis aliquis divinitatis ra­dius. Sic instructa proculdubio per Levitas & Prophetas, haec turbata Militum rutuba satiùs duxit in re licitâ, licet non opportunâ, vel necessariâ, simpliciter obtemperare, quàm causari & cavillari, & de Mandantis Prudentia aut scopo, scrupulos movere. Vnde factum, ut nemo manum ad os applicuerit, sed religione obstricti, abstinuerint à tam proposito & invitante edulio.

10 Obedientia igitur emicuit in Abstinentia, vidimus quous (que) sit obediendum; Li­mites etiam Abstinentiae sunt figendi, ne virtus tanti pretii in animi morbum dege­neret. Pythagoreorum hâc ex parte scrupulosa placita non libet discutere, quae apud Eu­sebium contra Hieroclem, Philostratum de Apollonio Tyaneo, Jamblicum de Mysteriis Ae­gyptiorum sunt ubivis obvia. 1. Tim. 4. Quid cùm ad ortum lucis Evangelicae Elementa legis ege­na evanuissent, num defuerunt juxta Apostoli Prophetiam, inter Christianos, qui in delectu quodam ciborum, & Matrimonii fuga, nescio quid Sanctitatis & meriti latere per­suaderent? Hoc nomine licet meritò à nostris perstringantur Romanae Synagogae Hypocritae: Continentia tamen ista vitae sobria, & prisca frugalitas, quae ita indulget cor­pori, ut adsit quod sustentet illud commodè, ad sarcinam suam bajulandam; Ita mi­nuit demensum, ut amputetur, quod luxuriat, at (que) affigat Humo divinam particularem aurae, ut Poëta modulatur ex Naturae dictaminae; non à Servatore tantùm & Apostolis severè praecipitur, sed in primaeva successorum praxi summo erat in pretio. Enim verò qui expectant seriò Domini adventum, & bonâ fide credunt Mundum hunc tandem consenescere, non possunt sicco pede aut oculo transilire, illud Servatoris de evitandis ex­tremis periculis: Luc. 21. [...]: Si alii vos negligant, si non retrahant à praecipi­tiis, extrahant à lustris, avertant à corruptelis, si correptionibus aut poenis non cohibe­ant, aut non deterreant, Tremebunda execrationis religione; Attendite tamen vobis­metipsis (vel ob Servatoris concionantis Reverentiam) ne fortè graventur corda ve­stra crapulâ, & ebrietate, & curis hujus mundi, & superveniat in vos repentina dies illa. Hoc repetit & flagranti inculcat zelo, Rom. 13. qui plus caeteris omnibus laboravit Apostolus: Nox praecessit, dies autem appropinquavit; Abjiciamus igitur opera tenebrarum & induamur habitu, qui luci conveniat, [...]: Christiani simus Peripatetici, & sicut in die decentèr ambulemus, non in commessationibus & ebrietatibus, non in cubilibus & lasciviis, non in lite & invidia, sed induamini Domino Jesu Christo, & carnis curam ne habeatis ad explendas cupiditates. Ultima autem ista verba cùm sustulisset librum, & le­gisset [Page 50] Augustinus, Confess. l. 8. c. 12. coelesti quadam metamorphosei, è fluctuante Rhetore & distracto Philosopho, constantissimus evasit Sanctus. Unde constat, quòd abstinere corpus à super­fluo hujusmodi melle, est reficere, & quasi animare animam. Jejunus Servator aggredi­tur & fugat Satanam; Mar. 3. Jejunanti & oranti Cornelio, apparuit Angelus Evangelicus: valdè esuriebat Petrus, cùm coelum ipsi aperiebatur, Act. 10. & in demisso linteo, & mistis animalibus, revelatum erat illi de vocatione Gentium Mysterium. Ibid. Exemplar demum se praebet pro­prii praecepti Doctor Gentium [...], contundo corpus meum & in Servitutem redigo, 1. Cor. 9. ne fortè cùm aliis praedicaverim, ipse Reprobus efficiar. Ad tam salu­tarem carnis Mortificationem & nostri Abnegationem, non patentior dirigit semita, quàm à licitis in se abstinere, non ex coeco quodam & tremulo superstitionis horrore, sed sicut solenni hoc tempore fit Quadragesimali, ut debitam propter Deum, potestatibus supe­rioribus exhibeamus obedientiam. Talem autem inveniri inter castra, & in Conventi­bus Togatorum desiderari, arguere videtur in hoc vertiginoso hujus mundi delirio, in­versum esse praeposterè praestantissimarum rerum ordinem. In Locum. Asserit Lyra, injustè hoc fuisse à Saulo impositum Abstinendi gravamen, ideo (que) non peccassent ii, qui il­lud neglexissent, & comedissent. Sed multis hoc refellit Abulensis, & ostendit, nec Saulo defuisse Authoritatem ad imperandum, Ibid. nec mandatum fuisse prorsus [...]llicitum, unde à Militibus violari non potuit abs (que) contemptus reatu.

11. In proverbium illud jamdudum abiit: ‘Nulla fides pietas (que) viris, qui castra sequuntur;’ Ergò cùm Milites adeò obsequentes, milites tam abstemios, milites habeamus tam de­votos, ut quas furor cruentasset manus in hostium strage, conscientia retraheret à ne­cessariâ corporis refectione; Quid fiet de nobis ( Academici) qui omnia divina & hu­mana sus (que) de (que) habemus, quo licentiùs genio indulgeamus? & nullum per Ab­stinentiam interveniat inter manum & os divortium: Novit Dominus, qui colligit lachrymas suorum in utere suo, quam reluctante affectu, & vix siccis oculis, vomicam meae Matris charissimae attingo: sed quid faciendum? Nobis tacentibus, vel incrustan­tibus, vox Gregum & Armentorum (ut postea in praeda Amalechitarum) praevaricati­onem reboat. Et quid non auderet, vel quò non progrederetur impietas excors, & effrons impudentia, C. 3. 20. si nihil interveniat, quod retundat? Clamat ad Colossenses A­postolus, Filii obedite parentibus per omnia; Restringit Bellarminus, verum est, dum parvuli sunt, de Monachis Lib. 2. & Cap. 21. Provectiores igitur pace Cardinalis, pro Aetatis aut ordinis privilegio abs (que) Math. 15. sumptibus Corban Pharisaicae seipsos eximant: ut Parvuli ferè jam restent soli, qui ad Matris nutum obediunt & abstinent. Parvulum suum duodecennalem, invenit tandem, cum quaesivisset per triduum Beata Virgo: Sed quo in loco? Num vagantem per plateas otiosè, aut sub tecto, majori cum damno bo­nas horas malè collocantem? Nihl profectò minùs; sed in Templo, in Patris sacra­rio, in Doctorum medio, audientem ipsos & interrogantem: Verùm si quamplurimos è nostris Parentes diutiùs hoc in loco investigarent, ubi quaeso invenirent? Cùm le­gimus apud Cassianum, Collat. 11. c. 4. Hist. Ecclesi. l. 4. c. 18▪ & Socratem de Cheremonis dorso, jugi jejunio, oratione, & vigiliis incurvato. De Piore, qui nunquam sedebat ad mensam, sed obambulans comedebat, ne jacturam temporis faceret (ut ille aestimavit) in opere superfluo. De Macario, qui seriò protestabatur, se nunquam edidisse, bibisse aut dormivisse ad satietatem. De Pambone, qui flevit ad conspectum cerussatae & calamistratae meretricis, quia tam pul­chra esca apponeretur Diabolo, quae impensiùs studuisset Hominibus placere, quàm ille unquam Deo: Non possumus non reputare, aut illos alia scalâ coelum ascen­disse, aut nos invenisse compendiosiorem. Quid? Julianus Apostata perpetuum profi­tetur se Bellum ventri indicere, & nos Helluabimur & pergraecabimur, ad loci, in quo vivi­mus, & totius professionis opprobrium? Sed caperata ista forsan Priscorum Austeri­tas, molliori huic saeculo non convenit, in quo Christianae libertatis doctrina tam planè enotuit, ut de scandalis datis aut acceptis locus in systemate nostro Theologico locum vix occupet. Citeriora igitur dispiciamus. Legimus de Luthero, illum nonnunquam adeò fuisse abreptum, Evangelii propagandi, & Pseudoprophetas retundendi zelo, ut per aliquot dies integros noctes (que) continuatas, cibum vix caeperit. Quàm celebris est illa de Calvino apud Bezam in ipsius vita Narratio? Qui suadentibus vehementer amicis, ne tanto cum salutis dispendio, assiduus & accubuus chartis impallesceret: Quid? vultis (respondet) ut Dominus veniens me otiosum inveniat Quàm praetiosa fuerit Zachariae Vrsino Temporis jactura, ostendit Tricolon foribus Musaei ipsius in­scriptum:

De Juellis, Whitakeris, Raynoldis, Abbotiis nostris, & caeteris ejusdem classis, simile sit judicium. Quando Bibliothecam publicam intratis ( Baccalaurei) & percurritis tan­tùm Librorum titulos; num existimatis tot operosa & crassa volumina, unius aliquoties opera elucubrata, dissidii, luxuriae, aut petulantiae fuisse vitulamina? Milites si in mel­le (ut muscae in unguento) hîc haesissent, subduxissent interim se hostes (ut notat Abulensis) ab illorum impetu, nec tam depraedicanda fuisset victoria. Nunc verò Abstinentia illorum celebrem fecit obedientiam, omni saeculo depraedicandam; sine quâ nil Heroici aut praeclari quispiam aut perficit, aut aggreditur. Systema Moralis Pbi­losophiae ad haec duo revocatur capita: [...], sustine & abstine; Et quid vos (jam primò Baccalaureos) egregios in posterum Magistros aut Doctores in diversis da­bit facultatibus, nisi Abstinentia à Ludicris, & detestandis hujus aevi Lenociniis, una cum religiosa & modesta erga Praepositos vestros obedientia? Non applicetur interim manus ori, ut liquidum aut fumidum nimiùm infundat; non vagetur oculas aut ani­mus inter stillantes voluptatum favos, In Ps. 110. ne citiùs, quàm par sit Manus ad os applicetur. [...], Chrisostomi statuae sunt Mercu­riales, ad pietatis, scientiae [...], & non fucatae laudis palatia: Sed quid populo huic im­posuit tam severas leges? Et praeter Tumultuantium morem coegit in ordinem? Indi­cat, quod residuum est Textus: Timebat enim Populus juramentum, de quo aliquid strictim est concludendum.

12. Inter plurimas Juramenti definitiones, quae occurrunt passim apud pluri­mos, caeteris haec videtur accuratior & contractior: Juramentum est asseveratio religiosa de re possibili & licita, cum veri Dei invocatione facta, quâ petimus, ut sit testis dictorum; & fallentes puniat. Veteres Jurisconsulti notant nescio quid discriminis inter Juramentum & Jusjurandum, ac si juramentum in re quavis extra judicium; Jusjurandum in judicio sem­per interveniret: sed Recentiores negligunt hunc Criticismum, nec locum habet in prae­senti negotio. In hoc igitur vel illo, sive juramento, sive jurejurando; tres observandi sunt Actus 1. [...] quâ aliquid esse vel non esse, factum vel non factum, futurum, vel non futurum asserimus. Secundus est, [...], hoc est Nominis divini invocatio, quòd bonâ fide agimus, & fallere nolumus. Tertius est [...], sui ipsius execratio, & divina vindictae evo­catio, si fallamus. Heb. 6. 16. Hinc Apostolus controversiarum omnium [...], termi­num ad confirmationem juramentum esse asserit: Quòd & Aristoteles vester [...] Honorabilissimum 1. Metaph. & 3. cap. depraedicat. Est autem duplex: Assertorium, & Promissorium. Assertorium praecipuè fidem facit de re praeterita aut praesenti, ut aliquid credatur. Sic illud Apostoli: Testis est mihi Deus, quantoperè expetam vos omnes in visce­ribus Jesu Christi. Promissorium prospicit Futura, ubi ad faciendum, vel omittendum a­liquid, nosmetipsos astringimus, Cujusmodi est furiosum illud Saulis, quod in Textu sequitur: Sic faciat mihi Deus, & addat, quod morte morieris Jonathan. Quanquam non diffiteor nonnullos ex comminatoriis hujusmodi & execratoriis, tertiam Juramentorum classem constituere: Sed abundant nimium juramenta (ut mihi videtur) in praedictis duobus, & qui comminatur, aut execratur, si non facere, fieri tamen aliquid promittit. In Juramento autem assertorio requiritur tantùm una veritas, quae consona sit rei, quae asseritur, vel negatur. In promissorio attenditur duplex, una praesens, quòd habeas animum obsequendi: Serm. 26. Altera futura, quòd praestabis, cùm res exigit, quod promisisti. Unde in Assertorio verè; In promissorio juras fideliter, ut acutè Stobaeus, & utrius (que) Tres hae debent esse comites: Judicium, veritas & Justitia, Jer. 4. Judicium, ne incautum; ve­ritas, ne mendax; & justitia, ne iniquum aut illicitum proferatur Juramentum. Lom­bard. 3. sent dist. 39. & 2. 2. Aquin. q. 89. Art. 3.

13. Praelibanda fuerunt haec necessariò ( Baccalaurei) ut dilucidiùs constaret, quale fuerit Juramentum, quod populus hîc timebat. Timebat Populus juramentum, sed cujus? Num proprium à singulis susceptum? Repugnat Textus v. 24. Adjuraverat Saul populum: Dicens, Maledictus vir, qui comederitpanem us (que) ad vesperam. v. 27. Jona­thas non audierat, quando adjuraverat ejus Pater populum & v. 28. respondet unus de popu­lo, Jonathae: Jurejurando obstrinxit Pater Tuus Populum, Ergò Saulis erat hoc juramen­tum sive Adjuratio non populi. Scrupulos hic excitant Scholastici & Casuistae. An ad­jurare liceat alios & quous (que)? Et consentiunt hoc posse fieri, sive à superioribus impe­rando, [Page 52] aut minando in rebus licitis & honestis, Aq. 2. q. 90. quae non excedunt ipsorum jurisdictionem, sive à Paribus, aut Inferioribus, suadendo aut obsecrando? Exempla suntobvia: Asa & Josias, 2. Chron. 15. Esra & Nehemias, adjurant omnes subditos, ut sideliter Deo inservirent. Paulus obsecrat Romanos, Ibid. 34. per miserationes Dei, & obtestatur Timotheum etiam a [...] (que) etiam in con­spectu Dei, Esrae, 10. & Domini Jesu Christi, ut quod suum esset munus fideliter obirent: Sed in re non expectata, Nehem. 10. & non necessaria, hoc fecit Saul; & tamen hîc quàm promtam ob­servamus multitudinis obedientiam, Rom. 12. & quàm submissam erga Superiorem Reveren­tiam. 1. Tim. 6. Attendite autem quid Ego inde Colligo ( Baccalaurei) Tanti Tales fecerant in re tam controversâ & difficili Alterius Juramentum, 2. Tim. 4. & nostri proprij in rebus licitis, & commodo nostro, inservientibus à nobis sponte expetiti & suscepti, non Religiosi­or habenda esset Ratio? ut caetera, quae hîc sunt obvia seponam, & Colligam il­lud, quod nos Academicos praecipuè afficiat: Juramento nos obstringimur (ut nô­stis omnes) ad observanda Statuta, Privilegia & consuitudines hujus Vniversitatis, ad Pacem conservandam, Delinquentes indicandum, & sic in caeteris. Paululùm hîc immoremur, ut dispiciamus: An qui hoc non praestat, quod publico juramento tam so­lennitèr [...]promittit, Reus sit perjurij? Nimium esset Theologorum, Juristarum, & Casu­istarum minutias hîc coacervare. Consentiunt omnes, Statuta ista, quibus obtem­perare tenemur esse in duplici discrimine; Quaedam absolutè proponuntur, alia sub con­ditione poenae annexae. Priora qui violat (praesertim ubi expressa perjurij fit men­tio) Perjurij crimen necessariò incurrit: In posterioribus liber es si poenam sube­as: quia tale juramentum obligat tantùm ad legem, Lex ad Obedientiam aut Poe­nam: Poenam verò debitam inflictam si subterfugias, non invenies aliquem inter Theologos aut Iurisconsultos, L. 2. c. 13. Advocatum, qui Excusabit à perjurio. Distinguit Perkin­sius noster in Conscientiae casibus inter statuta Academica, quae totam corporis com­pagem, distrahunt, & caetera quae decori tantùm inserviunt & ordini [...]: Et priora sub perjurij reatu observanda esse concludit: Posteriora neutiquam, nifi poena inflicta, vel ut exprimit [...]r, vel ubi non est exprcssa, pro Magistratus prudentia diversimodè in­jungitur, praefractè rejiciatur. Sanè non rejicienda est Doctissimi & punctissimi viri mollior haec sententia: Ego tamen mallem, si absolutè juro, verbi gratia, Me li­bros in publica Bibliotheca non violaturum, aut in caeteris ejusdem momenti, abs (que) mul­ctae alicujus mentione: si violarem sub quovis scopo aut praetextu; Mallem (in­quam) Deum supplex adire, ut me absolvat à perjurio, quàm ad miserrima de­flectere subterfugia, quae apud viros Cordatos non excusent, quod in caeteris ejus­dem ponderis faciendum suadeo.

14. Ista autem de juramentis & perjurio, cùm tam exposita sit doctrina, quid de no­bis fiet (Academici) qui tantae Religionis sacramentum tam neglectim & licentèr an­tehâc habuimus; & tam perfide pergimus profanare? Adeò ut quod Lysander o­lim effutivit de fide Ethnicorum quorundam Ambulatoria, pueros Astragalis, Reges Juramentis ludere, Christianis quam plurimis uon minùs conveniat in hujus sae­culi [...], in quo tam rarò & leviter angit perjurij aut juramenti timor, ut vix inter loquendum notemus. Heu pietas, heu prisca fides! Sponte, supplex & reverentèr componit se studiosus, loco, & modo solenni, ut gradu Academico ornetur: Tactis Sacro-sanctis Dei Evangelijs Juramento se obstringit promissorio, ad hoc vel illud licitum, & honestum, & conditioni, in qua versatur summè necessarium, praestandum: Discedit animo praestandi obfirmato; Intervenit postea occasio: obliviscitur, [...]insanit, distinguit, dispensat, & numero nonnunquam eodem furore debaccantium anima­tus, captat (proh scelus!) plausum ex perjurio. Cùm talis candescat lepra in fronte Matris, sic ut nullâ obtegi possit larvâ, nullo lixivio eluatur: Audite caeli & Auribus percipe Terra! Miseri nos si ista seriò, & tremuli non pensitemus, miseriores si perga­mus! Ideone introduxit nos Dominus in hujus Academiae saltum, melle & lacte flluen­tem, ut pervicaciâ luxuriâ & sonticâ quâdam petulantiâ foedus cum ipso sancitum, tam impudentèr violaremus? Ideò Testem illum & Vindicem invocamus, ut testis sit tan­tum & vindex non excusandi perjurii? Ideò ab Epidemica contagionis laniena, tam praesenti miserecordiâ (sicut Titiones ab igne) nos eripuit, ut hanc sacerrimam & sublest­am gratiam ipsius longanimitati rependeremus? Profane, quomodo attolles caput ad Iudicis tui Tribuanl, quem tam indignis modis lacessiueris? Si nunquam statue­ras observare, cur jurasti? Si sponte juraveris quare bonâ fide, non praestas? Date ve­niam, seriò agenti in casu tantae Religionis, si semen verbi vivi non prorsus in no­bis [Page 53] fit suffocatum, si conscientiae non penitùs occalluerint, & frons de rebus non perierit, haec nos pungeret, haec praecordia laceraret meditatio: Deum invocavi Testem, & postu­lavi solenniter Vindicem, nisi hoc quod juramento sum pollicitus, praestem aut declinem: Magistratus aut Inspectores si absint, si negligant, si supinè indulgeant, & debitas poenas non exigant: Ille tamen Omnipraesens observat omnes meas semitas, expendit dicta, cogitata librat & quoties Sacramenti immemor, ipsum quasi ascisco in perfidiae meae consortium, aut tanquam nescium, aut oblitum, aut dormientem aestimo: Sed num re­putabit illum insontem, qui nomen ipsius gratis sic in vanum sumpserit? O Pater omni­um Misericordiarum, si Tu perjuria haec nostra Academica vindice aspiceres oculo, Domi­ne quis sustinebit? At (que) hand scio an inter caeteros hujus loci morbos, purulentius crudescat ulcus in ipsius opprobrium, quàm Iurisiurandi (de quo loquor) contemptus aut neglectus. Dolemus Conventus nostros haud ita pridem fuisse Dissipatos? Dissi­pavit praecipuè (sicut mihi persuadeo) neglecta juramenti religio: Querimur Tu­multus vice modestiae, obedientiae, industriae & gratiarum actionis, etiamnum invalescere? Quid reprimeret, nisi juramenti Timor? Laboramus praeter solitum gravissimâ apud Aemulos infamiâ? Anathema est in medio Tui O Israel, non poteris stare coram hostibus, ni­si timeat populus etiam Tuus juramentum. Ios. 7. O si Candor vester Agninus (Baccalaurei) adhuc non sordibis istis commaculatus, modestè, piè, & sobriè non metu, sed conscientiae causâ ad altiora contenderet, si a commessationibus, rixis, contumaciis, & caeteris Maleferiatorum Ardelionum humoribus & Tumoribus, religiosi vos abstineret juramen­ti Timor? Ps. 92. Medulla Tritici, & melle de Petra, saturaret vos Dominus, in isto, quod jam ingressi estis curriculo: Instar palmae florebitis, & quasi Cedrus Libani Ramos diffunde­tis: f [...]uet aqua de situla vestra ad Ecclesiae, Reipublicae, & indulgentissimae Matris Acade­miae dulcissimum Refrigerium; & fructificabitis adhuc in senectute, nec resilietis ad Hostium conspectum in porta. Unicum addo, & finio. Rubus dixit aliquando Hortulano, si mihi esset quispiam; qui curam mei gereret, plantaret, irrigaret, & coleret (quod effusè fit caereris plantis & Arboribus) Reges profectò me desiderarent & aspice­rent florem meum & fructum: Unde accepit eum Hortulanus plantavit (que) in horti medio, in optimo Terrae, irrigavit (que) eum. Sed quid inde fit? invaluerunt praeter spem & votum ipsius spinae, germina & rami super omnes Arbores, quae circum ipsum erant, & operierunt folia ejus Terram, & impletus est hortus ab eo, & multitudine spinarum, & nemo potuit tutò ad ipsum accedere. Hacttenus L [...]cmannus Arabicè Mythologus, si­mile quiddam de Rhamno Cedris Libani, minitanti incendium, suppeditat Textus Sa­cer Judicum 9. Ingeniosos alloquor; Non necesse est igitur, ut prolixiùs explicem. Adducti estis vos ( Baccalaurei) in saltum melleum▪ deterreat vos (oro) juramentum; ne manus ori illicitè applicetur. Plantaverunt vos solliciti Hortulani in medio quasi Pa­radisi, & parati sunt indies rigare, unde indies à Deo expectetur Incrementum. Ne in Rubos (vos rogo) aut Rhamnos degeneretis, qui aut spinis lacerabunt ipsos Hor­tulanos, aut in Arbores juxta consitas, faces immittent. Ita loco patrum vos emergetis Filij, ad nominis Dei gloriam, Ecclesiae & Reipublicae emolumentum, Academiae, Pa­rentum & Amicorum Exoptatissimum solatium: Quod praestet Pater in Filio per Spiritum Sanctum, Cui Individuae Trinitati sit Regnum, potentia & gloria in saecula saeculo­rum. AMEN.

PRaeter tot disposita in Bibliothecis nostris, sive publicis, si­ve privatis, volumina; Tres praecipuè sunt libri ( Patres & Fra­tres in Christo dilectissimi) ab omnibus, cujuscun (que) gradus aut conditionis, perpetuò in oculis habendi, Liber scilicet Naturae, Liber Creaturae, & Liber Scripturae. [...]sti autem ita se invicem respiciunt, ut prior ad sequentem facilem parat aditum; sic ut Natura nobis insita, per adsitam Creatu­ram instituatur, & institutio ista in quibus deficit, per Scri­pturam demum faelicissime perficiatur. Unde Aposto­lus hic noster Doctor Gentium, gentium dominos Romanos ita manuducit ad Evan­gelium, ut praeposterè illis non aperit [...]Scripturae Catechismum, priusquam ex Naturae & Craeaturae pagina, promptiores illos reddidisset. A notioribus igitur ad ignotiora prudentissimè progreditur, 1. Cor. 3. 2. Io. 16. 12. & lacte alit ad solidiorem cibum, juxta summi praecep­toris methodum, Multa habeo vobis dicere, sed nunc non potestis portare. Perinde ac si hoc sensu illos compellasset, Existimatis forsan (vos Romani) Justificationem quam praedicamus Evangelicam, per solam fidem; aut Judicantis aequitati aut ju­dicandorum conditioni, aut judicii synceritati, parum convenire, ubi excluditur ope­rantis [Page 55] industria, & intervenit tantum in Mediatorem fiducia; patitur innocuus fide­jussor, ut reus condemnandus, gratis absolvatur: Atqui si rationes libratiùs subdu­cetis, constabit liquidò vel ex vestris principiis, aut ex tali mediatione solùm, aut ex medio nullo alio, vel liberationem à miseria, vel reconciliationem cum irritato ju­dice, aut gratuitae salutis gloriam Judaeis, aut vobis Gentibus esse expectandam. At (que) ut de Judaeis deinceps alias seorsim agam, vobiscum (qui Philosophii auditis) sic argumentor. Patet (ut in confesso est apud omnes) ira Dei è Caelo adversus omnem impietatem, & hominum injustitiam, veritatem ipsius injustò detinentium. Liberatio igitur & reconciliatio, vel à justitia propria est quaerenda, vel ab aliena pro vobis praestita. Justitiam autem propriam quis audet è vobis pro tribunali Dei [...] asserere? vel confugiendum igitur est ad salutare fidejussoris [...]; aut ultimus quadrans in carcere aeterno exigetur. Math. 5. Hic autem cum regerat Philosophus, veritatem illam Dei, Judeis tantum, non Gentibus innotuisse, ideo (que) non potuisse (si maxime voluissent Gentes ut objicit Apostolus) quasi captivam veritatem il­lam detinere; Diluit hoc statim Paulus ex Naturae libro, qui notiones speculativas & practicas de Deo, de prima causa, de primo motore, de supremo Demiurgo, de bono & malo, de turpi & honesto ex intimo rationis recessu ad litem hanc contestandam sup­peditat. Recipit nihilominus se Philosophus ad secundum subterfugium, nempe Invisibilia ista Dei, captum humanum longe superare, quomodo igitur non est il­le excusandus, qui ignorat illud quod impossibile est ut apprehendat? Occurrit Apostolus ex Creaturae Libro Ethnicis etiam authentico, è cujus foliis patentissimis colligat ratio, quod Atheis omnibus praevaricantibus os obstrueret, Invisibilia enim (inquit) ipsius à creatione Mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciantur, aeterna vi­delicet ejus, tum potentia, tum divinitas, ad hoc ut sint inexcusabiles.

• 2. In verbis observentur haec tria
  • 1. Doctrina.
  • 2. Docendi Methodus, &
  • 3. Vsus.

Doctrina est Philosophica-Theologica, de Invisibilibus, de potentia Dei, & Divinitate; methodus Logica est, non descendens (ut vulgò fit, vel saltèm fieri debet) ab univer­salibus ab contractiora, qua inventa tradantur. Sed Ascendens à sensibilibus ad invi­sibilia, quâ ignota inveniantur. Usus demum est Ethico-politicus, quo & suam sor­tem, & judicis processum aequissimum, unusquis (que) apertè intueatur. Quid Doctri­na sine methodo? quid Methodus, sine usu? Complicata aliquid praestant, distracta in Chimaeras evanescunt. Impetret igitur tantum à candore vestro (ingenui Bacca­laurei) non affectata quidem mea, sed innat [...] simplicitas; ut dum ista sine emendi­catis, & vermiculatis Rhetorum Schematibus & ambustis verborum calamistris, in­concinniùs percurro more meo, Peripateticos vos potius, quàm Cynicos, aut Aristar­chos inveniam, accinctiores ad mecum ambulandum, quàm ad mordendum & un­guibus utendum. Ita manuducit unà nos Apostolus ad Dei Invisibilia, de quibus ca­ligante oculorum nostrorum acie, in vestibulo circumspectiùs est despicien­dum.

3. Invisibilia enim ipsius] Doctrina (ut videtis) est de Invisibilibus, quae animan­tibus ratione praeditis solum competat. [...]. Subjecta enim oculis & auribus, &▪ caeteris sensibus Bruta satis capiunt, eo (que) praecipue ab hominibus secernuntur, quia ad in­visibilia hujusmodi non possunt aspirare. Invisibilia autem hujusmodi (ut distin­ctius cuncta pateant) sunt vel Dei, vel Hominum. Dei invisibilia concipiantur, vel in eo esse, vel ab eo emanare. Hominum censeantur [...], Anima cum omnibus ipsius facultatibus, notiones Deuteronoematicae, transcendentia, vel cujuscun (que) generis in Logicis, Physicis, Metaphysicis, Mathematicis Abstracta, vobis familiaria, quin & infra; Principia ista Aristotelica, Materia, Forma, & Privatio: supra, orbes isti Chrystallini & primum Mobile stellas conspicuas (ut putatur) circumrotantes, sen­sus omnes effugiunt, & proinde ad Invisibilium classem merito referantur. Sed de istis non Philosophatur hic Apostolus. [...] quae Textus praedicat sunt [...], In­visibilia ipsius Dei. Invisibilia autem signanter dicit (ut notat Theodoretus) in plu­rali numero, quia creatio, providentia, & justa ejus in omnibus sententia, unà cum multiplici in rebus administrandis ratione hìc ingeruntur. Invisibilia hic vocat [Page 56] Angelos (addit Oecumenius) omnem (que) caelestem exercitum. Facta vero ea quae sunt visibilia, puta Caelum, terram, mare. Sed ista ab Origine prius excogitata, ut minus apposita rejicit Theophylactus, rejiciunt omnes poene Recentiores. Gorrano invisibilia Dei sunt Deus ipse invisibilis, quod non minus videtur coactum. Omnia ista (ut consentiunt omnes) rectè invisibilia dicantur, sed ea Invisibilia ista non sunt, de quibus hic loquitur noster Philosophus, patet ex textu. Invisibilia (inquit) sed addit, Aeterna ipsius tum potentia, tum Divinitas. Divinitas igitur, & Dei poten­tia sunt ea tantum invisibilia sub quibus caetera omnia comprehendit Apostolus. Objectum ergo generale Studiorum nostrorum sunt Dei Invisibilia, quae speciatim referuntur ad ejusdem potentiam & Divinitatem. Deum nemo vidit unquam Io. 1. non videat illum homo & vivat. Exod. 33. Posteriora tantum ipsius vidit Moses non faci­em, ib. 23. condidit quidem tam invisibilia quam visibilia, Colos. 1. 16. non ex invisibilibus visibilia, sed ex nihilo. Heb. 11. 3. quod est contra vestrum Aristote­lem. Eo (que) fine ut ex visibilibus praecipue, de Invisibilibus fides nostra corroboretur. ib. v. 27.

4. Videtis ( Baccalaurei) Invisibilia esse scopum illum ad quem collimare de­bent nostra omnia molimina, & conatus. Sed quotusquis (que) interim à nobis est qui perpendet ista ut oportet, & non ad sensus allicia, non d [...]co contra fidem, (eous (que) in nostro hoc discursu non ascendimus) sed contra rationis scientiam, re­luctante conscientia, contra ipsorum Ethnicorum Ethica, illiberaliter seipsum di­mittit? Concupiscentia carnis, 1. Ioh. 2. 16. concupiscentia oculorum & fastus vitae, incantantes istae sunt Sirenes quae nos ab invisibilibus istis (de quibus hic loquitur Apostolus) videntes, & volentes in naufragos hujus mundi nos abripiunt scopulos. Nimium profecto sumus nos omnes Thomistae Jo. 20. nisi videro, nisi digitum immisero, nisi obversetur sensibus, ut palpem & amplexibus teneam, praesens & titillans com­modum; Invisibilium ista spes, & praedicatio parum afficiet. At quia non vides a­nimam tuam, aut cujus (que) alterius, dubitabis te esse animatum? aut quia turban­tem non conspexerunt Angelum, aquam Bethesdae, negarent Judaei piscinam motam fuisse vel turbatam? Equo profectò & Mulo illum ego postponerem, qui non ulte­rius sapit quàm videt, aut palpat. Isagoge Porphyriana in vestibulo nostrae institu­tionis, saniora multò suggerit, Vniversalia scilicet non corporea esse sed incorporea, non sensibus obvia, sed à rebus singularibus avulsa. Abstrahunt (ut nostis) Physica & omnes artes à materia sensibili, & individuali, non cogitant Mathematici de subje­cto hujus vel illius Trianguli, aut Quadrati, an ferreum sit, vel ligneum, sed cujus sit di­mensionis. vix descendit Metaphysicus infra transcendentia. Ita ablactat nos qua­si à cunis tota Encyclopaedia, ut ab invisi [...]ilibus istis trivialibus, ad [...] Dei subli­miora adaptaremur. Quot de Materia, de Privatione, de Formis evolvistis vos ( Bac­calaurei) molestissima volumina? at Materiam, formam, aut privationem quis è vobis unquam conspexerit? Mitto reliqua infinita ad Invisibilium classem referenda, gustum sit satis praebuisse. Sed Invisibilia ista nostra sunt; Dei autem Invisibilia, hic urget tantum Apostolus quae cujusmodi sunt in specie, ex Textu est discendum. Sunt autem

5. Aeterna ejus virtus & Divinitas, [...] de quibus etiam seorsim aliquid est adjicien­dum. Patrum aliquis (verba sunt Theophylacti) ex hisce verbis Trinitatem conatur elicere. Probare hoc videtur Gorranus, Abaielardus [...] fidenter asserit. Sed satis est his opponere constantem istam Aquinatis regulam, cum quis ad probandam fidem Christianam inducit rationes non cogentes, cadit in irrisionem infidelium, credunt enim quod ejusmodi rationibus innitimur, & propter eas credimus. Part. 1, q. 32. art. 1. Trinitas autem hìc non insinuatur, sed nota quaedam attributa. Attributa autem sunt vel absoluta & incommunicabilia, ut Aeternitas, Immensitas, Simplicitas, Immu­tabilitas, Independentia, & si quae sunt alia infinitae ejusdem perfectionis essentialis, quae Deo quasi à priori competunt; vel respectiua, ut Omnipraesentia, Omnipotentia, O­mniscientia, Iustitia, Gratia, Misericordia, Bonitas, Veritas, & Liberalitas quae Creaturas quasi à posteriori respiciunt. de hisce vero tam è priscis quàm recentioribus nonnullis, dum audactèr nimis & curiose libuit quibusdam Philosophari, ex praecipiti rationis ductu, abs (que) Scripturae Canone; Haereticis & licenter sciolis praebuerunt ansam, inpervestigando haec fidei mysteria, per Scepticam suam prophetandi libertatem, Sceptica prorsus reddere. Quis enim de Idaeis, Processionibus, Emanationibus, Notioni­bus, [Page 57] relationibus proprjis & appropriatis, lascivientem dicam an prophanam probave­rit Scholasticorum Matiologiam? Aquinatem inter istos modestissimum, urinantem in istis vorticibus abs (que) certa bolide, quis aliàs occupatum utiliùs▪ non optaverit? Ex Scotistis Nicholaus de Orbellis in tractatu quodam, haud ita prolixo de Terminis Theologicis, tam implicata, & non extricanda congerit, ut dementent potius Infi­delem, quam Christianum instituant. Et quo Scopo è recentioribus Conradus Vorsti­us, & alij, ijsdem se immerserant abyssis, noverit cordium Scrutator, sed quo suc­cessu videmus. Excitarunt siquidem tot [...] rixarum turbines, quibus Exegeses & Apo­logiae postliminares, sopiendo non sunt. Quid Ke [...]kermanus noster & Jacobus Marti­ni, annon dum de adorando Trinitatis Mysterio Metaphisice nimis argutentur á Goslavio & caeteris Socinianis, rigidiùs habiti, non multùm á suis probati redeunt? Interpono haec tantum ( Adolescentes) in vestram gratiam & cautelam, ne nimium audeat vestra Philosophia in hujusmodi Theologiae adytis. nostis quid accidit Icaro, alta nimium petenti, Levit. 10. vel potius Nadab & Abihu ignem alienum coram Domino apponentibus. Si concutiatur & vacillat arca, Vzzae cujuslibet manus non est ad­movenda. Videmus hìc quàm cautè, & providè Apostolus ad potentiam & Divinita­tem Dei, sempiterna haec revocat omnia Dei Invisibilia, quae ex Creaturae libro pos­sunt constare, ne plura subtilius ingerendo, altercandi potius periculosè, quàm piè meditandi suppeditaret materiam.

6. Virtus autem sempiterna quae primo occurrit, utcun (que) in hominibus ab [...] discrepet, [...] sic ut aliud sit in nobis Potentia, aliud Potestas. (multi siquidem [...] seu potentiam habent, hoc, vel illud agendi, qui tamen [...] potestate, seu au­thoritate prorsus destituuntur, & è contra) In Deo interìm haec coalescunt; quia non majori pollet potentia quam potestate, nec illud velit, quod non valet perfice­re. Ergo El gibbor, Gen. 17. 1. El shaddai, Pantocrator in scripturis passim dicitur. In Symbolo Apostolico, Omnipotentia prae [...]gitur, reliquorum omnium attributorum vice, qua il­lud quod vult Deus efficit, & quod non vult non facit. Ubi cautè removendae sunt à Deo (juxta Scholasticos) Actiones, Apoc. 1. 8. 1. Culpabiles, ut mentiri, seipsum negare. 2. Paenales ut metuere, Aquin. p. q. 25 dolere. 3. Corporales, ut Dormire, edere, bibere, quae Deo attributae [...] sunt à nobis concipiendae. 4. Actiones inconve­nientes, quae repugnant vel ipsius. 1. Potentiae, ut facere se majorem, vel aequalem. 2 Vel veritati, ut efficere contradictoria simul esse vera, vel quod praeteritum est futurum. 3. Vel Bonitati, ut damnare Petrum & Judam servare. hujusmodi enim non arguunt Libertatem sed Labilitatem. De Civit. Dei l. 5. c. 10. Quaedā non potest Deus (inquit Augustinus) quia est omnipotens est ideo est omnipotens quia ista non potest. Potest si vellet, sed impossibile est ut vellet, quia immutabilis in aeternum perstat, & habet potentiā tantùm activam, non passivam, quicquid suggerit in contrarium Vorstius. In not. ad disp. 4. thes. 34. p. 212. Interim rectius dicitur ista non posse fieri, quàm Deum non posse facere, ut ostendit Zanchius ex Aquinate, quoniam obstaculum cur non fiant, Part. 1. q. 25. art. 3. ex parte rei non ex parte Dei observatur, Usus & abusus hujus de Dei poten­tia doctrinae, quàm latè diffundunt ramos, indigitasse mihi sufficiat, vestrum erit (Baccalaurei) prout res tulerit, in studiorum vestrorum curriculo accomodare, Si­quidem qui Deum sempiternâ pollentem virtute, hoc est omnipotentem esse seriò se­cum meditatur, non haesitabit de Creatione mundi ex nihilo, non de Resurectione cor­poris, non de animae immortalitate, (de quibus vestri Peripatetici, & Sociniani illis no­centiores Scrupulum inijciunt;) animosè & fidenter quosvis haereticos, adorire & exossare. Promptus erit cum Abrahamo ad amplectandas omnes Dei promissio­nes, utcun (que) naturam ipsam videantur oppugnare. Heb. 11. 19. Non animum despondebit sub vexillo crucis, aut in tentationis lucta. Nam si Omnipotens (inquit mihi sit à de­xtra, si ambulavero per vallem umbrae mortis non timebo malum, quoniam tu mecum es virga tua, & bacculus tuus, ista consolantur me. Nec deerit demum gratitudinis copiosa messis. Ps. 23. Si enim Deus pro liberrimo suo beneplacito, potest omnia omnib [...]s praestare, & nobis tamen ea indulserit privilegia quibus destituuntur alij, qui tam benignae forsan culturae fructus uberiores reddidissent; si oculi & aures nostrae reficiantur praecipue iu hoc loco, ista faelicitate, quam reges plurimi ardenter ambierunt, nec vi­derunt tamen aut audierunt; Luc 10. 24▪ quas victimas, quae holocatomata, quam [...] (ut habet cap. 12. hujus Epistolae noster Apostolus) pro tam immensis in nos beneficijs, quibus impares omnino sumus, Deo reddamus? quicun (que) sapi­ens est observabit haec & advertet animum tàm ad potentiam, quàm ad Jehovae mise­ricordias, [Page 58] Psal. 107. Triplex autem nihilominus hinc emergit Elenchus, á vobis at­tendendus in vestro Peripato (Baccalaurei) primus est quando á posse ad esse, secundus, quando â non esse ad non posse; Tertius, cum ab Impossibili ad Esse, Sophista argutatur. Ex primo, sic nugatur Papicola, potest Christus Panem in Corpus suum Transubstantiare, ergo facit. Ex secundo Politicus, Non liberat Deus Ecclesiam á tyrannide Antichristi, ergo non potest. Ex Tertia, Vbiquitista, Nunquid aliquod verbum Impossibile est a­pud Deum? Ergo facit ut corpus filii illocaliter sit & ubi (que), & nullum locum occu­pet, dum omnem nihilominus impleat. Cujusmodi vero sunt istae consequentiae, vestra Logica despiciat, [...]. dum nos ad alterum Attributum nempe Divinitatem ejus provehamur.

7. Sempiterna ejus virtus & Divinitas] Inter [...] & [...] hic recte (ut mi­hi videtur) distinguit Beza, (utcun (que) Piscator & Pareus distinctionem illam non probant.) [...] enim est ipsa Deitas, [...] vero Divinitas. Illa unam indicat essentiam, quae creavit omnia, tribus personis distinctam; haec Divinitatem propo­nit, quae disponit & conservat omnia. De Attributis autem hic loquitur Apostolus, quae ex libro Naturae, & Creaturae manifestantur; mysterium Trinitatis, ex revelatis principiis, fidei est peculium, ideo (que) rationis decempedam immensùm excedit; ut cum praeceptore Aquinate ostend [...]nt summistae ad 1. part. q. 32. Art. 1. Divinitas igitur illa est conservatrix Creatoris virtus, qua sustentat & disponit ea omnia quae fecerit, attingens à fine ad finem fortiter, & disponens omnia suaviter ut habetur Sa­pient. 8. 1. in ipso enim vivimus, movemur & sumus. Act. 17. 28. [...], Rom. 11. 36. ex eo, per eum & in ipsum sunt omnia. Est su­pra omnes, per omnes, & in omnibus, Ephes. 4. 6. si ipse avertet faciem turbantur o­mnia, si auferat Spiritum deficiunt & in pulverem suum revertuntur omnia Ps. 104. 29. Nec latuit hoc Latinorum Poetarum principem, quod à Graecis tam Philosophis, quam Poetis accepisset

Non quod Deus ipse sit mundi anima (ut levitèr hic ineptiunt quidam) sed quod Dei Divinitas sit mundum quasi animans, ut quaelibet in eo Creatura suis vicibus, suas vires, & virtutes ad gloriam disponentis exerat. De hujus Divinitatis influxu in creaturas omnes, confluxu cum secundis causis in effectus omnes particulares, defluxu per illuminationem illam, qua illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum Io. 1. 9. in promptu esset infinita pene congerere, Isaia 48. 17. fi non utilia potius quam subtilia à nobis essent selegenda: quid autem aliud diffusum habemus à Lombardo, per quatuor Sententiarum libros, & tot plaustris commentariorum dilatatum, de toto hoc negotio, nisi quod compendio exhibet haec thesis unica, Deus unus essentia, Personus trinus, Sapientissimus, Potentissimus & Liberrimus, us patet Lib. 1. Sent. Di­stinctionibus 48. Est rerum omnium causa Efficiens l. 2. Distinctionibus 44. Reficiens per Christum, virtutes, dona, mandata, l. 3. Distinctionibus 40. Perficiens per Sacramen­ta & quatuor novissima, l. 4. Distinctionibus 50. cui methodo etiam, Summistae fere o­mnes se accommodant. Sed ista omnia sunt pererga & tantum non titivilitia, si cum usu (à nobis praecipue attendendo & urgendo) co [...]erantur. Illum enim quem aeternum, quem infinitae potentiae & potestatis, quem immensae Majestatis & Di­vinitatis esse agnoscis, audebis tu (miselle) irreverenter adire, aut oscitanter au­dire, [...] V. 22, aut praecipientem posthabere, aut promittentem, vix respicere, vel interminan­tem contemnere? Quid autem à nobis postulat Dominus ( Patres, Fratres, & Fi­lii) nil aliud profectò, nisi quod omissum queritur Apostolus ab Ethnicis de quibus hic loquitur, cognoscentes (inquit) Deum, non ut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt. Omnis siquidem honor & gloria omnipotenti Demiurgo esset ascriben­da; non ascripserunt. omnium bonorum largitori gratiae perpetuae essent referen­dae; non retulerunt. [...]. hoc autem ut studiosius facerent, quâ in Schola, quo ductu, qua Methodo fuerunt edocti, ut ad invisibilia hujusmodi perducerentur, succedit ut secundo in lòco ex textu habeamus.