Y GYMRAEG yn ei Disgleirdeb, Neu helaeth EIR-LYFR CYMRAEG A SAESNAEG,

Yn Cynwŷs llawer mwŷ o eiriau Cymraeg, nag sŷdd yng Eirlyfr y Disgawdr Siôn Dafis o Gymraeg a Lading.

Yn gyntaf, Yn hyspysu meddwl y Gymraeg ddieithr, drwŷ gymraeg mwŷ Cynnefinol: yr hyn sŷ gyfleus, a deunyddiol iawn i bawb a Ewŷllysiont ddeall a ddarllennont yn gymraeg.

Yn Ail, Yn dangos y gwîr Saesnaeg i bôb gair Cymraeg.

Ag yn ddylynol, Y môdd i gysylltu, sef i (yspelio) pob gair yn gywir yn y gym­raeg, a'r Saesnaeg.

Ac a helaethwŷd Ag Argraphyddol henwau Gwledŷdd, Gosgorddau, Dinasoedd, Trefŷdd, a mannau (ym myrydain fawr, a Rhai dros y môr:) yn yr hên gymraeg, a'r bresennol Saesnaeg.

At yr hŷn a chwanegwyd Eglur, a hylaw Athrawiaeth, (i'r Cymrŷ) am gywir Adro­ddiad y Saesnaeg; drwŷ fŷr hyfforddiad yn yr Iaith gym­raeg.

Gyda phriodor ddeunŷdd neu Arwŷddoccad yr hôll orddiga­nau, a'r Attalion, sŷ'r Awron yn Arferedig yn y gymraeg a'r Saesnaeg; Ag yn Angenrheidiol eu deall gan bôb darllennŷdd.

A gasglwŷd drwŷ ddirfawr boen, a diwŷdrwŷdd Tho. Jones.

Argraffwyd 1688. ac ar werth yng Haerlŷdd gan Mr. Lawrence Baskervile Tân Lun y llew Coch yn yr henadur-Rewl, a chan Mr. John Marsh tan Lûn y Llew Côch yn rhewl Câth-fwŷtâad.

THE BRITISH Language in its Lustre, Or a Copious DICTIONARY OF WELSH and ENGLISH:

Containing many more British words than are in Dr. Davies's Antiquæ Linguæ Britannicæ Dictio­narium duplex.

FIRST, Explaining the hard British words, by more familiar words in the same Tongue: very useful for all such as desire to un­derstand what they Read in that Language.

SECONDLY, Shewing the Proper English to every British word:

And consequently, The true way of Spelling all words in both Languages.

Amplified With the Geographical names of Countreys, Counties, Cities, Towns and places in Great Britain (and some beyond Sea) in the Antient British, and present English▪

Whereunto are added Plain and easie Directions to Welshmen for the true pronoun­cing of the English Tongue by a short Introduction in the British Language.

With the proper use or signification of all accents, points or stops, as now used in the British and English: being necessary to be understood by every Reader.

Compiled by the great Pains and Industry of THO. JONES.

Printed 1688. and sold in London by Mr. Lawrence Baskervile at the Red Lion in Aldermanbury, and Mr. John Marsh at the Red Lion in Cateaton-street.

Y Rhag-ymadrodd.

I Ieithoedd cystal ag i Ar­glwyddiathau (a phôb pe­thau eraill tan haul) i mae amser gosodedig: hwy a gaw­sant eu sail, eu dechreuad a'u mebŷd, cu Tyfiad a'u Cynnŷdd i berffeithrwŷdd a phurdeb; ag hefŷd i ymledu a helaethu, a Chyflwr eu Gwastadliad, a'u ieneidd-dra, eu diflaniad a'u palliad.

Ag fel hŷn Y gwelodd yr holl Alluog yn ddâ wneuthur a nyni y Cymru er ys llawer o oesoedd, fe a ddeffygiodd ein galluogrw­ŷdd, ac a lygrodd ein hiaeth, ag a'n dileuodd agos allan o Lyfrau Coffadwriaeth, Gwŷddom ein bôd a chael o honom dde­chreuad: Ond os cymerwn ar­nom amlygu ein gwelŷgordd, Cawn ein gwrthwŷnebu gan am­riw o draws amcannion, ag ysgri­fennŷddion; Ie ac ydem yn ba­rod i ymryfaelio yn ein plith ein hunain Ynglŷch ein Hachau; Diammeu mae Maintiolaeth ein pechodau oedd achos ein ham ryfusedd: Erro byddwn fodlon a gwnawn ein trybestod a'r fy­fyrio cyflawni ein dyledswŷdd tu ag at Dduw a Dŷn, a Dangho­swn ein gostyngeiddrwŷdd a'n ffyddlondeb i'r pennadigaeth, a'r Rheolaeth a olododd Duw ar­nom.

[Page] I'r ydym ni'r awr han cyn ddedwŷdded a'r dedwŷdda o ddeiliaid yn y tair Brenhiniaeth, ac heb eisieu dim arnom ond perffeithrwŷdd ein dechreuol dafodiaith, ac am yr eisieu hwn­nw gallwn ddiolch i ni'n hu­nein, ni chawsom mŷbod mo'i heisieu ped fasem yn ei chadw pan oedd gynnŷm, gwnaethom ormod deunŷdd o ffurfiadau newŷddion yn ein siarad ei gadw attom Iaith ein Mammau, yr hŷn a allaseu cŷn hŷn Lwŷr ddadwreiddio ein henafiaeth, oni bae i rai ffŷddlon garedi­gion i'n hiaith, blannu colofnau bychain o'r fâth ymma iw chyn­nal amseroedd gŷnt.

Am ddim ag a wn i, y cyntaf a dorrodd yr Iâ yn y ffordd ym­ma oedd William Salsburi, drwŷ wneuthur geirlyfr bychan o Gymreag a Saesnaeg, yr hwn a argraphwŷd yn y flwŷddŷn 1547. er nad oedd ond bŷrr ac amherphaith, etto i roedd yn ddeunyddiol, ac yn anghenrhei­diol, hyd oni pherffeithiwŷd cy­flawnach gwaith o'r fath ymma.

Yr ail a boenodd i ymddiffŷn ein hiaith oedd Ioan Dafis Dys­gawdr Difeinyddiaeth, Gwr o ddŷfnddŷsg, a gwir garwr ei wlâd, fel i mae amriw o Lyfrau Dysgedig o'i waith ef (yn Gym­raeg) yn tystiolaethu: Ond goreu darn o'i holl waith ef oedd ei ddeublŷg Aeirlyfr o Gymraeg [Page] a Lading, a Lading a Chymraeg; yr hwn a Argraphwŷd yn Llun­dain yn y flwŷddyn 1632. ac a fŷ hŷd yn hŷn mor gyfleus ac anghenrheidiol nad ellid yn affeithiol gyfieuthu Llyfr i'r Gymraeg, na Chyfansoddi Llyfr yn yr Iaith honno heb ei Gy­northwŷad ef.

Pan ystyriais fod llawer mwŷ o'm gwladwŷr yn deall Saes­naeg na Lading, ac mor gyfleus iw ir Cymrŷ a'r season ddeall eu gilydd, Tybiais mai gwneuthŷr geirlyfr Cymraeg a Saesnaeg a fyddeu'r gwasanaeth goreu ac a ellid fŷth ei wneuthur er mwŷn ail syfydlu'r Gymraeg, ac i'n llwŷbreiddio i ddysgu Saes­naeg: Ac am hynnŷ meiddiais ar yr annibennus boen o gyfan­soddi hwn yn oreu ag i medrwn; Ond nid allai addo y mono heb ddim beiau; Ni pherffeithiwŷd erioed waith o'r fâth ymma y tro cyntaf na'r ail, ac nid ellir mo'i ddisgwŷl mewn Iaith mor ddi ymgeledd ag ŷw'r Gym­raeg yr awr hon.

Cymerais ofal mawr i roddi yr un feddwl o'r Gymraeg yn Saesnaeg, ag a roes y Dysgawdr Ioan Dafis o honi yn y Lading.

Gwelir fod llawer o'r hên eiriau Cymraeg (wrth Gyfieuth­ad Joan Dafis) Heb gynnal mo'r un feddwl, ag a dybieu'r anllythrennog eu bod ry awron ac am hynnŷ i rwi fi yn Disgwŷl [Page] y bŷdd llawer yn barod I farnu, ac i fwrw'r Llyfr hwn cŷn idd­ŷnt ei brofi ef.

I rwi fi yn dymuno yn ostyng­edig ar y rhai sŷ yn deall La­ding, ac sŷdd ganddŷnt eirlŷfr y Dysgawdr Siôn Dafis, ar iddŷnt hwŷ weled yn dda, gystadlu hwn ag ef, ac yno barnant fel y caffont, a rhont y gair a welont yn gyfleus o'r llyfr hwn i'r rhai nad ydynt mor ddysgedig a gallu ei brofi ef eu hunain, Drwŷ ddyfal gyffelybu'r rhain, cewch weled fod yr holl eiriau Cym­raeg ac sŷdd yn Llŷfr y Dys­gadr Siôn Dafis yn y Llyfr hwn, a llawer mwŷ o eiriau ymhylith yr arwciniol eiriau, heblaw amriw filoedd o eiriau Cymraeg Groew yn egluro meddwl geiriau dieithr y Dys­gawdr Sion Dafis.

Nid wŷf yn ofni y rhŷdd y Dysgedig mo'r anglod i miam yr amherffeithrwŷdd a geffer yn hwn: ond oddiwrth fustledd enllibiad yr anllythrenog, ar nawswŷllt, ni ddiengiff nêb.

‘Gwefusau y ffôl a ant i mewn i gynnen, a'i enau a eilw am ddyrno­diau,’ Dihareb. 18. 6.
THO. JONES.

The Preface.

TO Languages as well as Dominions (with all other things under the Sun) there is an appointed time; they have had their infancy, foundations and beginning, their growth and in­crease in purity and perfection; as also in spreading and propa­gation: their state of consistency; and their old age, declinings and decayes.

And thus it pleased the Al­mighty to deal with us the Brittains; for these many ages hath eclipsed our Power, and corrupted our Language, and al­most blotted us out of the Books of Records: We know that we are, and that we had a begin­ning; but if we take it upon us to manifest our Genealogy, we shall be opposed by variety of Opinions, and Authors; yea and are ready to quarrel amongst our selves about our Pedigree: Certainly the greatness of our sins was the cause of our con­fusion; yet let us be contented, and make it our business to stu­dy the performance of our duty towards God and Man; and thew our Obedience and Loyalty to those Princes and Powers which God was pleased to set over us.

[Page] We are now as happy as any Subjects in the three King­doms, and want nothing but the perfection of our Original Tongue, and for that want, we may thank our selves: we had not known the want of it, had we kept it when we had it? We have made too much use of new fashions (in our speaking) to retain our Mother Tongue, which might before now extir­pate our Antiquity, had not some faithful lovers of our Language planted small Pillars of this na­ture to support it in times past.

To the best of my knowledge, the first that broke the Ice in this way was William Salsbu­ry, by making of a little Dictio­nary of Welsh and English, which was printed in the year 1547. although but brief and imper­fect, yet it was necessary and useful, until a larger work of this nature was performed.

The second that laboured to preserve our Language was John Davies, Doctor of Divinity, a man of profound Learning, and a great lover of his Countrey, as the several learned Books of his works (in the British Tongue) doth testifie: The Master-piece of all his works was his double [Page] Dictionary of Welsh and Latine, and Latine and Welsh, which was printed in the year 1632. and was hitherto so useful and ne­cessary, that a Book could not be effectually translated into Welsh, nor composed in that Language without the help of it.

When I considered how many more of our Countrey-men are brought up to the learning of English than Latine, and how necessary it is for the Welsh and English to under­stand one another, I thought that the making of a Welsh and English Di­ctionary would be the best piece of service that ever could be done for the re-establishing of the Welsh tongue, and for our conduct in lear­ning of English. And therefore I have adventured on the tedious La­bour of composing this as well as I could, but cannot promise it with­out some errors: Works of this nature were never perfected the first nor second time; neither can it be expected in a Language so re­gardless as the Welsh is now.

I have taken great care to give the same meaning of the Welsh in English, as Doctor Davies gave in Latine.

It seems that many of the An­tient British words by Davies's Translation do bear a contrary sense to the construction now made of them by the Illiterate; and there­fore I expect that many will be [Page] ready to judge and condemn this work before they prove it.

I humbly beg of those that un­derstands Latine, and have Doctor Davies's Dictionary by them, that they will be pleased to com­pare this and it, and then judge as they find, and give what cha­racter they see convenient of this to those that are not capable of proving it themselves. By com­paring them diligently, you shall find not only all the British words in Doctor Davies's in this, but many more added unto them a­mongst the leading words, beside several thousands of common words explaining the hard words of Doctor Davies's.

I do not much fear the dis­praise of the Learned for what imperfections may be found here­in; but from the scurrillous asper­sion of the illiterate and barba­rous, none shall escape.

‘A Fool's lips enter into contention, and his mouth calleth for stroaks,’ Proverbs 18. 6.
THO. JONES.

Achosion AM Drefn y llyfr hwn.

Paham y mae Cymmaint o eiriau Cymraeg yn'r unlle o flaen y Saesnaeg.

AM osod Cymmaint o eiriau Cymraeg yn'r unlle i mae pedwar o Achosion.

Yr achos Cynta, ŷw pan fô'r Arweiniawl air Cym­raeg yn Carrio mwŷ nag un meddwl, (er budd i rhai na fedrant ddeall Saesnaeg) Am­rŷwiol arwŷddoccadau y fâth eiriau, yn ddiattreg a ddeong­lwŷd drwŷ eiriau hysbysach yn yr un Iaith; fel y gellwch weled wrth y geiriau hyn, Dien Dihên a diammeu. hynnŷ ydŷw, Dien yw'r hên air am ddihên, ac am ddiammeu. hefŷd wrth Cethr, Cewch hoel, pin, llŷw llong, llywodraeth, Corn ar fŷs, hynnŷ sŷ'n dangos fôd y gair Cethr yn yr hên gymraeg yn sefŷll am hoel, pin, llŷw-llong, llywodraeth, a chorn ar fŷs.

[Page] Yr ail achos yw, pan fo'r Arweiniol air Cymraeg yn air dieithr, ney yn air na bô bawb o'r Cymrŷ yn gyd­nabyddol ag ef yr amser ym­ma, y fâth anarferol eiriau a ysponir yn gyntaf drwŷ eiriau mwy Cydnabyddus yn yr un Iaith, ac yno seisignit hwŷnt: fel y gellwch ddeall wrth y geîr­iau, Alltraw, Tâd bedŷdd. Allmor, pant. Allwest, porfa. Yr arweiniol eiriau, neu'r geir­iau Cyntaf o'r rhain ydŷnt ei­riau dieithr, ac ni ŵŷr pob darllennwr Cymraeg mo'u me­ddwl: yr ail eiriau, neu'r geir­iau sy'n eu Canlŷn hwynt ydŷnt eiriau Cymraeg groewach, neu fwŷ Cynnefinol am yr un be­thau, yn dangos meddwl y geiriau Cymraeg dieithr i'r Cymrŷ na fedrant ddeall Seas­naeg.

Y Trydŷdd achos ŷw, pan fo amriw o eiriau Cym­raeg am yr un pêth, megis y geiriau hyn, Didryfwr, meu­dwŷ, Ancr. y trî gair hynny ydynt i gîd o'r un feddwl, ac nid ydŷnt yn Arwŷddoccau dim arrall ond gŵr unig Cref­yddol: Ac yr ydŷm ni yn gobeithio fod yr achos hwnnw yn esgusodus, am fod yn fuddi­ol lawn i brydyddion Gael (drwŷ gynnorthwŷad un gair) amrŷw­iaeth o eiriau o'r un feddwl, fel y gallont yn haws gyfansoddi eu Câniadiau mewn dâ gysondeb.

[Page] Y pedwaredd achos pa ham y gosodwŷd Cymmaint o eiriau Cymraeg yn yr unlle ŷw, Pan fo gair yn Cysylltu amrŷw o ffŷrdd, fel y gellwch weled wrth y gair, Derllŷdd, Derlly­ddu, Dyrllŷdd, Dylleuŷdd, Dar­llennŷdd, Darllenwr. nid ŷw'r rhain oll ond un gair, er ei fod yn Cysylltu gymmaint o ffyrdd; gosodiad yr amrŷw ffŷrdd hŷn o gysylltiadau yn yr un lle yd­ŷnt hefŷd yn gyfleuŷs iawn î Brydyddion, gan eu bôd yn Rhydd-did ac ysmwythder mawr iddynt i gysoni eu Cânia­dau; ac i Rwi fi yn gobeithio (fy nghymydog sais) y boddlonwch chwi i gysylltu rhai geiriau amrŷw o ffŷrdd, gan eich bod yn gwneuthur hynoŷ yn eich Ta­fodiaith eich hun, megis yr Esampla y geiriau, Accompt, account; though, tho; Chirurgeon, Surgeon; daie, day; ye, you; thee, thou; yea, yes; A llawer cantoedd mwŷ o eiriau.

Yr Achos Paham yr ar­ferir yr ymsang yn y llyfr hwn.

YR Ymsang, neu'r nodau hyn () a roddwŷd yn y geirlyfr hwn o amgŷlch y Geiriau a fenthycciodd y Cymrŷ (mo'r afreidiol) oddi­wrth y Saesnaeg. (iw neilltuo hw­ŷnt oddiwrth y gymraeg gywir,) er nad oedd reittiach i'r Cymrŷ fenthyccio geiriau o'r Saesnaeg, nag oedd i'r season fyned yn Ep­pauod i'r ffraingeig-wŷr: megis ag y mae'r season yn gwŷllt ser­chu y Castiau Cyfnewidiol ar ddillad y ffraingeig-wŷr, fellu i mae'r Cymrŷ yn ynfydu am led­iaith y Saesnaeg, yn gymmaint hyd oni ddaeth Iaith y Cymrŷ yr awron mo'r llygredig ag ym­madrodd eu Cymmydogion.

Y geiriau a osodwyd rhwng yr ymsangau ydŷnt Saesnaeg Candrell, fel ag y mae'r Cymrŷ yn eu harferu yrawran ynghy­mŷsg a'u hiaith eu hunain.

Yr arweinniol eiriau a fenthy­cowŷd o'r Saesnaeg, a nodwŷd ag un unig ymsang ar eu hôl hw­ŷnt; fel y gellwch weled y geir­iau, Abl, ac Absen, ar y ddalen gyntaf o'r Geirlyfr.

[Page] Wrth Arweiniol air i'rwifi yn meddwl y geiriau a ddechreuant wrth yr ysgwiriad ddu, fel mae obediw ŷw'r Cyntaf, Aber ŷw'r Ail, ac Aberth ŷw'r Trydŷdd o'r geiriau arweiniol yn yr ail golofn or ddalen gyntaf yn y geirlyfr hwn.

Prifiad mwy o eiriau yn hwn, nag yng-Eirlyfr y Dys­gawdr Dafis.

ER nad iw hwn ond llawer llai na llyfr y Dysgawdr Dafis, etto dyged pob gair Cym­raeg ar a oedd yn hwnnw i hwn, (fel y geill y nêb a fynno yn hawdd brofi hynnŷ wrth eu Cy­ffelybu ynghŷd,) a llawer mwy o eiriau attynt ymhylîth y geiriau arweiniol, heblaw amriw filoedd o eiriau Cymraeg Cyffredinol neu gynefinol, yn deongli me­ddwl geiriau dieithr y Dysgawdr Dafis.

Ymhylîth yr arweiniol eiriau yn hwn, cewch weled, Glann y dŵr, glann y more, golygiad, go­fawr, go-fychan, gwadn Troed, gwadn Esgid, a rhai cantoedd o eiriau eraill nad ydŷnt yn llyfr y Dysgawdr Dafis.

Ac ar ôl pôb gair dieithr, Cewch [Page] air neu eiriau Cynnefinol o'r un feddwl yn yr un laith, yr rhain a osodwŷd (yn bennaf) i yspysu meddwl yr hên ddieithrol eiriau Cymraeg i'r rhai na fedrant ddeall Saesnaeg, fel y gwelwch ar ôl y gair, Adran, gwahan o wahan, than o Ran, yn dangos i'r Cymro lleia ei ddealldwriaeth beth ŷw meddwl yr hen air adran yn y gymraeg bresennol.

Ac ar ôl y gair, Angad, Cewch weled llaw, yn dangos i chwi mae llaw ŷw'r gymraeg bresennol i'r hên air Angad.

Pa fodd y Geill fod mwy o eiriau yn hwn, nag yng Eir­lyfr y Dysgawdr Dafis, os ŷw hwnnw yn fwy, ac o gyn­lleied llythyrennau a hwn?

B'an yr artebir y gofynniad hwn ar ychydig eiriau, os gwelwch yn ddà edrŷch y gair Bann, yngeirlyfr y Dysgawdr Dafis, ynno Cewch weled Traethawd ar y gair hwnnw a Lenweu du [Page] dalen or llyfr hwn, er nad ŷw'r gair yn meddwl dim arall ond, uchel, a hîr.

Hefŷd os edrychwch y gair, Breuan, yno Cewch hefŷd we­led y fàth helaethrwŷdd ar y gair hwnnw (ac a wnae o'r lleia du dalen o'r llyfr hwn) er nad yw'r gair Breuan, yn sefŷll am ddim arall ond am felin law.

Ac fel hyn ar lawer Cantoedd o eiriau eraill yr helaethodd y Dysgawdr Dafis, ac a chwŷdd­odd ei Eirlyfr yn gymmaint, ac wrth hynny pawb ar a'i prynneu ef oedd yn Rhwŷmodig i roddi gwerth llyfr mawr am yr hŷn (yn hawdd lawn) a enneu mewn llyfr bychan.

Ond yn awr am lawer llai o brîs, Cewch yn hwn yr hyn ôll ag a oedd ddeunyddiol yn llyfr y Dysgawdr Dafis, a llawer mi­loedd o eiriau eraill a chwa­negwŷd attynt: wedi eu Cyn­hwŷso er mwŷn y Tylodion, fel y gallent hwŷthau fwynhau llessâd hwn Cystal a'r Cyfoethogion.

Reasons FOR THE Method of this Book.

Why are so many Brittish words together before the English.

FOR the setting of so many British words together, there are four reasons.

The first Reason is when the leading British word bears more than one sense, (for the benefit of those that cannot under­stand English,) the various sig­nifications of such words, are im­mediately explained by a more fa­miliar word in the same Language, as you may see by these words, Dien, Diammeu, and di hên, that is, Dien signifies both cer­tain, and young, and also by Cethr, you'l find hoel, pin, Llŷw llong, llywodraeth, Corn ar fŷs, that is the word Cethr, signifies a Nail, a Pin, a Stern of a Ship, Government, a Corn on the Finger or Toe.

[Page] The second Reason is, When the leading British word is a hard word, or a word not com­monly known by the Britains at this time: All such unac­customed words are first expound­ed by plainer words in the same Tongue, (and then englished,) as you may perceive by these pre­ceding words, Alltraw, Tàd bedydd; Allmor, pant, All­west, porfa. The leading or first words hereof being strange, or not known by every British Reader; the second words, or the words following them are plainer or more familiar Bri­tish words of the same meaning, shewing the sense of the strange words to those Welsh people that do not understand Eng­lish.

The third Reason is, When there is several British words for one and the same thing; as these words, Didryfwr, mendwŷ, Ancr; them three words are all of the same meaning, and signifie no more than an Hermit. And we hope that reason to be excusable, be­cause it's very beneficial for Poets, to find out (by help of one word) variety of words on the same meaning, whereby they may the easier compose their Poems in good Meeters.

[Page] The fourth Reason why so many British words are set together, is, when a word spells several ways, as you may see by the word, Derllŷdd, Der­lyddu, Derllŷdd, Derlleu­ŷdd, Darllennŷd, Darllen­nwr; all these are but one word, although spelt so many ways; The setting of these various ways of spelling together, is al­so very necessary for Poets, be­ing a great ease and liberty to them for the Rhiming of their Poems: And I hope (neigh­bour English) that you will allow of spelling some words several ways, since you do it in your own Tongue; as for example in these words, Ac­compt, account; though, tho; Chirurgeon, Surgeon; daie, day; ye, you; thee, thou; yea, yes; and many hundred more words.

The Reason why the Pa­renthesis's are used in this Book.

THE Parenthesis or these () marks are in this Dictionary inserted about those words which the Britains have (so needlesly) borrowed of the English, (to distinguish them from the True British words,) although the Britains had no more need to borrow words of the English, than the English had to become the Frenchmen's Apes, as the Englishman is en­amoured with the tricks and quillets of the Frenchman's gar­ments, so are the Britains enchant­ed with the Englishman's dialect, insomuch that the Britains own Language is now become as bar­barous as their neighbours.

Those words that are sit be­tween Parethesis's, are broken English, as the Britains do now use them mixt with their own Language.

The leading borrowed words are noted with only one Pa­renthesis after them, as you may see the words, Abl, and Absen, in the first and second pages of the Dictionary.

[Page] By a Leading word, I mean those words that begins close at the black Rules, as obediw is the first, Aber the second, and Aberth the third of the Lead­ing words in the second Column of the first page in this Di­ctionary.

More words than in Dr. Davies's Dictionary pro­ved in this.

ALthough this be far less in bulk and Volume than Dr. Davies's, yet every British word in that is brought into this, (as any one may easily prove by comparing them together,) with many more words added to them amongst the Leading words, besides several thousands of common or familiar British words explaining the hard or strange words of Dr. Davies's.

Amongst the Leading words in this, you will find Glann y dŵr, glann y môre, golygiad, go-fawr, go-fychan gawdn troed, gwadn Esgid, and many hundreds of other words that are not in Dr. Davies's.

And after every strange [Page] word, you will find one more fa­miliar word or words of the same meaning in the same Language, which are inserted (chiefly) for an explanation of the hard British words, to those that cannot un­derstand English; as you may see after the word Adran, gwathan o wahan, Rhan o Rhan, shew­ing the meanest capacity the mean­ing of the word Adran in their own Language.

And after the word Angad, llaw, shewing them that llaw is the present British word for the old word Angad.

How can more words be contained in this Dictionary, than in Dr. Davies's, since Davies's is bigger in bulk and Volume, and of as little a Character as this?

THat Query is sooon answer­ed in few words, if you please to see the word Bann in Dr. Davies's, there you will find a discourse upon that word that would fill a whole page [Page] of this Book, although that word signifies no more than, high, and tall.

Also if you will see the word Breuan, there you will also find such an enlargement on that word (as would make at liast a page in this,) although the word Breuan signifies no more than a Hand-mill.

And thus upon many hun­dreds of other words hath Dr. Davies paraphrased, and swel­led up his Dictionary: And there­by all persons that would buy it, were tyed to the price of a great Book, for what might (very well) be contained in a little one.

But now at a far easier Rate, you have all that was useful in Dr. Davies's in this, with many thousands more words added to them, and contracted for the sake of the Poor, that they may enjoy the benefit of this as well as the Rich.

Athrawaieth yn dangos i'r annysgedig y nodd i ddeall y llyfr hwn.

GAN ddisgwyl i'r llyfr hwn ddigwydd i ddwylo rhai na bŷant gynefin a'i fâth ef; Tybiais mae Cyfleus oedd yru attynt yr addysc egluraf, ar ffordd hwylusaf iw ddeall ef ag a fedrwn ddangos iddynt.

Yn gyntaf, gwybyddwch fôd yr Iaith gymraeg gwedi rhoddi ymma ar lawr mewn rheol wyddorig, hynny ydiw wrth ddily­niad yr wyddor, neu bôb llythyren yn ôlynol fel ag i maent yn yr wyddor gymraeg: gosoded y geiriau fellu er mwyn gwneu thŷr yn hawdd i ddŷn gael y gair a fynno yn ddi drafferth.

Os mynech gael gair Cymraeg a bô a yn ei ddechreu, neu yn gynta llythyren o hono; edrychwch am hwnnw yn nechreu y llyfr hwn, ag yno Cewch ef, o blegid mae a iw'r llythyren gynta yn yr wyddor.

Os mynech gael gair Cymraeg a bô h yn ei ddechreu, neu yn gynta llythyren ynddo, chwiliwch am hwnw tua chanol y llyfr hwn, ag yno Cewch ef, oblegid fod h yn osodedig tua chanol yr wyddor.

Pan fynech gael gair Cymraeg a fo yn dechreu ag y, nau a bô y yn gynta llythyren ynddo, chwiliwch am hwnnw yn ni­wedd y llyfr hwn, ag yno cewch ef, o herwŷdd mae y iw'r lly­thyren ddiweddaf yn yr wyddor gymraeg.

Yn ail, gwybyddwch fod yr ail llythyren mewn gair wrth reol wyddorig Cystal ar llythyren gynta.

Os mynech gael y gair aber yn y llyfr hwn, edrychwch am dano tua dechreu'r a, oblegid b iw'r ail llythyren yn yr wydd­or. Os mynech gael gair a fo yn dechreu ag al, megis, Ala­eth, alaf, neu Alarch, Cewch hwnnw tua chanol yr a, oble­gid fod l yn osodedig tua chanol yr wyddor.

Pan fynech gael gair Cymraeg a fo yn dechreu ag aw, megis Awch, awel, neu awŷr. Edrychwch am hwnnw tua diwedd [Page] yr a, oblegid fod w yn un or llythyrennau diwedda yn yr wyddor.

Yn drydŷdd, gwybyddwch fod y drydŷdd Lythyren mewn gair wrth reol wŷddorig cystal ar gynta, ar ail.

Megis ped faech yn chwilio am y gair, allwŷdd, a chael o honoch y gair, Allan, gwyhyddwch fod allwŷdd enŷd ar ol Allan, o blegid fod yr a yn yr wyddor ymhell o flaen w.

Ag felly am y bedwaredd, ar bumed o lythrenau'r geiriau, Cewch nhwythau y rhan fynycha wrth reol wŷddorig, megis y llythyrenau o'u blaen hwynt.

Wrth hyn o athrawiaeth, gydag amal edrŷch yn y llyfr hwn, Geill yr anghywreinia o ddyn (ar a fedro ddarllen y dim lleia) ar fŷr amser ddysgu Cael y gair a fynno yn y llyfr hwn.

Am y deunydd a wneir o'r llyfr hwn.
Pum deunŷdd a wneir or llyf ymma, a'r cyntaf o honynt iw hwn.

1. PAN gaffoch y gair Cymraeg a bôch yn ei geisio yn y llyfr hwn, yno gellwch weled, a dysgu y ffordd iw (spelio,) ag iw ysgrifennu yn gywir, pan fo achos i chwi i wneuthr deu­nŷdd o hono yny ffordd honno.

2. Yr ail deunŷdd iw; pan gyfarfyddoch wrth ddarllen Cym­raeg a geiriau a fo dieithrol i chwi, neu eiriau na bôch yn eu deall: chwiliwch am y geiriau hynnŷ yn y llyfr hwn; ag wr­thŷnt cewch eiriau eraill o gymraeg groŷwach a chynefinach i chwi, yn dangos i chwi feddwl y geiriau dieithrol hynnŷ.

Megis pan gyfarfyddoch wrth ddarllen a'r gair Diswŷn, e­drychwch am dano yn y llyfr hwn, a phan gaffoch ef, Cewch weled wrtho, diddeunŷdd, di fudd, a diennill; yn dangos i chwi mae di ddeunŷdd, a di fuddiol, a di ennill iw meddwl y gair Difwŷn. Ag yn nesa gair ar ol hynny Cewch weled y gair difwyn drachefon: ag ar ei ol ef, lawn, bodlondeb, yn da­ngos i chwi fod y gair difwŷn weithieu ar lawr yn lle lawn neu fodlondeb.

Ag o fewn ychydig eirau ar ol hynny Cewch weled y gair difysgu, ag yn ei ganlŷn ef y geiriau hŷn, Terfŷsg, Ciwed, [Page] Cynwrf, anrhefn, yn dangos i chwi fod y gair difysgu yn Car­rio'r un meddwl a'r geirian sy'n ei ganlŷn ef.

Ag yn wîr dâ iawn iw'r deunŷdd ymma or llyfr hwn, oblegid ofer iw'r gôst ar boen o brŷnnu, a darllen llyfrau heb eu deall: Ond y nêb a elo i'r ychydig mwŷ o Gost a phoen, o bryny y llyfr hwn, a gwneuthyr deunydd o hono, a eill wrtho ef ddeall y Llyfrau eraill a ddarlleno ef.

3. Trydydd deunydd y llyfr hwn iw danghosiad y gair saes­naeg i bob gair Cymraeg; A hynny sydd gyfleus Iawn i bob Cymro a chwenycho ddysgu saesnaeg, ag angenrheidiol i'r nêb a gyfieutho o'r cymraeg i'r saesnaeg.

Pan fynnech wybod y gair saesnaeg i rywbeth, edrychwch yn gynta am y gair Cymraeg yn y llyfr hwn, ag ar ei ol ef Cewch y gair saesnaeg iddo.

Os bŷdd y gair cymraeg yn air Cyffredinol neu hysbŷs, yno Cewch y gair saesnaeg iddo yn nessa atto ar ei ol ef: ond os bŷddy gair cymraeg, (a fynech y saesnaeg iddo) yn air dici­throl, yr ydis yn gyntaf yn ei hysbysu ef a gair neu eiriau Cym­raeg Croywach: ag ar ol hynny Cewch y gair saesnaeg iddo mewn mâth arall ar lythrennau. Sef yn llythyrennau manach a meinach.

4. Yn bedwaredd, y llyfr hwn sy ddeunyddiol iawn i'r neb a fynne ddysgu spelio 'r saesnaeg yn gywir;

Ar oli chwi wrth arwain y gymraeg, gael y geiriau saesnaeg a boch yn ei geisio, yno Cewch weled y ffordd gywir iw spelio hwynt ar bob achos.

5. Yn bumed, ag yn ddiweddâf, y llyfr hwn sydd gyfleus iawn, ag angenrheidol (i'r pêth a gwnaed ef yn benna: hynny ydiw) i gadw 'r gymraeg rhag ei cholli.

Er amled yr arfero'r Cymru eiriau newyddion o gymhendod; ac er parorred a font i newid eu hên Iaith am ryw gymysgiad o gandrellni 'r saesnaeg; ni newid y llyfr hwn bŷth, pob gair, a sŷlaft, a llythyren ag sŷdd ynddo, a safant yn wastadol fel ag i maent er y dechreu.

I thought it needless to direct the English Reader bow to understand, and to make use of this Book, for I suppose there is but few of those that can read English, but are acquainted with the Rules, Method, and Vse of a Dictionary.

Hytrach ac eglurach Athriwiaeth i ddangos i'r annysgedig y modd i ddeall y llyfr hwn.

Paham y mae cymmaint o eiriau Dieithrol yn y llyfr hwn.

NID wŷf yn ammeu na bŷdd llawer yn rhyfeddu paham y mae Cymmaint o eiriau dieithrol yn y llyfr hwn, llawer o honŷnt sŷdd angenrheidiol eiriau, oblegŷd mae hwŷnt ŷw 'r gymraeg gywir i'r geiriau saesnaeg Candrell a arfeir yn yr oes hon ynghymmŷsg a'r gymraeg; me gis pan gaffoch y gair Alcan, Cewch weled wrrho y gair (Coppor) gwedi ei osod rhwng ymsang neu 'r nod hwn (), i ddangos i chwi mae saesnaeg Candrell ŷw 'r gair Coppor, ac mae Alcan ŷw 'r gair Cymraeg Cywir a ddylid ei arferu yn lle Coppor.

Ac ar ol y gair Alwar, Cewch weled (pwrs) rhwng ym­sang hefŷd, yn Dangos i chwi mae saesnaeg Candrell ŷw pwrs, ac mae Alwar ŷw 'r gair Cymraeg a ddylid ei arferu yn lle pwrs, ag fellu gwŷbyddwch mae saesnaeg Candrell ŷw'r holl eiriau eraill sŷdd rhwng ymsang.

Y geiriau dicithr eraill, sef y rhai y bo hyspysach gymraeg iddŷnt, nid ydŷnt o gwbl mo'r Rheidiol a'r geiriau nadellir mo'u hepoor oddigerth arferu saesnaeg Candrell yn en lle hwŷnt: Etto am drî achosion rhoddais hwŷthau ymma hefŷd er bôd amgenach gymraeg iddŷnt.

Yn gynta, am eu bod yng Eirlŷr y dysgawdr Dafis, Rhoddais hwynt ymma hefŷd, rhag osn i rai ddywedŷd nad oedd fy llyfr i ond darn o'i lyfr ef.

Yn ail, Rhoddais hwŷnt ymma, er mwŷn y Rhai a ddarllen­nont hên lyfrau Cymraeg; pan gyfarfyddont (wrth ddarllen y fâth Lyfrau) a hên eiriau Cymraeg na bont yn eu deall, os chwiliant yn y llyfr hwn am y geiriau hynnŷ, ynno Cânt wel­ed [Page] wrthŷnt (sef ar eu hol) eiriau Cymraeg hyspysach o'r un feddwl ar geiriau dieithr, yn dangos i'r darllennŷdd bêth ŷw meddwl pob gair dieithr.

Yn drydŷdd, Rhoddais hwŷnt ymma er mwŷn y Prydyddion, oblegid bŷdd llawer haws Cysoni Cerdd pan geffer amrŷw o eiriau o'r un feddwl, na phan fydder yn rhwŷmmedig i wneuthur deunŷdd o un gair unig.

Am Ddieithrol feddwl rhai geiriau yn y llyfr hwn.

I Mae Llawer o'r geiriau Cymraeg (wrth gyfieuthad y Dys­gawdr Dafis) yn Dwyn gwrthwŷnebol feddwl i'r meddwl y dybiff yr an llythrennog eu bod yn yr oes hon, fel y gellwch weled wrth yr ychydig eiriau sy'n Canlŷn.

Geiriau o ddieithrol feddwl yn y golofn hon. Y meddwl a Roes y Dysgawdr Dafis iddynt yn ei gyfieuthad o honnynt i'r Lading.
Cynhwŷnol. Breiniol, Rhŷdd, naturiol.
Diod. Diosg.
Dioddeu. Amcan, brŷd.
Diol. Ol.
Disbwŷll. Pwŷll, synwŷr.
Drud. Dewr.
Dyledog. Breiniol, urddasrŷw.
Gogo. Gweddio.
Goreu. Gwnaeth.
Gwawd. Cân o ganmoliaeth.
Swrta. Diswtta.
Trannoeth. Y foru.

Y geiriau uchod, a llawer Cantoedd mwŷ o eiriau (yn y geir-lyfr hwn,) sy'n Rhagori en meddyliau ymhell oddiwrth y dealldwriaeth, ar deunŷdd a wneir yn gyffredinnol o honnŷnt [Page] (yn y fan o gymru lle y ganed fi) yn yr oes hon: etto rhag ofn a fyddeu i Rai feio arna i am gymerŷd arna fôd yn ddoe­thach na'r Dysgawdr Dafis, Rhoddais yr un dealldwriaeth o honŷnt ag a roes yntef, a'r un Cyfieuthad o honŷnt yn saesnaeg ag a roes yntef yn Lading, heb gysnewidio meddwl un o ho­nŷnt.

Paham y Cyssylltir yr un geiriau gymaint o ffyrdd, fel y gwelwch y gair.
Derllydd, Derllyddu, Dyrllydd, Dyrlleuydd, Darllen­nydd, Darllennwr, er nad yw hwnnw ond un gair, etto Cysylltir ef chwech o ffyrdd.

NID wi'n deall fod ond un achos (heblaw'r gramadegawl achosion) yn gofyn amriw o ffŷdd i gysylltu geiriau, hynnŷ ydiw, Rhydd-did prydyddiaeth, I mae yn llawer haws Cyssoni Cêrdd pan eller Cysylltu'r geiriau amriw o ffŷrdd, na phed feid yn rhwymmedig ŷw Cysylltu ond un ffordd.

Llawer o eiriau Cymraeg a ddônt yn Rhugl, ac yn drefnŷs Iawn mewn amriw gysylltiadau, megis y geiriau hyn: goleu, goleini, goleuad. dylu, dyleu, dylau. diwrnod, dŷdd. etto er hynny dymmunnwn na bae ond un ffordd i gysylltu 'r gym­raeg, oblegid byddeu lawer haws ei dysgu a'i deall.

Paham y Rhoddwyd y geiriau Saesnaeg Candrell ar lawr ymhyhth y gymraeg. os ydynt mo'r afreidiol ag a dywedwyd eusus eu bod.

RHoddwŷd hwŷnt ar lawr er mwŷn y Cymrŷ na fedrant ddeall saesnaeg, na chymraeg chwaith yn ddifai, lle y bo geiriau Cymraeg wedi eu gillwng yn ango, Rhaid iw deong­li y theini drwŷ 'r fâth eiriau a ddeallo'r Cymrŷ na fedront saesnaeg.

[Page] Fel y gwelwch wrth y gair, Cwŷnos, (Swpper,) yn dang­os i'r darlennŷdd, drwŷ'r saesnaeg Candrell, bêth ŷw med­dwl y gair Cwŷnos sŷdd yn hên gymraeg gywir.

Drachefen yn ol y gair, Alch, Cewch grât haiarn, hên air o gymraeg gywir ŷw'r gair Alch, a saesnaeg Candrell ŷw'r gair grât, neu grât haiarn: a chan fôd y saesnaeg Candrell yn hys­pysach gan y Cymrŷ na Rhai geiriau Cymraeg, Rhaid oedd hyspysu'r hên gymraeg ddieithr drwy'r saesnaeg Candrell i'r Cymrŷ na fedront Saesnaeg Cywir.

Am y saesnaeg Candrell sŷdd ymhylîth y geiriau arweiniol, fel y Cewch, bargen, baril, bar, barwn, a llawer mwŷ o eiriau: yr oeddynt oll ar lawr yn llyfr y Dysgawdr Dafis, ac am hynnŷ Rhoddais hwŷne ymma, rhag ofn i rai ddywedŷd nad oedd hwn ond darn o'i Lyfr ef.

Paham y mae geiriau o Cymraeg ddiethrol ar ôl y geiriau Cyffredin, megis ar ôl Elor, ge­lor, Elorwydd, ac ar ôl, Etto, etwa, etwaeth, ac ar ôl fy, mau; a llawer o eiriau eraill.

ER bôd y geiriau Cynta, sef Elor, Etto, fy, &c. yn eiriau Cyffredinol yn y fan lle'ganwŷd fi, etto nid oedd hyspŷs i mi eu bôd yn gyffredinol ymhob man ynghymru, ac am hynnŷ Rhoddais wrthŷnt y geiriau eraill o'r un feddwl a hwŷnt, fel y gallau bob Cymro eu deall wrth rŷw un a'u gilidd o honŷnt.

Ac hefŷd heblaw hynnŷ, er budd i'r prydyddion (fel ag y mynegwŷd eusus) Rhoddwŷd amrŷw eirian o'r un feddwl yn'r unlle.

Paham y Cam osodwyd rhai geiriau yn y llyfr hwn, neu y Rhoddwyd hwynt ar lawr allan o'u Cywir wyddorig leoedd, yn enwedig os wrth yr Egiwyddorig Reol y Ceisir hwynt fel ag a mynegwyd eusus a gellid eu Cael.

BU bôb amser i'rhan mwya o ysgrifennyddion geir-lyfrau, osod y gogwŷddawl eiriau yn nessaf ar ol henway pethau megis hyn.

[Page] Pan fynnech gael y gair dyrnaid, Ceisiwch y gair dwrn. pan fynnech gael plant y fall, chwiliwch am y fall. Pan geisioch y gair ffleimio, edrychwch am fflaim. os mynnech gael deuoedd neu deuwedd, Cewch hwynt wrth y gair dau. Ac os ystyriwch hŷn o reol, bŷdd hawdd i chwi gael y gair a fynnoch, prŷd no bo iw gael yn ei briodor fan o'r wŷddor.

Paham nad ydis yn datcan meddwl pôb gair, ac yn ei Saesnigo (yn y man lle y digwyddo) heb Erchi edrych am eiriau eraill, fel ag i'r ydis wrth y geiriau, Eill, Aes.

I mae dau achosion am erchi edrŷch geiriau eraill, y Cyntaf o honnynt ŷw, pan fo gair arall a fo gwell na'r gair hwn­nw, neu mewn gwell flordd o gysylltiad, megis wrth y gair, Eill, erchir i chwi edrych y gair Ill: a hynnŷ am fod Ill o'r un feddwl, ac yn well gair nag Eill, ac mewn Cysylltiad gwell.

Yr ail achos, ŷw, pan fo gair yn gofŷn llawer o eiriau i ddwŷn ar ddeall ei feddwl ef, megis pan gaffoch y gair, Aes. yno erchir i chwi edrŷch Tarrian, a Bwcled, A phan gaffoch y gair bwcled, yno hefŷd yr ydis yn peri i chwi edrych Tarrian, a phan gaffoch y gair Tarrian, Cewch wrtho lawer o eiriau yn dangos i chwi beth ŷw ei feddwl ef, a meddwl y geiriau eiraill a'ch hwŷliodd atto.

Pad fesid wrth bôb un o'r fàth eiriau drwŷ'r llyfr, yn rho­ddi 'r fàth helaeth ymmadrodd, i ddangos eu meddyliau ym­hob man ag a digwŷddent; Buassau hynnŷ yn gyrry 'r llyfr yn llawer mwŷ. ac yn ddrŷttach ei brîs i'r Tylodiod: Ac fellu wrth roddi i'r darllennŷdd ychydig boen i fyned or naill air i'r llall, gwnaed y llyfr hwn yn llawer llai a rhatrach.

Am yr attaliadau yn y geir-lyfr hwn.

O'R Attaliadau i mae 6. nid oes ond Tri o honnynt yn ddeunyddiol yn y llyfr hwn, yr rhain ydŷnt , : . Pan gyfarfyddoch a'r attaliad hwn , yn y geir-lyfr, gwŷ­byddwch [Page] ei fod bob amser yn Terfynu geiriau, megis y gwe­lwch wrth y gair, llŷr, môr, yr attaliad ymma , yn terfynu rhwng llŷr a môr, ac yn dangos mae dau o eiriau ydynt o'r un feddwl.

Eisiau y nôd hwn , fel y gwelwch pan gaffoch y gair Atgen, Cewch wrtho y ddaiar, heb ddim attaliad rhyngddynt, yn Ar­wyddo i chwi nad yr un feddwl ŷw atgen a'r ddaiar, ond bôd atgen yn perthyn i'r ddaiar, fel yr yspysir yn hytrach wrth y gair drwŷ fynnegi ynno mae ffrwŷth y ddaiar ŷw meddwl argen y ddaiar: ond ped faseu attaliad rhwng atgen ar ddaiar, basei hynnŷ yn arwŷddo fôd y ddaiar ar gair atgen, yn eiriau o'r un feddwl, neu fôd y gair atgen yn sefŷll weithiau am y ddaiar.

Yr attaliad hwn : sy'n Terfynu rhwng y gymraeg a'r Saes­naeg o'r gair gwŷnedd hyd ddiwedd y geirlyfr.

Y nôd hwn . sy'n Terfynu rhwng y gymraeg a'r Sasnaeg o ddechreu'r geirlyfr hyd y gair gwaed, ac yn diweddu'r Saes­naeg i bôob gair Cymraeg o'r dechreu i'r diwedd.

Gwŷbyddwch nad ŷw'r ymsang neu'r nôd hwn ( ) attaliad mono, a phan gyfarfyddoch ag ef, darllennwch yn rhŷgl drosto heb ddim attal, fel y Cewch weled ar ol y gair penciwdod, swŷ­ddog (Ledio:) ped fasau (yn attaliad, baseu hynnŷ yn arwŷddo fod penciwdod yn sefŷll am swyddog, ac am ledio, ond gan nad ydiw (yn attaliad, i mae hynnŷ yn arwŷddo swyddog ledio, neu swyddog a fo yn Ledio.

T. J.

GEIR-LYFR, Cymraeg a Saesnaeg, Yn Cynwys yr holl eiriau yng Eirlyfr Dr. Davies.
A Dictionary, British and English, Containing all the Words in Dr. Davies's Dictionary.

AB

A. And, with, whether.

Ab. mâb. A Son.

Ab, (Siancanâp) an Ape.

Abad, pen llywŷdd abatty. an Abbot.

Abades, pen llywŷddes, A­batty. an Abbess.

Abadaeth, aberthyno i be­naeth yr Eglwŷs, megis Esgobaeth ei Esgob. an Abbotship.

Abattŷ, mâth ar Eglwys fawr, mynachlog. an Abby or Monastery.

Aball, pallder. Desect or Infir­mity.

Aballu, methu, pallu. To pe­rish, to sail.

Aban, rhyfel. War, Battle.

Abar, budreddi. Filthiness.

Abdon, henw dŷn. The name of a Man.

Abediw, perthynasau cladde­digaeth. Funeral Ceremonies

Aber. a Brook of running Water.

Aberth, (Offrymiad) an Offer­ing or Sacrifice.

Aberthu, (offrymu.) to offer or sacrifice.

Aberthawr, (offrymwr.) a Sacrificer, a Priest.

Aberthwr, (offrymwr.) a Sa­crificer or Priest.

Abl) difai galluogrwydd. Sufficient, able.

Abledd, galluogrwydd. Abi­lity, sufficiency.

Abo, bŷrgŷn, corph marw. a dead Carcase or Carrion.

Abrwŷsgl, braisg. very large, big, or thick

Absen) allan o ŵŷdd. Ab­sence.

Ab ennwr) drŵg, a ogano un [Page] yn ôl ei gefn. a Back-biter or Slandeter.

Absen) drŵg, Cam-anglod. A slandering or backbiting.

Abwŷd, porthiant, bŵŷd. Food, also a Bait.

AC.

AC, hefŷd. And.

Accen. an ill accustomed word or speech.

Accw. There.

ACH.

Ach, achau, ache, achef, hanes henafiaid dŷn. Genealogy or pedigree.

Achwr, a fedro ddwŷn achau. A writer of Pedigioes.

Achadw, cadw. To keep.

Achanog, anghenog. Poor, needy.

Achar, câru a wnâ êf. He will love.

Achaws, achos. a Cause.

Achen, hepil, hil. generation.

Achenu, cânu. to sing.

Achenedd, câniad. a sonet or song.

Aches, afon. a river.

Achlan, y cubl ôll. all.

Achles, ymddiffyn-lê, llechulê. a place of refuge, a sanctuary.

Achlesu, cyigodi, swccrio. to comfort or shelter.

Achludd, cuddio. to hide secret­ly, or conceal.

Achor, bychan, eiddil. slender, thin, little.

Achor. Cause or reason.

Achre, gwîsg, dilledŷn. ap­parel, or dress.

Achre, îe yn hytach. yea ra­ther.

Achreth, crynfa. a trembling.

Achrethu, crynu. to tremble.

Achrettawr, a wertho neu a­roddo fenthig ar goel, a creditor, or one that gives credit.

Achrwm, crwm, cam. crooked or ill shaped.

Achrwŷm, rhwŷm. a tie or bondage.

Achub. defend, protect.

Achul, cûl, tene. lean, thin.

Achwedl, chwedl. a tale.

Achwedd, cârenŷdd. kindred.

Achwlwm, cwlwm. a knot, tie, or bond.

Achwre, dilledŷn, gwîsg. a garment, or apparel.

Achwŷn to complain, or accuse.

Achwŷs, achos. a cause or reason.

Actwn, gwisg rhyfel. llûrŷg, pais ddûr. a coat of mail, a breast-work, or battlemens.

AD

ADaf, llâw. A Hand.

Adafael, Tafael, gwŷs­dl. A pawning, a pledge, an attachment.

Adail, Teilad. A Building.

Adammeg, dammeg. A riddle.

Adeilad, adeiladaeth, teila­daeth. A building.

Adarwr, (ffowler). A Fowler.

[Page] Adaw, gado, gadel. To leave.

Adain, aden, asgell, A Wing, a Spoke of a Wheel.

Adeilad, Adeiladu, Teiladu To Build.

Adeiladwr, teiladwr, saer. A Builder.

Adennog. winged.

Adanedd, Adenŷdd. wings, the spokes of a wheel.

Adar, birds.

Adar llwch-gwin, Vultures, Griffons.

Adar y bwnn. birds called Bitterns.

Adar y drudwy. birds called Stares of Starlings.

Adar y tô. Sparrows.

Adardŷ, cawell adar. a bird-cage.

Adblygu, diblygu. to unfold.

Adefŷn, edef. thred or yarn.

Adeg, treiad y lleuad, neu rhwng y llawnlloned ar newid. The decrease of the moon.

Adeiniog, adenog, winged, feathered.

Adeinŷdd, yr un ag adenŷdd.

Adenŷdd. Wings; also the spokes of a wheel.

Aderŷn. a bird.

Adfail, dinnistriad. a ruine, the fall of a building.

Adfain, Adfan, un dieithr, a Stranger.

Adfant, ofer, diystŷr. vain, despicable.

Adfeddylied, ail feddyliad, the recollection of the memory.

Adfeilio, pallu, methu, diffy­gio, to languish, fail, or decay.

Adferu, Rhoddi yn ôl, troi yn ôl. to restore, to return.

Adflas, diflâs, drŵg-flâs, an ill taste, unsavory.

Adfwl, a bull half gelt.

Adfŷd. adversity.

Adfydig, trûan, tylawd, wretch­ed, miserable, poor.

Adfŷdd, ondodid, osgatfŷdd. perhaps.

Adiad, hwŷad. a duck or drake.

Adian, hîl, hepil, hiliogaeth. progeny, posterity.

Adill, gwâel, vile, abject.

Adladd, adlodd. Latter math, or the grass that groweth where hay was latley mowed.

Adlais, atteblais. an echo.

Adlam, llam neu naid yn ol, a leap back or rebound.

Adlaw, o isel dylwyth. of a base or mean off spring.

Adlawiaid, y rhai gwaela, ty­lotta, ag isa o'r bobl, the poorest, lowest, or basest sort of people.

Adnabod, dynabod. to know.

Adnau, gwŷstl, (stâc.) a gage, pledge, or stake.

Adnaw, cadw, meddianu. to keep or possess.

Adneir, iw gadw, iw feddi­anu. to be kept or possessed.

Adnes efe a gadwodd. he kept.

[Page] Adnod, (gwersi'r Bibl.) Verses of the Bible.

Adolwg. attowg. a beseeching or petitioning.

Adorth, diwŷdrwŷdd. dili­gence, industry.

Adran, gwahan o wahan, rhan o ran, a subdivision.

Adrodd, ail roddi, rhôddi yn ôl. restauring.

Adrodd, dywedŷd, mynegi, to declare, to relate.

Adrybedd, siccrwŷdd, diam­heus. a certainty.

Adrysedd, gormodedd, super­fluities.

Adrywedd, olrhen, to trace or track.

Adseinio, atteb-leisio, dyn­wared. to resound, or make an echo; also to repeat after another.

Adraenu, taenellu, brîth wly­chu, to besprinkle.

Adwaen, dynabod. to know.

Adwair, gwair, ailwair, hay

Adwaith, ail waith, ail wneu­thur yn well. remaking, ma­king better, amending.

Adwedd, troiad yn ôl, a re­turning.

Adwedda, troi yn ôl. to re­turn.

Adwen, edrych adwaen.

Adwerth, newid neu di ddrŷd. cheap.

Adwledd, dobor. bŷr brŷd, a short meal of meat.

Adwŷ, a gap or breach.

Adwŷar, gwaed, blood.

Adwyn, I know.

Adwynig, ymddangos, to ap­pear or be in sight.

Adwŷth, an Infection that takes away the use of the limbs.

Adŷn, trûan, gwael. wretch­ed, miserable.

Addail, snafedd y dwfr. the filth which the waters cast up.

Addange, mâth ar brŷf, ar yr hwn a tŷ mân flew a wnelo hettie dâ. a bever.

Addas, cymwys. cyfleus. apt, fit, convenient, commodious. also due.

Addasrwydd, cymhwŷsder. aptness, fitness.

Addasu, cymhwyso, to make fit, to accommodate.

Addaw, addo. to promise.

Addawd, tŷ trysor, trysor­dŷ. a storehouse, warehouse, or treasure-house.

Addef, cyfaddef, a hefyd a­nedd bychan. To confess; also a little dwelling.

Addewid. a promise.

Addfain, main, a hefyd yr hwn a yrer dros y môr o'i anfodd. a banished person; also, slender.

Addfed. ripe.

Addfedu. to grow ripe.

Addfwŷn, mwyn, gostyng­edig. meek, courteous.

[Page] Addiant, gô fain, gô dene. somewhat lean, thin.

Addien, têg, glàn, hawddgar. fair, beautiful.

Addod, ŵŷ addod, ŵŷ'r nŷth, hefyd trysordŷ. an egg left or laid in the nest; also a warehouse.

Addoed, oed, oedran age.

Addoedi, oedi, ymaros. to prolong the time.

Addoedd, efe a aeth, efe a ymadawodd, be went or departed.

Addoer, oer. cold.

Addoli, doli. to adore or wor­ship.

Addug, amean, trais, trechu. aim, also violence, force.

Addug, dûg, cymerth. he took, or carried.

Adduned, diowrŷd, llŵ. a vow, an oath.

Adduno, rhoddi diowrŷd, tyngu. to vow, or make an oath.

Addurn, figur sywedyddi­aeth, taclusder. anornament, a scheme.

Addurno, harthu, tacluso. to adorn, or make neat.

Addwŷd, y nodau, chŵydd a gwaedlif or tu fewn. an imposthume, an ulcer.

Addwyd, aethoch. you went.

Addw ŷf, euthŷm. I went.

Addwŷn, geirwir, cywir. ho­nest, just.

Addwŷnder, cyfiawnder, uni­ondeb. justice, honesty, equity.

AE.

AEg, Jaith. a Language.

Ael, ael y llygad. the eye-brow.

Ael, (hem, bordor). an hem, a border.

Ael, agos. nigh, near unto.

Aclaf, golud, cyweth, aelaw. wealth, riches.

Aele, dolurus, trist, trwm. pain, grief, sadness.

Aelgaeth, aelgeth, aelgerth, gên, cliccied gên. the chin, the jaw-bone.

Aelod. a member, or limb.

Aelwŷd. a fire-hearth.

Aer, ymladdfa, ffrau an en­gagement or battel.

Aerawd, yr un ag aer.

Aerdrawd, troediad, cerdde­diad. a walking, a gate or manner of going.

Aerfa, lladdfa, a slaughter.

Aerfen, Dyfrdwy. The river Dee.

Aerflawdd, bŷan, bywiog. quick, swift.

Aergad, ymladdfa rhwng lluoedd. an engagement or fight between armies.

Aergroin, gorwedd o hud, neu yn ymrasgo. to lye along, to be spread about.

Aeron, ffrwythau coed, ffrwy­thau hâf. summer fruits.

Aes, edrŷch tarian, a bwcled.

[Page] Aesawr, yr hwn a gario aes.

Aesdalch, yr un ag aes.

Aesdrai, yr hwn a gollodd ei aes mewn rhyfel.

Aesdrawd, yr un ag aer­drawd.

Aesdwnn, yr hwn yr haccied ei Aes mewn ffrau.

Aesel, (ferdus) furder a wne­lir o grabbas. Verjuice.

Aeferw, Têg, gloŷw. Gli­stering, bright.

Aesfrau, yr hwn a bô ei aes yn frau.

Aeth, myned a wnaeth, he­sŷd prudd-der. He went; also grief.

Aethnen, aethwŷdden. The Aspine-tree.

Aethwellt, yr ail Cnŵd o wair. Grass cut the second time.

AF.

AFagddu, henw Dŷn, The name of a man.

Afais, aderŷn. A bird.

Afal. An apple.

Afal Peatus. A peach.

Afal gronŷnnog. A pomegra­nate.

Afallen. An apple-tree, a crab-tree.

Afallach. afaleu-le, perllan. An orchard.

Afangc, yr un ag addange.

Afar, Cledi, Caethiwed, Trymder. Grief, sadness.

Afiaith, llawenŷdd. Mirth, chearfulness.

Afiechŷd. Unhealthfulness.

Afieuthus. Merry, chearful.

Aflafar, mûd. Dumb.

Aflednais, rhampus, gwilw­staidd. Immodest, rude.

After, edrychllerw.

Aflwydd. Misfortune, calamity

Aflwyddiant. Misfortune.

Aflwydiannus. Vnfortunate.

Afluniaidd. Desormed.

Afneued, hiraeth. A longing after, a desire.

Afon. A river.

Afrad. Lavishness.

Afradu, arfradloni. To make away lavishly.

Afraid. Needless.

Afrddwl, awr ddwl. An ill or heavy hour.

Afrifed, aneiri, heb rifedi. Innumerable.

Afrllad, teisen dene. A wafer

Afrwydd, rhwŷstrŷs. Vnsu­cessful.

Afrwydd-deb. Unfortunate.

Afrŷs, aniben, araf. Slow.

Afu, jau y bôl. The liver.

Afwch, awch. An edge, vi­gour, vehemence.

Afwyn, awyn ffrŵŷn. A rein of a bridle.

Affaith, rhanog o ddyreidi, euog. Accessory.

Affan, dwfn. Deep.

Affeithiol, rhanog o ddyrei­di. To be accessory.

Affeithiwr, yr hwn a fo euog o ddrygioni. He that is ac­cessory.

[Page] Affleu, arphed. The lap.

Affwŷs, y gwaelod eithaf. The very bottom.

AG.

AG, With.

Agalen. A whetstone.

Agarw, garw. Rough, rugged.

Agatsŷdd, os gatffŷdd, on-dodid. Perhaps.

Agerw, garw. Rough, rugged.

Agatoedd, os gatffydd. Per­haps.

Agde, llydan jawn, helaeth. Very broad, large.

Agen. A chink, a cleft.

Agennog. Full of clefts.

Ager, agerd, angar, tarth. Heat, vapour, exhalation, steam.

Agne, lliw. A colour.

Agori, egor. To open.

Agored. Opened, open.

Agoriawdr, agowr. He that openeth.

Agoriad, allwŷdd. A key.

Agos. Near, hard by, almost.

Agro, gorthrwm, trwm iawn. Very heavy.

Agweddi, Cynhysgaith, A por­tion or dowry.

Agwrdd, crŷ, ffyrnig. Strong, stout.

Agŵyr, cam, lletgam, Awry, askew, very crooked.

AH.

AHa, arwŷdd neu amnad llawenhau. Ha, ha, a token of rejoycing.

AI.

AI, pa un, pwy. Whether, or who.

Ai hwn? Is it this?

Ai, neu nail, or, either.

Aie? Is it so?

Aig, llû o bysgod. A great company most properly of fishes.

Ail. The second.

Ailun, eulyn, llûn. An effigie, an image.

Aillt, caeth weinidog. A slave.

Aingc, awŷdd i anlladrwydd. A burning lust.

Ais, asennau. The ribs, laths.

Aith, eithin. Furs, Gors.

AL.

ALaeth, gruddfan, cwŷn­fan, ochain. Lamentati­ons, groans, bewailing.

Alaf, golud. Wealth.

Alarch. A swan.

Alaw, (lili,) llysieun gwŷn flo­deuog. The lilly.

Albras, bwa croes. A crossbow.

Albrysiwr, a wnelo fŵa croes neu fagnel. A maker of crossbows; also an engineer.

Alcan, (Coppor). Copper, Lat­ten metal.

Alch, (grât haiarn). An iron grate.

Alfarch, gwayw. A stitch or pricking disease.

Aliw, edrych haliw.

Aliwn, dieithrŷn, yr hwn a anwyd, tros y môr. An alien.

[Page] Almari, (cwpwrdd). A cup­board.

Almarchu, bwrw'r dail. To shed the leaves.

Alon, gelynion, dieithraid. Enemies, strangers.

Alwar, (pwrs). A purse, a leather bag.

All, y llall, orall. Other.

Allan. Out, without.

Allan o law. Out of hand.

Allmor, pant. A valley, a dale.

Allt, gâllt. An ascent, or an up-hill.

Alltraw, tâd bedŷdd. A God-father.

Alltred, edrych tarian, a bwcled.

Alltud, dieithr ddŷn. A stranger.

Alltudo, gyru ymaith o'r wlâd. To banish.

Alltudaeth, alltudedd, gyriad allan o'r wlâd. Banishment, exile.

Allwest, porfa. A pasture.

Allwlad, dieithrŷn. A stranger.

Allwŷdd, allwedd, ygoriad. A key.

Allwŷddaŵr, ygoriadŵr, neu a gadwo ygoriadau. A key-keeper.

Allwynin, trist. Sad er heavy.

Allwŷs, tywallt allan. To pour out.

AM.

AM. For, because.

Amad, amhad, hâd. Seed.

Amaerwŷ, godre dillad, ri­dens. The hem or fringe of a garment.

Amaeth, arddwr. An husband­man, a plowman.

Amaethu, arddu, hau ag yre­dig. To plow, or play the husbandman.

Amaethad, hwsmonaeth Hus­bandry.

Amar, dechreu methu, dech­reu gollwng. Beginning to loosen, to fail.

Amcan, bwriad. A purpose, in­tent, conjecture.

Amcanu, bwriadu. To purpose or intend, to conjecture.

Amcoch, amgoch, pûr loew gôch. A shining red.

Amcrain, ymgreinio, ymdry­baeddu. A wellowing, or tumbling on the ground.

Amcreinio, ymgreinio. To tumble down on the back, as horses use to do.

Amdaw, daw im. It will come to me.

Amdlawd, tlawd iawn. Very poor.

Amdo. A shrowd.

Amdrai, treilio. To diminish

Amdrwch, drylliedig. Cut and mangled.

Amdrwn, trwm. Heavy.

Amdrymmu, trymhau. To grow heavy.

Amdrymder, trymder. Hea­viness.

[Page] Amddyfwŷs, dyfrllyd, gwlŷb. Watery, moist.

Amgant, amgŷlch. About, all about, a circuit.

Amgarn. A feril.

Amgen. Better, otherwise.

Amgenu. To exceed.

Amgoch, yr un ag amcoch.

Amgoed, coediog. Woody.

Amgreinio, ymgreinio. To tumble or roll on the ground

Amguedd, anwyl bethau. Our dear secrets, our choicest goods.

Amgyffrawd, amgyffredd, cyfleidio, cynwys. To be em­braced, to comprehend

Amgŷlch. About, all round.

Amgylchedd. Circumference, circuit.

Amgylchu, amgylchynu. To besiege, to encompass.

Amhad, hau hâd cymŷsy. Sowe with mingled seeds.

Amhar, amhariad. Out of or­der, indisposed.

Amharu. To wax or make out of order.

Amis, dillad. Clothes.

Aml, amal. Often, frequent, plentiful.

Amledd, amlder. Abundance, plentifulness.

Amlaw, maneg. A glove.

Amliw. A variable colour, a glimpse.

Amliwiog, o amriw liwiau. Of divers colours.

Amlwg. Clear, very visible.

Amlygu. To make manifest, to declare.

Amlygŷn, gàl, nôd, neu be­nod i reddg atti. A Coal or mark to run at, or to play at.

Ammarch, amharch. Despite, discredit, disgrace.

Ammerchi, amherchi, To dis­honour, to disgrace.

Ammeg, dammeg. A riddle.

Ammheuthun. Novelties, ra­rities.

Ammheuthunion, ammheu­thun bethau. Delicacies, rare delicate meats.

Ammod. A covenant.

Ammodol. Conditional.

Ammodi. To covenant.

Ammor, (fortun). Fortune.

Ammorth, anlwc, anglod. Misfortune, disgrace.

Ammrhudd, ynfŷd, gwyrion. Imprudent, simple.

Ammhwŷllog. Mad, foolish.

Ammrhyd, allan o'i amser. Vnseasenableness.

Ammrhyfflen, edrych amry­ffleu.

Ammrwd, amrwd iw pôb cîg nes ei ferwi, neu ei rostio. Raw, unboiled

Ammwlch, cyfa, difylchog. Whole, without a crack or hole, solid.

Amnad, dim. Nothing.

Amnaid. A nod or beck.

Amnawdd, ymddiffyn, argae [Page] o amgŷlch. Protected, sor­tified round about.

Amneidio. To beckon, to nod with the head.

Amner, (pwrs) côd leder. A purse, a lether bag.

Amnhêdd, ymbil. To beseech or intreat.

Amnifer, rhagor rifedi. An unequal number.

Amniferog, bôd yn rhagori mewn rhî. That which is of an unlike number.

Amniferwch, edrych amni­ferog.

Amnoeth, noeth. Naked.

Amobr, trêth. Tribute, tax.

Amogawr, tŷ anedd. An ha­bitation.

Amrafael neu ffrau. Discord, strife.

Amrafael neu anhebig. Va­rious, diverse, differing in quality or quantity.

Amrafaelu, ymrafaelio. To disagree, to be at strife.

Amraint, yr hyn a fo yn er­byn cyfraith Dinas. That which is against the law of a city.

Amrant llugad The upper eye-brow, the eye-lid.

Amrant-hun, cŵsg. Sleep.

Amrant-huno, cysgu. To sleep.

Amrosgo, amrosgoŷw. Ve­ry large, great.

Amryfŷs, ymryfŷsg. To do a thing without considering or forgetfully.

Amryfusedd, camgymeriad, bai. An error, a mistake.

Amryffleu, mawr, helaeth. Large, great.

Amrygant, amrŷw o ganto­edd. Several hundreds.

Amrygoll, colled, niwed. Loss, hurt, perdition.

Amrygwŷdd, syrthio i am­rŷw fiurdd. Falling divers­ly or several ways.

Amrylaw, amryw o ddwylo. Several hands.

Amryliw, o amriw o liwiau. Of divers colours.

Amrylon, mynŷch lawen, llawen yn aml. Frequently merry.

Amryson. To contend, strive, or dispute.

Amsathr, sathr-lê, troed-le, camrau. A trodden place.

Amser. Time.

Amserol. Seasonable, timely.

Amserolder, cymwys amser. Seasonableness, opportunity.

Amseru, gwneuthur pêth mewn amser cyfaddas. To do a thing in season, and with­out delay.

Amug, amwg, amddiffynfa. Defence.

Amweddi, gwêddi gyhoedd. A solemn supplication, a pub­lick prayer.

Amwisg, amdo. A shrowd, a winding-sheet.

Amws, (ystalwyn) A stalion, a stone-horse.

[Page] Amwŷyn, amddiffynu. To suc­cour, help, or defend.

Amŵynt, afiach, afiachus. Vnhealthfulness, sickliness.

Amwŷs, amheus. Doubtful.

Amwŷth, digter, digofaint Anger.

Amŷd, ŷd barra. Bread-corn

Amygaid, ymddiffynu. To de­fend.

Amyn, oddigerth, oddieuthr, onid. Unless, except, lacking but.

Amynedd, ymmynedd, pŵŷll. Patience.

Amysgar, amysgaroedd, y perfedd, y coluddion. The bowels, the guts.

AN.

ANach, yr achos a rwŷst­ro beth. The hindring cause of a thing.

Anadl, breath.

Anadlu. To breath.

Anaele, gofid, cledi, dolur neu friw nad ellir moi jâchau. Grief, pain, terment; incurable disease or wound.

Anaf, cloffder, unllawiog, diffyg yn rhyw lê. Maimed­ness, lameness, desect.

Anafu. To maim, lame, or hurt.

Anafus. Maimed, mangled, or hurt.

Anafod, briw, dolur rhede­gog megis clwy'r Brenin. Vlcers.

Anair, anglod. Infamy, calum­ny.

Anamser, cam amfer. Vnsea­sonable time.

Anamserol, amser anghym­wys. Vnseasonable.

Anamserolder, yr amser ang­hymwys. Vnseasonableness

Anardymmer, anghymwys amser. Vnseasonableness.

Anau, yr hyn a dyfo heb i hau. Things that grow of their own accord, or unsown.

Anaw, cerddor. A musician.

Ancr, yr hwn a fo bŷw yn neilltuol er mwyn duwiol­deb. An ancherite. an hermite.

Ancres, yr hon a fo yn bŷw yn neilltuol er mwyn du­wioldeb. A nun.

Ancwŷn, melusfwyd, moŷ­thus-fwŷd. The second course, junkets, dainties, sweet-meats.

Andaw, gwrando. To hear, to hearken.

Aneir, aneirif, mwy nag a ellir ei rhifo. Innumerable.

Aneiryd, an-neiryd, estronedd. Impertinent.

Anesgor, yr hyn nid oes mo'i well; yr hyn ni ellir ym­wared oddiwrtho; yr hyn ni ellir ei jâchau. Vncura­ble, inevitable, insuperable.

Anfab, amhlantadwy. Vn­fruitful, barren.

Anfad, annuwiol. Impious, wicked.

Anfodd. Against the will.

Anfoddog. Vnwilling, discon­tented.

[Page] Anfoddhau, anfodloni. To displease.

Anfoddlawn, an fodlon. Dis­contènted.

Anfoes, delphaidd, trwsgwl, difoesol. Evil manners, ir­reverence.

Anfoesgar. Ill bred, unman­nerly.

Anfri, tauogrwŷdd, ystifnig­rwydd. Irreverence, stub­bornness.

Anffawd, aflwydd, afrwŷdd­deb. Misfortune, bad luck.

Anffodiog, an (lwccus). Vnfor­tunate.

Ang, ehang, helaeth. Broad, large.

Angad, llaw. A hand.

Angau, ange. Death.

Angheuol, marwol. Deadly, mortal.

Angel. An angel.

Angell, asgell, ysgwydd, brauch. An arm, the shoul­der, a wing.

Angen. Necessity, want.

Angerdd, gwrês, poethni. Heat, combustion.

Anghenus. Needy.

Angnawd, an arferol. Vnufu­al, unaccustomed.

Anghanmol, goganu, beio. To dispraise.

Anghardd, carchorwr, (slâf,) caeth wenidog, ag weithie cûl, cyfing. A captive, a ser­vant, a slave; also streight, narrow.

Anghawr, cybyddaidd. Cove­tous.

Anghawrdeb, cybydd-dod. Co­vetousness.

Anghenfil, un rhyfeddol, un yn rhagori oddiwrth (gwrs naturiaeth). A monster.

Angherdded, afawŷdeb mewn trafel. The error of a tra­veller; also, misfortune.

Anghof, allan o goffadwri­aeth. To forget; also, for­getfulness.

Anghrêd. Vnbelief, incredulity; also that part of the world that is not Christian.

Anghrawn, yr hwn ni chas­glodd gyweth. One that has not heaped up riches.

Anghredu. To disbelieve.

Anghrist, di gristionogol, yn erbyn Crist. Antichrist.

Anghychwiawr, anghystal, an hebig. Unequal, unlike.

Anghyfarch, yr hyn a gyme­rer ymwith heb wybod i'r nêb a i pîau. Any thing ta­ken away the owner not know­ing it, or without his leave; Felony.

Anghyfarchwr, yr hwn a gy­mero beth heb genad y meddianwr. He that takes a thing without the owners leave.

Anghyfartal, yr hyn nid oes moi fàth. Incomparable.

Anghyfiaith, jaith ddieithrol. [Page] A strange tongue or language.

Anghyflwr. An unhappy condi­tion.

Anghyfnerth, anghyfnerthi, gwendid, afiechyd. Weak­ness, infirmity.

Anghyfodedyn, an symmudol, na eller ei symmud. Immo­vable.

Anghyfraith. Vnlawfulness.

Anghyffelyb. Vnlike.

Anghyffred, yr hyn nid ellir ei fesur, ei ddeall, n ai gy­rheuddud. Incomprehensible.

Anghymmes, gormod. Too much, excess.

Anghyngel, edi ych anghenfil.

Anghynnwŷs, ymrosgo, ani­oddefus. Incompact, inconti­nent, not sufferable.

Anghysbell, ymhell. Afar off, far distant.

Anghysson. Dissonant, disa­greeing in sound, not meters.

Anghyssondeb. A disagreeing in sound, not well rhymed.

Anghyssoni. To make false Rhymes.

Angladd, claddedigaeth. A funeral.

Anglef, llêf neu llais uchel. A great voice, or noise.

Angor, cybyddedd. Covetous.

Angor llong. An anchor.

Angraifft, ceryddiad, (esampl). A correction, rebuke; also an example.

Angraff. Dull-sighted, also sim­ple.

Angreifftio, bwrw ar gel­wydd, bwrw bai, rhoddi sen. To disprove, to chide.

Anguriol, rhyfeddol, creulon. Wonderful, cruel.

Anhap). Vnhappiness, misfor­tune.

Anhappus). Vnfortunate, unpro­sperous.

Anhardd. Vndecent.

Anharddwch. Vndecency.

Anhawdd, anodd. Hard or difficult.

Anhawsder anodd-did. Diffi­culty.

Anhepgor, yr hyn nid eller ei hepgor. Necessary, not to be omitted.

Anher, anner, (heffer). An heifer.

Anhun, anhunedd. Night­watchings, awaking.

Anhwyl, afiàch. Vnhealthful­ness, sickness.

Anhwŷlus. Vnprosperous, in­tractable.

Anhŷ. swil, anu. Bashful.

Anhydŷn, cyndyn, anwellyni­og, afreolus. Untractable, refractory, obstinate, wilful.

Anial, ynial, wedi ei adel. Forsaken.

Anialwch, drysni. A desert, a wilderness.

Anian, (natur). Nature.

Anifail. A beast.

Anllad. Lustful, lascivious.

Anlladrwydd. Lust, lascivi­ousness.

[Page] Anllodi, anlloddi, treulio'r cwbl ar y bol. To consume all in eating or drinking.

Anlloedd, cyfoeth. Riches.

Anlloeddawg, cyfoethog. Rich, wealthy.

Anllofi, dylofi, tynnu trwŷ'r llaw. To rid through the hand.

Annawn, (anhap). Misfortune.

Annedd. An habitation.

Anneddu. To inhabit.

Annedwŷdd. Vnhappy.

Anneirfuwch, (heffer). A hei­fer.

Annel, tynniad, plygiad. A bending, a stretching.

Annelu, plygu, camu. Stretch, bend.

Annel, atteg. A prop.

Annel, magl. A gin or snare.

Anner, anneir, (Heffer). A heifer.

Annerch. Commendations, or to send commendations.

Anniben. Slew, without end.

Annibendod. Slowness.

Annhynghedfen, diben drŵg. An unhappy end.

Annhyrron, annhirion. Vnplea­sant.

Annien, di-hên, bywiog, llawn bŷw. Lively, young.

Annilys, ammheus. vncertain, doubtful.

Annilysu, llysu, gwrthod. To refuse, to reject.

Annioddef. Impatience.

Annioddefgar, annioddefus. Impatient.

Annistaw. Not silent.

Anniwair, serchog, anllad. Vnclean, lewd, unchast.

Anniweirdeb, anlladrwydd. Vnchastity, lasciviousness.

Anniwŷg, drŵg cyflwr y corpn. An ill habit of body.

Anniwygus, un a fo ai gorph mewn cyflwr drŵg. One that has an ill habit of body.

Annlyed, annyledus. Not due or owing.

Annogi, cynghori. To exhort, advise, or advertise.

Annog, cyngor. An exhortation.

Annos, hyssio. To set a dog upon, or stir him to pursue.

Annosparthus, annosparthol, diwahan. Without division.

Anurhaethawl, na ellir ei fy­negi. Vnspeakable.

Annrhefn. Confusedly.

Annrhefnus. Out of order, dis­orderly.

Annudd, anhudded, diddos. A covering, a shelter.

Annuddo, anhuddo. To cover.

Annun, anhunedd. Night-watching, or hindrance of sleep.

Annwn, pôbl y tu arall i'r ddaiar, a'u traed tuag at ein troed ni. Our Antipodes.

Annyundeb, anghydfod, ym­rysson. Discord, strife.

Annwfn, cadduglynn, llyn [Page] heb waelod, uffern. A bot­tomless pit, hell.

Annŷsg, anwybodaeth. Igno­rance.

Annysgymmod, anghydfod. Discord, disagreeing.

Anobaith. Despair.

Anobeithio. To despair.

Anobeithiol. Desperate, with­out hope.

Anober, pêth gwael. A trifle, a thing of no value.

Anoberi, gwaelbêth. A sorry or inconsiderable thing.

Anodd, an hawdd. Hard to be done, difficult.

Anoddyn, dwfn. Deep.

Anogan, anogawn, heb ôgan. Without dispraise.

Anogyfarch, heb gennad. Without leave.

Anolaith, heb laithder sŷch. Without moisture, dry.

Anoleithiog, yn ddi-wlŷb. Not moist or wet.

Anolo, anfuddiol, yn ofer. Vnprofitable, in vain.

Anorfod, anoresoynnol, na ellir ei orchfygu na' i sym­mŷd. Vnconquerable, invin­cible.

Anosteg, siariadus. Talka­tive.

Anrhaith, yspail a ddygcer oddiar elynion. A spoil.

Anrhaith-oddef, yr hwn a bô ei ddâoedd iw (fforffetio) am wneuthur yn erebyn y Brenin. He whose goods are to be confiscated.

Anrhefn. Confusion.

Anrhefnus. Confusedly.

Anrheg. A gift or present.

Anrhegu. To give presents.

Anrhydedd. Honour, reverence.

Anrhydeddu. To honour, reve­rence, or worship.

Anrhydeddus. Honourable, re­verend.

Anrhyfedd, rhyfeddol. Won­derful.

Ansawd, ansawdd, ansodd, cyflwr, modd, helynt. Qua­lity, state, condition.

Ansuriaeth, llôg. Vsury.

Anterth, y drydŷdd awr or dŷdd. The third hour of the morning.

Antur, prin, odid, braidd. Scarcely.

Antur, cais, ymgais. An at­tempt, an endeavour.

Anturio, rhoi cais. To attempt or endeavour.

Anudon, cam-lŵ. Perjury.

Anudonwr, hwn a dyngo a­nudon. A perjurer.

Anurddas, aflwydd, afrwydd­deb. Adversity, misfortune.

Anwadal. Inconstant.

Anwadaledd, anwadalwch. Inconstancy.

Anwadalu. To waver, to change ones mind.

Anwastad. Inconstant; also, uneven.

[Page] Anwastadrwydd. Inconstancy, unevenness.

Anwau, dattod y pêth a way­ed eusus. To unweave what hath been woven.

Anwe. The woof of a web.

Anwes. Indulgence, fondness.

Anwesog. To be of too much fondness.

Anwir, celwydd. A lie, an un­truth.

Anwr, un nad yw ŵr ol. One not manly.

Anwybod, anwybodaeth. Ig­norance.

Anwŷd. Coldness; also, a cold or cough.

Anwydog. Subject to be cold.

Anwyd, anwydau, dull, (na­turiaeth). Nature, temper, disposition.

Anŵyl, hŷ, digwilŷdd. Shameless, bold, impudent.

Anwyl. Dear, beloved.

Anwyl, an-hwyl, afiechyd. Indisposition of body.

Anwyllyniog. Humoursom, cross­grain'd.

Anymddiried. Diffidence or distrust.

Anymddiriedu. To distrust.

Anynad. Peevish.

Anysgog, disigl. Immovable.

Anysgoged, disiglog. Immo­vable.

Anyspryd, yn lle yspryd. A ghost, an apparition.

Anystywallt, anwadal, anua­stad. Inconstant, unstable

AP.

Aphwys, edrych affwys.

AR.

AR. Above, upon.

ar. Plowed land.

Arab, cellweirus. Subject to jest.

Arabedd, arabeddiaith, digri­fair, cellwer. A merry say­ing, a jest.

Aradr, arad, penffestr. A plough.

Araf. Slow.

Arafu, rhywiogi. lliniaru. To grow mild; also to go slower.

Arail, areilio, trefnu, ym­geleddu. To look after, to maintain, to keep, to attend.

Areithio, gwneuthur a­raith new draethawd. To make a speech.

Araith. traethawd. An erati­on, a speech.

Areithŷdd. An orater.

Araithyddiaeth Oratery, the terick.

Arall. Another.

Arallu, aduewyddu. To alter to amend.

Aralleg, cyffelybiaeth. An allegory or similitude.

Arallwlad, dieithr ddŷn. A stranger.

Arau, ar y gau, ar gelwydd. In a lie.

Araul, tawel. Calm.

[Page] Arawd, bardd-gân o Ganmo­liaeth. An Encomium.

Arbed, eiriach. To spare.

Arbennig, pennaf, cyntas, goref. Principal, capital, chief.

Arbennig milwyr, pendefig llu. The General of an Army.

Arbennigrwydd, Pendefi­gaeth. Principality, Excel­lence, Highness.

Arbennig-ŵyl, gŵyl uchel enwog. A solemn Feast.

Arch, archiad. A bidding or commanding.

Arch, math ar Long. A kind of a Ship called an Ark.

Arch neu cist corph. A Coffin.

Arch-esgob, penna Esgob. An Archbishop.

Archafad, dyrchafael, esgyn­niad, mynediad i fynu. A­scension, exaltation.

Archafael, dyrchafu, esgyn, myned i fynnu. To ascend.

Archen, archenad, osgyd. A Shoe.

Archenu, gwisgo esgydiau. To wear Shoes.

Archoll, briw. A wound.

Archolli, briwo, anafu. To wound.

Archwaethu, profi blâs. To taste.

Ardal, llywodraeth gw­lad, unbennaeth gwlad. A Marquisate.

Ardalwr, llywodraethŵr rhŷw (sîr) neu wlâd. A Marquiss.

Ardeml, adail, adeilad, teilad. An edifice or building, a ta­bernacle.

Ardwy, nawdd, amddiffyn. Defence, protection.

Ardwyad, amddiffynnwr. A Protector or Defender.

Ardwyaw, amddiffynu. To protect or defend.

Ardwyrdaf, edrych dwŷre.

Ardymmŷr, ardymmer, tym­mer, tymherus. Temperate­ness, an equality of heat and cold.

Ardymmheru, tymheru. To temper or moderate.

Ardymmherus, tymherus. Temperate, moderate.

Arddamlewychiad, datcuddi­ad. Revelation.

Arddelw, taeru. To avouch, to assert, to vindicate.

Ardderchafu, derchafu. To ascend.

Ardderchafael, dyrchafael. Ascension.

Ardderchog. Excellent, high, noble.

Ardderchowgrwydd. Excel­lence, nobility.

Arddiad. Plowed ground, til­lage.

Arddigonedd, gormodedd. Too much, superfluity.

Arddu, du. Black.

[Page] Arddu neu aredig. To till the ground.

Arddwl, awr ddwl. A melan­choly hour.

Arddufrych, gwineuddu, ty­wyll, hagar. A dark brown, swar thy.

Arddunaw, anrhydeddu. To honour or reverence.

Ardduniant, anrhydedd. Ho­nour, reverence.

Arddwr. A Plowman, an Hus­bandman.

Arddwrn, arddwn. The wrist.

Aredig. To plow.

Areithio, dywedyd chwedl, ymddadlu. To make a formal speech.

Areithydd, ymadroddwr. An Orator, a Rhetorician.

Aren. A Rein, a Kidney, the Member of a Male.

Arennau. Reins, the Members of a Male.

Aren, ffraeth, ymadroddus. Witty, eloquent.

Arf. A weapon, a tool.

Arfaeth, amcan, brŷd. An intention or purpose.

Arfaethu, amcanu, bwriadu. To intend or purpose.

Arfaidd, hŷ. Bold, daring, an hardy adventure.

Arfal, toll am falu. Toll for grinding.

Arfeddyd, amcan, bwriad. A purpose or intent.

Arfeiddio, llyfasu. To dare, to be bold.

Arfeisio, rhydio, myned trw­y'r rhŷd. To pass over wa­ter, to wade over.

Arfer. Custom, or common use.

Arferu. To accustom, to use com­monly.

Arfod, tarawiad neu ddyr nod saeth. The shot or strokes of a Dart.

Arfodus, saethu yn gyfar­wydd. Prompt and dexterous at casting a Dart.

Arfoel, moel ei goppa. Bald on the top of the head.

Arfog. Armed.

Arfogaeth. Armour.

Arfogi. To arm, to harness.

Arfoloch, blin, aflonydd. Troublesom, unquiet.

Arfoll, croesaw, croeso. Wel­come.

Arfolli, derbyn, croesawu. To receive, to welcome.

Arfolli, beichiogi. To conceive.

Arfôrdir, glann y môr. The Sea-coast.

Arfordwy, yr un ag arfordîr.

Arffed. A lap.

Arffedog, yffedog. An apron.

Arffedog, ymgeleddŵr, ceid­wad. An Overseer, a Guar­dian.

Argae. A fence to keep water in its own channel, or in Mill­dams, &c.

Argaedigaeth, clô rheswm, diben, dibendod. A conclu­sion.

[Page] Arganfod, (witsio). To be­witch.

Arganfod, bwrw golwg. To look upon, to cast an eye.

Argel, cûdd, ymgûdd. An absconding, an hiding.

Argelu, cuddio, ymguddio, llechu, celu. To hide or con­ceal.

Argelwch, dirgelwch, cyfri­nach, An hidden thing, a se­cret.

Argledr, arglwydd. A Lord.

Arglwydd. A Lord or Master.

Arglwyddes. A Lady or Mi­stress.

Arglwyddiwr, rheolwr, llyw­ŷdd. A Governour, a Lord, a Ruler.

Arglwyddiaeth. A Lordship.

Argoedwŷs, coediog. Woody.

Argoel, coel. A sign or token, an omen.

Argyfrey, cynhysgaeth. A Portion or Dowry.

Argyffrey, edrych Argyfrey.

Agyllaeth, galar, alaeth. A lamenting, a mourning.

Argyffroeu, canu bôb yn ail bôb in eilas. To sing toge­ther by turns.

Argyllaeth, wŷlo, tosturio. Weeping, wailing, lament­ing, &c.

Argymmhennu, dadleu, rhe­symmu. To hold an Argu­ment, to argue.

Argysswr, argysswrw, ofn. Fear, borrcur.

Argyssyru, ofni. To fear, to be afraid.

Argystwy, cerŷdd. Chastise­ment.

Argywedd, briw, miweid. A harm or hurt.

Argywedd, achwyn, cŵŷn. An accusation, a complaint.

Argywedda, briwo, anafu. To hurt or harm.

Ariad, cerddorion, pîbyddi­on, cantorion. Musicians, Pipers, Singers.

Arial, nwŷf, bywiogrwydd. Lasciviousness, vigour, acti­vity.

Arialus, nwyfus, bywiog. Full of vigour and courage, live­ly, lascivious.

Arian. Silver.

Ariânt. Money.

Arian rhif, arian bâth. Coin.

Arian bŷw. Quicksilver.

Ariandlws, y gamp, a ennill­er wrth ryfela neu ym­gampio. A piece of silver given as a reward in war, or won by Horse-race, &c.

Arianllais, llais arian. A sil­ver sound.

Ariannog. Moneyed, silvered.

Ariannu. To silver.

Arien, gwlith. Dew.

Aries, edrych Darogan.

Arlais. The temple of the head.

Arlwŷ, paratoad. A prepa­ration.

Arlwyo, paratôi. To prepare.

[Page] Arlwŷannau, arlwŷau, para­tôadau. Preparations.

Arllaw, ar-llaw. With the hand.

Arllawdd-ar-llawdd, ar mawl. With the praise.

Arlloes, arloes, arloesiad. Empty, emptied, throughly purged.

Arlloesi, arloesi. To empty, to purge.

Arllon, llonn. Very pleasant.

Arllost, bôn gwaywffan, carn arf. The but-end of a spear, or the stock of a weapon.

Arlluddiaw, rhwystro. To hin­der.

Arllwŷbr, ol troed, neu llwŷbr. A foot-step or track of the foot, a path.

Armerth, arlwŷad, paratôad. A preparation.

Armes, droganiad, prophwy­doliaeth. A Prophecy.

Arnaddu, arnaddudd, ar­naddynt, arnynt. Vpon them.

Arnodd. A Plow-tail or han­dle, or rather the Plow-beam.

Arnynt. Upon them.

Ar-oddeu, goddeu, diodde. To endure, to bear or suffer.

Arodrydd, arawd-rhŷd, fraeth ymadrodd. An eloquent ora­tion.

Arofyn, ymofyn, myned ar siwrne, bwriadu. To enquire, to go a journey.

Arofun, ymmaith, parod i y­mado. To be ready to depart.

Arogl, rhogleu. A smell or scent, a perfume.

Arogli, rhogleuo. To perfume.

Aroloedd, cyfoeth, budd Wealth, profit.

Arorair, rhagferf, un o ran­nau ymadrodd. An Adverb, one of the Parts of Speech.

Aros. To stay or tarry; to dwell, abide, or inhabit.

Aros, prin. Scarcely.

Arpar, darparu, paroatoi. To provide, to prepare.

Arsang, gorthrech, trais. Op­pression.

Arswyd, ofn. Fear, or appre­hension of fear.

Arswydo, ofni. To fear, to be afraid of.

Artaith, eigyddiad, chwart­eriad. A [...]ending the skin from the bone, a butchery, a quar­tering.

Arteithio, chwarteru, cig­yddio. To tear limb from limb, to quarter, to butcher.

Arteithudd, crogŵr, cigydd o ddŷn, dihenyddwr. An hangman, an executioner.

Arth. An He-bear.

Arthes. A She bear.

Aruchedd, wyneb, arwyneb The face, the top or uppermost part, a front.

Aruchel, goruchel, uchel iawn. Very high, lofty.

Aruthr, rhyfedd. Wonderful, admirable.

[Page] Aruthrèdd, rhyfeddod. A won­der, admiration.

Aruthrol, rhyfeddol. Wonder­ful, admirable.

Arwaesaf, cymmorth, cyn­northwy. Help, assistance.

Arwain, tywŷso. To lead.

Arwar, brydaniaeth. Heat.

Arwedd, ymddŵyn. To be­have or comport ones self.

Arweddiad, ymarwediad, ymddygiad, buchedd. Con­versation, manner of life.

Arweddawdr, dygiawdr, un a ddygo un arall. One that carrieth or beareth another.

Arwerthu, arwerth, cynnig ar werth. To set or offer to sale.

Arwestr, llinin pwrs neu sgreppan. A purse or sat­chel-string.

Arwest, cerdd dannau, (miw­sig). Musick.

Arwoloedd, edrych aroloedd.

Arwr, un a wna wyrthiau uwchlaw arfer dŷn. An Heroe.

Arwraidd, gwyrthiog. Hero­ick, noble.

Arwredd, dewrder, gwas­gwŷchder. Heroickness, va­lour.

Arwrwas, gwâs dewr, gwâs gwŷch. An heroick man.

Arwydd. A sign.

Arwyddion. Signs.

Ar-wŷdd, arad, penfestr. A Plow.

Arwyddfardd, cennad yn go­fyn heddwch, neu yn cy­hoeddi rhyfel. An Herald at Arms denouncing War or Peace.

Arwyl, arwyliant, claddedi­gaeth. A Funeral.

Arwynawl, tywŷsog. A Prince.

Arwŷnawl, dihafarch creu­lon. Fierce, cruel.

Arwynebedd, arwyneb, wy­neb, tonn. The face, sur­face, or top of a thing.

Arwynt, arogl, rhogleu pe­raidd. A sweet smell, an o­dour.

Arwyntio, arogli, rhogleuo yn beraidd. To smell plea­santly.

Arŵŷre, derchafu. To ascend.

Arwyrain, cerdd o foliant. A song of praise, an hymn.

Arwystl, gwŷstl. A pledge or pawn.

Arwystleiriaeth, gwystlaid. A pawning.

Arynnaig, ofn. Fear.

Aryneigus, osnog. Fearful.

AS.

A Sant, edrŷch tarian.

Asbarn, barn. A Judg­ment.

Asbri. Excessive mischievous.

Assen. A She-ass.

Asen. A rib.

Aseth. A sharp-pointed lath to fasten thatch to houses.

Asgel. A wing.

[Page] Asgellog. Winged.

Asgellu. To wing, or put on wings.

Asgellwynt, ystlyswynt. A side-wind.

Asgen, briw, niweid. An hurt or harm.

Asgethrawg. Toothy or naily.

Asglod, asglodŷn, ysglodŷn. A chip.

Asgre, mynwes. The bosom.

Asgwrn. A bone.

Asgyrnig, asgyrniòg. Boney, full of bones.

Asgyrnygu. To grin and shew ones teeth by way of chiding or threatning.

Asserw, disglaer. Bright, shi­ning.

Assio. To joyn or glew together.

Assw, asswŷ. The left.

Asswŷn, esgus am fod yn ab­sennol. An excuse for being absent.

Asswŷno, (escusodi absen.) To excuse ones absence.

Astalch, edrŷch tarian.

Astell, aseth tô. A lath.

Astellodi, hollti. To cleave or split.

Asirus, sarrug, anfoddog. Dog­ged, dissatisfied.

Astrusi, ammheuaeth. Ambi­guity, doubt.

Astud, myfŷrgar, dyfal, di­wŷd. Studious, diligent.

Asur, y glâs wybren. The a­cure sky.

Assyn. The he-ass.

AT.

AT. To.

Atcor, cŵys. A furrow.

Atcori, cwŷso. To plow fur­rows.

Atchwaith, sûrni, blâs drŵg Sowerness, an ill taste, unsa­vouriness.

Atgen y ddaiar, ffrwŷth y ddaiar. The fruit of the earth.

Atglaf, goglâf, ailglâf. Some­thing sickly, relapse.

Atglefychu, ailglafychu. To get a relapse.

Atguddio, cuddio, celu. To abscond, to hide.

Atgyweirio, adnewyddu, di­wygio. To mend, to repair.

Athafar, trymder, galar. Sor­row, grief.

Athaw, distaw. Silent.

Athraidd, myned trosodd, neu trwodd. A passing over, or through.

Athraw, athro, dysgawdr, (Meister). A teacher, a ma­ster.

Athrawiaeth. Doctrine, learn­ing.

Athref, trigfan, cartref by­chan. A little dwelling, a mansion-house.

Athreiddio, myded trosodd. To pass over.

Athrigiad, trigiad, arhosiod. An abiding or staying.

[Page] Athrist, trist, trwm iawn. Ve­ry sorrowful or sad.

Athro, athraw, (Meister). A master, a teacher.

Athronddysg, doethineb, u­chel ddysgeidiaeth. Philo­sophy, doctrine, learning, di­scipline.

Athrugar, trugarog. Merciful.

Athrylith, tueddiad. Disposi­tion, towardness.

Athrywŷn. To part those that are fighting.

Athwll, tyllog, rhwygiedig. Torn, rent.

Athwŷf, euthym, aethym. I went.

Atorwedd, gorwedd o hŷd. To lie all along.

Attafael. A distraining, an at­tachment.

Attafaela. To distrain, to attach.

Attal. To hinder, to delay, to detain, to stop. Withholding or retaining, an impediment, a stop.

Attal dywedyd. A stammering, an impediment of speech.

Attam, attan, attom. To us, towards us.

Attarw, adfwl. A Bull half gelt, a Steer.

Atteb. To answer, an answer.

Atteg, pren Cynnal. A Prop.

Attegu, cynnal i finu. To un­derprop.

Attethol, dewisiad, dewis, deffol. An election, choice, picking, or culling.

Attil, ad-hîl, beichiogi or ail, beichiogi eilwaith. A second conception.

Attolwg. Beseeching.

Attolygu. To beseech.

Attref, drysni. A wilderness or desert.

Attreg, attregwch, ymaros, llercian. Delay, a delaying.

Attŵf, yr hwn a dyfo yn ddi­weddarach nar cnŵd. That which grows up after the crop.

Attwŷn, dwŷn yn ôl. To bring or carry back again.

Attychwel, dyfodiad yn ôl. A return.

AU.

AU, yr au sŷdd wrth yr ysgyfent. The liver.

Aur. Gold.

Aurbibau, lliw aur. Gold-co­lour.

Aurdorchog. Golden-chain'd.

Aurŷch, eurŷch, go aur, go arian. A Goldsmith, a Silver-smith, a Tinker.

AW.

AWch. An edge, vigour.

Aweddwr, dwfr glân, llif-ddŵr. Clean water, flow­ing water.

Awel. A gale or blast of wind.

Awelog. Windy.

Awen neu gwenŷdd. The gift of Poetry.

Awen ffrwyn. The reins of a Bridle.

Awenad, cernod. A box on the ear.

[Page] Awen neu asgwrn grûdd, as­gwrn gên, cliccied gên. The jaw-bone or cheek bone.

Awen-gerdd, cerdd gyson. A Poem well rhymed.

Awenŷdd, gwenŷdd. The gift of Poetry.

Awgrim, awgrym, amnaid. a nod, a beck.

Awr. An hour.

Awrddwl. A dull hour.

Awst. The month August.

Awŷdd. Greediness, covetous­ness.

Awyddu. To covet or desire greedily.

Awyddus. Greedy.

Awŷn ffrwyn. The reins of an horses bridle.

Awŷr. Air.

BA.

BA, edrych Pa.

(Baban, babi, paban.) A Baby, a Puppet.

Baccwn,) cig môch. Bacon.

Bâch neu bychan. Little, small.

Bâcheam. A hook a grapling-iron.

Bachiad. Crookedness; a bend­ing, turning, or winding, like a hook.

Bachgen. A boy.

Bachog. Hooked. full of turn­ings and windings.

Bachu. To hook, to bend.

Bacseu, hosanau heb draed. Stockins without feet.

Bad, cafn ar ddŵr, cŵch dwfr. A Cock-boat, a Scullers Boat, or Barge.

Baddug, Caddug, niwl A fog or mist.

Badŷdd, badŷdd. Baptism.

Baedd. A boar.

Boeddgig, cîg baedd. Brawn.

Baeddu, curo, pwŷo. To beat, to thump.

Bagad, rhai, crŷn bart. Some, a multitude.

Bagl, ffon fogl. A Crutch.

Brglog. Crutch-like.

Bagwnnog, crŷf, cadarn. Strong, firm.

Bagwŷ, blaen arf, pîg saeth. The point of a weapon, the dart of an arrow.

Bai. A fault.

Baich, baŷch. A burden.

Baidd, herio, syleinsio. A da­ring, a challenging.

Bain, haint, maent hwy. They are.

Bais, rhŷd. afford.

Bal, tusw, llyweth. A little bundle of flax or the like,

Bal, moel iawn. Very bald.

Bala, pen afon, blaidd. A town of that name, and signifies the head of a river flowing out of a lake; als of a wolf.

Balaen, balain, balen, dûr, hai­arn. Steel, iron.

Balaon, bleiddiau. Wolves,

Balaw, gwaell neu dafod (bweel). The tongue of a buckle.

[Page] Balc). A balk or ridge between two furrows.

Balch. Proud.

Balchder, balchedd. Pride.

Balchio. To grow proud.

Baldordd, dwndrio, dadwrdd. To prate prattle or babble.

Baldorddwr, dwndriwr. A bab­ler or pratler.

Balen, dûr, haiarn. Steel, iron.

Ball, plâ, cornwyd. A plague, a pestilence.

Ballasarn, glâs. Blue.

Ballasg, draenog. An hedge-hog, an urchin, a porcupine.

Ballasgog, pigog. Set with prickles, prickly.

Balleg, crŷw pysgod, cawell i ddal pysgod. A weel or bow-net to catch fish.

Ballegrwŷd, rhwyd pysgod. A fish-net.

Balog. A codpiece, a placket.

Bann, uchel, hîr. High, tall.

Bann, braich o bennill. The arm or slave of a verse.

Banniar, (Baner). A banner.

Bannog, nodol, nodedig. No­ted, notable.

Ban, pan. When.

Banan, ofn. Fear.

Bancawio. To fasten an hook to an angling line.

Bangaw, parod, buan. Ready, swift.

Banon, brenhines. A Queen.

Banw, porchell. A pig.

Banŷw, banwŷaidd. Feminine.

Bâr, aspri, rhaib. Desperate­ness in wickedness, also glut­tony.

Bara. Bread.

Bara miod, crempogen. A pancake or fritter.

Baran, nerth. Strength, force.

Barannedd, nerthoedd. Forces, strengths.

Baranres, trefn (Sawdwŷr). The Order of Souldiers.

Barcut, barcuttan. A kite.

Bardd, prydŷdd. A poet.

Barddas, hanes ar gân. Intel­ligence by verse, a poetical history.

Barddoneg, prydyddiaeth. Po­etry.

Barddoni, beirdd, prydyddi­on. Poets.

Barddoniaeth, prydyddiaeth. The art of poetry.

Barddoniaidd, prydyddawl. Poetical.

Barf. A beard.

Barfog. Bearded.

Bargen). A bargain or contract.

Bargod. The eves of a house, &c.

Bargodion, trigolion yn bŷw yn nherfyn dwy-wlad. The inhabitants of frontiers or marches.

Bariaeth. Desperateness in wic­kedness.

Baril). A barrel.

Barn. Judgment, sentence.

Barnu. To judge.

Barnwr. A Judge.

[Page] Barr) i sefyll wrtho o flaen ustus. The bar in a court of judicature.

Bar) neu drosol. A bar or bolt.

Barrog, ysbardun. A spur.

Barrug, llwydrew. Frost, the rime of frost.

Barus. Wicked, also gluttonous.

Barwn) A Baron.

Barwniaeth), rheolaeth, gallu. Power, Government, a Baron­ship.

Bâs, Shallow, ebb.

Bâs, llewyg, llysmair. A swoon, the pouring out of the soul, an extasie.

Basgawd, basged). A basket.

Bastardd), plentyn ordderch. A bastard.

Bâth, tebyg. The like, likeness.

Bâth ariân, neu arian bâth, arian. Coined money.

Bathu, gwnuethŷr arian. To coin money.

Baw Dirt, dung, a turd.

Bawai, bawaidd, bawlŷd. Dirty.

Bawd. A thumb.

Bawdd, bôddi. A drowning.

Bawddŷn, dŷn bawaidd. A base dirty fellow.

Bawlŷd. Dirty, filthy.

BE.

BEchan. A little she, a small female.

Bechanigen, bechan bâch. A very little female.

Bedwen. The birch-tree.

Bedw. Birch-trees.

Bedŷdd. Baptism.

Bedyddio. To baptise.

Bedyddfan, bedyddfaen, be­dyddlestr, bedyddfa. The Baptistry, the Font.

Bedyssawd, yr holl ddaiarol fŷd. The globe of the earth.

Bêdd. A sepulcher or grave.

Beddaid, llonaid bedd. A grave, full.

Beddrawd, bêdd, daiar gladdu. A sepulcher, a burying-place.

Begegŷr, gwennynen ormes, cyccynen. A wasp.

Beichio. To bellow or roar.

Beichiog. With child.

Beiddio, llefasu. To dare.

Beio. To find fault.

Beiriant, edrŷch Peiriant.

Peirniad, barnwr. A Judge.

Beisio, myned trwyr dŵr. Towade through the water.

Bele, mâth ar wiwair a phân gwerthfawr. A Sable whose skin is rich fur.

Bellach. Now at last.

Benbaladr, edrŷch paladr.

Benben, ynghŷd, ymladd. To­gether by the ears.

Benddar, edrŷch Penddâr.

Bendigaid, bendigedig. Bles­sed.

Bendigo, bendithio. To bless.

Bendith. A blessing.

Bendithio. To bless.

Bendraphen, yn gymmysg, [Page] mewn anrhefn. Promiscu­ously, confusedly.

Bendro, pendro. A dizziness or giddiness of the head, the staggers.

Benedig, cennadwriaeth. A message, an embassie.

Benffŷg, bûdd, (proffid,) enill. A benefit, profit.

Benn, certwyn, (gwagen.) A cart or waggon, a chariot.

Bensach, chwydd-ddolur yn y gwddw. The Squinzey.

Benthŷg. A borrowed thing.

Benthygio. To borrow.

Benwŷd, edrych Menwŷd.

Benyw, merch. A female kind, a woman.

Bêr. A Spit.

Bêr, edrych gwaywffon.

Bera, twrr o ŷd neu wair. A heap of corn or hay.

Berf, un o'r ŵyth rannau y­madrodd. A verb.

Berfa. A barrow.

Berfa drol. A wheel-barrow.

Bernais), disglairdeb. Varnish.

Berr. A short female.

Berr. A leg.

Berth têg, disglaer. Fair, bright.

Berthawg, goludog, cyfoeth­og. Rich, wealthy.

Berthedd, cyfoethog, goludog. Wealthy, rich.

Berthedd, tegwch, disgleir­deb. Beauty, fairness.

Berthdud, berth-tûd, gwlâd tirion hyfryd. A pleasant country.

Berthfann, lle-tirion. A plea­sant place.

Berthid, berthidau, cyfoeth, golud. Wealth, riches.

Berthogi, cyfoethogi To make rich, to grow rich.

Berw. A boyling.

Berwi. To boil.

Berŷon, berywon, barcutta­nod. Kites

Bestfil, anifail gwŷlle, prŷf gormes. A wild beast.

Beu, tŷ, bŵth, trigfa. A lit­tle house, a cottage.

Beudag, geneu y corn pori. The top of the wind-pipe.

Beudŷ. A cow-house.

Beunoeth, peunoeth, bôb nôs. Every night.

Beunydd, bôb dŷdd. Daily.

BI.

BI, bŷdd, fe sŷdd. It shall be.

Biach, edrŷch Giach.

Biachu, edrŷch Bachu.

Bicre, ymgŷrch, ymdrêch, ymladd. A conflict, a fight.

Bid, bydded. Let it be so, be it so.

Bid, gwrŷch. A hedge.

Bidog, cyllell glûn, (dagger). An hanger, a little sword, a dagger.

Biery, barcud. A kite.

Bigwrn, migwrn. A knuckle.

Bilain, taoog, hwsmon, Absti­nance, A husbandman.

[Page] Bilan, gwaywffon. A spear, a lance.

Bildin. A galling.

Bilen, edrŷch Pilen.

Bilwg,) gwddi. An hedge-bill.

Bîr). Beer.

Biswail. Cow-dung.

Bittail), lliniaeth, ymborth. Victuals.

Bittolws, tarw. A bull.

Biw, buwch. A cow.

BL.

BLaen neu pîg. A point.

Blaen neu gynt. First.

Blaena. The first.

Blaeneu neu eitha gwlâd. The farthest part of a country.

Blaengis, yr ymdrech cyntaf mewn rhyfel. The first as­sault in battel.

Blaenor. A ring-leader.

Blaenrhed, y rhedwr blaenaf. A fore-runner.

Blaenu, achab y blaen. To pos­sess before, to go before.

Blaenwedd, blaenwel, uchaf brigin. The very top or height of a thing.

Blagur. Twigs, sprigs.

Blaguro. To sprout, to branch.

Blaidd, (wlff). A wolf.

Blâs. A taste.

Blawd. Meal.

Blawd-llif, (dŵst) llif. Saw-dust.

Blawdd, chwyrn. Quick, nim­ble, swift, active.

Blawr, blawrwyn, llwŷd. Gray.

Bleddychfa, wyneb, wyneb. prŷd. The face or counte­nance.

Bleiddiast, bleiddies, (wlffest). A she-wolf.

Blew. Hair.

Blewiach. Down or little hair.

Blewog. Hairy.

Blif, tafl i daflu cerrig. A sling, A battering engine to cast darts or stones.

Blin. Weary, also troublesom.

Blinder. Weariness, also tribulation.

Blingo. To flea off the skin.

Blino To weary, also to vex.

Blisg. Shells.

Blîth. Givin' milk.

Blîth draphlith, didrefn, Con­fusedly.

Blochda, hufain llaeth. Cream.

Blodeuyn. A flower or blossom.

Blodeuo. To flourish or blossom.

Blodeuog. blossomy-flowry.

Blodio, tanu blawd. To sprin­kle meal.

Blodiwr. A Meal man.

Bloesg. Lisping.

Bloesgni. A lisping.

Bloneg. A swines grease.

Bloneg y derw. The say of oak-trees.

Blonhegen. A swines leaf.

Blottai, cardotta blawd. To beg meal.

Blowmon, dŷn croen ddu. A Black-moor.

Blŵch. A box.

[Page] Blwng, digllon. Angry.

Blychaid. A box-full.

Blyngawd, blyngder, anfodd­og, digllon. Angry, hard to be pleased.

Blynghau, digio. To be angry.

Blŷs. Longing.

Blysig yr hwn a flysio. One that longs.

Blysio. To long for a thing.

BO.

Bôch. The cheek.

Bochau. The cheeks.

Bochodeg, bychodeg, tlawd. Poor.

Bochog. Blab-cheeked.

Bocsach, (bôst). A boasting or bragging.

Bôd. To be.

Bôd, neu fôd. Essence, being.

Bôd neu gartref. A mansion, an habitation.

Bod, barcut. A kite.

Bod y gwerni. A buzzard.

Bod tinwyn. A bald buzzard.

Bôdd. Free-will, content.

Boddhau, rhyngu bôdd. To please or give content.

Boddi. To be drowned, to drown, drowning.

Boddlawn, bodlon. Contented, willing.

Boddloni, bodloni. To please, to content.

Bodryda, cŵch gwenyn. A Bee-hive.

Bogail. The navel.

Boglyn, tegan o aur. An ounce of gold.

Bol. The belly.

Bola croen, (mwfel). A muzzle.

Bolch, bwlch. A gap or notch.

Bolchwydd, chŵydd bol. Bel­ly swelling.

Bolera, yfed ar ormes. To spunge, or drink without pay­ing.

Bolgan, côd groen. A budget.

Bollt), piccell. A bolt, a dart.

Bolltod, tafliad cerrig, sae­thiad saethau. The casting of darts or stones out of an engine.

Boloch, aflonyddwch, helbul. Vnquietness, trouble.

Bolwft, dolur o fol. The belly­ach.

Bôn. The stump or but-end of a thing.

Bonclust. A box on the ear.

Bondo, bargod. The house-eves.

Bonedd. Nobility or gentry.

Bonffaglu, golosgi, deifio. To singe.

Boniad. The hinder part.

Bonllef. A shout, a shriek.

Bonllost. A bang or falling both ends together.

Bonwm, boncyff. A stump of a tree.

Bord, (bwrdd). A table, a board

Bore. The morning.

Boreuddŷdd. The morning.

Boreafwyd, tor cythlwng. A breakfast.

Boreugwaith. A morning.

Bors), torr-lliaingig. Bursten­ness.

[Page] Bôst), ffrŵst. A boasting.

Bostîo). To boast.

Bottas, bwtthôs, ysane bot­tymmog. Spatterlasles, but­toned hose, gainacshes.

Bottwm.) A button.

Bottymmog) Buttoned.

BR.

BRâd, bradwriaeth, twyll trwy ymddiried. Treache­ry, a betraying.

Brâd. gyfarfod. A quotidian-fever.

Bradog, twŷllgar. False, trai­terous.

Bradw, wedi treulio neu ddryllio. Worn thin and poor.

Bradwr, bradychwr. A traytor, a betrayer.

Bradwŷ, twn, torriad. A fracture, a rupture, a breach.

Bradwyog, drylliog, adwŷog. Broken, rent, full of gaps.

Braenar, branâr. Fallow ground.

Braen, braenllŷd. Rotten.

Braenu. To rot.

Brâg. Malt.

Bragad, heppil, hîl. Progeny, offspring.

Bragod). Bragget.

Braich, brauch. An arm

Braicheidio, ymgyfleidio. To embrace.

Braidd, prin. Scarcely.

Braint. Prerogative, dignity.

Braisg, praff. Gross or thick.

Bram. A fart.

Brammu. To fart.

Bremmain, cyrchfa, A resort, assembly, a collection.

Brân. A crow.

Brànos, brain ieuaingc. Young crows

Branes, neu brain. Crows.

Branâr. Fallow ground.

Brann), Rhuddion. Bran.

Brâs. Fat. also course.

Braster. Fatness, coursness.

Bratt. A clout or rag.

Brâth. A biting, a stinging, a stab.

Brathu. To stab bite or sting.

Brau, crin. Rotten, brittle.

Breuolaeth, breuoledd, breu­older, breuder, breuawd. Brittleness.

Braw. A terrour or fright.

Brawychu. To terrifie, vex, or move.

Brawd, barn. Judgment.

Brawd. A brother.

Brawdoliaeth. Brotherhood.

Brawdgâr, un yn caru ei frawd. A lover of his bro­ther.

Brawdgarwch, carriad rhwng brodyr. Brotherly love.

Brawdŵr, barnwr. A Judge.

Brawdle, eistad lle barnŵr. A Judgment-seat.

Brê, bryncŷn. A little hill.

Brecci. Wort.

Breccini, brecci. Wort.

Brêch, brŷch. A brindled or brown colour.

[Page] Brechdan. Bread spread with butter.

Bredŷch, brâd. Disloyalty, treachery.

Brefu. To low or bleat.

Brefera, thuo. To roar.

Brefarad, rhôch, rhuad. A roaring.

Brêg, rhwŷg, rhwygiad. A rent or breach.

Breianllif, breuanllif, maen melin, maenllifo. A grind-stone, a mill-stone.

Breichrwŷ, braich, brauch. An arm.

Breilw, (rhosyn.) A rose.

Breinrŷdd, brein-rhŷdd, bra­int. Right, immunity, free­dom.

Brenin. A King.

Brenhiniaeth. A Kingdom.

Brenhindŷ, brenhinllŷs, llŷs brenin. A Kings palace.

Bresŷch, llysiau crochan. Pot­herbs, also A weed in Corn.

Bretheirio, brytheirio. To belch.

Brethŷn. Woollen cloth.

Breuad, prŷf yn ymborth âr gŷrph y meirw. A worm that eateth the body of the dead.

Breuan, melin law. A hand-will.

Breuan o ymenŷn, (preint) o ymenŷn. A print of butter.

Brevandŷ, tŷ melin. A mill-house.

Breuanllif, edrŷch breianllif.

Breuant, y corn pori. The Wind-pipe.

Breuddwyd. A dream.

Breuddwydio. To dream.

Breulinaf, malu. To grind,

Breyr, brehyr, arglwydd y tir. A Baron, or Lord of a Mannor.

Breurdir, tîr y Brenin. The Kings land.

Breyres, Arglwyddes y tîr. A Baroness.

Brî. Esteem, dignity, honour.

Briduw, y bedŷdd-gyfammod. The covenant made in baptism.

Briallu. Primroses.

Brîg. The height or top of any thing.

Brigin. The top of any thing, a branch or sprig.

Brigog. Full of boughs or bran­ches.

Briger, gwallt. The hair of ones bead.

Brigladd, ysgythru. To lop.

Brigwn, gobed. A rack.

Bril. A shrimp, a sorry thing.

Brisg. A track.

Brîth. Of diverse colours, py'd.

Brîth y fuches. A wag-tail bird.

Brithell yr ymennydd, y groenen dene o amgylch yr ymennydd. The thin skin or film enwrapping the brain.

Britho. To adorn or dress any thing with divers colours.

Brithog, (ffrio.) A frying.

[Page] Brithŷll. A trout.

Briw. A wound,

Briwo. To hurt or wound.

Briw-fŵyd. Crums or frag­ments of bread or any victu­als.

Briwsion. Crums.

Briwsionyn. A crum.

Brô, gwlàd, cymmydogaeth. Country, neighbourhood.

Broaidd, tirion, hyfryd fel dyffrŷn. Pleasant as a val­ley.

Broccen, mynwes. A bosom.

Brôch, digter. Anger, wrath.

Brochi, digio, creuloni. To wax cruel, hasty, fierce, or un­ruly.

Brodio), cyfrestru, gweithio gwaith edau â nodwidd. To embroyder.

Brodorion, cydwladwŷr. The same country-men.

Bron. The breast, the pap, the side or top of a hill.

Bron alarch, math ar bysgo­dyn. A cuttle-fish.

Brondu'r twynau, math ar aderyn. The Plover-bird.

Bronddor, edrych tarrian.

Bronfoll, dwyfronneg, bron­lliain. The breast-plate also a stomacher.

Bron-gengl. A poitrel or breast-leather for a horse.

Bron-rhuddŷn, Robin gôch. Robin-red-breast.

Bron-lliain, (twmetfier). A stomacher.

Bronwen. A kind of a weasle.

Browŷs, brawŷs, braw. Ter­rour.

Brû, croth gwraigr. The womb

Bruchen, plympiad dŵr allan or ddaiar. The bubling or springing up of water.

Brûd, darogan, prophwydo­liaeth. A prophecy.

Brudio, daroganu, prophwydo. To prophesie.

Brûhed, llaw. A hand.

Brwchan, mâth ar lymru te­neu. A sort of meat made of oat-meal and water called Sowings.

Brŵd. Warm.

Brydio. To grow warm.

Brydanniaeth. Warmness.

Brŵŷd, peithin. A weavers reed, a tent or frame for em­broidery.

Brwydog, tyllog. Full of bracks or holes.

Brwŷdr, brwydrin, ymladdfa. A skirmish, a fight, a battel.

Brŵŷn. Rushes.

Brwynen. A rush.

Brŵyn, trymder, galar. Sor­row, mourning.

Brwynaid, mâth ar bysgod mân. Anchoves.

Brŵŷsg, meddw. Drunk.

Bryccan, gwrthban. A blan­ket.

Brŷch, brychau. Motes.

Brycheuyn. A mote.

Brychni wyneb. The freckles of the face.

[Page] Brŷch liw. A dun or brindled-colour.

Brŷch buwch. The after-birth.

Brŷch y cae, mâth ar aderŷn. A hedge-sparrow.

Brŷd, amcaniad, bwrriad. An intent or purpose.

Brŷnn. A hill.

Bryncŷn, brynn bychan. A little hill.

Brynaich, (yscottiaid.) Scotch­men.

Brŷs, prysurdeb. Haste.

Brŷsio, prysuro. To hasten.

Brysiawr, un ar ffwdan neu frŷs. One that makes haste.

Brysgŷll, ffonn, teyrnwialen. A cudgel, also a scepter.

Brytheirio, bretheirio. To belch.

Brython, brittaniaid, cymru. Britains, Welch people.

Brythoneg, cymraeg. The Bri­tish tongue, Welch.

Brythwch, ymladd. To fight.

BU.

BU, ŷch neu fuwch. An ox or cow, a nead.

Bu, fe fu. There was, he was.

Bual, ŷch gwŷllt. A buff or wild ox.

Buan. Swift.

Buelin, (cwppan) neu phîol. A cup.

Buarth. A yard or court at the front of a house.

Buches. A milking place.

Buchedd. The course of life or conversation.

Buchod. Cows.

Budr, aflan. Filthy, unclean.

Budreddi. Filth, excrements, dirt.

Budd. It will be.

Budd neu enill. Profit, be­nefit.

Buddio, gwneud enill. To pro­fit to benefit.

Buddfawr, buddiol, enillol, enillgar. Profitable.

Buddai, budde. A churn.

Buddel. The post that cows or oxen are tied to.

Buddugawl, y nêb a enillo'r maes. Victorious.

Buddugoliaeth, y (fictori), y gamp. A victory.

Bugad, brefiad gwartheg. The bellowing of oxen, cows or bulls.

Bugail, cadwr defaid. A shep­herd.

Bugeila, cadw defaid. To play the shepherd.

Bugeilffon, ffon bugail. A shepherds crook or staff.

Bugeilrhes, lolio, gwâg sia­rad. A babble or prating.

Bugloddi, cornio'r ddaiar fel a gwnelo tarw. To tear the earth with horns as bulls use to do.

Bugunad, brefiad ŷch. The lowing of an ox.

Bûl, codeu y tyfo hâd llîn ynddŷnt. The husks of flax-seed.

[Page] Bûn, merch neu forwŷn. A woman or maid.

Buna, mîl o filoedd. A milli­on or ten hundred thousand.

Burgŷn, ysgerbwd. A carrion or dead carcass.

Buria, yr un. The same.

Burion, barcuttanod. Kites.

Burthiaw, cilgwthio, gyru yn ôl. To repel or drive back.

Burthiad, gŵth, cilgwth. A repulse or putting back.

Burwŷ, glindorch buwch. A thing to tie up the legs of cows to milk them.

Bustl. The gall.

Bustlaidd, chwerw. Bitter, or full of gall.

Buwch. A cow.

Buwl, mûl ieuangc. A young mule.

BW.

Bŵ, braw, dychrŷn, ofn. Terrour, fear.

Bwa. A bowe to shoot with.

Bwast. Bowes to shoot with.

Bwbach. A bugbear to fright children.

Bwbachu, chware 'r bwhach. To frighten or terrifie chil­dren.

Bwccl). A clasp or buckle.

Bwccled, edrych tarian.

Bŵch. A he-goat.

Bwhwmman, codi yn donnau. To wave, or rise in waves.

Bwiall. An ax or hatchet.

Bwla), tarw. A bull.

Bwlan, bylan. A botl'd belly made of straw to keep wooll or corn, &c.

Bwlch. A notch, or gap.

Bwnn, Aderyn y Bwn. A bit­tern.

Bwngler), Bôn y glêr. A bung­ler, or botcher.

Bwrdais), un a fo' yn (ffrî) o drê gaeth. A burgess.

Bwrdd. A table, a board.

Bwrn, ymgyfogiad. An incli­nation to vomit.

Bwrw. To cast, to thron, to vo­mit.

Bwriad neu amcan. An intent or purpose.

Bwriadu neu amcanu. To in­tend design or purpose.

Bŵth. A cottage.

Bwŷd. Meat, victuals.

Bwyta. To eat.

Bwŷllwrw, darpariad i daith. Provision for a journey.

Bwystfil, prif gwŷllt. A wild beast.

Bwystgunion, Anifeiliaid gwylltion. wild beasts.

BY.

Bychan. Little.

Bychydig, ychydig. Very little.

Bychanigŷn, bychan bâch. A very little thing.

Bychod. He goats.

Bychodedd, ychydig. Few.

Bychodrwydd, yr un â bycho­dedd.

[Page] Bŷd. The world.

Bydol. Worldly.

Byda, cŵch gwenŷn. A bee­hive.

Bydâau, cychod gwenŷn. Bee­hives.

Bydaf, cŵch gwenyn. A bee­hive.

Bydafu, cychu gwenŷn. To hive bees.

Bŷdwraig, mudwraig. A midwife.

Byddar. Deaf.

Byddaru. To wax deaf, or make deaf.

Byddin, (armi), llu. An army.

Byddino, dysgu milwŷr i ry­fela. To exercise soldiers.

Bygwl, bygythiadau. Tbreat­nings.

Bygyln, bygwth. To threaten.

Bygwth. To threaten. A threat­ning.

Bynnag, pwybynag. Whosoe­ver.

Byrnio, llwytho. To load.

Bŷrr. Short.

Byrrhau. To shorten.

Byrdon, bwrdwn cerdd. The burden of a song.

Byrdd, Byrddau. Tables, boards.

Byrrhwch, Prŷ llŵyd, Prŷ penfrith. A gray, brock or badger.

Byrllyfg, teyrnwialen, gwia­len. A scepter, a rod.

Byrn, beirn, barnau, barnedi­gaethau. Judgments.

Bŷs. A finger.

Bystwn). A fellon or bustion.

Bŷth. For ever.

Byther, bydder, bydded. Let it be.

Bytheiad. A hound.

Bytheirio, bretheirio. To belch.

Bŷw. To live, also alive.

Bŷwiol. Lively.

Bywiogrwydd. Liveliness.

Bywŷd. Life, also livelihood.

Bywion, morgrŷg, mywion. Emmnets, ants or pismires.

CA.

CAhan, bŵth, A cottage, a cabbin of a ship.

Cabidwl, cynghardy. A con­sistory, councel house.

Cabidyldŷ, cynghordŷ. A con­vocation house, chapter house.

Cabl, Cabledd, Cablediga­eth, drŵgddyweddiad am dduw. A blasphemy.

Cablu, dywedyd yn ddrŵg am dduw. To blaspheme.

Cablŷs, chwanog i oganu Duw. Blasphemous▪

Cabol, llysn. Smooth.

Cabóli, llyfnhâu. To smooth.

Cabolfaen, careg sliccio. A smoothing stone.

Caccen, teisen, puttain. A cake, a harlot.

Caccwn. Wasps.

Caccynen. A wasp.

Câch, baw, tomm. A turd, dung, excrements.

Cachu. To shite.

[Page] Cachad, dŷn ynfyd, amhwyllus, llwrf. A mad foolish doating fellow, also slothful.

Câd, rhyfel. A war, battle or fight.

Cadeithi, rhyfeloedd. Wars.

Cader, (castel), diffynfa. A strong, or fortified place.

Cadair. A chair.

Cadarn, crŷf, Nerthol. Power­erful, strong.

Câdcno, cleddŷf. A sword.

Cadernid. Strength, fortitude.

Câdfa, y maes lle ir ymladd llstoedd. The field or place where two armies fight.

Câd-farch, march o ryfel. A warlike horse.

Caditt, y gweddill, hyn sy'n ol. Relique, or remainder.

Cadlais, cadlas. A hovel, a back yard for corn ricks or hay.

Cadlŷs, (garsiwn). A Garison.

Cadnaw, cadno, llŵynog. A fox.

Cadr, gwrol, gwrymmŷs. Valiant, strong.

Cadw. To keep, or secure.

Cadwedigaeth, ceidwadaeth. Custody, or the keeping.

Ceidwad. A keeper.

Ceidwades. A she keeper.

Cadwen, cadwent, ymdrêch, ymlâdd. A fighting.

Cadwr, tarian, gwauwffon. A shield or buckler, also a spear.

Cadwraidd y llaw, Rhwng y bysedd ar arddwn. The hand from the fingers to the wrist.

Cadwŷd. It was kept.

Cadwŷdd, tîryn llawn prys­glwy ni a mîeri. Ground ful of briars and brambles.

Cadwŷn, cadwen. A chain.

Cadwyno. To chain.

Caddug, niwl. Mist, fog.

Caddugo, niwlo. Grow misty or foggy.

Cae neu gwrŷth. A Hedge.

Cae, caeadle, maes. An en­close, or field.

Caead. A cover or lid, also in­closed or shut.

Caeor, corlan, defeidle. A sheepfold.

Cael. caffael. To find, or ob­tain.

Caen, croenen nou bilionen. A thin rind, peel or bark.

Caenen, huchen. A thin skin.

Caenen o eira. A covering of snow.

Caened, llwyd, gwŷn, he­naidd. White, hoary, aged.

Caentach, edrŷch ceintach.

Caer, gwal droellog, gwal gron. A round wall, as walls of Cities.

Caerou, ceirydd. Round walls

Caerog, gwaliog. Walled a­bout.

Caeth. Captive, narrow, ob­structive.

Caethiwo, To captivate, impri­son, or confine.

[Page] Caethiwed. Captivity, bondage, pain, misery.

Cafell, gafell. A chancel of a church.

Cafn. A boat, a trough.

Cafnu. To make hollow like a trough.

Caffael, edrych cael.

Cagal, cagl. Sheep or goats dung.

Caib. A mattock.

Cail, corlan defaid. A sheep-fold.

Caill. The stone of the privy members.

Cain, têg, glân, golygus, hardd. Fair, beautiful, ami­able.

Cainge. A bough of a tree, &c. a lesson in musick.

Cais, Tryforwr, Barnwr. A treasurer, also a judge, also an endeavour or seeking.

Caith, edrych Caeth

Ceithiw, ceithiwed, edrych caethiwed.

Calaf. pob pêth a fo'n (holw) o'i fewn, megis (cwil). cec­cysen, &c. Every thing that's hollow within, as a quill, reed, &c.

Calan. ŷ dŷdd cyntaf o flayddyn neu fis, Rhester dyddiau 'r flwyddyn, Al­manac. The first day of a year or month, the succession of the days of the year, an al­manack.

Calch. Lime.

Calchu. To Lime.

Calchaid. The limeing of a thing.

Calch, ymladd, arfogaeth. A fighting, also an armour.

Calchdoed, wedi ei arfogi neu wisgo a llurig. Wearing armour, armed.

Caled. Hard.

Caledu. To burden.

Calefŷn, edrych calaf.

Caln. The heart.

Calondid. Magnanimity, cou­rage.

Caluedd, un yn gwneuthyr Cerbydau, saer coed. A coach-maker, a wheel-right, a carpenter.

Calŷn, canlyn. To follow.

Call. Crafty, prudent, witty.

Callder, calledd, callineb. Craftiness, prudence.

Callestr, carreg fflint. A flint stone.

Callod y coed. Moss growing upon trees.

Callodrŷn, corsen, gwelltŷn ŷd. A reed, the straw or stalk of corner herbs.

Callawr, callor, padell, (cet­tel), crochon. A kettle, pan, caldron, pot or the like.

Camm, neu anunion. Crooked.

Cammu. To bend, to step.

Cam neu camwedd. Injury, wrong.

Cam cerddediad. A step or pace in going.

[Page] Cambost, colan. A prop.

Camfa. A stile.

Cammeg, cammŷg, mâth ar bysgod. A sturgeon, also a kind of salmon.

Cammog. A canmock or rest­harrow.

Camel, Cawrfarch. A Camel.

Camgylŷs, beius, euog. Bla­mable, guilty.

Camlad, (camlod), ystwff o flew Camel. Hair Chamlet.

Camlas, ffôs, lle saif dŵr, cwys, pant. A ditch, wherein water stands, a furrow, trench, or channel.

Camlwrw, (fforffed). A penalty; fine, or forfeiture.

Camlyrŷs, euog o dalu ffor­ffed. Guilty of a fine.

Cammawn, ymladd. A battle or fight.

Camp, cyflwr, dull, môdd. Quality, condition.

Camp. A game.

Campus. Gamesterous.

Camre, camrau. Paces, steps.

Camrwŷsg, trais neu cam­feddiant. Vsurpation.

Camrwyfgo, cam feddianu. To usurp.

Camwedd. Wrong, iniquity, sin.

Camwedd, cymwedd, cellwer, gwatwar. To joke or jest.

Camwri, cam, trosedd. Injury, affront, abuse.

Camwŷ, edrych, Camwri.

Cân. A song, or canticle.

Cânu. To sing, to play on musick.

Canu, canuau, caneuau, ca­neuen, cân, caniad. A song, a verse, canticle.

Cantor. A singer.

Can, canys, gan, oblegŷd, o herwŷdd. Because by reason.

Cann, gwŷn. White.

Cann gwenith, yeillied gwe­nith. Wheat flower.

Cann rhŷg, peillied, rhŷg. Rye flower.

Cannu, gwŷnnu. To make white or whiten.

Cannaid, gwŷnn. White.

Canaon, canawon, cŵn, blei­ddied, neu lewod ifengc. Whelps, puppies.

Canastr, rhŷw bridd cal­chog. A kind of a limy clay.

Canel, (sinimwn). Cinnamen.

Cannerth, cymmorth (help.) Aid, assistance.

Canfod, gweled. To see, to be­hold.

Cangell, gafell. The chancel of a church.

Cangellawr, ysgrifennydd am­riw swŷddau uchel. A chan­cellor, a scribe, a notary, a secretary.

Cangelloriaeth. swydd y cang­ellawr. The office of a chan­cellor, secretary or the like.

Cangen. A bough or branch.

Canhiadu, caniadu, caniad-hâu, addo arddymuniad. To grant.

[Page] Canhwynol, edrych Cynhwy­nol.

Canhymdaith, ymgyfeillach, cŷdgerdded. To accompany or go with.

Canlŷn. To follow, to imitate.

Canllaw. The side fence of bridges

Canllyn, edrych Canlyn.

Canol. The middle.

Canolig. The midst of a place or thing, medium, middle sized.

Canred, ymlid. A following or pursuing, chasing.

Can's, Canys.

Cant. A hoop, a rim of a wheel or serve, a hundred.

Cantref, cwmmwd. A division in a county called a hundred.

Canwelw, gwyn, llwydlâs. White, pale.

Canwyll. A Candle.

Canwyllwr, canwyll ŷdô. A chandler, a candle maker.

Canwyllbren, canwyllŷr. A candlestick.

Canwyll y llygad. The pupil of the eye.

Canwyr, nôd clûst, canwe. A kind of an ear mark for beasts.

Canwyr, (plean) i (blaenio) byrdde. A joyners plane.

Canymdaith, canlyn, cŷd­gerdded. To follow or accom­pany.

Canymdoi, gwated, amddi r ­ffynu. To defend, protect, or conduct.

Canys, oblegid, o herwydd. Am, for, because.

Cap.) A cap.

Cappan côr, mâth ar gap a wisgau'r offeiriaid. A bi­shops mitre, a canonical Cap.

Cappel. A chappel.

Capten) neu Câd-pen, pen y gâd, canwriad. A captain.

Carr. A drag.

Carraid. A drag load.

Cargychwyn, treigl ddŷn, rhodiennŷdd. A vagabond, a wanderer.

Car, cer, gar, agos, garbron. Near to, or nigh unto.

Câr. A kinsman.

Carennŷdd, ceraint. Kin or re­lation.

Cares. A kinswoman.

Caredig. Loving, kind.

Carant, ceraint. Kinsmen or kinswomen.

Carchar. A prisson.

Carcharu. To imprison.

Cardawd, cerdod. An alm or charity given to the poor.

Cardotta. To beg alms.

Cardottai, cardotteion, rhai yn cordotta. Beggers.

Cardottŷn. A begger.

Cardd, carcharwr. A prisoner.

Ceirdd, carcharorion. Priso­ners.

Carddu, carcharu. To impri­son.

Carddagl, godre. The hem, border or fringe of a gar­ment.

[Page] Caredd, pechod, bai. A sin, crime, or offence.

Caregl, Phiol neu gwppan yfed. A cup or jug to drink with.

Carfan. A rail or peice of wood.

Carfan gwelu, erchwyn gwe­lu, pren gwelu. A bedstead, or the side of a bed.

Carfan gwŷdd neu gwehŷdd. A weaver's beam.

Cariwrch, carw-iwrch, carw. A row-buck.

Carl, delph, Cybŷdd. A clown, a miser.

Carlwm, carlwng. A white weaste.

Carn. A balft or handle, also the boof of a beast.

Carnedd: A heap of stones.

Carp. A rag.

Carrai, carre. A thong of lea­ther, &c.

Carreg. A stone.

Carregan, carreg fechan. A little stone.

Carregos, cerrigos, cerrig mân. Small stones.

Carth, carthion. Tow, or the worst of hemp or flax.

Carthen. A hair-cloth.

Carthglwŷd, berfa. A bar­row.

Carthu. To clean siables or cow­houses, &c.

Cartref. A habitation.

Cartrefu, trigo, aros To dwell or inhabit.

Caru. To love, to wooe.

Caruaidd, hawddgar. Lovely, fair, amiable.

Carw. A deer, a buck.

Carwfil, carwfarch, Cawr­farch, (camel). A camel.

Carwnaid, naid carŵ. A stags leap.

Câs, casineb. Hatred, envy.

Cashâu. To hate or abhor.

Caseg A mare.

Caseg y dryghin. The cornish choff, a joy.

Casgl, cynulliad, A collection.

Casglu, cynnull. To collect or gather.

Casnod, casnodŷn, casnach. Lint.

Casnor, llîd. Malice, envy, an itching anger.

Castell). A castle.

Castellu, amgylchu. To encom­pass round about.

Casul,) math ar ddilledyn i offeiriad. A priests garment, a casseck.

Catberth, edrych Cadwŷdd.

Catt, briwsin, briwsionyn. A crumb or little piece.

Catgi, cî mawr, (mastiff). A great dog or mastiff.

Catgor, ympryd. A fast.

Catgno, câdcno, cleddyf. A sword.

Caterig, nwŷfŷs, anllad. Lasci­vious, luxurious.

Catgun. cledd, cleddyf, hefyd rhefelwr, gwr bonheddig. A [Page] sword, a Warriour, a Noble­man, or a Gentleman.

Catyrfa, catorfa, tyrfa o wŷr, A company of men.

Catorfod, Brwydr, Rhyfel, Ymladdfa. War, a Fight or Batle.

Câth. A Cat.

Cathl, cân, caniad. A Song, or Canticle.

Cathlŷdd, cantor. A Singer, a Musician.

Cathrain, gyrrwr ychen. One that drives the oaen or plough as some calls it.

Cau. To shut up, to hedge in, to cover.

Cauad. Shut or hedged in.

Caudod, ceudod. The paunch of the belly.

Caul, cylla. The Runnet that curdeth milk.

Caw, cawiau. Clouts for chil­dren.

Cawad, cawod, cafod. A Shoare.

Cawdd, dîg, digllonrhwydd. Offence, wrath, anger

Coddi, diggio. To provoke, to anger.

Coddiant, Edrych Cawdd.

Cawell. A Basket, a Pannier.

Cawell Pysgotta. A Wheel, a Bew-net for fishing.

Cawg. A Bason.

Cawl, gruel neu bottes. Gruell, Pottage.

Cawlai, cerdotta (pottes). To beg pottage.

Cawn. Reeds, small wild grass.

Cawnen. A reed, &c.

Cawr. A Giant.

Caws. Cheese.

Cosyn. A cheese.

Cawsai, cardota caws. To bog cheese,

Cawslestr, Cawsellt. A cheese fat.

CE.

CEbystr, Rheffyn, Cortyn. A Halter.

Ceccru, ymremmial. To scold or quarrel.

Ceccreth, ymryson, ymrem­mial. Scolding, quarrelling, strife.

Ceccys. Reeds.

Ceccysen. A Reed.

Cêdd, Bûdd, mael, enill. Profit, gain, benefit.

Cedawl, Buddiol, ennillgar. Beneficial, profitable.

Cêdrwydd, bonheddig, da ei Rywogaeth, hael. Genero is, bountiful, noble, gentile.

Ceden. A nap.

Cedenog. Nappy.

Cedr, cedrwŷdd, Coed mawr Têg yn tyfu yngwlâd Af­fricca. The Cedar trees.

Cefn. The back, a Butt or Ridge of ground.

Cefnu neu drechu. To over­come.

Cefnog. Hearty, couragious.

Cefnogi. To grow bold, fearless or strong.

[Page] Cefndedŷn, cyndedyn, cym­dedyn. The middle of the bowels and intrails, the double skin that fastens the back and bowels.

Cefnder. The first Cozen male.

Cefnderwedd, cefnderoedd, cefnderydd. The first Cozens males.

Ceffyl. A Horse.

Cêg. The Throat.

Cegu, gwangcio. To swallow greedily.

Cegid. A kind of wild reeds or roots called hemlock.

Cegin. A Kitching.

Ceginwr. (Cŵcc). A cook.

Cegŷrn, edrych Cogwrn.

Cehyr, edrych Cyhyr.

Ceibr, Trosol. A barr.

Ceibio. To dig with a mattock.

Ceidron, cadr, cadarn, gwr­ymmus. Strong, stout, va­liant.

Ceifn, câr o'r bedwerydd râdd, gorŵŷr. A Nephew's Nephew, of the fourth degree.

Ceifnaint, ceraint o'r bedwe­rydd râdd. Kinsmen of the fourth degree.

Ceiliog. A Cock.

Ciliog mwyalch. A Black bird.

Ceiliog rhedŷn. A grashopper.

Ceilliau. The gods of the privies.

Ceinach, Ysgyfarnog. A hare.

Ceiniog. A peny.

Ceinion, edrych Cain.

Ceinmŷg, ceinfŷg, cein­mŷged urddas, anrhydedd, parch. Honour, reverence, e­steem, reputation.

Ceinmygu, anrhydeddu, per­chi. To honour, repute, regard or esteem.

Ceinmŷn, ymdrechu. A quar­rel, combat, duell.

Ceintach, tynnu cleddyfau, amrafaelu. To draw swords, to strive, to contend.

Ceintachus, ymladdgar. Con­tentious, quarrelsom.

Ceirch. Oates.

Ceirdd, edrych Cardd.

Ceirniad, canwr corn, (cor­nor). A Coronet.

Ceirs, cyrs, corsydd. Wettish medow grounds, Moores.

Ceirt) (Certwyni.) Carts.

Ceisiad, y trysorwr penaf. Lord high Treasurer.

Ceisio. To seek.

Ceispwl, (catspwl). A serjeant.

Ceith, ceithiw, caeth. Captive, bound.

Cêl. Concealment, a secret.

Celc, cêl. Concealment.

Celcu, cêlu. To conceal.

Celain. The body of him that was slain.

Celanedd. A company of dead bodies.

Celcŵr, Cyfrinachŵr. One that conceals.

Celfi. Implements or tools, also ware or commodities.

Celfŷdd. Skilful.

Celfyddŷd. An art or trade.

[Page] Celffaint, hên goed crinion. Old rotten timber or wood.

Celffeinio, gwŷwo, crîno. To wither, rott or decay.

Celi, un o henway Duw. A name of God.

Cellach neu (Bwdingeu). A pudding.

Celu. To conceal.

Celwrn. The milking pail.

Celwŷdd. A lye.

Celwŷddog. Lying or given to lye.

Celŷn. Holy trees.

Celynen. The holy tree.

Cell. A cellar, a buttery.

Celli, llwyn cŷll. A grove of hazel-trees.

Celliwig, llŷs y Brenin Ar­thur. King Arthurs palace.

Cellaig, llywiawdr. A gover­nour.

Cellâst, mastyffiâst. A great bitch.

Cellgi, mastyffgi. A mastiff dog.

Cellwair. A jest or joke.

Cenn pysgod. The scales of fish.

Cen y cerig. The moss that groweth on stones.

Cen y coed. The moss that groweth on trees.

Cenn, cennis, canfu. He saw.

Cenaw, cî jeuangc, neu ge­nau llwynog neu arth. A whelp, a young cub.

Cenawon, cenason. Whelps, young cubs.

Cenedl. Kindred or generation.

Cenedlu. ynnill plant, eppilio. To beget or ingender.

Cedhedlawr, pen-cenedl. The top of a family.

Cenhedlig, or un tŷ neu ge­nedl. Of the same house or fa­mily.

Cenfaint, mintau o fôch. A berd of swine.

Cenfigen, cynfigen. Envy.

Cengl. A girth or a girdle.

Cengliadur, clynhiadur. The blades or wheel to wind thread upon.

Cenglu. To gird.

Ceniddum, cênais. I sing.

Cenllysg. Hail-stones.

Cennad. An ambassadour, a mes­senger, also leave or permission.

Cenniattau, rhoi cennad. To permit, give leave, or grant.

Cennadwri. A message.

Cephŷl. A horse.

Cerbŷd, (coŷts). A chariot, a coach.

Cerdd, cerddwriaeth. Musick songs.

Cerddor. A musician.

Cerdd, dôs, rhodia. Walk thou, go thou.

Cerdded. To walk or go.

Cerddediad. A walking, a go­ing.

Cerddin, criafol. Service berys.

Cerfŷll, edrych Cyrfyll.

Cern, bôch. A cheek.

Cernod. A box on the ear.

Cernodio. To box about the head.

Cerrig. Stones.

[Page] Cerrŷnt, rhedfa, siwrnau, A course, race, or journey.

Certwŷn). A cart.

Certh, rhyfeddol. Wonderful, strange.

Cerwŷn. A brewing tun, or tub.

Cerŷdd. Chastisement, corre­ction.

Ceryddu, cospi. To chastise or correct.

Cesail. The arm-hole, or arm-pit.

Cêst. A great belly.

Cestog, un a bol mawr. Hav­ing a great paunch or belly.

Cêstor, edrych Cestog.

Cethern, cythreiliaid. Devils.

Cethin. Horrid, terrible.

Cethlŷdd, edrych Cethl.

Cethr, Cethren, hoel, (pin), llŷw llong, llywoi draeth, corn ar fŷs. A nail, a pin. a stern of a ship: also govern­ment, a corn on the finger or toe.

Cethrawl, neu cythrawl, y peth a bigo fal (pin.) That which pricks like a pin.

Ceubal, cafn, cŵch, (hôt), car­char caeth. A boat, a close prison.

Cenbren. A hollow tree.

Ceudod, edrych Caudod.

Ceuled. The curdie.

Ceulo. To congeal or wax thick.

Ceugant, siccr, diogel. Sure, certain, firm.

CI.

A dog.

Ci coeg, cî 'r mor, mâth ar bysgodyn. A sea-dog.

Cîb, cibin, blisgin. A shell.

Cibin ŵŷ. An egg-shell.

Cibin, cibau, peiswyn ŷd. The husks of corn or flax, &c.

Cidŷll, cidŷll côch, mith ar walch, ceinllyf goch. A kind of hawk called a Kestrel or Kastrel.

Cidwm, blaidd, (Rôg) A wolf. also a rogue.

Cidymmes, blaiddes, puttain. A she-wolf, also a harlot.

Cîg. Flesh.

Cigog. Fleshy.

Cifran. A Raven.

Cigcai, cardotta cîg. To beg flesh.

Cîgwen, cîgwain. A flesh fork.

Cigŷdd. A butcher.

Cigyddio. To butcher, to tear or mangle.

Cigle, ciglef, clywed, neu fe a glybu. To hear, or rather be heard.

Cîl. Out of the way, cut of sight.

Cilio. To flee or retreat.

Ciliad, cilŷdd, un ar ffo, neu'r hwn a'i gyrro. He that puts to flight, also he that flies.

Cilcwth, gwthiad yn ôl. A josle, also repulse.

Cilcwthio, gwthio 'n ôl. To drive back or josle.

Cilchwŷrn, cilchwerrŷn, chwarennau. Wens or bulks in the skin.

Cildant, cildannau, y tannau [Page] mân yn y delyn. The smaller strings of the harp.

Cildyn, cyndyn, tauog. Obsti­nate, dogged, churlish.

Cilddant. One of the grinders or cheek-teeth.

Cilddor, drŵs neu lidiart fechan. A postern.

Cilfach. A hidden corner.

Cilwg, cuchiau. Frowning looks.

Cilŷdd, cymydog. A neighbour.

Cimmwch, môrgrangc. A lobster, a crab-fish.

Ciniach, lliein-rhŵd, goreth. lint, a tent for a wound.

Cinŷn, dernŷn. A little piece.

Cinynio, darnio, rhwygo. To tear, cut or rend.

Cinionen, cynfas. A sheet.

Ciniaw, cinio. A diner.

Ciniawa. To dine.

Cippio. To snatch.

Cippiad, môr-leidr. A pirate or sea-robber.

Cippŷll, bonion coed mân. The stubles of small wood, also a block.

Cipprŷs, Catch as catch can.

Ciried, elusen. Alms.

Cirpŷn, brettyn, cerpŷn. A rag.

Cîs, dyrnod. A stroke, stripe or blow.

Cîst. A chest or coffer.

Ciwdawd, Teyrnas, pobl. A Nation, a People.

Ciwed, tyrfa. A troop, a mul­titude, a rabble.

CL.

CLâdd, ffôs. A ditch.

Claddu. To bury.

Claddedigaeth. A burial.

Claer), eglur. Clear.

Claf. Sick.

Clafdŷ, hyspyttŷ, lusendŷ i'r cleifion. An hospital.

Clafychu. To fall sick.

Clafycca, afiachus. Sickly.

Clefyccian, bôd yn afiachus. To be sickly.

Clafr, clefri, clefrŷd, gwahan­glwyf, crâch tros yr holl gorph. The leprosie.

Clafrllŷd. Leprous, scabby all over.

Clai). Clay.

Claiar, clauar. Luke-warm, milk-warm.

Clais. The print or mark of a blow.

Clais dŷdd, gwawr ddŷdd. The break of day.

Cleisio, gwawrlo. To make black and blue spots in the skin with beating, also to break in­to day.

Clamp. A huge one, a great one.

Clap. A lump.

Clariwn, udcorn. A trumpet.

Clâs, cottel mynachlog. The cloister of a church.

Clau vpright, sincere, true to trust.

Clauaru, lliniaru. To grow warm.

Clawdd. A mud-wall.

[Page] Cloddio. To make a mud-wall.

Clawr, clafr. Leprosie.

Clawr, caead. A lid or cover.

Clorŷn, caead bychan, ŵy bychan. A little lid or cover, a little egg.

Clawr y ddaear, tywarchen. A clod of earth.

Clecc. A crack or crackle.

Cleccian. To make a crackling.

Cledr, cledren. The beam or rafter of a house, also a sword amongst the ancients.

Cledr y llaw. The palm of the hand.

Cledr y ddwyfron. The breast-plate, also the breast.

Cleddiwig, mur o gerrig, craig lle' coder cerig, A quarry of stone, a stone-wall.

Clêdd, cleddŷf, cleddau. A sword.

Cleddŷf bleddŷn, cleddau bi­swail, dueg. The spleen or milt.

Clefrŷd, edrych Clafr.

Clefyccian, bôd yn afiachus. To be sickly.

Clefŷd. A disease.

Clegr, craig. A rock.

Clegŷr, cleger. To gaggle or cry like geese.

Cleirch, cleiriach. A decrepit old man.

Clêr, (miwsig). A musick.

Clerwr, gwrth-gerdd. A mu­sician.

Clêr y dom, y cerddorion gwaela. The viler or baser sort of Musicians.

Clera, Going about with musick playing a begging.

Clermwnt, clerwr. A musician that begs by playing.

Cliccied. The latch of a door; also the jaw-bone.

Clindarddach, godeithio. Crackling as fire use to do.

Clô. A lock.

Cloig, cloigyn, clo bychan. A little lock.

Cloi. To lock.

Cloedigaeth, diben, diwedd. Conclusion.

Cloccian fel ŵŷ. To cluck like a rotten egg.

Clôch. A bell.

Clôch neu gluch y dwr. Bubble or bubbles of water.

Clôch yr ymadrodd, gene 'r gwddw. The top of the throat.

Clochŷdd. A Clerk or Sexton, a Bell-man.

Clochdŷ. A steeple.

Clôd. Praise, commendation.

Clodfan, canmoledig. Laud­able, excelling in praise.

Clodfawr, canmoladwy. Much praised.

Clodfori. To praise.

Clodforedd, canmoliaeth. Praise, commendation.

Cloer. A space like a little cup­board left in a wall to lay things out of band.

Clofen, cangen. A bough, a branch.

Clôff. Lame.

[Page] Cloffi. To grow lame, to lame.

Cloffni. Lameness.

Clogwŷn. A steep rock, a top hanging of one side.

Clogyrnach, garw, carregog, (balciog). Rough, stony.

Clol, y groenen sy ar Asgwrn y pen. The skin that covers the skull.

Clôr, clorod, cnau 'r ddaiar. Earth-nuts.

Clora, hel cnau 'r ddaiar. To gather earth-nuts.

Cloren, cynffon. The tail of any thing.

Clorian. A ballance, weighing scales.

Clôs, edrych Clàs.

Clûd neu cludfa. A carriage.

Clûd neu gynnes. Warm.

Cludo. To carry loadings.

Cludair, pentwr o goed. A heap or pile of wood.

Cludeirio, pentyrru, tyrru. To pile or heap.

Clugar, (petrisien). A par­tridge.

Clul, cnul, cnîll, caniad clŷch tros y marw. A passing-bell.

Clûn. The hip.

Clûst. The ear.

Clustymwrando. To listener hearken.

Clustog. A cushion.

Clwccian fel iàr. To cluck as a ben.

Clwm, cwlm, cwlwm. A knot or tie.

Clwppa). A club.

Clŵŷd. A hurdle, a flake.

Clŵŷd y ddwŷ fron. The breast-plate.

Clwŷden o ià. A flake of ice.

Clwŷf. A disease.

Clwŷfo, clyfychu. To fall sick.

Clwŷf y Brenin, neu 'r ma­enwnne. The King's evil.

Y Clwŷf digwŷdd, y clwŷf tegla, y ffeintiadau. The Falling evil.

Y Clwŷf gwahanol, y clwyf mawr, edrych gwahanglŵyf.

Clybod, Clywed. To hear.

Clydwr, clydwch, cynhes­rwydd. Warmth, warmness.

Clyr, clyryn, mâth ar gaccwn. a kind of wasps.

Clŷw, y clywed. The hearing, hear thou.

Clywed. Heard, to hear, the hearing.

Clywedigaeth. Hearing.

Clywittor, clywir hyn. Let it be heard.

CN.

CNaif, cneifiad. A shearing.

Cneifio. To shear or clip.

Cneifion. Sheard-wooll.

Cnap neu hwrrwg. A bunch or lump.

Cnau. Nuts.

Cneuen. A nut.

Cnau ffreinig. Walnuts.

Cnawd. Humane flesh.

Cnawdol. Carnal, lead by the flesh.

[Page] Cnodig, cnawdus. Fleshy.

Cnawd neu arferol. Custo­mary, fashionable.

Cnewŷll, cnywŷll, cnewyllyn, cynhwyllyn. A kernel.

Cnill, clul. A passing-bell.

Cnippws, cnoccell. A clap­ping or knocking.

Cnith, ysgafn deimlad. A little soft touch.

Cnithio, teimlo 'n ysgafn. To touch or smile gently.

Cnocc). A stroke, a stripe or knock.

Cnoccio). To knock, to beat.

Cnoccell. A fillip or slapping the fingers.

Cnoi. To gnaw, or chew.

Cnofa. The griping of the guts.

Cnu, cnuf. A fleece.

Cnud, gŷrr o fleiddiaid. A flock of wolves.

Cnûl, clul. A passing-bell, chimes.

Cnuwch, gwâllt y pen. The hair of the head.

Cnwcc. A bunch or lump.

Cnŵd. A crop.

Cnydio. To grow or become a crop.

Cnŷw, porchell cynhaiaf. An Autumn-pig.

CO.

CObbio. Peck at as hens.

Côch. Red.

Côchi. To wax red, to blush.

Cochdêr, cochni. Redness.

Cochl, (clôg), (mantell). A cloak, a mantle.

Cochwedd, rhyfel, ymladd. War.

Côd. A scrip, a satchell.

Côd eurŷch. A tinkers budget.

Codi, cyfodi. To rise.

Codwm. A fall.

Codded, dîg, digofaint. Wrath, anger, displeasure.

Coddi, digio, diglloni. To be displeas'd, to wax angry.

Coddiant, niwed, drŵg, briw. Harm, hurt, offence.

Coddŷn, canolffos heol lle rhêd y bryntni, gaudŷ. A channel, sink or gutter: a House of office, a common shore.

Coed. A wood.

Coeden. A tree.

Coeta. To gather wood.

Coedwig, drysni o goed. A wilderness.

Coeg, gwâg. Empty, vain.

Coegedd, coegni. Vanity, vile­ness, emptiness.

Coegen. A vain silly or saucy woman.

Coegŷn. A vain foolish saw­cy fellow.

Coegddall. Half blind, pur­blind.

Coeg lwybr, ffordd anhyspŷs. An intractable path.

Coel. Credit, belief.

Coelio. To trust, to credit, to believe.

Coelbren, cwttws. Lots.

Coelcerth, colceth. A bon­fire.

[Page] Coelfain, llawenydd, newydd llawen. Joy, joyful message.

Coeling, nefol, yn perthyn ir nêf. Belonging to heaven.

Coes. A leg.

Coesed, bara coesed, bara gwynn. White bread.

Coesgoch, yderŷn or henw hwnnw. A bird called Red-shank.

Coeth, wedi ei (buro). Puri­fied.

Coethi, (puro), glanhâu. To make clean, to purifie, to hurry about.

Côf, coffadwriaeth. Memorial, in memory.

Cofio. To remember.

Cofiadur, cofiawdr, yr hwn a gadwo ysgrisenadeu coffa­dwriaeth. A Recorder, a Re­memberer.

Cofiain, galw i gôf. To call to mind.

Cofl, coflaid, neu Cowlaid. An arm-full.

Cofleidio, cowleidio. To em­brace.

Coffa, neu Coffhâu. To bring to mind.

Coffa, neu Coffadwriaeth. Memory, mention, memorial.

Coffr, cist. A chest.

Côg, cŵg. A cook.

Coginiaeth, cwginiaeth. Cookery.

Côg. A cuckow.

Cogail. A distaff.

Cogfran. A rook.

Cogor. To prattle, to chatter.

Cogwrn, migwrn. A knucle.

Cogwrn o ŷd. A stalk of corn.

Col. The beard of barley-corn.

Coliog. Full of little beards as barley-corn.

Coler. A band.

Colofn. A pillar.

Colommen. A dove, a pigeon.

Colommendŷ. A dove-house.

Colp, (scolop). A scolop.

Colŷdd, collŷddion. Guts.

Colwyn. A shock-dog.

Colwynwraig, (mudfaeth), (mudwraig). A midwife.

Colwyno, mudfaethu, chware 'r fudwraig. To play the midwife.

Colŷn. A sting, also a hinge.

Coll, colled. Loss.

Colledu. To lose, bring to loss.

Colledigaeth; dinistr, di­henŷdd. Perdition, destru­ction, execution.

Colli. To lose, to spill.

Coll, cŷll. Hazle-trees.

Collen. A hazle-tree.

Collwŷn, llwŷn o gŷll. A grove of hazle-trees.

Combr, lliain main, (Camric). Fine linen, Cambrick.

Compod, (cwmpas) y moriŵr, A mariners compass

Coned, balchder. Pride.

Coniach, balch. Proud. [Page] [...] [Page] [...]

[Page] Conell, cynffon, colŷn. A tail, also a sting▪

Conŷn, colŷn. A sting.

Congl, (cornel). A corner.

Conglfaen, y garreg yng­hornel mur a fo yn cynnal y deilad i fynu. A corner-stone.

Coppa. The top of any thing.

Coppog. With a large top.

Coppŷn neu Prŷf-coppyn. A spider.

Copprs), (Copros) i liso. Copperas for dyers.

Côr eglwys, cafaillo. A quire.

Côr gwartheg. A cow-house.

Corodŷn, cydymaith. A mate, or fellow-traveller.

Corr. A dwarf.

Corawg, hael. Generous, liberal.

Corbedw, corbedwŷn, bedw isel. Low or little birth-trees.

Cordŷn) (Cortyn), tennyn, rhâff. A rope, a cord.

Corden, llinin. A string.

Cordref, pentref, trefan. A little village.

Corddi. To churn.

Cordderw, y derw mân isel. The low short oak-trees.

Corddyn, colyn drŵs. A hinge of a door.

Cored, descynfa dwr. A great down fall of water, a cataract, a port-cullis, also a gulf.

Corhwyad, hwyad fechan wŷllt. A real, or little wild duck.

Coriar, (Petrisien). A patridge.

Corlan. A sheeps fold; a sheeps pen.

Corn. A horn.

Corn breuant, edrych breuant.

Corn pori. The wind-pipe.

Cornant. A little hock.

Cornel) congl. A corner.

Corniccŷll, cornchwigl, cor­nor y gwaenydd, corn­chwiglen. A lapwing.

Cornor), (Cornol), peniaeth ar fil o wŷr. A Colonel or Commander of a thousand soul­diers.

Cornwŷd. Plague, pestilence; also an ulcer.

Coron. A Crown.

Coroni. To crown.

Corph. A Body.

Corphlan, mynwent. A Chuch-yard.

Cors, tîr gwlŷbyrog. A meorish ground, marshy grounds.

Cors, corsen. A reed.

Ceirs, cŷrs. Reeds.

Corsog, yn llawn corsŷdd. moorish, fenny; also full of reeds.

Cors-frwŷnen, llafrwŷnen. A bulrush.

Cors-hwyad. A fen-duck, a moor-duck.

Cort. A rope, a cord.

Corwgl, cwrwgl, corwg, Bôt pesgotta a wnaed o groen cephŷl o amgylch cawell. A fisher's boat made of a horse hide and twigs:

[Page] Corwynt, gorwynt, trywynt. A whirl wind.

Corŷn. The crown of the head or hat.

Corynrwy, plêth a wisgai hrenin ynghylch ei ben. A diadem.

Cosgordd, gosgordd, teulu, Sir. A family, houshould, a shire.

Cosi. To scratch.

Cosi, yr ymgrasit. The itch.

Còsp, cospedigaeth Punishment.

Cospi. To punish.

Cospedigaeth. Punishment.

Côst), traul. Expence, charges.

Costŷs. Chargeable.

Costog, mastŷff. A mastiff, a cur-dog.

Costogaidd. Churlish, dogged.

Costrel, (pottel, fflagen) fawr. A great flagon, a jug, a bottle.

Costwyo, cystwyo. To chastise, to reprove, to punish.

Cott, coth, hên ŵr, yn amla am hên ddŷn cysoethog. An old man, most commonly for a warm or rich man.

Cotarmur, pais yr Arwŷdd­fardd. A coat of arms.

Cottwm) Cotten, bumbast, the nap of cloth.

Cowŷll, rhôdd gŵr iw wraig cyn priodas, prîs morwyn­dod. A gift given by the man before marriage to his wife; also the reward received for one's virginity.

Cowyllŷn, màth ar wîsg my­nach neu greffyddwr. A monks cowl, or short mantle.

Cowraint, cywraint. Skilful, ingenious.

Cowŷdd, cywŷdd. A song, a Verse of seven syllables.

Cowŷdd marwnàd. An Elegy.

Cowŷn, plâ, haint, Cornwyd, Plague, pestilence, murrain.

CR.

Crâ 'r gerddi, (garlleg), y gerddi. Garden garlick.

Crâch. Scabs.

Crafange. The claw of a bird, a crab, or any such thing, a broad hand, a paw.

Crafangog. Clawy, broad-handed, great paws.

Crafangaid, lloned llaw, A handful, a pawful.

Crafu. To scratch, to scrape.

Crafell. A curry-comb; also a wooden slice to turn oat cakes with.

Crafell ysgwydd, palfais, As­gwrn coel. The shoulder-blade.

Craflech, ygalen i hogi ellyn. A hone.

Crâff, gefel bydoli. A pair of pinchers.

Creffyn. A brace to fasten a thing with.

Crâff, neu golwg crâff. Sharp­sighted.

Craffu. edrych yn grâff. To look stedfast.

Cragen, crogen. A fish-shell.

Crai, newŷdd. New.

Craiff, trugarog. Merciful.

[Page] Creiffiant, cyreiffiant, truga­redd. Mercy.

Craig. A rock.

Crain, ymddarostwng, syrthio i lawr. To cast down or pro­strate.

Crair, y pêth a deimlo un â'i law pan fo ef yn cymeryd ei lŵ. That which the swearer lays his hand on to take his oath.

Creirio, cymmeryd llŵ, Ty­ngu. To swear or make an oath.

Creirwy, edrych Crair.

Craith. A scar.

Craith o gyfarch, craith wele­dig. A visible scar.

Cramwyth, crempogen. A fritter, a pancake.

Crange. A crab-fish.

Crap, cais. A snatch, and en­deavour.

Crâs. Dry and hard, well bak'd, also saucy.

Crâsder. Dryness, also sawciness.

Crasu. To wax dry and hard.

Crau, gwaed. Blood.

Crau nodwydd. The eye of a needle.

Craw, cutt môch. A swine-stye.

Crawen. A crust.

Crawennu. To wax hard or crusty.

Crawn. Corruption.

Crawnu. To corrupt, to gather to a head.

Crebach, a fo wedi crebychu, neu wŷwo. Which is shrunk up, or withered.

Crebychu. To shrink or wither.

Creccian. To cacle as a hen.

Crêch, Crŷch. Curled, frisled.

Crechwen. A loud laughter.

Crechwennu. To laugh loudly.

Crêd. Faith, troth, also Chri­stendom.

Credu. To believe.

Credadŷn, crededŷn, un a goelio arall yn hawdd. A credulous person.

Creduniaeth, credaduniaeth, hawdd goel. Credulity.

Crefadur, edrych Creuan.

Crefu. To beg earnestly.

Crefŷdd, ffŷdd. Religion.

Crefyddu, gwasanaethu Duw▪ To serve God.

Crefyddŷs, crefyddgar, du­wiol. Religious.

Crefŷddwr, dŷn duwiol. religious man.

Crefft. A handy-craft trade.

Crefftwr. A mechanick or work­ing tradesman.

Crefftwraidd, colfŷdd, cyw­raint. Artificial.

Cregen, llestr pridd. An en­then vessel.

Cregenŷdd, crochenŷdd, gw­neuthurwr llestri priddion. A potter.

Creglais, llais crŷg. A hoarse screaming noise.

Creiffiant, edrych Trugarog.

Crempog, crempogen. A pan­cake or fritter.

Cren, cut. A stie, pen, or coop.

[Page] Creppa, dŷn bŷr bychan. A short dwarfish man.

Creppog. A short dwarfish wo­man.

Creppach, edrych Crebach.

Crêst, cresten. A fcurff, dan­drif.

Crestennu, crêstio. To gather scurff, or grow scurffy or scabby.

Crêth, achreth. Cold, shaking or trembling.

Crethill. Sprats.

Creu, gwnethur pêth o ddim fel a gwnaeth duw 'r bŷd. To create.

Creawdr. A Creator.

Creadur, pôp pêth o wneu­thuriad duw. A creature.

Creu, crefu. To crave or beg earnestly.

Creuan, padell yr ymennŷdd, pilionnen yr ymennŷdd, asgwrn pen. The brain-pan the skull.

Crewŷn, cutt môch. A swine­stie.

Creŷr, edrych Crŷr, & cry­hŷr.

Cri, edrych Crai.

Cri) neu weiddi. A crying out.

Bara Cri. Unleavened-bread.

Crîo), To cry or bawl out.

Crîafol. Service-berry.

Crîb pen. A head-comb.

Crîb gwlàn. A kind of large wooll-cards.

Cribo. To comb.

Cribell, crîb aderyn. The comb of a cock or bird.

Cribŷn. A rake.

Cribinio. To rake.

Cribod, hên. Old.

Cribog. Which hath a comb.

Cribddail, trais, cam-drêch. A rape or ravishment, an en­croachment.

Cribddeilio, treisio, cam­drechu. To commit a rape, to encroach.

Cribddeiliwr, treisiwr. A rob­ber, an extortioner, an en­croacher.

Criccied). Crickets.

Crimmell, crimp, mîn, ochor. The edge or point of any thing.

Crimmog A shin.

Crimprhew, twr o iâ. A heap of ice.

Crîn. Brittle, rotten.

Crinder. Brittleness, rotteness.

Crino. To wax brittle or rotten.

Crintach. Niggard or covetous.

Crintachrwŷdd. Niggardness, covetousness.

Crinwas, crintach-ddŷn. A covetous sordid man.

Criolen. A service-tree.

Crippio. To scratch.

Crisial), (Grisial). Christal.

Crisiant, Grisial. Christal.

Criŵr). A cryer.

Crôch, angerddol, erchill. Ve­hement, violent.

Crochan, crochon. A pott.

Crochenŷdd, crochanwr, gw­neuthurŵr [Page] llestri priddion. A potter.

Croen. A skin.

Croenen. A thin skin.

Croeni. To skin.

Croes). A cross.

Croesi). To cross.

Croesan, croes-ddadleuwr. A contradicter.

Croesanaeth, anllad ymad­rodd. A bawdy discourse.

Croesanair, anglod heb hae­ddu. A wrongful defamation.

Croesangerdd, cerdd ddiflâs aflàn, dychan. Lewd songs, scurrilous verses, a carping song.

Croesaw. Welcome.

Croesawu. To welcome, or to make welcome.

Crôg. A cross, also a hanging.

Crogi. To hang.

Croglith, yr amser, ag ar gyfen i 'r amser a Croes­hoeliwyd Crîst, dŷdd gwener y croglith. The time that Christ was crucified, now called Goodfriday.

Crogpren, crogwŷdd. A gal­lows, a gibbet.

Crogen. A sea-shell, or fish-shell, the gills of fish.

Crombil, croppa. The crop or gorge of a bird.

Cromwŷth, crimmog. A shin.

Cronell neu cronnell, grawn pysgod. The spawn of fishes, the row of fishes.

Cronglwŷd. The roof of a house.

Cronicl), hanes hên bethau, amser-lyfr. A chronicle.

Cronni, llynnu dŵr. To damm up waters.

Croppa). The crop or gorge of a a bird.

Croppian. To creep, to go on hands and knees.

Crôth neu lester beichogi. A womb or vessel of conceptions.

Crôth coes. The calf of the leg.

Crothog. To have thick calves.

Crothell. A small fish called a sprat.

Croŷw. Sweet, fresh, not sower milk, also plainness in speech.

Croŷwber. Sweet, mellow.

Croŷwder. Sweetness without saltness, or sowerness.

Crûd. A cradle.

Crugyn, piloryn. A wheal or pimple.

Crugo, pentyrru. To heap up.

Cruglwŷth, pentwrr A heap.

Crupl). A cripple.

Crwban, mâth ar forgrange. A sea-crab, or lobster.

Crwcca, cam, wedi gwyro. Bent, crocked.

Crŵd, edrych ysgrŵd.

Crwm, crom. A crump or hunch­back'd.

Crwnn. Round.

Crŵth. A musical instrument called a Crowd.

Crwthor, crythor. He that plays on a Crowd.

[Page] Crwybr. The dregs of any thing.

Crwydr, rhodiennŷdd, cyfei­liornŷdd. A wanderer or va­gabond.

Crwydro, cifeiliorni. To err or go astray, to wander.

Crwŷdrad, gwibiad, rhodien­nŷdd. A vagabond.

Crwydri. Poverty, want, pe­nury, also covetousness.

Crwydrus. Poor, needy, also covetous.

Crŵys), (Croes). A cross.

Crwysedd, cynnen, ymrysson. Contention, debates.

Crybach, edrych Crebach.

Crybwŷll, dwyn ar gôf, my­negî, sôn am. To make men­tion, to declare.

Crŷch. Curled.

Crychni. A curl.

Crychu. To curl.

Crŷd crynnu. An ague.

Crŷdr, arf amddiffyn. A wea­pon of defence.

Crydwst, grydwst, erthwch. To gruntle.

Crŷdd. A shoo-maker.

Crŷdd-dŷ. The shoo-makers house or shop.

Cryddiaeth, cryddaniaeth, crŷddyddiaeth. The art of shoo-making.

Crŷf. Strong.

Cryfder. Strength.

Cryfhau. To strengthen, to ga­ther strength.

Crŷg. Hoarse.

Crygi, crygni. Hoarseness.

Crygu. To grow hoarse.

Crymman. A reaping-hook or sicle.

Crymmu. To bend, to grow crooked.

Crŷn. Indifferent, medium, to­lerable.

Crynder. Roundness.

Cryno. Compact.

Crynodeb. Compactness.

Crynoi, crynhoî. To compact.

Crynog, math ar (fesur). A kind of measure.

Crynnu. To shake or tremble.

Crynŵr. A Quaker.

Crynwraidd, anfoneddigaidd, tauogaidd. Ignoble, ungentle, rustick.

Crŷr, cryhŷr, crehŷr, y crŷr glàs, y crŷr llwŷd, y gwd­dw-grŷg. A hern or crane bird.

Crŷs. A shirt.

Crysiaw, brysio. To baslen or rid away.

Crŷw i ddal pysgod. A weel to take fish.

Crywŷn, cutt môch. A hog­stie.

CU.

Cû. Dear or well-beloved.

Cuall, edrych Cuell.

Cuccwŷ, blisgŷn ŵy. An egg-shell.

Cuccyn, cymmal. A joynt.

Cuch, cuwch. A frown.

Cuchio. To frown.

[Page] Cuchiog. Of a sowre frowning countenance.

Cûd, barcud. A kite.

Cudŷn. A lock of hair or wooll, &c.

Cudon, neu cuddon, ysguthan. A wood-culver, or ring-dove.

Cudd. A hiding, a concealing.

Cuddfa. A lurking place, a place to bide in.

Cuddigl, ystafell gwelŷ. A bed-chamber.

Cuddio. To hide, to conceal.

Cuell, (Dager). A dagger

Cuert, cwfert, caead. A lid or covering.

Cufigl, ystafell gwelŷ. A bed-chamber.

Cufŷdd, hŷd y braich or py­nelin i flaen y canolfŷs. A cubit.

Cûl. Lean, narrow.

Culhâu. To wax lean or narrow.

Cûn, cuniad, Arglwdd. A Lord.

Cunnach, (fflagen) A jack, a flagon, a bottle.

Cunnallt, arfau. Arms or wea­pons.

Cunar, hŵch. A sow.

Cunnog. A small milking-pail.

Cûr. A stroke, or affliction.

Curo. To beat, to knock.

Curfa. A beating.

Curan, (Bwttiasen). A boot.

Curannau, (bwtties). Boots.

Curas, hugan ryfel, ystyllen fargod. A coat of maile, also a weather-board.

Curnen, mwdwll, pinegl cloch­dŷ. A spire, a rick of corn or hay.

Curn). The corns on the toes, the horns of a beast.

Curt, dàs, mwdwl. A heap or rick, a cock of hay or corn; also cords.

Cûs, cusan. A kiss.

Cusanu. To kiss.

Cût, cûd, barcud, acrwr rhei­bus. A kite, a greedy extor­tioner.

Cuwch. A frown.

CW.

CWaran, esgid. A shoo.

Cwbl, y cyfan. The whole, all.

Cwblhâu. To perform, to fulfil, to compleat.

Cwcwallt). A cuckold.

Cwccwll, (hwd) neu (fantell) a wisgo yffeiriad o'r hen­ffŷdd. The hood of a Catho­lick Priest called a Cawl.

Cŵch, bôt, cafn. A cock-beat.

Cŵch gwenyn. A bee-hive.

Cychu gwenyn. To hive bees.

Cŵd. A bag.

Cŵdd, palu. To dig.

Cwerŷl), cynnen, A quarrel.

Cwfaint, cymmanfa o bobl grefyddol. A covent.

Cwfert, caead. A cover or lid.

Cwfl, edrych Cwccwll.

Cwgn, cymmal. A joynt or knuckle.

Cygnog, cymmalog. Full of [Page] joynts, also having great joynts.

Cŵl, bai, pechod. A fault, a sin.

Cylus, beius. Faulty.

Cwlio), deffol y dâ oddiwrth y drŵg. To separate good from bad, to pick and cull.

Cwliedig, wedi eu (Cwlio). culled or picked.

Cwla. Sorry, mean, inconsider­able.

Cwlas. A bay of building.

Cwlen, (hett). A hat.

Cwlis, descynfa dwfr. A ca­taract, a gulf or great down­fall of waters.

Cwlm, clwm, cwlwm. A knot or tye.

Cwll, cylla. The paunch of the belly, also the stomach.

Cwller), (cwlltwr.) A coulter.

Cwmm neu glŷn. A dale, a valley between bills.

Cwmman, buddai, cerwŷn. A fat, also a churn.

Cwmpas). A circle, also a pair of compasses.

Cwmmwd. A subdivision in a county called a Hundred.

Cwmmwl. A cloud.

Cymmylog. Cloudy.

Cŵn. Dogs.

A dog.

Cwndid, cân. A song, a tune.

Cwning, cwningod. Rabbets.

Cwningen. A rabbet.

Cwnnu, codi, cychwyn. To rise, to begin to stir.

Cwnsallt, pais yr arwŷdd­farch. A coat-armour, a coat of arms.

Cwnsli), cyngor. Advice, counsel.

Cwpl), 'dau. A couple.

Cwppwl tŷ. The raster of a building.

Cwpl), Cwppplws). Coupled together.

Cwplysu). To joyn or couple to­gether.

Cwppan). A cup.

Cwrlid). A cover let.

Cwrr. The very edge or side of a thing.

Cwrel), maen gwerth-fawr o liw côch. A coral.

Cwrrian. To crock down as men do when they do their need un­der a hedge.

Cwrrwm, gŵŷriad, crymmiad. A crockedness, a lumpish shape.

Cwrs). A course, method, or or­der.

Cwrsi, cap lliain merch. A coif.

Cwrsi llaw, lliain sychu trwŷn. A handkerchief.

Cwrw, cwrwf. Ale.

Cwrwgl, bôt pysgodwr a wn­aed o groen ceffyl a gwîail. A fishers boat made of twigs and a horse-hide.

Cŵsg. A sleep.

Cwstart). A custard.

Cwtt, cutt, bŵth. A cottage.

Cwtt môch, cutt môch. A hogs slie.

[Page] Cwtt, briwsin, briwsîonnyn. A crum, or a little piece.

Cwtta. Bob-tail'd, also short.

Cwŷbr, crwŷbr. Hony-dregs, the honey-comb.

Cwŷddo, cwympo, syrthio. To fall.

Cwŷf, symŷdiad, sigliad. A motion.

Cwŷmp. A fall.

Cwŷmpo. To fall.

Cwympod, codymau. A down­fall, a descent.

Cwŷn, cywŷnnu, cyfodi, cych­wyn. To arise, to begin to stir.

Cŵŷn, achwyn. A complaint, lamentation; also an action, cause, accusation, a process.

Cwyno. To commence a suit of law, to complain.

Cwŷnfan, cwynofain. To la­ment, grieve, or complain.

Cwynfanus. Groaning, griev­ing; còmplaining.

Cwynos. (Swpper). A supper.

Cŵŷr. Wax.

Cwyro. To wax with wax.

Cŵŷs. A furrow.

Cŵŷso. To furrow, or plow.

CY.

CYbŷdd. A covetous man.

Cybyddu. To covet.

Cybyddra. Covetousness.

Cychwardd, chwerthin, neu gwenu. To laugh or smile.

Cychwedl, cyd-chwedl. A discourse, a narration, ata'c.

Cychwior, cydradd, cystal, cy­stadl. Equal.

Cychwŷn. To begin a journey.

Cŷd, gŷd, gyda. With.

Cŷd, cyhŷd. As long.

Cŷd, cydiad, cyswllt. Copu­lation, conjunction.

Cŷdio. To joyn or couple toge­ther.

Cydawr, cyd-seiniad, cyttun­deb. A consent.

Cydcam, chwarae, gwawdio. To play, to jest, to mock.

Cydcnawd. Carnal copulation.

Cydfod. To agree together.

Cydcerdd, cŷd-seiniad, cyt­tundeb cerdd. Symphonie, concent in musick.

Cydrâdd, or ûn Râdd. Equal, of the same degree or dignity.

Cydrychiol, pesennol, yng­ŵŷdd. Present or before the face.

Cydrycholder, gwŷdd llyg­aid, blaen wyneb. Presence.

Cydstàd, cystal. As good.

Cŷdsynnio, cŷd-seinio. To consent.

Cydwybod. Conscience.

Cydymmaith. A companion.

Cydymmeithion, cŷdmei­thion, cymdeithion. Play-fellows, companions.

Cymdeithas. Fellowship.

Cydwedd, cyttal, cŷd gyna­liad. Joyned in life, as man and wife.

Cydweddu, cŷd guttal. To joyn in life, as man and wife.

Cydwledd, cŷd-wlêd. A joynt. feast or banquet.

[Page] Cydŵr, a fo yn gyfranog ag arall. A partner.

Cyfa. Whole.

Cyfan. All.

Cyfaddawd, cyfammod. A league, a covenant.

Cyfaddas, cyfleus. Fit, conve­nient.

Cyfaddef. To confess.

Cyfaill, cyfaillt, (ffrind). A friend.

Cyfeillach, cymdeithas, care­digrwydd. Friendship.

Cyfair, cyfer o dir. An aker or an acre of land.

Cyfalhâu, cyhafalhau, cyfalle, tebygu. To liken, compare, resemble.

Cyfallwy, cyfa. Whole.

Cyfamser. The mean time, the mean while, the interim of time.

Cyfamug, amddiffyn. To de­fend.

Cyfannedd, yn wastad, yn was­dadol. Continually.

Cyfannedd, cartref. An habita­tion.

Cyfanneddrwŷdd, llywenŷdd. Mirth.

Cyfanneddu, trigo, aros. To dwell or inhabit.

Cyfannu, gwneuthur yn gyfa. To make whole.

Cyfansodd, gosodiad ynghŷd, cyttundeb. A composition.

Cyfansoddi, gosod yn'r unlle, gosod ynghŷd. To compose or compile.

Cyfar, cyfariaeth, cyfarettri, cyfaru, Cyd-lafurio tîr. Plowing or tilling together.

Cyfarch, gwneuthur i un fy­ned, neu wneuthyr peth heb yn waetha iddo. Compel or force.

Cyfarch gwell, bŷd tâ i chwi, dŷdd dâ i chwi▪ &c. To sa­lute. or greet one.

Cyfarchafael, cyrchafael, dyr­chafael, mynediad i fynu. Ascension.

Cyfarchwel, carchar. A prison.

Cyfaredd, An inchauntment, a witchcraft.

Cyfareddu. To inchaunt or be­witch.

Cyfarfod. To meet, also a meet­ing.

Cyfariaith, edrych Cyfiaith.

Cyfaros, aros. To stay.

Cyfarosau, ymoedi. Delays.

Cyfarpar, arlwŷ, darpariad. A preparation.

Cyfarparu, darparu. To pre­pare.

Cyfartal, cystal. Equal, or as good.

Cyfartalu, talu adre'r cyffelib. To retaliate, or repay like for like.

Cyfartalwch, cystadledd. E­quity.

Cyfarthelid, gwastad, dian­wadal. Constant.

Cyfaru, aredig yn yr un tîr. To plough together.

Cyfarwar, cysson, cyttûn, cyd­seiniad. [Page] Consonant, meet, a­greeable.

Cyfarwas, ymrafael, ym­ddadl. Strife, debate, dispu­tation.

Cyrfarwŷdd. Skilful, expert.

Cyfarwydd neu prŷ'r gy­farwŷdd. The glow-worm.

Cyfarwyddŷd. Skill, expe­rience.

Cyfarwyddo. To direct or in­struct.

Cyfarwyddŵr, Hyfforddiŵr. A guide, a conduct, a directer, an instructer.

Cyfarwŷneb, or tu arall, gwrthwyneb. Contrariwise, on the other hand.

Cyfarwŷre, codi, canmol, ar­dderchu. To arise, to ascend, exalt, also to praise.

Cyfarwys, Rhôdd neu ddawn or crefyddol swyniant. A gift properly bestowed for religious use.

Cyfarystlys, ar ystlys. On the side, sideways.

Cyfatgen, dihareb. A proverb

Cyfathrach, carenŷdd trwy briodas. Affinity.

Cyfebr, cyfeb. To be with young.

Cyfebru, cyfebu. To conceive properly to beast.

Cyfedd, gwlêdd. A feast, a banquet.

Cyfeddach, gwlêdda. A ban­quetting or feasting.

Cyfedliw, edliw, goraf. n, lli­wied. To grudge, to upbraid.

Cyfedmŷg, edmŷg, urddas, anrhydedd. Honour, glory.

Cyfeiedd, cyfeiaeth, helbul, angen. Trouble, want or necessity.

Cyfeiliorn. Astray.

Cyfeiliorni. To go astray.

Cyfeisor, cystal, ail. Second, alike.

Cyfeistedd, eistedd-lê. A seat.

Cyfelin, cufŷdd. A cubit.

Cyfenw, yr enw a ganlyn o oes i oes, megis wynn, llwŷd, &c. A sirname.

Cyfenwi, Rhoddi cyfenw. To sirname.

Cyfer, neu gyferbyn. Over a­gainst, opposite.

Cyfer o dir. An acre of land.

Cyferbyn. Over against.

Cyferbyniad, cyferbelliad. Opposition.

Cyferchydd, un yn erchi dŷdd dâ. A saluter, one that greets or bids Good morrow.

Cyfergyr, cyferbyn. Right against.

Cyferig, beichiog, cyfeb, cyflo. To be with young.

Cyferthi, glendid. Beauty.

Cyferwŷr, cam, anwiredd, drygioni. Iniquity.

Cyferŷw, cyfarfu. He met.

Cyfesgar, gelŷn. An adversary, an enemy.

Cyfieuaeth, trofa geiriau. A derivation of words, a conju­gation.

Cyfewin, ewinedd hirion. Long nails.

[Page] Cyfhau, gwneuthur yn gyfa. To make whole.

Cyfiaith, Jaith hysbŷs. The vulgar or common language.

Cyfiaithu, troi pêthau o'r naill Jaith ir llall. To inter­pret, or translate out of one language into another.

Cyfieithydd, yr hwn a dro­tho beth o'r naill Jaith i'r llall. An Interpreter, or Translator of books.

Cyfiaw, [...] dihenyddu, cyfi­owni, gwastadhàu. To exe­cute, to bring to pass.

Cyfiawn. Just, upright.

Cyfiawni. To rectify, to justify.

Cyfiawnhâu. To justify.

Cyfiawnder. Justice.

Cyfladd, addas, cynmwys, gw­eddol. Fit, meet, convenient.

Cyflafan, bai, dyreidi. Wicked­ness, crime.

Cyflafaredd, ymgyfarfod i wneuthur heddwch. A meet­ing to make peace.

Cyflawn. Full, compleat.

Cyflawni. To fulfil.

Cyflawnder. Fulness.

Cŷfle. Opportunity, conveniency.

Cyfleu. To place, to set a thing in its place, to regulate.

Cyfled, cyn lletted. As broad, of equal breadth.

Cyfledu, gwneuthur o'r un llêd. To make of equal breadth.

Cyflegr, (Gynnau) seuthu. Guns.

Cyflaith Covlet.

Cyfliw, or un lliw. Of the same colour.

Cyflo. With calf.

Cyfloi. To take bull or become with calf.

Cyflog. Wages, reward.

Cyflogi. To hire.

Cyflogawd, cyflog. Wages, hire.

Cyfludd, llestair, rhwŷstro. To incumber, hinder or disturb.

Digyflŷdd, yn rhŷdd oddi­wrth bôb rhwŷstr. Free from all incumbrances.

Cyfluŷdd, llu o wŷr rhyfel, mintau. An army.

Cyflwg, llŵg, amlwg. Clear, very visible.

Cyflwr. Condition, constitution.

Cyflwydd, llwyddiant. Prospe­rity.

Cyflwyn, anrheg. A present given.

Cyflwyno, anrhegu. To present.

Cyflychwŷr, dechreunos. The dusk of the evening.

Cyfluedd, cyfleusdra. A con­veniency, an opportunity.

Cyflym. Swift, nimble.

Cyfnerth, cyfnerthi, cryfder, nerth. Firmness, strength.

Cyfnewid. A change or ex­change.

Cyfnewidwriaeth. An exchange of one for another.

Cyfnewidio. To exchange.

Cyfnewidiau. Charges.

[Page] Cyfnifer, cynnifer, cynaint rhyfedi. As many, also even or not odds.

Cyfniferawg, o 'run faint, or un rhî. Of an even number.

Cyfnither. The first cosen female.

Cyfnod, yr amser (pwyntie­dig). The time appointed.

Cyfod, trigfan. An abode.

Cyfodi. To arise.

Cyfoed, cywoed, or un oed. Of the same age.

Cyfoeth, cywaeth. Riches, wealth.

Cyfoethog. Rich, wealthy.

Cyfoethogi. To enrich, to grow wealthy.

Cyfoethogrwydd. Wealth, riches.

Cyfog, cyfogiad, bwrn. Ve­miting, spewing.

Cyfogi. To vomit, to cast up.

Cyfolwch, moliant. Praise, commendation.

Cyfòr, cyforiog, tuagat y tîr. Towards the shore-side.

Cyforio, dyfod i dir. To come a shore.

Cyfraid, cyfreidiau. Necessa­ries.

Cyfrain, cywrain. Skilful, in­genious.

Cyfraith. Iaw.

Cyfraith Eglwŷs. Ecclesiasti­cal law.

Cyfreithio. To go to law.

Cyfreithiwr. A lawyer.

Cyfran. An equal share.

Cyfrannu. To divide equally or justly.

Cyfrannog. To partake or have a share.

Cyfrangc, ymladdfa, ymgyrch, ymgyfarfod gelynion. A battle, a conflict, a skirmish.

Cyfrben, perffaith. Perfect, compleat.

Cyfrdan, ymrafael. Dissention.

Cyfrdelid, gwastad, safadwy. Constant, firm.

Cyfrdo, tymhoraidd. Neat, tite.

Cyfrdost, (tôst) iawn, tra llŷm. Very sharp or vehement.

Cyfrdrist, trist iawn. very sad, heavy or mournful.

Cyfre, cyfref, cymmaint. As much, as big.

Cyfreu, argyfren, cynhys­gaeth. A dowry or portion.

Cyfred, rhedeg rhedfa ung­hud. Running a race toge­ther.

Cyfrestru, rhwymo ynghyd. To tie or knit.

Cyfrgain, têg iawn, hardd iawn. Very fair, beautiful.

Cyfrgoll, colledigaeth. Lost, utter perdition.

Cyfrgolli, myned ar goll. To perish, to be lost.

Cifrif, neu rhîf. A number, also a computation, accompts.

Cyfrif, neu rhîfo. To number, compute, to cast accompts.

Cyfrifol. Of good esteem or re­putation.

[Page] Cyfrin, euog, cuddiedig. Guil­ty, also secret.

Cyfrinach. A secrecy.

Cyfrinachol. In secret.

Cyfrinachu To talk of secret things, also to conceal.

Cyfrodedd. Twisted together, twined.

Cyfrodeddig, edrych Cyfrod­edd.

Cyfrodeddu. To twine or twist.

Cyfrwch, cyfarfod. To meet.

Cyfewng, y canol. The middle.

Cyfryngwr, dymunwr dros un arall. A mediator, an in­tercessor.

Cyfryngu, dymuno dros un arall. To mediate, to inter­cede.

Cyfrwŷ A saddle.

Cyfrwyo. To saddle a horse.

Cyfrwŷdd, rhwydd iawn, llwyddiannus. Expedite, prosperous.

Cyfrwyddo. To direct or in­struct.

Cyfrwŷs. Crafty, cunning, subtle.

Crfrwyso. To grow crafty or cunning.

Cyfrwysder, cyftwyfdra. Cun­ningness, craftiness.

Cyfrysedd, anghydfod, ym­drech. Discord, strife.

Cyfriw, cyffelib. Alike.

Cyfun, cyttun. Agreeable.

Cyfundeb, undeb, cyttundeb. Concord, unity.

Cyfundawd, undeb. Concord.

Cyfurdd, cystadl, or un râdd. Equal, of the same degree.

Cyfurddawr, o uchel râdd. Honourable, or of the highest order.

Cyfwlch, addas, cymwys, cyfleuŷs. Convenient, fit.

Cyfylchig, corniog. Horned.

Cyfwng, Cyhwng, gwahaniad. A separation.

Cyfwrdd, cyhwrdd, cyffwrdd, teimlo, ymgyfarfod. To touch, also to meet together.

Cyfwyrain, derchafu, codi. To arise or ascend.

Cyfŷl, agos. Nigh, near.

Cyfylfin, a'r un fath bigau. Having the bill or nib alike.

Cyfyng. Narrow, strait.

Cyfyngu. To straiten or make narrow.

Cyfyngder. Narrowness, close­ness.

Cyfyrdyr. Second cozens male.

Cyfŷs, gwangcus. Devouring, ravenous.

Cyfysgar, cyfesgar, gelŷn. An enemy. an adversary.

Cŷff. The trunk of a tree.

Cyffeithio, mwŷdo lledr. To soften leather with a liquor.

Cyffelybiaeth. A similitude or likeness.

Cydelybu. To liken or compare.

Cyffelib, tebŷg. Alike.

Cyffes) cyfaddefiad. Aconfession.

Cyffessu), Cyfaddef. To confess.

Cyffin, terfyn yn gwhanu [Page] gwledydd neu diroedd. A Confine, a bound or mere to divide countrys or lands.

Cyffinydd, terfynau dwy­wlad. The confines.

Cyffniden, pryf coppŷn. A spider.

Cyffoden, puttain. A concu­bine, a harlot.

Cyffre, cynhysgaeth. A dowry.

Cyffred, ymwasgu, cyfleidio, cyrheuddŷd. To embrace, al­so to contain.

Cyffro. A stir, a commotion.

Cyffroi. To move, to disturb.

Cyffwrdd, cyhwrdd. To touch.

Cyffylog. A woodcock.

Cyffŷr, cyffyriau, cer, offer. Tools or instruments, also in­gredients, compounds, medi­cines.

Cygwn, cwgn, migwrn. A knuckle.

Cyhafal, yn debig iawn, yr un modd. Very like, in all things alike.

Cyhafalhàu, cyfalhau, tebygu. To liken, to resemble.

Cyhedd, cyhoedd, ar osdeg. Open, publick.

Cyhefelŷdd, cyffelŷb. Equal, alike.

Cyhoedd, ar gyhoedd, ar os­deg. Publickly, openly.

Cyhoeddi, rhoddi allan ar osdeg. To publish.

Cyhwfan. To pant, shake or throb.

Cyhwng, cyfwng, gwahaniad. A separation.

Cyhwrdd, cywrdd, cwrdd, cyffwrdd, cyfarfod. To touch, to meet.

Cyhŷd, cŷd, or un hŷd. As long, of equal length.

Cyhydedd, cyhŷd dŷdd ar nôs, or un hŷd. Of equal longitude, equinoctial, also twisted together as twisted thread.

Cyhydu, cyhydeddu, gwneu­thur or un hŷd, hefŷd cyrdeddu. To make of the same length; also to twist together.

Cyhydreg. cadw (cwmpeini,) cyswllt, cydio. To keep com­pany, to joyn, to copulate.

Cyhŷr, rhŷw ran o gnawd dŷn, hefŷd llygoden fe­chan. A muscle; also a little mouse.

Cyhyrŷn; edrŷch Cyhŷr.

Cylafaredd, cyslafaredd, ym­ddiddan. Communication.

Cylafareddu, ymddiddanu. To communicate.

Cylafareddwr, gwneuthurwr tangnheddŷf, ymddiddanwr. A peace maker, a reconciler; also a communicator.

Cŷlch neu amgŷlch. Round about.

Cŷlch neu cŷlch llestr. A hoop.

Cylchu. To hoop.

Cylched, cylchedd, amgyl­chiad. Circuit, circumference.

Cylchwŷ. tarian gron. Around buckler.

[Page] Cylchwyl, blynyddawl-wŷl. Anniversary day.

Cylchŷn, oddiamgylch. About, round about.

Cylionen, cylion, gwŷbedŷn. A flie, a gnat.

Cylion paradwŷs, màth ar chwilod disgiaer fel aur, sy 'n magu mewn pren on, ac a arferir i godi twnn croen neu chwysigennau. A kind of beettles or horses­flies shining like gold, and breeds in the tops of ash-trees, and are used to raise blisters.

Cylŷs, beius, ar fai, euog. Cul­peble, blameable.

Cŷll, coll. Hazle-trees.

Collen. A hazle-tree.

Cylla. The paunch of the belly.

Cyllaeth, dolur, gofid. Pain, grief, sorrow, torment.

Cyllagwst, dolur o fol. Pain or griping in the belly.

Cyllaig, carw. A deer.

Cyllell. A knife.

Cŷllestrig, cyllestrigawl, caled fel callestr. Flinty.

Cyllid, dyfodiad yn ôl, cyn­nŷdd. A return, an increase.

Cyllidog, llwyddianus. Pro­sperous.

Cymmaethlu, teulu. A family.

Cymmaint, cymmain. So ma­ny, so much, as much, so great.

Cymmal. A joynt.

Cymmalog. Full of joynts.

Cymmalu, rhoddi cymmal yn ei lê. To set a joynt, to joynt.

Cymman, cyfan. Whole.

Cymmanfa, cynnulleidfa. A congregation, an assembly.

Cymmar. A companion, a fellow.

Cymmharu To couple, to match.

Cymaws, edrych Maws.

Cymmedr, gwybodaeth, cel­fŷddgarwch. Knowledge, skilful.

Cymmedrol, tymmherus. Moderate, proportionable, tem­perate.

Cymmhedroli, cymmhesuro. To proportion, to adapt, to tem­perate.

Cymmedrolder, cymhwŷs­der, gweddeidd-dra. Tem­perance, moderation.

Cymmherfedd, y canol. The middle, the centre.

Cymmelrhi, terfysg, cyffro. A tumult, a disturbance.

Cymmell. To profer, also to compel.

Cymmen, fraeth. Eloquent.

Cymmhendod, ffraethder. E­loquence.

Cymmhennu, addurno 'r ym­adrodd. To adorn the speech.

Cymmerŷd. To take, to receive.

Cymmeriad. Acception, esti­mation.

Cymmeradwŷ. Acceptable, e­steemed, currant.

Cymmeradwŷaeth, cymme­riad. Esteem, estimation.

Cymmhes, cymmhesurwŷdd, cymmhedroldeb, cymhwŷs­dra. [Page] Mediocrity, a just pro­portion.

Cymmhesur. According to de­sert, meet, fit.

Cymmhesurwŷdd, cymhwŷs­tra, y rhŷn a wasanaetho. Mediocrity, what is enough.

Cymmhesuro. To make meet or fit.

Cymmhibau, pibau. Pipes or flutes.

Cymmhlegŷd, edrych Plegŷd.

Cymminedd, ymladd, ym­drech. A battle.

Cymmod. Reconciliation.

Cymmodlonedd, undeb, cyt­tundeb. Concord.

Cymmodi. To reconcile.

Cymmoni, plygu. To bend, to fold.

Cymmradwŷ, wedi ei lygrŷ, wedi ddiftrywio. Subvert­ed, destroyed, corrupted, also currant or passable.

Cymmrain, brain. Crows.

Cymmraw, braw. Fear, terour.

Cymmrawu, brawychu To be afraid or terrified, also to fright or scare.

Cymmriw, briw. A wound.

Cymmroded, cymmod. Recon­cilement, concord, pacification.

Cymmrodeddwr, gwneuth­rwr cymmod. A peace-maker.

Cymmrwd, (morter) o galch a phrîdd. Morter made of lime, &c.

Cymmrwŷn, trîst, hefŷd brwŷn. Rushes, also sadness or sorrow.

Cymmrwŷsg, meddw. Drunk.

Cymmrŷd, cymmerŷd. To take, to receive.

Cymmbrŷd, mor brydferthol, cyn degced. Of such a form, of equal beauty, so beautiful.

Cymmun. Communion.

Cymmuno. To communicate.

Cymmwd, cwmmwd. A Hun­dred or divisions in a county so called.

Cymmydog, A neighbour.

Cymmwedd, camwedd. Ini­quity, wrong, injury.

Cymmwŷ, trallod, blinder. affliction, trouble.

Cymmwŷo, blino, trallodi. To afflict, to trouble, to vex.

Cymmwŷll, crybwŷll, Sôn. To make mention.

Cymmwŷnas. A good turn, a kindness.

Cymmwŷn, cyfeb. A mare or yew with young is called so.

Cymmwŷs. Fit, meet

Cymmynu. To cut, hew, or chop with a hatchet.

Cymmynwr. A hewer of wood.

Cymmynai, bwŷall. A hatchet, an ax.

Cymmynad, cymmynŵr. He that strikes with an hatchet, a hewer of wood.

Cymmynnawg, dyrnod bwŷ­all. The stroke of an ax or hatchet.

[Page] Cymmŷn, yr hyn a roddo dŷn i eraill cŷn ei farw. A le­gacy.

Cymmynnug, gwneuthur ewŷllŷs neu lythŷr Cym­mŷn. To bequeath or give legacies.

Cymmyrred, cymmyrredd, cymmyrraeth. Dignity, ho­nour, esteem, acceptation; also a taking upon.

Cymmyrreddus, balch, hefyd cymmeradwy. Proud, arro­gant, also acceptable, grateful.

Cymmŷsg. A mixture.

Cymmysgu. To mix together.

Cŷn. A wedge.

Cynio. To wedge or fasten with a wedge.

Cyn, o flaen, yn gynt. Before, sooner.

Cynadl, edrych Cynnadl.

Cynanu, siarad, ymgommio, hefŷd fel a digwyddodd. To speak, to discourse; also as it hapned.

Cynar, hŵch. A sow.

Cyncan, gwŷn. White.

Cyndrychiol, cydrychiol, presennol, wŷneb yn wŷn­eb. Present, or face to face.

Cyndŷn, cyndynniog, Obsti­nate, perverse.

Cyndynrhwŷdd. Headiness, chistinacy, perverseness.

Cynddail, y dail cyntaf The leaves of the first spring.

Cynddaredd, cynddeiriogrw­ŷdd Madness, fury.

Cynddeiriog. Mad.

Cynddelw, (y pattrwm) cyn­taf. The first pattern.

Cynddrwg. As bad, as evil.

Cynddrygedd, aspri, anghyt­tundeb. Malice, discord.

Cynddŷdd, torriad y dŷdd, y dydd gynt. The break of day; also former days.

Cynfaran, baran, nerth. Srength.

Cynferthŷr, y merthŷr cyn­taf, Sef S t. Stephen. The first Martyr S t. Stephen.

Cynfigen. Envy, enmity, anti­pathy.

Cynfigennus. Envious, spiteful.

Cynfigennu. To envy, to emu­late.

Cynfil, cynfŷl, edrych Ang­henfil.

Cynflith, blaenion llaeth. The first milk.

Cynfŷd, y bŷd sgynt, yr hên Amser. The old time, the former time.

Cynfton. A Tail.

Cynffonnog. Having a tail, or a long tail.

Cyngas, cacci. inwcci. The ge­neral names of burs, a clot­bur; also any thing that is frisled like burs.

Cynghafog, megis cacci­mwcci. Of or like a bur.

Cyngan, ymadrodd. A speech.

Cyngann, cynanu, siarad. To speak

[Page] Cynghanedd. Harmony, concent, true meeters in verse.

Cynghaneddu, cyson ganu. To sing tuneably, to rime pro­perly.

Cynghaneddol, cyson. Har­monious, well rimed.

Cynghaws, Achos, cwŷn A cause, a Law suit, an Accusa­tion, a Precess.

Cynghawsedd, cyhuddiad. An Accusation, Process, a Law suit.

Cynghellawr, penna ustus ynghyfreth cyfiawnder. A Chancellour.

Cyngerth rhwŷstrus. Perplex­ed, implicite, intangled.

Cyngor. A counsel, an advice.

Cynghori. To counsel, advice or exhort.

Cynghorfŷnt, cenfigen. Envy, hatred.

Cynghorfynnû, cenfigennu. To envy, to emulate.

Cynghorfynnus, cenfigennus. Envious.

Cyngrabad, dedwŷddwch, tynged ddâ. Happiness, good fortune.

Cyngraff, gweledig. Visible.

Cyngrair, cyfammod. A league, a covenant.

Cyngrod, clinhiadur. The blades or wheel to winde thread upon.

Cyngroesfforedd, croesffordd A place where two wayes meet.

Cyngrwn, crwn. Round.

Cyngweimant, gwendid, In­firmity, weakness.

Cyngwl, y pechod cyntaf, y pechadur cyntaf. The first sin, the first sinner.

Cyngwystl, gwystl. A pledge, a pawn.

Cyngŷd, ymaros. Delay.

Cyngydio, oedi. To defer, to delay.

Cyngŷr, cynghorion. Coun­sels, advices.

Cynhaig, cynherig. To be proud as a bitch is wont to be.

Cynhauas. Harvest, Autumn.

Cynhauafu. To gather in har­vest.

Cynhelw, cynnal, attal. To uphold, support, or prop.

Cynhelwŷ, cynnal, attal. To bear up or support.

Cynhenid, heb eni, newŷdd eni. Unborn, newly born.

Cynhinio, edrych Cinhinio.

Cynhwynol, breiniol, rhŷdd, anian, (naturiol). Imperial, free, natural; but is now token for stark mad.

Cynhyrchol, presennol. Pre­sent.

Cynhyrcholder, presennol­deb. Presence.

Cyni, cyfyngder, cledi. Trouble, adversity.

Cynired, cyrchu, mynŷch gyrchu, mynŷch dramwŷ. To frequent, to go often.

Cynlŷn, canlŷn, calŷn. To follow.

[Page] Cynllaeth, y llaeth cyntaf. The first milk.

Cynllwŷn, ymlid, calŷn ar ôl. To pursue; also a pursuing.

Cynllyfan. A leading-string, commonly for grey-hounds.

Cynna, cystal. As good.

Cynnadl, ymddadleu, ymre­symmiad. A disputation, a discourse.

Cynnatla, ymddadlu, ymr­symmu. To disscourse, to di­spute.

Cynnadledd, cŷd ymddiddan. Communication.

Cynnal. To prop, uphold or bear up.

Cynheliaeth, cynhaliad i fynu. Subsistence, sustaination.

Cynheilyddiaeth, edrŷch Cynheliaeth.

Cynnar. Timely.

Cynnarwch, amser cymmwys, cyfleuustra. Time convenient, good season, opportunity.

Cyfnasedd, anrheg. A present or free gift.

Cynnedds, dull, môdd, arfer. A quality, custom.

Cynne, cynneu. To kindle.

Cynnesin. Accusion'd.

Cynnefino. To accustom.

Cynnelw, attal, attreg, cyn­nal. To uphold.

Cynnen. Discord, strife, con­tention, controversie.

Cyanhennu. To contend, to strive.

Cynnhennus. Contentious.

Cynnes. Warm.

Cynnhesrwŷdd. Warmth.

Cynnhesu. To warm.

Cynnhewi, attal ei dafod. To hold ones peace.

Cynnhewydd, gŵr distaw. A silent man.

Cynnif, gofid, cyfyngder, cledi. Trouble, adversity.

Cynnifiad, cynnifiwr, treisiŵr, cribddeiliŵr, gormesŵr, gorthrechŵr. An extortio­ner, an oppressour.

Cynnifer, cymmaint rhifedi, yr un rhifedi. As many, the same number.

Cynnil. Thrifty, wary, saving.

Cynnildeb. Wariness, thrifti­ness.

Cynnilo. To spare, to reserve.

Cynniweir, mynŷch arferu, mynŷch dramwŷ. To fre­quent.

Cynnog, cynnogn, prîf ddy­ledŵr, penna dyledŵr. The principal debtor.

Cynnogni, gwneuthur ei hun yn ddyledŵr. To make him­self debtor.

Cynnor, cyntor, ystlus-bôst drŵs. The post that the door shuts to.

Cynnhordŷ, porth bychan, (Ports) drŵs. A porch or entrance to a door.

Cynnhorawr, porthor. A Door-keeper or Porter.

[Page] Cynnorthwŷ, (Help), cym­morth. Help.

Cynnorthwŷo, (Helpio). To help, to assist.

Cynnu, cynneu. To kindle.

Cynnud, coed iw llosgi. Wood fuell.

Cynnutta, hel coed, coetta. To gather wood.

Cynnuttai, cynnuttŵr, hel­iwr coed. A wood-gatherer.

Cynnull, casglu. To gather to­gether.

Cynnulleidfa. A congregation, an assembly.

Cynnuttwr, coettwr, un yn casglu coed. A wood-ga­therer.

Cynnwll, hîn deg, wŷbr eglur. Fair weather, a clear skie, without clouds.

Cynnwrf. Motion, disturbance, tumult.

Cynnhyrfu. To disturb or move.

Cynnwŷs, dal yn do, genni ynddo. To contain.

Cynnwŷs, gadel i beth fôd. To suffer one to be or to do so and so.

Cynnwŷs, bychan, cryno. Compact, of little substance.

Cynnhwŷso. To compact, to contract.

Cynnhwysiad Leave-permission, also cont [...]action.

Cynnydd. Growth, increase.

Cynnyddu. To grow, to in­crease.

Cynnyddwest, siecced dŷn bychan. A childs coat.

Cynnygn, gwrthwŷnebwr, gelŷn. An adversary, an ene­my.

Cynnŷn, cynnen. A strife.

Cynnŷrch, cynnŷdd. Increase.

Cynhyrchul, chwanegu. To increase.

Cynnyrchol, cynnbyrchol, presennol. Present.

Cynnysgaedd, cynnysgaeth. Dowry, Portion.

Cynnysgaeddu. To endow, to give a dowry or Portion.

Cynosod, yr ymgyrch cyn­taf, y rhuthr cyntaf, yr ymgyfarfod cyntaf. The first assault or onset.

Cynrabad, dedwyddwch. Hap­piness, good luck.

Cynrain, tylwŷth. A family.

Cynrhan, y rhan gyntaf ar fwŷaf. The first and greatest part.

Cynrhawn. Maggots.

Cynrhawnŷn. A maggot.

Cynrhawni. To breed worms or maggots.

Cŷnt, gŷnt, yr amser a aeth heibio. In times past, former­ly, before.

Cŷnt, bywioccach. Swifter, quicker.

Cyntaf. The first, also the swiftest.

Cyntefin, cynnefin. Accusto­med.

[Page] Cyntedd. A porch or entry.

Cyntor, cynnor, vstlŷs-bost drŵs. The post that the door shuts to.

Cyntors, y fyddin gyntaf, y dyrfa gyntaf. The first ar­my.

Cyntŷn. A nap or sleep.

Cynwân, y gwendid cyntaf. The first weakness.

Cynwe, gwe. A web of cloth.

Cynwŷdd, tîr gŵŷdd pan ar­dder gyntaf. Land ploughed the first time.

Cynŵŷn, cynfwŷn, cyn­ffrwŷth, y ffrwŷth neu 'r toraeth cyntaf. The first fruits or increase.

Cynwŷre, cyfodiad. A rising, or first appearance.

Cynwyrain, cyfodi. To rise, to spring up.

Cynnŷdd y cŵn. A huntsman.

Cynyddiaeth, swŷdd y cyn­ŷdd, hêla. The office of a huntsman, hunting.

Cŷr, edrych Cyhŷr.

Cyrbwŷll, crybwŷll, sôn, my­negi. To make mention, to declare.

Cŷrch. Oates.

Cyrchu. To gather together.

Cŷrdd, Cerddau, canhiadau. Musick, songs, sonnets.

Cyrf, corf, corph The body or chest.

Cyrfŷll, corph bychan. A little body.

Cyrfŷdd, darllawŷdd cwrw. An Ale-brewer.

Cyriawol, criafol. Service-berries.

Cyrnig, corniog. Horned.

Cyrniad, ceirniad, chwŷthwr corn. A blower in a born, a Cornet.

Cyrraedd, cyrredd, cyrrhae­dded, cyrrhaeddud To reach or touch any thing, to attain.

Cyrreifiant, trugarog. Mer­ciful.

Cyrrith, cynnil, cybyddedd. Sparing, niggard, covetous.

Cysbyddwn, cydfyddwn, cyt­tunwn. Let us agree or be at peace.

Cyssefin, cyntaf, blaenaf. First, primitive.

Cyssefŷll, cŷd-sefŷl, ymaros. To consist.

Cyssegr, bendigaid-lê. A con­secrated place, a sanctuary.

Cyssegru, bendigo. To conse­crate.

Cyssegr-ladrad, lladrad eg­lwŷs. Sacriledge or Church-robbery.

Cyssegr-lân, sanctaidd. Sacred, hallowed, inviolable.

Cysson. Agreeing in sound.

Cyssoni. To agree in sound.

Cyssondeb. A concent in musick, agreement in sound.

Cyssul, cyngor, cynghori. Counsel, advice, also to coun­sel.

[Page] Cyssur. Comfort, consolation, refreshment.

Cyssuro. To comfort, to re­fresh, to recreate.

Cyssurus. Comfortable.

Cysswllt, gosodiad ynghud. A conjunction, a joyning, a coupling.

Cyssylltu, gosod ynghud. To joyn together.

Cysswyn, cyttundeb. A con­sent, accord or agreement, con­federacy.

Cyssymmaith, gosymmaith, bwŷd a diod. Victuals, food.

Cysgod. A shadow, a shade.

Cysgodi. To shade.

Cysgogi, ysgwŷd, siglo. To quake or shake.

Cysgu. A sleep, also to sleep.

Cysgadur. A sleeper.

Cystadl, cystal. As good.

Cystadlu, cyftelybu. To equa­lize, to compare.

Cystedlŷdd, cyftadl. Equi­volent.

Cysteg, gofid, poen. Grief, trouble.

Cystlwn, ceraint, cyfathrach. Kindred, affinity.

Cystlyned, cystlyned, edrŷch Cystlwn.

Cystlynu, cyfathrachu. To joyn in alliance.

Cystudd, cledi, blinfŷd. Af­fliction, trouble.

Cystuddio, blino, (trwhlio). To afflict, to vex, or trouble.

Cystwŷ, cerûdd. Chastisement, rebuke.

Cystwŷo, ceryddu. To chasten, to punish, to rebuke.

Cŷtgam, cellwair. To jest or joke.

Cythlwng, ymprŷd. A fast.

Cythraul. A devil, Satan.

Cythrawl, gwrthwynebŷdd. Against, contrary, adversary.

Cythreulig. Devilish.

Cythrudd, cythruddiad. Hor­rour, trouble of mind.

Cythruddo. To disturb or trou­ble, to be disturbed or provoked.

Cythrwfl, cyffro. A conmeti­on, a tumult.

Cythryblu, cyffroi, brawy­chu. To disturb, trouble or afflict.

Cyttir, tir yn perthyn i am­riw. A common, also lands belonging to several.

Cyttirogion, y rhai a fo'n rhanog o dir, hefŷd cy­mydogion. Partners in land, also neighbours.

Cyttref, or un drêf. Of the same city or town.

Cyttrefradog, cŷd-etifedd. Co-heir.

Cyttûn. Agreeing, of one mind.

Cyttundeb. Concord, unity, a­greement.

Cyttuno. To agree, to concord.

Cyttŷ. A Joynt-house.

Cyttŷaeth, teuluedd, cym­deithas tŷ. Familiarity, [Page] fellowship in one house.

Cyttŷn, yn cŷd-tynnu, o un­frŷd. Drawing together, of one mind.

Cyttynnu, tynnu i'r un ffordd. To draw together, to consent.

Cŷw. A chicken, a young fowl.

Cywen. A pullet.

Cywaethlu, ymryson. To strive or contend.

Cywain, cludo. To carry.

Cywair, wedi dacclu neu dref­nuso. Repair'd, amend.

Cyweirio. To repair, to amend, to dress, also to geld.

Cyweirdeb, ailgyweiriad, ail­wneuthuriad. Reparation, a­mendment.

Cyweirdabus, wedi daccluso. Repaired.

Cyweirgorn, peth idaro tan­nau wrth ganu. A quill, or any such thing to strike on the strings of musick.

Cyweithas. Society, commerce.

Cyweithasrwŷdd, mwŷn­eidd-dra. Humanity, courtesie, civility.

Cyweithŷdd, celfŷdd. Skilful.

Gyweithŷdd, tyrfa, llu, min­tau. A troop or company.

Cywala, tebig iawn. Very like.

Cywerthŷdd, (pris,) gwerth. A price or value.

Cyweslach, cŷd-cnawd, prio­das. Carnal copulation, wedlock.

Cywethl, cerŷdd, senn. A chiding. blaming, or rebuking.

Cywilŷdd. Shame, disgrace.

Cywilyddio. To shame, or dis­grace one, also to be ashamed.

Cywilyddgar. Shameful.

Cywilyddus. Shameful, disho­nest.

Cywion. Chickens.

Cywir. True, faithful.

Cywirdeb. Fidelity, faithful­ness.

Cywiro. To perform ones pro­mise, also to rectifie.

Cywiriad. The faithful.

Cywiw, teilwng. Worthy.

Cywlâd, or un wlâd: Country­men, of the same country.

Cywleiddiadon, rhai or un wlâd. Persons of the same country.

Cywraint. Skilful, expert, knowing.

Cywreinio, gwneuthur pêth yn gelfŷddgar. To do a thing skilfully.

Cywreindeb, cywreinrwŷdd. Skilfulness, knowledge, expe­rience.

Cywrennin, cywraint. Skil­ful.

Cywrŷs, ymrysson. Strife, con­tention.

Cywrysedd, cyfrysedd, crwy­sedd, ymrysson. Strife, con­tention.

Cywŷd, cyfeillach, cymdei­thas. Fellowship.

Cywŷdd. A verse of seven syl­lable, a sorrowful song.

[Page] Cywŷdd marwnâd. An Elegy.

Cywŷddaid, cànwr cywŷ­ddau. The maker or singer of Elegies, &c.

Cywŷddu. To make Elegies &c

Cywŷddoliaeth. The art of making Elegies, &c.

CH.

CHwâ, Awel. A blast or gale of wind.

Chwaen, ennŷd. Opportunity, time.

Chwaer. A sister.

Chwiorŷdd. Sisters,

Chwai, buan, prysur, cyflym. Quick, hasty, nimble.

Chwaith, ychwaith. Neither.

Chwaith, blâs. The sense of Tasting, a taste.

Chwaithiad, blâs. A taste.

Chwaithu, chwaethu, profi blâs. To taste.

Chwalu. To spread, to strow, disperse, to scatter.

Chwalidŷdd, gwasgarwr. A disperser.

Chwannen. A flea.

Chwant. Hunger, appetite, also lust, covetousness.

Chwannog. Greedy, desirous, covetous.

Chwannychu. To desire, to covet.

Chwarae, chwarau. To play.

Chwrel, tryfer, piccell. A dart, a javelin.

Chwareŷdd, chwrŷdd. A gunster, a player.

Chwareŷddiaeth, chwary­ddiaeth. A play, sport or pastime, gaining.

Chwarien, Araf, meddal. Mild, soft, slow.

Chwarienu, arafu. To wax mild or soft, to slaken ones pace.

Chwarren. A round rising or swelling in the flesh like a ball, or an apple.

Chwêch. Six.

Chweched. The sixth.

Chwedl. A fable, a tale, a story.

Chwefror. The month February.

Chwêg, melŷs, hyfrŷd. Sweet, pleasant.

Chwegr, mam ynghyfraith. A mother-in-law, a step-mo­ther.

Chwegrwn, Tâd ynghyfraith. A father-in-law, a step-father.

Chwêl, trô. A turning, revo­lution.

Chweledŷdd, chwelidŷdd, gwasgarwr. A disperser.

Chwennychu. To desire, to covet.

Chwerig, gwêdd chwerig, (anterliwt). Entherlute, a stage play.

Chwerfan, chwarfan. A winch for a spindle, a pulley.

Chwerthin. Laughter, also to laugh.

Chwerthin gwatwor. To meek, to deride.

Chwerthiniad. A laughter.

Chwerthinog, gwatwarue [Page] That laugheth much, full of mocking and flouting.

Chwerw. Bitter.

Chwerwi. To wax bitter.

Chwerwedd. Bitterness.

Chweu, llymhau, chwiblo. To wax tart, sour or sharp.

Chwi. You.

Chwiban, chwibaniad. A whist­ling with the mouth.

Chwibanogl, chwibenygl, chwibianog. A pipe or flute.

Chwibanu. To whistle.

Chwibanogl fynudd, ydêrŷn a elwir fellu, ag weithiau cylfin hir. A bird called Cur­lew.

Chwibl, Sûr, tôst, llymm. Sour, sharp, biting.

Chwiblo. To grow sharp or sour.

Cwibon, edrŷch Chwiban­ogl- fynŷdd.

Chwidr, bywiog. Nimble.

Chwidredd, bywiogrwŷdd. Nimbleness.

Chwidro. To wax nimble.

Chwifiwr, rhodiennwr. A va­gabond, a wanderer.

Chwil, chwilen. A beetle.

Chwilio. To search.

Chwilenna, chwiltath, chwi­lotta. To pilfer, or steal.

Chwilennwr. A pilferer, a Pick-pecket.

Chwiliog, un ag ysprŷd drŵg ynddo. A man possessed with a devilish spirit of prophesying.

Chwilioges, merch âg yspryd drŵg ynddi. A woman pos­sessed with a devilish spirit of prophesying.

Chwiliores, cyccynen fawr. A great wasp called a hornet.

Chwimio, rhodienna. To wan­der, to go astray.

Chwimp, croŷw, llyfn Fresh, smooth, polished.

Chwimwth. Nimble, swift.

Chwinsa, hŵŷr. Late.

Chwiog, bara tisen, bara cal­an. A sweet cake-bread.

Chwiongl, twŷll, dichell. De­ceit, Craftiness

Chwior, chwiorŷdd. Sisters.

Chwired, drygioni, twyll. Wickedness, deceit.

Chwiredus, twŷllgar. Deceit­ful.

Chwirligwgan. A whirligog.

Chwistl, chwistlen, gwengci. A measel.

Chwistrell, chwibianogl, (pi­bell). A flute, a pipe, a re­corder

Chwistrellu, chwarae ar bi­bell. To pipe, to play upon the recorder.

Chwittafad, (gildiad). A guild.

Chwith. Wrong, leftly.

Chwitho, dychrynu. To trem­ble with fear.

Chwithig. Left-handed, wrong.

Chwithrwd, chwibanu. To hiss, to whistle.

[Page] Chwychwi. You.

Chwŷd, chwdiad. A vomit, a spuing.

Chwŷdu, chwdu. To vomit, to spue.

Chwydawiaeth, coeg-beth, gwael-bêth. A trifling.

Chwÿd-awŷr, pydredd yn syrthio or awŷr. A putri­fied matter that falls from the Stars.

Chwŷdredd, treulio, curio. To languish or consume away.

Chŵŷdd. A swelling.

Chŵŷddo. To swell.

Chwŷf, cynnwrf, cynhyrfiad. A motion.

Chwŷfio, cynhyrfu. To move.

Chwŷfiŵr, rhodiennwr. A vagabond.

Chwŷl, trô, treigl. A change, a turn.

Chwŷn a chwŷn, fesawl ych­ydig, o dippin i dippin. By little and little, by leasure.

Chwŷnn. Weeds.

Chwÿnnu. To weed.

Chwnnogl. A weeding-hook or rake.

Chwÿrn. Snift, nimble.

Chwŷrnu, chwrnu. To snarle like a dog, also to snore.

Chwŷrnolod, rhwngc, chwr­niad. A snarling.

Chwŷs. Sweat.

Chwysu. To sweat.

Chwŷsigen. A bladder, also a wheal or blister.

Chwŷsigennog. That has bli­sters, wheals or pushes.

Chwŷsigennu. To blister.

Chwŷth, chwŷthad. A blast or gale of wind.

Chwŷthû. To blow.

DA.

DA. Good.

Dâ neu daoedd. Goods, or cattle.

Daioni. Goodness.

Daionus. Goodly.

Dabre, gwrando. Ho, hark.

Dadannudd, datcuddiad. A discovery.

Dadebru. To awale, to revive.

Dadfarnu, barnu 'n euog. To condemn.

Dadferu, troi'n ôl, talu 'n ôl. To return, to restore.

Dadl. An Argument.

Dadleu. To contend, to argue, to dispute.

Dadleudŷ, tŷ ymddadiu. A Parliament-house.

Dadlwriaeth. Disputation.

Dadlaith, dadmeru, meirioli. To thaw that which is frozen.

Dadmer, meiriol. A thaw, a dissolving.

Dadmerth, dadebru. To re­vive.

Dadolwch, iawn am ddrŵg. Satisfaction for an evil com­mitted.

Dadolychu, gwneuthur iawn ir hriwedig. To satisfy the [Page] offended, or to be reconciled.

Dadwrdd. To prate, or make a noise.

Dadwŷrein, dadwŷre, cyfodi. To rise.

Daear, daiar. Ground, earth

Daearol, daiarol. Earthly.

Daearu, claddu. To bury, to lay in the earth.

Daerawd, daered, hên ddefod a delir dros y meirw. Fu­neral Rites and Ceremonies, a mortuary pay'd for the dead.

Daeth. He came, it came, she came.

Daethant. They came.

Daethom. We came.

Dafad. A yew-sheep.

Dafaden. A wart.

Defeidtŷ, corlan. Sheepfold.

Dafn. A drop.

Defnŷn. The least drop.

Dafnu, defnynnu. To drop, to distill.

Defni. The dropping of the eavs, the dropping that falls through the roof of a house.

Dafn, yr ydafedd ar wennol y gwŷdd. The threads on the shuttle.

Daffar, darparu, arlwŷo. To prepare.

Dager), (dagr). A dagger.

Dagrau. Tears, or weeping tears.

Daiar. Earth.

Daigr, degrŷn, deigrŷn. A tear in weeping.

Deigrynnu, diferu fel dagru. To drop like tears, to weep tears.

Dail. Leaves of trees, or herbs.

Dalen. A leaf of a book.

Deilen. A leaf of a tree or herb.

Deilio. To bear leaves, to wax green-bowed.

Daioni. Goodness.

Dal. To hold.

Dalfa. A with-holding, a hold­ing.

Dall. Blind.

Dallineb. Blindness.

Dallu. To wax blind, to blind.

Damblygu, plugu o gwmpas. To fold about, to wrap about.

Damchwain, digwŷddiad. An accident, or event.

Damlewychu, llewyrchu. To shine.

Dammeg. A parable, a riddle.

Damnaif, barnu 'n euog. To condemn.

Damuno, dymuno. To beseech.

Damuned, dymuniad. A re­quest.

Damwain, digwŷdd. A hap­ning, a chance, an accident.

Damwainio, digwŷddo. To happen or fall out.

Danadl. Nettles.

Dandde, ennŷnfa, tragwrês, peothfa, dolur poethlud. An inflammation.

Dannedd. Teeth.

Dangos. To shew.

Dangoseg, arwydd i ddangos, yr eurfaen a braw 'r aur, [Page] Cynhwysiad llyfr neu ran o hono. A token to shew, a touch-stone to try gold and sil­ver, also a Table or Contents of a Book.

Dannod, lliwied To upbraid, an upbraiding.

Dannodiaeth, gorafyn. An ex­probation, or upbraiding.

Dansang, sathru, mathru. To tread or trample.

Dant. A tooth.

Deintws, daint bychan. A little tooth.

Dannheddog. Toothy.

Deintio, danheddu, brathu. To bite, to fasten with the teeth.

Deintaidd,) moethus, Deli­cate, dainty.

Danŷs, gafr ddânas, ewig lwŷd. A fallow-deer.

Daphar, darparu. To prepare.

Dâr, derwen. An oak.

Darbod, arlwŷo, gofalu. To provide, to take care.

Darbodaeth, rhagluniaeth. Providence.

Darbodus, gofalus, diwŷd, dyfal. Provident.

Darfod. Done, ended, finished.

Darfodedig, nychlŷd. Lan­guishing, consuming, decaying.

Darfodedigaeth, traul. (Con­symsiwn). Consumption.

Dargysgu, Cysgu. To sleep.

Darllain. To read.

Darlleawdr, darlleŷdd, dar­llennŷdd. A reader.

Darllaw. To brew.

Darllawŷdd. A brewer.

Darmerth, darymerth, darpa­riad. A preparation.

Darn. A piece.

Darnio. To cut in pieces.

Darogan. A Prophesie, also an Oracle.

Daroganu. To prophesie, to foretell.

Daroganŵr. A foreteller.

Darostwng, gosdwng. To sub­due, or bring under.

Darpar. Preparation.

Darparu. To prepare.

Darren, gogysgu, heppian. To nod, to sleep.

Darstain, attebleisio. To eccho or sound again.

Dart), saeth. A dart, an arrow.

Darwein, ffrydio allan, llifo. To flow or run out.

Darymred, rhodio o amgŷlch. To walk about.

Dâs A rick of corn or hay.

Daswrn, das. A rick of corn or hay, &c.

Dasyrnu, dasylu, dasu. To make into ricks.

Datgan, mynegŷ. To declare, also to sing other mens Verses.

Dasceiniad, datcanwr, canwr, mynegwr. A singer, a speaker.

Dattod. To untie, or untwist, also to rip.

Dau. Two.

Deuoedd, deuwedd. Twain, both.

[Page] Daw, dawf, màb ynghyfraith. A son-in-law.

Dawn, rhôdd. A gift, a reward.

Donniog, yr hwn sy gwedi cael rhoddiad. That has gifts.

Daŵnsio). To dance, to leap.

Dawr, tawr, mae 'n rhaid, ef a weddau. it behoves.

DE.

DEad, ymddygiad. Carriage, behaviour.

Deall. Understanding.

Dean, pen ar ddég. A captain over ten, also a Dean.

Dear, sŷn, rhuad. A sound, a noise, a roaring.

Deau, dehau. Right; also the South.

Debre, gwrando. Ho, hark.

Dechreu. Beginning; also to begin.

Y dechreuad. The beginning.

Dechrŷs, edrych Dychrŷn.

Dechu, techu, llechu. To lie hid.

Dedrŷd, tŷb, meddwl, barn. A verdict, a sentence.

Dedwŷdd. Happy, blessed.

Dedwŷddŷd, Dedwŷddwch. Happiness, blessedness.

Deddf, cyfreth. A Law, a Sta­tute.

Deddfau, cyfreithiau. Laws, Ceremonies.

Deddŷw, daeth. He came.

Defeittŷ, corlan. A steepfold.

Defni. Drops of rain.

Defnŷdd, denfŷdd, deunŷdd. Matter or stuff wherewith any thing is made; also an use to put things to.

Defnynnu, dyferu. To drop.

Defnyddio. To prepare any mat­ter, to cut out.

Defod, arfer. A manner, a cu­stom.

Defon, delont. Let them come.

Deffroi. To awake.

Dêg. Ten.

Degfed. The tenth.

Degwm. Tithe, Tenth.

Degymmu. To tithe.

Degle, debre, gwrando. Ho, hark.

Dehau. Right; also the South.

Deheubarth. The South part.

Deheubartheg, Jaith pobl y dehau. A Southern Language.

Deheuberthig, a berthŷn ir denhau. Belonging to the South.

Deheuwynt. South wind.

Deifio. To singe.

Deifniaw, defnu, dyferu. To drop.

Deifning, dyferllŷd.

Deifr, dyfroedd. Waters.

Deigr, deigrŷn, degrŷn. A tear or weeping-drop.

Dagrau Tears or weeping-drops.

Deilw, egwŷd. The smallest part of the leg, called the lock of the leg or foot.

Deilliaw, myned allan, dyfod allan, dyfod oddiwrth. To proceed from.

[Page] Deincod, dincod. The core of an apple, &c.

Deintgrŷd, deintcrŷd, cryn­fa ar y dannedd. The shak­ing of the teeth.

Deintur). A tenter.

Deirŷd. To be related to.

Deisŷf, deisyfiad, dymuniad. A A petition, an intreaty.

Deisyfu, dymuno. To petition, to desire, to beseech.

Del, anynad, drygnaws. Fro­ward, arrogant, sawcy, sullen.

Delbren. A club.

Delff. A countryman, a clown.

Delor, aderŷn a elwir wei­thiau cymmynwr y Coed. A bird called a Wood-pecker, or an Eat-bee.

Delw, llûn. An Image.

Delwi, glasu, colli lliw, To wax pale or wan.

Delwad, ystum, sut, môdd. Information, form, fashion.

Delŷsg, edrŷch Dylŷsg.

Dêllt. Splinters.

Delltennu, hollti dellt. To make into splinters.

Dengŷn, tauogaidd, iddew­waidd. Rustick, inhumane, barbarous.

Denu. To entice.

Deol, dehol, alldudaeth, he­rwriaeth, alltudiaeth. Ba­nishment.

Deolwr, yr hwn sy 'n gwa­hardd ei wlâd i un arall. He that banisheth.

Deon, rhoddwr. A giver.

Deon), (Diacon), dengwriad, pen ar ddêg. A Dean.

Deoniaeth. A Deanary.

Deongl, dehenglu. To inter­pret.

Deor, cynnŷrch, magu cyw­ion. To hatch, to breed.

Deorrein, yr un a darren.

Der, del, cyndŷn. Dogged, churlish.

Dera, y ddera, Satan, diasol. The Devil.

Derbi, derfi, budd, elw, ynnill. Gain, profit.

Derllŷdd, derllyddu, dyr­llŷdd, dyrlleuŷdd, darllen­nŷdd, darllennwr. A Reader.

Derwen. An oak-tree.

Derwreinin, march-wreinin. A letter, a wring-worm.

Derwŷddon, gwŷr doethion, daroganwŷr. Wisemen, Pro­phets.

Derŷw, darfu. It is done.

Derŷnt, darfuant. They are pe­rished, they are done and end­ed.

Destl, destlus, glàn, dantei­ddiol. Clean, delicate.

Dethol, dewis, deffol. To choose, to elect.

Deubi, bûdd, elw, ennill. Gain.

Deubŷdd, fe fŷdd, fe ddaw. It will be, it will come to pass.

Deuddeg. Twelve.

Deuddegfed. Twelfth.

Deugain. Fourty.

[Page] Deugeinfed. Fourtieth.

Deune, lliw. A colour.

Deupo, dêlo, byddo. As it comes.

Dewaint, hanner nôs. Mid­night.

Dewin. A foreteller of things.

Dewinio. To foretell things.

Dewindab, dewindahaeth, de­windaeth. Prophecy, Divi­nation.

Dewiniaeth wŷneb. Physiog­nomy.

Dewis. To choose.

Dewr. Strong, bold, hardy.

Dewrder, dewredd. Valour, boldness, rashness.

DI.

DI. Without, not.

Diachar, anhŷgar, digâr, câs, anhawddgar. Not ami­able, odious.

Diachor, o faint canolig. Of a middle size or stature.

Diafl, diafol, diafwl, diawl, The devil.

Diafrddwl, heb ofal, heb dri­strwch. Without care or sor­row.

Dial. To revenge, to punish.

Dialedd, dialaeth. Vengeance, punishment.

Dialbren, prenddiodef. A gib­bet, a gallows.

Dialechdid, celfyddŷd ymre­symmu. The Art of Logick.

Dianaf, heb anaf, heb dwnn. Without maim or lameless, without blemish.

Diandlawd, helaethlawn, di­gonol. Full, abounding.

Diangc. To evade, to shun, to escape.

Diannod, yn ddioed, yn ddi­attreg, yn y man. Which is not delayed, presently, forth­with.

Diar, sŵn, trŵst, hefyd synio. A noise, to make a noise.

Diarchar, diofn. Without fear, fearless.

Diarchen, diarchenad, troed­noeth. Barefooted.

Diarchennu, tynnu esgidiau. To put off ones shoos.

Diareb, dihareb. A Proverb.

Diarebol, diharebol. Prover­bial.

Diarebu, Diharehu. To speak Proverbs.

Diaffordd, allan or ffordd. Out of the way.

Diargêl, anghuddiedig, eglur, Vnhiden, manifest.

Diargyffwr, diofnog. Nothing afraid, without fear, fearless.

Diargywedd, gwirion, difai, di euog. Innocent, blame­less.

Dias, dial, cospedigaeth. Re­venge, punishment.

Diaspad, sŵn, trŵst, dwndwr. A noise, a clamour.

Diaspedain, dolefain, croch­lefain. To shout very loud.

Diau, diammeu. Certain, assu­redly.

[Page] Diheurwŷdd, gwirionedd. Certainty., truth.

Diau, dŷdd, diwrnod. A day.

Dieuoedd, dyddiau. Days.

Dibaid, diorffwŷs. Continual, Incessant.

Diball, heb pallu. Never-failing.

Dibara, darfodedig, trangce­dig. Transitory, that which passeth away, short, not du­rable.

Diben, dibendod. An end, a conclusion.

Dibennu. To end, to conclude.

Dibl. Daggle.

Diblo. To dag or daggle.

Dible. The daggling or daggings of ones garment.

Diblygu, Dirwŷstro, egluro. To unfold, to make clear.

Diboen, hawdd. Without pains, easy.

Dibr., cyfrwŷ. A saddle.

Dibŷn. A steep place.

Dibynnu. To make steep.

Diccra. That eats but little, puny.

Dichell. Craft, cunning, a cun­ning trick.

Dichellgar. Crafty, full of tricks.

Dichlais, clais du. Black and blue as made by a stroke.

Dichlŷn, ymogelgar. Cautious, wary, also nimble.

Dichon, dichŷn, gallu. To be able.

Dichwant. Not greedy, not co­vetous.

Dichwêl, heb newidio, ang­hyfnewidiol. Without change, immutable.

Dichwen, dichwain, damwain, digwŷdd. Event, chance, ac­cident.

Didach, llechu, ymguddio. To lie in wait, to lie hid.

Didachwr, llechwr. A lurker, one lying in wait.

Didangc, aflonŷdd. Vnpeace­able.

Didawl, dibaid, didorr, dior­ffwŷs. Incessant, unwearied.

Didoli. To separate.

Diden. A breast, a pap, a dug.

Didoll. Free from toll.

Didràs, estron. Nothing a kin, nothing related.

Didres, segurllŷd. Idle, with­ont business.

Didro, bai, hefyd cam-gym­merŷd. An errour, also to mistake or err.

Didrŷf, bŷwoliaeth grefy­ddol. A Monastick life.

Didryfwr, meudwŷ, ancr, dŷn yn bŷw yn unig er mwŷn duwioldeb. An Hermit.

Didŷo, symmŷd, cymmeryd tŷ un oddi uwch ei benn. To take ones house from of his head, to remove.

Didudŷdd, gwneuthur uny alltud neu herwr. The mak­ing of one an exile.

Didŵyll. Without fraude.

Diddan. Plesant, merry.

[Page] Diddanu. To make merry, to divert.

Diddanwch. Mirth, diversion.

Diddarbod, diofal. Secure, im­provident.

Diddawl, diddoli, didoli, dy­doli. To separate.

Diddawr, diofal. Careless.

Diddig. pleased, contented, not angry.

Diddos. Free from rain, that keeps out rain.

Diddofi. To free or secure from rain.

Diddwŷn, dwŷn. To carry.

Diddyfnu. To wean.

Diddym, dim, diddeunŷdd. A thing of nothing, of no use.

Diddymmu, gwneuthur yn ddi ddeunŷdd. To abrogate, to abolish.

Diddŷsg. Illiterate, unlearned.

Diebyd, rhuthr. Violence.

Diechwng, diagos, pell. Afar off.

Diedfŷdd, diammeu. With­out doubt, questionless

Diedmig, heb anrhydedd. Without honour.

Diedlais, euog. Guilty.

Dieflig, diawledig, cythreulig. Devilish, possessed with a devil.

Dielw, gwael, diystŷr. Vile, base.

Dielwedd, dirmŷg, diystyr­wch. Contempt, baseness.

Dielwi, dirmygu. To despise, to vilifie.

Dielwig, dirmygus. Vile, con­temptible.

Diell, di-hŷll, hawddgar. Ami­able, lovely.

Diemmig, difychan. Not ve­ry small or little.

Dien, dihenŷdd, marwolaeth am ddyreidi. Death, Exe­cution.

Dien, diammau, hefyd di hên. Certain, manifest, also young or not old.

Dienbŷd, diogel, gwŷn-fŷd. Secure, without dànger, hap­piness.

Diennig, diymarbed. That will not spare.

Difa, difetha. To devour.

Difaedd, distrŷw, difrad, di­nistr. Devastation.

Difai. Blameless., faultless.

Difelo. To amend, to correct, to make faultless.

Difalldrain, dinistrio, (distry­wio). to waste, to destroy.

Difann, (pûr). Immaculate, pure.

Difannu, diflannu. To vanish away.

Difan, ofer, diffrwŷth, me­thiedig. Vain, fadeing, pe­rishing

Difanw, ofer, gwàg, hefyd di­ystyru. Vain, also to vilifie, to despise.

Difancoll, destriw. Perdition.

Difenwi, llasenwi. To revile, to raile, to taunt, to nickname.

[Page] Diferu. To distill, to drop down by little and little.

Diferiog. Distilling.

Difiau, ddŷdd-jou. Thursday.

Difiog, anwàr, an-nôf, gwŷllt. Vntamed, unbridled, wild.

Diflaen, pig gwauwffon neu arf arall. The point of a spear or another weapon.

Diflais, diogel. Safe, secure.

Diflan, methedig, palledig. Vanishing, fading.

Diflannu. To fade, to vanish.

Diflas. Tasteless, unsavoury.

Diflasu. To make unsavoury, to wax unsavoury.

Difrawd, difrod. Waste.

Difrod: To waste, to destroy.

Difrodus. Wasteful.

Difrif. Serious, in earnest.

Difrifo. To be made or become grave or serious.

Difrifwch. Vehemency.

Difro, herwr, alltud. An exile, a banished man or woman.

Difroedd, alltudaeth, her­wriaeth. Banishment.

Difwŷn. di-fûdd, di-ennill, diddeunŷdd. Unprofitable, of no use.

Difwŷn, iawn, bodlondeb. Sa­tisfaction.

Difwŷno. li-fuddio, diwŷno. To make a thing unprofitable, or of no use▪ to mar or spoil.

Difŷn, briwsŷn, briwsionŷn. A piece, a fragment, a crum.

Difynnio, torri 'n ddrylliau. To cut in pieces.

Difŷr, bŷrr, llawen. Short, also joyful, divertive.

Difyrru. To divert.

Difyrrwch. Mirth, rejoycing, divertion.

Difyfgi, terfŷsg, ciwed, cyn­nwrf, anrhefn. A tumult, a confusion.

Diffaith, drysni. A desart, a wilderness.

Diffaithio, anrheithio, destry­wio. To waste, to spoil.

Diffaith, drŵg. Vicious, vile, filthy, evil.

Differ, amddiffŷn. To de­fend.

Difflais, diogel. Safe, secure.

Diffoddi. To quench, to put out, to extinguish.

Diffrŷd, amddiffynu. To de­fend.

Diffreidiad, diffreidiawg, am­ddiffynnwr. A defender.

Diffwn, dyffwn, deuwn, down. Let us come.

Diffwÿn, amddiffynnu. To de­fend.

Diffwys, serth. Steepy, dange­rous to stand upon.

Diffÿdd, diffŷdd. An Infidel, faithless.

Diffŷg Want, penury. need.

Diffyggio. To lack or fail.

Diffŷn, amddiffynnu. To de­fend.

Diffŷrth, amddiffynnu. To de­fend.

Dig. Anger.

[Page] Digllon, digus. Angry.

Digter. Wrath, anger.

Digio. To wax angry.

Digarad, diymgeledd. For­saken, helpless.

Digardd, carcharor, caethŷdd. Captive, bound.

Digasog, casedig. Hated.

Digennu, tynnu cenn oddiar bysgod. To scale fish.

Digibo. To shell, to take off the husks.

Diglist, màth ar glai. A kind of clay used for morter.

Digon, Enough.

Digoni. To satisfy, to do enough.

Digonol. Sufficient, full.

Dignoldeb, digonolrhwŷdd. Sufficiency.

Digoniant, nerth, cadernid. Power, valour.

Digraid, llôsg. A burning.

Digrain, cam-gymmeriad. A mistake, an errour.

Digrawn, crawn. Corruption.

Digronni, crowni, Cronni. To corrupt, to rise to a head.

Digreifiant, trugarog. Mer­cifull.

Digrif. Pleasant, merry, wittily.

Digrifwch. Merry words, mirth.

Digroeni, blingo. to flea.

Digryd, di ofn, di arswŷd. Without fear, undaunted.

Digwl, difai. Inculpable, blame­less.

Digwŷdd, digwŷddiad. An accident, an event.

Digwŷddo. To happen, to fall out.

Digyflŷdd, rhŷdd oddiwrth bôb rhwŷstr. Free from hin­derance.

Dihafarch. Powerful, strong.

Dihareb. A Proverb.

Dihatru, dinoethi. To spoil, to strip naked.

Diheddawg, aflonŷdd. Impla­cable, unquiet.

Dihenŷdd, diwedd, diben, llam ddrŵg. Death, fate, end, ex­ecution.

Dihenyddu, rhoddi i farwo­laeth. To put to death, to ex­ecute.

Dihenyddwr, crogwr. A hang­man, an executioner.

Diheuro, cyfiawnhau ei hun. To clear ones self.

Dihewŷd, tuedd meddwl, e­wŷllŷs. The affection, desire, devotion.

Dihewydus, duwiol, myfyriol. Devout, studious.

Dihinedd, cafod, temhestl. A showre, a tempest.

Dihir, diriaid. Wicked, dishonest.

Dihiren, dihirog. A wicked woman, an ill female.

Dihirwch. Wickedness, evil.

Dinirŷn. A knave, a villain, a rogue.

Dihoeni. To wither as a flower, to abate in courage.

Dihort, difrycheulŷd. Un­spotted.

Dihuno. To awaken.

Dil mêl. A honey-comb.

Dilachar, gwrymmus, calon­nog. Stout, couragious, un­daunted.

Dilain, dilaith. Dry, not moist.

Dilechtid, celfyddŷd ymre­symmu. The Art of Logick.

Diledach, diledrŷw, Brein­iol, bonheddig, ardderchog. Noble.

Diledles, llais neu ymadrodd eglur ddilediaeth. A clear perfect voice or language with­out Barbarism.

Dileddf, yn uniawn. Directly.

Diledtŷb, diamn eu Void of su­spition or supposition.

Dilêu, dinistrio, difetha. To blot out, to destroy.

Dilin, coethi, curo tan fwr­thwl. To trace or beat with a hammer.

Diluw, llif mawr, cenllif, gw­eilgif. Deluge or great flood, Noah's flood.

Dilwfr, dilwrf, gwrol, di­ddîog. Valiant, not sluggish.

Dilŷn, calŷn. To pursue, to fol­low, ensuing, to insist

Dilŷs, diammeu, siccr. Cer­tain, sure.

Dilysiant, dinam. Without ex­ception.

Dilysu, cymmerŷd, derbŷn. To accept.

Dilysrwŷdd, siccrwŷdd, dio­gelwch. Certainty, security.

Dilŷth, na aller ei wrthod, cymmeradwy. Not to be re­fused, acceptable, current.

Dill, plŷg, crychni, hefŷd dull. A fold, a wrinkle, also a form or fashion.

Dillad. Clothes.

Dilladu. To clothe.

Dillwng, gillwng. To let go, to redeem.

Dillŷn, taclus▪ trefnus. Neat, trimm'd.

Dim. Nothing.

Dimmai. A half-penny.

Din, dinas: (Siti). A City.

Dinam. Without exception.

Dinamhedd, siccrwŷdd. Cer­tainty.

Dinas (Siti): A City.

Dinasfraint, awdurdod dinas. The Charter or Liberty of a City.

Dinasig, dinasaidd, a berthyno i ddinas. Pertaining to a City.

Dinaswr, dinesŷdd, gŵr o ddinas. A Citizen.

Dinboeth, math ar aderŷn. A bird called a Red-tayl.

Dincod, dincodŷn. The cores of an apple or pear, &c.

Dincod ar ddannedd. When the teeth are set an edge.

Dinerth, gwan. Impotent, weak.

Dinêu, tywallt allan. To pour out.

Dinidr, yn ddiaros, yn y man. Without delay, presently.

Dinwŷf. Discourage.

[Page] Dinystr. Destruction.

Dinystrio. To destroy.

Diod. Drink.

Diotta. To tipple or drink often, to beg drink, also to feed or supply with drink.

Diottŷ, tŷ cwiw. An Ale­house.

Diowdlestr, ffiol yfed. A drink­ing-cup.

Diod, diosg. To put off, to strip, or undress.

Dioddef. To suffer, to endure.

Dioddefaint. Suffering, endu­ring.

Dioddefgar. Patient.

Dioddefgarwch. Patience.

Dioddeu, goddeu, amcan, brŷd. A purpose or intent.

Dioer, siccrŷdd, dinam. Cer­tainly, without doubt.

Diofal. Negligent, careless.

Diofalwch. Negligence, care­lessness.

Diofrŷd, diowrŷd, llŵ. Re­nouncing, for swearing, a vow.

Diofrydu, rhoddi diowrŷd, ymwrthod. To abjure, to re­nounce.

Diog. Slothful, lazy.

Diogi. To grow lazy.

Diogi. Laziness.

Diogel, cadarn, disiomgar, siccr, cadwedig. Safe, se­cure, firm.

Diogelu, gwneuthur yn gad­arn. To make safe or secure.

Diogelwch, cadernid, diofal­wch. Security, caution.

Dioheb, diatteb, nad ellir ei atteb. Unanswerable.

Diohir, yn ddi ymaros. Without delay.

Diol, ôl. A track, a path.

Diolaith, lladdfa. A slaughter.

Diolch, diolwch. Thanksgi­ving.

Diolch. To give thanks.

Diolchgar, diolchus. Thankful.

Diolchgarwch. Gratitude, thanksgiving.

Diosg, ymddiosg. To put off ones clothes, to undress, to strip naked.

Diotta. To tipple.

Diowrŷd. For swearing, a vow.

Di phwys, lle serth, lle dyrŷs. A precipice, a downfall.

Dir, siccr, angenrhaid. Cer­tain, necessary.

Dirio, anghenu, gwasgu ar, pwyso ar, cymmell. To necessi­tate, to compell, to press, to urge.

Diriawr, cymmellwr, treisiwr, un yn pwyso'n galed. A con­strainer, one that presseth hard.

Diriaid. Wicked, of an evil life.

Direidi. Wickedness, lewdness, noughtiness.

Diras, dyrras. Graceless.

Dirdra, y camwedd mwŷaf. The highest injury.

Dirfawr, mawr iawn. Very great.

Dirgel. Hidden, secret.

[Page] Dirgelu, celu, cuddio. To hide, to conceal.

Dirgeledd, dirgelwch. A se­cret, a mystery.

Dirisglo. To pill or bark a tree.

Dirmŷg, gogan, diystyrwch. Contempt, despight, disparage­ment.

Dirmygu, goganu. To despise, to slander, to disparage.

Dirnad, deall, dwyn ar ddeall. To expound, to interpret, to understand, to unfold.

Dirper, dyleu. To owe, to de­serve.

Dirprwŷo, cyflawni yr hyn sŷ 'n eisiau. To supply the place of another.

Dirwest, ymprŷd. Abstinence, a fast.

Dirwestu, ymprydio. To ab­stain from meat, to fast.

Dirwŷ, trêth, (fforffet), (ffein). A Fine, a Penalty, a For­feiture.

Dirwŷo, trethu, (ffeinio). To impose a Fine.

Dirrwŷn. To wind up.

Dîs. A dye.

Disalw, di sâl. Valuable.

Disas, sal, dibrîs, gwael. Vile, base.

Disathr. Vntrodden.

Disberod, rhodienna, cyfeili­orni. To go astray, to wander.

Disbinio, (yspwŷlio). To spoil.

Disbur, amhûr. Impure.

Disbwŷll, synnwŷr, pwŷll. Discretion, prudence.

Disbwŷllo, gwneuthur yn ddoeth, iachâu. To make wise, to heal.

Disbyddu, gwâghâu. To eva­cuate, to make empty.

Diserth, diffaethwch, drysni. Desart, wilderness.

Disgammar, ar wasgar, ar chwâl. Dispersed, scattered.

Disgar, câs. Hated.

Disgethrin, llŷm, garw. Rough, sharp, harsh.

Disglair. Bright, shining, clear, glittering.

Disgleirio. To shine, to glitter.

Disgogan, drogan, daroganu, (prophwŷdo). To divine, to prophecsie.

Disgoganaf, daroganaf. I will prophesie or foretell.

Disgreth, bloedd, bonllef. rhuad. An out-cry, a shout, a roaring.

Disgriaw, llefain, dolefain, wŷlo. To exclaim, to make a noise, to weep.

Disgybl, yr hwn a ddysgo ys­golheigtod. A disciple.

Disgyfrith, llŷm, tost, creulon. Austere, fierce cruel.

Disgŷn. To come down, to de­scend.

Disgynfa. A descent.

Disgŷr, gŷr. A drove.

Disgyrnu dannedd, ysgyrnygu dannedd. To grin with the teeth.

Disgywen, amlwg, eglur. Ma­vifest, clear.

[Page] Dismythu, diflannu, difannu. To vanish.

Disôn, distaw. Silent.

Dispaidd, a so wedi ei ddis­baddu. That which is gelded.

Dispaddu. To geld.

Diffudd, wedi suddo neu fo­ddi. Sunk, drowned.

Distadl. sâl, diystyrus. Vile, con­temptible.

Distain, (ystiwart). A Steward, a ruler or governour, a cap­tain of a guard.

Distaw. Silent, soletary.

Distewi, distawu, tewi. To si­lent.

Distawrwŷdd. Silence, tran­quillity.

Distell, dafn, defnŷn. A drop.

Distreulio, treulio, gwar­rio. To waste, to consume, to spend.

Distrewi, tisio yn aml. To sneeze often.

Distrawch, (snwff). A snush.

Distrych, ewŷn, trochion. scum, lather, froth.

Distrŷw, dinistr. Destruction.

Distrywio, dinistrio. To destroy.

Distŷll, llanw neu drai 'r môr. The flood or ebb of the sea, also a distilling.

Distyllio, desnynnu. To fall by drops, to distill.

Diswŷdd, heb swŷdd. Pri­vate, without an office or im­ployment.

Diswŷddo, troi un allan o'i swŷdd. To take away ones authority, to put one out of his Office.

Disyfŷd, diswtta. Sudden.

Disymmŷd, Safadwŷ. Immo­veable, firm, stable.

Disymmwth. Sudden.

Disŷrch, diserch. without affe­ction.

Ditriwr, di dryfŵr, meudwŷ, gŵr crefyddol. A Religious man, an Hermit.

Diwad. Unhidden, openly, that cannot be denied.

Diwadnu. To supplant, to trip up ones heels.

Diwahan. Inseparable.

Diwair, dibalog, dilwgr. Chast, honest.

Diwerirdeb, glendid y corph. Chastity.

Diwall, digonol. Abounding, wanting nothing.

Diwallu, digoni. To satisfie.

Diwallrwŷdd, digonedd. Plen­ty, abundance, competency.

Diwallttain, difalltrain, di­frodi. To waste, or consume.

Diwanfa, cyfeiliorni, gwneu­thur ar fai. To go astray, to err.

Diwedd. An end.

Diweddaf. The last, latest.

Diweddar. Late, lately.

Diweddu. To end, to conclude.

Diwedŷdd, diwedd dŷdd. The evening.

Diwellig, angen, eisien. Want, indigence.

Diwestl, llettŷ. A lodging.

[Page] Diŵg, diguchiog, yn gwenu. Without frowns, smiling.

Diwraidd, heb wraidd. Extir­pation, without root.

Diwreiddio. To pull up by the roots, to destroy.

Diwrnod, diwarnod. A day.

Diwŷd. Diligent.

Diwŷdrwŷdd. Diligence.

Diwŷg, difai. Faultless, with­out faults.

Diwŷgio. To make better, to amend.

Diwŷg, gwisg, dillad. Habit, clothing.

Diwŷll, diwyllio, addoli, hefyd aredig. To worship, also to till or plow.

Diwyllio duw, addoli duw. To worship God.

Diwyllio tîr, llafurio 'r ddaiar. To till the earth.

Diwŷll, addoliad. Worship.

Diwylliawdr, addolwr. A wor­shipper.

Diwŷn, difwŷn, iawn, bod­londeb. Satisfaction.

Diymgêl, heb-guddio. Vn­hidden.

Diymsathr, heb sathru. Not trodden.

Diymwad, siccr, amlwg. Sure, manifest, which cannot be de­nied.

Diystŷr. Contemptible, inconsi­derable.

Diystyru. To despise.

Diystyrwch. Contempt, vileness.

DL.

DLêd, dylêd. Duty, debt.

DO.

DO. Yes, yea.

Dô, Tô. A thatch.

Dodi, rhoddi. To give, to put or set.

Dodrefn. Houshold stuff.

Dodwŷ. To lay eggs.

Doddoedd, fe ddaetheu. He had come.

Doddyw, daeth. He came, she came.

Doe. Yesterday.

Doeth. Wise, prudent.

Doethder, Doethineb, syn­wŷr. Wisdom.

Dôf. Tame, also I will come.

Dofi. To tame.

Dofraeth, dofreth trêth y pennau, taliad penn. Pole­money.

Dofŷdd, dofwr. A tamer.

Doffr, dist. The beam of a build­ing.

Dogn. (Tasg), (Lwfiad). A task, an allowance, commons.

Dognedd, (mesur). rhŷw (fe­sur), rhŷw faint. A measure, a quantity.

Dogni, (mesuro), (tasgu). To measure, to task.

Dôl, dôldîr. Meadow or pasture-ground.

Dôl, dolen. A bow or ring.

Dolennu, dolyftŷmmu. To bend, bow, or wind round.

[Page] Dolef, bloedd, gwaedd. A cla­morous noise, an out-cry, a shout.

Dolefain, bloeddio. To cry out, to bawl.

Dolur. Disease, sickness, ach, grief, pain.

Dolurio. To ach.

Donwŷ, donnio, cynhysga­eddu, rhoddi, rhoi. To en­dow, to give or bestow.

Doniau, rhoddiadau. Gifts.

Dôr, drŵs. A door.

Dorwn, dawr, cymmwys ŷw, gweddaidd ŷw. It behooves.

Dôs, defnŷn. A drop of any li­quid thing.

Diddos, diddefni. That drop­peth not, which leaketh not.

Dossawg, defnnynnog. Drop­ping.

Dosparth, gwahaniaeth, he­fŷd synwŷr. Divisson, di­stinction, also discretion.

Dosparthu, gwhanu, rhannu, hefŷd deall. To divide, to part, also to discern.

Dosparthus, synhwŷrol. Pru­dent, discreet.

Dothŷw, daeth. He came, it came, she came.

Dowŷdd, esgoriad ar blant. The travel or labour of women in childbed.

Dowŷddu, esgor ar blant. To travel of childs birth, to be in labour.

DR.

DRa, tra. While, until, be­yond, above.

Drach, oddiwrth. From.

Drachefn, drachgefn. Again.

Draen, draenen. A thorn, a thorn-tree.

Draenllwŷn, dreinllwŷn, perth o ddrain. A bush of thorns.

Draen-blû, mân-blu Down-feathers.

Draenog. A hedge hog, an urchin.

Dragio), rhwŷgo, dryllio. To tear in piecs.

Dragiog, drylliog, candryll. Torn.

Draig). A dragon.

Drannoeth. To morrow says Dr. Davies, but now taken for three days hence.

Drefa). A threave or 24. sheaves of corn.

Drel, drelyn. delff. A clown.

Drem, tremmiad, golygiad. The eye-sight, also an Aspect.

Dreng. Froward, peevish, surly, churlish.

Drewi. A stink, also to stink.

Drewiant, dŷn gwael. A base or sorry fellow.

Dringc, dring. Climbing.

Dringo. To climb.

Dringhedŷdd, dringwr. A climber.

Drûd. Dear.

Drûd, dewr. Valiant, strong.

Drudaniaeth. Dearth, also va­lour, boldness.

[Page] Drudwŷ, drudwen, yderŷn y drudwŷ. A bird called a Starling or Stare.

Drŵg. Evil, wicked, bad.

Drygioni. Naughtiness, wicked­ness, badness.

Drygchwant, anlladrwŷdd. Lust, concupiscence.

Dryglam. Mishap, misfortune, an ill end, unnatural death.

Drygnaws. Frowardness, also an evil constitution of body.

Drygnawsus. Morose, froward, ill-natured, disingenious.

Drygwŷnt. A stink, a noisom air.

Drygyrserth, galaruad, alaeth. Lamenting, mourning.

Drygyrserthu, galaru. To la­ment, to mourn.

Drŵs. A door.

Drysor, (porthor). A door­keeper, a porter.

Drwŷ. Through.

Drŷch. A looking-glass.

Drychiolaeth, gwàg-ysgrŷd. A phantasie, a vision.

Drylwŷn, buan, parod. Quick, ready, expedite.

Drŷll, darn. A piece or part.

Dryllio. To tear, to cut in pieces.

Drylliog. Torn, rent, cut to pieces.

Dryntol, dyrntol, dyrnddôl, dôl ddwrn, drantol. The handle of a cup or flagon, &c.

Drysi, mieri, drysni. Bryers, brambles.

Drythŷll, trythŷll, anllad. Leacherous, lustful.

Drythyllwch, trythyllwch, an­lladrwŷdd. Leachery, lust.

Drŷw. A bird called a Wren.

DU.

Dû. Black.

Dû, (lngc). Ink.

Dûo. To blacken, also to grow black.

Dûedd, tywŷllwch. Blackness, darkness.

Du ddraenen. A black thorn.

Dûeg, cleddys bleddŷn, y cleddyf biswail. The milt, the spleen.

Dûg, (duwc). A Duke.

Dul, ffat, dyrnod. A stroke, a blow.

Dulas. Skie-coloured.

Dulwŷd. Dusky.

Dull, môdd, ystum, sut. Form, fashion.

Dullio, mathu, ystummio. To form, to fashion.

Duno, dyuno, cyttruno. To ac­cord, to agree.

Dûr. Steel.

Durio. To edge with steel.

Durawd, o ddur. Of steel.

Dursing, creulon, caled fel dûr. Austere, hard like steel.

Durŷn, turs. A birds bill, a snout.

Duw. God.

Duwies. A Goddess.

Duwdod. A Deity.

Duwiol. Godly.

[Page] Duwioldeb, dwiolder. God­liness.

DW.

DWhl). Two-fold, double.

Dwbled). A doublet.

Dwbler, desgil fawr, cawg. A great platter, a charger, a bason.

Dwblu), (dyblu). To double.

Dwfn. Deep.

Dyfnder. Depth.

Dwfr, dŵr. Water.

Dyfrgi. An otter.

Dyfrgymlawdd, edrŷch Blawdd.

Dwfr-iàr. A sea fowl, a fen­duck.

Dyfrlle, lle'rhedô dŵr. The channel of a river.

Dyfrllyd. Waterish, moist.

Dwl). Slow, dull.

Dwnn, lliw rhŷdd tywŷll. Somewhat brown, duskish, swar­thy.

Dŵr. Water.

Dwrdd, trwst, sŵn. A noise, a stir.

Dwrn. A fist.

Dyrnaid, llonaid llaw. A handful.

Dyrnod. A box or blow with the fist, a stroke.

Dyrnfol, menig. Gloves.

Dwsel, pistŷll, (ffowset). A spout, a water-cock, a tap.

Dwsmel, màth ar offerŷn cerdd. A dulcimer.

Dwŷ. Two females.

Dwŷfol, dwŷwol, duwiol: Devout, godly.

Dwŷfolder, dwŷwolder, Du­wiolder. Devotion, godli­ness.

Dwŷliw, dwŷlŷw, dwŷ blaid. Two partys.

Dwŷn. To carry, to bear, also to steal.

Dwŷnfŷg, yn dwŷn anrhy­dedd. Bearing honour.

Dwŷre, cyfodi, esmwytho, es­mwythau. To rise, to ease.

Dwŷreawr, dringhedŷdd, neu un yn dringo. A climber.

Dwŷrain. The east.

Dwyrein wŷnt. The east-wind.

Dwŷs. Heavy, pressed.

Dwŷso. To press.

Dwysder. Weightiness, heavi­ness, also gravity.

DY.

DY. Thy, thine.

Dyad, ymddygiad. Be­haviour.

Dyall, deall. Vnderstanding.

Dyallgar, deallgar. Wise, in­telligent.

Dyallgarwch, deallgarwch, dealldwriaeth. Understand­ing.

Dyar, trwst, sŵn. A noise, a stir.

Dybi, bi, fe fŷdd. It will come to pass.

Dyblŷg. A fold, a wrinkle.

Dyblygu. To fold together.

Dyborthi, dwyn, dioddef, [Page] cynnal. To carry, to bear.

Dybrunawg, dybrynawg, go­brwŷol, haeddawl. Meri­torious.

Dybrŷd, afluniaidd, gwrthyn. Deformed, ugly.

Dybu, daeth. He came, it came, she came.

Dybuam, daetham, daethom. We came.

Dybŷdd, bŷdd. It will be, it will come to pass.

Dychan, gogan-gerdd. A Sa­tyre, an Invective Poem, a carping Song.

Dychanu. To revile in Verse.

Dychlammu, llammu, cyrch­neitio. To leap, to jump, to pant.

Dychlud, cludo ynghŷd, yfed. To bear or carry together, to convey, also to drink.

Dychludedd, yfed ynghŷd, cŷd-yfed. Comportation or drinking together.

Dychrain, syrthio ar wŷneb. To prostrate, to do homage.

Dychrêu, cogor, creu fel bràn. To croake like a crow.

Dychrŷn, dychry ndod, osn. Fear, trembling, horrour.

Dychrysio, crysio, brysio. To make haste, to hasten.

Dychwedl, chwedl▪ A tale a report.

Dychwelŷd, troiynèl. To turn back. to return.

Dychyfarfod, ymgyfarfod. To meet with

Dychyfŷd, fe gyfŷd. He shal rise, he will rise.

Dychfrŷ, a gynhyrfo. The may or shall move.

Dychymmell, gwasgu, cym­mal. To press, to compel or force.

Dychymmŷg. A Riddle, a hard Question.

Dychymmusg, cymmysgu. To mingle or mix together.

Dychynnau, cynneu. To kindle, to light.

Dychyrch, ymgŷrch, rhuthr. An assault, a violence.

Dychrynu. To make afraid.

Dyd, mae ef yn dyfod, He cometh.

Dŷdd. A day.

Dyddio, gwneuthur tangne­fedd. To agree, to compose a difference.

Dyddiwr, cylafareddwr, he­ddychwr. An Arbitratour, a peace-maker.

Dŷdd-brawd. dŷdd y farn. The day of Judgment, Dooms day.

Dŷdd pennod, dŷdd (pwŷnt­iedig). An appointed day.

Dyddelwi, glasu, amliwio. To wax pale.

Dydderbi, bŷdd. It will be.

Dyddfu, diffygio, pallu. To lack or fail.

Dyddoddŷw, doddŷw, daeth ef. He came.

Dyddwŷn, cludo, cowain. To carry.

[Page] Dyddwyrein, codi, cwnnu. To rise.

Dyddŷm, dyddymmu, dielwi, gwneuthur, yn ddiddeu­nŷdd. To repeal, to disannul to abolish.

Dyfal. Diligent, careful.

Dyfalwch. Diligence, careful­ness.

Dyfal neu llasenw. A Nick-name.

Dyfal neu ddychymŷg. A Rid­dle.

Dyfalu neu lasenwi. To mis­cal or nick-name.

Dyfalu neu ddychymmygu. To conjecture or guess at.

Dyflôen darn, dellten. A piece, a splinter.

Dyfnu, sugno allan. To suck or draw out.

Dyfnad, un yn sugno. A sucker.

Dyfod. To come.

Dyfodiad A coming.

Dyfr, dwfr, dŵr. Water.

Dyfriâr, dwfriar, hwŷad wŷllt. A fen-duck, a wild-duck.

Dyfrŷd, anhyfrŷd. Vnpleasant.

Dyfrydedd, dyfrydwch, anhy­frydwch, hefŷd hiraeth. Vn­pleasant, also longing.

Dyfrydio, brydio, tywŷmno. To warm, to heat.

Dyfrŷs, brŷs. Haste, speed.

Dyfrysio, bryssio, pryssuro. To make haste.

Dyfu, dywu, daeth. came.

Dyfŷdd, tyred, dos. Come, go.

Dyfyddi, deui, doi, cei ddyfod. Thou shalt come.

Dyfwŷo, amlhau, mwŷhau. To multiply.

Dyfŷn, rhybŷdd i ddyfod yn dŷst. A Summon.

Dyfŷnwallaw, dyfnallaw, rhy­bŷddio i dystiolaethu. To summon.

Dyfŷr, difŷr, difir. Pleasant, delightsom, jocund, merry.

Dyfyrru. To make sport, to make merry, to make deligtsom.

Dyfysgu, terfŷsg, anrhefn, cymmŷsg. A tumult, con­fusion.

Dyffo, deuo, delo. May or can come.

Dyffont, dônt. They shall come.

Dyffestin, dyfodiad. A coming.

Dyfforddi, dyphorddi, ymddi­ffŷn. To defend.

Dyffrŷd, diffrŷd, amddiffŷn. To defend.

Dyffrŷn. A valley.

Dyffryndir, tîr dyffryn. Val­ley-ground.

Dyffwn, deuwn, down. Let us come, we will come.

Dygludo, dwyn ynghŷd. To bring together.

Dyglŷw, clŷw. Hark thou, hear thou.

Dygn, dygŷn. Severe. in great measure.

Dygnedd, tostedd, caethiwed. Sorrow, anguish▪

[Page] Dygnu, trallodi, Cystuddio. To trouble, to afflict.

Dygosel, dichellion. Snares.

Dygrynhoi, crynhoi. To com­pact.

Dygyfor, cyffro, rhuad dyfro­edd. A tumult, the noise of waters.

Dygymmod. Agree with.

Dyhaedd, cyrrhaedd, cyrhae­ddŷd. To reach.

Dyhedd, heddwch. Peace, truce.

Dyhêu, dyhêad. To pant, to blow, to throb.

Dyhinedd, dryccin. A tempest, a storm.

Dyhiryn. A wicked fellow.

Dyhuddo. To pacifie, to silence.

Dyhuddiant, dyhŷddiad. A pacifying, pleasing, qualify­ing.

Dyhuddai, un yn dyhaddo. A pacifier.

Dyhynt, hynt, siwrneu. A jour­ney.

Dyhysbyddu, disbyddu, gw­aghâu. To evacuate or make empty.

Dylaith, dolen. A bow or ring.

Dylaith, angeu, marwolaeth. Death.

Dylan, môr. A sea.

Dyle, edrŷch Tyle.

Dylêd, dled. A duty, debt.

Dylu, dylâu, dleu. To owe.

Dyledog, breiniol, Urddas­rŷw. Noble, Generous, a Peer, Imperial.

Dyledogion, pennaethiaid. Peers, Nobles, Supreams.

Dyledowgrwŷdd, bonedd, bo­neddigrwŷdd. Nobility, ge­nerosity.

Dyledowgrŷw, bonheddig. Noble, of Noble stock.

Dyli, cyflwr y corph. The habit of the body.

Dylif, ystof. A weaver's woof.

Dylifo. The warping of a web, also to warp a web, to rid through the bands.

Dylifo neu llifo. To flow.

Dylofŷn, dylŵf, dyrnaid, cu­dŷn o wlân. A handful, a lock of wool.

Dyludo, erlid, calyn yn gloss. To follow hard, to pursue.

Dylyfu gên. To gape, to yawn.

Dylŷsg, aml deimlo. Often handling.

Dylusg, carthion, bŷdreddi. Filth or off scouring, also the common-sewer.

Dylyn, dilyn. To follow after, to pursue.

Dylu, dyleu. To owe, to be in debt.

Dylluan, tylluan. An owl.

Dym, dim. Nothing.

Dymbi, bydd. It shall be, it will he.

Dymddwŷn, ymddwŷn. To be­have one self.

Dymuno, damuno. To request, to desire.

Dŷn. A man.

[Page] Dynion. Men.

Dynionach, dynion gwael. Men of no regard.

Dyna, wele, yna. Behold, there.

Dyno, dynan, corr. A little dwarf, one of no reputation.

Dyndawd, dyndid, dynoliaeth. Humanity.

Dynol, dyniadawl. Humane.

Dynadl, dynad, danadl poe­thion. Nettles.

Dynessu, dynessau, nessu. To aproach, to draw near.

Dyniewed. A steer.

Dynoethi, dinoethi, noethi. To make bare or naked.

Dynwared. To imitate, to mock.

Dyphorthi, porthi. To feed or supply with.

Dyrain, chwenychu. To lust, to covet.

Dyraith, diffrwŷth. Without strength, weak.

Dyrannu, rhannu. To part, to divide.

Dyrawr, anllad. Lascivious.

Dyrchafu, myned i fynu. To ascend.

Dyrchafad, dyrchafael, dyr­chafiad, mynediad i fynu. Ascension

Dyre, dyred, tyred ymma. Come thou hither.

Dyre, anlladrwŷdd Lust, leachery.

Dyrllyddd, derllŷdd, darlle­nŷdd, darllenwr. A Reader.

Dyrnaid, llonaid llaw. A hand­full.

Dyrnfol, dyrnfyl, menig. Gloves, mittens.

Dyrnod. A blow, a stroke

Dyrnu. To thrash.

Dyrnwr. A thrasher.

Dyrras, diried, drygionus. Wicked, naughty.

Dyrraswch, dyreidi, drygioni. Mischief, wickedness.

Dyrru, gyrru. To send.

Dyrrwŷf, dyrwŷf, rwy 'n nes­sâu. I approach or draw near.

Dyrŷdd, rhŷdd, efe a rŷdd. He will give.

Dyrŷs. Intricate, perplexed, in­tangled.

Dyrysi, dyryswch, drysni. In­trication.

Dyrysu, drysu, rhwystro. To intangle, to incumber.

Dysg, dysgeidiaeth. Learning.

Dysgu. To teach, to learn.

Dysgawdr. A teacher, a Doctor.

Dysgammar, disgammar, ar wasgar. Diffused, spread a­broad.

Dysgl, desgil. A dish, a platter.

Dysgogan, darogan, prophwŷ­doliaeth. An Oracle, a Pro­phecy, an Augury

Dysgwedwn, dysgwŷddwn, gwŷddwn. I knew.

Dysgweinid, hwy a weiniasant. They served or ministred.

Dysgwrtheb, atteb. To answer.

[Page] Dyspaddu. To geld.

Dyspaid, peidiad. Acessation, an intermission.

Dyspeidio, peidio. To cease, to intermit.

Dystreulio. To wrench.

Dyuno, duno, cydtuno. To consent, to agree.

Dyundeb, dundeb, cydtundeb. Consent, unity, concord.

Dywal, creulon. Cruel, fierce.

Dywallaw, Tywallt. To pour, to pour cut.

Dywedŷd. To say, to speak.

Dyweddi. A Contract or be­troathing of a Man and Wo­man before full Marriage.

Dyweddio. To give in Mar­riage.

Dywelling, diwall; heb eisieu dim. Abounding, wanting nothing.

Dywenŷdd, llywenŷdd. De­light, pleasure.

Dywod, Dyfod. To come.

Dywrthred. Gwrthred. My­nediad yn ôl. A Retrogra­dation, or going backward.

Dywu, dyfu, daeth. He came.

Dywŷdd, dywŷddu, edrych dowŷdd.

Dywŷg, gwellhâd. Amending.

Dywygio, gwellhau. To amend.

Dywŷlliaw, edrŷch diwŷll.

Dywynnŷg, llewyrchu, ym­ddangos. To shine, to appear.

EB.

EAng, eheng. Wide, large, ample; also free.

Eb, ebŷr. Said, saith.

Ebach, cilfach. A Straight, a Haven, an Angle or corner.

Eban, aban, rhyfel. War, Fight­ing.

Ebargosi, anghosio. To for­get.

Ebediw, edrych Obediw.

Ebill. An augre, wimble or piercer; also the pin of a harp or lute.

Eblliio. To hore a hole with an augre.

Ebod, ebodn, baw cyffylau. Horse-dung.

Ebodni, esmwytho 'r corph. To discharge or exonerate the belly.

Ebol. A colt.

Eboles. A filly.

Ebolŷdd, yrowan, yn fŷan. Even now, by and by, forth­with.

Ebran, (Profant), bwyd cyffy­lad. Provender, horse-meat.

Ebrwŷdd, bŷan. Swift, sudden­ly, in haste.

Ebrwŷddo, bryssio. To hasten.

Ebryfygu, anghofio. To for­get.

Ebrwch, ychenaid. A sigh, a grean.

Ebŷr, aberoedd. Little brooks.

Ebystŷl (Apostolion). Apostles.

ECH.

EChdoe. The day before ye­sterday.

Echdywynnu, echdywynnygu, tywŷnnu. To shine, to glitter.

Echdywynnedig, disglaer, ty­wŷnnedig. Bright, shining, glittering.

Echel, extro. An axle-tree, the North and South Poles, the Meridian line.

Echen, achen, cenedl, pobol. A Nation or People.

Eching, cyfing. Narrow.

Echlys, echlvsŷr, achlysŷr, a­chos. A cause or occasion.

Echrŷn, crynfa. A trembling fear, horrour.

Echrŷs, niweid, (Anltap.) Harm, hurt, misfortune.

Echrys-haint, adwŷth. A blast­ing, or benumming.

Echudd, yn guddiedig. In se­cret, hidden.

Echur, Clefyd. A disease.

Echwng, wng, yn agos, tuagat. Near, towards:

Echyngu, nessu. To draw near.

Echwŷdd, hwŷr, tua 'r hwŷr. Late in the evening.

Echwŷn, nechwŷn, benthig. Borrowed, that which is hor­rowed or lent.

Echwŷra, benthyccio. To borrow.

Echwŷrth, lledechwyrth, yn­fŷd, anwŷbodol. Foolish, rude, doting.

Echŷng, cyfing. Narrow, straight.

ED.

Edau. Thread.

Edfrŷd, rhoddi i fymr, rhoddi heibio, rhoddi yn ol. To render or yield up; also re­stauration.

Edgy [...]aeth, tristwch, trymder, galar. Sorrow, heavìness; la­menting.

Edif, edifar. Penitent.

Edifaru. To repent.

Edifeiriol. Penitent.

Edifelrwch. Penitence.

Edlaes, llaes. Deep towards the ground, long downward.

Edlid, cynfigen. Malice.

Edling, brenhinawl heppil neu deulu. A Royal off-spring or generation.

Edliw, lliwied, gorafŷn. To upbraid.

Edlynu, diwŷno. To spat, slab­ber or soile.

Edlŷm, llŷmm. Sharp-edged, also severe, rigid.

Edmŷg, urddas, clôd. Honour, glory.

Edmygu, urddasu, clodfori. To honour, to praise, to glo­rifie.

Edn, aderŷn. A bird, a fowl.

Eddn, eddnetaer, adarŵr. A fowler.

Ednain, ednaint, adar. Birds.

Ednogŷn, gwybedŷn. A gnat, a flie.

[Page] Ednŷdd, pôst llidiart. The post of a gate.

Edrifaw, edrifo, rhifo. To number.

Edrin, trin. Exercise, work, pains also Battle, also to dress, attend, order or look after.

Edrinaw, trino, gweithio, ym­ladd. To work, to exercise; also to fight.

Edrybedd, edrybod, hanes. History.

Edrŷch. See thou, behold thou, also to behold, to look.

Edryd, edrŷf, rhŷw, cenedl. A Stock or Family, Kindred.

Edrydd, adroddwr, un a adro­ddo achos. He that declareth a cause.

Edryfedd, digonoldeb. Abun­dance, competency, enough.

Edrywan, edrywant, trywa­nu, brathu trwodd, rhedeg trwodd. To bore or pierce through, to stab.

Edrywedd, tryedd, ôlrheniad. A scent, a trace of track.

Edwi, pallu, methu. To lan­guish, to was faint or feeble.

Edwin, pall, methiant. Faint or feeble, lean, poor.

Edwino, methu, llesghau, pa­llu. To pine away or languish.

Eddeifniad, un yn sugno. He that draweth or sucketh.

Eddestr, ebol. A colt.

Eddi. Thrums.

Eddigor, Arglwŷdd. A Lord.

Eddrin, edrinaw, ymarfer, rhyfela, ymladd. To exer­cise, to work, to war, to fight, also to use or accustom.

Eddwŷd, aethost. Thou went­est.

Eddŷl, cenedl, pobl Teyrnas. A Nation, Kindred or People.

Eddŷw, ethwŷ, aeth. Went.

EF.

EF, efe, He.

Efengŷl, newŷdd dâ. Gospel or glad tidings.

Efengylwr. An Evangelist.

Efelychu, dynwared, dilyn. To imitate, to resemble, to do to the life.

Efellgŷr, efŷll, a ener ar un­waith o'r un wraig ydŷnt efeillion. Twins.

Efnŷs, gelynion. Enemies, ad­versaries.

Eforŷ, forŷ, yforŷ. To mor­row.

Efrai, Iaith yr (Hebræaid.) The Hebrew Tongue.

Efre. Tares, weeds.

Efrewysion, yr (Hebraeaid.) The Hebrews.

Efrifed, afrifed, aneirif, heb rifedi. Innumerable, infinite.

Efrllid, twrndà, cymwŷnas, haeddiant. A good turn, me­rit or desert.

Efrŷdd, anafus. Maimed, lame, with blemish, also rui­nous.

Efŷdd. Copper.

[Page] Efydden, efyddŷn, pair, padell o efŷdd. A caldron, kettle or pan of copper.

EFF.

EFFeiriad neu offeiriad. A Priest.

Effro, deffro. Waking.

Effros, màth ar Lysieuŷn. The herb Eye-bright.

EG.

EGin, eginŷn. A sprout.

Egino. To sprout forth.

Eglur. Clear, manifest, visible.

Egluro. To manifest, to explain, also to clear up, to make visible.

Eglwg, amlwg, gweledig. Vi­sible, appearent.

Eglwŷs. A Chruch.

Eglwŷsŵr. A Preacher.

Eglwys-leidr. A Church-robber.

Egni. Vehement endeavour, force or vigour.

Egnius, egniol. Striving with all might, strong, mighty.

Egori. To open.

Egoriad, allwŷdd. A Key.

Egoredigaeth, egor. An open­ing.

Egr. Eager, sharp, tart, sour.

Egroes, cwlm, cwlwm gwell­tŷn ŷd. The knot or joynt of standing corn.

Egrygi, drŵg. Evil.

Egrŷn, ofn, dychrynfa. Fear, trembling, also a rude or un­civil person.

Egwan. Weak.

Egweddi, cynhysgaeth. A Dowry, a Portion.

Egwŷd, meinedd coes ceffŷl. The smallest of a horse's leg called the Lock of the foot.

Egwŷddor, sef y lythyren­nau. An Alphabet, an A. B C. A Catechism.

EH.

EHed, ehedeg, hedeg. To flie.

Ehediad, hediad. A flight.

Ehegr, bywiog, buan. Swift, nimble.

Ehelaeth, helaeth. Large, ample.

Ehang, eheng. Large, wide.

Ehangder. Lar geness, breadth.

Ehengu. To amplifie, to draw out in breadth or length, to enlarge.

Ehôeg, lliw gwŷrdd. A green Colour.

Ehorth, eorth astud, myfy­riog. Diligent, studious.

Ehud, hawdd ei dwyllo, yn­fŷd. Rash, easie to be deceived, simple.

Edhudrwydd, tragwŷ chder, hŷ ynfydrwydd. Rashness.

EI.

EI, yr eiddo ef, yr eiddo hi. His, hers.

Eich, yr eiddo chwi. Your, Yours.

Eidiog, bywiog, nwyfus. Quick, nimble, lively amorous.

Eidion. An ox bull, or bullock.

Eiddew, eiddiorwg Ivies.

Eiddig, yr hwn a fô yn eiddi­geddu. He that is jealous.

[Page] Eiddigedd, ofn bôd un arall yn mwŷnhau y péth a garo un ei hun. Jealousie.

Eiddigeddu, ofni bôd un arall yn mwynhau yr hŷn a garo un ei hunan. To be jealous.

Eiddigus. Jealous.

Eiddigor, Argswŷdd. A Lord.

Eiddil. Small, slender.

Eiddilo. To make slender or small.

Eiddilwch. Slenderness.

Eiddiog, agos. Near, hardby.

Eiddo. His, hers, the owning of a thing.

Eiddŷdd, eiddŷnt. Theirs.

Eiddun, eidduned, adduned, llŵ, diofrŷd. A Vow.

Elddiuno, rhoddi diofrŷd neu lŵ. To make a vow.

Eiddwng, cymmydog, hefŷd agos. A Neighbour, also near.

Eiddŷnt. Their, theirs.

Eigian, igian. The yexing or hick, the hickock.

Eigion, y gwaelod eithaf. The very bottom.

Eigreu, bacsiau. Stockings with­out feet.

Eilfŷdd, tebŷg. Alike, resem­bling.

Eilier, gloŷn duw. A Butter­flie.

Eilio. To weave, to knit or in­tangle, to platt together.

Eiliw, lliw, llûn. A colour, a figure, image, form or shape.

Eiliwed, eiliwoedd, anglod, cy­wilŷdd. Disgrace.

Eilon, carw ieuaingc. A young deer.

Eilŷn, llûn, delw An image.

Eilwers, etto, o'i newŷdd, drachefen, hefyd yn er­bŷn. Afresh, again, also a­gainst.

Eilŷdd, ail. Second.

Eill, edrych Ill.

Eillio. To shave.

Ein, eiddo ni, yr eiddo ni. Our, ours.

Eingion, einion. A Smith's anvil.

Eingl, gelynion, hefyd diei­thraid. Forreigners, stran­gers, also enemies.

Einiwo, niweidio. To burt, to damage.

Einof, einwŷf. eiddos. Mine.

Einom, einŷm, eiddom. Ours.

Einod, einwyd. eiddot. Thine.

Eirchiad, y neb a archo, he­fŷd y neb a ddymuno. A petitioner, an asker, also a bidder.

Eirf, yrf, arfau. Weapons, tools.

Eirian, têg. Fair.

Eirŷ, eira. Snow.

Eiriog, chwanog i eira. Snowy.

Eiriach. To spare, to save.

Eirias, eiriasdân. A great fire.

Eirif, rhif. A number.

Aneirif, mwy na rhif, mwy nag a ellir eu rhifo. Innu­merable.

[Page] Eirin. Plums.

Eirinen. A plum.

Eirinbren. A plum-tree.

Eirioes, têg, hardd. Fair, handsom.

Eiriol, eirioli. Ymbil neu ddymuno dros un arall. To intercede, mediate or intreat for another.

Eirioled, dymuniad dros arall. Intercession.

Eirionŷn, yrionŷn. The sel­vage or list of cloth.

Eirionyn tîr, terfŷn tîr, nôd yn terfynu tîr. A Land-mark.

Eirys, têg, golygus. Fair a­miable.

Eisdor, torriad assennau. Broken ribs.

Eisen, asen. A rib.

Eisieu, eisiwed, angen. Indi­gence, want, need.

Eisiwedig, anghenog, Tlawd. Indigent, needy.

Eisilling, Eisill ŷeld, heppil. An Off-spring, Pregeny.

Eisin. Bran, the husks of corn.

Eisingrug, twrr o eisin. A heap of bran, or corn-husks.

Eisoes, etto, er hynnu. Yet, Notwithstanding.

Eisor, tebig. Alike, simili­tude.

Eistedd. To sit.

Eisteddfa, eisteddle. A seat.

Eisteddfod, (Sessiwn.) A Session.

Eisyddŷn. tyddŷn. Atenement.

Eithaf. The furthest, the utter­most.

Eithafigion, pelladigion. For­reigners, strangers.

Eithin. Furs, gorse.

Eithr, oblegŷd, o herwŷdd, ond. Without, besides, but, because.

Eithrad, dieithr, dieithr ddŷn A stranger, a forreigner.

EL.

ELain, carw ieuaingc. A hind-calf, a little fallow­deer.

Elcys, elcysen, gŵŷdd wŷllt. A wild-goose.

Elech, llêch garreg, carreg­fedd. A graven-stone; also a slate, a stone-table, a bake­stone.

Eleni, yleni. This present year.

Elephant), carwfarch. An E­lephant.

Elestron, elestr, mâth ar ly­sieuŷn. The herb called the Flower de Luce.

Elfennau, i mae pedwar mâth o elfennau, sef awŷr, daiar, dŵr, tân. Elements.

Elfŷdd, tebig. Alike, resem­bling.

Elfyddu, tebygu, cyffelybu. To compare or liken.

Elfŷdd, elfŷdden, edrŷch Elfen.

Elgeth, aelgeth, gên, bôch. The chin, the cheek.

Eli. Salve.

Elio. To salve.

Elin, cufŷdd, hud asgwrn [Page] gŵr o 'i arddwrn iw byn­nelin. A cubit.

Elor, gelor, elorwŷdd. A bier to carry dead corps upon.

Els, mab ynghyfraith. A Son-in-law, a Step-son.

Elses merch ynghyfraith. A Daughter in-law.

Elufen, elufeni. Alms.

Elw, bûdd, ennill. Gain, pro­fit.

Elwa, gwneuthŷr ennil. To gain, to profit.

Elwch, llawenŷdd. Joy, glad­ness, mirth.

Elwig, ffurf neu lûn, lluni­aidd. A figure, form or shape, shapeable.

Anelwig, affluniaidd. With­out form, ill shap'd.

Elydn, elydr, (Ambr,) cym­mysg o aur ag Arian, hefyd (Haiarn) (Coppor) (prês). Amber, a mixture of Gold and Silver, also tin; Copper, Brass, Iron.

Elŷf, annelŷf, tynnŷ bwa, sêlu at- To mark, to leavel at, to bend or draw a bow.

Elŷff, elyffu, trais, gormes, he­sŷd cornwŷd. Oppression, force, trespass; also a plague.

Elystan, barnwr. A Judge.

ELL.

ELLael, ael. An eye-brew.

Elldrewŷn, mam ynghy-fraith. A Step-mother, a mo­ther in-law.

Ellmŷn, pobl gwlàd (Siar­moni). High Germans.

Ellwng, gollwng. To loose or let loose, also leak or let through.

Ellŷll. A phantasie, a goblin, a hobgoblin.

Ellyll-dân, tan ellŷll, tân yn rhodio 'r nôs. A walking fire called Will with a wisp.

Ellylles. A shee-goblin.

Ellŷn. A razour.

Ellŷnedd, Erllynedd, ylly­nedd. The last year.

EM.

EMenŷn, ymenŷn. Butter.

Emennŷdd, ymmennŷdd. The brain.

Emig, ychydig iawn. Very little.

Eminiog, hiniog, rhiniog. The threshold, a door-sill.

Emlŷn, ymlŷn, erlŷn, calŷn, ymlid. To pursue, to follow.

Enlyniad, ymlyniad, un a erlyno neu a galyno arall. He that pursues or follows.

Emrain, ymrain, hâd hilio­gaeth. The seed of generation.

Emrwŷs, clôd, hefŷd ymry­son. Praise, also strife.

Emŷl, ymmŷl The frontier or border, the hem or skirt of a garment, the brim of a cup or put, a rim, an edge.

Emŷn, cân o fawl i dduw. An Hymn.

Emŷs, (ystalwŷni). Stone­horses, Stallions.

Emŷth, ammeu. To doubt.

EN.

ENad, genedigol, yr hwn a anwŷd. A native.

Enaid. A Soul, also breath.

Eneldiol, ag enaid ynddo. En­dowed with a Soul.

Eneidrwŷdd, neidrwŷdd, ar leisiau y pen. The temples of the head.

Ennaint. An oyntment.

Enneinio. To anoint.

Enbŷd, peryglus. Dangerous.

Enbydrwŷdd, perygl. Dan­ger.

Encil, ffo, cîl. A flight, a re­treat, absconding.

Encilio, ffoi, cilio. To flie, to withdraw out of the way or abscond.

Enderig, bustach. A bullock.

Endewais, clywais. I heard.

Eneirchiawg, erchi. A bid­ding.

Ener, tywŷsog. A Prince.

Enfŷs. A Rainbow

Engi, esgor. To bring forth, to produce.

Engir, rhyfeddol. Wonderful, strange, intolerable.

Engiriawl, anguriol, rhyfe­ddol. Wonderful.

Engŷl, Angel. An Angel.

Engyll, Angell, ysgwydd neu fraich, asgell. The shoul­der, or arm of a man, the pi­nion of a bird, a wing.

Engyrth, engir, rhyfeddol. Wonderful.

Eniwo, niweid o, briwo. To hurt, to offend.

Dieniwo, diniwaid. Harm­less.

Eniwed, niweid. Hurt or harm.

Enllib, drŵg-absen, athrod, gogan ar gam. Calumny, re­proach, slander.

Enllibio, goganu un heb ha­eddu. To calumniate, to re­proach, to backbite.

Enllŷn. All manner of things that are to be eaten with bread.

Ennŷd. Leisure, a while.

Ennŷl annel. magl. A snare.

Ennylu, plygu, selu. To bend, to level.

Ennŷn, ennynnu, nynnu. To kindle to burn.

Ennynfa, nynfa. A burning flame also hatred.

Eatyrch entrŷch, brîg, uch­der. The top, the height.

Enw, henw. A Name.

Enwi, henwi. To name.

Enwog. Illustrious, Noble in re­nown, excellent, famous

Enwogi. To make noble or re­nown'd, to make famous.

Enwir, drygionus, diried, an nuwiol. Wicked, ungodly.

Enwerŷs, clôd. Praise.

Enwiredd, annuwioldeb. Wick­edness, iniquity, ungodliness.

Enwŷn. Butter-milk.

EO.

EOsn, eon, hŷ. Bold, adven­turous.

[Page] Eog, eheug, gleisiad. A Sal­mon.

Eorth, astud, myfyriog, ystig. Studious, diligent.

Eos, aderyn a gàn yn llafar. The nightingale.

EP.

Eppa, dynwarredwr: (Siac­canàp). An ape, also he that endeavoureth to do as he sees another.

Eppil, eppiledd, heppil. Po­sterity, off-spring.

Eppilio. To increase a Stock or Lineage.

ER.

ER. For, althogh, notwith­standing.

Erbarch, parch. Honour, esteem, reverence.

Ebylu, pylu. To make dull or blunt.

Erbŷn. Towards, against, by, right against.

Erbŷn, derbyn. To receive, to accept.

Frbynniad, derbynniad. Re­ceiving.

Erch, lliw, hefŷd cethin. A colour; also cruel, horrible, terrible.

Erchi. A bidding, also to bid.

Erchwŷn. The side post of a bed­stid.

Erchŷll. Horrible.

Erchyllu. To abhor, also to be horrible, to be unpleasant to the eye.

Erchyll, briw, twn croen. A wouna.

Erddigan, cyssondeb. Harmo­ny, concent in musick.

Erddrŷm, gwrol, gwrymmus. Strong, valiant, manly.

Erddygnawd, dygnawd, trym­der meddwl. Trouble, anxi­ety, sorrow.

Eres, rhyfeddol. Wonderful.

Erysi, rhyfeddod. A wonder.

Erfai, difai. Blameless, faultless.

Erfawr, dirfawr, mawr iawn. Very great.

Erfid, amcanion i daraw. At­tempts or endeavours to smite.

Erfin, maip. Turneps.

Erfinen, nieipen. A turnep.

Erfyll, arfoll, croesaw. Well­come.

Erfŷn, dymynno. To intreat.

Erfynniad, dymmunniad. In­treaty.

Erglywed, clywed. Hearing, also to hear.

Frgrŷd, crynfa. A trembling or horrour.

Ergŷd. A shot, or cast.

Ergydio. To cast, to shoot.

Ergrŷn, crynfa. A shaking or trembling.

Ergyr, cynnwrf mawr. A ve­hement motion, a perswasion.

Ergyrwauw, gwthiad gwau­wffon. The thrust of a spear.

Erioed. In all times past, also in no time past or never yet.

Ermoed, edrŷch Erioed.

[Page] Eclid, ymlid, calŷn ar ôl. To persecute, to pursue, to follow after.

Erllyfasu, llyfasu. To dare.

Ermid), meudwŷ, gŵr crefy­ddol. An Hermit.

Ermi ledd, Bŷwoliaeth Er­mid neu feudwŷ. An asce­tick life, the life of a Hermit.

Ermideddawg, yn bŷw bŷ­woliaeth Ermid. Leading a Hermit's life.

Ermŷg, offerŷn, rhaiadr neu gwymp dwfr. An Instru­ment; also a Cataract or great downfall of waters.

Ern, ernes, (Ernest). An ear nest or pledge to confirm a bargain.

Ernŷw, erniwed, niweidio. To hurt, to harm.

Ertrai, trai 'r môr. The ebbing of the sea.

Erthwch. Grunting, puffing and blowing.

Erthychain. To grunt, puff or blow.

Erthygl, Cyfamod. An Ar­ticle.

Erthŷl. A castling, an abortive.

Erthylu. To bring forth before the time.

Erthŷst, tŷst. A witness.

Erw. An acre of land; also a little close of ground.

Erwan, egwan. Weak.

Erwân, gwân, piggiad, brâth. A prick or stab.

Erwŷdedd, gwŷd, camwedd. vice, sin.

Erwŷdd. Rods for perches, or to hedge with.

Erŵŷr, gŵŷr, cam, an union. Crooked, waryed.

Erŷl, tresn, An order or method.

Eryr. An Eagle.

Erystalm. A long while ago.

Erythiolaf, gweddio. To pray, to give thanks.

ES.

EShorthiaid, maethyddion. Nourishers or bringers up.

Esborthiant, porthiant, lluni­aeth. Food.

Esbŷd, lletteuwŷr, diei­thraid. Guests, strangers.

Esgair, coes. A leg or shank.

Esgeiriau, coesau. Legs.

Esgar, gelŷn, gwrthwŷn­cbŵr. An enemy, an adver­sary.

Esgarant, esgeraint, gelynion, gwrthwŷnebwŷr. Adversa­ries, enemies.

Esgeulus, diofal. Negligent, careless.

Esgeulustra, diofalwch. Neg­ligence, Carelessness.

Esgid. A shooe.

Esglywŷn, amddiffynnu. To defend.

Esgob. A Bishop.

Esgobaeth. A Bishoprick,

Esgobtŷ. A Cathedral Church.

Esgor. To bring forth, to be brought to bed.

Esgorwraig, (Mŷdfaeth). A Midwife.

[Page] Esgud, bywiog, dyfal. Lusty, active, diligent.

Esguraw, curaw, curo. To beat, to knock.

Esgus. An Excuse.

Esgusodi. To excuse.

Esgwn, ysgwn, nerth. Srength.

Esgŷn, esgynnu, derchafu, myned i fynu. To ascend.

Esgynfa, mynediad i fynu, gâllt. An ascent.

Essing, cyffŷng. Srait, narrow.

Esill, essillŷdd, essilltŷdd, sill­tŷdd, hîl, heppil. A progeny or off-spring.

Esmwŷth. Soft. easy, smooth.

Esmwytho, esmwythâu. To mollify, to soften, to ease.

Esmwythdra. Rest, easiment.

Esmwŷthŷd, esmwŷthder. Easement.

Espeduriaeth, llettugarwch, Luseni. Hospitality.

Esponi), yspysu, amlygu. To Expound.

Esponiad, yspysiad, amlygiad. Exposition, Explication.

Estron. One not related, a stran­ger, a forreigner.

Estŷn. To stretch, to extend, to reach.

ET.

ETcyr, atcor, cwŷsau. Furrows.

Etewŷn, ytewŷn, pyntewŷn. A fire-brand.

Ethol, dethol, deffol, dewis. To choose.

Ethrefig, cartrefig, trigfa, car­tref. One's habitation or home.

Ethrŷb, achos. A cause, an oc­casion.

Ethrylith, athrylith. Toward­ness, disposition.

Ethrywŷn, athrywŷn. To part or put asunder them that fight.

Ethŷ, (Ysbardŷn). A spur.

Etifedd, edifedd, (Aer). An heir.

Etto, etwa, atwaeth. As yet, yet, again.

EU.

EU, eiddont hwŷ. Their, theirs.

Euddon, gwraint, cynchawn Man. Hand-worms, mites or small maggots.

Eulon geifr, cagl geifr. Goats dung.

Eulŷn, eilun, llun, delw. An linage.

Euod, llynger. The belly or maw worms.

Euog, haeddol o gosbediga­eth. Guilty, faulty.

Eurdde, wedi oreuro. Gilded.

Eurgrawn, trysor. A treasure.

Eurin, eurinawl, euraid, o aur. Golden.

Eurllid, efrllid, haeddediga­eth. Merit. desert.

Eurŷch, A goldsmith, also a brasier, a tinker.

Eurychaeth, celfyddŷd yr eurŷch. The art of a gold­smith, [Page] brasier or tinker.

EW

Ewaint, Jeuengtŷd. Youth.

Ewais. clywais. I heard.

Ewig. A hind, a doe, also a young stagg or hart.

Ewin, The nail of a finger or toe, also a bird's claw.

Ewinallt, gallt serth. A pre­cipice, a steepy ascent.

Ewinor, A whitloe.

Ewŷbr, yn fuan, yn (sydŷn.) Soon, quickly, speedily.

Ewŷdn, gwŷdn. Stiff, hardy, tuff.

Ewŷllŷs. Will, a will, a desire or inclination.

Ewŷlly io. To will, to desire.

Ewŷllysgar. Willing.

EWyn, (ffroth.) Fome or froth.

Ewynnu, malu ewŷn. To fome or froth.

Ewŷngant, gwŷndra ewŷn. The whiteness of fome or froth.

Ewŷthr, ewŷrth. An vncle.

FA.

Fagddu, y fagddu, tywŷll­wch heb ddim goleini. Utter darkness.

Fano, llwŷddo, tyccio. To prosper or speed.

Fal, fel, mal. As, even as.

Fal hŷn, fel hŷn. Thus, so.

Fall, drygioni, dyreidi. Evil, mischief, belial.

Plant y fall, plant drwg. The children of belial.

FE.

Fed, hŷd, hŷd oni. Even to. untill.

Foru. To morrow.

FR.

Frech, dolur a wnelo frychni. A pox.

Brêch yr Iddewon, gwa­hanglwŷs. Leprosie.

Frech fawr. The french pox.

Frêch wen. The finall pox.

Frêch gôch. The measles.

FY.

Fy, mau. mine, my.

Fŷg fàg, mŷg, mewn an­rhefn, cymsŷg. Confusedly, mixt.

Fyrr, pren ffynnidwŷdd. A Firr tree.

FFA.

FFa, Beans.

Ffauen, A bean.

Ffacced, caws possel. Posset curds.

Ffael, bai, cam-gymmeriad. Errour, mistake.

Ffaelu, cam-gymmerŷd. To mistake, to deceive or be de­ceived.

Ffaeth, peraidd, meddal, add­fed, Mellow, ripe, soft.

Ffaethder, addfedwch. Mel­lowness, Ripeness.

Ffafor,) Favour.

Ffagl. A flame or blaze.

Ffaglu. To flame or blaze.

[Page] Ffaglawr, ffaglwr. He that sets on fire, or sets one against another.

Ffagod) (ffagoden,) cidysen. A faggot, a bavin.

Ffair.) A fair.

Ffald,) corlan. A sheep fold, a fold.

Ffalm, ffalm-wynt, gwynt mawr. Boisterous or great wind.

Ffals.) False.

Falsder. Falshood

Ffallach, ffollach, ysanau byttym mog. Buskins.

Ffannugl, Ffynniant. Prosperity.

Ffasgau,) (Ffagodau,) Cidŷs. Faggots.

Ffat, dul, Lab, dyrnod. A stripe, a stroke, a blow.

Ffau, gwâl. A Den.

Ffaw, Arglwŷdd, hefŷd anrhydedd. A Lord, also Honour.

Ffawd, dedwŷddwch. Hap­piness, good luck.

Ffodiog, dedwŷdd. Happy, fortunate.

Ffawr, (ffasor.) Grace, fa­vour.

Ffawŷdd, mâth ar goed. Beech-trees.

FFE.

Ffei,) (ffi.) fie fie.

Ffel, cyfrwŷs. Wary, cau­tious, crafty.

Ffelaig, pennaeth llu. A gener­all, a Captain.

Ffenester, ffenest. A window.

Ffer neu cadarn, nerthol, Strong.

Ffer y troed. The ankle or ankle bone of the foot.

Fferr, fferdod, anwŷd dir­fawr, Rhŷn. Extreame col.

Fferru, rhynnu. To wax ex­treame cold, to perish with cold.

Fferm,) tyddŷn. A manner, a farm.

Ffest, prŷsur, bûan. Hasty, speedy.

Ffestiniaw, prysuro, To hasten.

Ffettan, sach. A sack or bagg.

Ffeutur, tŷnn, plwm gwyn, Tinn, white lead.

FFI

FFi, ffei.) fie, fie.

Ffiaidd. Abominable, dis­dainfull, loathsome.

Ffiaidd-dra. Abomination, loath­somness, disdain,

Ffigŷs.) Figs,

Ffigysbren.) The fig tree.

Ffilog, choles. hefŷd asgell. A filly, also the wing of a foul, the sicke of a wheel.

Ffilor, gŵr-wrth-gerdd, cerdd­or. A musitian.

Ffilores, merch yn chwareu ar dannau. A woman musi­tian.

Ffiloreg, gwâg siarad. Vain-talking or babling.

Ffin,) diwedd, gorffen. Finis, an end.

[Page] Ffin) dirwŷ, camlwrw, (ffor­ffet,) treth. A fine, a tax, a forfeit.

Ffinio) gosod (fforffet,) trethu. To fine, to tax.

Ffiogen, (cwningen.) A coney.

Ffiol, (cwppan,) A cupp.

Ffiol fresŷch, (sowser,) A plate trencher, or sawcer.

Ffion, Côch. Red, reddish.

Ffithlen, (neidr.) An Adder.

FFL.

Fflacced, (Fflagen,) (Sîwg.) A Flagon or Jugg.

Ffladr. (Ffŵl.) A Fool.

Fflaggio, pallu, methu. To decay, to fade away, to flag.

Fflaim. A Lancet.

Ffleimmio. To Launce.

Fflair. A foist.

Ffleirio. To feist.

Fflam.) A flame.

Fflammîo.) To kindle or flame. also to be inflamed.

Fflammychedig, llosgedig. In­flamed.

Fflangell, (chwip.) A Whip or Scourge.

Fflangellu, (chwippio) To whip or scourge.

Fflaw, agen, dellten, (banner.) A flaw, a splinter, Banner, Flag or Ensign.

Ffloŷw, gloŷw. Clear or brite.

Fflûr, tegwch. Fairness.

Fflureg, penn blaen llong. The foredeck or castie of a ship.

Ffluwch, cudyn o wallt. A bush of hair, or lock of hair.

Fflŵch, gwrol, gwrymmus, hael. Valiant, lusty, active, liberall.

Fflwring, ffloring. A noble, or 6s. 8d.

FFO.

FFò. A flight, to flie or escape out of the way.

Ffoadur, diengwr. A runna­gate, a fugitive.

Ffodiog. llwyddiannus, (hap­pus.) Fortunate, happy.

Ffôl.) Foolish.

Ffoledd.) Foolishness, folly.

Ffolen, bontin. A buttock or haunch.

Ffollach, bwtiasen, hosan fy­tymmog. A boot, a buskin.

Ffon. A staff, a spear.

Ffonwauw, gwauwffon, ffon fawr bigog i ryfela. A spear.

Fforch.) A fork.

Fforchog.) Forked.

Fforchogi, fforchi. To make forked.

Ffordd. A way or pasage.

Fforddio, hyfforddio. To direct. one in the way.

Fforddol, Teithiwr, ymdeith­ŷdd. A Traveller.

Fforddolion, (trafaelwŷr.) Travellers.

Fforddrŷch, cydnabyddus ar ffordd. Aquainted in the way.

Fforest.) Forest.

Fforffed.) A forfeit or Fine.

Fforio, (yspio) chwilio. To [Page] spie, to search.

Fforiwr, (yspiŵr) chwiliwr. A spie, or spier, a searcher.

Ffortun.) Fortune.

Ffortunol,) (ffortunus.) For­tunate, lucky.

Ffôs. A ditch.

Ffoss, ffoffwn, cleddŷf,) (hang­er.) A sword, a hanger.

Ffossod, ffossawd dyrnod cledd­ŷf. A stroke or blow with a sword.

Efothell, chwŷsigen, llinorŷn. a Push or blister, a wheal or pimple.

Ffoure, brŷn ymddiffynfa. A hill of refuge or defence.

FFR.

FFraeth. Sharp. eloquent, dis­creet, fierce.

Ffraethder. Eloquence, discre­tion, fierceness

Ffrau, ffreu, rhŷdd, ymrosgo. Loose, large, also a battle

Ffrautur, brawdoliaeth o wŷr crefyddol. A fraternity of religious men.

Ffraw, têg. Fair.

Ffrawdd, ffrawd, niwed, briw. Harm, hurt.

Ffiawddus, niweidiol. Hurtfull.

Ffrecc, siaradeach, gwag siarad Tatling, babbling, prating.

Ffrengig, bytheiad gwaedlŷd. A blood hound, a draught hound.

Ffreu, llif. A flood.

Ffreuo, llifo. To flow.

Ffrewŷll, fflangell, (chwip.) A scourge, a whip.

Ffrewyllio, fflangellu, (chwi­pio.) To whip, to scourge.

Ffrio.) To fry.

Ffristial, ffristiol, blwch i daflu dissiau o honaw. A box used to cast dise out of.

Ffrith, ffridd. Plowed land late­ly taken out of a mountain.

Ffriw, gwêdd neu wŷne­prŷd. Countenancè.

Ffroen. A nostril.

Ffroeni, ffroenio. To blow or breath at the nostrils, to snurt.

Ffroenfoll, ffroenlydan. Hav­ing open or wide nostrils.

Ffrom, Brochus, digllon. Fuming, angry, fretful.

Ffrommi, digio, brochi. To fume, to murmur to wax angry.

Ffrongc, Cûtt gwŷddau. A Cage to feed Geese in.

Ffrustial Edrŷch ffristial.

Ffrŵd. A Stream.

Ffrwŷn. A Bridle.

Ffrŵŷno. To bridle, to refrain, to constrain.

Ffwŷth. Fruit, also Life or motion.

Ffrwvtho. To bear fruit, to fructifie.

Ffrwythlawn. Fruitfull

FFV

FFuant, rhagrith, gweni­aith. Dissemulation, hypocrisie.

[Page] Ffuantus, Rhithiol, gwenheith­gar: counterfeiting, dissembling.

Ffuantwr, Rhagrithiŵr, gwen­heithiwr: a Hypocrite, a Dissembler.

Ffûg, Celwŷdd: a Lye.

Ffugiol, Celwŷddog: Lying, or given to deceive.

Ffug sancteiddrwŷdd, Rha­grith, gweniaith: Hypocrisie

Ffugwŷr, Rhagrithwŷr: Hy­pocrites.

Ffugl, gwŷnt: a Wind.

Ffull, brŷs: hast, speed.

Ffullio, bryssio: to hasten, to make speed.

Ffumer (simne:) a Chimney.

Ffûn, Enaid, anadl: Breath, Soul.

Ffûo, dyrnaid: a handful.

Ffunegl, Cŵŷs: a Furrow.

Ffunell, lloned llaw: a handful, a gript or handful bound together.

Ffunen: a Swathel or Swad­ling-band.

Ffunud, môdd, ystŷm, sutt: manner, figure or form.

Ffûr, doeth, dysgedig: wise, learned, cautious.

Ffurnes, doethineb: sharpness of wit.

Ffured:) a Beast called a Ferret.

Ffurf,) môdd, sutt, ystŷm: a form or method.

Ffurseiddio,) ystŷmio: to form, to put into a method.

Ffurfafen,) wŷbren: a Firma­ment.

Ffûst: a Flail.

Ffusto, dyrnu: to beat with a Flail, to thrash.

FFW.

FFWdan: hast, speed.

Ffwdanus: full of business.

Ffwgws: Tobacco.

Ffwlbart: a Fitch or kind of a Weasle so called.

Ffwrch:) the Twist of a man or woman.

Ffwrn:) an Oven, a Furnace.

Ffwŷr, niwed: a hurt or harm.

FFY.

FFŷdd:) Faith.

Ffyddio: to believe, to con­fide.

Ffynnidwŷdd: the Firr-tree.

Ffynniant: prosperity.

Ffynnu: to prosper.

Fynnadwŷ, ffynnedig: pros­perous.

Ffynnon: a Spring or Well.

Ffynnhonwŷs, ffynnon, gofer ffynnon: a Well, also the Earth which the Well watereth.

Ffynnhonell, ffynnon fechan: a little Well.

Ffŷrf, crŷff, prâff: firm, strong, also thick.

Ffyrfder, praffder, cryfder: strength, grosness.

Ffyrling:) a Farthing.

Ffyrnig: crafty, also cruel.

Ffyrnigrwŷdd: craftiness, cruelty.

Ffyrnigo: to wax crafty, to grow cruel.

Ffŷsg, ffwdan, brŷs: hast.

Ffysgiad, ffwdanwr, hefŷd dŷn ystyfnig: a hastner; [Page] also a stubborn stiff man.

Ffysgiolin, drud, hefŷd hael: dear, also liberal.

GA.

Gad, ysgyfarnog: a Hare.

Gadael, gadaw: to leave, to forsake.

Gadaledd, Anniweirdeb, an­lladrwŷdd: Luxury, Lasci­viousness, Incontinence.

Gadales, puttain: a Harlot, a Whore.

Gadalus, Anllad: Lustful.

Gaddaw, gaddewid, Addewid: a promise.

Gadwŷn, Cadwent, Ymladd: Fight.

Gafael: a hold.

Gafaelu, dal: to hold, to catch, to apprehend.

Gafaelus, gafaelgar, un â ga­fael siccr: having a sure hold.

Gafl: the Lap, the inner part of the Thighs.

Gaflach, piccell, saeth: a Lance, a Dart.

Gaflaw, Brithŷll, gleisiad ie­uangc: a Trout, a young Sal­mon.

Gafr: a She-goat.

Gafr y Dŵr, mâth ar brŷ dŵfr: a certain Worm in the water.

Gafflaw, gwiw, teilwng, Add­as: worthy.

Gagen, agen: a chap, a cleft.

Gagennu, agennu: to chop, or cleave.

Gaing, Cûn: a Wedge.

Gair: a word.

Geirbêr, digrif, Cellweirus: merry, jocose.

Geiriog, Areithwr, un yn Llawn o eiriau: an Ora­tor, or one full of words.

Gaith, dyrnod: a stroke, a blow.

Gâl:) a Goal, or a mark to play at.

Galaeth, Alaeth, Trymder meddwl: Grief.

Galanas, gelyniaeth: Enmity

Galar: Mourning, Lamentation.

Galaru: to Mourn, to Lament, also to Clide, or to be Clided.

Galarus: Mournful, Lamentable.

Galarwisg, dillad (mowrn­ing:) a Mourning-dress.

Galon, alon, gelynion, Diei­thraid: Enemies, Strangers.

Galw: to call, to invoke.

Galwad, galwedigaeth: Voca­tion, calling.

Galwai, geilwad: he that cal­leth, a common Cryer.

Galwŷn:) a Gallons, or four Quarts.

Galwŷnaid, llonaid galwŷn: a Gallon full.

Gallu, gallael, gallel: to be able.

Gallu, galluedd: Power, Might.

Galluog, galluus: Mighty, Po­werful.

Gallmarw, hanner marw: half dead.

[Page] Gallt, allt: an ascent.

Gan: by, with, because.

Gangylchwŷ, edrŷch tarrian: a Buckler, or Shield.

Ganthu, ganthudd, ganthŷnt: with them, in their Possession, of them.

Ganydoedd, ganwŷd: he was born.

Gar, ger, yn agos: nigh, be­fore, or in present.

Gar llaw, wrth law: hard by, just at hand.

Garbron, o flaen wŷneb: be­fore, in presence of.

Garr, Camedd garr: a Ham.

Gargam: having wrested knees or shanks.

Garan, y Crŷr llŵyd, y gwddw grug: a Crane or Hearn.

Garawŷs: Lent, or the seven weeks before Easter.

Gardas), (gardŷs:) a Garter.

Gardd:) a Garden.

Garddwŷ, mâth ar Lysieuŷn yn tyfu yn Caria: an herb or shrub growing in Caria.

Garm, Germain, Bloedd, Bon­llef: a Clamour, an Outcry.

Garmwŷn, Garmwŷnion, gwŷr meirch, marchogion: Troo­pers, Horsemen, Knights.

Garth, bryn, mynŷdd: a Pro­montory, a Hill.

Lluarth, Y llê y gorffwŷso llu, Gwersŷll: a Camp where an Army lies.

Garw: rough, course.

Gâst: a Bitch.

Gau, (fals:) false.

Gauaf: Winter.

Gauafu, bwrw 'r gauaf: to winter.

Gaudŷ, tŷ Cachu: a House of Office, or Jakes.

Gaugrefŷdd, gaulith, Cam grêd: Heresie.

Gawei, Brân: a Crow.

Gawr, Bonllef, trwst: a Noise, a Shout, an Outcry.

Gawri, llefain: to shout or make a noise.

GE.

GEfail: a pair of Tongs.

Gefail gôf: a Smiths Shop.

Gefail bydoli, a pair of pinchers.

Gefell, a Twin.

Gefeilliaid: Twins.

Gefŷn, Llyffethair: Fetters.

Geirlyfr, llyfr o eiriau: a Dictionary.

Geirw, tonnau dŵr: Waves, Billows.

Gêl, gelod: Leeches.

Gelor, Elor: a Bier to carry dead Corps upon.

Gelŷn: an Enemy.

Gelynniaeth: Enmity.

Gell, lliw gwinau: a Bay Co­lour.

Gell-âst, mastyffiâst: a Ma­stiff Bitch.

Gellgi, Mastyffgi: a Mastiff.

Gellwng, gillwng, gollwng: to let loose, to redeem, to absolve.

Gellŷg, Gerllŷg, Erwning: Pears.

[Page] Gellygbren, gellŷwŷdden, pren Erwning: a Pear-tree.

Gem, maen gwerth-fawr: a precious Stone called a Ruby.

Gemmog, llawn Cenn, garw gennog: rough, and full of scales.

Gên a Chin.

Genau: Mouth.

Genau goeg: a Newt, an Efft an Ascker.

Genfa, Gwenfa, gên ffrwŷn: a Barnacle see on a Horse's Nose, also the Bite of a Bridle.

Geni: to be born.

Genedigaeth: a Birth.

Genni, cynwŷs neu ddal ynddo: to hold, to contain.

Genwair: an Angling-Rod.

Genweirio: to Angle.

Geol,) Carchar: a Prison, a Gaol.

Ger, gar: before, or in presence.

Geran, gerain, crio, udo: to cry, to houl.

Geri, poethni y Corph: Choller.

Germain, nadu, udo: to make a noise, to houl.

Gerran, Corr: a Dwarf.

Gerwin: rough, cruel.

Gerwindeb: roughness, cruelty.

Gerwino: to grow fierce or cruel.

Gestwng, gistwng, gostwng: to incline, to bow down, to alore.

Geuog, (ffals,) celwŷddog: false, lying.

Gewŷn: Nerve, Sinew.

Gewai, un Cûl iawn: one that is very lean.

GI.

GIach, mâth ar Geffylog, bychan, ysnitten: a Snipe or little Woodcock.

Giau: Sinews.

Gillwng: to let loose, to absolve.

Ginio, hifio: to pluck off the Wooll, to make bare, to teese.

Gwlân ginn, gulân wedi ei hifio: Wooll teesed or pulled off.

Gingroen: a stinking thing (like a Toad-stooll,) called Toad-flax.

Gildio:) to gild.

Girad, creulon: cruel.

Gîst, gîstbridd, prîddgist bêdd: a Grave.

Gitten, gafr: a She-Goat.

GL.

GLafoerion: Slaver.

Glaiad, Tail gwartheg wedi sychu: Cow-dung dry­ed up.

Glaif, bilwg, pladur, Crym­man: a Hedge-bill, a Sithe, a Reaping-hook, a Sickle.

Glain, henw maen gwerthfawr: a precious Stone called a Ruby, also a Pearl.

Glain cefn: the Back-bone.

Glân: clean, fair, beautiful.

Glendid: cleanness, beauty.

Glânhâu: to cleanse, to purge.

Glann, Torlan: a Bank by a water side.

Glann y dŵr: the water side.

Glann y môr: the Sea-side, or Sea-shore.

[Page] Glâ: blue, also pale.

Glâsder, glesni: blueness, also paleness.

Glasu: to wax pale, to wax blue.

Glas-chwerthin, gwenu: to smile or laugh seemingly or pri­vily.

Glâstennen, mâth ar dder­wen: the Scarlet Oak.

Glàstorch, Blaidd neu Lwy­nog Ieuange: a little Wolf. or Fox.

Glaw: Rain.

Glawiog: Rainy.

Glawio: to Rain.

Gleisiad: a Salmon.

Glêw: Couragious.

Glewder: Fortitude, Valour, Courage.

Glin: a Knee.

Glô: Coals.

Globwll: a Coal-pit.

Globyn,) Cronnell y bŷd, llun y bŷd: a Globe.

Gloddest, ymgestio neu ymry­thu ar fwŷd neu ddiod: a Riot, or an excessive Eating or Drinking.

Gloes, Loes: a pang or pain; also an Extasie.

Gloesygu, (ffaintio:) to faint or swoon.

Glofoerion: a slaber.

Gloŷn Duw: a Butter-fly.

Gloŷw: Clear, Bright.

Gloŷwi: to make bright, to clear up.

Glud: Bird-time, Dr. Davies saith, that it signifies also, stiff, stubborn, and patient.

Glŵth, barus, Rheibus: ra­venous, gluttonous, devouring. Glythin, Glythineb, Bàr, Rhaib: Gluttony, Voracity.

Glŵth, mainge esmwŷth i orwedd arni: a Couch.

Glwŷs, glân, Têg: fair, comely.

Glynu: to stick, to hold fast.

Glŷnn: a Grove or Wood; also a Dale.

Glŷw, llywŷdd, (Rheolwr:) a Ruler.

GN.

GNawd, arferol: Customed.

Gnodawl, mewn arfer, arferawl: much in use, accu­stomed.

Gnottaf, yn fwŷa arferedig: Chiefly accustomed, most in use.

Gnottâu, Arferu: to accustom.

Gnaws, Naws: Nature.

Gne, lliw: a Colour.

Gnif, gniff, Alaeth, (Trwbl,) poen, dolur: grief, trouble, labour, pain, affliction.

Gnottai, lloeren o amgŷlch y lleuad neu seren: a Circle about the Moon or Star.

GO.

GO: somewhat.

Go fawr: somewhat big.

Go fychan: somewhat little.

Gobaith: Hope.

Gobeithio: to hope.

Gobant, dŷffrŷn bychan: a little Valley or Dale.

Gobell, go-bell, hefyol Cy­frwŷ: [Page] somewhat far; also a Saddle.

Gobennŷdd: a Bolster.

Gobr, gwobr, gobrwŷ, dobor, cyflog: a Reward, Wages, Stipeny.

Gobrwŷo, dobri, Talu Cy­flog: to reward.

Gobrŷn, haeddedigaeth: a desert, a merit.

Gobrynu, haeddu: to deserve.

Gobwŷllo, Pwŷllo, darparu, arlwŷo: to provide, to pro­cure.

Gochawn, Cawn, Cael a wna­wn: we shall have.

Gochel, gochelŷd, gochlyd, gwagelŷd: to beware, to shun or avoid.

Gochrwm, go gamm neu grwm: somewhat crooked.

Godeb, Balchder: Pride.

Godech, llechfa, ymguddi­ad: a hiding or lurking.

Godechu, llechu, ymguddio: to lie hid, or to lurk.

Godechwr, llechwr, ymgu­ddiwr: a Lurker, he that hideth himself, or lieth in wait.

Godidog: excellent.

Godineb, puteindra: Fornica­tion, Incontinence, Adultery.

Godor, Ymaros, Rhwŷstr, gorphwŷs: delay, hinderance, intermission.

Godorun, Terfŷsg, Nâd, Cy­thryfwl: a tumult, a noise, an uproar.

Godre: skirts, edges or bottoms.

Godremmŷdd, Tremmud, gwelediad: an Aspect.

Godrig, ymaros, trigfa: delay, also habitation or dwelling.

Godro: to milk.

Godrydd, arfog: armed.

Godwrf, godwrdd, terfysg, trallod, cythryfwl: a tumult or uproar.

Goddaith, tân mawr, Eirias­dân: a great fire, a burning flame.

Goddef, dioddef: to bear, suf­fer or endure.

Goddefedd, dioddefgarwch, ymmynedd: patience.

Goddefus, dioddefgar: pa­tient.

Goddeg, gofeg, meddwl neu ewyllŷs: one's mind or plea­sure.

Goddau, amcan, bwriad: an intent, purpose or design.

Goddiwedŷdd, diwedŷdd, diwedd dŷdd, tua 'r nôs: towards night, somewhat late, evening.

Goddiwes, gorddiwes, goddi­weddŷd, dyfod o hŷd iun: to overtake.

Goer, oer: Cold.

Gof: a Smith.

Gofaniaeth, Celfyddŷd y gôf: the Craft or Trade of a Smith.

Gofal: Care.

Gofalu: to take care.

Gofalus: careful.

Gofeiliaint, gofalon, trymder: [Page] cares, heaviness, pensiveness, troubles.

Gofeg, meddwl neu ewyllŷs: one's mind or pleasure.

Gofer, Gofer ffŷnnon: a Ri­vulet or Stream that runs out of a Well.

Goferu, rhedeg, diferu, llifo allan: to flow, to spring out, to distil.

Gofid: pain or misery.

Gofidiaw, gofidio, diodde go­fid: to endure pain, to ach.

Gofidus: full of pains or aches.

Goflawd: scattered Meal, or Mill-dust.

Goflodi: to scatter Meal.

Goflew, saeth-flew: the tender Hair that grows in the faces.

Gofron, brŷn bychan: a little Hill or Mountain.

Gofuned, adduned neu dio­frŷd, hefŷd dymuniad: a Vow or Promise to God; also a Petition, a Request.

Goswŷ, Ymweliad: a Visita­tion.

Gofwŷo, ymweled: to visit.

Gofyged, myged: urddas, go­goniant: honour, glory.

Gofŷn: to ask, to request.

Gofyniad: a Request.

Gofynag, gofynaig, diofrŷd, hefyd gobaith, ymddiried: Hope, Trust; also a Vow.

Goffri, Aurhydeddu: to Ho­nour.

Gogan, anglod: dispraise.

Goganu: to dispraise.

Gogan-gerdd, dychan: a Sa­tyr, a Satyrick Poem, a car­ping Song.

Gogawn, gwogawn, Crŷf, gw­rol: strong, manly.

Gogawr, ŷd heb-fedi: stand­ing Corn.

Gogelŷd, gochelŷd: to be­ware, to defend ones self.

Goglais: a tickling.

Gogleisio: to tickle.

Gogledd: the North.

Goglud, ymddiried: trust, de­pendance.

Gogo, gweddio: to pray.

Gogof, ogof: a Cave or Den.

Gogoned: glorious.

Gogoneddu: to glorifie.

Gogoneddus: glorious.

Gogr: a Sieve.

Gogrisbin, go sŷch: somewhat dry.

Gogrŷn, gogrynnu: to sift or sierce.

Gogusa, Chware, (enterliwt:) to play an Enterlude.

Gogwŷdd: inclining, bending, a leaning of one side.

Gogwyddo: to incline, to bend, to lean side-wise.

Gogwŷs, gwŷs, gwŷddis: it is known.

Gogyfaddaw, bygythio: to threaten.

Gogyfiaw, edrŷch Cyfiaw.

Gogyfnos, hwŷr: late.

Gogyfoed, or un oed, Cyfoe­dion: of the same age.

Gogyfurdd, Cydradd: equal, [Page] the same Rank and Quality.

Gogyhŷd, gogŷd, or un hŷd: of equal length, Equinox.

Gogynydu, Cyhydu: to make of equal length.

Gogymraff, or un praffder: of the same or equal thickness.

Gogywed, Cywed: rise thou.

Gohebu, Siarad: to speak, to talk.

Gohen, gwohen, gwŷrni: ob­liquity, crookedness.

Gohir, ymaros, ymoedi: a delay, a lingering.

Gohir Ddadl, hir gyfraith: a tedious suit of Law.

Gohirlo, oedi. to delay, to prolong, to defer.

Gohybu, hybu: to recruite, to take courage.

Golaith, Angeu, hefyed lladd­fa: Death; also a Slaughter.

Golch, (pision:) urine, piss or stale.

Golchbren, golchffon: a wash­ing Spatule, a Batting staff.

Golchi: to wash, also to beat.

Golchion: Dish-water.

Golchwraig, golchuries: a Washer-woman, a Laundress.

Golchffon: a Batting-staff.

Goleu, goleuad, goleuni: light.

Goleuo: to light, to give light.

Goleurwŷdd, lleurwŷdd, go­leuni: light.

Golfan, yderyn ŷ tô: a Spar­row.

Golinio, Curo ar glin: to beat with the Knee.

Golo, gwolo, Cyfoeth, hefŷd buddiol, ennillgar: Riches; also profitable, beneficial.

Golochwŷd, golychwŷd, gwe­ddi: a prayer.

Golosgi: to burn a little.

Golosged, a fô gwedi golosgi: that which is singed, or some­thing burned.

Golud, Cyfoeth, Cywaith: Riches, Wealth.

Goludog, Cyfoethog: Rich, Wealthy.

Golwch, gweddi: Prayer.

Golwg: the Eye-sight.

Golygawd, Tremmiad, gwe­lediad: a sight, an aspect.

Golygiad: a sight, an aspect.

Golygu: to behold, to regard, to oversee.

Golygwr: an Oversear.

Golygus: seemly, fair to the Eye.

Golwrch, Blwch o bren (Bocs:) a Box made of Box-tree.

Golwŷth: a Rasher, or Collop of any sort of flesh.

Golychu, gweddio: to pray.

Golychwyd, gweddi: prayer.

Golvchwŷdol, goleichiawg, crefyddol, dwŷwol, duwiol: religious, devout, given to prayer.

Gollewin, Gorllewin: the West.

Gollychu, golychu, gweddio: to pray.

Gollwng: to let loose, to re­deem, to absolve.

[Page] Gollyngdod: Relaxation, Re­demption, Absolution.

Gommach, Caes: a Legg or Shank.

Gommedd, nageau: to deny.

Gôr: corruption.

Gori: to grow into matter or Imposthume, to corrupt in the flesh.

Gorllŷd: putrified. corrupted.

Gor, uwch law, o flaen: above, higher, before.

Goradain, adenog, asgellog: wings, winged.

Gorafun, gwarafun, gwrafun: to grudge, to forbid.

Gorair, Rhagferf, un o' ran­nau ymadrodd: a part of Speech called an Adverb.

Goralw, ymoralw, ymorol: to call often, to enquire after.

Gorawen, llawenŷdd: joy, gladness.

Gorchaled, caled iawn: very hard.

Gorchan, Swŷn, Swŷn-gân: a Charm or Inchantment.

Gorcheiniad, Swŷnwr: a Ma­gician, an Inchanter.

Gorchaw, nai neu nith: a Ne­phew or Neece.

Gorcheifn, Gorcheisnaint, nei­oedd, nithoedd: Nephews, Neeces.

Gorchest, godidawgrwŷdd: Excellency.

Gorchfanad, gorchfanau, gor­charfanau, gên, cliccied gên: Jaws.

Gorchfygu: to overcome, to stifle.

Gorchorddion, Dieithraid: Strangers.

Gorchuddio, cuddio: to hide, to cover.

Gorchudd, Caead: a Lid or Cover.

Gorchwirio, gwirio, gwirhau: to attest, to verifie.

Gorchwŷdd, cwŷmp: a fall.

Gorchwŷl: work, labour, bu­siness.

Gorchyfarwŷ, dechreunos: the Dusk of the Evening.

Gorchyflug, pla, Cornwŷd: a Plague or Pestilence, an Affli­ction, a Torment.

Gorchymmŷn, Peri, erchi: a Precept, a Commandment.

Gorchmynnu, Gorchymmy­nnu: to command, to give a charge.

Gordd: a woodden Mallet or Hammer; also a Churn-staff.

Gorddod, dyrnod Gordd: the stroke or knock of a Mallet; also a push or thrust with a Churn-staff.

Gordderch: a Concubine, a Miss, a Bastard, or an un­lawful begotten Child.

Gordderchu: to commit forni­cation or adultery, to get Bas­tards.

Gorddifanw, difanw, diflane­dig: decaying, frail, fading, perishing.

Gorddifer, defnynnu yn bry­fur, [Page] distyllio: to drop fast, to distil.

Gorddigor, cyflwr, ansodd, gwisg: state, condition, ha­bit, dress, equipage.

Gorddillwng, gillwng: to ab­solve, to let loose, to loosen.

Gorddin, diferlif, gwaedlif: a Flux, Issue, or Flowing.

Gorddineu, tywallt allan, lli­fo: to pour out, to issue, to flow.

Gorddiwes, goddiwes, dyfod o hud, dal, trechu: to over­take, to out do, to subdue, to compel.

Gorddor, drws bychan, Rhag­ddor: a Hatch, or little Door, a Postern.

Gorddwfn, dwfn, llyngclŷn, llŷn llyngcu, padell dŵr: a Deep, a Gulph, a Whirle­pond, or Pool.

Gorddŵr▪ dŵr uchel, llanw dŵr: high-water, flood.

Gorddwŷ, trais, gormes, gwasgfa: oppression, trans­gression.

Gorddwŷo, treisio, gwasgu, gormesu: to press sore, to oppress. to trespass.

Gorddwŷn, gordd i yrru po­lion neu gerrig: a Mallet to drive Wood or Stone into the ground.

Gorddŷar, sŵn, Rhuad, trwst: a sound, a roaring, a bellow­ing, a noise.

Gorddyfnu, annog, dwŷn ar gôf, arferu: to advertise, to perswade, to accustom.

Gorddyfnaid, yr un a gor­ddyfnu: the same with gor­ddyfnu.

Gorddyfnaid gwaed, gollwng gwaed: to let blood, to bleed.

Goreilid, llwŷth trwm: a heavy burden, a grievance, a great load.

Goreilittio, greilidiaw, llwy­tho, bôd yn fauch: to bur­den, to be burdensome or grie­vous, given to torment or vex.

Goresgŷn, gosdegu, Trechu, Tynnu Tan draed: to van­quish, to subdue, to conquer, to bring under.

Goresgynnwr, goresgynnŷdd, (Congcwerwr:) a Conque­ror.

Goresgynnŷdd, plentyn y gor­wŷr: a great Grand-child.

Goreth: a Tent for a Wound.

Goreu, goreuon, y rhai go­reu: the best, the chiefest.

Goreugwŷr, gore gwŷr, Pen­defigion: Noblemen; also the Chief Masters or Governours of a Common-wealth, or Parish.

Goreu, gwnaeth: he made it, he did it.

Gorewŷdd, Rhewŷdd, Try­thyllwch, Anllad: Litchery, Letcherous, Luxury.

Gorfedd, gorwedd: to lye a­long, to lye down.

Gorfeddawd, Bêdd: a Grave. [Page] a Sepulcher, a Tomb.

Gorferw, ammhuredd ar wy­neb Crochan, amhuredd (Mettel:) the froth of boiling Liquor; also Dross, the refuse of Metal tried by the Fire.

Gorflawdd, Blawdd, Chwi­mwth, bŷan: swift, nimble, quick. fleet.

Gorflwch, (Cwppan) fel blŵch: a Cup like a Box.

Gorflychaid, (Cwppanaid:) a Cup full, a Dish full.

Gorflwng, tauog, anfodlon, anfoddog, blin: austere, wayward, sullen, contentless, discontented.

Gorfod, Trechu, Curo yn­nill y maes: to vanquish, to overcome, to subdue, to conquer, to bring under.

Gorfod, gorfodaeth, y gamp: a Victory.

Gorfodawg, goresgynnwr, hwn a aeth a'r maes: a Victorer, a Vanquisher, a Conqueror, a Subduer.

Gorfodogi, Rhoi yn y Llaw ganol, hefŷd ynnill y maes: to Sequester, to put into ones hand, as indifferent; also to get the Victory, or win the Field.

Gorfodogaeth, ar farn, Tan farn, y farn a allom ei roddi fel y mynnom: Arbierament, the Judgment of Arbitrators.

Gorfoledd, llywenydd am en­nill y maes: triumph, joy or gladness for the gaining of a Victory.

Gorfoleddu, llawenychu am ennill y maes: to triumph, to rejoice at the gaining of a Victory.

Gorfygu, gorchfygu: to over­come, to stifle, to choak up.

Gorfyn, gorfynt, cynghorfynt, cenfigen, cynfigen, Lîd: envy, malice.

Gorfynnawg, cenfigennus: en­vious, malicious spiteful.

Gorffeigio, gorchfygu: to over­come, to stifle.

Gorffwŷll, cynddaredd, yn­fydrwŷdd, amhwŷllder: rage, folly, madness.

Gorffwyr, ffwŷr, Rhyfel, ym­ladd: War, a Fight, Strife, Controversie, a Combat.

Gorffwŷso, gorphwŷso, gorffy­wŷs: to rest, to take rest, to leave off.

Gorhoen, llawenydd: joy, gladness, mirth, divertion.

Gorhewg, gwasaidd neu (sla­fŷs,) croesan, tra-hŷ neu (sosi:) slavish, saucy, scur­rilous, foul-mouth'd.

Goriain, crio yn fynŷch, gw­eiddi yn aml: to cry often, to frequent bauling.

Gorllawes, llawes ofer: a Hanging-sleeve.

Gorllanw, llawn-fôr, pen llanw'r môr: full Sea, the height or top of a Flood.

Gorllenwi, llenwi: to fill, to to be filled, to flow.

Gorllewin: the West.

[Page] Gorlludd, blinder, llŷdded: weariness.

Gorllwng, llyngcu: to swallow, eat up, to divour.

Gorllwŷdd, llwŷdd, llwŷddi­anr, cynnŷdd: prosperity, good luck, increase.

Gorllwŷn, calŷn, ymlid: to pursue, to follow after, to chase.

Gormail, Trais. gormes, tre­chiad: Oppression, a Conquest, a Subduing, a bringing under.

Gormeilo, gorchfygu, trechu: to Conquer or overcome, to sub­due, to bring under, to con­troul.

Gormant, dieithraid: stran­gers.

Gormes: a trespass, an incroach­ment, an over-reaching.

Gormesu: to trespass, to oppress, to be burdensome.

Gormesol: burdensome, given to trespass. oppressive.

Gormod, gormodd, mwŷ na digon: too much, more than needs, super fluity.

Gormwŷth, trymder meddwl, alaeth, Trymder calon: hea­viness, sadness, grief, per­plexity.

Gorne, edrŷch gne.

Gorober, Ober, anober, gwa­elbeth, Pêth diwres: a thing of nothing, a sorry or in­considerable thing, a trifle.

Goror, cwrr, ymmŷl, mant, yftlŷs, mîn: a coast, a con­sine, an edge, a brim, a bor­der.

Gorpo, gorpho, gorfyddo gorfod, trechu: to Vanquish, to Overcome, to Subdue, to Conquer, to bring under.

Gorphell, ymhell, ymhell o­ddiwrth: afar off, at a di­stance.

Gorphen, dibennu, diweddu: to end, to finish, to conclude, to make an end, to accomplish.

Gorphenhàf, gorphen hâf: the Month July, the fifth Month.

Gorpherchi, perchi, anrhy­deddu: to honour, to reverence, to respect.

Gorpherŷgl, peryglus: dan­gerous, very dangerous, du­bious, doubtful.

Gorphwŷll, cynddaredd, cyn­ddeiriogrwŷdd: rage, mad­ness.

Gorphwŷllog. cynddeiriog: Mad, Lunatick.

Gorphwŷso: to rest, to repose one self, to leave off, to de­sist.

Gorphwysfa: rest, a place of rest, a desisting.

Gorsaf, safle, sefŷll-lê: a Sta­tion.

Gorsefŷll, sefyllian, aros, se­fyll yn ei lê: to subsist, to continue.

Gorsedd, eisteddle: a Seat, a Throne, a Tribunal.

Gorseddu, eistedd: to sit.

[Page] Gorseddog, yn perthyn i Or­sedd, neu eisteddle: per­taining to a Seat or Throne.

Gorsin, (pôst) drws, Rhinni­og: a Door-post, a Door-sill.

Gorthîr, y tîr uchaf: the high­est ground.

Gortho, Cronglwŷd: the roof of a House or Building.

Gerthaw, distawrwŷdd: si­lence.

Gorthoi, tôi: to Thatch, to Tile or Slate.

Gorthorch, Torch, Cadwŷn, Tid: a Collar, a Chain.

Gorthorri, torri ymmaith: to break or cut off.

Gorthorriant, torriad, adwŷ, bwlch: a fraction, a breach.

Gorthrech, trais, gorescynfa, trechiad: Oppression, Extor­tion, Victory, Conquest.

Gorthrechu, gwasgu ar, tre­chu: to oppress, to overcome.

Gorthrŷch, gorthrychiad, de­lw, eulun: a Statue, or Image.

Gorthrwm, trwm iawn: very heavy.

Gorthrymmu, gormesu, tra­llodi: to wax heavy, to af­flict, to oppress.

Gorthrymder, trallod, blinder, helbub: heaviness, affliction, trouble, sorrow.

Gorthywŷs, tywŷs, twŷsennau ŷd: Ears of Corn.

Goruch, goruwch, Uwchlaw, uchach: above, higher.

Goruchel, uchel: high

Goruchaf, uchaf: highest.

Goruchelder, uchder: great­ness, loftiness.

Goruchafiaeth: Supremacy.

Gorug, gwnaeth: he made.

Gorugaw, gorchfygu: to over­come, to stifle.

Gorun, uwch nag: higher than, superior to.

Gorwaered, gowaered, gwae­red, goriwared: a descent, a precipice, a down-hill.

Gorwag, ofer, gwàg: vain, empty.

Gorwagedd, gorwaeder, gwa­gedd, oferedd: vanity.

Gorwagclod, gwâg-ogoniant: vain glory.

Gorwedd: to lie down.

Gorweddiad: a lying down.

Gorwŷ, gorfu, gorchfygodd, trechodd: he overcame.

Gorwŷd, gorfuost, trechaist: thou hast overcome.

Gorwŷdd, gorwŷddawd, ce­ffŷl: a Horse, a Nag.

Gorwŷn, go wŷn, llwŷdwŷn: somewhat white, grey.

Gorwŷrain, Arwŷrain, cyso­di, esgŷn, codi: to rise, as­cend, exalt.

Gorwŷthawg, digllon: angry.

Gorymdaith, ymdeithio: to Travel.

Gorymddwŷn, deall: to com­prehend, to perceive.

Gorŷn, llinorŷn, pilorŷn: a pimple or wheal.

[Page] Gorysgwr, trais, gwasgfa: a pressing, a straining; also op­pression, trespass.

Gorŷw, gorfu, gorchfygodd, trechodd: he overcame, he subdued.

Gorŷw, gwnaeth, efe a wna­eth: he made, he did.

Gosail, sylfaen: a Founda­tion.

Goseilio, seilio, sylfaenu: to lay a foundation.

Gospaith, paith, wedi ei ada­el, wedi ei anrheithio: forsaken, spoiled.

Goseb, gwoseb, rhodd tuag at fwyniant crefyddol: a Gift or Present bestow'd for holy use.

Gosgedd, ffurf, gwêdd, ys­tŷm: a form, a figure.

Gosgeddig, prydferth, hardd: beautiful, handsom, amiable.

Gosgo, gwosgo, osgo: oblique, crooked.

Gosgordd, ceidwadaeth. (sir:) a Guard, a Train, a County, a Shire.

Gosgrŷn, gwosgrŷn, crynfa: a trembling.

Gosgymmon, peth i ddechreu ac i gadw tân: Tinder, Small-coal, or anything for the kind­ling of a Fire.

Gose, goslef, oslef: a voice or tone.

Gosod: to set, lay, or place.

Gosod, Deddf, Ordinhâad, cyfraith: a Statute, a Con­stitution, Ordinance.

Gosodau Dynion, Dynol Or­dinhâdau: humane Ordinan­ces.

Gosod, cyrchu am benn un: an assault, also to insult.

Gosod, gosodiad: scituation, position.

Gosodedigaethau, deddfau, cyfreithiau: Constitutions, Laws.

Gosper: Evening-prayers.

Gosson, gô son, brith sŵn: an uncertain sound.

Gosteg, disdawrwŷdd: silence.

Gosdeg mewn cerdd, cweiriad tannau: the assay or tryal that Musicians use to make be­fore they play.

Gostegu: to silence.

Gostegwr, yr hwn a archo osdeg: a Cryer that demands silence.

Gostwng: to descend, to hum­ble, to make a Curchy.

Gostyngiad: humiliation, a Cur­chy.

Gosymddaith, gosymmaith, lluniaeth, ymborth: food, victuals.

Gosymddeithio, gosymmei­thio, rhoddi ymborth: to Victual, to afford Provision.

Got, goth, balchder, hefŷd godinebwr: Pride; also an Adulterer.

Gothus, balch: proud.

Gottoŷw, (yspardun:) a Spur.

Gowheress, gorphenhâf: the [Page] Month July.

Gowenu, gwenu: to smile.

Gowni: a basting stitch.

Gowrni, Mâb y Nai: a Ne­phew's Son.

GR.

GRadell: an iron Plate to bake Cakes upon.

Gradur, Iôr, Arglwŷdd: a Lord.

Grâdd: a Degree.

Graen, graendde, galarus, prudd: lamentable, mourn­ful.

Graesaw, croesaw: welcome.

Graian: gross Sand or Gravel.

Graid, llòsg: a burning.

Graiff, Trugar, Trugarog: merciful.

Grain, crain, gorwedd: to lye down.

Gramadeg, llyfr (gramer:) a Grammar.

Gramadegwr, a ddeallo'r (gramer:) a Grammarian.

Gran, Amrant y llygad: the Eye-lid.

Grâ,) Rhâd, Rhâd Duw: Grace.

Grasol,) grasus, grasusol: gracious.

Grawn, gronŷn: a Grain.

Grawnwin, eirin gwîn: Grapes.

Grawŷs, garawŷs: Lent, or the 45 days before Easter.

Gre, greon, diadell neu Lû o feirch neu gesig: a Herd of Horses, or Stud of Marts.

Greawr, ceidwad gyrr neu fin­tai o Ynifeliaid: a Herds­man.

Grêal, llyfr yn cynnwys am­rŷw (Historiau:) a certain Historical Book containing various Histories.

Gweddf, (Natur,) Athry­lith: Nature, Disposition.

Greddfu, cŷd-tyfu, cyd-eni: to grow together with one, to be born with one.

Gregar, Clwccian fal iâr: to Clock or Cackle as a Hen.

Greilidiaw, germeilo, gorch­fygu: to overcome.

Grelŷnn, llŷnn i ddyfrhau Enifeiliaid: a Pool to water Cattle.

Grem, grwgnach, Rhingcian dannedd: a murmuring; al­so a crashing or gnashing of the Teeth.

Gromial, Grymial, ymsennu, grwgnach: to scold, to mur­mure or mutter.

Gresŷn, tosturŷs: miserable, doleful.

Gresŷndod, tosturi: pity, com­passion.

Gresynu, tosturio: to pity, to commiserate.

Griddfan, ochain, galaru: to groan, to moan, to lament; also a groaning.

Griff, Arglwŷdd: a Lord.

Grifft: a Tadpole.

Griffwn), màth ar Aderŷn, dŷn [Page] trwŷngam fel pig gwalch: a Griphin; also a Man ha­ving a crooked Nose like a Hawk's Bill.

Grill, Trwst hefyd Gridill: a Noise; also a Gridiron.

Grillian, synnio wrth daro y naill wrth y llall: to crack or crash.

Grisial, Grisiant maen gwerth­fawr: Chrystal.

Grô, grauan: Gravel, course Sand.

Gronŷn: a Grain.

Grudd: a Cheek.

Grûg: Heath or Ling.

Grug i àr, Grug i air, Iâr y myn­nŷdd: a Heath-Hen.

Grugionŷn, mywionŷn: an Ant, a Pismire.

Grut, grûd: Grit.

Grwgach, grwgnach: to mur­mure; also murmuring.

Grwnn▪ Cefn o dir: a Butt, a Ridge, a Land lying between two Furrows.

Grŵn, ochen, Cwŷnfan Co­lommen: Groaning, the Coo­ing of a Dove.

Grwndwal, sylfaen: a Foun­dation.

Grwŷth, grwŷtho, grwgnach, gwneuthur Trŵst: a mur­muring, a making a noise.

Grŷd, Ymdrech, Ymladd: a Conflict or Battle.

Grydian, Erthychen: to grunt.

Grydwst, edrych grydian.

Grŷm: force, strength.

Grymio, bód yn gallu: to be able, of force and power.

Grymiol, grymmus: strong, vigorous.

Grymial, ymremial, ymsennu, grwgnach: to scold, to mur­mure, to mutter.

Grymialog, Grymialus, grwg­nachus: scolding, murmur­ing.

Gryngian, grwgnach, sibrwd: to gruntle, to mutter.

Grŷr, Crŷr glàs, Crŷr llwŷd, gwddw grug: a Bird called a Heron, a Hearn or Crane.

Grŷw, Groaeg, iaith y groeg­wŷr: the Greek Tongue.

GW.

GWagelŷd, gochelŷd: to avoid, to shun.

Gwachul, go-achul, go-gul: somewhat lean.

Gwâd, Nâg: a Denial.

Gwadu: to deny.

Gwàdn: a sole or bottom.

Gwadn Efgid: the sole of a Shooe.

Gwadn Troed: the sole of the Foot.

Gwadnu: to set soles, to sole.

Gwâdd, Twrch daiar: an Earth-Mole.

Gwaddod: Lets or Sediment, Dregs.

Gwaddol, Cynhysgaeth; a Dowry.

Gwae: woe.

[Page] Gwaed; Blood.

Gwaedu; To bleed.

Gwaedlŷd; Bloody.

Gwaedling; a flux of blood, also bleeding at the Nose.

Gwaedogen, Pennygen; a Tript, a Chitterling.

Gwaederw, Erw'r gwaed; the field of blood.

Gwaed-raidd, Gwauwffon waedlud; a bloody Spear.

Gwaedd; a cry or shout.

Gwaeddi; to cry or shout.

Gwaeddolef, crochlef, bonlles; clamour, exclamation.

Gwâeg, a (Bwccl, Clasp:) a Buckle, a Clasp.

Gwael; vile, ignoble, poor.

Gwaelbeth; a trifle, of small value.

Gwaelod; a bottom, also the Dregs.

Gwaelodi; to bottom, also to set­tle or grow thick at the bottom.

Gwaell, gwahell, gwaell bren, a Skewer.

Gwaered, gorwared, gorinared; a discent, a down hill.

Gwaesaf, arwaesaf, (gwarant,) Cymmorth; a Warrant, also help.

Gwaeth; worse.

Gwaethaf; worst.

Gwaethu, gwaethâu, gwaethygu; to grow worse, to make worse.

Gwaethl, cywaethl, cynnen, ym­rysson; strife, debate.

Gwâg; empty.

Gwagedd; emptiness.

Gwâghâu; to grow empty.

Gwagelyd, gochelyd; to avoid, to shun.

Gwagelawg, pwŷllog, Call; wa­ry, circumspect.

Gwaglwŷf, mâth ar bren; Lin­den, or Teil tree.

Gwagonedd, Gwagconedd, Gwa­gedd; vanity, emptiness.

Gwagr, Gogr; a sieve.

Gwagsaw; vain, light, immodest, also careless.

Gwhadd; invitation, also to in­vite.

Gwahan, Gwahanieth; distincti­on, separation.

Gwahanu; to separate, to distin­guish.

Gwahardd; to forbid.

Gwahell, gwaêll; a skewer, also a knitting-needle.

Gwahennu, gwahynnu, tywallt, gwâghau; to pour out, to empty.

Gwahawdd, gwahadd; to invite.

Gwain; a sheath, a scabbard.

Gwair; Hay.

Gweirio, Cyweirio gwair; to make hay.

Gweirglodd, gwerglodd; a Meadow.

Gwais, gweision; Men-servants.

Gwaisg, gwisgi; quick, ready.

Gwaith; work.

Gwaith, neu amser; a time,

Unwaith; once, one time.

Gweithio: to work.

Gweithiwr: a workman.

Gwaith-fuddig, Gorescynnwr, (Concwerwr:) a Conqueror.

Gweithred; a deed, a fact, an Action, an act.

Gweithrediad, gwaith; work­ing [Page] or labouring.

Gwâl, Ile i orwedd; a place littered to lie upon.

Gwal;) a wall.

Gwala; enough, sufficiency.

Gwaladr, Arglwydd; a Lord.

Gwalc;) a Cock in the hat, a Gwalck.

Gwalch; a Hawk.

Gwales, gwelu; a Bed.

Gwall, Eisiau; defect, want, in­digence.

Gwallaw, gwallawf, tynnu, ty­wallt allan; to draw, to pour out.

Gwallawgair, yw'r hawlwr a gollo ei hawll o wall; a Plain­tiff that loseth his Cause by reason of want.

Gwallofiad, Gwallawfwr, Trul­liad, Gollyngwr Diod; a Drawer, a Butler, a Topster.

Gwallofain, Angen; penury, need, want.

Gwâllt; the hair of the head.

Gwalltog; hairy.

Gwammal, anwastad, anwadl; unstable. wavering, inconstant.

Gwammalder, anwastadrwydd; inconstancy.

Gwân, piggiad, brâth; a prick, a piercing, a stab.

Gwânu, Trywanu, brathu trŵodd, pigo; to pierce or run through, to prick.

Gwann; weak.

Gwander, gwendid; weakness.

Gwanhâu; to weaken.

Gwànaf; a Row.

Gwanafog, gwŷnafog, (sur) digllon; morose, froward, angry.

Gwanas, Gorphwysfa; a rest.

Gwaneg, dull neu ffŷrf; a figure or form.

Gwaneg, tonn dwfr; a wave.

Gwanegu, ffrydio, llifo; to spring up, to issue out, to flow.

Gwangc; voracity, greediness.

Gwangcio; to eat greedily.

Gwangcŷs; ravenous, greedy.

Gwanwyn; the spring-quarter.

Gwâr; gentle, courteous, tender, mild.

Gwâredd, gwâreidd-dra; clemen­cy, mildness, tenderness.

Gwaredigenus, gwareddawg, trugarog, tyner; merciful, ten­der, mild.

Gwareddowgrwydd, gwareidd­dra; clemency.

Gwarr; the noddle, the nape of the neck.

Gwarrog, Jau; a yoke.

Gwaradwydd, gwradwydd, cwi­lidd, anglod; a disgrace.

Gwaradwyddo, cywilyddio; to disgrace.

Gwarafun, gorafun; to grudge, to forbid.

Gwarandaw, gwrando; to hear.

Gwarrant,) Awdurdod; au­thority, a warrant.

Gwaranrwŷdd, cytrundeb, tysti­olaeth; agreement, assent, wit­nessing, avouching.

Gwarau, gware, chware; to play.

Gwarchad; to keep at home, to ob­serve.

[Page] Gwarcheidwad; a keeper, a guar­dian.

Gwarchodaeth, gwiliadwriaeth, cadwriaeth; watch and ward, custody.

Gwarcheu; to shut in or pound

Gwarchen le; a pound for cattle.

Gwared, gwaredu; to deliver or defend.

Gwared, gwarediad, Prynedi­gaeth; deliverance, redemption.

Gwaradigenus, gwâr; mild, tender.

Gwareddawg, gwâr; mild.

Gwargred, gweddill; relicks, residue.

Gwario; to spend.

Gwarogaeth, gwriogaeth, ym­rôad, ymistwng; Homage.

Gwarth, gwradwŷdd, cywilŷdd, anglod; disgrace.

Gwarthâu, cywilyddio; to disgrace.

Gwarthaf, coppa, uchder, tros­ben; the top or height, over head.

Gwarthaf helm, crib (helm,) (top) yr hwylbren; the top of a Helmet, also the top of a Mast.

Gwarthalf, gwarthol; a Stirr up.

Gwartheg; Oxen, Cows, Neats.

Gwarthflawdd, blawdd, buan chwimmwth; nimble, quick, swift.

Gwarthrudd, cywilydd; dis­grace.

Gwarthruddio, cywilyddio; to disgrace.

Gwâs; a man-servant.

Gwasaidd, gweinidogawl; servile.

Gwasanaeth; service.

Gwasaneuthu; to serve.

Gwasaneuthwr; a man-servant.

Gwasgwŷchder, gwrolder; va­lour, stoutness, manliness.

Gwasarn; a litter.

Gwasarnu; to litter.

Gwasg; the wast of the middle.

Gwasgu; to squeeze.

Gwasgar; dispersion, a scattering.

Gasgaru; to disperse, to spread abroad.

Gwasgod, cysgod; a shadow.

Gwasgodi, cysgodi; to shade, to shelter.

Gwasgawdwŷdd, cysgod; the shade.

Gwasod, buwch yn gofyn Tarw; a Cow that takes a Bull.

Gwastad; even, also constant.

Gwastadedd, cyfiawnder; a plain ground, also equity.

Gwastad wŷdd; constancy.

Gwastadfod, cartref; a constant habitation.

Gwastadhau; to make plain.

Gwasdatta, to rest, or leave off.

Gwastraffu gwasgaru, tanu; to dissipate, to disperse.

Gwastrawd, un yn Edrych ar ôl Ceffylau; a Groom, an Hostler.

Gwastrawd afwyn, Un yn rheoli y flrwyn; he that ruleth the Bridle, a Foot man, a Laqucy, a Page of honour, a Postilion.

Gwatwar, gwatwor; to mock, to scoff at.

[Page] Gwatwargerdd, dychan; a laughing-stock, a scoff, a scur­rillous song.

Gwau; to weave.

Gweŷdd, gweliydd, Gwŷdd; a Weaver.

Gwaudd, merch ynghyfraith; a Daughter-in-law.

Gwaun; a Plain, a Meadow.

Gwawd, Câno ganmoliaeth; Encomium, an Elegy, a Song of praise. Dr. Davies.

Gwawdŷdd, Un yn Canmol arall ar air neu gân; he that praiseth another by word or song. Dr. Davies.

Gwawl, gelau: a Light.

Gwawl, (gwal,) à Wall, a Trench, a Bulwark.

Gwawn, gwaith, y Pryf Cop­pyn; the Spider's web.

Gwawr, torriad y wawr; the break of day.

Gwawr, Gwr breiniol o rago­rawl Rinwedd; a Noble Gen­tleman of excellent vertue.

Gwaŷw; a stitch or disease so called.

Gwaywawr, gŵr yn dwyn Gwaywffon neu (beic,) a Spearman, a Pikeman.

Gwaywffon; a Spear.

Gwccw; the voice of the Cuckow.

Gwden; a Wythe.

Gwddf, Gwddwf; a neck.

Gwddi, bilwg; a Hedging-Bill.

Gwê; a web of Cloth.

Gwê 'r Coppyn, gwehydercop; the Spider's web.

Gweccrŷ, gwan, methiant; weak, feeble.

Gwedi, Gwedy; after.

Gwêdd; form, likeness, favour, complexion, also a Team of Oxen or Horses.

Gweddaidd; decent seemly, hand­som, courteous, friendly, familiar.

Gweddi; a Prayer.

Gweddio; to pray.

Gweddill; Reliques, also to leave or spare.

Gweddw; a Widower or Widow.

Gweddwi; to become a Widow­er, or Widow.

Gwefl; a blubber Lip.

Gwefr, ysdor; Rosin.

Gwefus; a Lip.

Gwegi, Gwagedd; vanity.

Gwegil; the nape of the neck.

Gwegilsyth; stiff neck'd.

Gwehelyth, pen conedl; the stock of any Tribe, the top of a Family.

Gwehilion; refuse, sweepings, the worst of Corn.

Gwehydd, gwŷdd; a Weaver.

Gwehŷn, glanhâu, gwaghau; emptying, cleaning.

Gwehynnu, glanhau, tywallt; to empty, to pour out.

Gweiddi; to cry.

Gweilgi, y cefnfôr, cenllif; the Ocean, a Stream, a Flood

Gweilging, ffonn hîr; a long flaff.

Gweilig, gwîn-wrŷf, gwasg­bren i wasgu grawnwîn; a Wine press.

Gweilŷdd, gweili, gwâg, dirann; empty, void.

[Page] Gweini, gweinyddu, gwasanae­thu; to serve, to minister.

Gweinydd, gweiniad, gweini­dog; a Minister, one that serv­eth.

Gweinidog Daiar, llafuriŵr; a Husbandman.

Gweinidogaeth; Ministry.

Gweis, gweision; Men-servants.

Gweisgion, Blîsg enauneu bŷs; the husks or shells of Nuts or Pease.

Gweithred; an Action, an Act, a Deed, a Fact.

Gweled; to see.

Gwelediad; a sight.

Gweledigaeth; a Vision.

Gweli, briw; a wound.

Gwelw, lliw gwan; pale.

Gwelu; a Bed.

Gwelyddon, gwelygordd, Penn Cenedl; the Stock of a Fami­ly, the Top of a Kin.

Gwelyfan, Gwelyfod, ystafell gwelu; a Bed-chamber, also a Coach.

Gwelygordd, Penn y Genedl; the Top of the Tribe.

Gwell; better.

Gwella, gwellau; to grow better.

Gwellhâd; amendment.

Gwellwell; better and better.

Gwellaif; a pair of Shears.

Gwellig, gwall, angen; want, defect.

Gwêllt; Straw.

Gwellt y Ddaiar, glaswellt; green Grass.

Gwellŷg, gwall, angen; want, need.

Gwellygiaw, goddeu gwall neu angen; to suffer want.

Gwellyniawg, llwyddiannus; prosperous.

Gwên; a smile.

Gwenu; to smile.

Gwendid; weakness.

Gwener, Duwies Trythŷllferch, un o'r planedau; Venus.

Dŷdd Gwener; Friday.

Gwenfa, Genfa, gênddalfa; a Barnacle to set on a Horse's Nose.

Gwenith; Wheat.

Gwennol; a Swallow.

Gwennol y gwŷdd; a Weaver's shuttle.

Gwengolo, mis medi; the month September.

Gwenuer; Jonawr; the month January.

Gweniaith; Flattery.

Gwenheithio; to flatter.

Gwenheithgar, gwenheithus; flattering, given to flatter.

Gwenwîsg; a Surpliss.

Gwenwyn; Poison.

Gwenŵyno; to poison.

Gwenwynig, gwenwynllŷd; ve­nomous, poisonous.

Gwenhwyseg, Jaith-Gwent; the Dialect of Chepstow formerly, and now of all South-Wales.

Gwenhwyson, gwŷr-Gwent; the Inhabitants of South-Wales.

Gwenyg, gwaneg, tonnau; Waves, Billows.

Gwenŷn; Bees.

[Page] Gwenynen; a Bee.

Gwenŷnllestr, Cŵch gwenyn; a Bee-hive.

Gwep, wyneb, pig; countenance, face, bill.

Gwepia, llymysden; a Spar­hawk.

Gwêr; Tallow.

Gwêrllyd; tallowish.

Gweren; a Cake or lump of melted Tallow.

Gwerbl, Mesen, Castan gneuen; an Acorn, a Chesnut.

Gwerchyr, Caead; a Cover, a Lid.

Gwerddyr, cylch yr arffed; the Groin.

Gwerin, pobl gyffredin; the common people.

Gwerlin, Arglwydd; a Lord.

Gwern; Alder-trees.

Gwern, gwernlle; a Grove of Alders.

Gwernenllestr, hwylbren llong; the mast of a ship.

Gwers; a verse, a lesson.

Gwersig; a little verse or lesson.

Gwersu; to versifie, to repeat verses.

Gwersŷll, Gwersŷllt, ymgas­gliad llu o filwŷr, a hefyd by­thau milwyr a wneler o Liain ar bolion, i letteua ynddynt ar y meusŷdd; a Camp, also a Tent to lye in.

Gwerth; price, value.

Gwerthu; to sell.

Gwerthedigaeth; the Sale.

Gwerthŷd; a Spindle.

Gweruel, galw; to call.

Gweryd, daiar wedi ei chlodd­io i fynu; Earth cast up.

Gwerydre, Tîr, gwlâd; Land, Country.

Gwerŷre, tiroedd; Lands.

Gweryru; to neigh or bray as a Horse.

Gwesgryn, gosgryn, crynn; to shake.

Gwest, llettu cyffredin, llettu; an Inne, a Lodging.

Gwestai, lletteuwr; a Guest, a Lodger.

Gwestfa, gwestle, llettŷ; a Lodging.

Gwestwr: a bold Guess, a smell­feast.

Gwestifiant, llettŷ i geraint a chythrachwŷr; a Lodging for Friends and Kinsmen.

Gwestl, gwystl; a Pawn, a pledge.

Gwestŷng, thwymedigaeth; sub­jection.

Gwesŷn, gwâs; a Man-servant.

Gwêus, gwefus; a Lip.

Gwewŷr, gwaŷw; a Disease called a Stitch.

Gŵg, dîg. cuchiad; wrath, anger, frowning.

Gygus, digllon, cuchiog; an­gry frowning.

Gwial, gwialen; a Rod.

Gwialennod, (chwippio) a whipping.

Gwîb, myned o lê i lê; a wandering.

Gwibio, to wander, to go astray.

[Page] Gwibiad, gwibiadr, gwîbddyn, Rhodiennwr; a vagabond.

Gwîch, gwichian; a squealing, a squeeking.

Gwichio; to squeek.

Gwichiad, mâth ar bysgodyn; a fish called a Periwinkle.

Gwichet, drŵs cefn; a back door, a postern Gate.

Gwiddon, cawres, (wits;) a Witch, a Sorceress, a Giantess.

Gwîf, trosol haiarn: an Iron Bar.

Gwifr, (weir:) a wire.

Gwig, gwigfa, llwŷn o goed; a Grove or Wood.

Gwigyn, un yn bŷw yn y coed; one that lives in the Wood.

Gwîl, gwilff, gwilog, caseg; a Mare.

Gwilio, gwylio; to watch.

Gwilym, mâth ar Aderyn; a certain Bird.

Gwilwst; to be rampish.

Gwill, gwilliad; a Lurker, a night Thief.

Gwillmer, môr leidr; a Pyrate.

Gwimpl, Rhyw ddilledyn pen; a kind of veil or covering.

Gwîn; Wine.

Gwinau; Bay-coloured.

Gwinegr, (finiger;) Vinegar.

Gwingo; to kick, spurn, winch, or flinch.

Gwingog; winching, spurning, kicking.

Gwingafn, gwinsang, gwinwrŷf; a Wine-press.

Gwintas, esgudiau uchel; High shoes.

Gwîn-wrŷf, gwîn-wasgbren; a Wine-press.

Gwinwŷdd, Coed grawn gwin: Vines.

Gwinllan, perllan o goed grawn-Wîn; a Vineyard.

Gwipia, llymysten; a Spar­row-hawk.

Gwîr; true.

Gwiredd, gwirionedd; truth.

Gwirio; to verifie, to assert.

Gwirion; innocent, guiltless.

Gwiriondeb, gwirionedd; in­nocence, truth.

Gwîrod; Wassail.

Gwîsg; a dress or apparel.

Gwisgo; to dress or deck.

Gwisgad; a dress.

Gwisgadur, gwisg; a dresser, also a dress.

Gwisgi; expedite.

Cnau gwisgi; brown or ripe Nuts.

Gwisgîo; to shell Nuts, &c.

Gwiw; worthy, also to purpose.

Gwiwdab, teilyngdod; Dig­nity, pertinacy, a purpose.

Gwiwair; a Squirrel.

Gwiwne, gre, lliw; Colour.

Gwlâd; a Country.

Gwladaidd, gwledig, gwladog; Country like, rustick, homely, bashful.

Gwladeiddio, gwladyddu, gwri­do; to blush.

Gwladeidd-dra, gwladeidd­rwŷdd, gwŷldra; clownish­ness, rusticity, bashfulness.

Gwladŵr; a Country man.

[Page] Gwladychu, gwladyddu, teyrna­su, hefyd aros mewn gwlâd; to Reign, also to stay in a Country.

Gwledŷch, Teyrnasiad, llywo­draeth, Reign, Government.

Gwleiddiadon, Cywleiddiadon, Cydwladwŷr; Country Peo­ple, or of the same Country.

Gwlân Wool.

Gwlanen; (flannel.)

Gwledig, Brenin, gwr enwog; a King, also a Peer.

Gwlêdd; a Feast, a Banquet, most commonly used for Christ­ning dainties.

Gwledda; to feast.

Gwlf, gwlw, bwlch saeth neu fwa; the notch of an Arrow, the nib of a Pen.

Gwlîth; Dew.

Gwlitho; to dew.

Gwlithen; a Fellon or Whitlo.

Gwlŷb, gwlybanniaeth, gwly­bwr; wet.

Glybyrog; wettish.

Gwlŷchu; to wet, or moisten.

Gwlŷdd, llarriaidd, gwâr; mild, gentle, tender.

Gwlŷdd pen y tŷ; a herb called Chick-weed.

Gwmmon; Reets or Sea-weed.

Gŵn) a Gown.

Gwnn, gwŷbyddaf; I know.

Gwn) i Seithu; a Gun.

Gwnedd, Urddas; Dignity, Ho­nour.

Gwneuthur; to do, to make, to commit.

Gwneddwyf, gwnaethum; I did do, I have done.

Gwneddyw, gwnaddoedd, gwnaeth; he made, he has done.

Gwneddwŷnt, gwnaethant; they have made.

Gwnî, gwnîad; a seam, a sowing.

Gwnîo; to sow.

Gwniadur; a Thimble.

Gwniedŷdd; a sower or stitcher.

Gwniedyddes, gwniadwraig; a Stampster.

Gwnnod, gwŷnnod, gwŷnn­der; white, whiteness.

Gwnnon, gwŷnnon, Pillwydd onn; dry Ash cut in splinters.

Gwobaith, gwober, gwodrudd, Gobaith; Hope.

Gwp, pîg Aderyn; the Bill of a Bird.

Gŵr a Man, also a Husband.

Gŵra; to seek or marry a Hus­band.

Gŵr nôd, Gŵr Enwog; a man of note or fame.

Gŵr Dinod; a man of no account.

Gŵr-Rhîf, gŵr mewn Rhîf; a man Registred or Enrolled.

Gŵr pŵŷs, gŵr newŷdd brîodi; a Bridegroom.

Gŵrol, gŵraidd; manly, va­liant.

Gwroliaeth, gwreiddrwydd; manliness, valour.

Gŵraf, yn llê gwrolaf; most va­liant, most manly.

Gwriawr, gwrol; manly.

Gwrhàu, ymroddi, ymosdwng, ymillwng; to surrender himself, to make homage, to promise fealty.

[Page] Gwriogaeth, ymddarostyngiad; Homage.

Gwrial, chwarae'r gŵr; to play the man.

Gwrab, eppa (siacanâp;) an Ape.

Gwrâch: an old woman.

Gwrachîaidd; like an old wo­man, doting.

Gwrâch y lludw: a Cheslib or kitchin bob, a wood-lowse.

Gwradwŷdd, gwaradwŷdd, diystyr, lliwied gorafŷn, Cywilŷdd; a Reproach.

Gwradwyddo, Cywilyddio­arall, goganu; to reproach.

Gwragen, dôl, dolen, dylystig; any thing that bends like a Bow.

Gwraig; a wife.

Gwraig pwŷs, priodferch; a Bride.

Gwrageddwr, putteinwr; a whoremonger.

Gwreigea; to seek or marry a Wife.

Gwreignith, gwraig fechan dlws; a pretty little Wife.

Gwraint; the worms in a hand.

Gwreinyn; a worm in the hand.

Gwrando, gwrandaw; to hear, to hearken.

Gwrcath, Càth ŵrŷw; a be-Cat.

Gŵrda; a good man, a noble man.

Gwŷrda; noble men, good men.

Gŵrdâeth, enwogrwŷdd; No­bleness.

Gwrdd, crŷf, gwrol; stout, strong.

Gyrdd-der, gwrolder, ca­londid; valour, stoutness.

Gwregŷs; a Girdle.

Gwregysu; to gird.

Gwreictra, Tynerwch, moethus­dra, tryrhillwch; tenderness, delicateness, wantonness.

Gwreichion; sparkles of fire.

Gwreichioni; to sparkle.

Gwraidd; Roots.

Gwreiddŷn; a Root.

Gwreiddio: to take root, to be rooted.

Gwrêng; vulgar, common.

Gŵr-Eang, gŵr Rhydd; a Free-man.

Gwrengyn, dŷn o isel râdd; a mean man.

Gwrês; Heat.

Gwresog; Hot.

Gwresogi; to wax hot.

Gŵrhŷd, gwrŷd; a fathom.

Gŵrhydri, gorhydri, Gwrol­deb, Calondid; Manliness, Stoutness. Animosity.

Gwrîd; Blushes, Flushes, high Colour in the Face.

Gwrido; to blush.

Gwridog; Cherry Cheeks, Red Cheeks.

Gwringell, Aml Symmudiad; often motion or moving.

Gwringhellu. Symmudo 'n Aml; to move often.

Gwriog, priodol serch; a marri­ed woman.

Gwriogaeth, edrych gwrhau;

Gwrm, gwrwm, gwineulwŷd: dark-gray.

[Page] Gwrwmdde, galar-wisg; a mourning dress.

Gwrogaeth, ymddarostyngiad; homage.

Gŵron, gŵr campus iawn; an Hero.

Gwrrŷw; the male-kind.

Gwrtaith; dung, lime, or marle for Lands.

Gwrteithio; to dung, lime, or marle Land.

Gwrth neu wrth; by.

Gwrth neu gwrthwŷneb; con­trary-wise in opposition.

Gwrthafl, gwarthol; a stirrup.

Gwrth-ddywedyd; to contra­dict.

Gwth-hoel; a wedge.

Gwrth-aing, gaing, cûn, a wedge.

Gwrthban; a blanket.

Gwrthbwŷth, talu ynôl, dial am ddial; like for like, as evil for evil.

Gwrth-drennydd, echdoe; the day before yesterday.

Gwrtheb, atteb; to answer.

Gwrthferu, gwrthfrŷd, adferu edfrŷd, dychwelyd; dych­weliad; to restore, to return, also Restauration.

Gwrthfyn, derbyn; to receive.

Gwrthgrî, dadl wrthwŷnebus; a contradiction, a gain-saying.

Gwrthgrîst, yn erbŷn crist; Antichrist.

Gwrthgrwydr, herwa; a stray­ing about.

Gwrthiaith, gwrthwynebus ba­rabl; a contradiction.

Gwrthlâdd, sefyll yn erbyn; to resist.

Gwrthladd, rhwŷstr; resistance, hinderance.

Gwrthmin, gwrthminiog, peth a blaen camm; having a crooked or bended point.

Gwrthneu, gwrthod; to resist, to reject.

Gwrthnysig, refractory, obsti­nacy.

Gwrthnysigrwydd, cyndyn­rhwydd; obstinacy.

Gwrthod; to refuse, to reject.

Gwrthôl, yn ôl; backwards, retrograde.

Gwrthrawd, llu'r gelynion; the Army of Enemies.

Gwrthrêd, rhedeg yn ôl; a run­ning backward, a recourse.

Gwrthrin, gwrth-ryfel; Rebel­lion.

Gwrthrych, gwrthrychiad, de­lw neu eulun: an Image, Sta­tue or Effigies.

Gwrthryn, llestŷr, rhwystro: to resist, resistance.

Gwrthun: deformed, ugly, un­seemly, ill-favoured.

Gwrthuni, hylldra: deformity, ugliness.

Gwrthuno: to deform or disfigure.

Gwrthwyneb: against, contrary, adversity, an opposition.

Gwrthwynebu: to be against, to resist, to oppose.

Gwrthŷf, wrthŷs: to me, by me.

Gwrŷch y cae: a hedge.

[Page] Gwrŷch môch: Hogs bristles.

Gwrychîo, codi gwrŷch fel mochŷn: to raise up the bristles.

Gŵrŷd, gŵrhŷd: a fathom.

Gwrŷgio, gŵrygio. angwane­gu, tyfu, cryfhau: to increase, to grow, to strengthen.

Gwrŷm: a seam.

Gwrymio; to make seams.

Gwrym, grymmŷs: strong, va­liant.

Gwrymfeirch, tresi ceffŷl: the harness of a Horse.

Gwrŷs, ymrafael: contention, strife.

Gwrysio, ymryson; strife.

Gwrŷsg: Boughs.

Gwrysgen: a bough.

Gwrysgryn crynu: to shake.

Gŵst, Clefyd, dolur: a dis­ease, a sickness.

Gŵth: a thrust, a push.

Gwthio: to thrust or push.

Gŵyach. mâth ar for aderyn; a certain Sea-bird.

Gwyar, gwaed: Blood.

Gŵyarllyd, gwaedlyd: bloody.

Gwŷbed; flies.

Gŵybod: to know.

Gwybodaeth: knowledge.

Gwybodus: knowing.

Gŵybedydd, un yn gwybod pethau i ddyfod: one that knews things to come.

Gwŷbyddiad, tystiolaeth am y peth a welodd: an Eye wit­niss.

Gwŷch; neat finely dressed brave, gallent, also healed or grown well.

Gwŷchder; gayness in attire, neatness, also valour.

Gwychr, gwychyr, hoenus, llawen, calonnog: cheerful, couragious, stout.

Gwŷd, bai, pechod: vice, sin.

Gwŷdio, pechu: to commit fin.

Gwydŷs, beius, pechadurus; vicious, sinful.

Gwŷden, gwden; a Wythe.

Gwydn, gwedn, gwydŷn: tuff.

Gwydnedd; tuffness.

Gwydnhâu: to wax tuff.

Gwydr: Glass.

Gwydro: to glase.

Gwydrŵr: a Glasier.

Gwŷdrol, fel gwŷdr, gwydrog: glasly like Glass.

Gŵydd neu tîr gŵydd: pasture ground that has been formerly plowed.

Gŵyddfil, gŵyddlwdn, ani­fail gwyllt; a wild beast.

Gŵyddo, gadel yn dîrgŵydd: to rest Land, or leave it un­ploughed.

Gŵydd neu ŵydd bluog: a Goose.

Gŵydd neu o flaen llygaid; presence.

Gwŷdd neu coed: wood.

Gwydden, pren, coeden: a tree.

Gwŷdd i wau ynddo, a Wea­ver's Loome.

Gŵydd neu gweuwr, gwehydd; a weaver.

Gwŷddbed, edrych gwybed,

[Page] Gwŷddbwyll, gwyddbwll, mâth o chwaryddiaeth; Chess, a play at Draughts.

Gwyddel; an Irish man.

Gwyddeleg; Irish.

Gwyddfa; Bêdd, carfiedig waith uwch ben bêdd; a tomb, a monument.

Gwyddi, gwddi, a hedge-bill.

Gwyddi, gwydding, gwrŷch: a Hedge.

Gwŷddgŵn, cenawon llwynog neu flaidd: young Wolfs, or Foxes.

Gwyddwal, gwŷddweli, gwyd­deli, twmpathau: Bushes.

Gwŷddwydd, gwyddfid, lly­siau'r mêl: hony-suckle.

Gŵŷfŷn: a moth.

Gŵŷl neu swil: bashful.

Gŵŷl neu ddŷdd gŵŷl; a holy day, a fast.

Gŵŷlan; a Sea Gull, or Sea Goose.

Gwyledd, gwylder: bashfulness.

Gwŷlio: to watch, to expect, to wait, to beware.

Gŵŷlfa; a watch.

Gŵŷliadwriaeth: watchfulness.

Gwŷliadwrus: watchful.

Gwŷll, gwàg ysprŷd: a Hag, Goblin or Ghost.

Gwŷll, tywyllni; Darkness, Dark, Duskie.

Gwŷll y nos: the Dusk of the Evening.

Gwŷllon, gwâg ysprydion: walking Spirits, Goblins,

Gwyll, blodau mês: the blos­soms of Acorns.

Gwŷll Coed, Cysgad Coed: the shade or darkness of Trees.

Gwyllt; wild.

Gwylltineb: wildness, mad­ness.

Gwylltio; to grow wild, to make wild.

Gwymmon, gwmmon, llysiau'r mòr; Sea weed, or weed.

Gŵymp, tegwedd, hawddgar, glân iawn; fair, beauti­ful.

Gwŷn, anlladrwydd, gofid; lust, an itching desire, also pain or trouble.

Gwŷnio, gofidio; to torment, to pain, to grieve or anguish.

Gwynn; White.

Gwynnder; whiteness.

Gwynnu; to whiten.

Gwynn y llygad; the white of the Eye.

Gwyn wy; the white of an Egg.

Gwyniâs, gwresog, poeth; hot.

Gwynafog, edrych gwanafog;

Gwynndwn, gwynndonn, gwn­dwn, tir heb erioed ei ari­dig; laid-ground, or Land never ploughed.

Gwŷnnyfŷdu, dedwydd-fŷd; Blessedness, happiness.

Gwynfydu, cynfigennu; to envy, saith Dr. Dav.

Gwynfydedig: blessed, happy.

Gwynfydedigrwydd: Blessed­ness.

Gwyniad, mâth ar bysgodyn; [Page] a Fish called a Whiting.

Gwŷnedd: North-wales.

Gwyniar, gwynt: wind.

Gwyngen, gwên: smiling, a smile.

Gwynnygiaw, tywynnu: to wax clear, to shine, to appear.

Gwynt: wind.

Gwyntog, gwynnog: windy.

Gŵŷr, cam: crooked, warped.

Gŵyro: to warp.

Gŵyran, gwair yrail cnŵd: hay the latter crop.

Gwyrain, màth ar ŵydd: a kind of Goose.

Gwŷrdd: green.

Gŵyrennig, bywiog, blodeuog, iraidd; lively, florid:

Gwŷrn, clefyd y pryfed, cno­fa: a disease caused by worms, the Colick.

Gŵyros, mâth a'r bren plann: a plant called private or prime print.

Gwyrth, gwrthiau: Vertue, a miracle.

Gwrydri, gwroldeb: manliness, stoutness, animosity.

Gwyryf, gwŷrf, newydd: fresh, new, whole, incorrupt.

Gŵŷrŷf, morwyn: a Virgin.

Gwŷryfdawd, morwyndod; Virginity.

Gŵyryng, llau ynifeiliaid; Lice or Worms that Oxen breed.

Gwyryre, gweryre, tîroedd; Lands.

Gwŷs, gwahoddiad; invitation.

Gwŷsio, gwahadd; to invite.

Gwŷs neu gŵyddys; 'tis known.

Gwŷstl: a pledge, a pawn.

Gwystlo: to pledge, to pawn.

Gwystleidiaeth, gwystloraeth: a pledge or pawn.

Gwŷstn, llacc, egwan, diffrwyth: feeble, weak.

Gwystno, llaccàu, diffrwytho; to grow feeble or weak.

Gŵyth, gwythawd, gwythlo­nedd, gwythaint. dîg: an­ger, wrath.

Gwythawg, gorwythawg, di­gllon: angry, wrathful.

Gwythen: a vein.

Gŵythennog, gŵythennus: full of veins.

G. Y.

GYfarwydd: a Glow-worm.

Gyfarystlys, ar ystlus: sideways.

Gyferbyn: over against.

Gygus, edrych gŵg;

Gylf, gylfin, pig aderyn: the bill of a Bird.

Gylfant, durŷn: a snout.

Gylfln hîr, a Bird called a Cur­lew.

Gynneu: a little while ago.

Gynnifio: to bellow or low.

Gynt: of old, in times past.

Gŷrr: a drove.

Gyrru: to drive, to compel.

Gyrfa: a race.

Gyrfeydd, Rhedwŷr gyrfa; Runners of a Race, a Post or [Page] Letter-Carrier.

Gyrriad: a course, a forcing or driving.

Gyrth, a fô wedi eu gyrru neu curo; driven, beaten.

Gyrthiaw, cornio, hyrddio; to push, or butt like a Ram.

Gŷsp, cynddaredd ymmhen ceffyl: a Disease in a Horses head, the staggers.

HA.

HA! there! well done!

Habrsiwn, pais ddur i rytolwr: a coat of Fence, a coat of Maile.

Hacnai,) a ollynger am gyflog i bawb: a hackney.

Hâd; seed.

Hadu: to bring forth seed.

Hadef neu haddef, machlŷd: to set, or go down as the Sun.

Hadl, ar syrthio, braenllyd, lly­gredig, ruinous, decayed, rot­ten, corrupted.

Hadlu, pydru, braenu: to wax Rotten, to decay, to ruin.

Hadledd, llygredigaeth: rot­tenness corruption.

Haddef, cartref: a home or habi­tation.

Haeach, Hayach, agos; almost, well nigh.

Haearn, Haiarn: Iron.

Haeddel, hegel gam: the plough­handle.

Haeddu: deserve.

Haeddedigaeth, haeddiant: merit, desert, also demerit.

Hael: liberal bountiful.

Haelder, Haeledd, Haelioni▪ Liberality, munificence.

Haelbŷrrlawiog, Rhy-hael, a­fradlon: prodigal, lavish.

Haen, Crychni mewn wyneb, a wrinkle in the Face.

Haerllug, rhŷdaer, taer ddig­wylidd: Importunate saucy, impudent.

Haerllugrwydd, taerni: Impor­tunity.

Haeru, taeru, to affirm, to assert.

Hâf; Summer.

Hafaidd: lightsom, summer-like, pleasant.

Hâfâr, branar hâf: Land fol­lowed in Summer.

Hafarch, crŷf, gwrol: Strong, Stout, Lusty.

Hâsgan, carol hâf: a Sumner-Song a May-Song.

Hafdŷ, tŷ hâf: A Summer-House.

Hafal, cyflelŷb, or un râdd; like, equal.

Haflug, llawnder, caffaeliad: abundance, plenty.

Hafn,) porth, llong-borth: a Haven. a Port.

Hafod, hafotŷ; a Summers-dwel­ling. a Dayry-House.

Hafodŵr: a Dayry-Man.

Hafog, difrawd, dinistr: de­vastation.

Hafr, hŷfr: a He-Goat that is gelded.

Hafren: the River Seavern.

[Page] Hafflau, edrych afflau:

Hagen, etto, er hyn, yn wîr: yet, nevertheless, truly.

Hagr: ugly ill-favoured.

Hagrwch, hagrwydd: ugliness.

Haha, da a gwnaed: well done.

Hai: hasten, quickly.

Haiarn: Iron.

Haiarnu: to Iron.

Haiarnaidd: like Iron.

Haid; a swarm.

Haidd: Barley.

Hail, gweinidogaeth ar y bwrdd: Minister at the Table, waiting at Table.

Heilio, (offrymmu,) hefyd gollwng diod: to offer Sacri­fice, also to draw drink.

Haint: a Disease, an Evil. Heinus heinllyd, clwyfus: diseased, sickly.

Haint y rhianedd, blodau gwra­gedd, mîs-lîf: monthly-terms.

Halawg, Halog, aflendid, anlla­drwydd: defiled, polluted.

Hologi, llygru morwyndod: to disile.

Hald, tithiad: a trotting

Haldian, tithio, to trot, to shake, to jogg.

Halen: Salt.

Haliw, poeryn: a spittle.

Hâllt: salty powder'd.

Halltu: to salt.

Halltedd, helltni, halltineb: saltness.

Hamdden, gorphywysdra: re­mitting, deliberation, leisure.

Handym, ydym; we are.

Hanbŵyllo, sôn, dwyn ar gôs: to make mention, to re­remember.

Handid, hanfydded, bydded: let it be.

Handoedd, hanoedd, bu, fe fu: it has been, it was.

Handyfŷdd, Hanffydd, bŷdd: it will be.

Hanfod, sylwedd, bod: essence, being, to be or exist.

Hanfydded, bydded: let it be.

Hanes; an intelligence, an ac­count, History.

Hanffŷdd, bŷdd; it will be.

Hanoedd, bû: it was.

Hanŷw, henyw, ie, ydiw, yw: is.

Hanbŷch, hanpŷch, henffŷch, gadewch i hynnŷ fôd: let it be so.

Hanbo, bydded: let it be.

Hanner: half.

Hanneru: to divide in the mid­dle.

Hanffo, bydded: let it be.

Hanffwyf, na bawn i: that I might be, would I was.

Hanner nôs: mid-night.

Hanner dŷdd: mid day.

Hanpwyf, na bawn i: that I was.

Hanffych neu hanphych well, jechyd, rhwydd-deb: hail, health, whole.

Happus:) happy.

Hardd: seemly, handsom, de­cent.

[Page] Harddu: to adorn, to beautifie, to dress.

Harddwch, comeliness, decency, neatness.

Hau: to sow.

Haul: the Sun.

Heulo: a sunning, or a setting in the Sun.

Heulrhôd, (hett,) (cap,) (perwig:) a Hat, a Cap, a Periwigg, a Bongrace.

Hawd clŷr, cleddyf: a Sword.

Hawdd: easie to do.

Hawdd ammor, edrych am­mor:

Hawl: an action, a claim to a thing.

Hawlwr, holwr, hawlblaid, cwŷ­nwr: a Plaintiff.

Hawraig, ha wraig: O Woman.

Haŷach, yn agos, agos, almost, well nigh.

Haŷarn, haiarn: Iron.

H. E.

HE, heu hâu: to sow.

Heâr, Hyâr, hawdd ei aredig: easy to be ploughed, arable, plain.

Heb, eb ebŷr: saith he, said she.

Heb: without such, and such.

Hebog, gwalch: a Hawk, a Faulker.

Hebogŷdd, gwalch geidwad; a Hawkner, a Falconer.

Heboîr, hebohîr, yn ddi yma­ros: sorthwith, without delay.

Hebrwng, hebrwn: to accompa­ny some part of the way.

Hebryngiad; a guide.

Hebryngiaid; guides.

Hedeg, Ehedeg: to flie.

Hedion, ûs, peiswŷn; Chaff.

Hedŷdd: a Lark.

Hediad, Ehediad; a flight.

Hêdd, heddwch: Peace, Tran­quillity.

Heddwch; Peace.

Heddychawd, heddwch: Peace.

Heddychu: to pacifie, to make peace.

Heddychol: peaceable.

Heddyw, heiddiw; to day, this day.

Hefelŷdd, Elfŷdd, tebyg, like, to be compared.

Hefelychu, tybygu: to imitate.

Hefis crŷs merch; a Smock.

Hefŷd: also, likewise.

Hegl, coes: a Lig.

Hegl gam: the Plough handle.

Hethio: bisides, or bye.

Myned heibio: to pass bye.

Heilio, heilin, edrych hail.

Heiliog, pen: a head.

Heinit, heini, hoenus: chear­ful, brisk.

Heiniâr, heniâr, Rhagddarpar neu arlwy o ŷd: provision of Corn.

Heislan, heisyllr, hessyllr, Rhe­sŷllt: a hatchel.

Heislanu, rynnu trw'r hessyle: to hatchel Flax, Hemp, or Cot­ton.

Hel, togather, or collect.

[Page] Heliad: a gathering, a collection.

Helu: to bunt.

Helwriaeth: a hunting.

Helaeth, Ehelaeth: spacious, large, plentiful.

Helaethrwydd: plenty, abundance.

Helaethu: to amplifie, to inlarge.

Helbul, adfŷd, blinfŷd: trou­ble, adversity, afflictions.

Helbulus, trallodus: full of trou­bles.

Heleŷd, helgud, hela 'n aml: to hunt often.

Heldrin, yr un a helbul.

Heledd: a Wich, or Salt pits.

Heli: brine, or dissolved salt.

Helm:) a Helmet or Head-piece.

Helmog, un yn gwisgo (helm:) that wears a Helmet.

Help,) cynorthwŷ: belp.

Helŷ), Hêla: to hunt.

Helŷg: Willow trees.

Helygen: a Willow-tree.

Helynt; a course, or condition of Life.

Hên: Old, Antient.

Heneiddio, henu: to grow old.

Henaidd: oldish, antient.

Henaint: old age.

Heneidd-dra: oldness.

Henefŷdd, henŷdd, cynghorwr, hefyd (aldremon,) henuri­ad: a Councellor, also an Al­derman, an Elder.

Hendad: a Fore father.

Hendaid: the great Grand-fa­ther.

Hendref, trêshên: an old Town or Village.

Henfon, buwch: a Cow.

Heng, haing, taflodiad yn ar­wyddo bygythiad: an inter­jection of threatning.

Heniâr, arlwy O ŷd: a provisi­on of Corn.

Heno, henoeth: this night.

Henuriad, uchel swyddog; an Elder.

Henŵr: an Old man.

Henw, Enw: a name.

Henwi, Enwi: to name.

Heol, buarth, ffordd fawr, hwŷlfa mewn Trêf: a Street, also a Court before a house.

Hepcor: to spare, to reserve.

Heppian: to nod, slumber, or take a nap.

Herr: to dare or challenge.

Heretic,) dŷn Cyndyn yn neilltuo oddiwrth yr yscry­thŷr a chyfraith y deyrnas: a Heretick.

Herddyll, hardd: handsom, beau­tiful.

Hergod, Talp, Clap: a lump

Heroyd, Cyrheuddŷd: to reach, or extend.

Heri, Clôff, ammherffaith: lame, imperfect.

Herlod, bachgen bychan: a little Boy, a Lad.

Herlodŷn, dŷn-bychan: an In­fant, a little Boy.

Herlodes, geneth fechan: a little Girl.

Herod, Cennad neu negeswr, Arwyddfardd: an Embassa­dor, [Page] dor, a Herald at Arms.

Herodraeth, neges; embassy, negotiation.

Herw herwa, Rhodienna, o lê i lê: to ramble, to flie from place to place.

Herwlong, llong gwŷlliaid: a Priate-ship.

Herwr, Rhodiannwr: a Runna­gate, a Eugitive.

Herwriaeth, ffo: a running a­way.

Herwth, coluddŷn: a Gut.

Herrwm, (graen lledr:) the grain of Leather.

Herwydd: for, because of.

Hêsg: Sedge-bushes, Flags.

Hêsglif, llif ddwylaw: a long or two-handed Saw.

Hêsp, hŷsp: dryed up, also not giving milk.

Hespen:) a Hasp.

Hespin: an Ewe-Lamb of a year old.

Hespwrn: a He-Lamb of a year old.

Hett:) a Hat.

Hetŷs, ychydig bâch: a crumb.

Heuelŷdd, hefelydd, elfydd, tebyg: alike, equal.

Heulor, preseb, Rhesel: a Manger, a Rack.

Heulrhod, (hett:) pŷst yr haul: a Hat, also the Sun-beams.

Heus, (bwttiasen:) a Boot.

Heusaff, gwisgo (bwtties:) to put on Boots.

Heusor, bugail gwartheg: a Herdsman, a Tender of Cattle.

Heusor môch, ceidwod moch▪ a Swine-herd, a Swine-driver.

H. I.

Hî: she.

Hidl i hidlo: a strainer, a cullender.

Hidl neu helaethrwydd: in abundance.

Hidlo: to strain through a strainer.

Hiddŷgl, huddygl: Soot.

Hifio: to pluck off Wooll, to make bare.

Hifflaid, llifo neu llenwi: to flow.

Hîl, Heppil: Off-spring, Progeny, Lineage, Posterity.

Hilio neu heppilio: to multiply or increase.

Hiliogaeth: Off-spring, Progeny.

Himp, Imp: a young graff or plant.

Hîn, Tywŷdd: Weather, Air.

Hîndda: good weather, dry wea­ther.

Hiniog, Rhiniog: a Threshold, a Sill.

Hinon, hîn dêg: fair weather, dry weather.

Hinoni, goleuo: to clear up.

Hîr: long.

Hirder: longitude, length.

Hiriant, ymaros: delay, prolong­ing of time.

Hirio, aros, Estŷn yn hwŷ: to prolong, to delay, to lengthen.

Hiraeth: a longing for a thing.

Hiraethog: longing.

Hiraethu: to long for a thing.

Hîroeddius, hîrhoedlog: long-lived.

[Page] Hîriai, edrych Irai.

Hîriai, Climmach hir o ddŷn: a tall slim fellow.

Hîrsst, hir barhau: perseve­rance.

Hirwlŷdd, llarriaidd, tyner: mild, gentle, tender.

Hislan: Sheep's Lice.

Hispŷdd, hŷsp: barren, dryed up.

HO.

HO!) ho!

Hob, hobeu, môch: Swine.

Hôb, hobaid: a bushel.

Hobel, Aderŷn: a Bird.

Hobelu, Neidio: to hop or leap.

Hocced, Twŷll: Fraud, deceit.

Hoccedŷdd, dŷn twyllgar: a deceiver.

Hoccrell, geneth fechan: a little Girl.

Hoccrellwr, godinebŵr, a wnelo anlladrwŷdd: an Adulterer.

Hoed Edrych hiraeth.

Hoeden merch ysgafn (puttain:) a light Houswife, a Harlot.

Hoedl, Enioes: life, time of life.

Hoedlog, hîr hoedlog: long-lived.

Hoedli, hîr oesi: to live long.

Hoel: a Nail.

Hoelio: to nail.

Hoen, llonder: gladness, plea­santness.

Hoenus: glad, merry, pleasant.

Hoenŷn, hwŷnŷn, Rhownŷn: the Hair of the Tail.

Hoeth, Noeth: naked.

Hoewal, hoewel, dŵr arafedd: slow water.

Hôff: delightful.

Hoffi: to delight in, to love.

Hoffedd: delight, love.

Hoffiain, hoffi: to delight in, to love.

Hogg, hoggŷn: of an indifferent bigness.

Hogi: to whet.

Hogfaen, hogalen, ygalen: a Whetstone.

Holi: to examine, to question.

Holl, Oll: the whole, all.

Hôllt: a Clest, a split, a cragg.

Hollti: to eleave or split.

Hon: this female.

Honno: that female.

Honffest, pais: a Pettycoat.

Honnaid, Adnabyddus, Enwog: known, famous.

Honni, Cyhoeddi: to publish.

Honcian, hongcian: to wag or stir.

Honos, hîr: long.

Honsel:) a Hand-sail.

Hoppran:) a Mill-hopper.

Hôr, hoten, horod, llau môch: Swines Lice.

Hort, llashenw, hefyd bwraw bai heb achos: a nick-name, also a false accusation.

Hortio, gwradwyddo goganu: to revile, retract or reproach.

Hosan: a Stockin.

Hospyttŷ, lusendŷ: a Hospital.

Hott, hottan, (hetr, cap:) a Hat, a Cap.

Howni: Wolsted.

[Page] Hoŷw, tlŵs, tecclus, tresnus: pretty, neat. well-fashioned.

H. U.

HU, (Cap:) a Cap.

Huad, bytheiad: a Hound.

Hual, llyffethair, troedog: a Fetter.

Hualu, llyffetheirio: to fetter.

Hualawg, llyffetheiriawg: fet­tered.

Huelŷdd, yr hwn a lyffetheirio; he that fettereth.

Huan. yr haul: the Sun.

Hûc, hûg, hûgan: a Cloak, also a covering.

Huccan, gŵylan lŵyd: a Sea Mew, Cob, or Gall.

Hud neu hirder: length.

Hûd neu hudolaeth: delusion

Hudo: to entice, or delude.

Hudol: deceitful.

Hudoliaeth: delusion.

Hûdlath, gwialen Twyllwr neu hudolwr: a Jugler's Wand or Rod.

Hudnwy, hwyad: a Duck.

Hudwg, hugwd: a scare▪ crow.

Huddygl: Soot.

Huddyglyd: sooty.

Hufen: Cream.

Hufennu: to Cream or skim.

Hufŷll, Gostyngedig: humble.

Hufylltod, gostyngeiddrwydd: humility.

Hûg, hugan: a Cloak, also a covering.

Hugl groen: a Rattle to fright Horses, &c.

Humman, humig, hummog, (pêl denis:) a Tennis-ball.

Hummanŷdd, chwareŷdd (ten­nis:) a Tennis-player.

Hûn: a slumber or little nap.

Huno: to sleep or slumber.

Hundŷ, ystafell gwelŷ: a Bed­chamber.

Hungôs, cosi drwy gŵsg: a clawing or scratching is a sleep.

Hunlle, hunllês: the night-mare.

Huppŷnt, byrr ruthr; a brunt, a sudden assault.

Hûr, cyflog: a reward, wages or hire.

Huriaw, talu cyflog: to reward.

Hutt: stupid, mopish.

Hurtio: to slupifie.

Hurthgen: a stupid man.

Hurtr, llawr byrddau: a board­ed floor.

Husting, hustŷng, sisial: to whis­per.

Huysgwr, edrych ysgŵr.

H. W.

Hŵch: a Sow.

Hwde, cymmer: take thou.

Hŵf, mâth ar (hwd:) a Hood, also a Cowle.

Hwn: this.

Hwnnw: that.

Hwntian, Rhodienna, herwa: to wander.

Hwpp, Prawf, Ymgais: an At­tempt or Enterprize.

Hwrdd neu myharen: a Ram.

Hwrdd neu gwth: a jostling or thrusting.

Hyrddu: to thrust.

[Page] Hwre, edrych hwde.

Hwrrwg: a little swelling, a lump.

Hŵs: a Horse-cloath.

Hwsmon: a husbandman, also a thristy man.

Hwsmonnaeth: husbandry, also thristiness.

Hwstr, anynad, anhywaith, an­hynaws: morose, froward.

Hwstredd, anynadrwydd, drŵg (natturiaeth:) frowardness.

Hoswi: a housewife, a thrifty wo­man.

Hwswiaeth: good housewifery, thrift.

Hwt, flei, i ffordd, ymaith: fie fie, away, get thee hence.

Hwttio: to hiss out.

Hŵy, hîrach: longer, more te­dious.

Hwŷhâu, ystŷn: to lengthen.

Hwy neu hwŷnr, hwynt-hwy: they, them.

Hŵŷad, hwuad: a Duck.

Hwŷedig, estŷnedig: prolonged.

Hwyfell, Gleisiad: a Salmon.

Hŵŷl llong: the Sail of a Ship.

Hŵyl neu iechŷd: health, dis­position of body.

Hwŷl, taith: a progress.

Hwylbren: the Mast of a Ship.

Hwylio: to direct.

Hwylus: right, apt, dexterous.

Hwylwynt: a prosperous wind.

Hwŷnŷn, hoenyn, Rhawnŷn: the hair of an Ox or Horses tail.

Hwŷr: late.

Hwyrhâu: to grow late.

Hwyrdrwm, trwm, arafedd: slow, heavy.

Hwyrfrydig, Aniben: slow.

HY.

Hŷ: bold.

Hŷdeb, hyfder: boldness.

Hyder: trust, confidence, depen­dance.

Hyderu: to trust, to confide.

Hyderus: adventurous, auda­cious, confident.

Hŷar, hêar, hawdd ei aredig: easie to be plowed.

Hŷawdl, ffraeth, Ymadroddus: eloquent.

Hŷawdledd, ffraethder: elo­quence, readiness in speaking.

Hŷbarch, Sŷdd iw berchi: to be honoured or reverenced.

Hyblŷg, hawdd ei blygu, Yst­wyth: flexible, apt to bend, tractable.

Hyblygedd, Ystwythdra: flexi­bility, tractableness.

Hyborth, hawdd ei borthi: easie to be fed.

Hybred, hybryd, hardd: neat, handsom.

Hybu: to recruit.

Hybwŷll, pwyllog: prudent.

Hychgrug, Clefyd gwddw: a Squinzy in the Throat.

Hŷd, neu hirder: Longitude.

Hyd neu hyd at: even to, until.

Hydawdd, a ellir ei doddi: that may be melted.

Hydr, hŷ, gwrol: bold, stout, valiant.

Hytrach: rather.

Hydraeth, a eller ei fynegi: that my be declared.

[Page] Hydraîdd, hawdd ei drwŷddo neu dyllu: penetrable, that may be pierced.

Hydraul, hawdd ei wisgo allan: that may be easily worn out.

Hydref: the month October.

Hydresn, wedi ei dresnu yn ddâ: well-order'd.

Hydrum, rhŷdd: free.

Hydŵf, un Jeuangc yn tyfu: a growing youth, or plant.

Hydwŷll, hawd ei dwyllo: apt or subject to be deceiv'd.

Hydwyth, edrych twyth.

Hydŷn, hylaw, hawdd: tracta­ble, easie.

Hŷdd, carw: a Deer, a Buck.

Hyddal, hawdd ei gynnwys neu ddal: easie to be compre­hended.

Hyddawn, hael: liberal, bountiful.

Hyddellt, hawdd ei ddelltu neu hollti: that which is easily slit or cloven.

Hyddestl, meothus: delicate.

Hyddfrê, hyddfrêf, hydref: the month October.

Hyddgan, hyddgant, carw: a Deer a Buck.

Hyddgen, croen y carw côch: the skin of a rid or fallow Deer.

Hyddaif, hawdd ei ddeifio: easily singed.

Hyddŷn, poblog; populous.

Hyddŷsg: teachable, easie to be taught.

Hyfaeth, hawdd ei faethu: ea­sily nourisht.

Hyfed, hawdd ei fedi: easie to be reaped.

Hŷfedr, celfyddgar: skilful, expert, tractable.

Hyfriw, hawdd ei dorri, brau: easily broken or crummed.

Hyfrwŷn, trymder, prŷdd-der: sadness, pensiveness, heaviness.

Hyfrŷd: pleasant.

Hyfrydwch: pleasantness.

Hyffordd, skilful, dexterous.

Hyfforddi: to direct.

Hygar, hawddgar: amiable, lovely.

Hygaredd, hawddgarwch, hefyd duwioldeb: amiableness, also piety.

Hygawdd, hawdd ei ddigio: easily offended.

Hyglod, enwog: famous.

Hyglyd, hawdd ei gludo: easie to be carried.

Hygno, hawdd ei gnoi: easily chewed, or chammed.

Hygoel, hawdd yw goelio: cre­dible.

Hygôf, cofus: memorable, what we well remember.

Hygrŷn, crynadwy, crynllyd: trembling.

Hygwŷmp, hawdd yw godym­mu: apt to fall.

Hygŷrch, cyrchedigle, cynlleid-fawl-lê: a place much resorted.

Hyhud, hawdd ŷw dwyllo: easily deceived.

Hylaw: dexterous.

Hylithr, hawddlithr: apt to slide.

Hylosg, hawd ei losgs: com­bustible, easily burned.

Hylwgr, llygredig: corruptible.

[Page] Hylwybr, hyfford: expert, tracta­ble.

Hylŵŷdd, llwŷddiannus; pros­perous, fortunate.

Hylŷn, gludiog; sticky, glewy, tenatious.

Hŷll: horrid, cruel, also ugly or ill-favoured.

Hyllu: to disfigure or make ugly.

Hylldrawu, rhoi mewn dych­ryn: to put in a fright, to amaze.

Hylldrem, golygiad hull: a cruel aspect or look.

Hylldremmio, edrych yn wŷllt: to look wildly.

Hyn: thus much.

Hynny: that, that much.

Hŷn, heneiddiach: older, more antient.

Hynaf, heneiddiaf: most anti­ent or oldest.

Hynefŷdd, hênuriad: a Sena­tor, an Elder.

Hynaws, llariaidd, gwâr: mild, tender, indulgent, meek.

Hynawsedd, llarieidd-dra, gwâr­der: meekness, mildness.

Hynod: notable, notorious, re­markable.

Hŷnt, taith, a journey.

Hyrdd, hyrddau, hyrddod: Rams.

Hyrddu, hyrddio: to drive in with force, to thrust in.

Hysôn, nchel ei sŵn: loud, shrill, ringing.

Hŷsp: barren, dried up.

Hyspŷs: certain, sure, possitive.

Hyepyiu; to certifie, to manifest.

Hyttrach: greater, better, rather.

Hyttŷnt, taith, rhedfa, a jour­ney, a course, a race.

Hyttynt y dwfr, rhedfa'r dwfr: Water-course.

Hywedd, dôf, hyweth: tame, accustom'd to the yoke.

Hyweddu, dofi: to tame, to pacifie.

Hywên, gwên: a smile.

Hywerth, hawdd ei werthu: vendable, easie to be sold.

Hywestl, edrych gwestl.

Hywiw, teilwng iawn: very worthy.

Hylŵydd, edrych gwlŷdd:

Hyŵredd, gwroldeb: manli­ness.

Hywŷstl, hawdd ei wŷstlo; easie to be pawn'd or pledg'd.

I. A.

I: to, also I or me.

Iâ: Ice

Iâen, ychydig iâ a little piece of Ice.

Iaccwn, arwydd Rhyfal, llum­man: a warlike Ensign, a Standard.

Iâch neu iache: a pedigree.

Iâch neu iachus: sound or healthy.

Iachâu: to heal.

Iachaid, yr un ag iachawdr.

Iachawdwr, achubŵr: a Sa­viour.

Iachawdwriaeth, cadweidia­eth, [Page] achibiaeth: Salvation.

Iachus: wholesom, healthy.

Iâd: the Temple of the head.

Iaêth, Rhewlŷd: Icy.

Iaith: a Language.

Ieithydd: a Linguist, an in­terpreter.

Iangŵr, dangŵr, edrych gwrêng.

Iâr: a Hen.

Iâr Orllydd, iâr yn eistedd ar ŵyau: a Hen that sits on Eggs.

Iâr wŷnt, Aderyn paradwys: the Bird of Paradice.

Iâr goed, iâr wŷdd: a Phea­sant.

Iarll: an Earlor Count.

Iarlles: a Countess.

Iarllâeth, a perthyno i Iarll: an Earldom.

Iarnadd, oddiarnodd, oddi uchod: above.

Iâs: a boiling or bubling, also violent cold.

Iassu, edrych assio:

Iau, iaun, iengach: Younger.

Ieuaf, ieuangaf, iengas: young­est.

Iâu: a yoke.

Ieuo: to yoke.

Ieuawr, ievog; yoked.

Iawl, gweddi: a Prayer.

Iawn: just, right, lawful.

Iawndar: equity, Justice.

Iawnweddawg, uniawn: right and just.

ID.

ID, edrych yd.

Iddew, neu iuddew: a Jew.

Iddo: to him, to himself.

Iddwf, tân iddwf: St. Antho­nies fire.

IE.

IE: yes, yea.

Iechŷd: health.

Ien, oer: cold.

Ienhâd, oeri: to wax cold.

Ierthi, irai: a goad to drive Oxen or Cattle with.

Ierwŷdd, iâr y mynŷdd: a Moore-hen.

Iesin, têg, prydferth: fair, beautiful.

Iesu: Jesus.

Ieuangc, iefangc: young.

Ieuangach, iengach: younger.

Ieuangaf, iengaf: youngest.

Ieuengtyd: youth, or younger years.

Ieuthydd: a Linguist, an Inter­preter.

Iewaint, ieuaint, ieuengtyd: youth, or youthful age.

Iewais, clywais, hefyd cefais: I heard, also I found, I had.

Ifynu: on high, up.

IG.

IGian: to yex or hick, the hick-cock.

ILL.

ILL, illdau, illdeuwedd: both.

IM.

IMp, Impŷn: a graff, a plant.

Impio: to graff, or plant.

IN.

INsêl, (sêl) a seal.

Ing, ingder, cyfing, cyfyng­der. [Page] caethder, cledi: anguish, agony, misery, also narrow, strait.

IO.

IOli, gweddio: to pray.

Iolwch, diolwch, dyiolwch, gweddi, diolch: Thanksgiving, Prayer.

Iolwrch, gwŷdr, hefŷd Coed: Glass, also Wood.

Iôn. Arglwydd: the Lord, Je­hovah.

Ior: Arglwydd, llywŷdd: the Lord, Governour.

Iorth, eorth, ystig, ystud, dyfal: studious, diligent.

Iorthrŷn, dyfalwch: diligence.

IR.

îr: green, fresh, sappy.

Iraidd: fresh, smooth, polished.

Ireiddio: to polish, to adorn or make smooth and fresh.

Irder. îreidd-der; greenness.

Irai, ire: a Goad or Rod to drive Oxen or Horses.

Iraid: grease.

Ireidlyd: greasie.

Iro: to grease or besmear.

Irdang, irdangc, syndod: astonish­ment, amazement, insensibleness.

Irdangu, synnu: to stupifie, to make senseless.

Irllawn, digllon: angry, wrath­ful.

Irllonedd, iredd, digllonrhw­ydd: anger, displeasure.

IS.

îs: lower, inferiour.

Isel: humble, low.

Iselu, ymostwng, gostwng: to humble, to bring down.

Isder, iselder, Goftyngeiddr­wydd: humility.

Isaf: the lowest, meanest, or most base.

Isamer, dygiawdr arfau, hefyd (ysgwiar:) a Squire, also Armour-bearer.

Isarn, (holbart:) a Halbert.

Iscell: (Browes) Brows.

Isgîl, ysgîl, wrth ysgîl: be­hind a Horse-back.

Isgilio: to ride before one on the same Horse.

Isop: Hysop.

IU.

IUddew, iddew: a Jew.

IW.

IWrch, carw: a Roe-Buck.

IY.

IYrches, ewig: a Roe.

LA.

LAb, dyrnod: a stroke, a blow, a stripe.

Lafrwyn, llafrwyn: Bull-rushes.

Laig, edrych llaig.

Lamp) canwŷll: a Lamp.

Lamprai, edrych llamprai.

Larwm:) an Allarm.

Lattwm, (Coppor:) Lattin, or Copper metal.

Latmer, edrych llatmer.

LE.

LEfain:) surdoes: Leaven.

LI.

LIfrai, lifre:) Livery.

Lindŷs: pryfed y dail: Caterpillars.

Lwfer, (simnai:) a Chimney.

LLA.

LLâ, llâw: a Hand.

Llabi, llabwst: a great clouterly fellow.

Llabir, cleddyf: a Sword.

Llabyddio, curo a cherig: to stone, or beat with stones.

Llacc, rhŷdd, hefŷd clâf; loose, slack, also sickly.

Llaccâu: to slacken, to grow loose, also to droop or decline.

Llachar, tywynnedig, disglaer: glittering, shining.

Llâd (grâs,) dawn, daioni: grace, gift, benefit, goodness.

Lladin:) (lading:) the Latine Tongue.

Lladinŷdd, ladingwr: a Latinist.

Lladmer, lladmerŷdd, cyfieu­thŷdd, dehenglwr: an In­terpreter.

Lladmeru, cyfieuthu, dehen­glu: to interpret.

Lladrad: theft, robbery.

Lladratta: to steal, to rob.

Llâdd: to kill, to slay.

Lladdfa: a slaughter.

Lleiddiad, lladdwr: a slayer, a killer.

Llaes: deep towards the ground.

Llaesu: to let down lower.

Llaesder: the depth.

Llaesodr, llaesod: litter for Cat­tle to lye upon.

Llaeth: Milk.

Llaeth torr: the first Milk.

Llaetha: to beg Milk.

Llaethog: milky.

Llafar: a vowel, also a voice.

Llafaru: to speak, or make a noise.

Llafasu: to dare.

Llafasus: daring.

Llafn: a blade of a knife, sword, &c.

Llafrwyn: Bull-rushes.

Llafur: work, labour, study, business.

Llafurio; to labour, to work, to play the Husbandman, to till the ground.

Llafurus: laborious.

Llafurwr: a Husbandman.

Llaffethair, edrych llyffethair.

Llai: less.

Lleiaf: least of all.

Llai, lliw tywŷll-rŷdd: a Brown Colour.

Llaib, llyfiad: a licking or lap­ping.

Lleibio, llepian: to lick or lap.

Llaid, prîdd, tomm: clay, dirt, mud.

Llaid, clefyd ar draed ynifeiliaid: a Disease on the feet of Cattle proceeding from the dirt that flicks between their Claws.

Llaill: others, the rest.

Llain, lleinell: a narrow piece.

[Page] Llain, yn lle llafn, neu cleddyf: a Sword, a Sword-blade, a blade.

Llais: a voice, a sound.

Lleisio: to sound, to make a noise.

Llaith: moist or wet.

Lleithio: to grow wet or moist.

Llaith, angen: death.

Llall: the other.

Llallog, llallawg, anrhydedd: honour.

Llallogan, gwradwydd or tu ôl: a backbiting.

Llam: a leap, a stride.

Llammu: to leap, to stride.

Llamsach, llammu, (downsio:) to jump, hop or skip, to dance.

Llamfachus, tesach, mylystod: full of leaping and dancing.

Llamdwŷo, dwŷn pêth o lê i lê: to carry a thing from place to place.

Llamfa, llamfforch, camfa: a Style.

Llamhidŷdd, math ar bysgodŷn, hefyd downiwr ar Râff: a Lobster Fish or Crevis, also a Rope-dancer.

Llamhidŷddiaeth, gwneuthu­riad mynudiau i ddynwared: a gesturing, acting after as an Ape.

Llamprai, llysywen bendoll: an Eel called a Lampril.

Llann: a Church or Temple, also a Church-yard, a yard.

Llannerch: a distinct place or piece of ground.

Llanestr, llanastr, dinistr: de­solation.

Ar lanastr: scatteringly.

Llanastru, distrŷwio, chwalu: to wast, to disperse.

Llanw: fulness.

Llanw'r mor: Sea-flood.

Llenwi: to fill.

Llariaidd, mild, gentle, tender.

Llarp: a rag, a renteâ piece.

Llarpio: to tear in pieces.

Llarŷ, llariaidd: wild, gentle.

Llarŷaf, llareiddiaf, addfwynaf: mildest, meekest, gentlest.

Llarŷedd, addfwynder: meek­ness, gentleness.

Llasar, glâs: blue.

Llaswŷr, neu psallwŷr: the Psal­ter or Psalms.

Llâth i (fesur) tîr neu goed: a rod, perch, or pole to measure Timber or Land with.

Llathen: a yard containing three foot.

Llath, llathen, llathaid, un llathen o hŷd: a yard long, or one yard in length.

Llathlud, Llathrud, trais ar­ferched: a violent taking a­way of Women, also a Rape.

Llathr, Llathraidd: lank, smooth.

Llathru, tywynnu, disgleirio: to shine, to glitter.

Llattai, un yn gwneuthyr lletteiaeth: a Pander, a Bawd, a Messenger between two Lovers.

Llatteirwŷdd, llatteiaeth: Raw­dery, messages between Lovers.

[Page] Llaw: a hand.

Llaw-egor, hael: a liberal hand.

Llawch, llochi: a gentle en­treating or handling.

Llawd, llodig: a Sow is so term'd when she seeks a Boar.

Llawdr, clôs: a pair of Breeches,

Llawdwn, llaw tan anaf: a lame or maimed hand.

Llawdd, moli: to praise.

Llawddeawg, hyffordd, Rhugl: dexterous.

Llawen: joyful, merry.

Llawenydd: joy, gladness, mirth.

Llawenu, llawenhau, llaweny­chu: to rejoice, to be merry.

Llawen-chwedl, newydd dâ yr Efengyl: Glad-tydings, the Gospel.

Llawer, llaweroedd: many.

Llawes: a sleeve.

Llawethair, llawethyr, llyffe­thair: Fetters.

Llawethan llywethan, llysy­wen: an Eel.

Llawgair, llŵ: an Oath.

Llawlŷw, hegl gam aradr: a plough-tail or handle.

Llawn: full.

Llawnaeth llawnder: fulness.

Llawn-lleuad: a full Moon.

Llawnllonaid: full Moon.

Llawr: a floor, also the face of the Earth.

Llawrfaes, llannercho dîr: a plat of ground.

Llawrodd, cyflog am waith wages for work.

Llawrwŷdd, math ar bren: the Laurel-tree.

Llawrŷdd, llofrŷdd (mwr­dwrwr:) a murderer, a man­slayer.

Llawruddiawg, gwaedlyd, chwa­nog i lâdd: bloody-handed, bloody-minded.

Llawruddiaeth, (mwrdwr:) a murder.

LLE.

LLê: a place.

Lleas, marwolaeth, he­tvd lladdfa: death, also a flaughter.

Lleawdr, lleawr: darllenŷdd, darllenwr: a Reader.

Lleban: a Clown.

Llebanaidd: rustick, clownishly.

Llêch bobi: a baking-Stone.

Llêch neu bwrdd correg: a stone-table.

Llêch-Iafar, adlais carreg: an eccho from Rocks or Stones.

Llêch neu ymguddfa: a covert, or hiding-place.

Llechu: to hide ones self.

Llechfan, llechfod: a hiding-place.

Llechwedd: the side of a Hill.

Llêd: latitude or breadth.

Llêdu: to make wider, to grow wider.

Lled neu rhŷwfaint: somewhat.

Lled-wirion: somewhat simple.

Lledach, o genedl wael: of an ignoble Lineage or Descent.

Lledeŷnt, dîg: wrath, anger.

Lledechwŷrth, ynfyd, anfoesol: foolish, rude.

[Page] Lleden: a Plaise-fish.

Lledewigwst, clwy'r marcho­gion: Hammorrhoides or Piles.

Lledfegyn, annifail a wneir o wŷllt yn ddof: any wild creature that is tamed.

Lledfrŷd, lledfrydedd, ynfy. drwydd: dotage, solly.

Lledffed, uwdffon, mopbren, (ledl:) a ladle.

Lledffer, go grŷf: somewhat strong.

Llediaith: corrupt and defiled speech barbarism.

Lledlef gair amherffaith, an imperfect word.

Llednais: modest.

Lledneisrwydd: modesty.

Llednoeth: somewhat naked or bare

Lled-ofnog: somewhat fearful.

Lledpai, cam, gŵŷr, anwadal. askew, awry, oblique also un­stable.

Lledpeio, gwaethygu, gogwy­ddo: to decay, to decline.

Lledpeirwŷdd, gogwyddiad, lle serth: declining, the steepi­ness or shelving of a hill.

Lledpen, ystlus y pen: the side of the head.

Lledr, lleder: Leather.

Lledrin, o ledr neu groen: of Leather, or of a Hide.

Lledrŷn: a little piece of Leather.

Lledrith, lled a rhîth: a phan­tasie, hypocrisie,

Lledrithiog, yn llawn twyll a rhagrith: full of deceitful tricks.

Lledrud, yr un a lledrith.

Lledrŷw, anfoneddigeiddrw­ydd: baseness of birth, igno­bleness.

Lledw, cyfoethog: wealthy, rich.

Lledŵg, peth digter: some an­ger.

Lledwŷdd, coed diffrwŷth: unfruitful trees.

Lledfen: flat as a Cake.

Lleddf, gŵŷr, ar ŵŷrni: ob­lique, awry, askew, warp­ed.

Lleddfu, gŵŷro: to warp or grow crooked.

Lleen, llên, darllen: to read.

Lleenawg, dysgedig: literate, learned.

Llêf: a voice, a cry, a shout.

Llefain: to cry, or bawl out.

Llefair, fe a sieryd, hefyd, sia­radus: he will speak, also talkative.

Craig lefair, craig yn atte­bleisio: a Rock that ecchoes.

Llefaru: to speak.

Llefais, llefesyff: he dare.

Llefais, gweŷddais allan: I cry­ed out.

Lleferthin, lleferthin, diog, swrth: lazy, sluggish.

Lleferŷdd, harad: a voice, a talk.

Llefenau, llefnau, y lwŷnau: the loins.

Llefrith: sweet milk, new milk.

Llefrithen, llyfrithen: a kind of a swelling in the Eye-lid.

Lleflethair: a pair of fetters.

[Page] Llegach, lleges, egwan: weak, feeble.

Llegest, mâth ar bysgodŷn: a fish called Paurcontrell, or many feet.

Llegŷs, llegach, egwan: weak, feeble.

Llehâu, gosod mewn llê: to place.

Lleian, un heb golli morwyn­dod, y neb a gedwo ei forwyndod er duwiolder, hefyd eistedd-fa esgob, &c. a Vestal Virgin, a Nun, a Virgin for Religion sake, also a See, or the seat of a Bishop, &c.

Lleianaeth, byw yn unig heb priodi: the single life of Vir­gins.

Lleibio, llyfu: to lick, to lap.

Lleidr: a thief.

Lleiddiad, (mwrdwrwr:) a murderer, man-slayer.

Lleigiaw, diengŷd, ffoi: to fly or escape.

Lleigiad, un yn disgwyl ym­ddiffynfa: he that looks for refuge.

Lleihâu, gwneuthur yn llai, treilio: to lessen, to diminish.

Lleipr, edrych llipryn.

Lleisio: to make a noise, note or tone.

Lleisw: Lye to wash with.

Lleith, edrych llaith.

Lleithiar, lleithaawg: waterish, moist.

Llemmain, neidio: to leap.

Llên, dŷsg, dysgeidiaeth: learning, literature, discipline.

Gwŷr llên, gwŷr o ddŷsg, ysgolheigion: learned men, Scholars.

Llenn, hiliad uwchben, hefyd (cwrtens) a vail, also cur­tains.

Lleng, llû: a Legion.

Llenlliain: a Table-cloth, a fine sheet.

Llenwi: to fill.

Llepian: to lap or lick.

Llerr: a kind of weed is Corn.

Llerw, eiddil, lleges, diccra: slender, weak, puny.

Llês: good, profit.

Llêsu, lleshâu: to benefit, to profit, to do good.

Lleshâad: goodness.

Llêsg: desperately sick.

Llesgedd, llesgni: desperate sick­ness.

Llesgâu, llêsghau: to languish, to grow sicker and sicker.

Llesgethan, gwan: weak.

Llesmair: a trance, a swooning.

Llesmeirio: to fall into a trance, to swoon.

Llestair: to hinder.

Llestr: a Vessel.

Llergŷnt, dîg: anger, wrath.

Lletpai, gŵŷr, Camm: oblique, crooked, askew, awry, warp­ed.

Llethr, llechwedd: the side of a Hill.

Llethrid. mellten: a flash of Lightning.

[Page] Llethu: to overlay, to press.

Llettring, lled-dring, gris, Cam. fform Ysgol: a stair or step, a step of a Ladder.

Llettŷ: a Lodeing, an Inn.

Llettyu, lletteua: to Lodge, to Inn.

Llettywr, lletteuwr: a Guest, a Lodger.

Llettywraig: a woman Lodger.

Llêu, darllain: to read.

Llêu neu gosod: to place.

Lleuad: the Moon.

Lleuen: a Lowse.

Lleuog: Lowfit.

Lleuer, lleufer, llefer, Goleu, Canwill: a Light, a Candle.

Lleueru, tywynnu, goleuo: to shine, to give light.

Lleurwŷdd, goleurwŷdd, Go­leuad: Light, an Inlightning.

Llew: a Lion.

Llewes: a Lioness.

Llewpart:) the Female Leopard.

Llewa, bwyta neu yfed yn rhei­bus: to eat or drink gree­dily.

Llewych, llewyrch: light, brightness, a shining.

Llewychu, llewyrchu: to shine.

Llewychedig, llewyrchedig: shining, bright, splendid.

Llewŷg, llesmair: a trance, a swoon.

Llewygu, llesmeirio: to swoon, to fall in a trance.

Llewŷn, llawen: merry.

Llewyr, llefŷr, goleu: a light or shining.

Llewŷrn, rân ellŷll: Will-with-the-wish, a night walking fire.

Lleŷg, y nêb na bo ŵr eglwŷ. sig: a Lay-man.

LLI

LLiant, llîf: a Flood.

Lliain: Linnen cloth.

Lliain amdo: a shroud or wind­ing-sheet.

Llieingig neu llengig: the midriff.

Lliainrhŵd: Lint.

Lliasu, llâdd: to kill.

Lliaws, llû: a multitude.

Llios, lliaws, tyrfa, llawer, llû: a multitude, also many.

Lliosddyblygu, lluosi, amlhau: to multiply.

Lliosawg: manifold, numerous.

Lliosowgrwŷdd, amlder: mul­titude.

Lliosi, lliosogi, lluosogi: to multiply.

Llibyn, llippa: limber, soft, drooping.

Llîd: envy, malice, fury.

Llidio: to envy, to bear malice, also to smart or ache.

Llidiog: malicious, spitiful, also very sore.

Llidiowgrwydd: envy, malice, also the torment in a sore.

Llidiart: a gate.

Llîf: a flood, a deluge, also a saw.

Llifddwr: llifeiriant: a Flood, an Inundation.

Llifeirio: to over-flow, or co­ver with water.

[Page] Llifo: to flow.

Llifo neu lliwo: to dye or co­lour.

Llifio: to saw.

Llîf ddûr: a file, a rasp.

Llifianu, llifio a llîf ddur: to file, to rasp.

Llifaid, llifed, wadi llifo neu mînlymmu: grounded or sharpened in the edge.

Llifiant, (consymsiwn:) Con­sumption.

Llillen, Gafr: a she-goat.

Llimp, llyfn: smooth, polished.

Llîn neu llinnyn: a Line or Coard.

Llinell, main Linnyn: a little Line.

Llinnellu, llainio, Rhigoli: to deliniate, to draw a Line.

Llinyn: a String, a Line.

Llinynio, llinnynnu: to string.

Llîn: Flax.

Llînhad, hàd-llîn: Flax-seed.

Llinagr, Clauar: Lukewarm.

Llindag, llindagu, Tagu: a choaking or hanging.

Llindagu: to choak.

Lliniaru: to wax mild or gentle.

Llinor, llinorŷn: a wheal, push or pimple.

Llinos, llinosen: a Goldfinch.

Llios, lliosŷdd, lliosog, Tyrfa: a multitude.

Llippa: soft, limber, flagging, hanging down.

Llippau: to flag, to grow limber.

Lliprŷn: a sni [...]le or flagging shrimp.

Llîth iw darllain: a Lessen to be read.

Llîth neu hudoliaeth: a Bait, an allurement, an enticement.

Llithio neu denu: to allure or entice.

Llithiog neu hudol: enticing, al­luring.

Lîth neu fwŷd gwlŷb: a mash of wet Victuals.

Llithrig: slippery.

Llithro: to slide or slip.

Lliw: a Colour.

Lliwns a lliwiog: of a deep Colour.

Lliwŷdd: a Dyer.

Lliwyddiaeth: the Art of Dying.

Lliwio: To Die or Colour.

Lliwdŷ: a Dye-house.

Lliwed, Cenedl, popl, llu: a A Nation, a People; also an Army, a Troop, a Generation.

Lliwied, lliwio: to grudge, to upbraid.

Lliwiant, edrych lliwied.

LLO.

LLo: a Calf.

Llocc, Corlan: a Sheep­coat or fold.

Lloccio, gyrru i gongl neu gor­lan: to drive into a corner or sold.

Lloches: a hole to bide in, a lurking-place.

Llochi: to stroke gently with the hand, to intreat kindly.

Llodig, hŵch Lodig: a Sow seeking a Boar.

Llodr, llawdr, Clôs: a pair of Breeches.

[Page] Lloer, lleuad: the Moon.

Lloergan, Goleu Leuad: Moon-light.

Lloeren, lleuad fechan: a small Moon.

Lloerig, gorphwyllog ar rŷw Amser or lleuad: Lunatick, Frantick.

Llofi, dylofi: to let or draw through the hand.

Lloflen, llawf fechan: a little band.

Llofres, mynwes: a bosom.

Llofrudd, llawrudd (murdw­rwr:) a murderer, a man-slayer.

Lloffa: to glean.

Lloft:) a Loft or upper Room.

Llòg: Vsury.

Llogail, Y Logail tan y bargod: the Beam that is under the Eaves of a House.

Llogawd, Gwledd-dŷ, (Par­lwr:) a Parlour.

Llogell, Cîst: a Chest.

Llogwrn, Corr: a Dwarf.

Llonn: merry, chearful.

Llonnder: mirth, chearfulness.

Llonni: to grow merry or chearful

Llonaid: full, fulness.

Llong: a Ship.

Llongwr: a Seaman, a Marriner.

Llongwriaeth, hwŷliad llong: Navigation.

Llongborth, Porth y môr: a Sea-Port.

Llonŷdd: quiet.

Llonyddwch: quietness.

Llonyddu: to make quiet, to grow quiet.

Lloppan, Esgid: a Shoo.

Llorf, llyrf, (Pibau, pibellau,) offerŷn Cerdd: a Pipe or Pipes, a Flute, a Musical-in-strument.

Llorfdant, Tant offerŷn Cerdd: a string of a Musical-instrument.

Llorp, Crimmog, Coes: a Shin, Shank or Leg.

Llôsg, llosgiad: a burning.

Llosgi: to burn.

Llosgach, Godineb neu aflen­did anwllad-rwydd rhwng cerraint: Incest.

Llosgrâdd, grâdd O Angylion: Seraphim.

Losgwrn, Cynffon: a Tail.

Llosgyrnog, Cynffonog: tailed, or having a Tail.

Llost, yr un a gwauwffon: a Spear, a Lance, a Javelin.

Llostlydn, edrych Addangc.

Llowrydden, Llawrwydden, Llawr-wŷdd, mâth ar brenn the Laurel-Tree.

Lloweth, dòf: brought up by hand, tame.

Lloweth, llonaid llaw: a hand­full.

Llowgist, Cîst Law: a little hand-chest.

Llowion, llofion, llywion llîn neu. gywarch: the refuse of Hemp or Flax.

LLU.

LLû: an Army.

Lluarch, edrych Gwersŷll: a Camp.

Lluch, gweddi: a Prayer.

[Page] Lhuchfa: a drift or heap of Snow.

Lluchio: to fall down plentifully as Snow or Hail.

Lluwch: heaps of Snow, fleaks of Snow.

Lluched, Mêllt: Lightning.

Lluchŷnt, Rhuthr disymmwth: a most sudden violence, an as­sault.

Lludw: Ashes.

Lludlŷd: full of Ashes.

Lludwawg, edrych lledw.

Lludded: wearisomness, heavi­ness.

Lluddieddig: weary, heavy.

Lluddias, lluddio, llestair, rhwŷstro: to hinder, to fru­strate.

Llueddwr Lluyddwr, Milŵr, (Sawdwr:) a Souldier.

Lludst, bŵth Bugail, a hefyd Gwersŷll: a Shepherd's Cot­tage, also a Tent.

Llueslu, gosod gwersŷll: to pitch a Tent.

Llûg, goleu, hefyd y Cornwŷd: Light, also the Pestilence.

Llugis, y peth a rotho oleuni: that which gives light.

Llugorn, (Lantarn:) a Lant­horn.

Lluganu, tacclu arfan: to dress, amend or repair Armour.

Llugenŷdd, gwenuthurwr Ar­fau: a maker of Armour.

Llumman, (Baner) Milwŷr: a Standard, Banner, Ensign or Flag.

Llummanog, (Banerog:) deck­ed with Flags or Banners.

Llumbren, Llumwydden, Troed neu ffon (Baner:) the Staff or bandle of a Flag.

Llummon, Mŵg: Smoke.

Llûn: an Effigy, Figure or shape.

Llunio: to form, figure, or cut out.

Lluniedŷdd, lluniŵr: he that fashioneth or cutteth out.

Lluniawd, Lluniodr, ffurf new Reol▪ a Form or Rule.

Lluniaidd: well-shaped.

Lluniaeth: necessary food.

Rhagluniaeth: Providence.

Lluniathu, darparu: to ordain or provide.

Lluosog: numerous, manifold.

Llurig, pais ddûr, gwîsg rhy­fel: a Coat of Fence, a Shirt of Mail.

Llurigawg, mewn gwîsg llu­ryg: armed with a Brigandine or Coat of Mail.

Llûsg: a drawing after.

Llusgo: to draw after.

Lluttrod, Clai, Lludw, Lleisw: Clay, Ashes, Lye.

Lluttrodi, diwŷno: to soil, to wax dirty.

Lluŷdd, llû, Gwersŷll, arferiad i bêth: an Army, also a Camp, a Tent, an Exercise.

Llugg, mân bryfed mewn Caws: little Worms that breed in Cheese.

Lluydda, Codi Rhyfel: to levy War.

Lluyddwyr, Milwŷr, (Sawdiwr.) a Souldier.

LLW.

LLŵ: an Oath.

Llŵch: Dust.

Llychlyd: dusty.

Llŵch, sefydlŷnn, pwll: a Lake or standing Water.

Llwdn, llwdwn: the Young of any thing, a Foal.

Llwdn Hŵch: a Hog.

Llydnu: to foal.

Llwfr neu llwrf, digalon: sot­tish, heartless.

Llyfrder, digalondid, mŷs­grellni: heartlesness, sottish­ness.

Llyfrhâu: to become heartless or sottish.

Llwgr, llygredigaeth: a cor­ruption.

Llygru: to corrupt.

Llygrawr, llygrwr: a Cor­rupter.

Llygredig a llygrawg: cor­rupt.

Llwmm: bare, naked.

Llwngc: a swallowing down.

Llyngeu: to swallow down.

Llwrw, Trêth, hefyd yn wŷsg: a Tax, also Forward.

Llwrŷ, yr un a llwrw.

Llwŷ: a Spoon.

Llwŷbr: a Path.

Llwŷoro, to path or track.

Llwŷbraidd, hylaw: dexterous.

Llwŷbreiddio, hwŷluso: to di­rect in the way.

Llwŷbro: to walk, to make paths.

Llwŷd: gray.

Llwŷdo: to wax gray, to make gray, to grow mouldy.

Llwŷdedd, llwydni: grayness, mouldiness.

Llŵŷdd, llwŷddiant: prospe­rity, happiness, good luck.

Llwyddiannu, llwŷddo: to prosper.

Llwyddiannus: prosperous, hap­py, lucky.

Llwŷf, llwŷfen, llwŷfanen, llwyfwŷdden: an Elm-tree.

Llwyfan Menn, llwyfan Cer­twŷn: the body of a Cart.

Llŵyfennau, llefanau, llyfenau, Lwŷnau: the Loins.

Llwŷgaw, diffygio, blino: to fail or be weary.

Llŵŷn o goed: a Wood or Grove.

Llwŷn, Lŵyn, aulod: a Loin.

Llwynog: a Fox.

Llwynoges: a She-Fox.

Llŵŷr: quite and clean.

Llwyrŵŷs, Cymmanfa Gyffre­din: a common Assembly.

Llŵŷth neu dylwŷth: a Tribe.

Llwŷth neu gludeirfa: a Load.

Llwŷthog: loaded, burthened.

Llwŷtho: to load, to burthen.

LLY.

LLycheden: a fit of sick­ness.

Llychwin, wedi eu diwŷno: soiled, dustied.

Lliw llychwin: a dusty co­lour.

Llychwino: to dust, to soil.

Llydan: broad, wide.

Llydaw, henw man yn ffraingo lle y mac Cymru yn bŷw: [Page] Brittain in France.

Llydw, lledw, Cyfoethawg: Rich.

Llyfasu: to dare.

Llyfenau, llwŷfenau, Lwŷnau, aelodau: the Loins.

Llyfi, dŷn swga: a Sloven.

Llyfn: smooth, plain.

Llyfnhâu: to make smooth, to plain.

Llyfnu: to harrow.

Llyfr: a Book.

Llyfrŵr: a Scrivener, a Book-writer, a Register.

Llyfu: to sick.

Llyffant: a Frog.

Llŷffant melyn: a yellow Frog.

Llyffant du dafadenog: a Toad.

Llyfferthin, llefferthin, diog, llwrf: slothful, sluggish.

Llyffethair: a pair of Fetters.

Llŷg, lleŷg, pòb gŵr na bò ŵr eglwysig: a Layman.

Llŷg, lluŷg, mân bryfed mewn Caws: Worms in Chuse.

Llygad: an Eye.

Llygadog, llygeidiog: full of Eyes or holes.

Llygliw, lliw tywŷll: a dusky colour.

Llygod: Mice.

Llygoden: a Mouse.

Llygoden fireinig: a Rat.

Llygru: to corrupt.

Llŷmm: sharp.

Llymhàu: to sharpen.

Llymmeirch, pysgod Cregin: Oysters.

Llymmaid: a sup.

Llymmeittian: to sup often.

Llymrig: slippery like a Fish.

Llymru a llymruwd: flumry, sowings.

Llymfi, noethlud: naked, bare.

Llymysten: a Spar-bawk.

Llŷn neu pôb math ar Ddîod a sugn: any sort of Drink or Liquor.

Llynna, Diotta: to drink often.

Llynn o ddŵr: a Pool of Wa­ter, a Mare of Water.

Llynn-grangc, chwarren, dy­faden wŷllt: a Wen or the like swelling.

Llyngcoes, Yr ymgrafu at Anifeiliaid: the Scratches or Spaven on Cattle.

Llyngcu: to swallow.

Llyngŷr, llynger: the Worms in Children.

Llŷn, haint llun, Clefŷd hawdd ei Gael, Plâ, Cornwŷd: a contagious Disease, a Pestileuce, a Plague.

Llynwyn, llynn o ddŵr: a Damm, a standing Pool.

Llŷr, Mor: the Sea.

Llyrŷ neu llwrw, Trethu: to tax.

Llŷs neu dŷ Brenin: a Court, a Palace.

Llŷs neu llysieuyn: an Herb.

Llŷs. llysiant, Gwrthodiad: a rejecting, refusing or forsaking.

Llysu, Gwrthod: to reject, to refuse.

Llysdâd, Tâd ynghyfraith: a Step-father, or Father-in-law.

[Page] Llysenw, llasenw: a nick-name.

Llysenwi: to nick-name, to mis­call.

Lysfab, mâb ynghyfraith: a Step-son or Son-in-law.

Llysfam, mam ynghyfraith: a Step-mother or Mother-in-law.

Llysdyn, llysdin, Dinas y Ce­dwir Brenhinllis ynddi: a City where a King's Court is kept.

Llŷsg, gwialen bâch: a little Rod.

Llysgbren neu llysbren, gwia­len-ffon: a Rod or little Staff.

Llysieuŷn: an Herb.

Llysieua, hel llysie: to gather Herbs.

Llysnafedd: filthiness.

Llysnafeddog: filthy.

Llysywen: an Eel.

Môr-ly-sowen: a Conger, or a large Sea-Eel.

Llŷth, llêsg: dangerously sick.

Llythi, pysgod môr: a kind of Sea-Fish.

Llŷthr, llythŷr: a Letter, an Epistle.

Llythyr Cymmyn: the last Will and Testament.

Llythyren: a Letter or Cha­racter.

Llyu, llyfu: to lick or lap.

Llŷw llong, durŷn llong: the Stern of a Ship.

Llyw neu llywŷdd: a Ruler, a Governour.

Llywiawdr, Rheolŵr: a Ruler, a Governour.

Llyw neu lluniaeth: food, sub­sistance, necessaries.

Llywio neu llywodraethu: to Rule, to Govern.

Llywio neu brysuro: to hurry or rid away.

Llywio neu guro: to beat hastily.

Llywedyddiaeth, Rheolaeth: Rule, Government.

Llywodraeth: Rule, Government, also good ordering of matters.

Llyweth, edrych lloweth.

Llywethan, llysywen: an Eel.

Llywion, edrych llowion.

Llywionen, Cynfas: a Sheet.

Llywŷ, têg, gwŷn, disglaer: fair, white, splendid.

MA.

Mâb: a Son.

Maban, Baban: a little Child, an Infant.

Mâb-maeth: a nurst Son.

Mabawl, bachgenaidd: filial, boyish.

Mabanaidd, Mabinaidd, bachge­naidd: boyish, childish.

Mabolaeth, mebŷd, maboed Ifangc: infancy, childishness, youth.

Mab aillt, Caeth-wâs: a Cap­tive, a Bondman.

Mabwŷs, Mabwysiad, Mabgy­nwŷs, Cymerŷd estron yn fàb: Adoption.

Mabiaith, Gweniaith: fair flat­tering words.

[Page] Mabcaingc, Caingc, Cangen: a Bough, a Branch.

Mabddŷsg, yr hyn a ddysog dŷn ôi Grŷd: that which one learns from his Cradle.

Mâblygad, Canwŷll y llygad: the Pupil or Apple of the Eye.

Mabddall, un a aned yn ddall: one that is born blind.

Mabcath, Câth bâch: a Catling oy young Cat.

Mabcorn, Mepcŷrn: the inward part of a Horn.

Mâbgynwys, edrŷch mabwŷs.

Mabsant, saint perthynol i blwŷf: a Saint proper to a Parish.

Mabŷs, moes: Courtesie, good manners.

Maccaid, prŷf a elwir Mîl­droed: a Palmer-worm.

Mâch, Meichie: a Surety.

Mechni, Mechniaeth: Sureti­ship.

Mechnio: to be Surety.

Machdeŷrn, pen llywŷdd: a Monarch, an Emperour.

Machlud haul: Sun-setting.

Maccrell, pysgodyn mwŷ na phenhwŷgŷn: a Mackrel.

Macl, magl: a Snare.

Maccwy, bachgen: a Boy.

Mâd, dâ: good.

Y fâd felen, sarph wenwŷn­llud iawn: a Basilisk, a Cockatrice.

Madarch, Madarchen, bwŷd y llyllon: a Mushroom or Toad-steel.

Madien, madiain, urddas: ho­nour, honoured, also good, boun­tiful.

Madredd, pydriad, llygriad: putrefaction, corruption.

Madru, pydru: to putrifie.

Madron, Pen-ysgafn, ynfŷd: giddy-brain'd.

Madrondod, medrondod, my­drondod, madryndod, hurtni, syndod: giddiness, astonishment.

Madruddŷn, Modruddŷn: a Cartilage, a Gristle.

Madruddyn y Cefn: the Ma­row of the back.

Madwŷs, madws: compleat time, fulness of time.

Maddeu: to leave, to forsake, to spare, also to forgive, to pardon.

Maddeuant: remission, forgive­ness.

Mae: where.

Mae ef: where is he.

Mae he: where is she.

Mae nhw: where be they.

I mae: there is, there be, there are.

Maeddu, Baeddu, taro: to smite.

Mael, enill: profit, gain.

Maelio, enill ar beth: to gain or make profit.

Maelier, (Marsiandwr,) ynni­llwr: a Merchant, a gainer.

Mailieres, (Marsiandwraig:) a Merchant-woman.

Maeleriaeth, (Marsiandiaeth:) Merchandise.

Mael, Malen, dur, haiarn: Steel, Iron.

[Page] Maen: a Stone.

Maen blîf, (bŵlet, Bowl:) a Bullet, a Bowl.

Maen Clais, Maen mynor, Car­reg nâdd frîth wenlas: a Marble-stone.

Maen Ehed, nen Ehedfaen, Carreg a dŷn atti: a Load-stone.

Maen melin: a Mill-stone.

Maen gwnn, (bwlet:) a Leaden Plummet with Iron Pikes.

Maen Cawod, pellen mellten: a Thunder-bolt.

Meinin, meinŷn, Carregog: story.

Maenol, maenor, Trêfrad, Arglwyddiaeth, Tyddŷn: a Possession or Inheritance, a Man­ner or Farm.

Maenglawdd, Clodfa gerrig: a Quarry of Stones, a Stone-wall.

Maeon maon, Deiliaid: Sub­jects.

Maer: a Mayor.

Maer y Biswail Hafodŵr: a Dairy-Man.

Maeres, Maerones, Maerwraig, hafodwraig, llaeth-wraig: a Dairy-Woman.

Maerdŷ, Hafodty: a Summer­habitation to make Cheese and Butter.

Maeronaeth, Maeroni, amser maer: Mayoralty.

Maer-dref: a Mayor-Town.

Maes: a Field.

Maesa, ymladd, rhyfela: to fight, to make War.

Maessing, myssaing, sathru: to tread.

Maeth: nourishment.

Maethu: to nourish, to nurse.

Maethgen, maeddu, Baergen, Curo: a beating.

Magad, bagad, rhai: some.

Magai, Mammaeth: a Nurse.

Magiaid, Maccaid, prŷfed a elwir mîl-droed: a Palmer­worm.

Magl: a Snare.

Maglu: to ensnare.

Magl, mann dû, neu (blottŷn) Nôd i adnabod peth wrtho: a blot or blur.

Magnel, mangnel, offerŷn i ddi­nistrio Caerau Trefydd, &c. an Engine to batter down Walls.

Magod, pesgedig: fattened, crammed.

Magu: to bring up, to nurse up, to breed.

Magwŷ, yr hwn a fagwyd: what, which is nourished.

Magŵŷr: a Row, the Cuts of Hay in Reeks or Stacks.

Magwraeth, magiad: nourishment.

Maharen: a Ramm.

Mai: the month May.

Maidd: Curds and Whey.

Main, eiddil: small, slender.

Maingc: a Bench.

Maint: quantity, the bigness of a thing.

Maith: long, tedious.

Mal, fal neu fel: as, even as.

Mâl, darn o arian: a piece of Money.

[Page] Mâl, neu mâlu: a grinding at Mill.

Malc, grwnn o dîr, hefyd hŵch: A Ridge of Ground, two Furrows, also a Sow.

Malu: to grind in a Mill.

Malais:) malice, envy.

Maleisus: malicious, envious.

Malen, Dûr, haiarn: Steel, Iron.

Malur, Maluria, Malurio, prîdd y wâl: Hills cast up by Earth-Moles.

Malurio, neu wisgo allan: to wear, waste or consume.

Malwen Maswoden: a Snail.

Mall: corrupt, also blasted.

Mallder, malldod: imperfection, impurity.

Mallu: to corrupt or blast.

Mall haint, tristwch, helbul: sorrow, heaviness, vexation.

Mam: a Mother.

Mam, mammog, wâth ar glŵŷf: a Disease called the Mother.

Mammaeth: a Nurse.

Mammog neu dafad gyfeb: an Ewe with young.

Mamŵŷdd, hên ŵŷd: an old Goose.

Mamŵŷs, llestr Plant: the Mother or Matrice in a Woman, also Motherhood.

Mân: small, little.

Mân-blu: the Down-feathers.

Mân-goed: Shrubs or little Trees.

Manŷd: little small Grains of Corn.

Mann, llê: a place, also a Note or Mark.

Mannu, gwneuthur Argraffiad neu Nod: to make an impres­sion.

Mann geni: a Mole on the body.

Mannog, edrych Bannog.

Mannad, Agalen o ymenyn: a Print of Butter.

Manegi, mynegi: to declare.

Manach, Mynach, gŵr yn bŷw yn neilltuol er mwŷn duwi­oldeb: a Monk.

Manaches, dyness yn bŷw yn unig ag yn neilltuol er du­wioldeb: a Nun.

Monachdŷ, Monachlog, my­nachlog! a Monastery.

Maneg: a Glove.

Mângant, mân-gann, peillied gwŷn: white or fine Flower.

Mangnel, offerŷn Rhyfel i ddryllio gwalie: a Ramm, or War-like Engine to batter down Walls.

Mangre, Pentre: a place, a poor little Village.

Manllwdn, llwdn dafad: a Sheep.

Manon neu Banon, Brenhines: a Queen.

Manrhed, Rhiain: a Maid or Virgin.

Manson, grwgnach: a murmur­ing, to murmure.

Manr: a Lip.

Manrach: Toothless.

Mantais:) an advantage.

Manteisio:) to make advantage.

[Page] Mantawl, mantol, Clorian:) Scales or Ballance.

Mantell simne:) a Mantle-tree.

Mantell gwraig: a Womans Mantle.

Mantell diod: the Mantle of Drink.

Mantellu: to mantle as Drink.

Manu, llwŷddo: to prosper.

Manwŷaidd, manwêaidd ma­nweidd, dysgedig, doeth, Cyfrwys, hefyd Tenneu, main: subtle, also fine, small.

Manwl, manol, dyfal, gofalus: diligent, careful.

Manylwaith: a curious work.

Maon, Deiliaid: Subjects.

Maran, gleisiad, hefyd Maccrell: a Salmon, also a Mackrel.

Maranedd, Deiliaid: Subjects.

Marc:) a mark or note.

March: a Horse.

Marchŵr: a Horse-man.

Marchwriaeth: Horsemanship.

Marchog: a Knight.

Marchoges, merch yn marcho­gaeth: a Woman riding on Horse-back.

Marchogaeth: to Ride.

Marchawglu, llu o wŷr meirch: a Troop of Horse.

Marchgen, Croen Ceffŷl: a Horse's-Skin or Hide.

Marchnad: a Market.

Marchnatta: to merchandise, to buy, sell, a Chapman in a Market.

Marchwreinyn: a Ring-worm.

Marrian, graian: Gravel.

Marl) neu prîdd gwrteth: Marle.

Marron, Arglwydd: a Lord.

Mars, Terfynau gwlâd: Marches or Borders of a Country.

Marsdîr, Godre tîr: the bor­dering-parts.

Marsiandriaeth:) Merchandise.

Marw: to die or depart life.

Marwaidd: deadly.

Marweiddio: to mortifie.

Marwddŷdd, Dŷdd barn am glefŷd: a Critical day.

Marwfîs, mis marwol: a dead month.

Marwol: mortal, deadly.

Marwolaeth: Death.

Marwoldeb: Mortality.

Marwolaethu, marwhau, llâdd, marw: to kill, to mortifie, also to die.

Marwŷsgafn, Clâf-welu: a Death-bed.

Marwar, marwor: Coals of Fire.

Marwerŷdd, môrwerŷdd, môr y werddon: the Irish-Seas.

Marwŷdos, marwor: burning Coals.

Marwdonn, mardwn croen pen: the Scurf of the Head, Dandroff.

Marwnad, neu Cywŷdd mar­nad: an Epitaph, an Elegy.

Masarn: a Maple-tree.

Masnach, prynu a gwerthu: to merchandise, chapmanship.

Mastig, mestyg, gwlêdd: a feast.

Masw: soft in handling.

Maswedd neu esmwŷth: soft­ness or smoothness.

[Page] Maswedd neu oferedd: wan­tonness, vanity.

Mathr: a trampling or treading.

Mathru: to trample or tread.

Mattras:) a Matress, a Flagg­matt, a Bed-matt.

Mau, yr elddo fi: mine, my.

Mawaid: the two hands full.

Mawl, moliant: Praise.

Moli: to praise.

Mawn: Turfs, Peaches.

Mawr: great, big.

Mawr bŷd, mawr Jawn: very great or large.

Mawredd: greatness.

Mawrhydi: Majesty.

Mawredigrwŷdd, gwroldeb, Ca­londid: valiantness of heart, magnanimity.

Mawreddog, uchel o râdd: great, noble, honourable.

Mawryddig, uchel-fawr, ur­ddasol: noble, honourable.

Mawrfrydig, mawrfrydus, hŷ, wynebuchel: stout-hearted, magnanimous.

Mawrhau, mawrhygu: to mag­nifie.

Mawrth: the month March.

Mawrwrieth, gwasgwchder, Coegni: greatness of mind, magnanimity.

Maws, moesawl: courteous, man­nerly.

ME.

MEbin, Mebvn, Jeuengc­tŷd: Youth.

Mechdeyrn, (Emprwr:) an Emperor, a Monarch.

Mechni, mechniaeth: Sureti­ship.

Medi: to reap.

Medi fîs: the month September.

Medel, llu o fedelwŷr: a com­pany of Reapers.

Medelwr: a Reapen.

Mediad: a Reaping.

Medr, meidr, (mesur:) measure.

Medr neu medriff: he can, he knoweth how.

Medr neu Amcan: purpose, in­tent.

Ar fedr: designing or intend­ing.

Medru, medryd: to understand how to do a thing.

Medrondod, synndod: Asto­nishment.

Medrus, o ddâ ymddygiad: mannerly, well accomplished.

Medrusrwŷdd, dâ ymddygiad: good manners.

Medwaledd, modwaledd, my­dwaledd, Fraethder, hefyd Jaith: Eloquence, also Language.

Mêdd: Mead or Drink made of Honey.

Meddf, meddal: soft, delicate, effeminate.

Meddfaeth, moethus: Dainty.

Mêddgêll, (Seler) medd: a Mead-seller.

Medd ef: he saith.

Medaf: I say.

Meddi: thou sayest.

Meddant: they say.

Meddu: to possess, to enjoy, to own.

[Page] Meddiant: Possession.

Meddiannol: enjoying, possessing.

Meddiannu: to possess, to enjoy.

Mêddwr, meddianwr: a Pos­sessor or Owner.

Meddal: soft.

Meddalu, meddalhau: to soften.

Meddalwch: softness.

Meddw: drunk, drunken.

Meddwi: to make drunk, to be drunk.

Meddwdod, meddwaint: Drun­kenness.

Meddwl: a mind, thought or in­tention.

Meddylio, meddyliaid: to think, to suppose, to mind.

Meddylgar: mindful, thinkful.

Meddŷg: a Chyrurgeon.

Meddyginiaeth: Remedy by Chyrurgery.

Meddyginiaethu: to heal by Chyrurgery, also to play the Chy­rurgeon.

Meddyglynn, Metheglŷn: a kind of drink made of Wort, Spices and Honey.

Meddygfŷs, bŷs modrwŷ: the Ring-finger.

Mest, Cywilŷdd: shame, dis­grace, dishonesty.

Mefus: Straw-berries.

Mefusen: a Straw berry.

Megidŷdd, un yn magu: a Nourisher, a Feeder, a Nurser.

Megin: a Bellows.

Megis, megŷs, meis: as, even as, as it were.

Mehefin: the month June.

Mehin: the Fat properly of Bacon or Pork.

Mehinawr, llawn mehin neu frasder: Fat, full of Fat­ness.

Mehŷn, menn (Certwen:) a Cart.

Meichiad, un yn Cadw môch: a Swineherd.

Meidr, medr, (mesur:) a mea­sure.

Meidradur, (mesurwr:) a Measurer.

Meidraeth, (mesur:) measure.

Meidrol, diwedd, gorffen, cy­famod: finite, limited, deter­mined, finished, ended.

Anfeidrol, diddarfodedig, hefŷd di Rîfedig: infi­nite.

Meigen, Rhyfel: a War.

Meigrŷn, dolur mewn pen: the Meagrim.

Meilierŷdd, melierŷdd, hedŷdd neu Ehedŷdd: a Lark.

Meilwn, meinedd coes: the small of the Leg.

Meipen: a Turnep.

Meiri, mwŷnâg un maer: Ru­lers, Mayors.

Meiriol, dadmer: a Thaw.

Meirioli, dadmeru: to thaw.

Meiriones, llaethwraig: a Dairy-Woman.

Mêis, megis: even as, as it were.

Meisgyn, gwŷfyn, prŷf a fwy­tu ddillad: a Moth.

Meistr:) a Master, a Teacher.

[Page] Meistrolaeth:) Mastership, Rule, Authority.

Meistroli:) to master, to rule.

Meistces:) a Mistress.

Meithrin: to nourish, to bring up, to nurse.

Meitŷn, mitŷn, (mynud) o amser: a Minute of Time.

Meiwyr, arfogion, gwŷr ar­fog: Armed Men.

Mêl: Hony.

Melgawod, llwŷdni: a Mill­dew.

Melan, malen, dur: Steel.

Melierŷdd, Hedŷdd: a Lark.

Melerth, y gibws: a Kibe on the Heel, or Chilblane on the Hand.

Melfed:) Velvet.

Melgorn, melgrange, crach­dardd pen: a scald in the Head.

Melin: a Mill.

Melinŷdd: a Miller.

Meilina, cerdotta o felin i felin: to beg from Mill to Mill.

Melrŷrch, y gibws: a Kibe or Chilblane.

Melŷs: sweet.

Melysder: sweetness.

Melyn: yellow.

Melynog, llinosen: a Goldfinch.

Melynwŷ: the yolk of an Egg.

Melldigo: to curse.

Mellt: lightnings.

Mellten: a Lightning.

Melltennu, saethu mellt: to lighten.

Melltith: a Curse.

Melltithio: to curse.

Melltigedig: cursed, accurst.

Memrwn, (parsmant:) Parch­ment.

Menn, mann: a place.

Menn, benn, (certwŷn:) a Cart.

Mennaid, (certwŷnaid:) a Cart­load.

Menestr, profwr gwîn, yfwr gwîn: a Wine-Taster, a Wine-Bibber.

Menwŷd, llywenŷdd: joy, glad­ness, mirth.

Menybr, carn, troed neu ddwrn arf: the Hilt, Haft or Handle of a Weapon.

Meon, môr: Sea.

Mêr: Marrow.

Merion: the best or innermost Marrow.

Merinwr, moriwr: a Mariter, a Seaman.

Merch: a Daughter, also a Wo­man.

Merddŵr, dŵr sefydlog: standing water.

Mererid, maen gwerthfawr, (perl:) a Pearl.

Merf, diflàs: tastless, insipid, unsavoury.

Blâs merf: an unsavoury tast.

Mêrhelig: Willow twigs.

Merlŷs, mâth ar lysieuŷn yn ty­fu yn y dwfr: an Herb grow­ing in the water.

Merllŷnn, dwr safedig: a stand­ing Lake or Pool.

Merolaeth, mammaeth: a Nurse.

Merthŷr: a Martyr.

[Page] Merthyru: to martyr.

Merthyrdod, merthyrolaeth: Martyrdom.

Merwerŷdd, Rhuad y môr: the great noise or raging of the Sea.

Merwin, merwindod: a smart in the Fingers end occasioned by a violent Cold.

Merwino: to ache or smart vio­lently.

Merwys, Dû: black.

Merŷdd, Anifail tew: a fatted Beast.

Mêrddrain, drain a dyfo ar Lan dwfr: Thorns growing by the Water side.

Meryw, mâth ar bren: the Juniper-tree.

Mês: Acorns.

Mesen: an Acorn.

Mesbren, Derwen: an Oak tree.

Mesyrŷd, llawnder o fês: Plen­ty of Acorns.

Mestig, mastig, gwlêdd: a Feast or Banquet.

Mesur:) a Measure or Propor­tion.

Mesuro:) to meet or measure.

Mettel:) Metal.

Mettelus: what is good Metal, also metalsome.

Methl, magliad, twŷll: an en­snaring, a deceiving.

Methlu, maglu, twyllo: to in­tangle, to deceive.

Methu: to decay, to fail, also to perish.

Methedig, methiant: weak, feble.

Methineb, methiantrwydd: a defect, a decay.

Meu, mau, fy eiddo i: my, mine.

Meudag, edrych, Beudag.

Meudwŷ, gŵr unig crefŷddol: a Hermit.

Meuedd, meufedd, cyfoeth: Riches.

Mewian: to cry like a Cat.

Mewn: in.

Mewŷd, diogi: laziness.

MI.

MI, myfi: I or me.

Mic: a moment of time.

Micas, (Browes:) Brows.

Miccws, ffroen, neu gafn pistil: the cock of a spout, or water­pipe.

Mieri: Briers, Brambles.

Miaren: a Brier.

Mierinllwyn, llwyn mieri: a Bramble-bush.

Migas, edrych micas.

Mign, tomm: dirt, mire.

Migwrn: a Knuckle or Joint.

Mîl: a Thousand.

Mîlwaith: a thousand times.

Mîl ne anifel: a Beast.

Milŷn, anifel bychan: a little Beast.

Milain: froward, stubborn, sullen.

Mileinio: to wax stubborn or ob­stinate.

Mileindra: stubbornness, sullen­ness, obstinacy.

Milgi: a Gray-hound.

Miliâst: a Gray-hound bitch.

Milwr, Rhyfelwr: a Souldier.

[Page] Milwriaeth, Rhyfelwriaeth: Warfare, War-like Affairs.

Milldir: a Mile.

Milldir ffreinig, Tair milldir seisnig: a League.

Mîn: an Edge, also sharpness.

Miniog: edged, sharp.

Minws, mîndene: a little Lip or thin Lip.

Minial, symmud y gwefusau: to move ones Lips.

Mingam: a wry Mouth.

Mingammu: to make a wry Mouth.

Miod, Bara miod, Teisenau Tênneuon o fara (offrwm:) thin Cakes of Bread made for­merly for Offerings.

Mirain, têg, hawddgar: fair, beautiful.

Mireinwch, tegwch, Glendid: beauty, fairness.

Mîs: a Month.

Misglwŷf, haint y Rhianod: the monthly Terms or Flowers of Women.

Miswrn, Cysgod dros wyneb: a Veil over the face.

Mitt, mŷdd: a Tub.

Miw, biw, Buwch: a Cow.

Miwail, Ysganf, Esmwŷth: light, soft.

MO.

MOccio:) to mock, to il­lude.

Môch: Swine.

Mochyn: a Hog.

Mochyria, hychian fal hŵch: to grunt as a Sow.

Moch, bŷan, prysur: quick, nimble.

Mochdyn, Gwyfyn, prŷf a fwŷrû ddillad: a Moth.

Modfedd: an Inch.

Modrwy: a Ring.

Modrwŷog: Ringed or duked with Rings.

Modruddŷn, madruddŷn, Gîe: a Gristle.

Modruddyn y Cefn: the Mar­row of the Back.

Modrŷb: an Aunt.

Modrydaf, Cŵch gwenyn: a Bee-hive.

Modur, Brenin, llywydd: a King, a Ruler.

Modwaeledd medwaeledd, flraethder: Eloquence.

Môdd: a manner, form or fa­shion.

Moddus, moddgar, gweddol: courteous, mannerly.

Moech, Anfoes: ill manners, ir­reverence.

Moel: Bald.

Moel neu brŷn: a Hill.

Moeli: to wax bald.

Moelŷn: him that is bald.

Moelcen, moeledd, moelni: Baldness.

Moeldês, gwrês yr haul: the Heat of the Sun.

Moelystod: gadding.

Moelystorta: to gad.

Moelrhon, môrhwch, mâth ar bysgodŷn: a Sea-Fish called a Porpoise.

Moes neu dôd i mi: do thou give me.

[Page] Moes neu ostyngeiddrwydd: courtesie, manners.

Moesawg, moesawl: courteous, mannerly.

Moethus, mwythus: dainty, de­licate, lushious.

Mogelŷd, Ymogelŷd, gochelŷd: to beware, to take heed.

Môl llygaid: the white scurf of the Eyes.

Moli llyged, to gather scurf in Eyes.

Molog: scurfy.

Moli neu molianu: to praise.

Molach, Clôd, mawl: Praise or Commendation.

Molawd, moliant: praise.

Molediw, Canmoladwy: lau­dable, praise-worthy.

Moliannus: praised, to be praised.

Moliant: praise.

(Mold, molt:) a Mould.

Moled, lliain pen: a Linnen-Hood, Veil or Cover for the Head.

Molest, helbul, niwaid: vexa­tion, molestation.

Molestu, Aflonyddu: to vex, to trouble.

Moloch, aflonydd, helbulŷs: unquiet, troublesom.

Molwynog, Cyflawn: full, large, compleat.

Môllt: a Weather or Sheep.

Monochen, (pwdingen) hallt: the small Gut or Chitterling salted.

Monni, sorri: to be angry or displeased.

Monnŷn, cyndyn, pendew, gwrthnŷsig: morose, froward.

Mor: bow, so, as.

Gwelwch mor drŷgarog iw duw: see how merciful is God.

Mor ddâ: so good.

Mor fŷan: as soon.

Môr: the Sea.

Môr tawch, y Cefn-fôr: the main Sea, the Ocean.

Mor-rudd neu morudd, y môr côch: the Red Sea.

Morach, llawen: merry, plea­sant.

Morad, môr-rad, Ardreth bly­nyddawl oddiar y môr: Customs or yearly Revenues by Sea.

Môrben, brŷn a sò a'i gornel yn y môr: a Hill lying out as an Elbow of Land in the Sea.

Mor câth, pysgodŷn môr: a Fish called a Ray, Sknit or Skate

Mordeiff, mordeat, moriŵr: a Seaman or Mariner.

Môrdrai: the Ebbing of the Sea.

Mordwy, Rhuad y môr: the noise or raging of the Sea.

Mordwyo, morio, (hwŷlio) llong: to sail a Ship.

Morddwŷd: a Thigh.

Moreb, (porth,) y môr: a Port or Heaven.

Môr-rŷd, caingc o fôr, traeth: an Arm of the Sea, a Channel or Ditch.

Morfa: a Moor or finnish place [Page] which the Sea over-flows.

Môrfarch: a Whale.

Morfil: a Sea Monster, a Whale, Job 7. 12.

Môr-forwŷn: a Mare-maid.

Môrfrân: a Cormorant.

Môrgerwŷn, llyngclŷnn: a Gulph in the Sea.

Môr-grangc: a Sea-crab.

Morymmlawdd, llonw'r môr: a Sea-flood.

Morgrug, mowion: Ants, Pis­mirts.

Morgrugŷn: an Ant.

Môr-hŵch: a Dolphin.

Mor-lô, glo'r môr: Sea-coals.

Morgyllell, mâth ar bysgodyn: a Sea Cut or Cuttle-fish.

Moron: Carrots, Parsnips.

Moron gwŷnnion: Parsnips.

Moron cochion: Carrots.

Mororen: a Parsnip, a Carrot.

Mortais,) Rhŵyll: a Mortice.

Morthwyl: a Hammer.

Morthwylio: to hammer, to beat with a Hammer.

Môr-wennol: a Martinet, the second kind of Swallows.

Môrwerŷdd, môr y werddon: the Irish Sea.

Morwŷdd, mwŷar-brenniau: Mulberry trees.

Morwŷdden: the Mulberry-tree.

Morwŷn: a Virgin, a Maid.

Morwŷndod: Virginity.

Morwŷnaidd: Maidenly, Vir­gin-like.

Morwŷsiaid, clŷch y dwfr: bubbles of water.

Motlai, mwttlai, o amrŷw Li­wiau: of divers Colours.

MU.

MU, (mesur) yn Cynwys chwarter (Tunnell:) a certain Measure containing the fourth part of a Tun.

Muchudd, Carreg ddu: the Stone called Jeat.

Mûd: Dumb.

Mudan: a Dumb man.

Mudaniaeth: Dumbness.

Mûd neu gludiad: the carriage of houshold-goods upon removing from one house or place to another.

Mudo: to remove or carry house-hold-goods.

Mûl, gŵyl, anu, gwirion: bash­ful, modest, simple.

Mûl neu anifail a'i naturiacth rhwng Cestŷl ac Aslŷn: a Mule.

Mulfran: a little Diver or Di­dapper, also a Cormorant.

Mun, munaid, dyrnoid: a hand­ful.

Muner Tywŷsog: a Prince, a Lord.

Munud, munudyn, amnaid: a Nod or Beck.

Munud awr: a Minute of an Hour.

Mur: a Stone-wall.

Murio: to build a Stone-wall.

Muriwr: a Wall-builder, a Brick-layer, a Mason.

Murddŷn: the Ruines of any old Building.

(Murmur,) grwgnach: murmure.

[Page] Murn, Cyfrsang, Cudd, (mwr­dwr) Cuddiedig: a hidden Murder.

Murnio, Cuddio: to hide.

Mursen: a coy Dame.

Mursendod: Coyness, Quaint­ness.

Mursennaidd: effeminate, nice, delicate.

Musgrell: slothful, sluggish.

Musgrelli: slothfulness, sluggish­ness.

MW.

Mŵd, Crîb tŷ, Cronglwyd: the Roof of a House.

Mwdran, (ffyrmenti:) Fur­mity.

Mwdwl: a Cock or Stack of Hay, &c.

Mwdylu: to make a Cock or Stack.

Mŵg: a Smoak.

Mygu: to smoak.

Mygu neu attal anadl: to stop the Breath, stifle or smother.

Mwgdarth, mygydarth, myg­darth, Angar, Tarth, niwl: a Vapor, Smoak, a Fog.

Mwlwg, ysgubion: Sweepings.

Mwll: somewhat hot or warm.

Mŵn, Cran, hefyd maneg: a a Glove, also the Eye of a Needle, &c.

Mŵn: any sort of Metal that is digged, Mine of Metal.

Mwnai, Arian: Mony.

Mwng: the Mane of a Horse.

Myngog: having a great Mane.

Mwngial, grwgnach: to mutter, to murmur, to speak through the Teeth.

Mwnwgl, gwddwf: a Neck or Throat.

Mwnwgl y troad: the Instep of the Foot.

Mwrthwyl, morthwyl: a Ham­mer.

Mŵs, drewllŷd: stinking, ram­ish, goatish, rank.

Mwsogl:) Moss.

Mwsogli: to grow mossie.

Mwsoglŷd: mossie.

Mwstard:) Mustard.

Mŵth, Buan: quick, swift.

Mŵth y rhŷdd, Disymmwth: immediately, out of hand.

Mwtlai, o amrŷw Liwiau: of divers Colours.

Mwŷ: greater.

Mwŷedig: increased, multiplied.

Mwŷedigaeth: an auction, also multiplication.

Mwyhau: to increase, to make greater.

Mwŷadau, Gwerthiadau Cy­hoeddedig: Auctions.

Mwŷalch, Mwŷalchen: a Black­bird.

Mŵŷd: moistening, or steeping in Water.

Mwydo: to moisten or steep in Water.

Mwŷdion, mwŷddionŷn: the pith or heart of Herbs or Shrubs.

Mwŷdion Bara: crumbs of Bread.

Mwŷgl: warm, hot.

Mwŷglen, puttain: a Harlot.

Mwŷglo: to grow warm or hot.

[Page] Mŵŷn: meek, gentle, kind, loving.

Mwŷnen: a kind loving Female.

Mwŷnder: familiarity, civility, gentleness.

Mŵŷn, meddiant: fruition, en­joyment, use.

Mwynhâu, meddiannu: to en­joy.

Mwyniant: enjoyment.

Mwŷn, mŵn: any Metal that is digged out of the Earth, a Mi­neral.

Mwŷn Côch: Red Oaker.

Mwŷnglawdd: a Mine.

Mwŷnglawdd aur: a Gold-mine.

Mwŷs neu amwŷs, amheuŷs, gair dau dewll: doubtful, equivo­cate.

Gair mwys neu Amwys: equivocation.

Mŵŷs, Rhŷw fâth ar lestr, hefyd Rhŷw (fesur:) a certain Ves­sel, also a kind of measure.

Mwys bara, (basged i gario) neu i gadw bara: a Basket to keep or carry Bread In.

Mwŷth, meddal, moethus: soft, delicate.

Mwŷthau, moethus bethau: Dainties, Delicates.

Mwŷthus, moethus: dainty, de­licate.

MY.

MYchdeŷrn, (Emprwr,) llywŷd: a Monarch or Emperor.

Mydr, Cysondeb: a Meeter.

Mydrwr, Bardd, Pydŷdd: a Poet.

Mydrondod, hurmi, syndod: astonishment.

Mydwaledd, Cymhendod, do­ethder, Jaith: Eloquence, also a Speech or Language.

Mŷdwraig, Bŷdwraig: a Mid­wife.

Mŷdd, mitt: a Tub.

Myfŷr: to be pensive.

Myfyrdod: meditation.

Myfyrio: to meditate.

Mŷg, Anrhydeddus, bendigaid: honoured, glorious.

Myged, Urddas: Honour.

Mygedawg, Urddasol: honoured.

Mygr, hardd, hyfrŷdd, Teg­wiadd: fair, splendid, beautiful.

Mygu: to smoak, also to flifle or smother to death.

Mygŷdarth, Mygdarth, mŵg Tarth, niwl, angar: a Va­por or Smoak, a Fog.

Mympwŷ (ypiniwn,) Amcan, barn: Arbitration, Judgment.

Mymrŷn: the least that may be.

Myn: an Adverb, of swearing, by.

Mynn: a Kid.

Mynnŷn: a little He-Kid.

Mynnen: a little She-Kid.

Mynag, adroddiad, mynegiad, Cyhoeddiad: a Narration, a Report of a thing.

Mynegi: to declare or inform.

Mynegai, dangoswr, dangoseg: he that declareth or reporteth, also an Index.

Mynagfŷs, Bŷs yr uwd: the Fore-finger.

[Page] Mynach; edrych manach: a Monk.

Mynawg, mwŷn, llednais: cour­teous, generous, mild.

Mynawgrwŷdd, mynogi, mwŷn­der: courteousness, generosity, mildness.

Mynawŷd: an Awl.

Mynci: a Horse-Collar made of Wood.

Myngod, Grûg: Heath or Ling.

Myned: to go.

Mynestr, Menestr, llymeitiwr gwîn: a Wine-taster or Bib­ber.

Myngog: having a Mane.

Myngus, dywedyd Trwŷ'r trwŷn: speaking through the Nose.

Myngial, mwngial, mwmlian: to speak through the Teeth or Nose, to mutter.

Mynnu: to be willing, also to seek, to have or get a thing.

Mynudrwŷdd, moesau: man­ners.

Mynwair, Myngwair, Mynwaur: a Horses Collar made of Hay, Straw, Leather or Linnen.

Mynŷch: often, frequently.

Mynychu: to frequent.

Mynudd: a Mountain.

Mynyddir: mountany ground.

Mynyglog, Clefŷd gwddw: a Disease in the Throat called the Quinzy.

Mŷr, mor, hefŷd morgrugun: Sea, also Ant or Pismire.

Mŷrdd, deg-mîl: ten thousand.

Myrŷdd, merŷdd, ynifail tew: a fat Beast.

Mŷsg, Cymysg: a mixture, mixt.

Ymŷsg: among, amongst.

Mysgu, Cymysgu: to mix.

Mysgu, dattod, gillwng: to un­bind, to loose.

Mŷsp, môr: a Sea.

Myssaing, sathru, mathru: to tread or trample upon.

Mystrŷch, mîs-ddrŷch, bloder merched, hefyd un o un mîs o oedran: the monthly Terms or Flowers, also of a month old.

Mylwŷnog: a Cow that gives no Milk.

Mywion, morgrug: Ants, Pis­mires.

Mywionŷn: an Ant or Pismire.

NA.

NA, nac: not, neither, no, than.

Naccau: to deny, to refuse.

Nad: not.

Nâd: a noise, a sound, a cry.

Nadu: to make a noise, to cry.

Nadolig, natalig: Christmas.

Maddu, naddial: to cut, hew or chop.

Nâf, Arglwydd greawdwr: Lord Creator.

Nag: than.

Nag ê: no, not, neither, in no wise.

Mâg, nagca, maccâd: a denial, a refusal.

[Page] Negŷdd, negŷf, yr hwn a wa­do, neu a wrthodo: a Denyer, a Refuser.

Negyddiaeth, negyfaeth, gwrthodiad, naccâd: a denial, a refusal.

Nai: a Nephew.

Naid: a Leap or Jump.

Neidio: to leap, to jump.

Naid, nawdd: Refuge, Prote­ction.

Naill: other one or the other.

Nailldŷ: one of two sides.

Neillduo: to separate, to sin­gular.

Neillduol: separated, unsoci­able.

Nain: a Grand-mother.

Nam, bai, Camwedd: a fault, a sin.

Nam: exception.

Dinam: without exception, certain.

Namyn, namn, onid, oddigerth: unless, except, wanting but.

Nannaill, nid yr un orddau: neither.

Nâr, Corr: a Dwarf.

Nattur:) nature, genius.

Natturiaeth:) Nature.

Natturiol: natural, ingenious, good humoured.

Naw: nine.

Nawais, Naw o weision: nine male Servants.

Nawed, nawfed: the ninth.

Nawdd, maddeuant: Prote­ction, Refuge, Pardon.

Nawd, nawdd: Refuge.

Nawd neu nâd: a cry, a noise.

Nawf, nofiad: a swimming.

Nawn, prŷdnawn: the After­noon.

Naws: Nature.

Nawsaidd: Natural, Ingenious.

Nawsio, (naturioli) to natura­lize.

NE.

NE, Gne, lliw: a colour.

Nêb, nebawd: no body, also any body.

Nêbdŷn,) nid nêb: no man.

Neblech, nid yn unlle: no where.

Nebun, rhywun: some one, a cer­tain one.

Nêdd: Nits:

Nedden: a Nit.

Neddai, neddŷf, neddu: a crooked Hatchet.

Neddair, dwylaw: Hands.

Nêf: Heaven.

Nefol: heavenly.

Nefolder, nefol feddylian: heavenly thought.

Neges: a Message, a Business.

Negesweision: Messengers.

Negŷdd, negŷf, negŷfaeth: gwadwr, yr hwn a wado: a Denier.

Neidio: to leap or jump.

Neidr: a Snake, an Adder.

Neidr y dŵr: a Water snake.

Neifion, môr a dŵr: Seas and Waters.

Neithior: a Wedding.

Neithiwŷr, neithiwr: last night, yesterday in the evening.

[Page] Nemmawr: as much, not many.

Nenn: the Roof of an House.

Nenbren: the uppermost Beam in a Roof.

Neodr, nid yr un o'r ddau: neither.

Nêr, yr Arglwydd: the Lord.

Nerth: strength, force, fortitude.

Nerthog, nerthol: strong, mighty, potent.

Nerthu: to strengthen.

Nês: nearer.

Nessu, nessâu: to draw near, to approach.

Neu: or.

Neu'r: or the.

Neuad, Cyweth: Wealth, Riches.

Neuadd: a Hall.

Neued, neuedd, neufedd, hi­raeth: a longing or earnest de­sire.

Neuo, hiraethu: to long, to co­vet, to desire earnestly.

Newid neu cyfnewid: a chang­ing.

Newidio: to change.

Newid neu fychan (brîs:) cheapness, cheap.

Newidwriaeth: a Commerce or Exchange.

Newidiol: changeable, mutable.

Newŷdd: News.

Newŷdd: new, fresh.

Newŷdd tanlliw: bran-new.

Newyddien, diweddar: lately.

Newŷn: Hunger.

Newŷndod, newyn: Hunger, Scarcity, Famine.

Newynllŷd: Hungry.

Newynu: to hunger.

NI.

NI, ni's, nid: not.

Ni, nyni: we, our selves.

Midr, nidri, attal, Rhwystr: intangling, hindering.

Nidro, Rhwŷstro: to intangle, to incumber.

Nidrŵr, Rhwystrwr: one that incumbreth.

Nifer, Rhifedi: a number.

Nifwl, Niwl: a Fog, a Mist.

Nifwlog, niwlog: foggy, misty.

Nigus, crŷch, crychog, ffrwm­piedig: wrinkled, crumpled, rivled.

Nîth: a Neece.

Nithio: to winnow.

Nithlen, Cynfas nithio: a Fan or Sheet to winnow Corn with.

Niweid: harm, hurt or damage.

Niweidio: to hurt, to damnifie.

Niweidiol: hurtful.

Niwlen, niwl: a Mist or Fog.

Niwlog: misty, foggy.

NO.

NObl, Aur: Gold.

Nôd: a Mark.

Nodi: to mark.

Nodol, hynod: notable, marked.

Nodwŷdd: a Needle.

Nodd, sugŷn coed neu Lysiau: the Sap or Juice of Trees or Herbs.

Nodded, nawdd, ymddiffynfa: Refuge, Protection.

Noddi, ymddiffŷn, gwared: to protect, or defend.

Noddfa, nawddlê, ymddffynle: [Page] a Refuge, a Sanctuary.

Noeth: bare, naked.

Noethi: to make bare or naked.

Nofio: to swim.

Nô: Night.

Nosi: to grow night.

Nôs-ŵŷl: the Eve of a Feast.

Noswŷlio: to leave work for that day, also to keep the Eve of a Feast.

NW.

NWŷf: vigour, lustiness, wantonness, lust, amour.

Nwŷfys: amorous, wanton.

NY.

Nŷch, nychdod: Consump­tion, languishing, pining away.

Nychlŷd: faint, weak, feeble.

Nychu: to pine away, to languish.

Nycha, Edrych, wele: behold.

Nyddu: to spin.

Nŷf. Nêf: Heaven.

Nyth: a Nest.

Nythu: to nest.

Nythlwyth, nythed: a Nest full.

OB.

O: Of, from.

Obediw, perthŷnasau Claddedigaeth: Funeral Rites and Ceremonies.

Ober, gober, gwober, Cyflog: a Reward.

Obleid, oblegid: for, because, be­cause of.

Obrŷ, draw: below, underneath, also there, at a distance.

OC. OCH.

OCcr, Occraeth, Llôg, Vsury.

Och! alas! woe!

ôch: a groan.

Ochain: to groan.

Ochan, edrŷch och.

Ochi: to groan.

Ochenaid, uchenaid: a sigh.

Ochr: an Edge or Rim of any thing, also the side of a Hill.

Ochri: to make a Rim or Edge.

Ochrog: edged, sharpened or rimmed.

OD.

ôd: the falling Snow.

Odi: to snow.

Od, os: if.

Odfa, Cyfleusdra, ennŷd: oppor­tunity.

Od, odiaeth, odiaethol: excel­lent.

Odid: rare, scarce, not frequent.

Odidog: excellent, also rare.

Odl, Cysondeb: a Meeter.

Odli, Cysoni, Cŷdleisio: to sound alike.

Odŷn: a Kill, a Melting-house.

Odŷndŷ, Tŷ pobbi: a Bake­house.

Oddf, oddfyn, hwrtwg, hefŷd siobŷn: a Wheal or Pimple, a Bunch.

Oddieithr: without, except, un­less.

Oddifrif: in earnest.

Oddiwrth: from.

OE.

OEd, oedran: Age, an Age.

Oedi: to delay or defer.

Oediog: aged, antient.

Oedrannus: aged, antient.

Oedd: it was, was, were.

Oen: a Lamb.

ŵŷn: Lambs.

Oenyn: a little Lamb.

Oenig: a little Ewe-Lamb.

Oer: Cold.

Oerchwedl, drŵg newŷdd: an ill news.

Oerder: coldness.

Oerfa: coldness.

Oerfelog, oer: cold.

Oerni, oerfel: coldness.

Oeri: to grow cold, to cool.

Oernad: Lamentation, a lamen­table Cry.

Oes neu ydiw: there is, also is there.

Oes neu enioes: an Age or term of life.

Oesog, oedranus: long-llved, antient.

Oesŷdd, oeswr, henawgŵr: an Antient man.

OF.

OFer: vain, idle.

Ofera: to be idle, to fol­low vanity.

Oferddŷn, oferwr: an idle drun­ken sottish fellow.

Oferedd: vanity, idleness.

Ofergoel, ofer goel: Supersti­tion.

Oferwaith: a vain work, la­bour in vain.

Ofn: fear.

Ofnog, ofuus: fearful.

Ofnadwy, dychrynllŷd: terrible, frightful.

Ofni, ofnhau: to fear.

Ofregedd: playing the fool, act­ing as a Child.

Ofynag, Gofynag, dymmŷno bôd, ewillysio bôd: a de­sire or wish.

Offeiriad: a Priest.

Offeiriadaeth: Priesthood.

Offeren, gwasanaeth yr Eglwys: a Mass, the Service of the Church.

Offer: Instruments or Tools.

Offeryn: an Instrument or Tool.

Offeru: to make Instruments, to furnish with Instruments.

Offrwm) an Oblation or Sacri­fice, an Offering.

Offrymmu: to offer or sacrifice.

OG.

ôg: a Harrow.

Ogau: Harrows.

Ogawr, gogawr, ŷd neu wair addfedd a pharod iw dori: standing Corn or Hay &c. ripe and ready for cutting.

Ogfaen, ogfaenen, Grawn y drain gwŷnion: the Berries of white Thorns.

Ogof: a Cave.

OI.

OI, oian, (o brâf:) beiday, well done.

Oio, ow: O! alas!

OL.

ôl: the pit or impression of any thing laid on.

ôl Traed: the tract or impression of the feet.

Olaf: hindmost or last of all.

Arôl: after.

Ynôl: after or accordingly.

Olew: Oyl.

Olewŷdden, math ar bren: the Olive Branch or Tree.

Olo, golo, Cyweth: Wealth, Riches.

Olpai, Tylle holpe: Eylet-holes.

Olrhain: to seek out as a Hound doth, to follow or pursue the Tracks.

Olrhewr, Olrhenŷdd, olrhenwr: a diligent Searcher or Seeker out, one that follows the Tracks.

Olwch, Golwch, Gweddi: Prayer.

Olwŷn: a Wheel.

Olwynog: having Wheels.

Olwŷnn, agos i wŷn: almost white, short of white.

OLL.

OLl: all, the whole.

Ollalluog: Omnipotent, Almighty.

Ollgyfoethog: Almighty, all­powerful.

ON.

ONnen: an Ash-tree.

Onnaddŷn, Onaddŷnt,

O honŷnt: from them, of them, out of them.

Onest:) Honest.

Ongl, Congl. an Angle or Corner.

Ongŷr, pastwn, Trostan, ffon fawr bigog: a Spear.

Oni, os ni: unless.

Onid, ond: unless, but, if not.

OR.

ôr, brô: a Coast or Border.

Or, os: if.

Orddew, Tew: thick.

Orddod, edrych gorddod.

Orgraph, y Gelfyddŷd o ysgri­fenu yn gywir: Orthogra­phy.

Oriau, nâd, gwaedd, Trŵst: clamours, also hours.

Orian, oriain, goriain, mynŷch weiddi: to cry often.

Orig, awr fach: a short hour

Oriog, anwadal: inconstant.

Orlais, (Clocc:) a Clock.

Orlludd, y Cŷw yn yr wŷ: the Chick in the Egge.

Orn, ofn, dychyndod: fear, terrour.

Ornest, ymladd rhwng dan: a Duel or Fight between two.

Ornestwr, ymlladdwr, ym­gampwr: a Champion.

Orohian, Gwaedd: a cry.

Orpai, Olpai, tylle holpe: Eylet-holes.

Orsin, bache drŵs neu Lidiatt: the Hinge of a Door or Gate.

Orun, gorun, uwch, amgenach: superiour, higher.

Orwŷrain, Arwyrain, dercha­fu: to ascend.

Osb, llu, hefyd llettenwr: an Hoast, also a Guest or Lodger.

[Page] Osbion, ysb, llettuwr, gwestwr: a Guest.

Osbarth, Dosbarth, gwahan, chwâl: distinction, division.

Oseb, Rhôdd i dduwiol ddeu­nydd: a Gift properly given to Holy Vse.

Osgedd, Gosgedd, Trefn, har­ddwch: from, semblance, fa­vour.

Osgl, Cangen. deilen: a Bough, also the Leaf of a Tree.

Osglog, Canghenog, deiliog: full of Leafs or Boughs.

Osgo: oblique, crookedness.

Osgoi: to go afide, to with­draw.

Osgŷd, Osged, Osgud, nou, phîol, Cawg: a Bason or Bowl.

Oslef: a Voice.

Osôn, Goson, sŵn bychan: a little sound.

Oswydd, Gelynion, Caseion: Enemies, Adversaries.

OW.

OW! a doleful word, alas! woe is me!

Owmal, Tân-waith: Enamelling.

PA.

PA: which, who.

Paun: whether, who, which.

Pa am, paham: why, wherefore.

Pâb: a Pope.

Pabaeth pabyddiaeth: the Pa­pacy or Popes Dignity.

Pabell, (caban) o liain ar bo­lion: a Tent or Pavilion.

Pabl, barnadigaeth: judgment.

Pablu, barnu: to judge.

Pabŵyr: Rushes.

Pabwyren: a Rush.

Pabŷddiaeth: Popery.

Padell: a Pan.

Padell-ffrio: a Frying-pan.

Paeled, (plaster:) a Plaister.

Paentio: to Paint.

Paeol, (Tangeed:) a Tankard.

Pafais, edrych tarrian.

Paham: why, wherefore.

Paidio, peidio: to cease, to leave off.

Paill, peillio: to flower or sist Meal.

Pair, padell fawr: a Caldron.

Pais: a Petticoat, also a Doublet.

Paiswŷn: Chaff.

Paisg, pesgift: he shall or will feed.

Paith, peithiawg, anrhaith, gwall, iwŷn: deserted, spoil­ed, wasted, destroyed.

Peithwŷdd, peithŷn: a Wea­vers Reed.

Pâl, rhaw: a Spade, a Shovel.

Palu: to dig up Earth with a Spade.

Paladr, padal, cŷff o bren, bonŷn llysieuŷn, pŷst yr haul: a Spear, staff, also the Trunk of a Tree, also the stalk of a Flow­er, also the Sun-beam.

Paledrŷdd, un a wnelo saethau: a Fletcher.

Palalwŷ, palawŷs, math ar [Page] bren: a Linden or Teil-tree.

Palas.) lius brennin: a King's Court, a Pallace.

Paled, pêl ddwylo: a Hand­ball.

Palf, cledr llaw: the palm of the hand.

Palfais: the Shoulder-blade.

Palfod, dyrnod a chledr llaw: a stroke with an open hand.

Palfu, palfalu, teimlo tan ddw­lo: to handle gently, to stroke, to feel with the hand.

Palffrai. tŷ têg, plasdŷ, a Pal­frey or stately House.

Pali, fidan, lliain main: Silk, or very fine Linnen-cloth.

Palmant:) a Pavement.

Palmidwŷdd, palmwŷdd, math ar goed: Palm-trees.

Palmwydden, palmidwydden, math ar bren: a Palm-tree.

Palu: to dig the Earth with a Spade.

Pall, llygredigaeth: lack, fail­ing, defect, an Eclipse.

Pallu: to fail.

Pall, eisteddle brennin: a Throne.

Pân neu fân flew: Furr.

Pan neu pa amser: when, what time.

Pann, Bann, (Cwppan:) a Cup.

Pann brethŷn: a Fulling of Cloth.

Pannu, to Full Cloth.

Pannu, pannylu: to be made low­er, to dent, to indent.

Pannwr: a Fuller of Cloth.

Pandŷ: a Fuller's Work-house.

Pant: a Valley or Bottom.

Pannwl: a lower ground, a hol­lowness or bottom.

Pannylu: to be made lower or hollower.

Pannŷs, moron: Parsnips, Car­rots.

Pantri:) a Larder or Pantry.

Papir, pappŷr:) Paper.

Pâr, ffon hîr, pastwn: a Spear, a Lance.

Pâr, dau gymar: a pair or couple.

Pâr; darpar: provided, effected.

Para, parhau: duration, perse­verance.

Parhâu: to persevere, to last and endure.

Parhaus: during, lasting.

Parabl: a Speech.

Parablus: Eloquent.

Paradwys: lle difyrrwch: a Paradice, a place of Pleasure.

Paradwysaidd, nefawl: Hea­venly.

Parag: rhag pabeth: because of what.

Pared: a Wall of an House.

Parwŷdŷdd: Walls of a House.

Parwyden: a Wall, also the thin Flank.

Parddu: Collow.

Parlŵr:) a Parlour.

Parlŷs, dolur siglog: the Palsey.

Parod: ready, quick, expedite.

Parotoi: to prepare, to make ready.

Parri, llu o ddefaid neu o eni­feiliaid: [Page] a Flock, a Herd.

Parth, parthed, parthred, per­thrŷd, rhan: a part.

Parth a, parth ar, tua: towards.

Parthu, rhannu: to divide or part.

Parsel, nôd i saethu atto: a mark to shoot Arrows at.

Pâs, peswch: a Chin cough, a Cough.

Pesychu: to Cough.

Pasawl: how many.

Pâsc: Easter.

Pâsg, bwŷd pesgi: the food for fattening of Cattle.

Pesgi: to fatten, to feed.

Pasgwch, llwdnhwch tew: a fat Hog or Swine.

Pasgedig: fatted, fatten'd, cram­ned.

Pasgadur, pesgwr: a feeder.

Passio:) to pass.

Pastwn: a long Club.

Pathew, math ar lygoden: a Dormouse.

Paun: a Peacock.

Peunes: a Peaben.

Paunŷdd, beunŷdd: daily.

Pauo, peuo, torri yn fŷr: to break short, to aspire to.

Pawb: every body.

Pawl: a stake, post or prop, also a pile.

Polioni: to sit stakes or piles in the ground.

Pawen: a Hand, also the Paw or Foot of a Beast.

Pawr, pori: the feeding of Cat­tle.

PE.

PE: if.

Pebŷll, bythau o liain ar bolion: Tents, Pavilions.

Pebylliaw, gosod pebbŷll, llu­edda: to Encamp, to pitch Tents.

Peccaid:) a Peck.

Pechod: a sin, also pity.

Pechu, to sin.

Pechadur: a Sinner.

Pechadures: a Woman Sinner.

Ped: if.

Pedestr, peddestr, gŵr traed: a Footman.

Pedestrig, peddestrig, a ber­thyno i ŵr traed, hefŷd, myned neu rodio: belonging to a Footman, also a going or walking.

Pedol: a Horse shoo.

Pedoli: to shoo a Horse.

Pedolog: having Iron shoos.

Pedrain, cluniau: the Buttocks or Hanches.

Pedrogl, pedrongl, pedwar cornelog: having four An­gles or Corners, a Quadrate.

Pedror, pedwaraidd, pedwar­ochor: squared, four-square.

Pedryael, brô, godre gwlàd, ochor, ymmul, mîn: a Coast, or Borders, a Ridge, an Edge.

Pedrŷddog, gŵr traed: a Foot­man.

Pedrysal. petrual, pedwar och­rog, pedwar cornelog: a square Valley, any thing that is four-square.

[Page] Pedryfan, pedryfannoedd bŷd, pedwar rhan bŷd: the four parts of the World.

Pedryging, y tû mewn ir llaw, cleder y llaw: the Palm or In­ner part of the Hand.

Pedrylaw, hylaw, deheuig, (sgwâr:) handy, dexterous, square.

Pedrylêf, eglur-lais: a clear voice.

Pedryliw, perffeithliw: a per­fect colour.

Pedryollt, pedwar hôllt, pedair dellten: cleft or split into four parts.

Pedwar: four.

Pedwerŷdd: fourth.

Pedwaredd: the fourth.

Peddestr, gwr traed: a Foot­man.

Peddestres, merch draed: a Foot-woman.

Peddŷd, gwr traed: a Foot-man.

Pefr, (pur,) têg, gwŷch: fine, fair, pure.

Pefredd, tegwch, glendid, har­ddwch: Fairness, Beauty, Ele­gancy.

Pefren, go dêg: somewhat fair.

Pefychu, caeth anadlu: to breath short, to aspire.

Pefŷr, cyfarth fel cî neu lwy­nog: to bark, yelp or cry like a Dog or Fox.

Pegor, corr: a Dwarf.

Pegwn, ecstro: an Axle-tree.

Peidio: to cease, to leave off, to desist.

Peillio, to sift the Flower out of Meal.

Peilliaid: the Flower of Meal.

Peinioel, bara peinioel, bara ammŷd, bara gwenith trwy­ddo: Houshold-Bread made of Wheat.

Peiriane, offerŷn, (organ:) an Instrument, an Organ.

Peiswŷn: Chaff.

Peithŷn, peithynen, ysglatas: a Slate or Tyle.

Peithŷn y gwŷdd: the Weaver's Reed.

Pêl: a Ball.

Pelen, pêl fechan: a little Ball.

Pelgip, ysgrafell i daro pêl: a Battle-door, a Racket.

Pelrhe, helbul, (busnes:) trou­ble, business.

Pelŷdr yr haul, pŷst yr haul: the Beams of the Sun.

Pell: far, remote.

Pellder: long distance of place, length of time.

Pellennig, pellynnig, pell: far, remote.

Pellennigrŵydd, pellter: long distance of place.

Pellhâu: to remove afar off, to prolong.

Pellen: a bottom of Yarn, a Clew, a Ball, a Pill.

Pen: a Head.

Pen yn erfid, ymryfusedd, ang­hydfod: contention.

Pennain, pennau: Heads.

Pennarth, pennardd, brŷn a'i gornel yn y môr: a Promon­tory.

[Page] Penbleth: with plaited Hair or Head.

Pencais, Arglwŷdd trysor: Lord-Treasurer.

Pen oenedl: the top of the Kin.

Pencerdd, pen cerddor: Chief Musician.

Penci, pysgodŷn môr, môr gî: a Dog-fish.

Penciwdod, (duwe, capten,) swŷddog (ledio:) a Cap­tain, a General of an Army, a Leader, a Duke.

Penclwm, carn arf: a Hilt, Haft or Handle.

Pencnaw, pencno, clymiad yr esgŷrn, gîe'r cymmalan: the Joynts of the Bones, where they are joined together with Sinews.

Pencnud, twyswr bleiddied: the leader of Wolves.

Pency feistedd, ucha eisteddfa: the Chief Seat or Palace.

Pendefig: a Prince, Primate or Noble-man.

Pendefigaeth: Primacy, Prin­cipality.

Pendodi, gosodiad wrth, rhodd­iad at: added or join'd to.

Pendoll, pendyllog: having a Head full of holes.

Pendramwnwgl: head-long, top­sy-turvy.

Pendro: Giddiness or Dizziness in the Heads of Beasts, which cause 'em to whirle, rowl and turn round.

Penddar, penddaredd, clefŷd pen: a Disease which causes a swimming of the Head with a kind of mistiness or sparkling of the Eyes.

Pendduŷn: a Boyle or Botch.

Penelin: an Elbow.

Penelino: to push or beat with the Elbow.

Penfar, pennor, penwer: a lit­tle Gate, a Postern, also a Muzzle.

Penfeddw: Giddy-headed.

Penfeddwi: to grow Giddy­headed.

Penfeddwdod: a Giddiness or Dizziness in the Head.

Penffeftr, arad, hefŷd rheffyn twŷso: a Plough, also a Col­lar or Halter for a Horse.

Penffestin, gwîsg haiarn i ben gŵr: a Helmet or Head-piece.

Penffestiniawg, a wisgo benffes­tin: that weareth a Helmet.

Penffrwŷn: an Ornament for a Horses Head, an Head stall.

Penglog: a Scull.

Pengrych: Curl'd headed.

Pengrychedd, pengrychni: Curlness of the Hair.

Penguwch, gwallt gosod: coun­terfeit Hair, a Top-knot, a Pe­riwig.

Penhwŷad, pysgodŷn dŵr cro­uw: a fish called a Pike.

Penial, cyfrwys, gwerth-fawr: subtile, precious.

Penioel, bara penioel, bara tylwyth: Houshold Bread.

Penigamp, odiaethol, clyfydd­gar: Excellent, Skilful.

[Page] Penllad, llâd, y dâ pennaf: the chiefest good.

Penloŷn: a little Bird called a Titmouse.

Penlliain, gwîsg pen i ffeiria­dau gŷnt: an Ornament which of old time Priests did wear on their Heads.

Penllinin, cynflon: a Tail.

Penllwŷd: Grey-headed.

Penllwydni: horiness or whiteness of Hair.

Pennaig, goreuon y llu: the chief or best of the Flock.

Pennadur: a Prince, a Primate.

Pennaduriaeth: Primacy, Prin­cipality.

Pennawr, pennor, gwîsg pen: an Ornament wore on the Head.

Pennill: a pannel of Grass, a slave of a Song.

Pennod: a Chapter, also a cer­tain mark made in the end of any thing.

Pennodi: to appoint, also to mark the end of any thing.

Pennor, penfar, penwar, (mw­sel,) stôl ben: a Head-stall, a Muzzle.

Pennŷg: fat Tripes or Chitterlings.

Penrhaith, y tyngwr penaf neu gyntaf: he that takes first an Oath, the Foreman of a Jury.

Penrhe, penrhwym, gwîsg pen merch: a Hood or Veil that Women wore on their Heads.

Penrhŷn, brŷn a'i ymul yn y môr: a Promontory.

Pensêl, twŷsog, pendefig: a Prince, a Primate, he that has the great Seal.

Pentan: the Chimney-corner, the back of the fire.

Penteulu: the Chief or Head of a Family, also a Steward.

Pentref: a Village.

Pentwrr: a great heap.

Pentytru: to heap together.

Pentŷ: a Pent-house, or a Shed added to a House.

Penwag: a Herring.

Penwisg, gwisg pen: an Orna­ment or Dress for the Head.

Penwn, (baner:) a Banner, Standard, Ensign or Flag.

Penŷd: Pennance, a Punish­ment.

Peppreth, peppru, rhonsach, dwndrio: to babble or that, to chirp as Birds.

Pêr: sweet or mellow.

Peraidd: sweet, mellow.

Pereiddio: to sweeten or grow mellow.

Peren, peranen, gerllygen, rwn­ningen: a Pear.

Perced, rhwyd pysgotta: a kind of Net for Fishing.

Perchen, perchennog: the Pos­sessor or Owner of any thing.

Perchenogi: to possess, to own.

Perchenogaeth: Propriety, Pos­session.

Pererin, dŷn dieithr ar ei swrneu: a Pilgrim.

Pererinbren: a Pine-tree.

Pererindod, (trafel:) Pilgri­mage.

[Page] Perfedd: Entrails, Guts and Garbage.

Y pwynt perfedd, canol, canol-flaen: the Center, or middle Point.

Y berfeddwlâd, cannolw­lâd: the middle Country.

Perfigedd, pryfigedd, enofa ar ynifeilied: a Disease with Worms in Cattle, a vehement ach in wringing of the Guts, as if they were gnawn with Worms.

Perffaith: perfect, compleat.

Perffeithio: to perfect, to compleat.

Perging, uchel: high.

Peri: to make, also bidding.

Periddaint, parasant: they made, they bid.

Periglor, gŵr eglwysig: a Pa­rish-Priest or Curate.

Perigl: peril, danger.

Peryglu: to endanger.

Peryglus: dangerous.

Pêrlewig, llesmair trwy lawe­nŷdd: a pleasant Extasie.

Perllan: an Orchard.

Person:) a Parson.

Personawl:) personal.

Persondod, personoliaeth: a Rectory, a Benefice, also perso­nality.

Pert:) dapper or delicate, fine, gallant, brisk.

Perth: a Bush.

Perthynu: to belong or apper­tain.

Perthynas: Relations, Appur­tenance.

Perthynol: pertaining, belonging.

Perwŷl, amcan, bwrriad, llawn frŷd: a resolution, purpose or intent.

Perŷf, Perŷd, Brenin, Ar­glwŷdd: a King or Lord.

Perŷddon, afon Ddyfrdwŷ: the River Dee.

Peryglor, gŵr Eglwfig: a Pa­rish Priest.

Pes, os: if.

Pesawl: how many.

Pesgi: to seed, to make fat.

Peswch: a Cough.

Pesychu: to cough.

Pestel:) a Pestle to bray in a Mortar.

Pet, ped: if.

Pettris, petrisied:) Partridges.

Petrual, (sgwâr:) a square plat of ground, also any square thing.

Petrus, amheus: doubtful.

Petruso, ammeu, ofni: to doubt.

Pêth: a part, a thing.

Rhyw bêth: some thing.

Peuo, deheuo, anadlu: to breathe out, to pant.

Peu, peues, man, llê, Trigfa, gwlâd: a Habitation, a Dwel­ling, a Cottage, also a Country.

Peusŷd, peusŷth, Clymiad neu asiad Coed ynghŷd: a fast­ning of boards together, called in Joyner's Craft, a Swallow, Dove or Culver tail.

Pewtner, (pwrs:) a Purse.

PI.

PI, Piogen: a Magpie.

Piod, piogod: Magpies.

Piau, Biau, mi bian: 'tis mine.

[Page] Ti biau: 'tis thine.

Pîb, pîbell: a Pipe, a Flagellet, also looseness in the Belly.

Pibo: to purge or have thin Stools.

Pibŷdd: a Piper.

Pibŷdd Côd: a Bag-piper.

Piplŷd: given to looseness or purging.

Pibonwy: an Icikle.

Piccel, pîg saeth, hefyd ma­gwŷr: a Dart, a Pile.

Piccio:) to cast or shoot Darts to pick.

Pîg aderŷn: the Bill of a Bird.

Pig neu flaen llymder: the point or nib of any thing.

Pigŷn, piccyn: a Noggin.

Pigo: to prick, to peck.

Pigfforch: a Pitchfork.

Piglaw, gwlaw mawr: a heavy Rain or Shower.

Pîl: a rind, bark, shell or pill.

Pilio: to pill.

Pilionen: a thin rind, pill or bark.

Pildin, bildin: a galling between the Legs.

Pilen, pilionen, brettyn: a Rag or Clout.

Piler, Colofn: a Colum, a Pillar.

Pilig, Cawg, golch-lestr, ffroen padell yr ymmenydd: a Ba­son, a Laver, the Brain Tunnel, a Funnel.

Pilŷn, pilys, Cerpyn, brettyn: a Rag, a Clout.

Pilwrn, saeth fain hîr: a Jave­lin or Dart of five foot long and a half, having a Steel head nine Inches long.

Pill, Cadernid: a Fortress, a place of defence.

Pill, boncŷff, Cŷff, pawl: a Log of a Tree, a Stock of a Tree, a Stake.

Pinner:) a Pinner.

Pinn:) a Pen, also a Pin.

Pinagl:) a Pinnacle.

Pipre, pibiad: the loosness of the Belly.

Pisgen, pisgŵŷdden, math ar bren: a Linden or Teil Tree.

Piso:) to make water, to piss.

Pision:) Urine.

Pistŷll: a Water-cock or Spout.

Pistyllio: to spout.

Piw, bron, Têth, pwrs llaeth: a Breast, Teat, Pap or Udder.

PL.

PLa, Cornwŷd, aflwŷdd: a Plague.

Plâau, Cornwŷdau, aflwŷddi­annau: Plagues.

Plâu, Cystuddio: to plague.

Pladur: a Sithe.

Pladurwr: a Mower.

Plaid: a part or party.

Pleidio: to take part with one side or other.

Plann: a Plantation.

Plannu: to plant.

Planhigŷn: a Plant.

Plangc:) a plank.

Plant: Children.

Planta: to get Children.

Plantos: little small Children.

Plâs: a Hall-house.

[Page] Plastr:) a Plaister.

Plegŷd, plaid: part, side or party.

Plêth: a plaiting or braiding.

Plethu: to plait or braid, also to extangle.

Pliant, bliant, lliain main: fine Linnen Cloth.

Plîsg, Blîsg: Shells.

Plith: among, mixed.

Plû: Feathers.

Pluŷn, pluen: a Feather.

Pluccan, mân blu: fine Fea­thers or Down.

Plûo: to pluck off the Feathers.

Pluor, (dŵst, powdr:) Dust, Powder.

Plwcca, (Clai,) tom: Dirt or Clay.

Plwm: Lead.

Plymmen, llester plwm: a a Leaden Vessel, a Mass of Lead, a Cistern.

Plwŷf: a Parish.

Plyccrôth morwŷn, Rhan or bol: part of the Belly.

Plŷg: a wrinkle or fold, a bending.

Plygu: to fold, to bend.

Plygain: the break of day.

Plŷmlwŷd, plymnwŷd, Rhyfel, ymladd: a War, Battle or Conflict.

PO.

PO, gan ba faint: by how much.

Pob: all, every.

Pobi: to bake.

Pobŷdd: a Baker.

Pobyddiaeth: the Art of baking.

Pobtŷ: an Oven, a Bakehouse.

Pobl:) people.

Poccŷn, (Cusan:) a kiss or buss.

Poed, boed, bydded: let it be, so be it.

Poen: labour, torment.

Poeni: to labour.

Poenedigaeth: torment, labour.

Poenus: laborious.

Poer, poerŷn: a Spittle.

Poeri: to spit.

Poeth: hot.

Poethi: to wax hot.

Poethni, poethineb: a heat.

Pôl, pŵl: blunt.

Ponar, ffauen: a Bean.

Pôr, Arglwŷid: a Lord.

Porchell: a Boar-pig.

Porchelles: a Sow-pig.

Pori: to feed, to grase.

Porfa: a Pasture.

Porphor, lliw asgell y chwîl: Purple.

Por treiad, (patrwm:) a Pat­tern, a Portraicture, a Speci­men, à Model.

Porth, ymborth, porthiant: as­sistance, also subsistence.

Porthorddwŷ, (swccwr, Rhy­medi:) succour, supply, remedy.

Porth, Ilidiart, drŵs: a Gate, a Door.

Porth y môr: a Sea-port.

Porthewlis, Cwŷmp dŵr: a great fall of Water from an high place.

Porthor: a Door-keeper, a Porter.

Porthoriaeth: the Office of a Door-keeper, Porteridge.

[Page] Porthlâdd, porthfa, porth: a Port or Haven.

Porthwŷs: a Ferry-man, a Land­waiter, a Tide-waiter.

Porth, porthiant, ymborth: a subsistence, food.

Porthi: to feed.

Porthi, (Cario:) to bear or carry.

Porthmon: a Drover, also a Merchant.

Porthmonna: to merchandize.

Pormonnaeth: Merchandize.

Posiâr, Jâr dew frâs: a fat Hen.

Pôst:) a Post.

Postolwŷn: a Horse-crupper.

Potten: the belly or panch.

Pothan, pothon, Cenau blaidd: a young Wolf.

PR.

PRâff: thick or gross.

Praffder: grosness or thick­ness.

Praidd, llu o ddefaid, hefyd (ysbail:) a Flock of Sheep, also a Spoil.

Preiddio, (ysbeilio:) to spoil or rob.

Preiddiawr, preiddiwr, (ysbei­liwr:) a Robber, a Spoiler.

Preiddiad, dwŷn neu lladratta: a spoiling, robbing or forraging.

Prain, llŷs Brenin: a King's Court or Palace.

Prawf, praw: a proof, an expe­rience.

Profi: to prove, to try.

Pregeth: a Sermon, an Homily.

Pregethu: to preach.

Pregethol: pertaining to an As­sembly, meet to preach.

Pren: a Tree.

Prenfol, prennol: a little Coffer or Casket, a Deal or Wainscot­box.

Prennial, (Ysgrin:) a Skrein.

Prentis:) an Apprentice.

Prês: Brass, also hast and speed­making.

Preseb: a Manger.

Presen, Cydrycholdeb, gŵŷdd neu oflaen wyneb: presence.

Presen, yr oes bresennol: the present Age.

Presennawl, Cydrychiol: pre­sent.

Presennoldeb, Cydrycholdeb: presence.

Prestl, doeth, Cyfrwŷs: subtle, witty.

Prestledd, doeth ymadrodd: a a subtle point of reasoning, witty sayings.

Preswŷl, Cartref, Annedd: ha­bitation, dwelling.

Preswyliaw, aros, Tario, Trigo: to dwell, to stay.

Prew, gwlâd: a Country a Pro­vince.

Prîd: dear.

Pridwerth, (prîs:) a price.

Prîd, gwŷstl: a pledge.

Prido, gwystlo: to give a pledge.

Prîdd: Earth-mould.

Priddo: to cover with Earth.

Priddell, Tywarchen: a hard Clod, a Clod or Lump of Earth.

[Page] Priddfaen: a Brick or Tile of that nature.

Priddgist, pot prîdd: an Ear­then Vessel.

Priddlestr: a Potter's Vessel.

Prîf, permaf, Cyntaf, goref: first, principal.

Prîf, y dŷdd Cyntaf or lleuad, yr euraid Rifedi: the first day of the Moon, the Golden Number.

Prifio:) to grow, to thrive.

Prin: rare, scarce, sparing.

Prin: scarcely, sparingly.

Prinder: scarcity, need, want.

Prinhâu: to grow scarce, to de­crease, to diminish.

Prinpan, Dadleu: to reason, to dispute, to argue.

Print:) Graving, also Print.

Printio:) to engrave, to print.

Priod: proper, particular, private, married.

Priodi: to marry.

Priodas: Marriage or Wedlock.

Priodfâb, priodasfab: a Bride­groom.

Priodferch, priodasferch: a Bride.

Priodol: proper, also the Married state.

Priodoli, meddianu: to possiss or make a thing one's own.

Priodoldeb, priodoledd, me­ddiant, hawl; propriety.

Prîs:) a price.

Prisio:) to prize.

Profi:) to tast, to prove.

Profiad:) probation, proof.

Profadwy:) proved, approved, pro­vable.

Proffes:) geilwad, Celfyddŷd, Cymeriaeth: profession.

Prol:) rhag y madrodd chaw­ryddiaeth: a Prologue.

Proliad, ye hwn a ddywedo'r prol: he that speaks the Pro­logue.

Prophwŷd:) a Prophet.

Propr:) proper, elegant, neat, handsom.

Propriaid, Gwŷbed mân: little Flies like Gnats.

Prûdd: prudent, grave, serious, also heavy, sad, melancholy.

Prudd-deb, doethineb, Calli­neb: prudence.

Prudd-der: heaviness, or sad­ness, melancholy.

Pruddhâu: to mourn, to grieve.

Prŷd, gwêdd, môdd, ystŷm: form, shape, countenance, also beautiful

Prydus, lluniaidd, hawddgar: specious, beautiful.

Prydwen, llun, delw: a figure, image, form or shape.

Prŷd, amser, cyfleu: time, sea­son, also opportunity.

Prŷd o fwŷd: a meal's meat.

Prydlawn: in good time, season­able.

Pryder, gofal: care, pensiveness.

Pryderu, gofalu: to cark and care.

Pryderi, gofal: care, pensiveness.

Prydu, prydyddu: to make Ver­sis, to play the Poet.

Prydŷdd: a Poet.

Pryddest, Cerdd gyson: a Poem

Prŷf: a Worm.

Pryfedog, pryfedus, llawn o bry­fed: full of Vermine or Worms.

Pryfedu, magu pryfed: to breed Worms.

Prŷf Cadachog: a Palmer-worm.

Prŷ'r Dail: a Palmer or Canker­worm.

Prŷf Clustiau: an Earwig.

Prŷf Dillad, Gŵyfyn: a Moth.

Prŷf Penfrith: a Badger.

Prŷ'r Ganwyll: a Candle-worm.

Prŷf Goleuad: a Candle-worm.

Pryfigedd, persigedd, gwŷrn, llynger, pryfed y perfedd: the Worms in the Guts.

Pryffwnt, pryffynt, enwedig, penaf: especial, chiefest.

Prŷn, pryniad: a buying.

Prynu: to buy, also to redeem.

Prynwr, pryniawdr: a Re­deemer, a Buyer.

Prynedigaeth: Redemption.

Prŷs, prysg, prysgoed, coedwig, coedfa coedlwŷn, coed plann, plan goed: a Grove, a Nursery of young Trees.

Pryseddu, aros. trigo: to dwell, to stay.

Prysur: busie.

Prysuro: to basten.

Prysurdeb: hast, business.

Pryswylio, preswŷlio, aros, ta­rio: to dwell.

PU.

Pûch, ewyllus, dymmuniad: a desire, a wish.

Pucho, dymmuno, ewŷllysio: to wish or desire.

Puchiant, dymmuniad: a desire.

Pump: five.

Pummed: fifth.

Pumllyng, pumlleng, pumllong: five Ships.

Punt: a pound or twenty shillings.

Puntr, puntur (pensel:) the Pen or Pencil of a Painter.

Puppur:) Pepper.

Pûr:) pure, clean, undefiled.

Purdeb:) purity, sincerity.

Purdan: Purgatory.

Puro:) to purifie.

Puror, peraidd-leisiwr: an harmonious or pleasant Tuner.

Puroriaeth, pereiddlais: har­mony, melody.

Puttain:) a Harlot, an Adulteress.

Putteindra: Fornication. Adul­tery.

Putteinio: to play the Whore, to play the Rogue, to commit Adul­tery or Fornication.

Putteindŷ: a Bawdy-house.

PW.

PWding:) Pudding.

Pwdr: rotten, corrupt, pu­trified.

Pydrni: rottenness, putrefaction.

Pydru: to putrifie, to rot.

Pŵl: blunt.

Pylu: to wax dull or blunt.

Pŵll: a Pit, a Lake.

Pwmpa: a great Apple.

Pwmpl, pen hoel: a Boss of a Nail or Bridle.

Pwnn: a pack or burden.

Pynnau: burdens or packs.

Pwngi, pelorŷn, chwsigen: a [Page] push or blister, also a pock.

Pwngc, blaen, (nôt:) a point, a note.

Pyngcio: to sign descantly, to joyn in harmony.

Pwrcas, amcan, bwriad: a Pur­chase.

Pwrs:) a Purse.

Pwŷ: who, what person.

Pwŷ-bynnag: whosoever.

Pwŷll, synwŷr, doethineb: sense, discretion, prudence.

Pwŷllo, ystyried: to consider, to deliberate.

Pwŷllog, synhwŷrol, gwaredd: prudent, discreet.

Pwŷnt, jechŷd: health.

ammhwynt, afiechŷd: weak­ness, sickness.

Pwŷntio, pesgi: to make fat, or to be fatted.

Pwŷnel: an Aglet or Tag of a Point.

Pwŷo: to beat or stripe.

Pwŷs: a pound weight, a weight.

Pwŷso: to weigh.

Pwŷth, cyflog, gwerth: a re­ward or price.

Pwyth: a stitch.

Pwytho: to stitch or sew.

PY.

PYbl, pobl: a people.

Pybŷr: strong, stout, strong­ly made.

Pybyrwch: strength, valour.

Pŷch, Clefyd: a Distemper.

Pŷd, enbŷdrwŷdd, perŷgl: danger.

Pydio, peryglu: to be in danger, to encounter.

Pydew: a Pit, a muddy Water.

Pŷg: Pitch.

Pygu: to pitch.

Pŷg-Liain: a Searcloth.

Pŷgliw: black as Pitch.

Pylgain, plygain neu Canniad y Ceiliog, hefŷd gwahaniad ŷ dŷdd ar nôs: Cocks-crowing, also the Twilight.

Pylor, pluor, (powdr gwnn:) Gun-powder.

Pyllawg, pyllog: Leaky or full of Leaks.

Pymtheg: fifteen.

Pynner, pwŷs, baich, pwn: a weight, burden or pack.

Pynnoreg, ystrodur bwnn: a Pannel, a Pack-saddle.

Pynnorrio: to pack up.

Pynfarch, march pwn, hefyd syrthiad dŵr: a Portcullis, also a Pack-horse.

Pŷr, Arglwyddi: Lords.

Pyrnhawn, prŷdnawn: Noon, Evening.

Pŷs: Peas.

Pysen: a Pea.

Pŷsg, pysgodun: a Fish.

Pysgod: Fishes.

Pysgodlŷn: a Fish-pond.

Pysgotta: to fish.

Pythefnos: a fornight.

RA.

RHaclŷd, rhagluniaeth: providence.

Rhâd, (Grâs:) Grace.

Rhâd neu yn rhâd: gratis.

[Page] Rhâdlawn: gracious, also meek, gentle.

Rhaff: a Rope.

Rhag: from, also before.

Rhagbron, gerbron: before or in presence.

Rhagddant, daint-blaen: a Fore-tooth.

Rhagddor: a Hatch.

Rhagddŷdd, rhagddŷnt: from them.

Rhagflaenu, achub y blaen: to prevent.

Rhagfŷr: the month December.

Rhaglaw, penadur, llywodra­ethwr: a Ruler, Governour or President.

Rhaglawiaeth, penaduriaeth, Rheolaeth: Government, Rule or Presidency.

Rhaglith, Rhagymadrodd, y llith flaena: a preface.

Rhacgno, Cyngor, hefyd Rhy­bŷdd: Advice, Counsel, also premeditation.

Rhagod, attal, rhwystro: to hinder, to stay, also an impediment.

Rhagodion, ymaros, ymoedi: delaies.

Rhagor, rhagoriaeth: prehemi­nence, difference, exceeding, ex­cellence.

Rhagorol: excellent.

Rhagori: to excel.

Rhagorfraint, braint uwchlaw eraill: prerogative.

Rhagorgamp: a perfect work of Vertue, a Deed well done.

Rhagre, rhedeg: to run.

Rhagtal, ffunen, gwîsg talcen: a Frontlet, or Forehead-cloth.

Rhacter, sefŷll yn erbŷn: resisting.

Rhagu, gwrthwŷnebu, gwadu: to contradict, also to deny.

Rhagwŷs, rhybudd: forewarn­ing. premonition.

Rhai: some, some few, several.

Rhaiadr, ffrŵd chwyrn, syr­thiad dŵr: a Cataract or great downfal of Water.

Rhaiadru, syrthio i lawr yn erchill: to fall down violently.

Rhaib: greediness.

Rheibio: to eat greedily.

Rhaid: needful, necessary.

Rheidus, tylawd, anghenus: needy, poor.

Rheidwŷ, angen: necessity.

Rhaidd, ffon hîr bigog: a Spear, a Lance.

Rheiddiawr, Cariwr rhaid: he that carries a Spear.

Rheiddun, yr un a rhaidd: a Spear.

Rhain, edrych torslain.

Rhaith, Twng, llŵ, adduned: an Oath, a Vow.

Rheithiwr, Tyngwr: a Swea­ren

Rhammant, thammanta: devi­nation by simple Ceremonies.

Rhan: a part or portion.

Rhannu: to part or divide.

Rhannog: a partaker.

Rhandir: a Lot or Hereditary part.

Rhandwy, rhan: a portion or part.

[Page] Rhafgl: an Instrument to shave Wood with, also a Grater.

Rhaw: a Spade, a Shovel.

Rhawd, (Trŵp,) Cynŷlleidfa: a Troop, a Company.

Rhawter, yr un a rhawd.

Rhawn, rhownyn: the Hair of a Horse's Tail.

Rhawth, rheibus: greedy.

RHE.

RHe, rhedeg: to run.

Rheawdr, rhedwr: a Runner.

Rhebŷdd, jor, Llywŷdd, Ar­glwydd: a Governour, a Lord.

Rhêch: a Fart.

Rechain: to fart.

Rhedeg: to run.

Rhedegwr, rhedwr: a Runner.

Rhedfa: a Race.

Rhedegfain, rhedegfan: to run up and down.

Rhedweli, gwythen fawr y gwddw: the great Throat-Veins.

Rhedŷn: Ferns or Brakes.

Rhedynen: a Fern or Brake.

Rhedyneg, rhedynog dir: Ferny ground.

Rhêf, praff, mawr: thick, great.

Rhefawg, gwden, Tîd, Cad­wŷn: a Wythe, a Chain.

Rhefedd, Cyfoethogrwŷdd: Riches, Wealth.

Rheflog, (yspail, Trais:) spoil.

Rhefr, Twll tîn: the Funda­ment or Arse-hole.

Rhefrwŷm, caledwch yn y bol: a hardness or binding in the body, Costiveness.

Rheffŷn: a Halter, a Cord.

Rheffyn pen bawd: a Thumb­band.

Rhêg, neu rhoddiad: a Gift.

Rhêg, neu rhegfen: a Curse.

Rhegu, rhegi: to curse.

Rhegain, sisial: whisper.

Rhegen, sofliar: a Quail.

Rheiddiawr, a gafio ffon hîr: a Spear-man, a Pike-man.

Rhelŷw, gweddill: a Relick.

Rhemp, drygioni: wickedness.

Rhemmwth, dŷn rheibus: a Glutton, a greedy Fellow.

Rhên, Arglwydd: a Lord, a Peer.

Rhen, rhennaid (chwart:) a quart measure.

Rheng, (rhengc,) gwana: a Rank.

Rhengcio, gwanahau: to make into Rank.

Rhent,) ardreth: Rent.

Rheol: a Rule or Government.

Rheoli: to rule or govern.

Rhês: a Row, a Rank.

Rhesel: a Rack or Manger.

Rhestr: a Row or Rank.

Rheswm:) a Reason.

Rhethr, rhethren, pastwn, ffon ddwylaw: a Spear, a Lance.

Rhethrawr, yr hwn a gario bastwn: a Spear-man.

Rheufedd, rhefedd, cyfoeth, galluogrwŷdd: wealth, riches, ability, plenty.

Rhew: Frost.

Rhewi: to freeze.

[Page] Rhewin, dîg, a hefyd anhr­heithio: anger, also to ruine.

Rhewiniaw, anrhaith: a ruine.

Rhewŷdd, Anllad, anlladrwŷdd: Leachery, Lascivious.

Rhî, Arglwŷdd, gwr enwog: a Lord, Peer, Baron.

Rhiaidd, rhieddawg, uchel, boneddigedd, hael: noble, generous.

Rhial, rheiol, perthynol i fre­nin, Breiniol: Royal, Noble.

Rhiain: a Virgin, a Maid.

Rhiallu, y rhifedi 100000. sef Can-mîl: a hundred thousand.

Rhiawdr, Arglwŷdd, gŵr mawr: a Lord, a Baron.

Rhiccian, rhingcian: to gnash.

Rhidels, rhidens, ridens: a Fringe.

Rhidio, ymgymharu rhwng ceirw: to rut in Rutting-time.

Rhidŷll: a course Sieve.

Rhieni: Parents, Ancestors, also an Off-spring, Posterity.

Rhîf: a number.

Rhifo: to number.

Rhifed, rhifedi: a number.

Rhifwnt, melynliw, aurliw: a yellow or golden Colour.

Rhigal, edrych rhial.

Rhigod, (pylori:) a Pillory.

Rhigol: a Trench.

Rhigoli: to trench.

Rhigwm: a long Tale or Story.

Rhill, gwana, rhês, rhester: a Rank or Order.

Rhimŷn: a Rime.

Rhîn, rhinwedd, rhyfeddod, dirgelwch: a secret, a mystery.

Rhiniau, swŷnau, cyfareddion: Enchantments, Charms.

Rhingc, rhingcŷn: a noise, a crashing, a gnashing.

Rhingcian, rhiccian: to make a noise, to crash, to gnash.

Rhingŷll, swŷddog: an Officer, a Sergeant, a Pursevant, a Com­mon Cryer.

Rhiniog, hiniog: a Threshold.

Rhintach, mantach: Toothless, without Teeth.

Rhinwedd: Vertue.

Rhinweddol: gentle, meek.

Rhisg. rhisgl: Barks of Trees.

Rhisgŷn, rhisglyn: the Bark of a Tree.

Rhistŷll, Crîb i gribo Ceffŷl: a Horse-comb, a Curry-comb.

Rhistyllio, Cribo Ceflŷl: to curry a Horse.

Rhîth: an Apparition, a form, also a pretence, the genital seed.

Rhithic, ymddangos: to appear.

RHO.

RHoccas, llangc: a young Man in his growing years.

Rhôch, bonlle, bloedd, oernad: a noise, a rearing.

Rhôd, olwŷn: a Wheel.

Rhodio: to walk.

Rhodiad, rhod-ddŷn, rhodie­nwr: a Walker, also a Vaga­bond.

Rhodienna: to walk about, to range.

Rhodiennwr: a Walker about, a Ranger.

[Page] Rhodl, rhodol, rhwŷf i rwyfo Cafn ar ddŵr: an Oar.

Rhodoli, rhwŷfo: to Row.

Rhodres: pomp, vain-glory, boast­ing.

Rhodresu: to boast, to brag.

Rhodresus, rhodreslud: given to boasting or bragging.

Rhodreswr: a boaster.

Rhôdd: a gift.

Rhoddi: to give or bestow.

Rhoddiad: a Largess, Liberality.

Rhoddwr, a giver.

Rhoesaw, croesaw, welcome.

Rhoesawu, croesawu: to wel­come.

Rhol, (Rowl:) a Roll.

Rholbren: a Rolling-pin.

Rhôn, ffon hir bîgog: a Spear, a Lance.

Rhonell, rhawn, cynffon: a Tail.

Rhongca, rhŷdd, pannylog: loose, hollow.

Rhôs:) Roses.

Rhosŷn:) a Rose.

Rhôst:) Roasted.

Rhostio:) to Roast.

RHU.

RHuo: to roar.

Rhuad: a roaring.

Rhuadŵr: a Roarer.

Rhuchen, croen teneu: a thin Skin, also the Web in the Eye.

Rhuchio, gogrynu: to sift or sieve.

Rhuedd, digrifwch: mirth, plea­sure.

Rhudd: Red, Ruddy.

Rhuddo: to grow Red or Ruddy.

Rhuddell, rhuddel, nôd, llyth­renau cochion: a Rubrick, so called, because printed in Red Letters: a Ruddy Stone to mark Sheep with, Red Oaker.

Rhudden, nôd côch: a Red Mark.

Rhuddennau, nodau cochion: Red Marks.

Rhuddin, rhudding, calon pren: the heart or soundest part of a Tree.

Rhuddfa, daear gôch: Red Earth.

Rhuddion gwenith: Wheat-brann.

Rhuddfaog, rhuddfawg, rhudd­foawg, côch, o liw gwaedlud: Reddish, of a bloody colour.

Rhufain: Rome.

Rhufaog, ymladdwr: a fighter.

Rhugl groen, Hugl groen: a Rattle made with Stones in a dry'd undressed Skin to fright Horses, &c.

Rhuglo: to shovel Dirt or Mire together.

Rhull, hael, bŷan, amhwyllog liberal, swift, hasty, rash.

Rhummen, bol, potten, cîlsafn: the Paunch, also the Cud.

Rhuon, rhufon, (sawdwr:) a Souldier.

Rhuppai, Heislan, rhesullt: an Iron Comb to kemb Flax or Hemp with.

Rhûs, mynediad yn ôl: a leap­ing or skipping back.

Rhuso: to leap or skip back, to [Page] stand still as an ill qualified Horse will do in defiance of his Rider.

Rhut, mâth ar Lysieun: the herb Rue.

Rhuthr: an assault or leaping upon.

Rhuthro: to assault or rush upon.

Rhuwch, gogr rhuwch: a Sieve, a Sierce, a Colander or Strainer.

RHW.

RHŵd: Rust.

Rhydu: to rust.

Rhydlŷd: rusty.

Rhwmp, Taradr, ebill: an Auger or Wimble.

Rhwng: between.

Rhangc, chwrniad mewn cwsg: the Snoar that one makes in his sleep.

Rhwning, rwning, gerllig: Pears.

Rhwningen, rwningen, gerlly­gen: a Pear.

Rhwnsi, math ar geffyl: a kind of Horse.

Rhŵth: wide, open.

Rhythu: to make wide or open.

Rhwŷ, rhwyf, llawer iawn, gor­modedd, Brenin, penandur: a King, a Chief Commander, a General of an Army, abundance, too much.

Rhwŷd: a Net.

Rhwydo: to ensnare.

Rhwydd: prosperous, ready, easie.

Rhwydd-deb: prosperity, good luck.

Rhwyddhâu: to prosper, to make ready or easie.

Rhwŷf, rhwŷf-ffon. rhwyf-lath, rhwyf i rwyfo cafn ar ddŵr: an Oar to row a Boat.

Rhwyfo: to Row.

Rhwyfwr: a Water-man, one that Roweth.

Rhŵyg: a Rend.

Rhwygo: to rend, to tear.

Rhwŷl, llŷs neu dŷ mawr: a Vallace.

Rhwyll, (mortais:) a Mor­tess.

Rhwŷllog, Tyllog: Latticewise, like a Net or Window.

Rhwŷm: a Bond.

Rhwymo: to bind.

Rhwymedi: Remedy.

Rhwŷsg, Awdurdod: Autho­rity, Rule.

Rhwystr: hinderance.

Rhwystro: to hinder.

Rhwystrŷs: entangled.

RHY.

RHŷ, gormod: too much.

Rhybuch, enwyllus, dymmuniad: a desire, a wish.

Rhybucho, ewyllysio, dym­muno: to desire, to wish.

Rhybuched, rhôdd: a Gift.

Rhybwŷth, pwŷth, cystog, gwerth, (prîs:) wages, re­ward, the price or value of a thing.

Rhybudd: warning.

Rhybuddio: to warn or admo­nish.

Rhybŷdd, bŷdd: it will be.

Rhŷch: a Furrow, a Rean be­tween two Butts of plowed Land.

[Page] Rhychdir, Tir a ellir ei Aredig: Arable-ground.

Rhychor: the Right hand Ox that draweth.

Rhychwant, (yspon:) a span.

Rhŷd, rhydle: a Ford.

Rhydain, carw ieuaingc: a Hind Calf, a young Deer.

Rhyderig, Hwch ryderig neu Lodig: a Sow that desires the Boar.

Rhŷdd: free, loose.

Rhyddedawg, rhŷdd: free, loose.

Rhyddid, rhydid, rhydd-did: Liberty, Freedom.

Rhŷddhau: to set free, to set at liberty, also to loose, undo or untie.

Rhyddŷn, rhyngthŷn, rhyng­ddŷnt: between them.

Rhyfedd: wonderful.

Rhyfeddod: a wonder, a mi­racle.

Rhyfeddu: to admire, to wonder.

Rhyfel: War.

Rhyfela, rhyfelu: to war, a a warring.

Rhyfelwr: a Warriour.

Rhyferig, edrych rhyderig.

Rhyferthwy, dryccin, llifei­rion: a Storm or Tempest, also a Deluge or Inundation.

Rhyfŷg, balchder, Coegni, gor­mod o hyfder: Pride, Arro­gance, Presumption.

Rhyfygu, balchio, coeghau, mynd yn rhŷ hŷ: to presume.

Rhyfygus, balch, coeglud, rhŷ hŷ: proud, presumptuous, arro­gant.

Rhŷg: Rye.

Rhygen: one grain of Rye, or one standing corn of Rye.

Rhyged, rhŷ hael: liberal, pro­digal.

Rhygiŷdd, rhygluddiant, rhyg­luddiad, haeddedigaeth, ha­eddiant: merit.

Rhyglyddu, haeddu, rhyngu bôdd: to deserve, also to give content.

Rhygoll, coll: loss, damage.

Rhygn, nôd i goffa neu i gadw Cyfri: a Score made with Chalk, or the like.

Rhygnbren, pren hacciog i gadw cyfri: a piece of Board to score upon, a Score.

Rhygnu: to saw.

Rhygŷlch, Cylch: a Compass, a Course.

Rhygŷng: an ambling or pacing.

Rhygyngog: given to amble or pace.

Rhygyrgu: to amble or pace.

Rhylâdd. llâdd: to kill.

Rhylŷw. rhelyŵ, gweddill: a Relick.

Rhymanta: to follow Soothsay­ings, to divine by gathering of Water and Sand on a certain night.

Rhŷn, brŷn: a Hill.

Rhŷnn, rhyndod: a very great Cold, extremity of Cold.

Rhynnu: to suffer extreme Cold, to be frozen with Cold.

Rhynnawd, rhynnawdd, ychy­dig: some, a few, not many.

[Page] Rhyngu bôdd: to please, to give content.

Rhynion: great Oat-meal, Groats.

Rhŷodres, rhodres: a babling or prating.

Rhyred, rhêd: Run.

Rhysgŷr, rhuthr, cais: an as­sault, an endeavour.

Rhŷsedd, llawer: abundance.

Rhysod, marwor: Coals of fire.

Rhysodŷn, marworŷn: a Coal of fire.

Rhyswr, Campwr: a Champion, a Wrestler, a Heroe.

Rhŷw: somewhat, something, some body, some one.

Rhŷw, rhywogaeth: a Stock, Race or Lineage.

Rhywiog: generous, mild, gentle, fine, not course.

Rhyweilydd, gweilydd, ofer, gwâg: vain, empty.

SA.

Sâch: a Sack.

Sachlen, sachliain: Sack­cloth.

Sadell, ystrodur bwn: a Pannel or Pack-saddle.

Sadwrn: Saturn. Saturday.

Saen, (plaster:) plaister.

Saer Coed: a Carpenter.

Saer Maen: a Mason.

Saerniaeth: Building, Archi­tecture.

Saeth: an Arrow.

Saethu: to shoot with an A row.

Saethŷdd: an Archer.

Saethyddiaeth: the Art of Shoot­ing or Arching.

Safn: a Mouth.

Safnaid: a Mouth-full.

Safn-rhwth: having a wide Mouth.

Safnrhythu: to extend or dilate one's Mouth.

Safnog: having a great or wide Mouth, mouthed.

Saffrwm:) Saffron.

Saffrymmu: to stain with Saffron.

Saffrymmog: of or like Saffron, yellow.

Saffwy, ffon hîr bigog: a Lance, a Spear.

Said, seidŷn: a Tang, or that part that goeth into the Hast of any Weapon or Tool.

Saig: a Dish or Mess of Meat.

Seigio: to provide and dress Dishes of Meat.

Sail, sylfaen: a Foundation.

Seilio, sylfaenu: to lay a Foun­dation.

Seilddar, cynhalbren, polŷn: a prop, also a pile driven into the Earth.

Saim: Goose-grease.

Seimlŷd: greasy.

Seimio: to yield Grease.

Sain, sŵn: a sound.

Seinio, synio: to sound.

Sais: a Saxon, an English-man.

Saith: seven.

Seithfed: seventh.

Sâl, salw: vile, ignoble, sorry.

Salwedd: vileness, sordidness.

[Page] Sallwŷr, Llaswŷr, Psallwŷr, Psalmau: Psalms.

Sann, Syndod: amazement, asto­nishment.

Sannu, synnu: to be stupified or amazed.

Sang: a pressing, a straining, a treading.

Sengi, sangu: to press, to strain, to tread.

Sant: a Saint.

Santes: a Shee-saint.

Sanctaidd: Holy.

Sancteiddio: to sanctifie.

Sancteiddrwydd: Sanctifica­tion, Holiness.

Sardio, rhoddi sen: to chide.

Sarrhaâd, anglod, cywilŷdd: disgrace.

Sarhâu, cywilyddio, anglodi: to disgrace.

Sarritt, anghwanegiad, yr hŷn fo tros ben: an addition, the overplus, what is given over and above weight or measure.

Sarllach, llywenydd: joy, glad­ness, mirth.

Sarn: a Causey, a Pavement.

Sarnu: to pave.

Sarph: a Serpent.

Sarrug: obstinate, dogged, stubborn.

Sarrugrwŷdd: obstinacy, dogged­ness, stubbornness.

Sarrugŷn, go sarrug: somewhat obstinate or stubborn.

Sâs, mawr, uchel, enwog: great, eminent.

Sathar, seri sathr, anghenaifîl ai gorph fel dŷn, a'i draed fel traed gafr, a chŷrn ar ei ben: a Satyre.

Sathr: a treading or trampling.

Sathru: to tread or trample.

Sathrfa: a trodden place.

Saw, sâf, safiad, sefydle: a station.

Sawd, rhyfel, ymladd: War, a Conflict or Battle.

Sawdiwr: a Souldier, a Warriour.

Sawdl, sowdwl: the heel of the foot.

Sawdurio, asio ynghŷd: to joyn or fasten together, to solder.

Sawdd, suddiad, myned tan ddŵr: a plunging or dipping into, a sinking under water.

Soddi, suddo: to plunge or dip into, a sinking dead.

Sawell, Cêg (limneu:) the pas­sage of a Chimney.

Sawl: whoever.

Sawr, safr, sawŷr, rhogleu, he­fŷd blâs: savour, tast, also a smell.

Sawrio: to savour or tast, also to smell.

Sawrus, blasus: well seasoned, savoury.

Saws, sos:) sauce.

SE.

SE, edrych ys ef.

Sebach, bychan Jawn: very small or little.

Sebon: Sope.

Seboni: to lather with Sope.

Sebonlŷd: be daubed with Sope.

Sêch, sŷch: dry.

Sechi, sachu: to stuff or fill up a sack.

[Page] Sêf, ys êf: to wit, that is.

Sefnig: the Weasand-pipe, the mouth of the Wind pipe.

Sefŷll: to stand.

Sefyllfa: a standing place, a station.

Sefyllian: to stand-still.

Sefydlu, gosod, gwastatau: to place, to establish.

Sefydlog: constant, firm, sure standing, established.

Dŵr sefydlog: standing-wa­ter.

Sefrdân, syfrdan, peuffol, yn­fŷd: giddy-brain'd, stupid.

Segŷr, segŷrllŷd: slothful, idle.

Segurŷd: idleness, leisure.

Seibiant, segura: ceasing from labour or business.

Seimio: to yield Grease, to drop Grease.

Seinio, synio: to make a sound.

Seirch, offer Ceffyl, Cyfrwŷ: the Harness of a Horse, a Saddle.

Seithug, ofer: in vain, void.

Seithugio, gwneuthyr yn ofer: to disappoint, to frustrate, to do in vain.

Seithugiaeth, oferedd, aflw­yddiant: disappointment, a frustrating.

Sêl, gwiliad, edrychiad: an espying, a Watch.

Selu, edrych, gwilio: to espy, to watch.

Sêl:) a Seal.

Selio:) to seal.

Selwr, Gwiliwr, edrychwr, go­lygwr: an Espyer, a Scout-watch, also a beholder or viewer.

Seliad: crafty, quick-fighted.

Seldrem, dyrnaid, polltid: a handful, a bundle.

Seler:) a Celler.

Selgyngian, isel gyngian, siarad yn arafedd, grwgnach: to speak softly, also to mutter or murmur.

Selsig, (pwding:) Sausages or Puddings.

Selsigen, (pwdingen:) a Sausage or Pudding.

Selwedd, salwedd, sâl: vile­ness, baseness.

Seml, syml, (simpl:) simple.

Semlant, symlant, wŷneprŷd, golygiad: countenance, aspect.

Senn: a rebuke. a chiding.

Sennu, rhoddi, senn: to chide.

Seneddr, Tyrfa, hefyd pena­duriaeth yr iddewon: a Sy­nod, an Assembly, also the San­hedrim amongst the Jews.

Seneddwr, uchel gynghorwr: a Senator or high Councellor.

Sengi, sang: to press, to tread or trample.

Sengl:) single.

Senw, anrhydedd, budd, Cyn­nudd: honour, also profit, be­nefit.

Sêr: Stars.

Seren: a Star.

Serr, Cleddŷf: a Sword.

Serch: love, affection.

Serch, puttain, Godinebydd: a Concubine, also an Adulterer.

Serch, tros: for, over, above.

[Page] Serchog: kind, loving, amorous, affectionate.

Serchu: to love, to affect or fancy.

Seri, meirch: Horses.

Serfŷll, dibŷn, siomgar, ar syr­thio: like to fall, decay or perish.

Setrigl, sienigl, drylliedig, rhwygiedig: torn, broken or bruised small.

Serth: steep, dangerous, also lend.

Serthallt: a precipice or great downfall.

Serthedd, gwrthŷn eiriau, di­flasdod: leudness, vain or leud discourses, also steep, dangerous, ready to fall.

Serthair, Cabledd, dywedyd yn ddrwg am dduw: Blas­phemy.

Serthog, edrych seithug.

Sew, isgell, Cawl, bresŷch,

(Browess:) Broth. Pottage.

SI.

SI, sŵn: a noise, a hissing.

Siad, Iâd: the Head, the top of the Head.

Siaff, mâb Arglwydd: a Lord's Son.

Siambr:) a Chamber.

Siamp, man geni, nôd ar gorph, brychni Croen: a Mark, a Mole, a Freckle, also a blemish on the body.

Siampl:) an Example.

Siampler, patrwm: a Pattern, a Sample.

Siapri, Cellwer: merry words or conceits, a Jest.

Siarad: to speak, talk or dis­course.

Siarad: a talking.

Siaradus: talkative, full of words.

Siaradwr: a talkative Man, of many words.

Siâs: a Chace at Tennis-play.

Sibrwd, sisial, grwgnach yn isel: a low burring noise.

Siccio: to stir or rub Linnen in the Lather or Washing-Tub.

Siccr: sure, firm, stable, safe.

Siccrwŷdd: security, certainty.

Siccrhau: to confirm, to establish, to assure, to certifie.

Sidan: Silk.

Sidell, olwŷn: a Wheel.

Sider, Ridens, hefyd Carpiau o frethŷn: Fringe, also Wol­len Rags.

Sideru, brwŷdo, dryllio, rhwy­go: to make holes, to make a thing all to Rags.

Siderog, tyllog, rhwyllog, si­trachog: full of holes or Fringes.

Sieff, nai fâb chwaer: a Sister's Son.

Sienigl, edrych serrigl.

Siffrwd, edrych sibrwd.

Sigl: a shaking.

Siglo: to shake.

Siglen: a Bogg.

Sigo, yssigo: to crush or bruise.

Sîl, silŷn, hepil: an Off-spring.

Silophr, plwm coch: Red-lead or Vermilion.

[Page] Sillaf, cyswllt llythyrenau: a syllable.

Sillafu, cysylltu sillafau: to joyn syllables.

Silltŷdd, Essilldydd, heppil: an Off-spring.

Simmant, (Morter:) Mortar, Cement.

Simmera: to play, to trifle away one's time.

Simnai:) a Chimney.

Simmwr, math ar ddilledŷn gŵr enwog: a Mantle such as Knights of the Garter wear.

Sin, Teml lle 'Cleddir bren­hinoedd, hefyd luseni: a Temple where Kings are buried, also Alms.

Sinidr, sinidro, baw gefail: Dross or Refuse of Metal tryed by the fire.

Sinobl, plwm Côch, mwŷn Côch: Red-lead or Vermilion.

Sinsir:) Ginger.

Sio: to hiss.

Siobŷn: a tuft, a bunch.

Siomm:) a deceit, a shamm.

Siommi:) to deceive or shamm.

Siomgar: deceitful.

Sirian: Cherries.

Sirig, sidan: Silk.

Sisel, rhuddion: Bran.

Sisyfwl, sibrwd, sisial. grwgnach: whispering, muttering.

Sittrach: Raggs, as Fringe.

Siwrnai:) a Journey.

SO.

SOccŷn, hoccŷn, hogŷn: one of an indifferent bigness, something under the middle stature.

Soddi, suddo: to sink down.

Soeg: Grains.

Soegen, soeglud, mwydlud: moist, that is steeped or watered.

Sofl:) Stubbles.

Soflyn: a Stubble.

Sofliar: a Quail.

Solas,) Cysur: comfort.

Somm, siom: a shamm or deceit.

Sommi, siommi: to shamm or deceive.

Somgar, siomgar: deceitful, di­verse in conditions.

Somgarwch, siomgarwch: pee­vishness, diverseness to please, waywardness.

Somgaru: to be angry.

Sommedigaeth, siomder: In posture, Deceit.

Sôn: a sound, a rumour, also mention.

Sonio, synio: to sound or make a noise.

Soniawr, syniog: loud, making a great noise.

Soppen, (bwndel:) a bundle of. Straw or Hay, &c.

Sorr, soriant: wrath, anger, in­dignation.

Sorri: to be angry or displeased.

Sorriad: angry, moved.

Sorod: Dross.

Sos:) a Sauce.

Sothach: Dross, sweepings.

SU.

SUecan: the smallest Drink made of Maide, also a Drink [Page] made of Vinegar and Water.

Sûd, sutt: a form, shape, fashion, method.

Sûdd, sugun: Juice, Sap.

Suddo: to sink or drown.

Suddiant, suddiad, boddiad: a drowning or sinking.

Sûg, sugun: Sap or Juice.

Sugaethan, pugliain: a Poultice.

Sugn: a suckling.

Sugno: to suck.

Sung-for: Quick-sands or Shelves in the Water.

Sûl: Sunday.

Summ, swm:) a sum.

Summio, (cyfri) (swm:) to sum up.

Sûo: to bring asleep, to lull asleep.

Sûr: sour.

Suro: to grow sour.

Surni: sourness.

Surdoes, (Lefen:) a Leaven.

Surdrwnge, (pission:) Vrine, Piss or Stale.

Surig, sirig, sidan: Silk.

Sut: form, fashion, manner, method.

Suwgr, siwgwr:) Sugar.

SW.

Sŵch: The Plow-share, or Plow-succ.

Swga: filthy, sluttish.

Sŵllt: a shilling.

Swllr, Trysor y Brenin: a King's Exchequer or Treasure.

Swlldŷ, sylldŷ, Trysor-dŷ'r Bre­nin: the Exchequer.

Swmbwl: a prick or point set in a Goad to prick Oxen forward.

Symbylu, symlu: to prick or spur.

Sŵn: a sound or noise.

Synio: to make a sound.

Swp: a heap.

Syppio: to make a heap.

Syppyn: a little heap.

Swrn, morthwŷl bychan, blagu­rŷn o goed, egwŷd y Troed: a little Hammer, a little twig of a shrub, the Lock of the foot.

Swrn, tippŷn, ychydig, pêth: somewhat, a little while, a little.

Syrnŷn, ychydig amser: a little while.

Swrth: sleepy, sluggish, also sud­denly.

Syrthni: a slothful heaviness or dulness.

Swrwd, sorod: dross.

Swtta, diswtta: sudden, suddenly.

Swŷdd: Office, Magistracy.

Swŷddogaeth: an Office.

Swŷddog, swŷddwr: an Officer, a Magistrate.

Swŷddwial, Teyrnwialen: a Scepter.

Swŷf, swŷfen, hufen, (burum:) Cream, Barm, Yest.

Swŷn: an Inchantment, a Reme­dy by Inchantment.

Swŷno: to enchant, also to bless, to heal.

Swŷnogli, swŷno: to inchant.

SY.

Sŷ, sŷdd: is, or that which is.

Syberw, (sobor,) balch, hael: sober, also proud, liberal, bounteous.

Syberwŷd: liberality, bounty.

Sybwb, ys wb wb, (ffei ffei:) [Page] fit, fie, away, get thee hence.

Sybwch, bŵch: an He-goat.

Sybwll, pwll: a Woirlpit, a Gulph.

Sŷch: dry, barren.

Sychder: dryness, barrenness.

Sychu: to dry, to wax dry, to wither.

Syched: thirst.

Sychedu: to thirst.

Sychedig: thirsty.

Sychedfod, syched mawr: a great thirst.

Sŷdd: is, or that which is.

Syddŷn, Essyddŷn, Yssyddŷn, Tyddŷn: a Tenement.

Syfi, mefus: Strawberries.

Syfien, mefusen: a Straw­berry.

Syflyd, sylfyd: to move or to be moved.

Syfrdan, hurt, sŷnn: dull, stupid.

Syfrdandod, syndod, hurni: a dulness or stupidity.

Syfrdanu, synnu, hurtio: to stupifie.

Sŷg, Cadwŷn, Tîd: a Chain.

Syganai, efe a ddywedodd: he said.

Sygn, arwŷdd nefawl: a Coe­lestial sign.

Sylw, sulw, golygiad: sight, a vision.

Sylwedd: substance.

Sylweddawl: substantial.

Syllu, sylliaw, craffu, gweled: to behold, lo regard.

Syll-tŷ, edrŷch swllt.

Swml, seml, ynfŷd, gwirion: simple.

Symlant, edrych semlant.

Symlyn, Cydafel, (ffŵl:) a Fool, an Idiot.

Symlen, ffolog: a She-fool or Idiot.

Symlogen, putain fechan: a little Harlot.

Symlu, symbylu: to prick or spar.

Symmud: to move.

Symmudiad: a moving, a motion.

Symmudo: to move.

Synnio:) to sound or make a noise.

Sŷnn, hurt: dull, stupid.

Synnu: to amaze, to wax dull or stupid.

Synnedigaeth, syndod: amaze­ment, dulness.

Synna, wele, creffwch, gwelwch: behold, to.

Synniaw, gweled, teimlo, deall, diodde: to perceive, to ful, to suffer.

Syndal, lliain main: fine linnen Cloth.

Synwŷr: sense, discretion.

Synhwyrbell, doethineb: pru­dence.

Syppio: to heap together.

Syppŷn: a little heap.

Sŷr, sêr: Stars.

Sŷrch, serch: affection.

Syr, Syre, Arglwydd: a Lord.

Syrth, y perfedd, y Coluddion: the Bowels, Inwards or Intrails.

Syrthio: to fall.

Syrthni, diogi: drousiness, slug­gishness.

Sŷth: stiff, sturdy, also bolt up­right.

[Page] Sythu: to grow stiff, also to erect upwards.

Syth, (stiffning:) a stiffning.

Syw, hardd, gwŷch, hefyd doeth, dysgedig: elegant, handsom, also wise, learned.

Syweddŷd: an Astrologer.

Sywidw, Yswidw, Yswigw, Aderŷn bychan, gwâs y drŷw: a little Bird called a Titmouse or Nunn.

TA.

TAbar, hugan neu golch laes: a long Coat or Cloak.

Tabl, bwrdd:) a Table.

Tabwrdd, offerŷn Cerdd: a Timbrel, a Taber.

Taccl, saeth: an Arrow, Shaft or Dart.

Tacclau, saethau, harddiadau: Darts, also Ornaments.

Tacclu, taccluso: to adorn, also to amend.

Tachwedd neu twysgen, rhŷw faint: a quantity, a residue, something.

Tachwedd fîs: the month No­vember.

Tachweddu, diweddu, gorffen: to consummate, to end.

Tâd: a Father.

Tadog, tadol: fatherly.

Tadogaeth: fatherhood, pater­nity.

Tadogi, tadu, gwared rhai oddiwrth gam: to protect or defend them that are falsly ac­cused, also to father.

Tadwys, tâd, a enillo enifail: a Father, or that which begets among Beasts.

Tailiwr:) a Taylor.

Taen, taenell, taniad glyba­niaeth: a sprinkling about.

Taenellu, tanu glybaniaeth: to sprinkle.

Taenu, tanu: to scatter or spread abroad.

Taeog, afreolus, creulon: rude, inhumane, villanous, sullen.

Taer: importunate, earnest, in­stant.

Taeredd, taerni, taeri: impor­tunity, earnestness.

Taer-wrŷs, ymryson: a great Conflict or Contention.

Tafarn,) (tafarndŷ,) gwîndŷ: a Tavern.

Tafarnwr:) a Vintner, also an Ale-house-keeper.

Tafell: a piece or slice of any thing.

Tafellu: to cut to slices or pieces.

Taflu: to throw, cast or fling.

Taflod: a Garret, a Loft or Scaf­fold.

Taflod y genau: the roof or pal­lat of the mouth.

Taflodiad: an Interjection, a part of speech.

Tafod: a Tongue.

Tafodiog, a fo Rhŷgŷl ei da­fod: that is well spoken, or hath skill in several Languages, [Page] also a Pleader or Solicitor.

Tafodogaeth,) dadleuaeth: Advocature, or the Office of a Pleader.

Tagfa: a strangling.

Tagu: to strangle.

Tagell: a double Chin.

Taid: a Grandfather.

Taig, hoel: a Nail.

Tail: Dung.

Teilo: to dung.

Tain, Afon: a River.

Taiog, edrych taeog.

Tair: three Females.

Taith: a Journey.

Teithio: to take a Journey, or ride a Circuit.

Tâl, talcen: a forehead.

Talog, talcen uchel: having a large forehead.

Talfort, y bwrdd ucha mewn neuodd: the upper Table in a Hall or Room.

Tâl, taliad, taledigaeth: a pay­ment.

Talu: to pay.

Talawdr, Talwr: a Paymaster.

Tal:) tall, high of stature.

Talaith, coronbleth o Lysiau gerddi, &c. a Garland, a Co­ronet.

Taleithio, Coroni, hardd drw­sio'r pen: to Crown, to set a Garland on.

Talar: a headband.

Talbos, edrŷch tarian: a Shield or Buckler.

Talch, rhynion: Groats or great Oat-meal.

Talediw. edrych Telediw.

Tâl, dŷn. Cudŷn talcen: a Top-knot, a Womans Tower.

Talm, rhan pêth, (sbâs:) a space, some, a part.

Talmu, dyfod yn agos, tynnu­tua'r diwedd: to approach, or draw near the end.

Talmithr, talmyrth, ebrwŷdd, disymmwth: suddenly.

Talp, telpŷn: a lump.

Talwas, edrych tarian: a Shield or Buckler.

Talwrn, llawr bychan, gwelu gardd: a little floor, a bed in a Garden.

Tam, tammaid: a bit or mouth­ful.

Tammeidio: to cut in morsels or bits.

Tân: Fire.

Tanbaid: hot, fiery.

Tandawd, eiries o dân: a great fire or flame.

Tandde, llîd tanbaid, tardd o wrês: an Inflammation.

Tanlliw, newydd, hefŷd poe­thi: growing hot, also new.

Tanllwyth: a great fire.

Tan: under.

Tanodd, odditanodd: below.

Tancwd, croen cŵd y dirge­lwch: the outward skin of a man or beasts Cods.

Tange, heddwch: Peace.

Tangnef, tangnefedd: Peace.

Tangnefeddu, heddychu: to make peace, to reconcile.

Tangnefeddus, heddychol: [Page] peaceable, quiet.

Tant: a bow string, the string of a musick Instrument.

Tanter, carwr merched: a Wooer or Suiter to Women.

Tanu: to spread.

Taniad: a spreading.

Tansadd, rhan fechan: a little pot.

Tapin, tapina, hiliad, brethŷn lluniog i wisgo (siambrau:) Tapestry, also a covering.

Tapinwr, cwrlidwr: a Tapestry Weaver.

Taradr, ebill carn trô: a wimble or piercer.

Taran: a Thunder.

Tardd: a breaking out.

Tarddu: to break out.

Tarddellu, berwi megis dŵr y môr ar wynt uchel: to boil or bubble up like the Seas in a storm.

Tarf, chwaliaid: a scattering.

Tarfu, chwalu, tanu: to scatter or disperse.

Tarfuran, gwâg ysprŷd, bw­bach: a Vision, a Phantasie.

Tarrian, pren crwn megis caead crochan a drantol wr­tho, iw ddal mewn llaw a­sswf i dderbŷn neu droi hei­bio ddyrnodiaur gelŷn wrth ymladd: a Shield or Buckler.

Tario: to dwell, to stay, to re­main.

Tarleisio, atebleisio: to eccho, or sound again.

Tarlwng, tarlwngc, darlwngc, traflwnge, trangcell, llwngc: a draught, a draught of drink.

Tarlyngcu: to swallow down.

Taro, taraw: to strike.

Tarth: a Pog, an Exhalation.

Tarw: a Bull.

Tâsg:) a task.

Tasgu:) to tax, to task.

Tau, eiddo ti: thy, thine.

Tau, tewi a wna ef, efe a daw: he will hold his peace.

Tauog, edrych taeog.

Taw: hold thy peace.

Tewi: to hold ones peace, or be silent.

Tawedog, distaw: silent.

Tawch, môr tawch, y môr côch: the Red Sea.

Tawdd: a melting, also it will melt.

Toddi: to melt.

Tawel: silent, quiet.

Tawelwch, distawrwŷdd, llo­nyddwch: silence, tranquillity.

Tawl,) toll, hefŷd gadawiad heibio: a Tole, also a Cessa­tion.

Toliant, edrych tawl.

Toli, tolio, tolli, treilio: to make less, to wax less.

Toliad, arbedus, eiriachol, cynnil: hard, niggard, near.

Tolo, pwŷs o bwŷsau: a pound weight.

Tawlbwrdd, bwrdd o faen, bwrdd cyfrif: a Table of Stone, a counting Table.

Tawr, edrych dawr.

Tayog, edrych taeog.

TE.

TEchu, llechu: to lie hid.

Têg: Fair, Beautiful, Se­rene.

Tegan: a Jewel, also a bauble or toy for Children.

Tegwch: beauty, clearness, sere­nity, fairness, fair weather.

Tegychu: to beautifie, to adorn, also to clear up, or become fair weather.

Teghau: to beautifie, &c. also to pacifie.

Teilo: to dung the ground.

Teilwng: worthy.

Teilyngdod: dignity, worthiness.

Teilyngu: to vouchsafe, to think worthy.

Teimladwy: palpable, that may be handled, or felt with the hand.

Teimlo: to feel with the hand.

Teisban, brethŷn llawn lluniau' hefyd y madrŷddun rhwng y ffroenau: a Tapestry, also the Gristle that parts the Nostrils.

Teisen: a Cake.

Teithi, (prîs,) gwerth: a price.

Teithi gwraig, misglwŷf merch: the monthly flowers of women.

Teithiawg: movable, unstable.

Teithio: to take a Journey, to travel.

Têl, telaid, mesur o ŷd vn Ne­heubarth, o wŷth (chwart) Cymreig, neu 16 seifnig: a certain measure of Corn in South-Wales containing sixteen English quarts.

Telaid, telediw, haeddedigawl, hardd, hawddgar: worthy, fair, beautiful, comely.

Telediwrwŷdd, teilyngdod, hawddgarwch, uchel-fraint: dignity, comeliness, sightliness.

Teledo, henw Dinas yn hys­baen: the City Toledo in Spain.

Telging, cwymp: a fall.

Telm, llyflether, magl: a snare.

Telpŷn: a Lump, a Mass.

Telŷn: a Harp.

Telyniwr: a Harper.

Teml:) a Temple.

Tenau: thin, slender, lean, also rare.

Teneuder: slenderness, also ra­rity.

Teneuhâu: to make thin or slen­der, also to make scarce.

Tenewŷn: the Flank.

Tenllif, gwe o Lîn a gwlân: Linsie-Wolsie.

Tennŷn: a Cord, a String, a Halter.

Têr, glân. hardd, (pûr:) pure, clean, neat.

Teru, glânhau, (pûro:) to pu­rifie, to make clean.

Terŷdd, bŷan, chwimmwth, hefŷd llŷm: swift, nimble, al­so sharp.

Terch, torch: a Collar, a Chain.

Terfenŷdd, gwasod: a Cow desiring a Bull.

Terfŷn: a Land-mark, a Bound, a Partition.

Terfynu: to sit a Bound, to li­mit, [Page] to partition between, also to end.

Terfysg, helbul, Cyffro, Cy­thryfwl: a Tumult, an Insur­rection, Disturbance.

Terfysgu, Cyffroi: to disturb to make a Sedition or Tumult.

Terment, claddiad: a hurying.

Termud, distaw: very silent.

Terrig, creulon, garw: rough, severe.

Terrig ar fodlau: Dirt on one's beels.

Terrwŷn, crŷf, hŷ, poethlud: strong, bold, also hot.

Terrwynnu, poethi: to grow hot.

Terŷdr, pust yr haul: the Sun beams.

Terŷdd, edrŷch Têr.

Terŷll, cuchiog, yfrywiog ei olwg: of a frowning and cruel looks.

Tês: the heat of the Sun-shire.

Tesog: hot by the Sun-shine.

Tesach: to sport and play the wagg, gadding.

Tesgŷll, (ystacc:) a stack.

Testyn: an Epigraph, an Inscrip­tion or Title, also an Argument, a scoff or mocking-stock, a Text.

Têth: a Teat or Pap.

Teulu: a Family.

Teuluaidd: familiar, domestick, hospitable.

Teuluwriaeth, trefn lusendai: houshold order or government.

Teuluwas: a servant, an houshold-servant.

Teuluedd, teluedd, heddwch, Cyttundeb: peace, concord.

Tew: thick, gross, fat.

Tewder, tewdwr, tewedd: thickness, grosness, fatness.

Tewhâu, tewychu: to fatten or wax fat, to thicken.

Tewdws, y twrr Tewdws: the seven Stars called Pleiades.

Tewi: to be silent, to hold one's peace.

Teyrn, brenin, hefyd gorthym­ŵr: a King, a Tyrant.

Teŷrnaidd, Brenhinol: Royal, Kingly, Imperial.

Teŷrnas: a Kingdom.

Teŷrnasu: to rule or govern a Kingdom.

Teŷrnwialen, gwialen Brenin yn arwyddo Brenhinfraint: a Scepter.

TI.

TI, di, dydi: thou.

Tîd a Chain.

Tîn: Brich or Fundament.

Tinbais, pais merch: a Petti­coat.

Tingc:) a tinkle or blow on a Bell, Pot or Kettle.

Tingcian:) to ring or tinkle.

Tindroed, henw aderŷn by­chan: a little Bird called a Diver, Didapper, Arsefoot.

Tinfoll, edrych Mwll.

Tinfigl y gŵys, sigl tîn y gwŷs: a Bird called a Wagtail.

Tiol, diol, ol: a track or foot­step.

Tîr: Land, an Inheritance, a Farm or Tenement.

[Page] Tiriog, cyfaethog o dîr: rich in Land.

Tiriogaeth, y tîr a berthyno i drê neu ddinas neu lus: a Territory.

Tirio, dyfod i dîr: to land or come ashore.

Tirio fel mochŷn: to dig up the Earth like Swine.

Tirf, bywiog, buan, tew: lively, quick, fat.

Tirion: gentle, courteous, plea­sant.

Llê tirion: a pleasant place.

Gŵr tirion: a courteous man.

Tiriondeb: courteousness, mild­ness, also pleasantness.

Tirionwch, edrŷch tiriondeb.

Tissio: to sneeze.

Titten, diden: a Breast or Tett.

Titiaid, propriaid, gwŷbed mân: little Flies like Gnats.

Titl,) testŷn, neu henw llyfr: a Title or Inscription.

Titriwr, Didryfwr, dŷn neill­tuol er mwŷn duwioldeb: a Religious man, a Hermite.

T. L.

TLawd: poor, needy.

Tlodi: poverty, need.

Tlodi neu gwneuthur yn dy­lawd: to impoverish.

Tlŵs, Tegan Clust: a Jewel.

Tlŵs neu proppor: pretty, pleasant, amiable.

TO.

Tôo: the Tyle or Thatch of a House.

Toi: to thatch, to tyle.

Toŵr: a Thatcher, a Tyler.

To ysgafn, magwŷr: a Lay or Pile.

Tocc: immediately.

Tocc, (het, capp:) a Hat or Cap.

Toccio: to clip or shear.

Toddi: to melt.

Toddaid, math ar gerdd: a kind of Verse.

Toes: Dough.

Toes-dwrr: a mass or lump of Dough.

Toesi: to become doughy, to make Dough.

Toli, gwareddu, lliniaru: to as­swage.

Tolbwrdd, bwrdd chwaryddi­aeth: a pair of Tables or Ches­board.

Tolo, pwŷs o bwŷsau: a pound weight.

Tolc: a hollowness or dent.

Tolcio: to make bollow, to dent.

Tolcio fel hwrdd: to butt like a Ram.

Tolchen: a Clot.

Tolchen o waed: a clot of blood.

Tolgorn, mâth ar ffon gam: a crooked staff that the Auguns used in pointing the Quarters of the Firmament.

Toll: a Toll or Custom.

Tolli: to take Toll or Custom.

Tom: Dirt, Mud, Mire.

Tommawg, tomlud: dirty, mud­dy, miery.

Tommi, gwneuthŷryn domlud: to bespatter with dirt, to dung.

[Page] Tommen: a Dunghill.

Tôn: a note, tune or accent.

Tonn: a wave, a surface, an out­side.

Tonnog: full of surges or waves, also heady, dogged.

Tonnen: the skin, also a shell, or outside of any thing.

Tonn, edrych twnn.

Tonniar, (plangc,) ton dwr: a Board or Plank, also a Wave.

Topp:) a Top to play with.

Topp:) the height or top of any thing.

Toppyn: the hair or foretop.

Tor, toron, toryn, cochl, hugan: a Cloak, a Coat, a Mantle.

Toronog: wearing a Coat or Cloak.

Torr, torriad: a fraction, break­ing or dividing, a cut, a cessa­tion, education, also a taming or breaking of a Horse, also the belly.

Torrdŷn: full bellyed.

Torri: to break, to cut.

Torrog: gore bellied, great with young.

Torrogi: to conceive, to become with young.

Torrogen, edrych trogen.

Torch: a Collar, a Chain.

Torchi: to wreath, twist or wrap.

Torchog: wreathed, having a Chain.

Toreth: increase.

Torf, llu, cynnŷlleidfa: a mul­titude.

Torrfynyglu, torri pen oddiar gorph: to behead or cut off the head, also to hurl or throw down headlong.

Torrgoch, math ar bysgodŷn: a Fish called a Rochet.

Torrllwŷth: a Litter of Piggs, or Puppies, &c.

Torpell, tolchen: a lump or clot of any thick matter.

Torredwynt, troedwŷnt, tro­wŷnt: a Whirlwind.

Torth: a Loaf.

Torstain, boliog, cestiog: gross about the middle.

Tôst: hard, severe.

Tostedd: severity, also a Disease called the Stone.

Toster, surni, creulondeb: sourness, severity.

Tostur, tosturus: to be pitied.

Tosturi: pity, compassion.

Tosturio: to take pity.

Toŵr: a Thatcher.

Towarch, edrŷch tywarch.

Towŷn, edrŷch tywŷn.

Towŷdd, edrŷch tywŷdd.

T. R.

TRa: while, until, above, beyond.

Trâ, edrŷch traha.

Trablawdd, bywiog iawn: very swift or nimble.

Trabludd, cyffro, cythryfwl: disturbance, tumult, war, con­flict.

Trachefn, trachgefn, drachefn. again.

Trachwrês, tragwrês, gormod gwrês: too much heat.

[Page] Tradwŷ: three days hence, three days after.

Traenter, darllawŷdd: a Brewer.

Traensiwr:) a Trencher.

Traeth: the Sands bordering up­on the Sea.

Traethell, edrŷch traeth.

Traethu, mynegi: to declare.

Traethawd, ymadrodd: a Trea­tise or Discourse.

Trafael, trafferth, poen: la­bour, endeavour.

Trafaelu, poeni, gweithio; to labour, to work.

Traflwng, traflwnge, llwngc mawr: a great draught or swallow.

Traflŷngcu, mawr lyngcu: to swallow extreamly.

Trafod, helbul, poen, ymladd­fa: labour, trouble, also a con­flict or battle.

Trafodi, ymryson, ymladd: to strive, to fight.

Trafferth: trouble, concerns and business.

Trafferthu: to trouble or be trou­bled, to cark and care.

Trafferthus: full of troubles and business.

Tragor, llawer iawn, gormo­dedd: superfluity, excessiveness, abundance.

Tragywŷdd. tragywŷddol: eter­nal. everlasting.

Tragywŷddoldeb, tragywy­ddolder: eternity.

Tragywŷddoli: to perpetuate, to make immortal or eternal.

Traha, balchder, coegni, diffei­thwch: contempt, arrogance, pride, the highest injury.

Trahaus, trahawg, balch, coeg­lud, diystur o eraill: proud, that despiseth others.

Trahausder, edrŷch traha.

Trai: a decrease, also the ebbing of the Sea.

Treio: to decrease, to diminish, to ebb.

Traian: a Joynture, or third part.

Traidd, mynediad heibio, trw­odd neu trosodd: a carry­ing or conveying over, a passing by.

Treiddio, myned heibio, trw­odd neu trosodd: to pass, to convey over.

Traill, treigl, treingl: a Revo­lution.

Treillio, ymgreinio, rholio: roll or tumble.

Train, buchedd, (cwrs) bŷ­woliath dŷn, llercian: con­versation, also a lingring or delaying.

Trais: oppression, rapine, a ravish, a rape

Treisio: to ravish, to commit a Rape, to oppress.

Traith, ymadrodd: a Treatise or Discourse.

Trallod: adversity, trouble.

Trallodi: to disturb, to vex or trouble.

Trallodus: troubled, vexed, trou­blesom, vexatious.

[Page] Tramgwŷdd: a slip, slide or fall, a misfortune.

Tramgwŷddo: to fall, slip or slide, to meet with misfortunes.

Tramor, tros y môr: beyond Seas.

Tramwŷ: to frequent, to go often.

Trang, trangc, trangcadigaeth, marwolaeth: End, Death.

Trengi, trengu, marw: to end, to die.

Trangcell, (dracht:) a Draught in drinking.

Trannoeth, y foru mêdd Dr. Davies: to morrow, the day following.

Trâs, trasau, carenŷdd, ceraint: Kindred, Alliance.

Trasol, yn deirŷd i lawer: ha­ving many Kindred or Alli­ance.

Traserch, gormod serch, colle­dig serch: too much love, lost love.

Traseifiad, yn parhau, yn aros yn ddiysgog: abiding still or firmly, perpetual.

Traul, (Côst:) expence, charge, cost.

Treulio, gwario: to spend, to wast or consume.

Treulfawr, (costus:) sump­tuous, chargeable, costly.

Treulgar: lavish, prodigal.

Trawd, trawdd, cerddediad, troediad: a walking, a pace.

Traws, tros, trosodd: over.

Traws, trawsedd, yr hyn sŷdd ar draws: cross, overthwart.

Trawsedd, trawsder, trawsineb: oppression, iniquity.

Trawsglwŷdd, edrŷch Tros­glwŷdd.

Trawst: a Beam.

Trawswch, blew'r welfl uchaf: the Mustache, the hair on the upper lip.

Trebl,) trifflŷg: threefold, also the Treble in Musick.

Trecc, offerŷn, hefyd taclus­rwydd: an Ornament, also an Instrument or Tool.

Treccyn: an Instrument or Tool.

Trêch: stronger, mightier.

Trechaf: strongest, mightiest.

Trechu: to overcome or subdue.

Trêf: a Town.

Trefan: a little Town or Vil­lage.

Trefad, trigfa, annedd, hefyd aros: an abode or dwelling, a House or Cottage, also to dwell or abide.

Trêftâd, treftadaeth, etifedd­iaeth, cynhysgaeth: Patri­mony, Inheritance.

Treftadol, etifeddol, perthŷn i etifeddiaeth: pertaining to In­heritance or Succession.

Trefred, trefad, cartref: one's house or abode.

Trefn: Order.

Trefnid, trefn, (ordinhâd:) ordination, disposition.

Trefnu: to order, direct or dis­pose.

[Page] Trefnus: well appointed, decent, in good order.

Treigl, treingl: a Revolution, a Rolling or Tumbling.

Treiglo, treinglo: to roll or tumble.

Treiglad, treigl ddŷn, treingl ddŷn: a Vagabond, a Wan­derer.

Treisiad, bustach, hefyd gor­thrymwr: a Bullock, also an Oppressor.

Treisig, trais: oppression, extor­tion.

Trem, drem, golygiad, craffiad: an aspect or countenance.

Tremud, edrŷch termud.

Tremŷg, dirmŷg: contempt, re­proach.

Tremŷn, tremynt, edrŷch trem.

Tremyniad, delw neu lun ysbrŷd, ellŷll: a Vision or Phan­tasie.

Trennŷdd, tranoeth: two days hence, the next day after tomor­row.

Três, poen, helbul: labour, bu­siness, trouble.

Três, carr ceffŷl: a Drag.

Trestl: a Dresser or Kitchin-Table, any small movable Table.

Trew, tissiad: sneezing.

Trewi, tissio: to sneeze.

Trewyn, athrywŷn: to part or separate them that fight.

Trî: three.

Trioedd: we three, they three.

Triagl:) Treacle.

Trî dyblig: threefold.

Trifyfig, tair modfedd: three Inches.

Trigo: to dwell, to stay, to re­main, also to starve or die.

Trigiâs, trigiant, cartref, trigfa: habitation, abode.

Trimud, termud, distaw: silent.

Trîn: to handle, to do one's bu­siness, to dress or order, to tend or nurse.

Trined, edrŷch trîn.

Trindod: Trinity.

Trippa, y perfedd, coluddion: the Entrails or Bowels.

Trîst: heavy, mournful, sad.

Tristwch, tristyd: heaviness of heart, sadness, sorrow.

Trislâu: to grow sad or heavy, to mourn, also to make sad or heavy.

Tro: a change, a turn.

Troad, troead: conversion, a turning.

Troi: to turn, to convert, also to roll.

Trôch, trŵch: deep through.

Trochfa: a bathing or dipping.

Trochi: to dip, to bathe, also to baptize.

Troed: a foot, the foot of any thing.

Troediog: having feet, also a Footman or Page.

Troednoeth: barefooted.

Troedfedd: a foot or twelve Inches.

Troedog: any thing wherewith the foot is tied, a snare or fetter.

[Page] Troedlath, troedlas, troad bren gwŷdd: the Treadle of a Wea­ver's Loom.

Troell: a Spinning-wheel.

Troellog: round as a Wheel.

Troethi, pîso: to make water.

Trogen: a Vermine called a Tyke that annoyeth Dogs, Sheep and Oxen.

Tros: for, above, over.

Trosedd, camwedd: transgres­sion.

Troseddu: to transgress.

Trosglwŷdd, dygiad neu bwti­ad trosodd: a carrying over, a transportation.

Trosglwŷddo, dwŷn neu bwrw. trosodd: to carry over or transport.

Trosi: to turn, tumble or dis­quiet.

Trosol: a Barr.

Trostan: a long Poll or Spear.

Trotterth, tuthiwr: a Trotter, or he that trots.

Trotian,) tuthio: to trot.

Trothwŷ, rhiniog: a Threshold or Groundsil.

Trowŷnt: a Whirlwind.

Trû, truan: poor, weak, help­less, miserable.

Truaf, truanaf: most miserable, most wretched.

Truenŷn, dŷn truan: a poor miserable man.

Truanu, truanhau, trugarhau: to have pity or compassion.

Trugar, trugarog: merciful, com­passionate.

Trugaredd: mercy.

Trugarhau: to have mercy, to take pity.

Trul, rholbren i lyfnhau tîr, neu rhol garreg: a Roller.

Trull, (bwtri,) (seler:) a Buttery or Cellar.

Trulliad, (bwtler:) a Butler.

Trullio, gillwng dîod: to draw drink.

Trum, brŷn, pen brŷn: the top of a Hill, also a Hill.

Trum, grwn, cefn, o dîr: a a Balk or Ridge between two Furrows or Reens.

Trummain, trimiog, yn llawn cefnau fel tîr llafur: ridged as plowed Land.

Trûth, gweniaeth: fawning, flattery.

Truthio, gwenheithio: to fawn or flatter.

Truthain, gwenheithiwr: a Flatterer.

Trwccio, methu, gwŷfo, syr­thio: to fail, to flagg, also to fall.

Trŵch, toriad, agen, fôs: a Cut, a Trench, a gash.

Trŵch, torredig, drylliedig, clôff, anafus: broken, maim­ed, lame.

Trychu, torri trwodd: to cut asunder, to gash.

Trŵch, dŷn annedwŷdd, neu aflwŷddianus: an unhappy or unfortunate man.

Trychni, trychineb, drychin­neb: mishap, misfortune, cala­mity.

[Page] Trwm: heavy, weighty, also sad, sorrowful.

Trymder: heaviness, weighti­ness, also sorrow, sadness.

Trymhâu: to wax heavy or burdensom, also to be sad, or to make sad.

Trwmluog, trymluog, swrth, lludded: dull, heavy, sluggish.

Trwmpl,) utcorn: a Trumpet.

Trwp, cŷnnog odro: a Milk­pail.

Trwsa) (bwndel,) (ffardel:) a Truss, a Pack or Fardel.

Trwsgl: clumsie, untrimmed, ill proportioned.

Trwsio: to dress, also to amend or repair.

Trwsiad: apparel, decking, trim­ing.

Trwsiadu: to cloath, to trim, to deck.

Trwsiadus: well cloathed, deck­ed or trimmd.

Trwŷadl, parod, hylaw, de­heuig: ready, quick, dexte­rous.

Trŵst: a sound, a noise.

Trystio: to make a noise or sound.

Trwstan, twrstan: unhappy, un­fortunate.

Trwŷ: by, through.

Trwŷdded: license, liberty, free­dom, also a Lease, also a hot Iron to bore holes.

Trwŷddedawg, a ryddhawŷd, a gafodd rydd-did: one that is made free, also one having free admission.

Trwyddew, ebill: a Wimble or Piercer, an Augre.

Trwŷn: a Nose.

Trwŷno: to smell with the Nose close to a thing.

Trwŷth: Lye made with Ashes.

Trwytho: to lye or wash with Lye.

Trybedd: a Brand Iron.

Trybaeddu: to be daubed with dirt or blood, &c.

Trybelid, trybelydr, parod, bŷan, prysur: ready, quick, also busie.

Trybestod, prysurdeb, trafferth: business, great travail or busie work.

Trychni, trychineb, drychineb: mishap, misfortune.

Trychu, tori trwodd: to cut asunder, to gash.

Trychŵŷdd, tramgwyddus, ser­fŷll, brau: like to ruine, decay or perish, frail, brittle.

Trylar, sibrwd, singrig: to chirp or chatter as a Bird, al­so the chattering of Birds.

Trydwll, tyllog trwodd: bo­red through.

Trydedd, trydŷdd: the third.

Trŷfal, trî chornelog: a Tri­angle.

Tryfer: a Trident or three forked Dart or Spear to take Eels or Fish.

Tryfrith: garnished with divers Colours, full of spots or blots, plenty or numerous.

Tryleu, glythau, sypiau, Cidu: Heaps, Bundles, Faggots.

[Page] Trylew, cryfa, gwreiddiaf: most strong or valiant.

Tryliw, o'r un lliw: of one and the same Colour.

Trylwŷn, bŷon, parod: quick, ready.

Trymbar, trwm bastwn: a hea­vy Lance or Spear.

Trymder: heaviness, weighti­ness, also sorrow, grief, sadness.

Trymdde, trymbyrddig, trwm, trîst, prûd: weighty, heavy, sad, melancholy.

Trymfrŷd prudd-der: sorrow or heaviness of heart.

Trymluog, lludded: slow, dull, drowsie.

Trymyniad, baedd: a Bore, a Bore-pig.

Trysor: Treasure.

Trŷth, trêthi: Taxes.

Trythŷll: lascivious, letcherous.

Trythyllwch: lust.

Trywanu, brathu trwodd: to pierce, or stab.

Trywedd: the track or scent.

TU.

TU ystlus: a side.

Tuedd: a Coast, also an Inclination.

Tueddu: to incline, to draw or levil at a thing.

Tuchan: to lament or groan.

Tuchan: a groaning.

Tuchanllŷd: given to repine, or groan.

Tûd, daiar: the Earth.

Tudfach, ystrŷdfach, ystrŷd­fachan: a Stile, Stilts.

Tudwedd, tudwed, daiar, tîr: Land, or Soil.

Tudlath, llathen dîr, neu tro­stan o bum llâth a haner o hud i fesur tîr: a Perch or Pole.

Tudded, cwrlid, hŵs, hiliad: a Cover or Coverlet.

Tuli, amdo, hŵs ceflŷl: a Shroud, a Horse cloth.

Tunnell, 2000 o bwŷsau'r ewŷr, hefyd (mesur) gwlŷb yn cynwŷs 252 (galwŷn:) a Tun.

Turio: to root up the Earth as Hogs, also to land or come ashore.

Turn:) a Turn that Turners use.

Turnio:) to turn the Turners work.

Turnen,) llestr neu degan o waith (Turniwr:) a turned Vessel or piece of work.

Turs, durun: a Nose or Bill.

Turtur, mâth ar golomen gare­dig, yr hon pan fo farw ei chymhares ni chymhara bŷth mwŷ agun arrall: a Turtle­dove.

Tusw: a gripe or handful, also a Painter's Pensil.

Tuth, tuthiad: the trotting of a Horse, &c.

Tuthio: to trot, or run.

Tuthiog: given to trot.

TW.

TWcca, (cwllewr:) a Coulter, a Knife, a Tuck.

Twddf, attwf, tyfiad: a grow­ing, [Page] a thriving.

Tŵf, tyfiad, tyfiant: growth, increase.

Tyfu: to grow.

Twlc, tŷ bychan: a little Cot­tage.

Tylciau, tai bychain: Cot­tages, Booths, Sheds.

Twll: a Hole, a Cave, a Den.

Twlly llumman, twll y mŵg: the Trunk or passage of a Chim­ney.

Tyllu: to pierce or bore a hole.

Tyllog: having holes.

Twmpath: a Bush.

Twn, tonn. toriad: a rend, a cut, a breach.

Twnn, drylliog, candrell: bro­ken, rent, torn.

Twng, llŵ: an Oath.

Tyngu: to swear.

Tyngu anudon: to forswear or perjure.

Twngc, twng, than o ŷd yn perthŷn i (feister) y tîr: a certain share of the standing Corn due to the Landlord.

Tŵr:) a Tower, a Castle.

Twrr: a heap, a pile.

Tyrru: to heap or pile toge­ther.

Twred, tŵr bŷchan: a little Tower.

Twred, twred tyline: a Knead­ing-trough.

Twrch: a Hog.

Twrch daiar: an Earth-mole.

Twrf, twrdd, trŵst, taran: a noise, a stir, a thunder.

Twrf, tyrfiad: a wresting of a Sinew, a sprain.

Tryfu: tosprain, to wrest aside.

Twrlla, llygoden fawr y my­nudd: a Hill Mouse.

Twrllaes, torllaes: panch-bellyed,

Twrn dâ: a good turn, profit, benefit.

Twrn drŵg: disprofit, harm, a bad turn.

Twrstan, trwstan: unhappy, un­fortunate.

Twt, twtti, tewch: hold your peace, silence.

Twtnai, lliw llwŷd, llwŷdrudd: an Iron gray colour.

Twtnais, tacclus: neat, handsom, well decked.

Twŷg, gwîsg, dilledŷn: a gar­ment, apparel.

Twŷl, ofn, arswŷd: fear.

Twŷll: deceit, fraud.

Twyllo: to deceive.

Twyllodrus: deceitful.

Twyll-gynghanedd, cân ang­hywir: a false Concord in a Verse.

Twŷlluan, dylluan: an Owl.

Twyll-odl, odl anghyson: an im­proper meeter.

Twŷmn, twŷmmun: warm.

Twŷmno: to heat or warm.

Twŷmder: heat, warmth.

Twŷmdwŷro, twŷmno: to make hot or warm.

Twŷsg, than, rhŷwfaint: some, part, or some portion.

Twŷsgen: a small part or portion.

Twŷsgo, cynill, hel, pentyru: [Page] to gather or heap together.

Twŷso: to lead.

Twŷsog: a Prince.

T. Y.

Tŷ: a House.

Tŷaid, tylwŷth tŷ, llo­naid tŷ: a family, a house full.

Tŷb: opinion, esteem, suspition.

Diletrŷb, heb lêd tybio: free from suspition.

Tybiaid, tybio, tybygu: to esteem, to think, to suppose, to suspect.

Tydi, dydi: thou.

Tygcio: to profit, to prosper.

Tycciant: prosperity, good luck.

Tyddŷn: a Farm or Tenement.

Tyfod, tywod: Sand.

Tyfu: to grow.

Tŷle, lle ty, llawr tŷ: Ground whereupon a House stood, also a convenient place to build on.

Tylino: to knead.

Tylwŷth: a Family, a Tribe, al­so Kindred.

Tylwythog: that has a great Family, or many Kinsmen.

Tŷlath: a Fafter.

Tylofi, edrych dylofi.

Tyluŵr, telu-ŵr, pen teulu: the Father or Master of a Family.

Tylluan, dylluan: an Owl.

Tymmestl: a Storm, a Tempest.

Tymmhestlog: tempestuous, stor­my.

Tymmig, pigiad, pigo, symby­lio, myned ymblaen: a prick­ing or slinging, also moving or sailing forwards.

Tymmhigo: to prick forwards, to pinch.

Tymmer: a temperate measure, a due proportion.

Tymmheru: to temper.

Tymmherus: temperate.

Tymmor: a season or time con­venient.

Tymmhoraidd: seasonable, also meet, decent, convenient.

Tymmhoreiddrwŷdd: decency seasonableness, fitness of time, conveniency.

Tymp, amser pwŷntiedig, cy­famser: a space of time, a cer­tain time, an appointed time, a Term time.

Tŷnn: stretcht, tite drawn, also stubborn, sullen.

Trnnder: straitness, also stub­borness.

Tynnhau: to make strait or tite.

Tynn, tyniad: a draught, a pull.

Tynnu: to draw.

Tynniar, clŷch suddas: a kind of Bells called Judas Bells.

Tyner: tender, gentle.

Tynerwch: tenderness, gentle­ness.

Tynewŷn, tenewŷn: the flank.

Tynged, tynghedfen: fortune, fate, destiny.

Tynghedu gorchymmŷn yn enw Dnw: to adjure, to command in God's name.

Tyngu: to swear.

Tyno, llanercho dîr, pant o dîr: [Page] a little Valley, a green plat of ground.

Tyrfa: a multitude.

Tyrfu: to sprain, to wrest a sinew.

Tysmwŷ, Cystudd, Cryndod: affliction, trembling or shivering.

Tysmwŷo, crynnu: to quake or shiver.

Tŷst: a witness.

Tystio, tystiolaethu: to testifie or bear witness.

Tytmwy, derbyniad, pen Cengel, modrwŷ yn dal pwrs wrth wregys: a Buckle, a Clasp.

Tytmwyo, (bwcho, clysbysu:) to tye, to buckle, to clasp.

Tywallt: to pour out.

Tywarch: green Turfs or Clods of Earth.

Tywarchen: a green Turf or Clod of Earth.

Tywarchawr, ŷch, buwch, ei­dion: an Ox, a Cow, a Neat.

Tŷwâs, gwâs tŷ: a Houshold man servant.

Tywod: Sand.

Tywodlyd: sandy.

Tywŷdd, hia: the weather.

Tywŷll: dark, obscure.

Tywyllu: to darken.

Tywyllwg, tywŷllwch: dark­ness.

Tywyn, tywŷniad, goleuni: brightness, or shining.

Tywŷnnu: to shine.

Tywŷn, glan y mâr: the Sea Shore, or Sea Land.

Tywŷs, twysenau ŷd: Ears of Corn.

Tywŷsen: an Ear of Corn.

Tywŷso: to lead.

Tywŷsog: a Prince.

Tywysogaeth: a principality.

UB. UCh.

UBain, uban, udo, gweiddi: to howl or make a noise.

Uen, uwch, uchach: above, higher, superiour.

Uchaf: highest, chiefest, su­preme.

Uchafiaeth, penaduriaeth: su­premacy, height or top.

Uchedd, wŷneb, croenen: the top or surface.

Uchel: high.

Uchder, uchelder: height, or high.

Uchelfa, lle uchel: a high place.

Uchelfaer, (sirri,) (Cwnstabl:) a Sheriff, a Constable.

Uchenaid: a sigh.

Ucheneidio: to sigh.

Ucher, yr hwŷr, Prydnhawn: the Evening.

Ucheru, hwŷrhau: to grow late, or draw towards the Evening.

Ucho, uchod: above, on high.

UD.

UDo: to howl like a Dog.

Udfa: a howling.

Udcorn: a Trumpet.

Udd, Arglwydd: a Lord.

Uddudd, iddŷnr: to them, unto them.

UF.

UFel, uwel, ufeliar, Tân: a fire.

Ufelŷdd, aelwŷd: a fire-hearth.

Ufelltawd, ufylltawd. gostyngei­ddrwŷdd: humility.

Ufudd: obedient, humble.

Ufuddod: obedience.

Ufuddhâu, gwneuthur er: to obey.

UFF.

Uffern: Hill.

Uffernol: hellish.

UG. UL.

UGain, ugaint: twenty.

Ulw: hot Embers.

UN.

UN: one.

Uno: to unite, to appease.

Undeb, cyttundeb: unity, concord.

Unoliaeth, cyttundeb medd­wl, unfrud: unanimity, con­cord of heart and mind.

Un ar ddêg: eleven.

Unfed arddêg, undegfed: eleventh.

Unben, Unbŷn, penadur, lly­wŷdd, Brenin: a Monarch, an Emperour, a Prince.

Unbennes, Brenhines, &c. an Empress, Queen or Princess.

Unbennaeth, Brenhiniaeth, &c. Monarchy.

Undrâs, undylwŷth, drydu: of the same kindred or family.

Unddull, unfâth, yr un fâth: uniform, alike.

Unffurf, yr un fâth, fel en gi­lŷdd: uniform, all alike.

Ungor, heb gyrdeddu: single or untwisted.

Edeu ungor, edeu-ddi gyhy­dedd: untwisted Thred.

Uniawn: right, streight.

Uniawni: to rectifie, to direct, to streighten.

Unllawiog: one handed.

Unlliw: of one and the same co­lour.

Unllygeidiog: one eyed.

Unoed, o'r un oed, cysoedion: of the same Age.

Un-tri, trî unwaith: one time three.

Unwaith: once, one Time.

Ûnon, unofn, ofn, arswŷd: fear.

Untrew, trew, tissio: sneezing.

Untuog, a fo yn pleidio: par­tial.

Untyrch, entyrch, uchder, bri­gyn: the height, the top.

UR.

URael, mâth ar lîn: a kind of Flax.

Urdd, Urddau, urddas, grâdd eglwŷswr: Order; holy Order.

Urddo: to admit into Orders, to ordain at Vniversities.

Urddol, parchus, graddol: ho­noured with some Degree or Or­der.

Urddedig, parchedig: that is in honour, honourable.

Urddas, anrhydedd: Honour, Dignity.

Urddasol, anrhydeddol: honou­rable, worshipful.

[Page] Urdden, urddain, urddŷn, ur­ddol, parchus, graddol: ho­noured with some Degree or Order.

Urdduniant, anrhydedd: ho­nour, reverence.

Uriad, henuriad, hên-ŵr, he­neddwr: an Elder, a Senator, an Old man.

Us: Chaff.

Usŷn: a Chaff.

Ust, ys taw: hold thy peace, silence.

Usuriwr, Occrwr, Llogwr Ari­an: an Vsurer.

Usuriaeth, Occreth, Llôg A­rian: Vsury.

Uswŷdd, yn ddarnau, yn ddry­lliau: to pieces.

UT.

UTcorn, Corn prês: a Trum­pet.

Uthr, rhyfeddol: wonderful.

Uwd: a Hasty-pudding, a Stir-about.

Uwd Peilliaid: Pap, or meat made of milk and Wheat flower.

Uwd Sugaethan. uwd a Rodder wrth friw iw sugno: a Poul­tise.

WE.

WEdi: after.

Weithian, bellach: now, now at length.

Weithion, edrich weithian.

Weithiau: sometimes.

Wele, gwelwch, deuellwch, gwŷbyddwch: behold.

Weldymma, wele dymma: be­hold here.

Weldyna, wele-dyna: behold there.

Weldaccw, wele daccw: behold there.

Welducho, gwelwch i fynn: behold above.

Weldiso, gwelwch islaw: be­hold below.

Wfft, herr: a word of difiance, or sometimes upbraiding.

WI.

WI. dâ iawn: heiday, well done!

Wibwrn, Rhŷw ydafedd glas: Coventry Blue.

Wihi, gwyryriad Ceffylau: the Voice of Horses when they neigh.

Y Wilammeg, huchen ar Ly­gad: the Web in the Eye.

WN.

WNs,) yr unfed ran ar bym­theg or pwŷs: an ounce.

Wng, yn agos: near, hard by.

ŵo, llais bytheied yn helŷf. the voice of Hounds a hunting.

Wrlŷs, Rhŷw Lysiau: a kind of Herbs.

Wrth: by, hard by.

WT.

WTtra, prîf-ffordd, ffordd y

Brenin: the high-way.

Wttres, chwant y Cnawd, an­lladrwŷdd, afradlonrhwŷdd: Luxury, Prodigality.

Wttreswr, gŵr afradlon, gŵr [Page] mllad: a prodigal man, a lux­urious man.

Wŷ: an Egg.

Wŷbr, wŷbren, awŷr: the Fir­mament, the Air, the Sky.

Wŷbrŵr, ŵŷbrŷdd, sêrŷdd: an Astronomer.

Wŷf, ydwŷf: I am.

Wŷlo: to weep or shed tears.

Wŷlofain, gwŷlofain: to la­ment, to weep bitterly.

Wŷlofedd. galarnâd, cwŷnfan: Lamentation.

Wŷlofus, a wŷlo ac a gwŷno lawer: that weepeth or be­waileth much.

Wŷll, yr hunllef: a Hag or Night-mare.

Wŷneb: face, countenance.

Wŷnebol, golygus: beautiful goodly to behold.

Wŷnebu: to behold, to face.

Wŷnebwerth, iawn, diwygiad: satisfaction.

Wŷr: a Grand-son or Daughter.

Wŷsg, ynwŷsg: forward.

Wỿth: eight.

Wŷthfed: the eight.

Wŷthnos: a week.

Y.. Ch.

Y, yr: the.

ŷch: an Ox.

Ycha, gwelwch, dyma, dyna wele: to, behold.

Ychenawg, anghenawg: needy.

Ychryn, dychryn, crynfa, achreth: fear, trembling, qui­vering.

Ychwaith, chwaith: neither.

Ychwerig, ychydig: a little.

Ychidigyn, y lleiaf a all fod: the least that may be, a Mote.

YD.

ŷd: Corn.

Yden: a grain of Corn.

Ydlan: a Yard made for Ricks of Corn or Hay.

Yd-tir: Corn-land.

Yd, ydd, y, yr: the.

YF.

YFed: to drink, also a drink­ing.

Yfwr: a drinker.

Yfettri. llymmeittian: to tipple or drink often.

Yforu: to morrow.

Ygor, egor: to open.

Ygŷs. gygŷs, cuchiog: frown­ing

Yleni, eleni: this present year.

Ylltŷr, man-geni, dyfaden: a Mole or Wart.

YM.

YM, myn: an Adverb of swearing, by.

Yma, yman: here.

Ymachlud, ymachludd, cuddio, ymguddio, cuddiedig: to hide, to hide himself, also hidden.

Ymadael: to depart.

Ymadferth: activity, defence.

Ymadolwŷn, atolygu yn fy­nŷch, dymuno yn daer ag yn aml: to beseech or intreat earnestly and often.

[Page] Ymadrodd, parabl: a speech.

Ymadroddi: to make a speech.

Ymadroddus: well spoken, elo­quent.

Ymadrawddlŷm, ffraethder: sharpness in speaking.

Ymaes, allan: without, out of doors.

Ymafael: to lay hold, to wrestle.

Ymaelŷdd, ymafaelŷdd, ymeu­lwr: a Wrestler.

Ymaith: away, hence, out of the way.

Ymandaw, gwrandaw: to hear, to hearken.

Ymannos, annos: to set on or en­courage.

Ymannos, ymannog, ymgyng­hori: to exhort one another mutually.

Ymarddelw, gofŷn am eu hei­ddio eu hun: to claim.

Ymarwar, ymrafael, ymryson: discord.

Ymatcor, edrych Atcor.

Ymbil, erfyn, dymmuno: to implore, to beseech.

Ymborth: food, nourishment.

Ymborthi: to feed one's self.

Ymbyngcio: to concord in har­mony.

Ymchwelŷd, dymchwelud: to turn away, to turn aside.

Ymdaeru: to stand in contro­versie.

Ymdaith: to travel.

Ymdiro, ymdwymno with y tân: to warm one's self by the fire.

Ymdrafodi, ymrysson: to fall out, to strive.

Ymdrech: contention, debates.

Ymdraffullio, prysuro: to ha­sten.

Ymdrin, ymrafael: debate, va­riance.

Ymdwymno: to warm one's self.

Ymdynnu: to strive, to contend also to pull at each other.

Ymdywŷnnygu, tywynnu, dis­gleirio: to shine.

Ymddangos: to shew one's self, to appear.

Ymddibynnu wrth, crogi wrth, disgwŷl wrth: to hang by, al­so to depend upon.

Ymddifad: Fatherless, Mother­less, an Orphan.

Ymddifadu, dwyn oddiar: to deprive, to bereave one of a thing.

Ymddifedi, anetifeddiad: or­bity, privation.

Ymddifustlo, ymsennu: to scold.

Ymddifregu a Duw, attolygu i Dduw: to beseech God.

Ymddiffŷn: to defend, also a defence.

Ymddiffynfa: a defence, a safe­guard.

Ymddihafarchu, ymdrechu: to strive or contend.

Ymddihattru, ymddiosg: to un­dress or strip one's self.

Ymddiodi: to guzzle or drink lavishly.

[Page] Ymddioli, Dilêu, crafu ym­maith yr ôl traed: to blot out the tracks or footsteps.

Ymddiried: to trust or confide in.

Ymddiriedgwbl, flyddlona: most trusty, most faithful.

Ymddirgelu, ymguddio: to hide one's self.

Ymddiwad, gwadu, gwrthod, hefyd cyhoeddi: to deny, to refuse, also to report.

Ymddrychioli, ymddangos: to appear.

Ymddwŷn: to behave one's self well or ill.

Ymddwŷn, beichiogi: to con­ceive or go with young.

Ymddyfoli, cegu, ymrythu: to devour or ravine gluttonously.

Ymddywedŷd, cŷd-ymddi­ddian: to discourse or dispute.

Ymegnio: to endeavour, to strain or strive hard.

Ymeirio, ymremmial: to quarrel in words.

Ymennŷdd: the brain.

Ymmennydd-dro, pendro: a Disease called a Vertigo.

Ymenŷn: Butter.

Ymestyn: to stretch one's self.

Ymfyddino, ymgafglu ynghŷd: to encamp.

Ymffrost, ffrŵst: a boasting.

Ymffrostio: to boast.

Ymgael, cymwŷs gymharu: to be well met, or well matcht.

Ymgattewrach, ymladd: to fight, to skirmish.

Ymgipprŷs, edrych cipprŷs.

Ymgeinio, rhegu, melldithio: to curse.

Ymgeledd: diligent overseeing, cherishing, attending.

Ymgeleddu: to cherish, to take care of or look after.

Ymgeleddwr: an Overseer, a Tutor, a Guardian.

Ymgroest: to mark with the sign of the Cross, and so to bless one's self.

Ymgyfredeg, ymgyfarfod: a meeting.

Ymgyllellu, ymladd â chleddŷ­fau neu gyllill: to fight with Swords or Knives.

Ymgynnal: to help or support one another.

Ymgynnal, diweirdeb, dian­lladrwŷdd: continence, cha­stity, forbearance from lust or pleasure.

Ymgreinio: to roll or tumble one's self on the ground.

Ymgyfarfod: a meeting, also to meet together.

Ymgyhydu: to joyn or twist to­gether.

Ymgŷrch: a coming together, an assault.

Ymgyrchu: to come together, to make an assault.

Ymgystlwng, edrych cystlwng.

Ymhonni, taeru, ficcrhau: to assert, to vindicate.

Ymhwrdd: a butting or pushing.

Ymladd: to fight, a fighting.

Ymlâdd, i lâdd ei hun: to com­mit self-murder.

[Page] Ymladdgar: much given to fight­ing, quarrelsom.

Ymlaesu, diffygio, pallu: to fail, to decay.

Ymleflef, ymsennu, ymremial: to contend in words, to scold.

Ymlochlach, llochi, gwenhei­thio: to flatter.

Ymlŷferŷdd: to rave or talk madly.

Ymlŷniad, erlidiwr, ymlidiwr: a Persecutor, a Pursuer.

Ymmerodr, penadur, llywŷdd, (Emprwr:) an Emperour.

Ymmerodres, panadures, &c. an Empress.

Ymmerodraeth, penaduriaeth: an Empire.

Ymiachau, jachâu eu gilydd, cymerŷd eu cennad: to heal one another, also to take their farewell.

Ymmod, symmŷd: to remove.

Ymnoddi, cymerŷd noddfa, llechu: to take a Refuge.

Ymodwrdd, terfysgu, cyffroi: to make a tumult.

Ymogelyd: to take heed, to be­ware.

Ymogor, tŷ, trigfa: a House, a Habitation.

Ymoleithio, gwenheithio: to flatter.

Ymoleithŷdd, gwenheithŷdd: a Flatterer.

Ymmorchestu, ymaelud Co­dymmau: to wrestle.

Ymorchuddio, ymguddio: to hide one's self.

Ymornest, ymladd: to fight a Duel.

Ymorol, ymoralw: to enquire.

Ymorugo, ymlewhau: to be fierce.

Ymorwst, ymaelŷd codymman: to wrestle, to strive.

Ymosgryn, ymysgrain, edrych Crain.

Ymrain, hâdu, enill plant: to bring forth seed.

Ymread, ymrewŷdd, cymha­riad y gwrŷw a'r banŷw: copulation.

Ymrwyllo, ymddiffŷn: to shake off or deliver one's self.

Ymryson: a strife.

Ymrysongar: contentious.

Ymsang, ymwâsg: a pressing, a straining.

Ymserthu, ymsennu, ymgeccru: to scold.

Ymsorllach, gwenheithio, pra­tio: to flatter.

Ymswrn, gwasgfa: a pressing or squeezing.

Ymswyno, ymgroesi: to bless one's self with the sign of the Cross.

Ymsywŷn, ymsennu: to scold, to cavil.

Ymswan, ymaelyd codym­mau, ymryson: to strive, to wrestle.

Ymwadu: to deny.

Ymwad: a denial.

Ymwasgn: to embrace, to hugg or clip close.

Ymweddu, cyttuno: to agree [Page] together, to accord.

Ymwngc, agos, cymydog: near, a Neighbour.

Ymwneuthyr, cyttuno i ddy­reidi: to conspire together.

Ymwr, rhuthr, hwrdd: vio­lence, assault.

Ymwrio, ymryson, ymladd: to strive, to fight.

Ymwrando: to hearken.

Ymwrdd, ymhwrdd, ymhyr­ddio: to strive, to contend, to thrust or push against.

Ymwrwst, edrych ymorwst.

Ymwŷbod, cydnabod, ystyried: to acknowledge, to consider.

Ymylgŷlch godre dilledŷn: the Borders or Fringe of a Gar­ment.

Ymynhêdd, ymbil, dymmuno: to implore, to intreat.

Ymysgar, ymysgaroedd, per­fedd, coluddion: the Entrails or Gutts.

Ymysgrain, ymosgrain, ymos­grŷn, ymgreinio: to tumble upon the ground.

Ymystwŷro: to stretch one's self.

YN.

YN: in.

Ynad, Barnwr: a Judge.

Yn awr, yr awron, yrowan: now, at this present.

Yncil, encil, ffo, cîlio: a flight, a retreat.

Ynfŷd: foolish, mad, simple.

Ynfydrwŷdd: folly, madness.

Ynfydu: to grow foolish or mad.

Yngan, yngenŷd, sôn: to speak, to mention.

Ynglef, ynglais, gwaedd, crî, bonllef: a great cry or noise, a screik.

Yngnad, Ynad, Barnwr: a Judge.

Yngneidiaeth, Barnedigaeth: Judgment.

Yngrês, rhwng: between.

Yngwrth, yngyrth, yn ddisym­mwth, chwŷppŷn: suddenly, presently.

Ynial, anial, rhyfeddol, hefŷd gwedi ei adel, anghyfanedd: wonderful, also forsaken, unha­bitable.

Yn lleigys, tua'r hŵŷr: towards the Evening, in the Evening.

Ynni, nerth, gwrŷm, pybyrwch, gwroldeb: courage, strength, valour.

Ynnill: gain, profit, also to gain or profit.

Ynnyl, edrych annel.

Ynnyn, ennyn, cynneu: to kindle.

Yno: there, in that place, then.

Ynteu, yntef: he himself.

Ynŵŷsg, edrych ŵŷsg.

Ynwst, gwlŷb, llaith: moist, wet.

Ynŷd: Shrovetide.

Ynŷs: an Island.

Yr: the, that.

Yressu, croesawu: to welcom.

Yrf, Eirf, Arfau: Weapons, Arms, Tools.

Yrthiaw, edrych Gyrthiaw.

YS.

YS, yn wîr, yn wîrionedd: truly, verily.

Ys êf, sêf, hynnŷ ydiw: to wit, that is.

Ysb, lletteuwŷr: Guests.

Ysbaid, ennŷd, ehengder lle, hefŷd peidio: a space, a while, also to cease or leave off.

Ysbâr,) ffon fawr i ryfela: a Lance, a Spear.

Ysbleddach, difvrrwch: delight, recreation pastime.

Ysbonge: a jostle, a jerk, a spurt.

Ysborthion, porthiant anifei­liaid: Fodder.

Ysbrigŷn,) blagurŷn: a sprig, a twig.

Ysbrychu, llychwino: to freckle, to break out into Pimples, also to soil or besmear, to mildew.

Ysbwrial, y perhau a fwrier ymmaith: Sweepings, Reffuse, Rubbige.

Ysbwrn, mwswgl y môr: a Spunge.

Ysbbŷd, efbŷd, edrŷch ysb.

Ysbyddad, ysbyddawd, ysbyttŷ, luseni: Hospitality.

Ysbyddad ddrain: white Thorns.

Ysbyddaden: a white Thorn.

Ysbydŵr, Lletteuwr, a dder­bynnio ddiethred: an Host, an hospitable man, that receives stranges.

Ysbŷs, hysbŷs: sure, certain, po­sitive.

Yscenn, marwdon, mardwn y pen: the Dandroff of the head.

Ysgablar, ysgwyddwîsg, (ys­garff:) a Scarfe.

Ysgaen, edrych Caen.

Ysgafael, ysgafeth, ysgafell, ys­glyfaeth, a ddyccer oddiat eraill: a prey.

Ysgafala, ysgyfala, diofal, diogel: careless, negligent, safe.

Ysgafalhawch, diofalwch: care­lesness, leisurely, vacancy, neg­ligently.

Ysgafn: light, easie.

Ysgafnhâu: to ease, to lighten.

Ysgafn o ŷd ueu wair: a heap of Corn or Hay piled up and trodden hard.

Ysgafnu: to heap or set up Corn or Hay.

Ysgafnder: lightness.

Ysgai, ewŷn: foam, froth, scumm.

Ysgain, taenel, caeuen: a sprink­ling.

Ysgeinio, ysgeinti, taenello: to sprinkle.

Ysgal, (Cwppan.) cawg: a Cup, also a Bason.

Ysgâr, rhan, hefŷd (Tasg:) a part or portion, also a Task.

Ysgar, ysgyren: a Splinter.

Ysgar, gwahanedig: separated, divorced.

Ysgar, ysgariaeth, llythŷr ysgar: Divorcement.

Ysgarant, edrŷch Esgar.

Ysgardde, gwasgarfa. chwalfa: a dispersion a scattering.

Ysgarlad:) Scarlet

Ysgarm, gwaedd, bloedd: a clamorous noise, an out cry.

[Page] Ysgarmes,) curo ymaith, tre­chu: a Skirmish.

Ysgarsŷdd: it may be, perhaps.

Ysgaw: Elder-trees.

Ysgawen: an Elder-tree.

Ysgeinio, edrych ysgain.

Ysgeler, diried, echryslon, ba­rus: wicked, villanous, ungra­tious, leud, mischievous.

Ysgemmŷdd, maingc: a Bench.

Ysgenn, edrych yscenn.

Ysgerbwd, Burgŷn: a Carrion, a dry Carcase.

Ysgewŷll, blagur, twf blwŷddŷn: young sprigs or twigs.

Ysgidogŷll, Aderun tebig i li­nosen: a Bird called a Siskin.

Ysgien, cyllell, cleddŷf: a Knife, also a Sword.

Ysgîn, gwisg-laes: a long Gown or Robe.

Ysginawr. (Taeliwr:) a Taylor.

Ysginyddiaeth, (Taelwriaeth:) Tayloring, or the Taylors Trade.

Ysginŷdd-dŷ, tŷ (Barcer:) a Tanner's Work-house.

Ysginen, modrwy glust: an Ear-ring.

Ysgippio, cippio: to snatch.

Ysgippiol, rheibus, gwangeus: snatching, devouring.

Ysglawring, ysglowring: Glut.

Ysglem, clemm, (blottŷn,) naid ŷn ol: a blot or stain, also a rebound.

Ysglen, ystlen, rhywogaeth, rhîth: a kind, a sex.

Ysglent, neidiad yn ol: a re­bounding.

Ysglentio, naidio yn ôl: to re­bound.

Ysglodion: Chips.

Ysglodioni: to chip or cut into Chips.

Ysglodŷn: a Chip.

Ysglŷf, yr hyn a ddyger oddiar eraill: a prey, a spoil.

Ysglyfio, dwŷn oddiar eraill: to spoil, to make a prey.

Ysglyfaeth, ysbail, trais: a spoil, a rapine.

Ysglywŷn, esglywŷn ymdiffyn­nu, gwared: to defend.

Ysgobell, Cyfrwŷ: a Saddle.

Ysgod, Cysgod, hefŷd ŵŷll: a Shadow, also a Hag.

Ysgodigaw, bod mewn dy­chrŷn, gwingo o ddychryn­dod: to be frighted, to winch and kick as a frighted Horse.

Ysgoewan, ysgafn, anwadal: Light inconstant.

Ysgoi, osgoi: to lean or yield un­to, to go aside.

Ysgol, ysgoldŷ: a School, a School-house.

Ysgolhaig:) a Scholar.

Ysgolheigtod:) Scholarship, Learn­ing.

Ysgol ddringo: a Ladder.

Ysgolp, Aseth. a Lath to fasten Thatch.

Ysgor, esgor: to bring forth, to be delivered.

Ysgoren, Ysgorawg, Cwrwgl: a Boat made of Twigs and Horse-hide.

Ysgorddion, estronion, estro­niaid: [Page] strangers, people not re­lated.

Ysgort, twrf, trŵrst: a noise, the report of a Gun.

Ysgothi, ysgythi, cachu: to go to stool.

Ysgothfa, gau-dŷ, cach-dŷ: a House of Office.

Ysgrafell: a Curry-comb.

Ysgraff: a Ferry-boat.

Ysgraffinio: to scratch, also to lance a sore.

Ysgrawen, crawen: a crust, a rind or skin.

Ysgrawling, ysglowring: Glue.

Ysgrawlingo, ysglowringo: to glue or fasten with Glue.

Ysgre, march: a Horse.

Ysgreppan, (sarsial,) (gwaled:) a Satchel, a Wallet.

Ysgrî, Cri, gwaedd, bloedd: a great Cry or Noise.

Ysgrifen: a Writing.

Ysgrifennu: to write.

Ysgrîn:) a Skreen.

Ysgrogell, pont godi, pont windio: a Draw-bridge.

Ysgrubl. enifail gweithio: a labouring or working Beast.

Ysgrŵd, Corph marw: a Car­case.

Ysgrŷd, crynfa: a trembling, a quivering.

Ysgrydu, crynnu: to shake, to tremble.

Ysgrŷnedig, siglog, crynllud: trembling.

Ysgrythur:) Scripture.

Ysgrythar Lân:) the Holy Scrip­ture.

Ysgŷb: a Broom, a Beesom.

Ysgŷb o ŷd: a Sheaf of Corn.

Ysgybell, ysgŷb: a Sheaf of Corn, a Broom or Beesom.

Ysgubo: to sweep.

Ysgubion: sweepings.

Ysgubor: a Barn.

Ysguthan: a Ring-Dove.

Ysguttyll, Cudyll, Barcŷd: a Kite, a Glide.

Ysgwâr:) square.

Ysgŵd, gŵth: a jostle, a thrust­ing, a push.

Ysgwfl, ysbail, anrhaith: a prey▪ or spoil.

Ysgwîn, ysgraff: a Ferry-boat.

Ysgwier, Arfog, (Harneisiog:) armed, harnessed, also an Esquire.

Ysgwîr, os gwîr: if true.

Ysgwn, esgwn, nerth: strength.

Ysgwr, rhuthr: violence, an an­sault, a force.

Ysgwthr, Argraffiad, ysgy­thriad: an Engraving or Car­ving, also a Lopping.

Ysgythru: to Lop.

Ysgwŷd, ysgydwŷd: to shake.

Ysgwŷdd, Bronddor, tarrian: a Shield, a Buckler.

Ysgwŷdd: a Shoulder.

Ysgwŷddo: to jostle or rush with the Shoulder.

Ysgwŷddog: broad shoulderd.

Ysgydigaw, edrych ysgodigaw.

Ysgydio, ysgyttio: to shake vio­lently.

Ysgyfaint: the Lungs or Lights, also a Disease in Horses called the Glanders.

[Page] Ysgyfeinwst, tristwch, cledi, clefŷd: grief, sorrow, affliction, sickness.

Ysgfaeth, edrych ysgafaeth.

Ysgyfala, edrŷch ysgafala.

Ysgyfar, Clust: an Ear.

Ysgyfarllynig, brithion glustiau: having speckled Ears.

Ysgyfarn, Clust: an Ear.

Ysgyfarnog: a Hare.

Ysgyflu, cippio ymmaith, di­fetha: to take or snatch away, to devour.

Ysgyflgar, rheibus, awŷddus, cybbyddaidd: greedy, rave­nous, covetous.

Ysgylfu, rheibio, cyppio ymaith, difetha: to devour, to snatch away.

Ysgymmun: excommunicated, ac­cursed, also quarrelsome, morose.

Ysgymmundod: an Excommuni­cation, a cursing, also froward­ness, or peevishness.

Ysgymuno: to excommunicate, to curse, also to provoke unto anger and fury.

Ysgymmodi, cymmodi: to re­concile▪ to re-create friendship.

Ysgymmŷdd, edrŷch ysgem­mŷdd.

Ysgyren: a Shingle, a Plank, a Board, a Splinter.

Ysgyrioni: to cleave into Shingles or Splinters.

Ysgyrŷd, garw, gerwin: rough, cruel.

Ysgythru: to lop or cut the Branches.

Ysgythu, edrych ysgothi.

Ysgyttio: to shake violently.

Ysgywŷll, edrŷch Esgewŷll.

Yslacc, llacc: loose, slack.

Ysleppan, (Trap,) magl: a Trap, a Snare, a Gin or Pit­fall.

Ysmachd, dryg-waith, twrn drŵg: an ill deed, an ill turn, malefaction.

Ysmala: waggish, careless, also unconstant.

Ysmalhawch, ysmaleidd-dod: levity, lightness, inconstancy, carelesness.

Ysmalhau: to wax careless and slighty.

Ysmwccan, cwmmwl, mŵg: niwl: a Cloud, a Smoak, a Fog.

Ysnid, cyffylog bychan, (Sniten:) a Snite or Snipe, or a little Woodcock.

Ysnoden, (Lâs, Rŷban:) a Hair­lace, also any Lace, or Ribbon.

Ysnodennog, (Lasiog, Kŷbba­nog:) Laced, or Ribboned.

Ysp, edrych ysb.

Yspagau, edŷn olwŷn, hefyd ewinedd aderŷn: the spoaks of a Wheel, also the claws of a Bird.

Yspail:) a spoil, a prey.

Yspailio:) to spoil, to make a prey.

Yspardun:) a Spur.

Ysparduno:) to spur or prick for­wards.

Yspelwi, bildino, cael y bil­din: [Page] to gall, to chafe.

Yspêr,) ffon Ryfelu: a Lance or Spear.

Yspio: to observe, to espy.

Yspienddŷn, yspiennŵr, ys­pîwr:) a Spy, a Spyer.

Yspios, ysbiwŷr, gwisiadyddi­on: Spies, Scout-watches.

Ysplennŷdd, disglaer: bright, glittering.

Yspodol, cleddŷf dwylaw, (ys­glis) i danu eli: a two-hand­ed Sword, also a Spatula that Chirurgeons spread their▪ plaisters with.

Yspodoli, curo a ffon: to beat with a Staff or Cudgel.

Yspred, a wrthodwŷd, a fwri­wŷd ymaeth: that which was cast away, or worth nothing.

Ysprigŷn, edrych ysbrigŷn.

Ysprŷd:) a Spirit.

Ysprydol:) Spiritual.

Ysprydoliaeth: Inspiration.

Yspûr: a short post or pillar to set things upon.

Yspurlâth, pren cynal: a raf­ter, also a prop.

Yspwrn, mwswgl y môr: a Spunge.

Ystâd,) cyflwr, a State, Con­dition, or Constitution.

Ystaen,) Llychwin: a stain.

Ystaenio.) llychwino: to stain.

Ystagiad, tagiad: a strangling, or choaking.

Ystagu, tagu: to choak or stran­gle.

Ystalwŷn,) a stone Horse, a Stallion.

Ystâng, trostan, pastwn: a perch or long rod, a pole.

Ysdelst, edrŷch delff.

Ystels, croen llwŷnog: a Fox's skin.

Ystên: a Pitcher.

Ystîd, Ystidwm, tîd, cadwŷn: a Chain.

Ysdiferion, diferion bargod tŷ: the dropping of the Eaves of an House.

Ystiffio, edrŷch ysgothi.

Ystig. ystigrwŷdd: Diligent, Inoustrious, also Lusty.

Ystîl, dull ymadrodd neu ys­grifen: a Stile or Method of Speaking or Writing.

Ystinos, edrŷch urael.

Ystifflog. mâthar bysgodŷn: a Cuttle-fish.

Ystle, perthynas, ceraint, cy­fathrach: Kindred, Affinity.

Ystlen, Rhŷwogaeth: a Sex, a kind.

Ystlommi, pîbo: to have thin stools by looseness.

Ystlum: a Bat.

Ystlŷs: a side.

Ystlysu: to go aside, to make a side.

Ystof: the warp of a Cloth.

Ystofi. dylifo: to warp Cloth, &c.

Ystofi, dofi: to tame.

Ystod: a lay of Hay or Corn laid with a Sithe, a Swath.

Ystol:) a stool or seat.

Ystor:) a Store or Treasure.

Ystordŷ: a Store-house.

[Page] Ystor: Rozen.

Ystori:) a History.

Ystoriaŵr, a ddywedo neu a ysgrifeno hên chwedlau: a Historian.

Ystorm:) a Tempest, a Storm.

Ystrad,) heol, dyffryn rhwng bryniau: a Street, a Valley between two Hills.

Ystrangc, cyfrwŷs ddichell mewn Rhyfel: a Stratagem or Policy in War.

Ystref, cartref: a Habitation or Dwelling.

Ystrês, edrych três.

Ystrewi, tissio: to sneeze.

Ystrîn, ymryson, Ymrafel, ymladd: a Battle, a Fight, also Contention.

Ystrŷ, edrych ystrêf.

Ysteŷd,) heol, priffordd: a Street, a High-way.

Ystrodur: a Pack-saddle, a Horse Cart Saddle.

Ystrŷw, dichell: Industry, Dis­cretion, Skill, Wit.

Ystrywgar, ystrywus: Crafty, full of Tricks or Inventions.

Ystrywiaw, myfyrio castie: to think of or devise some Tricks.

Ystŷm: figure, shape, form.

Ystummio: to bend, to shape, or figure, to frame or form.

Ystumgar: Well-shaped.

Ystŷdfach: a Stilt.

Ystuno: to vex, trouble or move, to drive away, to beat away.

Ystwcc, crwcc: a Bucket, a Pail.

Ystwffwl, mwrthwŷl drŵs: the clapper of a door.

Ystwŷth: limber, pliable.

Ystwythder: limòerness, pliable­ness.

Ystwytho: to make limber or pliable, also to wax limber or pliable.

Ystyfnig: stubborn, dogged.

Ystyffylog, cîst ystyffylog: a great Chest with a round lid like a Trunk.

Ysstyllen: a board or plank.

Ystŷn, estŷn: to reach, or lengthen.

Ystywanu, digio, cythruddo, blino: to vex, to trouble.

Ystŷr: consideration.

Ystyrio, ystyried: to consider.

Ysu: to devour.

Yswain, arfog: Armed, Ar­moured.

Ys, wb wb, edrych sybwb.

Yyswidw, yswigw, edrych sy­widw.

Yswil: bashful.

Yswilio: to be astonished, to blush.

YT.

YTewŷn, etewŷn, pyn­tewŷn o dàn: a Fire­brand.

Ytŷw, ydŷw: is.

Ytroedd, ydoedd: was.

YW.

YW, ydŷw: is.

ŷw, ywen-bren: an Yew-tree.

Henwau (Physygawl) Lysiau 'r dda­ear, Coed, a Ffrwythau Coed, yn Gymraeg a Saesnaeg.
The Names of the Physical Herbs, Trees, and Fruits, in British and English.

YR Adafeddog, llwŷd y ffordd, llwyd bonhedig: Cudwort, Chasweed, Petty-cot­ten, small Bomebast, o kind of Cotton-weed, Bloody-flux-wore or Cadweed.

Afal y ddaiar, Bara yr Hwch, round Birt-wort, or the Apples of the Earth, Swine's-bread.

Afal peatus, Eirin gwlanog: a Peach.

Afal Gronynnog: a Pomegra­nate.

Afal melŷnhîr; a Limon or Le­mon.

Afal euraid: an Orange.

Afan, mafon, afanwŷdd: the Hind-berry-brambles, Fram­boys, Raspis, great Brambles.

Afans, edrych y fapgol.

Alan bychan, Gwrthlys, Carn­yr Ebol, y besychlys: Foal-foot, Colts-foot, Horse-foot or Ball-foot, Ale-hoof, or Horse-hoof.

Alan mawr, Dail y tryfan: Lugwort, Butter-bur.

Alaw, y fagwyr wenn, Lili'r Dwr: the water-lilly, a Water-rose, the white Lilly.

Alisantr, y Ddulŷs: a Loveage, Alisander.

Alkakengî, y suranen godog.

Allwyddau Mair: a she Keys.

Amranwen: St. Peters-wort, Mother-wort, White-wort, Tan­sey, a kind of Camomile.

Yr Arfog, edrych Bresŷch crŷch.

Arian Gwion, Arian-llŷs: Flux-wort or Lask-wort, Bastard Reubarb.

Aurbibau: Arsenick, Orpine, a kind of Oker of the colour of Gold.

Aurfanadl, Corrfanadl, Banad­los: Broom, a Dyers weed.

Balog y waun, y felsugn, y fe­len gu, llysiau 'r eglwŷs, y weddlŷs, mêl y cŵn.

Banadl, Balaznen: Spanish-broom, Wood-waxen, Base-broom, Whin or great Furrs.

Banadl pigog: a kind of pricking broom.

[Page] Banadlos, Aurfanadl: Broom, a Dyer's weed.

y Banog: Dioscoridis, Higta­per, Mullein.

Bara 'r hwch: Berthwort, round Birtwort, Swine's-hread.

Barf y gŵr hên: Winter-Cresses.

Barf yr Afr, barf y Bŵch: Goat's-beard, or Burchin-beard.

Basil: Buck-wheat.

Bawm, gwenynddail: Turkey-balm, with purple and white flowers.

Beatws: white Beet.

y Beneuraid: Heath-thistle.

y Benfelen, y greulŷs: Groundsell.

y Bengaled, y glafellŷs, y grammennog, y Benlas­wenn: Blew-bottles, Sca­bious.

y Ben goch, yr Ellnog gôch, y dinboeth, llysiau 'r dom: Arsemart or Lulerage.

y Benlas wenn, y Bengaled: Blew-bottles, Scabious.

y Benlas or ŷd: Blew-bottle.

y Berthlŷs: Pellitory of the wall.

Berwr: Cresses.

Berw'r Ardd: Garden-cresses.

Berw'r dŵr, mintŷs y dŵr, myntŷs y meirch: Water-cresses, Water-mint, Lady-Smock or Cuckow-flower.

Berwr y dŵr melŷn, Persli 'r dŵr: water Parsley, Belders, Bell-rags, yellow Water-cresses.

Berwr y fam, berwr y fam­mog, berwr y torlanau, berwr caerselem, berwr gauaf: Buck-wheat, Char­lock or Chadlock.

Berwr ffrainge, berwr ffren­gig, berwr y garddau: French Cresses.

Berwr gwŷllt: Dittander or Pepper-wort.

Berwr yr iair, canclwm: knot-grass, Blood-wort.

Berwr y môch: Swine-cresses.

Berwr taliesin, blodau flâ: Bean-flowers.

Blaen y conŷn ar y mêl, dry­don: wild Liverwort, Agri­mony.

Blaen y gwaŷw, y boethfflam: the lesser Spearwort.

Blaen yr Jwrch: Dogs Cole-worts.

Bleidd-dag, llysiau 'r blaidd: Wolf-bane, Monck's-hood.

Blodau ammor: Everlasting, a flower that never fadeth.

Blodau 'r gôg: the wild Gilli flower.

Blodau 'r brenin: Piony, chast Pioy.

Bloneg y ddaiar, Rhwŷmŷn y coed, llysiau 'r twrch, ei­rin gwion, grawn y perthi, paderau 'r gâth, y winwŷ­dden wenn, pŷs y coed: Briony.

Brenhinllŷs dôf;, basil: Buck-wheat.

[Page] Brenhinllŷs gwŷllt: small stone Basil.

Bresŷch; llysiau crochan: Coleworts.

Bresŷch ben-gron: a kind of Coleworts, Cabbage.

Bresŷch y cŵn: Dogs Cole­worts.

Bresŷch-cochion: red Cole­worts.

Bresŷch yr ŷd: wild Mustard.

Briallu: Primrose, Daizy's, Cowslip's.

Brigau 'r twŷnau, y felynllŷs, llysiau 'r cower: Cheese-run­net, Ladies Bed-straw.

Briw 'r march, câs gan gy­thraul, llysiau 'r hudol, y dderwen fendigaid, (y fer­faen:) Vervain.

Briweg y cerrig, llysiau 'r muroedd, puppur y fagwŷr: Prick madam, Worm-grass or stone-crop, Handed-kouse-leeks or Sengreen.

Y friwŷdd wenn: Madder.

Brwŷnen: a Rush, a Bulrush.

Brymlŷs. y freflŷs, llysiau 'r coludd, llysiau 'r pwding: Penny-royal, Pudding-grass.

Bryttwn: Southernwood.

Bulwg, y drewg: Millet or Hirse, Cockle, Bastard Grom­mel, Salfern.

Bulwg rhufain, llysiau 'r bara: Gyth or Gith, Roman Night-shade.

y Bumustl: deadly Hemlock.

Bustl y ddaiar, y genrhi goch: Centory.

Bwŷd yr hwŷaid, llin hâd y dŵr: Water-lentil, Ducks-meat.

Bwŷd y llyffaint, caws y lly­ffaint, bwŷd ellyllon: Toad­stool or Mushroom.

Bwltws, deurŷw sŷdd o ho­nynt, y gwŷnn ŷw 'r alaw, a'r melyn ŷw 'r bwltws: Water-lilly.

y Bywi: an Earth. nut.

C

CAcamwcci, cribau 'r blei­ddiau, cyngaf mawr: the greater Burr-dock.

Cacamwcci lleiaf, cyngaf: Burr-dock the less.

Caill y ci, y galdrîst: Dog-stones.

Callod y derw, clustiau 'r de­rw, llysiau 'r ysgyfaint: Lung-wort.

Camri, milwŷdd, (camamil:) Camomile.

Canclwŷf: Money-wort or herb Two-pence.

Canclwm, y glymmog, y gar­hewin, y waedlŷs, berwr yr iair: Knot-grass, Blood-wort.

Canrhi gôch, bustl y ddaiar: Centory,

Carn yr ebol, alan bychan: Foal foot, Colts-foot, Horse-foot, Ball-foot, All-hoof or Horse-hoof.

Canwŷll yr adar, y dewbanog: Dioscordis. Higtaper, Mallein.

[Page] Càs gan arddwr, Hwp yr ychen: Rest-harrow.

Càs gan-gythraul, briw march: Vervain.

Castanwŷdd: the Chesnut-tree.

Cawl: Coleworts.

Cawl Frengig: French Cole­wort.

Cawl gwŷllt: Wild Colewort.

Cedor y wràch, Rhawn y march: Horse tail, deadly night-shade.

Cedowrach leiaf: Night-shade the less.

Cegid, Gwŷnn y Dillad: Hemlock.

Ceirch: Oates.

Ceirch bendigaid: Blessed Oates.

Celŷn: Holly-trees.

Celŷn mair; Butchers-broom.

Cennin: Leeks, Scallion.

Cennin y brain, esgidiau'r gôg, hosanau'r gôg: The Purple Hyacinth Flower.

Cennin y Gwinwŷdd, cen­nin pedr: Narcissus, Wild-leeks.

Cibog, am fod i hâd mewn cibau: Panick, Indian Oat-Meal.

Clais: Devils-bit.

Clais y moch, Clari dwbl, y gôch-las, clŷch duram: Ro­man Sage.

Clôr, Cylor, cnau'r ddaiar: Smallidge, Earth-nut or Ear-nut.

Clust ŷr Arth, yr olcheuraid, yr olchwraidd: Sannicle.

Clust yr Assen, Cynghlenŷdd yr afon: Lawrel, Spurge-law­rel.

Clustiau'r derw, Callod: Lung-wort.

Clust yr Ewig: Spurge Lawrel, Lowry.

Clust y fuwch, Clûst y Tarw, y Dewbanog: Dioscordis, Higtaper, Mullein.

Clûst yr Iuddew, Clustiau 'r Derw: Lungwort.

Clust y Llygoden: the herb Mouse's Ear.

Cluch y cerrig: the herb Stone Bells.

Cnau'r ddaiar, clôr: Smallidge, Earth-Nutts, Ear-Nutts.

Cnau'r India: the Nutmeg.

Cnau barfog, cnau cull: Hazle-Nutts.

Cnau ffrengig: Walnuts.

Cneuen pen: a Nutmeg.

Cnau Almond: Almonds.

Cnau peatus: Peaches.

Coluddlŷs: Peny-Royal.

Comffri, llysiau 'r culwm: great Walwort, Comfrey or Bugle.

Corr-fanadl, Aurfanadl, Broom, a Dyers weed.

Corr-ysgaw, ysgaw mair: Wall-wort, Dane-wort, Vdder-wort.

Corn yr Afr: a herb called Goats-Horn.

Corn y carw môr, y Godog: thorny Samphire.

Corn y carw mynŷdd, Corn [Page] yr Hudd, corn yr lwrch, corn y bŵch, Paladr hir: Broom-rape.

Costog y Domm: Herb St. Barbary.

Cowarch: Hemp.

Crâch eithin, Eithin yr Iair: Rest-Harrow.

Crâf geifr, cra'r nadroedd: Ramsons.

Cra'r Gerdddi: Garlick.

Crafangc yr Arth, treed yr Arth, tafol y môr: Black Hellebore, brank-ursin.

Crafangc y frân, chwŷs mair: Craw foot.

Crafangc yr Erŷr: the herb cal­led Eagle's claw.

Cribau 'r bleiddiau, Caca­mwcci: Bur-Dock.

Cribau mair, ysgallen wenn: Wild Artichoak, or Lady's Toistle.

Cribau St. Ffraid, Dannogen, llŷs dwŷfawg: Betony.

Crinllŷs, (y fioled:) Vio­let, Herb Trinity.

Cwlŷn y mêl, Drydon: Wild Liverwort, Agrimony.

Cwlm y gwŷdd, cwlm y coed, y gynghafog: Pellitory of the Wall, Great bind weed.

Cychwlŷn, Drydon: Wild Li­verwort, Agrimony.

Cyfardwf: Great Comfrey.

Cyfrdwŷ, yr yfrdwŷ: Water­fern, Polypody in Cardiggan-Shire.

Cynghlennŷdd yr ason, y lle­fanog, Llysiau 'r afu, Llin­wŷdd yr afon, clustyr As­sŷn: Liverwort.

Cynflon y Cabwllt, y falerian: Wild Spikenard.

Cynflon y Llygoden: White-flower'd-Prick-Madam.

Cyngaf, cyngaw, Llysiau 'r hidl; great burdock.

Cynghafawg, cwlm y Gwŷdd: Pillitory of the wall, great bind-weed.

CH.

CHwerwlŷs: Wild Worm-wood.

Chwerwlŷs yr Eithin, y fed­wen chwerw, llysiau 'r By­stwm, saeds Gwŷlltion: Clown's All-Heal.

Chweinllŷs: Fleawort.

Chwŷs Arthur, Llysiau'r Gwe­nŷn, Erwaint: Goats-Beard.

Chwŷs mair, crafange y frân: Craw foot.

y Chwerwddŵr, (cucumer:) a Cowcunber.

D.

DAgrau Addaf: the Blad­der-Nut.

Dail y cwrwf, diowdwŷdd, pren y gerwŷn: Lawrel.

y Ddeilen-ddu: The black leaf.

Dannogen y Dŵr: Broom-wort, Saracens consound.

Dail y fendigaid, dail y twrch: Tutsan or Park leaves, Ag­nus Castus.

[Page] Dail ffion flrwŷth, bysedd ellyllon, menŷg ellyllon, bysedd cochion, Llwŷn y tewlaeth, dail ffiol ffrwŷth, ffiol y ffridd: Fox-glove nulleine.

Dail y gloria, gellhesg, cleddy­flŷs, yr hŷlithr: Glader or Sword-grass, Water-gladiole.

Dail y gron, bogail y forwŷn, y gron doddaid: Venus navil, pennywort.

Dail y tryfan, alan mawr: Lugwort, Butter-bur.

Dail y twrch, Dail y fendi­gaid, yr holljach: Tutsan or Park leaves, agnus castus.

Dant y llew, clais dant y ci: Lions tooth, wild Cichory.

Dant y llew lleiaf: Swines Crisses.

Danadl, dynad: young Net­tles.

Danhadlen ddall, danhadlen farw: dead Nettle, Arch­angel.

y Ddanhadlen wenn: white Nettle.

Dau wŷncbog: Knop-weed, Mate-fellon.

Derwen gaerselem: wild Ger­mander, Jerusalem Oak.

Derwen y ddaiar, y dderwen fendigaid: Vervain.

y Dewbanog, y banog haner pan, tapr dunos, tapr mair, Sircŷn y melinŷdd, dail y melfed, Clûst y fuwch, clust y tarw, canwŷll yr adar: Mullein.

y Dewbanog fechan, llysiau 'r parlŷs: Cowslip.

y Dewbanog wenn wrŷw, gwŷnddail, rhôs campau: Stock-gilly-flowers.

y Ddilwŷdd felen, llysiau 'r wennol, llŷm y llygaid, gwell nâ'r aur, llysiau 'r llaw, y ddiwythl, y ddiwlith: great Celandine.

y Dinboeth, y Bengoch: Arse-smart, Lulerage.

y Dinllwŷd, llwŷd y dîn. y dorllwyd, tansi gwŷllt, gwŷn y merched: wild A­grimony, wild Tansey, Cud­wort, Starewort.

y Dditain: Dittany or Dittan­der.

y Dditain leiaf: Herba Maria.

y Doddedig rûdd: Rosa Solis, or rose Solis, Sun-dew, red Rose.

y Doddedig wenn: white Rose.

y Dorfagl, golwg christ, lly­gaid christ, goleiddrem, golŷwlŷs, effros: Eye-bright, Mouse-ear, Scorpion-grass.

y Dorllwŷd, y dorllwŷdig, y dinllwŷd: wild Agrimony, wild Tansey, Cudwort, Stare­wort.

Drain yspinŷs, pren melŷn: the common Barberry-tree.

Drewg, Bulwg: Millet or Hirse.

Drewgoed: Bean-trifoly.

Dringol, suran yr ŷd: soure Dock.

[Page] y Droedrûdd, llysiau 'r llwŷ­nog, mynawŷd y bugail, pig yr aran, llysiau Robert: Crane's-Bill, Stork's-Bill.

y Drydon, troed y drŷw, lly­siau 'r drŷw, cwlŷn y mêl, cychwlŷn, blaen y cohŷn ar y mêl, y felvsig, llysiau 'r fuddau: wild Liverwort, Agrimony.

Drysi, mieri: Brambles, Briers.

Du-ddraenen, a Sloe-tree, a Black-thorn.

y Dduglwŷd, eithin yr jair: Rest harrow.

Dulŷs, (Alisandr:) Lovage, Allsander.

E

EBolgarn; alan bychan: Foal-foot, Colt-foot, Horse-foot, All-hoof or Horse-hoof.

Ebolgarn y gurddau: wild Spikenard.

Efre: Darnel, Tares.

Effros, y dorfagl: Eye-bright.

yr Eglŷn, tormaen: Saxi­frage, Hemlock, Dropwort.

Egroes, aeron mieri mair: the Berries of sweet Briers.

Eiddew, eiddiorwg: a Clim­ing or berried Ivy.

Eiddew 'r ddaiar, y feidiog lâs: Ground-Ivy.

Eirin gwlanog: Peaches.

Eirin y ci, y galdrist: Dog-stones.

Eirinllŷs, eurinllŷs, ysgol fa­ir, ysgol fair ochrog, ysgol grist: St. Peters-wort.

Eirin mair, perth-eurddrain: dryed Figgs, Gooseberrys.

Eirin perthi: Spineolus, Slots.

Eithin: Furrs, Gorse.

Eithin ffrengig: white Bram­bles, Buck-thorns, great tall Furrs.

Eithin yr jair, câs gan arddwr, hwp yr ychen, tag-aradr, crach-eithin, y ddyglwŷd: Rest-harrow.

Elestr: a Lilly, also the Flower de Luce.

Erfin, maîp: branched Broom, Rape, Turnips.

Erfin y coed, bloneg y ddaiar: Briony.

Erllyriad, llyriad: great Plar­tain or Way-breed.

Erwainr, erwain, erchwaint, chwŷs Arthur: Goats-beard.

Esgidiau 'r gôg, (bwtties) y gog: Purple Violet.

Esgorlŷs, llysiau 'r galon: Berthwort.

Evad, yr un a'r ddeilen ddu: The same with the black leaf.

Euod ddu, euod gôch: Toe black and red Yles.

Eurddrain: Buckthorns.

Eurddrain doun: Raspises, black Buck thornes.

Eurinllŷs, cirinllŷs: St. Pe­ter's-wort.

F.

Y Fabcoll, afans, llysiau bened, llygad yr ysgy­farnog, [Page] f'anwŷlŷd: Blessed Thistles, Asarum, the Herb Benet.

y Fagwŷr-wenn, alaw: The Water Lilly, a Water Rose, the White Lilly.

y Fandon, llysiau 'r erŷr, Wood-roof.

y Falerian, cynffon y cabwllt, llysiau Cadwgan, gwell nâ 'r aur: Valerian, wild Spike­nard.

F'anwŷlŷd, y fapcoll: The Herb Benet, Blessed Thistle.

y Fedwen chwerw, y fedd­don, y fedon chwerw: Base Hore-bound, wild Sage.

y Feddygŷn, (y fioled,) Vio­let, the Herb Trinity.

y Feiddiog lâs, mantell fair, mantell y corr, palf y llew: Ground-Ivy, Lyon's Claw.

y Feiddiog lwŷd, y ganwra­idd lwŷd, llysiau jevan, llysiau llwŷd: Mugwort.

y Feiddiog rudd, The lesser spear wort.

y Felenŷdd: Hawkweed.

y Felynllŷs, Brigau 'r twŷnau: Arse-runnet, Ladies Bed-straw.

y (Ferfaen,) briw 'r march: Vervain.

y Filfŷw, mîl, ŷd gwŷllt, y fronwŷs: wild Wheat, wild corn, Pile-wort.

y Fioled, crinllŷs, meddy­gŷn, llysiau 'r drindod: Violet, the Herb Trinity.

y Fioled felen auaf, melŷn y gauaf: Gilliflower.

y Fioled fraith, y fronwŷs wild Wheat, wild corn, Pile­wort.

y Freflŷs, brymlŷs: Penny-royal, Pudding-grass.

y Friweg, briweg: Prick. Ma­dam, Worm-grass or stone-crop, handed House-leek or sengreen.

y Fronwŷs, y filfŷw, mîl, me­lŷn y gwanwŷn, y fronwst, gwenith y ddaiar, y fioled fraith, llygad ebrill, llygad y diniwed: wild Wheat, wild-Corn, Pilewort.

y Fyddarllŷs, y fywlŷs fwŷaf, y fywfŷth, llysiau pen tŷ: Great House-leeks, Sempervive, Herb Jupiter, Stone-crop, wall-pepper.

y Fywlŷth leiaf, llysiau 'r fag­wŷr, llwynau 'r fagwŷr, cynffon y llygoden, y ddi­losg, y glaiarllŷs: Tree stone-crop, an herb that flowers thrice a year.

F.

Ffà: Beans.

Ffà ffrengig: French-beans, Kidney-beans.

Ffenigl,) ffunell: Herb Fennel.

Ffenigl y môch, pyglŷs: Swine Fennel, Rosemary, Sul­phurwort.

Ffenigl y môr: Gold Samphire.

Ffenigl y cŵn, amranwen: Horse-fennel.

[Page] Ffenigl helen luyddog: Mew or Spignel.

Fflamgoed, llysiau 'r cyfog Garden Spurge.

y Fflamgoed fechan, llaeth y cythraul: Devil's Milk, Petty-spurge.

Fflŵr dylis,) elestr: a Lilly, also the Flower de Luce.

Ffunell, ffenigl: Fennel.

Ffynwewŷr y plant, ffynwe­wŷr ellyllon, hêsg melfe­dog, pen melfed, tapr y dŵr, cynffon y gâth: Cat's-tail, Reed-mase.

G.

Y Galdrist, eirin y ci, llysiau 'r neidr, ceilliau 'r ci, tegeirian: Dog's Stones.

Y gamamil,) milwŷdd, y gam­ri, camri: a she Buck-horn, sweet smelling Orches, Camo­mile.

Y Gandoll: St. Johns wort.

Y ganhewin, canclwm: Knot-grass, Bloodwort.

Y ganrhi gôch, bustl y ddaiar: the herb Centory.

Y ganwraidd lwŷd, y feiddi­og lwŷd: Sea Mug-wort.

Y garddwŷ: herb Carret or Caraways.

Garlleg.) cra 'r gerddi, tri­agl y tlawd: Garlick.

Yr arllegog, troed yr a­ssen: Jack of the Hedge, Sauce alone, having a tast like Garlick.

Garlleg gwŷllt: wild Garlick, Serpent Garlick.

y Gaswenwŷn: Devils-bit.

y Gedowrach: deadly Night-shade.

y Gedowrach leiaf: Chidra, a kind of Balm.

Gellhesg: Sword-Grass, or wa­ter Gladiole.

y Gin-groen fechan, llin y forwyn, llîn y llyffaint: wild Line, or Toad-flax.

y Glafrllŷs, neu 'r benlas-wenn: Scabious.

y Glaiarllŷs, y glâs: Woad.

Glaswellt y cŵn, llygad y ci: the bob Dog's eye.

Glesŷn y coed, yr Olchenid: middle Consound, Bugle, Sa­racen's Consound.

y Gloria, dail y gloria: water Gladiole, Glader or Sword-grass.

y Gloŷwlŷs, effros: Eye-bright.

y Glymmog, canclwm: Knot­grass, Bloodwort.

y Godog, corn y carw môr: Thorny Samphire.

y Goedrwŷdd, y Goedwŷrdd, neu Godrwŷth: Winter-green, Melilot, Sea Lavender.

Gold,) (gold mair,) rhuddos: the herb Marigold.

Golwg Christ, y dorrfagl: Eye-bright, Mouse-ear, Scor­pion-grass.

Graban, yr un a Gold.

Grâs duw: a kind of Hedge Hyssop.

[Page] Grawn paradwŷs, grawn pa­ris, Llysiau paradwŷs: Car­damum, Grains of Paradise, Lady-smock or Cuckow-flower.

Grawn y perthi, bloneg y ddaiar: Briony.

Greol, grevol, grevolen, blo­neg y ddaiar: Briony.

y Greulŷs fenŷw, llychlŷn y dŵr, llysiau taliesin, yr henŵr: Groundsel.

Groeg-wŷran: Fenugreek.

y Grog-edau: Dropwort.

y Gromandi, hâd y gromandi: Saxifrage, Hemlock, Drop-wort.

Gromil, torrmaen: The same with Gromandi, or Gramandi.

Grûg, myncog: Heath or Ling.

Gruglwŷn: A little Shrub of Heath or Ling.

Gwag lwŷf: Linden or Teil-Tree.

Gwalchlŷs, llysiau 'r hebog: Wild Lettice, Hawkweed.

Gwâllt y forwŷn, brige'r gwe­ner, gwâllt gwener, gwâllt y ddaiar: Venus-hair, Mai­den hair.

Gwaŷw 'r brenin: Asfodel, Lancashire Asphodel.

Gwden y coed: Great Bind-weed.

Gwrthlŷs, alan bychan: Foal-foot, Colts-foot or Horse-foot.

Gwell nâ 'r aur, falerian: Wild Spikenard.

Gwenith y gôg: Figwort, Pilewort.

Gwenith yr ysgyfarnog: The Herb Hares-wheat.

Gwenynddail, y wenynog, lly­siau 'r gwenyn: Balm Gen­tle, or Mint.

Gwimmon, gwmmon: Wrack, Relts, Ore-wood, a Sea-weed.

Gwlŷdd: Hen's bit, Chick-weed.

Gwlŷdd mair, llysiau 'r crym­man: Herb Pimpernel.

Gwlŷdd y geifr: Goat's-weed.

Gwmmon, gwimmon, gwŷg y mor, dylŷsg y môr, yf­noden y môr, goumon: Ri­ets, Orewood, a Sea-weed.

Gwrddling, gwrling, helig mair, gwŷrdding, neu gwŷrddling: Wild Myrtle.

Gwrthlŷs, alan bychan: Foal-foot, Coalts-foot, Horse-hoof.

Gwrnerth, llysiau Llywelŷn: Speed-well, Fluellin.

Gwŷddfid, gwŷddwŷdd, te­thau 'r gaseg, llaeth y geifr, sugn y geifr: The Lilly of the Valley, Bind-weed, or Honey-suckle.

Gwŷddlwŷn: Pimpernel or Bar­net.

Gwŷg, pŷs y llygod: Mice-pease or Pulse.

Gwŷlaeth, golaeth: Lettice.

Gwŷn y dillad, cegid: Hem­lock.

Gwŷn y merched, y din­llwyd: wild Agrimony, wild Tansey, Starwort, Cudwort, Starewort.

Gwŷros, Rhyswŷdd, yr ŷs­wŷdd: Privet or Prim-Mint.

H.

Hâd y Gramandi, torr­maen: Saxifrage, Hem­lock, Dropwort.

Hâd llyngŷr: Wormseed.

Haidd y môr: Sea-barley.

Helyglŷs, y waedlŷs: Loose-strife, yellow Willow herb.

Helŷg mair, gwrddling: wild Mirtle.

Hêsg: Sedge.

Hesg-melfedog: Cat's-tail.

Hoccŷs, y feddalai: Mallows.

Hoccŷs bendigaid, hoccŷs y garddau: Garden-Mellows.

Hoccŷs morfa, môr-hoccŷs, hoccys y gors: Marsh-mal­lows, Sea-mallows.

Hoccŷs gwŷlltion: the herb Si­mony.

Hosanau'r gôg, cennin y brain: the purple Hyacinth Flower.

Hiddigl-mawrth, rhuddŷgl: wild Raddish.

Hwp yr ychen, eithin yr jair: Rest-harrow.

yr Hylithr, hylŷf: Hellebore.

L.

LAfant,) y llwŷn cotty­mmog: Lavender.

Lili,) elestr: a Lilly.

Lili 'r mai, gwŷddfid: Lilly of the Valley, Bindweed, Ho­ney-suckle, May-lilly.

y Liwiog lâs: Wead.

LL.

LLaeth y cythraul: De­vil's-Milk, petty spurge.

Llaeth y geifr, gwŷddfid: Lilly of the Valley, Bindweed, Honey-suckle.

Llaeth yr ysgyfarnog, llysiau 'r cyfog: Garden-spurge.

Llaeth ysgall, ysgall y môch: Venus Lip, Sow-thistle; also wild jagged Lettice.

Llafrwŷn: Bulrushes.

Llefanog, clust yr assen: Law­rel, Spurge lawrel.

y Llew gwŷnn: narrow-leaved Orach.

Llewŷg y blaidd: Hops.

Llewŷg yr iâr, y bele, ffonn y bugail, crŷs y brenin, ffâ 'r môch: Henbane, Sow-bean.

Llin: Flax.

Llin y forwŷn, llin y llyffaint, y gingroen fechan: Wild-Line or Toad-flax.

Llindro, llindag: Woodbind.

Llinhâd y Dŵr, bwŷd yr hwŷaid: Ducks-food.

Llinwŷdd yr afon, cynghlen­nŷdd: Liverwort.

Lludwlŷs: the Artichoke.

Llus: Blackberries growing or the ground amongst Moss, Wine­berries.

Llwŷd y cŵn, môr ddanadl gwŷnn: Horehound.

Llwŷd y din, y dinllwŷd: wild Agrimony, wild Tansie, Star­wort. [Page] Cudwort, Starewort.

Llwŷd y ffordd. llwŷdŷn y ffordd, llwŷd bonheddig, Adafeddog, llysiau'r Gyn­ddaredd: Cudwort, Chase­weed Petty-Cotton, a kind of Cotton weed, bloddy Flux wort, Cadweca.

Llwŷnhidŷdd, ysgelynllŷs, pennau'r gwŷr, Traeturiâd y Bugeilŷdd, Astyllenlŷs: common Cinguefoile or five leav'd Grass, Ribwort or Rib­wort Plantain.

Llwŷn cottymmog, (Lafant:) Lavender.

Llwŷn Mwstard: Treacle-Mu­stard, Penny-Cress.

Llwŷn y gyfagwŷ: Nomma.

Llwŷnau'r fagwŷr, y fyddar­llŷs: Stone-Crop, Wall-Pepper.

Llychlŷn y dŵr, y Glaiarllŷs: Woad.

Llydan y ffordd, Erllyriad, llyriad, sawdl Christ: great Plantain or Waybreed.

Llyffannawg: Saxifrage or Break-stone.

Llygaid y dŷdd, yr Aspygan. Sensigl: Daysies, the little Day­sies.

Llygad christ, Effros: Eye-bright.

Llygad Ebrill, y filfŷw: Pile­wort, wild Wheat, wild corn.

Llygad yr ŷch: herb Ox-Eye.

Llygad eirian, Llygeirian: the Blackberry.

Llygad, y Diniwed, y fronwŷs: Pilewort, wild Wheat, wild corn.

Llygad y cî, Glaswellt y cŵn: the herb Dog's Eye.

Llygad yr ysgafarnog, y fap­coll: Blessed-Thistle, Avens, herb Bennet.

Llŷm Dreiniog: Satyrion.

Llŷm y llygad, y Ddilwŷdd fe­len: great Celandine.

Llyriad, llydan y ffordd: great Plantain or Waybreed.

Llyriad llymion, llyriad llyn­nau, Dyfrllŷs: base Hore­hound, wild Sage Shepherd's Pipe, Fontinel, Pond-weed.

Llyriad y mor, llysiau Efa: Swine's Cresses.

Llŷs Dwŷfawg, cribau St. ffraid: Bettony.

Llysiau'r Angel, llysiau'r ysgy­faint: Angelica.

Llysiau'r Afu, cynghlennŷdd yr Afon: Liverwort.

Llysiau'r bara, Bulwg: Bastard-Grommel, Salfron.

Llysiau'r Blaidd, Bleidd-dag: Wolf-bane, Monk's Hood.

Llysiau 'r bronnau: Pilewort.

Llysiau 'r bystwm, chwerlŷs: Clown's All-heal.

Llysiau 'r din: Arsmart or Culerage.

Llysiau 'r fam, y bengoch, yr un a llysiau 'r din: The same with Arsmart or Culerage.

Llysiau 'r drŷw, cwlŷn y mêl: Wild Liverwort or Agrimony.

Llysiau 'r ddidol: A Turnip, or [Page] Naven, Sow-bread.

Llysiau efa, Llyriad y môr: Swines cresses.

Llysiau effros, effros: eye-bright.

Llysiau 'r eiddigedd: The Herb jealous.

Llysiau 'r erŷr, Llysiau eryri, y fandon: Wood-Roof.

Llysiau'r fam: The greatest hand­ed Satyrion.

Llysiau 'r fuddau, drydon: Wild Liverwort, or Agrimony.

Llysiau 'r galon, esgorlŷs: Birthwort.

Llysiau'r geiniog, dail y gron leiaf: Bastard Navelwort, a Herb growing in stone-walls with small leaves somewhat like Ivy.

Llysiau 'r giau: The Myrtle-Tree.

Llysiau 'r groes: Crosswort, or Mugweed.

Llysiau 'r gwaedling, y wilffrai, milddail: Milsoil or Thousand leav'd Grass.

Llysiau gwallter: Herb Gwal­ter.

Llysiau 'r gwenŷn, gwenyn­ddail: Palm gentle or Mint.

Llysiau 'r gwrda: The Common Mercury, or all-good.

Llysiau 'r Gwrid: Red Alka­net.

Llysiau 'r hidl, cyngaf: Great Bur-Dock.

Llysiau 'r hebog, gwalchlŷs: Wild Lettice; Hawkweed.

Llysiau 'r hedŷdd, Tafod yr hedŷdd, Troed yr hedŷdd: Herb Cummin.

Llysiau 'r hudol, briw'r march: Vervain.

Llsiau Jevan, y feiddiog Lwŷd: Sea-mugwort.

Llysiau cadwgan, falerian: Wild Spikenard.

Llysiau christ: The Herb Milk­wort.

Llysiau chrystoffis: Herb Christo­pher.

Llysiau 'r cribau, Llysiau r pannwŷr, Venus-lip, Maiden-lip, Shepherd's-Rod, or Teazle, Fullers Thistle, Venus Thistle.

Llysiau 'r crymman, gwlŷdd mair: Herb Pimpernel.

Llysiau 'r cŵsg, pabi dôf: Adonis's Flower, Poppy.

Llysiau 'r cyfog, fflamgoed, llaeth yr ysgyfarnog: Ti­themal, Asarabacca, Garden Spurge.

Llysiau 'r cywer, brigau 'r twŷnau: Cheesrunnet, Ladies-Bed-Straw.

Llysiau 'r cŷrph: The Corps's­wort.

Llysiau 'r cwlwm, comffrei: Great Walwort, Comfrey or Bugle.

Llysiau 'r chwain, chweinllŷs: Slive's Acre, Loose Grass, Fleawort.

Llysiau 'r llaw, y ddilwŷdd felen: Great Calandine.

Llysiau 'r llau, llysiau 'r poer: White-Rattle, also Fern, Louse­wort.

[Page] Llysiau 'r llin: Flos Tinctoris, a Flower to dye with.

Llysiau llwŷd, y feiddiog lwŷd: Mugwort.

Llysiau'r llwŷnog, y droed­rudd: Crane's Pill, Stork's Pill.

Llysiau Llywelŷn, gwrnerth, rhwŷddlwŷn: Great speed-well or Flewellin, Fluellin.

Llysiau mair, Gold-mair: The Herb Mary-Gold.

Llysiau mair fadlen: Eupatory, a kind of wild Carret.

Llysiau 'r meddyglŷn: Mead's-wort.

Llysiau 'r meherŷn: Ram's-wort.

Llysiau 'r meudwŷ: Hermit's-wort.

Llysiau 'r milwr: Purple Loose-strife.

Llysiau 'r môch: Hogg's-wort.

Llysiau 'r môr: Seawort.

Llysiau martigan: Herb Mars.

Llysiau 'r muroedd, briweg y cerrig: Stone-crop.

Llysiau 'r neidr, eirin y cî: Dog's-Stones.

Llysiau 'r oen: Lamb's wort.

Llysiau 'r panwŷr, llysiau 'r cribau: Venus-lip, Maiden-lip, Shepherd's-Rod, or Tea­zel, Fuller's Thistle, Venus Thistle.

Llysiau 'r pared: Pellitory of the Wall.

Llysiau Paul: St. Pauls wort.

Llysiau Pedr: Herb St. Peter.

Llysiau 'r perfigedd: A Herb commonly us'd for a Remedy a­gainst the Griping or Gnaw­ing in Cattle's Guts or Bel­lies.

Llysiau pen tai, y fyddarllŷs: Stone-crop, Wall-Pepper, Herb Jupiter.

Llysiau 'r pwding, y freflys: Pennyroyal, Pudding-grass.

Llysiau Robert, y droedrudd: Crane's-Pill, Stork's-Pill.

Llysiau silin: Pesilium.

Llysiau simwnt: Musk-Mallows.

Llysiau taliesin, y glaiarllŷs: Woad.

Llysiau 'r twrch, bloneg y ddaiar: Briony.

Llysiau'r tenewŷn: Cudwort, Starwort, Fleabane.

Llysiau'r wennol, y Ddilwŷdd felen: great Celandine.

Llysiau'r ychen, tafod yr ŷch: Borage, Bugloss, Ox-Tongue.

Llysiau'r ysgyfaint, llysiau'r Angel: herb Angelica.

Llysiau'r ysgyfarnog: Ragwort.

M.

MAdfelen: Knapweed, Mate-fellon.

Maen-hâd, Torrmaen: Saxi­frage, Hemlock, Dropwort.

Mason, Afan: the hand-berry Brambles, Framboyes, Raspis, great Brambles.

Maip: a Rape, Turnip or Navew.

Mantell fair, Mantell y corr, [Page] y feiddiog-lâs: Ground Ivy, Lion's Claw.

Marchalan: Elecampane.

Marchfieri: The Blackberry Tree or Bush.

Marchredŷn y Derw: Polypody, Oak-fern.

March-ysgall y gerddi, March-ysgall Dôf: Artichokes.

Meddalai, Hoccŷs: Mallows.

Meddygŷn, y feddyges, y fio­led: a Violet.

Mefus: a Strawberry.

Mefuswŷdd: a Strawberry-bush.

Mêl y cŵn, Mel y Gweunŷdd, Balog y waun: the herb Woad.

Mel y ceirw: Woad.

Melŷn y Gwanwŷn, y filfŷw: Pilewort, wild Wheat, wild corn.

Meillion Gwŷnion: common Trefoile or three-leav'd Grass, Meadow Tresoile.

Meillion cochion: the great Purple Treso'y, Red Tresoile.

Meillion cedenog, troed yr ysgyfarnog: Hare's-Foot.

Meillion tair Dalen: Mellicot, Millet or Hirse.

Melŷn yr eithio, Tresgl: Seven-leav'd Grass.

Menig Ellyllon, menig y llwŷ­nog, menig mair, Dail y ffion ffrwŷth: Dioscoridis, Higtaper, Mullein.

Merŷw: Juniper.

Mierien: small Bramble, Dew­berry bush.

Mieri Mair: the Eglantine or Sweet-Brier.

Milddail, llysiau'r Gwaedlin: Milsoil or Thousand-leav'd Grass.

Milwŷdd, Camri: Canomile.

Mintŷs:) Mint.

Mintŷs bawn, Mintŷs manaw, Mintŷs y meirch: Bausami­na, Horse-Mint, Water-cresses. Lady-smock or Cuckow-flower.

Mintŷs y Dŵr, Berw'r Dŵr: Water mint, Water-cressis.

Mintŷs y gâth: Calamint or Cats-mint.

Myntŷs mair: Spear-mint.

Mintŷs y creigiau: wild Or­gany, wild Marjerom.

Mintŷs llwŷdion, mintŷs gw­ŷlltion: Horse-mint.

Mor-ddanadl gwŷnn, llwŷd y cŵn: Hore-hound.

Môr-ddanadl côch: rid Mint.

Môr-ddanadl du▪ stinking Hore-hound.

Môr-frwŷnen: a Rush with­out a knot, a Bulrush.

Môr-gelŷn: Sea-holley, Erin­goes.

Môr-lwŷau, llysiau 'r llwŷ: Scurvy-grass.

Moron: Garden-Parsnips.

Moron ffraingc: Carrots.

Moron y maes, nŷth yr ade­rŷn: wild Carrot.

Moron y môch: wild Parsnip.

Morwŷdd: the Mulberry-tree.

Mwsg y ddaiar: Fumitory.

Mwŷar, mwŷaren: the Rasberry.

[Page] Mwŷar berwŷn, mwŷar doc­wan: the wild Rasberry.

Mynawŷd y bugail, y droed­rudd: Crane's-bill, Stork's-bill.

N.

NEle: St. Johns wort.

Nodwŷdd y bugail: Shepherd's-Needle, Verus-comb.

Nŷth yr aderŷn, moron y maes: wild Carrots.

O.

OGfaen: the white Thorn­berry.

yr Olbrain: Craw's foot, Spear­wort.

yr Olchenid, glesŷn y coed: Middle-consound, Bugle, Sa­racen's-consound.

yr Olcheuraid, yr olchwraidd.

yr Orchwraidd, clust yr arth: Sanicle.

Orpin:) Bean-wort, Orpine.

P.

PAbi côch yr ŷd: red Pop­py or Corn-rose.

Pabi dôf, llysiau 'r cwsg: Pop­py.

Pabi 'r gwenith: Darnel.

Paderau 'r gâth, bloneg y ddaiar: Briony.

Paladr hîr, corn y carw: Thorny-samphire.

Paladr drwŷddo, neu paladr trwŷddew: St. John's wort.

Palf y gâth, palf y gath bali: Kidney-fitch, Lady-fingers.

Palf y llew, mantell mair: Ground-Ivy.

Paredlŷs: Pellitory of the Wall.

Pawen yr arth, troed yr arth: Black-Hellebore, Brankursin.

Pedol y march, Pŷs y fwŷall: A kind of Pulse called Ax­fitch, Hatchet fitch, Axwort.

Pelŷdr: Pellitory.

Pelydr gwŷllt: Wild or Bastard Pellitory having a very hot Root.

Pelŷdr yspaen: Pellitory of Spain.

Pelydr yspaen dû: Black Hel­libore.

Pennau 'r gwŷr, llwŷn-hidŷdd: Ribwort, Ribwort-plantain.

Penllwŷd, y filfŷw: Wild Wheat, Wild corn, Pilewort.

Perfagl: Herb Pertwincle.

Persli:) Garden-Parsley.

Persli 'r meirch: Alisander, Lovage.

Perth eurddrain, eirin-mair Dryed Figs, Goosberries.

Pidŷn y gôg, cala'r gethlŷdd, cala'r mynach: Wake-robbin, Cuckow pintle.

Pig yr aran, y droedrudd: Crane's bill, Stork's bill.

Plu 'r gweunŷdd: Periophoron Gramen, meadow down.

Poncnell: Stork's bill, Pink needle.

Porpin: Purslain.

Pren y gerwŷn dail y cwrw: Lawrel.

[Page] Pren ceri, pren criafol: con­mon Service-tree.

Pren melŷn, drain yspinus: common Barberry-tree.

Pren pisgen, pren pisgwn: the Dog-berry-tree.

Pryfet, gwŷros: Privet, Prim­mint.

Pumbŷs, pumnalen: Five-lea­ved-grass.

Pupur y fagwŷr, y friweg: Prick-madam, Stone-crop, Handed-house-Leek, or Sen-green.

Pupur y mynŷdd: Pepper of the Mount.

Pwltari gwŷlle: wild Pellitory.

Pwrs y bugail: Shepherds-purse.

Pyglŷs, ffenigl y moch: Swine's-Fennel, Sulphurwort.

Pŷs y ceirw: Melilot, yellow Fetchling.

Pŷs y coed, bloneg y ddaiar: Briony.

Pŷs y fwŷall, pedol y march: Ax-fitch, Hatched-fitch, Ax-wort.

Pŷs y garanod: Crane-pease.

Pŷs y llygod, gwŷg-bŷs: Mice-pease.

R.

RHawn y march, cedor y wrâch: deadly Night-shade.

Rhedegog y derw, clustian 'r derw: Lungwort.

Rhedyn: Fern, Rattle or Lousewort.

Rhedŷn mair, rhedŷn y cad­no: common Male-fern, prick­ly Male-fern.

Rhedŷn y derw: Female-fern, Polypody.

Rhedŷn y fagwŷr, rhedŷa y gogofau: Ceterach, Milt-wast, Spleen-wort.

Rhesinwŷdd: red Goose-berries, Bastard-corinths, common Ribes.

Rhodell: common Reed.

Rholbrŷn, ffŷnn y plant: Reed-mase.

Rhôs: the Rose.

Rhôs campau: Rose-champion.

Rhôs cochion: red Roses.

Rhôs gwŷnion: white Roses.

Rhôs mair: Rosemary.

Rhosŷn y mynŷdd, blodau 'r brenin: Piony, chast Piony.

Rhuddŷgl, huddŷgl: wild Rad­dish.

Rhuddos, gold mair: Herb Marigold.

Rhwŷddlwŷn, llysiau llywe­lŷn: great Speed-well, or Fluellin.

Rhwŷmŷn y coed, bloneg y ddaiar: Briony.

Rhyswŷdd, gwŷros: Privet or Prim-mint.

Rhŷw; Rue, or Flower of Grass.

S.

SEbonllŷs: Sope-wort.

Seifŷs: The Strawberry-bush, also young Onions.

Sidan y waun: meadow silk.

Simmwr y corr, mantell fair: [Page] Ground-Ivy, Lion's-claw.

Sirianen: the Cherry.

Siwdr-mwdr: the herb Southern-wood.

Sowdl chrîst, llwŷnhidŷdd: common Cinque-foil, three-leav'd Grass, Ribwort or Ribwort-plantain.

Sowdl y crŷdd: common Mer­cury, or All-good.

Sugn y geifr, llaeth y geifr: Lilly of the Valley, Bind-weed, Honey-suckle.

Suran: Sorrel, Sheep-sorrel.

Suran hirion, tafol y dŵr: Water-dock.

Suran y frân: Sorrel, Craw-sorrel.

Suran y gôg, suran y coed, su­ran tair dalen, triagl tair dalen: Trefoly, Wood-sorrel.

Suran y maes: sharp-pointed Dock.

Suran yr ŷd, dringol: sour Dock.

Surcŷn y melinŷdd, y dew banog: Mullein.

Syfi, mefus: a Strawberry.

T.

TAfod y bŵch: Goats-tongue.

Tafod y cî, tafod y bytheiad: Hounds-tongue, Dogs-tongue.

Tafod yr edn: Birds-tongue.

Tafod yr edn leiaf: Pigula minor, Birds-tongue the less.

Tafod yr hedŷdd, llysiau yr hedŷdd: Herb Cummin.

Tafod yr hŷdd: Harts-tongue, Ceterach, Spleen-wort.

Tafod y llew: Lions-tongue.

Tafod y march: Throatwort, Bell-flower.

Tafod y neidr: Mis-shapen, Adders-tongue.

Tafod yr oen: Plantain, Lambs-tongue.

Tafod y pagan, tafod y march: Throatwort, Bell-flower.

Tafod yr ŷch, tafod y fuwch: Borage, Bugloss, Ox-tongue.

Tafol: Sorrel, or sour-dock.

Tafol mair: sour Sorrel, Ditch-dock.

Tafol y dŵr, suran hirion: Sorrel.

Tafol y môr, crafange yr arth: black Hellebore, Brankurfin.

Tafol gwaedlŷd, tafol hirion: bloody Sorrel, long Sorrel.

Tafol cochion: Tobacco.

Tagaradr, hwp yr ychen: Rest-harrow.

Tagwŷg: Broom, Rape.

Tansi:) Tansie.

Tansi gwŷllt, y dinllwŷd: wild Agrimony, wild Tansey, Starwort, Cudwort.

Tapr dunos, tapr mair, y dew banog: Mullein.

Teg eirian, y galdrist: Dogs­stones.

Teim: Thyme.

Teircaill: Triple-lady-traces the lesser.

Tethau 'r gaseg, gwŷddfid: Lilly of the Valley, Bind-weed or Honey-suckle.

Torr-maen, yr eglŷn, y llyf­fannog, [Page] maen hâd, hâd y Gramandi, Gromil: Saxi­frage, Hemlock, Dropwort.

Traeturiaid y bugeilŷdd, llwŷn hidŷdd: common Cinque-foil, five-leav'd Grass, Ribwort, or Ribwort-plantain.

Tresgl y môch: Tormentil or Serfoil.

Tresgl melŷn, melŷn 'r eithin, triagl y tlodion: seven-leaved Grass.

Triagl y cŵn: Grass.

Triagl tair dalen, suran y gôg: Sorrel, Wood-sorrel.

Triagl y tlawd, (garlleg gwullt:) wild Garlick.

Troed yr Arth, crafange yr Arth: black Hellebore, Brank­ursin.

Troed yr assen, yr arllegog: Jack of the Hedge, sauce alone, having a tast like Garlick.

Troed y drŷw, cwlŷn y mêl: wild Liverwort, Agrimony.

Troed y ceiliog, (colwmbein,) troed y glommen, llysiau 'r cwlwm: Columbine.

Troed y barcud: Kites-foot.

Troed y cŷw: Chicken's-foot.

Troed y gywen: wild Pur­slain.

Troed yr hedŷdd, llysiau 'r hedŷdd: the herb Cummin.

Troed y llew, mantell fair: Ground-Ivy, Lion's-claw.

Troed y tarw: the herb Bull's-foot.

Troed yr ŵŷdd: common wild Orach.

Troed yr ysgyfarnog, meilli­on-cedeneg: Hare's-foot.

Trwŷn y llô: Snap-dragon or Calves-snout.

U.

UChelfa, uchelfel, uchel­wŷdd: Misceltoe, up­right, St. Johns wort.

W.

Y WAedlŷs, helyglŷs: Loose-strife, yellow Willow.

y Weddlŷs: Woad.

y Wenynllŷs, gwenynddail: Balm-gentle, Mint.

y Werddonell, y werddanell: St. Johns wort, Oculus Christi.

y Wermod wenn: Feverfew.

y Wermod lwŷd, chwerw­lŷs: Clown's All-heal.

Wermod y môr: Sea-worm­wood.

y Wewŷrllŷs: the herb Dill or Anise.

y Wilffrai, llysiau 'r gwaed­ling: Milfoil or thousand-lea­ved Grass.

y Winwydden wenn, bloneg yddaiar: Briony.

y Winwŷdden ddu: the black Vine.

Winwŷn:) Onions.

Winwŷn gwŷlltion, winwŷn y maes, winwŷn y cŵn: Dogs-onions.

y Wreidd-rudd, y wreidd­rŷdd, madr: Gosling-weed or Clivers, Madder to colour Skins or Dye with.

Y.

YR yfrddwŷ, cyfredwŷ: great Comfrey.

Yspaddaden: white Thorn, sharp Thorn.

Yspardun y marchog: Larks­heel.

Ysgall y môch, llaeth ysgall: Venus-lip, Sow's-thistle, wild or jagged Lettice.

Ysgall canpen: hundred headed Tristle, Sea-holly.

Ysgall y blaidd, ysgall gwŷll­tion: Camilon.

Ysgall duan: black Thistle.

Ysgallen wenn, ysgall mair, cribau mair: wild Artichoak or Ladies Thistle.

Ysgall bendigaid: Blessed Thi­stle.

Ysgall y meirch: wild Endive, Artichoaks.

Ysgarllŷs: Hart-wort, Birth-wort.

Ysgarllŷs gronn: round Birth-wort.

Ysgarllŷs hir: long Birth-wort.

Ysgarllŷs bychan: Periwin­cles, Climbers, the Spanish Traveller's joy.

Ysgaw mair, ysgaw 'r ddaiar, gwaed y gwŷr: Wall-wort, Dane-wort or Dwarf-elder.

Ysgelynllŷs, llwŷnhidŷdd: five-leav'd Grass, Ribwort or Ribwort plantain.

Ysnoden fair: Galingal.

Ysnoden y môr, gwmmon: Wrak, Reits, Oar-weed, Sea­weed.

Ystor: Olibanum, Rosin.

Ystrewllŷs: Tansie.

Yswŷdd, gwŷros: Privet or Prim-mint.

Na ryfeddwch fôd Cymmaint o henwau i un llysieun, fel a gell­wch weled yn y llysieu-lyfr hwn 6 neu wŷth o Amriw henwau i un llysieun yn Gymraeg, ac i rai gymmaint yn Saesnaeg. Yr Amriw barthau a'r Gosgorddau ynghym­ru sŷdd ganddŷnt eu hamriw Amrŷwiaithau; ac fellu y mae yn Amrŷw barthau a Gosgorddau Lloeger hefŷd.

Ychwaith na fydded ryfeddol gmnŷch ddieithroled ŷw Cyfieu­thiadau thai o'r llysiau ymma: [Page] Er Cael o honoch Gyfieuthad thai o honnŷnt (yn eich Tŷb) o wrth­wŷnebol feddwl, Etto hwŷnt iw yr amriw Gyffredinol hennwau a roddwŷd i'r llysiau a'r yn y ddwŷ Iaith yn eu hamriw bar­thau a Gosgorddau: Os oes Am­riw o hennwau i Lysieun mewn un Iaith, nid iw ond rheswm i rai o Iaith arall gael rhoddi iddo yr henwau a welont yn ddâ.

Gadewais allan o'r llyfr hwn rai o'r llysiau na-doedd mo'r he­nwan Lading iddŷnt yn llyfr Dr. Dafis, am nad oedd eu henwau mewn un Iaith (yn fy meddwl i) ond di ddeunyddiol ymma heb eu Cyfieuthad mewn Iaith Arall, yr hŷn ni fedrais gael mewu un Awdr.

I mae Dr. Dafis (yn eu Lysieu­lyfr) yn hwŷlio'r darllonnŷdd oddiwrth amrŷw o hennwau lly­siau (am eu Cyfieuthad) at he­nwau Eraill nad ydŷnt iw Cael; Esgeulusais y fâth gyfarwŷddiadau, am fôd yn seithig i'r darllennŷdd chwilio am yr henwau na bônt iw Cael: Etto er hŷn o Esgeulusia­dau, helaethais y llysieulyfr hwn a llawer mwŷ o henwau, a rhai llysiau nad oeddŷnt yn llyfr Dr. Dafis.

[Page] Wonder not that so many names are given to one herb, as you may find some herbs in this Herbal to have six or eight several British names, and to some as many English. The several parts and Counties of Wales have their several Dialects; so have the several parts and Counties of England like­wise.

Neither wonder at the strange Translations hereof; although you may find the [Page] Translation of some herbs herein (to your thoughts) of a quite contrary sense; yet they are the divers common names that are given to such & such herbs in both tongues in the several parts and Counties thereof. If a herb hath various names in one Language, well may it be al­lowed to those of other Lan­guages to give the same what names they please.

Some of those Herbs that wanted Latine names in Dr. Davies's are left out of this; their bare names in one Tongue (in my thoughts) were no wise useful here without a translation of them, which I could not find by any Author.

Dr. Davies in his Bon­nologium for the translati­ons of some herbs, directs the Reader to some other names that are not to be found; such Directions I have omit­ted, being but unprofitable labour for thee to seek for what was not to be found. Yet notwithstanding those omissions, I have Amplified this Herbal with many more names, and some herbs that were not in Dr. Davies's.

[Page] Argraphyddol henwau Gwledydd, Gosgor­ddau, Dinasoedd, Trefydd, a mannau (ym myrydain fawr, a rhai dros y mòr) yn yr hên gymraeg, a'r bresennol Gym­raeg; ac yn Saesnaeg.
Geographical Names of Countries, Coun­ties, Cities, Towns and Places (in Great Britain, and some beyond Sea) in the Ancient British, the Present British; and in English.

Yn yr hên Gym­raeg. In the Ancient British. Yn y Bresenol Gymraeg. In the Present Bri­tish. Yn Saesnaeg. In English.
ALban, Albania. SGotland. SCotland.
  Aberteifi Cardigan.
  Caergybi. Hollyhead.
  Caernarfon. Caernarvan.
Angusta. Caerwisg. Exeter.
  Aberhonddu. Brecknock.
Almain.   Germany.
Armorica. Brydain yn Ffraingc. Little Brittain in France.
Brytaniaid. Cymrŷ. Welshmen.
Bwrdeis-dref ne­wŷdd. Niwbwrch. Newburrough.
Cambria. Cymru. Wales.
Caermerddŷn. Caerfyrddin. Carmarthen.
Caint. Cent. Kent.
Caerludd. Llundain. London.
Caergant. Canterberi. Canterbury.
Caer-ceri. Sŷsestar. Chichester.
Caer-leua. Walfford. Wallingford.
  Croesyswallt. Oswestry.
Caeregent.   Cilcester.
Caerwŷnt.   Winchester.
Caerperis.   Dorchester.
Caerseuerus, Caercaradoc. Salsbri. Salisbury.
Caerbaladin, Caersepton.   Shaftsbury.
Caernicco. Cerniw. Cornwall.
Cacrodor yn nant Badon. Bŷrsto. Bristol.
Caerbadon. Y Bâdd. The Bath.
Caercorŷ.   Cicester.
Claudia. Caerloŷw. Glocester.
Caerbladdon.   Malmsbury.
Cacrgrawnt. Camrids. Cambridge.
Caermunicip.   Watlingford.
Caerdor.   Dorchister.
Cacrludcoŷ. Lingcon. Lincoln.
Caerbier. Lester. Leicester.
Caerwythelin, Caergwaŷr. Warwig. Warwick.
Caerfrangon. Caerangon. Worcester.
Caerlleon ar ddowr-dwŷ. Caerlleon-gawr. Westchester.
Caerefroc. Iorc. York.
Caerloŷl. Caerleil. Carlile.
Caerwent. Casgwent. Chepstow.
Caerwerŷdd.   Lancaster.
  Cilgwri. Worall.
Dinas Beli. Llundain. London.
  Dinbech. Denbigh.
Dwrdû. Dyfrdwŷ. The River Dee.
  Y Drewen. Whittington.
Demetia. Deheubarth Cymrû. South-wales.
Dinau. Llwdlo. Ludlow.
Dwrgwent.   Darby.
  Europa. Europe.
Ellmŷn.   High Germans.
  Yr Eglwŷs wen. Whitchurch.
Ffynnon gwen­frewi. Tre ffynnon. Holly Well.
  Ffraingc. France.
  Y Gelli aur. The Golden Grove.
Gwania. Y Waûn. Cherk.
  Y Gelli gandrŷll. The Hay.
Gwŷdd.   The Isle of Wight.
Gweruhan.   Watlingford.
Gwŷnethia. Gwŷnedd. North-wales.
Hispaen. Spaen. Spain.
Henllan. Llanelwŷ. St. Asaph.
  Hafren. Sevarn.
  Hwlffordd. Heverford-west.
  Yr heledd wen. Nantwich.
Isca.   Exeter.
  Yr Ital. Italy.
Lŷmnos.   Birdsey.
  Llan urgen. Morthop.
  Llan farthin. St. Martins.
Lloegria. Lloegr. England.
Llanddewi brefŷ, Llan ddewi. Tŷ-ddewi. St. Davids.
Lludlaw. Llwdlo. Ludlow.
Llychlŷn. Norwe. Norway.
Llydaw. Brydain fechan yn Ffrainge. Little Britain in France.
Mor-werŷdd. Môr y werddon. The Irish Sea.
Murotriges. Gwlâd yr hâf. Somerset-shire.
  Maesyfedd. Radnor.
  Môn. Anglesey.
  Ynŷs môna. The Isle of Man.
Morgania, Morganwc. Morganog. Glamorgan.
Monwŷ Mynwŷ. Monmouth.
Prydain. Brydani. Britain.
  Penarlâc. Hardin.
Pengwern. Y Mwŷthig. Shrewsbury.
Peryddon. Dyfrdwŷ. Dee River.
  Rhufen. Rome.
  Khŷd-ychen. Oxford.
Sacsoniaid. Sacson. Saxons, Englishmen.
Siluria. Deheubarth Cymru South-wales.
Troe-newŷdd. Llundain. London.
  Trêryclawdd. Knighton.
Trallwngc. Trallwm. Welshpool.
Tref Baldwŷn. Trefaldwŷn. Mongomry.
Vadum salicis. Rhŷd helig. Willowford.
Vaga. Yr Afon ŵŷ. The River Wye.
Venedosia. Gwŷnedd. North-wales.
  Y Werddon. Ireland.
  Yr wŷrgrŷg. The Mould.
Ynŷs Rhŷothŷm.   The Isle of Thanet.
Ynŷs Adar. Ynŷs Moelrhoniad. Isterist.

Y golofn gyntaf o'r henwau Argraphyddol hyn (gan eu bôd yn hynaf henwau Cymraeg) a osododwŷd mewn gwŷddorig Reol, fel y galleu darllennyddion hên ysgrifennadau yn haws eu cael pon fyddeu Achos. y Dinas­oedd a'r Trefŷdd (yn y deŷrnas hon) a godwasant eu hên hen­nwau Cymroeg (megis yn y gol­ofn [Page] gyntaf ymma) Tybir mae 'r Cymrŷ a'u hadeiladodd hwŷnt yn gyntaf: Y Llyfr a tynnais hwŷnt allan o honno, a ysgrifen­nesid yn gymraeg drwŷ wmffreu Llwŷd yn Nimbech yng wŷnedd yn y flwyddyn o oed Jesu. 1568. a chwedi hynnŷ a gyfi­euthwŷd i'r Saesnaeg drwŷ Thomas Twŷne, ac a henwŷd, The Breviary of Britain.

Yr ail golofu neu 'r ganol ydŷw 'r henwau a arferiff y Cymrŷ yn yr oes hon, ac nid all­ant mo'r bôb wrth reol wŷddo­rig, o blegŷd fôd y rhan fwŷaf o honŷnt yn ymddibynnŷ ar y rhai yn y golofn gyntaf: Ond y Rheini yn y golofn hon na' dy­dŷnt yn ymddibynnŷ ar y go­lofn gyntaf, neu sŷ'n sefŷll gy­ferbŷn a gwŷnder y gyntaf, ge­llwch eu cael hwŷnt wrth wŷdd­or y gyntaf, (megis yn esampl) os mynnech gael [Hafren] neu [Hwlffordd] yn y golofn ganol, chwiliwch am [H] yn y golofn gyntaf, ac ynghŷlch yno cewch y rheini yn y golofn ganol.

Y Dinasoedd a'r Trefydd (yn y deŷrnas hon) nad oes iddŷnt mo'r priodol henwau Cymraeg yn y golofn ganol, tybbir mae 'r Cymrŷ a'u hadeiladodd hwŷ­thau hefŷd yn gyntaf.

Yn y Drydedd golofn cewch y priodol henwau saesnaeg i'r lleill, ac nid allent yno mor bôd wrth Reol wŷddorig o her­wŷdd [Page] eu bob yn ymddibynnŷ ar y golofn gyntaf ar ail.

Os mynneu nêb wŷbod yr hên hennwau cymraeg i'r cyfrŷw ddinas, neu dref, neu fan, (os me­der ef saesnaeg) dychweled ei lygad rhŷd y drydedd golofn hŷdoni chaffo yno ei henw saes­naeg, a phan gaffo 'r henw a Ewŷllysio, gyferbŷn a hwnnw yn y golofn gyntaf ceiff yr hên henw cymraeg os bŷdd un i'r unrhŷw. Ond oni ŵŷr y dar­llennŷdd yr henw saesnaeg, chwilied yn y golofn ganol am y presennol henw cymraeg, a chyferbŷn a hwnnw yn y go­lofn gyntaf (os bŷdd un) ceiff yr hên henw.

Gellwch gael rhai henwau fwŷ nag unwaith yn y drydedd golofn, sef y rhai sŷdd iddŷnt fwŷ nag un o hên hennwau cymraeg, megis y mae London dair gwaith yn y drydedd go­lofn gyferbŷn a'i thri hên hen­wau cymraeg.

Y mannau nad oes iddŷnt mo'r priodol henwau cymraeg, neu a eilw'r cymrŷ yn ôl y sa­esnaeg nesa gallont synnio 'r geiriau, ni roddwŷd ymmonŷnt hwŷ ymma: Ac yr ydŷs yn tybbied (am gymaint ag sŷdd o honŷnt yn lloegr) mae 'r saeson a'u hadeiladodd.

[Page] The first Column of these Geographical Names (being the most Ancient British Names) is sit Alphabetically, that the Reader of old Authors may the easier find them when oc­casion requires. These Cities and Towns (of this King­dom) that have retained their Ancient British Names, (as [Page] in the first Column hereof) are supposed to be first Built by the Britains. The Book that I took them out of, was written in the British Language by Humphrey Loyd at Denbygh in North-wales Anno Dom. 1568. and since translated into English (by Tho­mus Twyne) and Entituled. The Breviary of Britain.

The second or middle Co­lumn hereof (being the Names that are now used by the Britains) could not be Al­phabetically, because most of them depends on those in the first Column: But those in this Column that depends not on the first Column, or that stands opposite to the blanks therof, you may find them by the Alphabet of the first, (as for example.) if you would find [Hafren] or [Hwlffordd] in the middle Column hereof. seek for [H] in the first Co­lumn. and thereabout you'l find those in the middle Column.

Those Cities and Towns (of this Nation) that have not proper British Names in the middle Column hereof, are al­so supposed to be first Built by the Britains.

In the third Column are the proper English Names of the others, and they could not be Alpeabetical, because they [Page] depend on the first and se­cond Column.

If any desires to know the An­cient, or present British Names to such or such City, Town, or Place, he may cast his Eye over the third Column until he finds the English Name there­of, and when he hath found the Name desired, over against it in the first Column he shall find the Ancient British Name if it hath any; however he will find the present British Name in the middle Column.

You may find some Names more than once in the third Column, that is, those that have more than one Ancient British Names, as London is there three times, opposite to its three Ancient British Names.

Those places that have not proper British Names, (or that are called by the Welsh after the English as near as they can pronounce the words) are not here; And we suppose such (that are in England) to be Built by the English.

Athrawiaeth i darllen ddysgu Saesnaeg.

GAN fôd yn rhaid (yn yr athrawiaeth sŷ'n canlŷn) amal arferu 'r trî geiriau hŷn. Bogeiliaid, Cynseiniaid, Sylaftau. Rhag ofn i'r llyfr hwn ddyfod i ddwŷlo rhŷw rai na bont yn eu deall (er bod yn eu hysbysu mewn mannau eraill yn y llyfr hwn) tybiais mae cyfleus oedd ddangos eu me­ddwl ymma.

Yn yr wŷddor Saesnaeg i mae pump o Lythyrennau a elwir (yn gymraeg) Bogeiliaid, y rhain ydynt. A E I O U.

Ag yn yr wŷddor Saesnaeg i mae Igain o Lythyrennau a elwir (yn gymraeg) cynseiniaid, y rhain ydŷnt. B C D F G J K L M N P Q R S T V W X Y Z.

Sylaftau iw cymaint o Lythyrennau ag a wnelo un sŵn mewn gair, (sef heb newid y llais) megis ag y gwelwch fod yn y gair [bod-lon-deb,] dair o sylaftau. Ag yn y gair [go-ddi-we-ddu,] bedair o sylaftau.

Byrr Athrawiaeth yn dangos (mewn ffordd eglur ag esmwyth,) y modd i gysylltu, neu i yspelio 'r Saesnaeg yn gywir.

Nid oes yn yr wŷddor Saesnaeg ond pedair o llythyrennau, (sef k q x z) heblaw 'r un llythyrennau ag sŷdd yn yr wŷddor gymraeg, a rhai o'r llythyrennau cymraeg a yspelir yn y Saesnaeg megis yn y gymraeg.

[Page] Y llythyrennau a yspelir yr un môdd yn y ddwŷ laith ydŷnt, A B D Ff H L M N O P Ph R S W.

Yr hôll lythyrennau eraill ag sŷdd yn yr wŷddor saesnaeg ydŷnt. C Ch E F G I K ll oo Q T U V X Y Z. y rhain sŷdd yn rhagori neu yn newidio eu sŵn a'u yspeliad yn y Saesnaeg oddiwrth y ffordd gymreig, megis hŷn sŷ'n canlŷn.

C.

Dwŷ ffordd yr yspelir [C] yn y Saesnaeg, pan fo e, i, neu y, yn nessa at [C] ar ei hôl, ynno yr yspelir c yn y Saesnaeg me­gis s yn y gymraeg: a phôb amser arrall yr un môdd yn y saesnaeg ag yn y gymraeg.

Ch.

Cyfrifir ch bôb amser yn ddwŷ Lythyren yn y saesnaeg, ag nid ydŷnt un omser yn synio, nag yn yspelio yn y Saesnaeg fel ag eu maent yn y gymraeg; ag nid oes dim llythyrennau yn y gymraeg a wna 'r un sŵn ag a wnelo ch yn y Saes­naeg, ond nesa sŵn at ch yn y Saesnaeg a wna ts yn y gym­raeg. I gyfarwŷddo 'r cymro (na fedro Saesnaeg) i spelio ch yn y ffordd saesnigol, rhaid iddo ef gael pêth hyfforddiad (ar dafod-lyferŷdd) gan un a fedro ddarllen saesnaeg.

DD.

Dd bôb amser yn y saesnaeg a synia, ag a yspelir fel d yn y gymraeg.

E.

Yspelir e dair ffordd yn y saesnaeg: Pan fo e rhwng rhŷw ddwŷ a'u gilidd o'r cynseiniaid yn y saesnaeg, yspelir hi yr un môdd ag yn y gymraeg. Ond pan fo e yn diweddu gair, sef yn ddiwedda llythyren mewn gair saesnaeg, mae hi naill ai yn cwbl golli ei sŵn, ai yn synnio ag yn yspelio megis î yn y [Page] gymraeg. (hynny ydiw) pan fo e yn diweddu gair Saes­naeg, ag un o'r bogeiliaid eraill, (sef a i o neu u) yn nesa ond un atti, I mae e yr amser honno yn colli ei sŵn yn gwit: ag etto rhaid iw ei bôd yno, oblegid ei bod yn ystŷn sŵn y bogail nessa atti, megis yn y geiriau hyn, bare, base, bone, care, case. Y geiriau hŷn yn saesnaeg a wna 'r un sŵn ag a wnent yn gymraeg fel hŷn, bâr, bâs, bôn, câr, câs.

A phan fo e yn diweddu gair heb fôd bogail yn nesa onid un atti, ynno yr yspelir e yn y saesnaeg, megis i yn y gymraeg neu fel hyn, be, he, we. A'r geiriau hŷn yn saesnaeg a wna 'r un sŵn ag a wnent yn y gymraeg fel hŷn, bî, hî, wî.

EE.

Lle bô ee yn y saesnaeg, i maent bôb amser yn yspelio ag yn synio fel î yn y gymraeg.

F.

Yspelir f bôb amser yn y Saesnaeg, yr un sŵn ag ff yn y gymraeg.

G.

I mae g yn synnio, ag yn spelio yn y saesnaeg yr un môdd ag yn y gymraeg, oddigerth fôd e yn nessa atti ar ei hôl.

Pan fo e yn canlŷn g, yno yr yspelir g yn y saesnaeg mewn ffordd ddieithrol iawn i'r cymru (megis yn Gentles, George, ge­neral.) ag nid oes mor môdd iw hysbysu iddŷnt ond ar dafod lyferŷdd rhŷw un a fedro ddarllen saesnaeg.

Gh.

Lle bô gh yn y saesnaeg, mae pôb un or dwŷ yn colli eu sŵn: ag etro yn ystŷn yr anadl megis ebwch, pysychiad, neu ochenaid. Megis yn bright, bought, fight.

I.

Ymbell waith yspelir i yn y saesnaeg megis yn y gymraeg, ag ymbell waith fel u yn y gymraeg, megis hŷn o esam­plau. Nothing, beginning, Learning, something: I yn y geiriau saes­naeg hŷn, a spelir yr un modd ag yn y gymraeg.

Ond yn y geiriau saesnaeg, pain, gain, grain, rain, fel u yn y gymraeg, neu pan fo a wrth ag o flaen i yn y saesnaeg, yno synia i megis u yn y gymraeg.

Pan fo i yn y saesnaeg yn ddiwedda bogail onid un mewn sylaft; yno yr vspelir i megis yi yn y gymraeg, fel yn hŷn o eiriau, file, life, wife.

A hefyd pan fo i o flaen gh yn y saesnaeg, yspelir i fel yi yn y gymraeg, megis yn y geitiau saesnaeg hŷn, bright, light, fight.

J.

Pan fô j or fâth ymma yn y saesnaeg, fel y bŷdd bôb amser o flaen un or bogeiliaid eraill, yno yspelir j mewn ffordd ddieithrol iawn i'r Cymru: A rhy anodd ei dysgu heb gynorthwŷad tafod lyferŷdd, megis a dywedais am g, ag y Tystiolaetha 'r geiriau saesnaeg hŷn: Jacob, James, Jury Justice.

K.

Llythyren saesnaeg iw K ag yspelir hi bôb amser fel ag yr yspelir c yn y gymraeg.

LL.

Yspelir ll bôb amser yn y saesnaeg, fel ag yr yspelir I yn y gymraeg.

NG.

Cyfrisir ng yn ddwŷ llythyren yn y saesnaeg bôb amser, ag etto i maent weithiau yn cario 'r un sŵn yn y Saesnaeg ag yn ŷ gŷmraeg, megis yn y geiriau Saesnaeg hŷn, Long, Spring, English, England.

Ond pan fo n yn diweddu un sylaft, ag g yn dechreu sylaft arall. Gwahenir sŵn g oddiwrth sŵn n, megis yn y geiriau hyn. Danger Engage, Engrave.

OO.

Lle bô oo yn y Saesnaeg, yspelir whŷnt fel yr yspelir ŵ yn y gymraeg.

Q.

Llythyren Saesnaeg iw q, ag yspelir hi bob amser yn y Saesnaeg fel ag ir yspelir cw yn y gymraeg.

T.

Yspelir t yr un fêth yn y saesnaeg ag yn y gymraeg, ond pran fo i yn ei chalŷn, megis yn Confection, Foundation, Rela­tion, yno yr yspelir t yn y saesnaeg megis s yn y gymraeg.

U.

Tair ffordd yr yspelir u or fâth ymma yn y saesnaeg.

Pan fo u o flaen n, ag heb un bogail arall yn y sylaft hono, megis yn y geiriau, undo, until, unwise, yno yr yspelir u yn y saesnaeg fel ag yr yspelir w yn y gymraeg.

Pan fo u or fâth ymma mewn geiriau saesnaeg, ag un or bogeiliaid eraill yn ail oddiwrthi ar ei hôl, megis yn y geiriau hŷn urinal, use, using, usurp, yno 'r yspelir u yn y saesnaeg fel ag ir yspelir iw yn y gymraeg.

[Page] A phan fo u or fâth ymma o flaen p r s neu t ag heb un or bogeiliaid yn ail ar ei hôl, megis yn, uphold, urgent, us, utter. Yno yr yspelir u yn y Saesnaeg, fel ag i'r yspelir y yn y geiriau cymraeg hŷn, Tynu, Llyfnu, dyrnu.

V.

Pan fo v or fath yma yn y Saesnaeg, yspelir hi bôb amser, fel agi'r yspelir f yn y gymraeg.

X.

Llythyren Saesnaeg iw x, ag i mae hi bôb amser yn spelio, ag yn synnio fel ag y synnia cs yn y gymraeg.

Y.

I mae y yn spelio, ag yn synnio dair ffordd yn y Saesnaeg, ag yn amla o'r tair fel ag i'r yspelir yi yn y gymraeg: megis yn y geiriau saesnaeg hŷn. Company, merrily, only, truly.

Ag mewn rhai mannau yn y Saesnaeg, yspesir y fel ag ir yspelir i yn y gymraeg, megis yn y geiriau Saesnaeg hŷn thirty, ye, yellow, yet, mae y yn synnio ynddŷnt fel a synnia, yn i y gymraeg.

Drachefen synnia y yn y geiriau Saesnaeg hyn, Hypocrites Hymns, Hyssop, fel a synnio u yn y gymraeg.

Z.

Llythyren saesnaeg iw z, ag yspelir hi yn y Saesnaeg fel ag yr yspelir s yn y gymraeg.

Wrth y bŷrr athrawiaeth hwn, gyda 'rhan arall o'r llyfr ymma, geill y nêb a fô diwŷd ddysgu llawer o saesnaeg; ond pôb swŷdd sŷdd ormod gwaith gan y diog.

Enaid y diog a ddeisyfa, ag ni cheiff ddim: ond enaid y diwyd a wneir yn fras. Diharebion 13. 4.

Am yr Orddiganau.

ORddiganau ŷw'r fforchau, neu'r Cappiau bychain a fŷdd weithiau uwchben y bogeiliaid cymraeg; megis ym­ma, â ê î ô ŵ ŷ.

Pan gyfarfyddo 'r darllennŷdd (wrth ddarllain) a gorddi­ganau uwch-ben y bogeiliaid, bŷdd rhaid iddo estŷn sŵn y bogeiliaid yn hirllaes; fel yr eglurir yn hytrach iddo drwŷ'r ychydig eiriau sŷ'n canlŷn.

Glan neu glan y dŵr. Glân neu hawddgar.

Gwen neu henw merch. Gwên neu chwerthinniad.

Ber neu goes. Bêri rostio cig.

Tin neu fettel. Tîn neu grwpper.

Cor neu ddŷn bŷr. Côr neu feudŷ.

Twr neu swp. Tŵr neu gastell.

Pan fô gorddigan neu fforch gappan uwch-ben [ŷ] yno bŷdd rhaid synnio [ŷ] megis [u] fel yr addŷsga'r ychy­dig eiriau sŷ'n canlŷn.

Bŷdd, Dŷdd, Sŷdd, Newŷdd, Beunŷdd, Celfŷdd, &c. Ond y prŷd na bô gorddigan uwch ben [y] bŷdd rhaid synnio [y] mewn ffordd arall, megis yn y geiriau hŷn sŷn canlŷn.

Byddant, Dyddiau, Beunyddiol, Celfyddgar, Cyfryng­dod, &c.

Pan fô [ŷ] yn gynta llythyren o'r sylaft ddiweddaf mewn gair; yno (heblaw amriw o fannau eraill) bŷdd rhaid syn­nio [ŷ] megis [u.]

Nid oes mewn un llyfr cymraeg mo'r orddiganau uwch-ben y bogeiliaid cŷn amled ag eu dylent fôd; oblegŷd fôd eisieu 'r fâth lythyrennau ar yr Argraphyddion; ac nad ellir mo'u cael heb gôst fawr.

I mae orddiganau yn amlach yn y llyfr hwn, nag a gwelais i hwŷnt mewn un llyfr arall erioed o'r blaen; Ac etto nid ydŷnt cŷn amled ymma ag eu dylent fôd (yn enwedig) uwch-ben [y.]

Os ŷw [ŷ] yn synnio fel [u] paham na wasanaetha [u] yn lle [ŷ] yn y mannau hynnŷ?

[Page] I mae tri o amriw achosion i dystiolaethu na wasanaetha [u] yn llê [ŷ.]

1. Er bôd [ŷ] yn synnio yn o debŷg i [u] Etto i mae [ŷ] yn synnio yn fyrach neu yn gwttoccach nag [u] mewn rhai geiriau; Ac yn cyfansoddi geirian o wŷrthwŷnebol fedd­wl: megis y gellwch ddeall wrth y geiriau sy'n canlŷn. Cŷn neu o'r b'laen. Cun i hoilti coed. Llŷn o ddŵr. Llun neu ddelw.

2. Os gellir rŷw ffordd a'u gilŷdd ddywedŷd gair yn dref­nus (neu yn gywir) heb synnio 'r [y] neu'r [yoedd] a fo ynddo fel [u] ni wasanaetha [u] yn llê [ŷ] yn y geiriau hynnŷ, megis yr yspysir yn hŷtrach drwŷ'r geiriau sy'n canlŷn. Bŷdd, Byddeu. Dŷn, Dynnion. Dŷdd, Dyddi­au. Mynŷdd, Mynyddoedd. Brŷn, Brynniau. Tŷn, Tyn­der. Mŷn, Myrnu.

3. Pan fô dau air o'r un sŵn, ac nid o'r un feddwl: yno dyleu fôd rhŷw ragoriaeth o lythyrennau i ddangos amrŷwiol feddwl y geiriau, fel y danghosir i chwi yn y geiriau sŷ'n can­lŷn.

Tŷ neu annedd i aros ynddo. Tu neu ystlŷs.

Sŷdd neu yr hŷn sŷdd yn bôd. Sudd neu suddiad, neu fy­nediad tan ddŵr.

Achosion yn dangos na wasanaitha [ff] yn lle [ph:] na [ph] chwaith yn lle [ff.]

I mae difai achos i ddangos na wasanaetha [ff] yn lle [ph:] a'r achos ŷw hwn.

Y geiriau cymraeg a bô [p] yn gynta llythyren o honŷnt; pan fyddo [a] o flaen y geiriau hynnŷ, yno synnia eu dech­reu fel [ff] megis yn y geiriau sŷ'n canlŷn.

Pannwr, a phannwr. Pethau, a phethau. Pilio, a philio, Pont, a phonr. Puro, a phuro. Pwll, a phwll. Pylu, a phylu, &c. Ac fel hŷn pâ air bynnag a bô [p] yn gyntaf lly thyren o hono mewn un stordd; ni wasanaetha gadel [p] [Page] allan, a rhoddi [ff] yn lle [p] (yn y gair hwnnw (er tebycced a synnio dechreu'r gair i [ff] wrth ei ddywedŷd ffordd arall: ond pan synnier ei ddechreu ef megis [ff] yno bŷdd rhaid rhoddi [h] wrth ac ar ôl [p] a hynnŷ a wna gywir sŵno hono heb newid y llythyren gyntaf.

Drachefen, ni wasanaetha [ph] yn lle [ff] yn y fâth eiriau nad ellir (un amser) mo'u dechreu a [p] neu yn y fath eiriau a rhain sŷ'n canlŷn. Ffagl, ffaglu, ffel, ffôl, ffe­nest, ffiaidd, ffigŷs, ffiol, fflam, ffon, ffraeth, ffummer, ffwrn, ffŷdd, &c.

Am yr Attaliadau.

I Mae chwe mâth o attaliadau mewn darllain; a hwŷnt a no­dir, ac a henwir megis isod.

Eu Nodau. Eu Henwau.
, Rhagwahan-nod.
; Hanerddryll-ymmadrodd.
: Y Ddwŷbig, neu drŷll ymmadrodd.
. Diwedd-nôd.
? Nôd ô Holedigaeth, neu ymofyniad.
! Nôd Rhyfeddod.

Y Rhagwahan-nôd ŷw'r lleiaf ôr hôll attaliadau, ac etto nid ŷw heb ei ddefnŷdd, fel yr amlygir yn y geiriau sŷ'n canlŷn: Doethineb sydd yn gweiddi oddiallan, i mae hi yn adrodd ei lleferydd yn yr heolydd. A chan hynnŷ pan ganfyddoch (wrth ddarllen) a rhagwahan-nôd, bŷdd rhaid i chwi attal eich anadl dros dippin bâch o amser; a'r lleiaf ag a alloch a wasanaetha.

; Y Mae 'r hanner-ddrŷll-ymmadrodd yn fâth ar attaliad bêth yn hwŷ na'r rhagwahan-nôd, ac yn gofŷn mwŷ o amser i gymeryd anadl; fel y gwelwch yn y siampl sŷ'n canlŷn: Gan fod cariad yn y modd helatthaf y cymmerir y gair yn ddau fath, y naill [Page] o gyfeillach, a'r llall o garedigrwydd; a chan fod y cyntaf o'r rhain rhwng cyfeillion, a'r ail rhwng caredigion; fe fydd y cyntaf yn gariad pwyllog, a'r ail yn gariad serchog: yn yr un modd y mae ein cariad tuag at ddaw yn sefyll mewn dau ran, y cyntaf yw rhoi parch, a phris, a bri ar dduw; a'r ail yw ei ddeisyf ef yn ddirfawr. Eg­wŷddor yr Athro Hamond, Dalendu 57.

: Y Mae'r ddwŷbig yn fâth ar attaliad a osodir ynghanol parabliad; ac yn gofŷn mwŷ o amser i gymerŷd anadl nag y mae'r hannerddrŷll-ymadrodd, megis yn y geiriau hŷn sŷ'n canlŷn; Gwell yw golwg y llygaid nag ymdaith yr enaid: hyn bifyd sydd wagedd a gorthrymder ysprŷd. Preg. 6. 9.

. Y Mae'r diwedd-nôd yn fâth ar Attaliad a osodir wrth ben ôl neu ddiwedd parabliad; megis yn y siamplau sŷ'n canlŷn: Gobeithia yn yr Arglwydd a'th holl galon, ac nag ymddiried i'th ddeall dy hun. Na fydd ddoeth yn dy olwg dy hun; ofna'r Arglwydd, a thynn ymmaeth oddiwrth ddrygioni. Dihareb. 3. 5. a'r 7.

Gan hynnŷ pan gyfarfyddoch (wrth ddarllen) a'r diwedd nod, (gan i fôd yn hwŷaf un o'r hôll attalion,) fe a orfŷdd i chwi ddal eich anadl tra bydde un yn cyfrif ynghylch pym­theg mewn ffordd brysur; neu hŷd oni wneloch yn an hyspys i'r gwrandawŷdd par un a wneloch ai darllen thagoch (y tro hwnnw) ai peidio. Gosodir y diwedd-nod yma hefŷd ar ôl pôb Torriad gair, fel y gellwch ddeall yn helaethach wrth y Torriadau syn canlŷn.

? Y Nod o Holedigaeth a osodir bôb amser wrth ben ôl rhŷw Holiad; megis yn y geiriau sŷ'n canlŷn: Pa beth a wnaf? I ba lê a diengaf? Ar bwy a bwriaf y bai? Pa beth a gymera'i arnaf? Ac fel hŷn a dylid rhoddi 'r Nod o Holedigaeth wrth bên ôl neu wrth ddiwedd pôb Holiad?

! Y Nod ymma o Ryfeddod, neu o Waeddolef a ddodir ar ôl y fâth eiriau, neu Barabliadan ar sŷdd aruthrol a rhyfeddol: neu wrth Waeddolef neu weiddi allan; megis yn y siampl sy'n canlŷn: o annibenol ymgeisiadau! Beth am gymmaint yw Duw! Mor rhyfeddol yw gweithredoedd yr Hollallung!

Nid ydŷw 'r ddau nod yma sef [?] a [!] ond Attalion o Hirder anhyspŷs: ac am hynnŷ fe ddyleu 'r darllennŷdd pan gyfarfyddo a hwŷnt attal ei barabl cŷn gyhŷd ag a gwelo fe yn ddâ ei hûn; neu wrth eu hamrŷw osodiad mewn parablia­dau.

Am Dorriadau Geiriau.

Torriadau mewn ysgrifen, neu lyfr Argraphedig ŷw torri geiriau yn fyrrach na chyflawn eiriau; neu gyfansoddi geiri­au a llai o lythyrennau nac a wnêl gyflawn sŵn gair: weithieu hefŷd yr ydŷs yn gosod rhŷw Arwŷddion yn llê geiriau, ac weithiau y Nodau Rhifo.

Am Dorriadau wrth ddarnau geiriau.

Y Mae llawer iawn o Dorriadau wrth ddarnau geiriau; ac am hynnŷ ni osodais i lawr yma onid y rhai a arferir yn gynnefinol iawn wrth ysgrifennu ac argraphu: Ac y mae'r golofn gyntaf sŷn canlŷn yn cynnwŷs y Torriadau, a'r ail y geiriau cyflawn.

Y Torriadau. Y Geirieu cyflawn.
Hol. Holiad.
Att. Atteb.
Capt. Captain.
Mr. Meister.
Mrs. Meistres.
Pen. Pennod.
Sef. hynnŷ ydiw.
Sr. Sir, syr, syre.
St. Saint.

Henwau llyfrau'r Bibl a fyrheir, neu a dorir y modd yma.

Eu Torria­dau. Eu Cyflawn Henwau.
Act. yr Actau, neu Actau'r Apostolion.
Am. Amos, neu Lyfr Amos.
Barn. Barnwŷr, neu Lyfr y Barnwŷr.
Bar. Baruch, neu Lyfr Baruch.
Bren. y Brenhinoedd, neu Lyfrau y Brenhinoedd.
Cân. y Caniadau, neu Gân Solomon.
Cân. LL. Cân y tri Llangc.
Chron. y Chronicl, neu Lyfrau'r Chronicl.
Colos. y Colossiaid, neu Epistol Paul at y Colossiaid.
Cor. y Corinthiaid, neu Epistolau Paul at y Corinthiaid.
Datc Datcuddiad Joan.
Dan. Daniel, neu Lyfr Daniel.
Dihar. Diharebion Solomon.
Deut. Deuteronomium, neu Bumed Llyfr Moesen.
Doeth. Doethineb, neu Lyfr doethineb Solomon.
Eccles. Ecclesiasticus, neu Llyfr Ecclesiasticus.
Ephes. yr Ephesiaid, neu Epistol Paul at yr Ephesiaid.
Esa. Esaŷ, neu Llyfr Esaŷ.
Esd. Esdras, neu Lyfrau Esdras.
Est. Esther, neu Lyfr Esther.
Exo. Exodus, neu Ail Lyfr Moesen.
Ezr. Ezra, neu Lyfr Ezra.
Ezec. Ezeciel, neu Lyfr Ezeciel.
Galar. Galarnad Jeremi.
Gal. y Galatiaid, neu Epistol Paul at y Galatiaid.
Gen. Genesis, neu Lyfr cyntaf Moesen.
Hab. Habaccuc, neu Lyfr Habaccuc.
Hag. Haggai, neu Lyfr Haggai.
Heb. yr Hebreaid, neu Epistol Paul at yr Hebreaid.
Hist. Sus. Histori Susanna.
Hist. Bel. Histori Bel a'r Ddraig.
Hos. Hosea, neu Lyfr Hosea.
Ja. Jaco, neu Epistol cyffredinol Jaco.
Jer. Jeremi, neu Lyfr y Prophwŷd Jeremi.
Jô. Jôb, neu Lyfr Jôb.
Joe. Joel, neu Lyfr Joel.
Joa. Joan, neu Efengŷl ac Epistolau Joan.
Jon. Jonah, neu Lyfr Jonah.
Jos. Josua, neu Lyfr Josua.
Jud. Judas, neu Epistol Judas.
Judi. Judith, neu Lyfr Judith.
Lev. Leviticus, neu Drydŷdd Lyfr Moesen.
Luc. Luc, neu Efengŷl sant Luc.
Mac. y Maccabeaid, neu Lyfrau'r Maccabeaid.
Mal. Malachi, neu Lyfr Malachi.
Mar. Marc, neu Efengŷl Sant Marc.
Mar. Matthew, neu Efengŷl Sant Matthew.
Mic. Micah, neu Lyfr Micah.
Nah. Nahum, neu Lyfr Nahum.
Neh. Nehemia, neu Lyfr Nehemia.
Num. Numeri, neu Bedwerŷdd Llyfr Moesen.
Obad. Obadiah, neu Lyfr Obadiah.
Pet. Petr, neu Epistolau Sant Petr.
Philem. Philemon, neu Epistol Paul at Philemon.
Philip. y Philippiaid, neu Epistol Paul at y Philippiaid.
Preg. Pregethwr, neu Lyfr Ecclesiastes.
Psal. y Psalmau, neu Lyfr y Psalmau.
Rhuf. y Rhufeiniaid, neu Epistol Paul at y Rhufeiniaid.
Ruth. Ruth, neu Lyfr Ruth.
Sam. Samuel, neu Lyfrau Samuel.
Thes. y Thessaloniaid, neu Epistol Paul at y Thessaloniaid.
Tim. Timotheus, neu Epistolau Paul at Timotheus.
Tit. Titus, neu Epistol Paul at Titus.
Tob. Tobit, neu Lyfr Tobit.
Zach. Zacharia, neu Lyfr Zacharia.
Zeph. Zephania, neu Lyfr Zephania.

Wrth ddarllen llawer o Lyfrau crefŷddol, chwi a gewch weled siamplau gwedi eu cymerŷd allan o'r yscrythŷr lân; ac yn lle llawn henwau Llyfrau'r yscrythŷr, cewch weled y Torri­adau a grybwŷllwŷd am danŷnt o'r blaen. Ac er fŷ môd i yn gwŷbod yn hyspŷs nad oes ar y rhai dyscedig mo eisieu'r fâth Hyfforddiadau: Etto gan na ddichon pôb darllennŷdd ang­hyfarwŷdd ddeall mo'r geiriau wrth ddarnau o honŷnt, mi a welais yn ddâ ddehongli'r Torriadau i'r darllennŷdd an hys­pŷs, yn y môdd y gwneuthŷm ymma.

Deliwch sulw ymmhellach fôd y diweddnod bôb amser yn canlŷn pôb Torriadau, fel y gellwch weled yn y siamplau o'r blaen.

Torriadau wrth nodau unig.

Arwŷddian y Torriadau. Y Geiriau, neu'r Parabliadau a arwŷddocceir drwŷddŷnt.
& neu &. Ac hefŷd.
&c. neu &c. Fellŷ ymmhellach.

['] Yr arwŷdd fechan yma ['] a henwir yn y groeg Apostro­phe, ac yn y gymraeg y sylafgoll; ac y mae hi yn debŷg iawn i'r rhagwahan-nod, ond i bôd yn sefŷll yn uwch yn y llain, megis y gosodir y rhagwahan-nod yn is na'r llain, fellŷ y gosodir y nod sŷlafgoll yn uwch na'r llain fel hŷn,

'Y mae 'r nôd yma yn fath ar dorriad gair; ac yr ydŷs yn gwncuthŷd mawr ddefnŷdd o honi er esmwŷthder i'r dar­llennŷdd.

Gwneir deunŷdd o'r nôd ymma yn lle [y] yn y gymra­eg, fel y gwelwch wrth y siamplau sŷ'n canlŷn.

Tynnŷ'r Iaith helaeth hon yn esmwŷth
A wneiff sylafgollion,
I ddiddig frig y fron,
Ysgafn drwŷddo ŷw'r ymmadroddion.

Yr hyn sy lawer haws na darllen fel hyn.

Tynnŷ yr Iaith helaeth hon yn esmwŷth
A wneiff sylafgollion;
I ddiddig frîg y fron
Ysgafn drwŷddo ŷw yr ymmadroddion.

Drachefen.

I'r Duw bŷw y bŷdd puro'r Iaith,
Peraidd ydoedd,
Nes dyfod sais ar drais drô
Mewn un rhîch iw 'anrheithiô.

[Page] Pad fesid yn rhoddi [y] yn lle ['] yn yr Englynnion hŷn, ni basent mewn cynghanedd, nag ychwaith yn esmwyth iw darllen; megis pa dywedid dechreu'r englyn diweddaf fel hyn, I y Duw bŷw y bŷdd puro yr Iaith, byddeu lawer trymmach nag fel ei ma'r blaen.

Fe a wneir mawr ddefnŷdd o'r nôd hwn mewn Prydyddi­aeth: gan fod yn anodd iawn rhoddi rheswm cywir mewn mesur heb wneuthur defnŷdd o hono.

Torriadau wrth Lythyrennau unig.

Y Llythyren­nau. Y Geiriau a arwŷddocceir drwŷddŷnt.
A. Atteb. Awr.
B. Boreu.
D. Dŷdd, ceiniog neu gei­niogau.
H. Holiad.
I. E. Hynnŷ ydŷw, hynnŷ ŷw.
L. Punt, neu punoedd.
M. Munud. Mis.
N. Nôs.
S. Saint, Sŵllt, Sylltau.

Amrŷw o ysgrifennyddion llyfrau, ar ôl iddŷnt ysgrifennu eu henwau (yn y dalendu cyntaf o lyfr) a ysgrifennant am raddau eu dysgeidiaeth ddwŷ neu dair o lythyrennau, yn ôl eu galwadigaeth yn Lading; fel yr yspysir i chwi isod.

Yllythyrennau am radd­au dysgeidiaeth yn Lading. Y graddau a arwy­ddir wrthŷnt yn Gymraeg.
B. A. Gwŷrŷf Celfyddŷd.
B. D. Gwŷrŷt Duwdeb.
D. D. Dysgawdr Duwdeb.
D. D. D. Dysgawdr Duwdeb a Diaccon.
LL. D. Dysgawdr Cyfraith
M. A. Athraw Celfyddŷd
M. D. Dysgawdwr Pysygwriaeth
S. T. P. Cymeriaethŷdd Sanctaidd ddadl Duwdab.

Toriadau yn sywedyddiaeth

Ynghelfyddŷd sywedyddiaeth y mae saith ar hugain o eiriau (neu henwau) a yspyssir drwŷ unigol nodau, sef y deu­ddeg Arwŷddion, y saith blanedau, y Pum Tremiadau, a'r Tri nodau. Ac fel hŷn.

Y Deuddeg Arwŷdd­ion.
Eu Nodir. Eu Henwir.
yr Hwrdd.
y Tarw.
y Gefelliaid.
y Crangc.
y Llew.
y Forwŷn.
y Fantol.
y Sarph.
y Saethŷdd.
yr Afr.
y Dyfrwr.
y Pyscod.
Y saith Blanedau.
Sadwrn.
Jou.
Mawrth.
y Sûl, neu'r Haul.
Gwener.
Mercher.
Y llun, lloer neu'r lleuad.
Y pum tremiadau.
Cydiad, neu Cyswllt.
Chwechiad.
Pedrongledd.
Trifliad.
Cyferbell.
Y Tri nodau.
Pen y Ddraig.
Cynffon y Ddraig.
Lwc-Ran.

Torriadau wrth Nodau Meddyginiaeth.

Y Nodau Meddyginiaethol yma, a arferir gan Feddygon, Apothecariaid, a Marsiandwŷr llysiau Meddyginiaeth; ac fal hŷn,

Eu Nodir. Eu Henwir.
lb Pwŷs, neu ddeuddeg ŵns.
Wns, neu wŷth ddrachm.
ʒ Drachm, neu wŷth ranfed ŵns.
Scrupul, neu drydŷdd rhan drachm.
gr. Gronŷn, neu ugeinfed rhan scrupul.
M. Manipul. neu dyrneid.
P. Pugil, neu hanner, dyrneid.
p. Part, neu ran.
No. Nifer, neu rifedi.
A. Ana, neu'r un faint o bôb ûn.
ss. ss. Semis, neu hanner rhŷw faintiolaeth.
q. s. quantum satis, y maint sŷdd ddigon.
q. v. quantum vis, y maint y fynnoch.
Recipe, Cymerwch.
S. A. Secundum artem, neu y ôl dull celfyddŷd.
Sadwrn, neu blwm.
Jau, neu ystaen, sef plwm gwŷnn.
Mawrth, neu Haiarn.
Sul, neu aur.
Gwener, neu efŷdd.
Mercher, neu arian bŷw.
Llun, neu arian.
(antimony) Antimonie, or Stibium, neu carreg arloesi.
🜺 (arsenic) Arsenicc, neu mâth ar wenwŷn.
🜘 Halen Gemni.
🝕 Dŵr dŷn neu drwngc.
🜊 Gwinegr neu surwin.
(talc). Talc.
🝞 Arian bŷw arddŷrchafedig.
🜂 Tân.
🜄 Dŵr.
🝆 Olew.
B. Bâdd neu ymolchle.
B. M. Bâdd Mair, neu ymolchle mair.
B. V. Bâdd y Mygdarth.
🝪. Alembicc.
AF. A F. Aqua Fortis, neu'r dŵr cadarn.
AR. Aqua Regia, neu'r dŵr brenhinol.
AV. Aqua Vitae, neu dŵr y bywŷd.
SV. Spiritus Vini, neu ysprŷd y gwin.
SSS. Stratum Superstratum, neu daniad ar daniad.
⊕ 🜹 Halen Armoniac.
🜍 Sulphur, neu'r Mygfaen.
🜔 Halen.
(cinnabar) 🜭 Cinnabar, neu carreg gôch.
🜕 Nitr, neu mâth ar halen.
🜿 Tartar, Lees. Gwaeddod.
(alum) (alum) Alwm.
🜖 (vitriol) (vitriol) Vitriol, neu fitriol.
🝗 Lludw.
(glass) Gwŷdr.
🝁 Calch bŷw.

Torriadau wrth nodau Rhifo.

Y Torriadau yma (wrth nodau rhifo) a arferir y rhan fynycha am y mesurau Hirion. Megis y rhennir llathen yn un ar bymtheg o rannau neu Hoelion; a rhannau hynnŷ.

A No­dir. Ac a Henwir yn Gyffredinol.
1/16 Un hoel, neu nêl.
2/16 Hanner chwarter.
3/16 Tair hoel, neu dair nêl.
1/4 Un chwarter.
5/16 Pum hoel, neu chwarter a nêl.
6/16 Chwarter a hanner.
7/16 Hanner llâthen onid hoel, neu onid nêl.
1/2 Hanner llâth, hanner y pëth y fynner.
9/16 Hanner llâth a hoel neu nêl.
10/16 Hanner el, neu hanner llâth a hanner chwarter.
11/16 Tri chwarter onid hoel neu nêl.
3/4 Tri chwarter.
13/16 Tri chwarter a hoel neu nël.
14/16 Tri chwarter a hanner chwarter.
15/16 Llathen onid hoel neu nêl.

Gellir hefŷd rannu pôb pêth ar sŷdd rannedig, a'u hyspyssu drwŷ nodau rhifo, yn y môdd sy'n canlŷn.

[Page]

1/20 yr Ugeinfed ran.
1/17 y Ddwŷfed ar bymtheg ran.
1/14 y Pedwerŷdd ran ar ddêg.
1/11 yr Un arddegfêd ran.
Neu fel hyn.
2/3 Dau o drî.
3/5 Tri o bump.
4/7 Pedwar o saith.

Chwi a ellwch hyspyssu y rhanniad a fynnoch wrth nodau rhifo, yn y môdd y dangoswŷd i chwi ymma.

Am Nodau Sulw.

O Nodau sulw i mae chwêch a arferir mewn llyfrau, a rheini a nodir, ac a henwir megis isod.

Eu nodau. Eu henwau.
§ Dosparth-nôd.
Gwhan-nôd.
y Mynegfŷs, neu'r llaw.
Rhagwalian-dro.
( ) ymsang, neu ymwafg.
[ ] Cromiachau.

§ Y mae'r rhan fwŷaf o lyfrau gwedi eu rhannu yn rhannau neu'n bennodau; ac yn fynŷch y mae'r pennodau hynnŷ gwedi eu hailrannu yn ddosparthiadau. Dosparthiad ŷw Torriad ymmaith, neu wahaniad mewn rhŷw reswm, neu rŷw ddeu­nŷdd mewn ymadrodd yn amrŷw rannau; ac wrth ddechreuad y cyfrŷw Ailranniadau; neu ddosparthiadau mewn llyfrau, yr ydŷs yn gyffredinol yn gosod y nôd yma §.

¶Y Gwhan-nôd a arferir ymbell waith yn lle bylchau, [Page] neu fŷr leiniau mewn dalendu llyfr; megis y rhennir pennod yn dorriadau, fellŷ yr ail rennir y torriadau hynnŷ yn wahan­nodau; gan fôd pennodau'r Bibl gwedi eu rhannu yn adno­dau neu wersi, a chan fôd pôb gwers yn dechreu wrth Fwlch; hynnŷ ydŷw gan i bôd yn fyrrach yn ei dechreuad na'r llei­nau ereill, a'r rhan fynycha yn diweddu yn fyrach, neu yn gwttoccach na'r lleiniau eraill; nid ellid mo'i hailrannu wrth Fylchau neu fŷr leiniau: ag am hynnŷ nodir dechreuad y gwahanod a'r nod hwn ¶ a hynnŷ yn fynŷch mewn hên Ar­graphiadau. Fel y gellwch weled yn y drydŷdd Bennod o'r Di­barebion, yr hon a rennir yn un arddeg gwhanod: sef y mae'r gynraf yn dechreu yn y wers gyntaf, ac yn diweddu yn y Bed waredd. Y mae'r Ail yn dechreu yn y bummed; y drydŷdd yn y seithfed; y bedwaredd yn yr unfed arddeg; y bummed yn y drydŷdd ar ddeg. Y chweched yn yr unfed ar hugain. Y seithfed yn y seithfed ar hugein. Yr wŷthfed yn y ddegfed ar hugein; y nawfed yn yr unfed ar ddêg ar hugein; y ddegfed yn y drydŷdd ar ddêg ar hugein; ac y mae'r un arddegfed yn dechreu yn y bedwaredd ar ddêg ar hugein wers, ac yn diweddu yn niwedd y bennod. Wrth hŷn a gel­lwch weled mai synhwŷrwers ŷw gwahanod, fel y mae cynhwŷ­fiad y bennod a grybwŷllwŷd amdani uched yn amlygu yn halaethach.

Pan ganffyddo'r darllennŷdd y gwahanod wrth ddarllen, fe a ddyleu attal i anadl cŷn gymmaint o amser ac wrth y di­weddnod, neu wrth ddiwedd cyflawnol barabliad; neu cŷd ac a byddeu un yn cyfrif pymtheg mewn ffordd bryfur; neu hŷd na wŷppo 'r gwrandawyddion, par un a wnelo ai darllen ymhe­llach y prŷd hwnnw ai peidio.

☞ Y Mynegfŷs neu'r llaw, a osodir yn arferol wrth ymŷl y ddalen mewn llyfr: ac fe fŷdd y Bŷs yn pwŷntio tua rhŷw ddesnŷdd, neu Air, neu barabliad pwŷsfawr, a godidog, neu ar a fytho yn rhŷw fodd yn llefol iawn i'r diben y gwnaeth­pwŷd y Traethawd Erddo.

“ Y Nôd yma (a elwir y rhagwahandro,) aroddir y rhan fynychaf wrth ochor dalen mewn llyfr; ac ymbell waith yng­hanol llain, neu ynghorph y ddalen: ac i mae fe yn Arwŷdd o fannau rhagorol: a pha le bynnag a gweloch y nôd yma wrth ddarllen, chwi a ddylech ddal sulw yn grâff ar y man o'r Trae­thawd [Page] ar sŷdd yn ei ganlŷn; canŷs y mae'r nôd yma yn Ar­wŷdd o rŷw fan godidog, neu o rŷw beth ar sŷdd yn haeddu craffu arno.

( ) Y mae'r ymsang neu'r ymwasg hwn, yn fâth ar nôd ar sŷdd yn cau i mewn rŷw Barabliad fechan, neu Fŷrr yma­drodd a ddodir i mewn ynghanol Parabliad arall: a phed fai 'r darllennŷdd yn gadael wrth ddarllen y Barabliad a ddod­wŷd i mewn rhwng y nôd yma, fe fŷddeu'r Barabliad arall o'i deutŷ hî yn ddianaf, ac yn gyfan, ac yn dda i fynniad er hynnŷ: megis yn y siampl sy'n canlyn; Anrhydedda dy dad a'th Fam (yr hwn ŷw'r gorchymmŷn cyntaf) fel yr estynner dy ddyddian ar y ddaiar yr hon y mae (yr Arglwydd) dy dduw yn ei rhoddi i ti.

Ped faid yr awrhon yn myned heibio ir geiriau sŷdd rhwag yr ymsang gyntaf, sef, (yr hwn ŷw'r gorchymmŷn cyntaf;) a'r Arglwŷdd, sŷdd rhwng yr ymsang arall, fe allai'r darllennŷdd ddarllen Cyflawn reswm, fel hŷn;

Anrhydedda dy dad a'th Fam, fel yr estynner dy ddyddiau ar y ddaiar, yr hon y mae dy dduw yn ei rhoddi iti.

[] Yr ydŷs y rhan fynychaf yn arferu'r cromfachau yn yr un deunŷdd a'r ymsangau, sef i gau i mewn Barabliad bychan ynghanol un a fo mwŷ, ac ar amscroedd ereill yr ydŷs yn ar­feru y cromfachau i gau i mewn rŷw lythyren, neu Arwŷdd a draethir amdanŷnt; megis ped faid yn traethu am y llythyren i, fe fyddeu yn gyfleus (o ran gwahanredoliaeth) i tharo hi rhwng dau gromfâch fel hŷn, [i] megis yn y siampl fy'n canlŷn. Yr ydŷs yn cyfri'r y llythyren [i] yn un o'r Bogtiliaid; ond pan so [i] wedi i llunio fel hŷn [i] ac yn sefŷll o flaen Bogail arall; yno fe fŷdd [i] yn gydsain, megis yn yr Henwau sy'n canlŷn. Jaco, Jesu, Jeuan, Jonawr.

Nodau Cyfeiriad.

PUmp sŷdd o nodau cyfeiriad; a'r pump hynnŷ a nodir, ac a henwir fel y gwelwch yn Canlŷn.

[Page]

Y Nodau. Yr Henwau.
* y Seren.
y Bidag.
y Bêr.
y Rheol ddwŷblŷg.
y Wahaniad.

Nid oes dim Rhagor ddeunŷdd rhwng y pedwar nodau cyn­taf (sef * † ‡ ‖) canŷs fe a wneir yr un defnŷdd o honŷnt ôll, sef hynnŷ ydiw i gyfarwŷddo 'r darllennŷdd i rŷw fan ar oror y ddalen. A chan hynnŷ pan ganffyddo ûn o honŷnt ynghorph y llyfr, edryched am yr un fâth nôd ar ymŷl y dda­len; ac efe a gaiff weled yno naill ai prawf allan o'r yscrythy­rau, ai rhŷw ddehongliad, neu Amlyggiad i'r geiriau, neu i'r Parabliad a fo yn canlŷn y nôd hwnnw ynghorph y llyfr. Ac y mae llythyrennau'r egwŷddor weithieu yn sefŷll yn lle'r no­dau yma (i gyfarwŷddo'r darllennŷdd at rŷw fan yngorar y ddalen) a hwŷnt a fyddant yn llai na'r llythyrennau eraill yn y llyfr.

̄ Y mae'r wahaniad. sêf y nôd hwn̄; yn Arwŷdd o Gŷd-glymiad, neu gyssylltiad geiriau; ac fe a i gosodir rhwng dau Air a bareblir ar unwaith, neu fel un gair; megis yn y si­amplau sŷ'n canlŷn. Rhyw-beth; Rhŷw-un; Llaw-forwŷn: Gosodir y nôd ymma hefŷd bôb amser wrth ddiwedd llain pan wahenir y gair yn ddau ddarn, eisieu bôd llê iw argraphu yn gyfan yn niwedd llain.

Am y Selnodau.

Y Papurlennau neu sîtiau pôb llyfr, a nodir (ar waelod y dalennau) a llythyrennau yr wŷddor; ar llythyrennau yn y mannau hynnŷ a elwir selnodau.

Penna deunŷdd a wneir o'r silnodau hynnŷ, ŷw dangos i rwŷmwŷr llyfrau y môdd i blygu y papurlennau fel y dylent; Ag iw gosod yn ddilynnol, neu yn ol-ynol bôb un yn eu llê mewn llyfr.

Nid oes ond tair ar hugain o lythyrennau yn arferedig am [Page] selnodou; o herwŷdd nad ŷw [w] lythyren Lading, niarferir moni am selnod;:

Prynnŵr, neu ddarllennŵr llyfrau, a eill wneuthur y deu­nŷdd hwn o'r selnodau: chwilied am y selnod a sô ar y papurlen ddiweddaf mewn llyfr; a honno a ddengus iddo pesawl pa­purlen a fyddo yn y llyfr. Oni bŷdd mwŷ na 23. O bapur­lennau mewn llyfr, y selnodau a fyddant lythyrennau unigol; Pan gaffoch y selnod a fo ar y bapurlen ddiwedda mewn llyfr, Cyfrifwch y selnodau neu lythyrennau'r wŷddor fel y caffoch whŷnt ar waelod y dalennan, gan gyfri [A] am y gyntaf, a [B] am yr ail, a [C] am y drydedd, &c. hŷd oni ddeloch at honno ar y papurlen ddiweddaf; Ar un rhifedi ag a fô o'r selnodau, a fŷdd o bapurlennau yn y llyfr.

Os bŷdd mwŷ na 23. o bapurlennau mewn llyfr, y selnodau a wneir yn ddwŷblŷg (yr hŷn a elwir yr ail wŷddor) sef, [AA] a roddir ar y 24. papurlen. [BB] ar y 25. a [CC] a noda'r 26. papurlen, &c.

Os bŷdd mwŷ na 46. o bapurlennau mewn llyfr, gwneir y selnodau yn driphŷg, (a hynnŷ a elwir y drydded wŷddyr.) sef [AAA] a noda'r 47. bapurlen. [BBB] y 48, &c.

Rhai llyfrau mawrion a gymerant lawer gwŷddorion i nodi'r hôll bapurlennau a fô ynddŷnt: wrth yr athrawiaeth a rodd­wŷd ymma, gellwch gael rhifedi'r papurlennau yn y llyfr a fyn­noch.

Deuellwch nad ydis yn nodi a selnodau mo bôb papurlen ar ei phen ei hun mewn llyfrau dwyblŷg (neu lyfrau mawr llê' ply­gir pôb papurlen ynddo yn ddwŷ ddalen) ond feswl y ddwŷ neu dair papurlen i'r un ffordd; gan roddi y papurlennau o fewn eu gilŷdd neu'r naill yn y llall.

1. mae chwe mâth neu faintiolaeth o lyfrau a argrephir yn fynŷch yn lloegr, a rheini a elwir yn gymraeg fel hŷn, Dwŷhlŷg, Pedeirplŷg. Wŷthblŷg. Deuddegblŷg. Vnarbymthegblŷg. Pedair­arugeinblŷg.

2. Dwŷblŷg, ŷw llyfr lle y plŷgir pôb papurlen ynddo yn ddwŷ ddalen; a hwnnw ŷw'r mwŷaf ei faintiolaeth o lyfrau; Ag a nodir a'r selnodau fel y mynegwŷd eusus.

4. Pedeirblŷe, ŷw llyfr a plŷgwŷd y papurlennau ynddo yn bedair dalen; a'r ddwŷ ddalen gyntaf o bôb papurlen ynddo a nodir a selnodau.

[Page] 8. Wŷthblŷg, ŷw llyfr a plygwŷd pôb papurlen ynddo yn wŷth o ddalennau; a'r pedair dalennau cynta o bôb papurlen yddo a nodir a'r selnodau.

12. Deuddegblŷg, ydŷw llyfr a plyger pôb papurlen ynddo yn ddeuddeg o ddalennau; a 5. neu 6. o'r dalennau cynta ym mhôb papurlen o hono, a nodi'r a selnodau.

16. Vnarbymthegblŷg, ŷw llyfr a plygir pôb papurlen ynddo yn unarbymtheg o ddalennau, ac os Argrephir hwnnw feswl papurlennau cyfa, nodir 7 neu 8 o'r dalennau cynta ymmhôb pa­purlen; Ond os Argrephir ef felwl hanner papurlennau, nodir pedair o'r dalennau cynta ymmhôb hanner papurlen a'r selnodau.

24. Pedairarhugeinblŷg, ŷw llyfr a plygir pôb papurlen ynddo yn bedair ar hugain o ddalennau, a hwnnw sŷ lyfr bychan bâch; ag a Argrephir y rhan fynycha feswl hanner papurlen, a chan fôd pob hanner papurlen wedi phlygu yn ddeuddeg o ddalennau; 5 neu 6 o'r dalennau cynta ymmhôb papurlen a nodir a'r selnodau.

Am y Llythyrennau Pennigol.

LLythyrennau pennigol ŷw'r fâth lythyrennau ag sŷdd yn y tair Egwŷddorion sŷ'n canlŷn.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

Pôb ymmadrodd, nou Bennod, (pa unbynnag ai Argraphe­dig ai ysgrifennedig a fyddo) a ddyleu ddechreu a llythyren fawr o ddyfnder dwŷ lain neu'chwaneg.

Pôb cryno ddealldwriaeth a ddyleu ddechreu a phennigol lythyren; neu lle' bô y diweddnod ar ddiwedd un dealldwri­aeth; [Page] y dilynawl ddealldwriaeth a ddyleu ddechreu a phen­nigol lythyren.

Pôb cyfenwad hynod o bôb pêth diwahanedig, (megis hôll briodoliaethau'r Hôll Alluog, sef henwau Angylion, a Sa­inctiau) a ddylent dderchreu a phenigol lythyren.

Henwau bedŷdd, a chyfennwau dynion a merched, henwau misoedd, mannau, gwledŷdd, gosgorddau, dinasoedd, tre­fŷdd, ynŷsoedd, afonŷdd, &c. a ddylent ôll ddechreu a phen­nigol lythyrennau; sef y llythyren gyntaf ymhôb un or fâth henwau a ddyleu fôd yn bennigol lythyren.

Henwau pôb pen-gwastrolaethau, breintiau, swŷddau, a henwau pôb celfyddŷd a chrefft, a ddŷlent ddechreu a llythy­ren bennigol.

Neilltuol henw ceffŷl, neu enifail arall o ba rŷwogaeth byn­nag, a neilltuol henw cî, a ddyleu ddechreu a llythyren bennigol.

Ac yn ddiweddaf, pob llythyren a rodder am rifyddiaeth, neu am doriadau geiriau, a ddyle fôd yn llythyren bennigol.

Er rhucled a mendro dŷn ddarllen, ac er cywired a medro gydio, a synnio ei eiriau; etto nid eill ef mo'i alwf ei hun yn gy­wir orgraphŷdd, na dywedŷd ei fôd yn berffaith ddarllennŷdd, nag yn berffaith ysgrifennŷdd, hyd oni wŷpo wîr feddwl, a deu­nŷdd yr orddiganau, yr attaliadau, y torriadau; nodau sulw, a nodau cyfeirio, a'r llythyrennau pennigol fel a traethwŷd am danŷnt ôll ymma.

Y nêb ni wŷpo iawn ddeunŷdd yr orddiganau, nid eill ef wŷbod meddwl rhai geiriau.

Y neb ni chadwo'r attaliadau fel y dyleu, a dderllŷn reswm dâ' megis anrheswm.

Y sawl na 'styrio ar yr ymsangau a'r nodau sulw eraill, ni rŷdd ef iddo ei hun mo'r iawn ddealldwriaeth o'r hŷn a ddarllenno.

Yr hwn na ddeallo mo'r torriadau, (pa un bynnag a fônt ai darnau geiriau, ai unigol nodau, ai flŷgurau rhifyddiaeth) nid ŷw yn deall ond rhan o'r hŷn a ddarllenno; ag am hynnŷ tywŷll ag anhyfrŷd ŷw ei ddarllenniad iddo.

Y nêb na wŷpo ddeunŷdd y nodau cyfeirio, a fŷdd yn ddot­tiedig yn yr hŷn a ddarllenno.

Y sawl na ystyrio iawn ddeunŷdd y llythyrennau pennigol, nid ŷw ef deilwng iw alw yn orgraphŷdd.

[Page] The proper use, and significations of the Points, Pauses or Stops; Abbreviations, Notes of Observations, and of Directi­ons; and of the Capital Letters: Being inserted here as Instructions to the Learner, but not to the Learned.

Of Pauses or Stops in Reading there are six, and are thus
Noted and Named.
, a Comma.
; a Semicolon.
: a Colon.
. a full Point or Period.
? a Note of Interrogation.
! a Note of Admiration.

A Comma is the least of Stops, and yet is useful; As for Exam­ple in the following words: Wisdom cryeth without, she uttereth her voice in the Streets. Thus you see when you meet with a Comma in your Reading, you ought to stay your Breath a little; and a little as may be is enough.

; A Semicolon is a pause somewhat longer than a Comma, or requires a longer time of breathing; As by the following examples.

As of Love in its Latitude is of two sorts, of Friendship, and of Desire; the first betwixt Friends, the second betwixt Lovers; the first a Rational, the second a Sensitive Love: So our Love of God consists of two parts; first Esteeming, Priz­ing, Valuing of God; secondly desiring of him. Dr. Hamond's Catechism fol. 57.

: A Colon is a Stop placed in the middle of a sentence; and requires a longer time of breathing than a Semicolon, as in the following words; Better is the sight of the Eyes, than the wandring of the De­sires: this is also vanity, and vexation of Spirit. Eccles. 6. 9.

. A full Point or Period is a Stop set at the end or conclusion of a [Page] sentence; as in the following examples; Trust in the Lord with all thine heart; and lean not unto thine own understanding. Be not wise in thine own eyes: fear the Lord; and depart from evil, Prov. 3. 5. and 7. And thus when you come to a Period or full Point in your reading, (it being the longest of all Stops) you ought to stay your voice as long as one may in a speedy way count about fifteen; or as long as may satisfie your Auditors whether you design to read further (at the same time) or not. This full point is also used after all Abbreviations, as you will find a larger account thereof in the following Abbreviations.

? A Note of Interrogation is always placed at the end or after a question: as at the following words. What shall I do? Whither shall I flee? Whom shall I blame? What shall I pretend? And thus the note of Interrogation is, (or ought to be) placed after every question.

! This Note of Admiration or Exclamation, is set after such words or sentences as are admirable or strange! or at a crying out! as for example; Oh endless Endeavours! O how great is God! Oh how wonderful are the works of the Almighty!

These two Notes, viz, ? and ! are Pauses or Stops, but of an un­certain length; And therefore when the Reader cometh to them, he is to stay his voice so long as his own discretion shall direct him; or ac­cording to their positions in sentences.

Of Abbreviations.

Abbreviations in Writing or Print, is the cutting of words shorter than full words, or to Compose words with fewer Letters than maketh a compleat sound: or sometimes words are signified by single Characters and sometimes by Figures.

First of Abbreviations by parts of words.

MAny are the Abbreviations by parts of words, I inserted here but those that are very commonly used in Writing and Print, and they are abbreviated as in the first Column hereof, and signifie the full words in the second.

[Page]

The Abbreviations. The Dull words.
Agt. Against.
Answ. Answ.
Capt. Captain.
Chap. Chapter.
Esq. Esquire.
Fol. Folio, or Page; or side of a Leaf in a Book.
Gent. Gentlemen.
Knt. Knight.
Ld. Lord.
Ldp. Lordship.
Lib. Liber or Book.
Mr. Master.
Mrs. Mistress.
Obj. Objection.
Pd. Paid.
Pr. By.
Prsent. Present.
Prmit. Permit.
Qu. Question, Query.
Reced. Received.
Sd. Said.
Sr. Sir.
St. Saint.
To wit. That is, that is to say.
Viz. That is, that is to say.
Wch. Which.
Wn. When.
Wt. What.
Wth With.
Yd. Yard.
Ye The.
Ym. Them.
Yn. Then.
Yt. Tour.
Yr. That.
Yu. Thou.
The Names of the Books of the Bible are abbreviated as followeth.
In Abbrevia­tions. In full Words or Names.
Act. Acts, or the Acts of the Apostles.
Am. Amos, or the Book of Amos.
Bar. Baruch, or the Book of Baruch.
Cant. Canticles, or the Song of Solomon.
Chro. Chronicles, or the Books of Chronicles.
Col. Colossians, or the Epistle of Paul to the Colossians.
Cor. Corinthians, or the Epistles of Paul to the Corinthians.
Dan. Daniel, or the Book of Daniel.
Deut. Deuteronomy. or the fifth Hook of Moses.
Eccles. Ecclesiastes, or the Preacher; also Ecclesiasticus.
Ephes. Ephesians, or the Epistle of Paul to the Ephesians.
Esd. Esdras, or the Books of Esdras.
Est. Esther, or the Book of Esther.
Exo. Exodus, or the second Hook of Moses.
Ezr. Ezra, or the Book of Ezra.
Ezek. Ezekiel, or the Book of Ezekiel.
Gal. Galatians, or the Epistle of Paul to the Galatians.
Gen. Genesis, or the first Book of Moses.
Hab. Habakkuk, or the Book of Habakkuk.
Hag. Hagghi, or the Book of Haggai.
Heb. Hebrews, or the Epistle of St. Paul to the Hebrews.
Hist. Sus. The History of Susanna.
Hist. Bel. &c. The History of Bell and the Dragon.
Hos. Hosea, or the Book of Hosea.
Ja. James, or the General Epistle of James.
Jer. Jeremiah, or the Book of the Prophet Jeremiah.
Jo. Job, or the Book of Job.
Joe. Joel, or the Book of Joel.
Joh. John, or the Gospel, or the Epistles of John.
Jon. Jonah, or the Book of Jonah.
Jos. Joshua, or the Book of the Prophet Joshua.
Isa Isaiah, or the Book of the Prophet Isaiah.
Jud. Jude, or the Epistle of Jude.
Jude. Judeth, or the Book of Judeth.
Judg. Judges, or the Book of Judges.
Ki. Kings, or the Books of Kings.
Lam. Lamentations, or the Book of Lamentations.
Lev. Leviticus, or the third Book of Moses.
Lu. Luke, or the Gospel according to Saint Luke.
Mac. Maccabees, or the Books of Maccabees.
Mal. Malachi, or the Book of Malachi.
Mar. Mark, or the Gospel according to Saint Mark.
Mat. Matthew, or the Gospel according to Saint Matthew.
Mic. Micah, or the Book of Micah.
Nah. Nahum, or the Book of Nahum.
Neh. Nehemiah, or the Book of Nehemiah.
Num. Numbers, or the fourth Book of Moses.
Ob. Obediah, or the Book of Obediah.
Pet. Peter, or the Epistles of Saint Peter.
Philem. Philemon, or the Epistle of Paul to the Philemons.
Philip. Philippians, or the Epistle of Paul to the Philippians.
Prov. Proverbs, or the Proverbs of Solomon.
Psal. Psalms, or the Book of Psalms.
Rev. Revelations, or the Revelation of St. John the Di­vine.
Ro. Rom. Romans, or the Epistle of St. Paul to the Romans.
Ru. Ruth, or the Book of Ruth.
Sam. Samuel, or the Books of Samuel.
So. Child. The Song of the Three Children.
Tees. Thessalonians, or the Epistle of St. Paul to the Thessa­lonians
Tim. Timothy, or the Epistle of St Paul to Timothy.
Tit. Titus, or the Epistle of St. Paul to Titus.
Tob. Tobit, or the Book of Tobit.
Wisd. Wisdom, or the Wisdom of Solomon.
Zec. Zechariah, or the Book of Zechariah.
Zeph. Zephaniah, or the Book of Zephaniah.

In Reading several Books of Divinity, you'l find Quo Citations of Scripture; and instead of the Names of the Books of the Bible at large. you'l find the foregoing Abbreviations; (although I know very well that Scholars want not such Instructions;) in regard that every [Page] imperfect Reader cannot apprehend all words by part of them, I thought it not amiss to explain such Abbreviations to the Learner, as hereto­fore.

All Abbreviations, (whether they be by single Letters, or by more,) are always noted with a full point after them, as you see those foregoing Abbreviations; for example.

Abbreviations by single Characters.
Characters of Ab­breviations. The words, or sentences signified by them.
& or &. And.
&c. or &c. And so forth.

' This small Character is called an Apostrophe, and noted thus' be­ing much like a Comma, but is placed higher than a Comma, viz. as a Comma is placed below the line thus, an Apostrophe is pla­ced above the line thus' This Apostrophe is an Abbreviation, and is much us'd for the Writers and the Reader's ease, and that most com­monly instead of [e] and oftentimes instead of [hi,] at other times instead of the other Vowels. As in the following examples.

A man's hand. Being much easier than to Write or Read. A man his hand.
Compos'd. Composed.
Accomplish'd. Accomplished.
John's Revelation. John his Revelation.
God's Glory. God his Glory.
Christ's Ascention. Christ his Ascention.
Oft'n. Reas'n. Often. Reason.
Beak'n. Butt'n. Beakon. Button.
Bas'n. Bason.

This Apostrophe is much used in Verses, being very hard to make true sense into Meeters without the liberty of using it.

[Page]

Abbreviations by single Letters.
The Cha­racters. The words signified by them.
A. Answer.
D. Duke, Penny or pence, Degrees.
H. Hour.
I. E. That is, that is to say.
K. King.
L. A Pound or pounds.
M. Minute, Month.
Q. Queen, question.
R. Rex or King.
S. Saint, Shilling or shillings.
V. Verse.

IN Titles of Books you will find (oftentimes) two or three Letters for Degrees of Learning, as followeth.

B. A. Batchelor of Art.
B. D. Batchelor of Divinity.
D. D. Doctor of Divinity.
LL. D. Legum Doctor, or Doctor of Law.
M. A. Master of Art.
S. T. P. Sanctae Theologiae Professor.
M. D. Medicine Doctor.

Abbreviations by Astrological Characters.

IN the Art of Astrology, there are Twenty seven words (or terms) Abbreviated by single Characters, that is, the Twelve Signs, the Seven Planets, the Five Aspects, and the three Nodes, they are thus [Page]

The Twelve Signs.
Charactered, and Named.
Aries.
Taurus.
Gemini.
Cancer.
Leo.
Virgo.
Libra.
Scorpio.
Sagitarius.
Capricorn.
Aquarius.
Pisces.
The Seven Planets.
Saturn.
Jupiter.
Mars.
Sol.
Venus.
Mercury.
Luna.
The Five Aspects.
Conjunction.
Sextile.
Quadrate.
Trine.
Opposition.
The Three Nodes.
Dragon's head.
Dragon's tail.
Part of Fortune.

Abbreviation by Medicinal Characters.

THese Medicinal Characters are used by Physicians, Chymists, Apothicaries and Drugsters; and are thus [Page]

Charactered, and Expressed.
lb a Pound, or twelve Ounces.
an Ounce, or eight Drams.
ʒ a Dram, or Drachm, or the eighth part of an Ounce.
a Scruple, or the third part of a Dram.
gr. a Grain, or the twentieth part of a Scruple.
M. a Handful.
P. a Pugil, or half a handful.
p. a Part.
No. Number.
A. Ana, or of each a like.
ss. ss. Semis, or half any quantity.
q. s. Quantum satis, or a sufficient quantity.
q. v. quantum vis, or as much as you please.
Recipe, or receive.
S. A. Secundum artem, or according to Art.
Saturn, or Lead.
Jupiter, or Tin.
Mars, or Iron.
Sol, or Gold.
Venus, or Copper.
Mercury, or Quick silver.
Luna, or Silver.
Antimonie, or Stibium, a Purging stone.
🜺 (arsenic) Arsnick, or a kind of Poyson.
🜘 Sal. Gem.
🝕 Vrine.
🜊 Vinegar.
(talc). Talck.
🝞 Sublimate Spirit.
🜂 Fire.
🜄 Water.
🝆 Oyl.
B. Balneum, or a Bath, or washing place.
B. M. Balneo Mariae, or Virgin Maries Bath.
B. V. Balneo Vaporis, or Incense Bath.
🝪. Alembick.
AF. AF. Aqua Fortis, or Violent water.
AR. Aqua Regia, or Princely water.
AV. Aqua Vitae, or water of Life.
SV. Spiritus Vini, or Spirit or Wine.
SSS. Stratum Superstratum, or lay upon lay.
⊕ 🜹 Salt Armoniack.
🜍 Sulphur, or Brimstone.
🜔 Salt.
(cinnabar) 🜭 Cinnabar, or a kind of a red Stone.
🜕 Niter, or kind of Salt.
🜿 Tartar, or Lees.
(alum) (alum) Alum.
🜖 (vitriol) (vitriol) Vitriol.
🝗 Ashes.
(glass) Glass.
🝁 Quicklime.

Abbreviations by Dashes.

THere is an Abbreviation by Dashes over the Vowels, which cuts of M or N as in the following examples.

am. an.
em. en.
im. in.
om. on.
um. un.

[Page]

Or thus in plainer Examples.
A Com̄ōwealth A Commonwealth
is in danger is in danger
where Wisdō where Wisdom
is not predom̄ināt. is not predominant.

Abbreviations by Numeration Figures.

THese Abbreviations (by Figures) are most used in long Measures, as a Yard is divided into 16 parts or Nails; the Dividual parts thereof are

Charac­tered. And commonly expressed.
1/16 a Nail.
2/16 half a Quarter.
3/16 three Nails.
1/4 a Quarter.
5/16 Five Nails.
6/16 a Quarter and a half.
7/16 half a Yard lack a Nail.
1/2 half a Yard, half any thing.
9/16 half a Yard and a Nail.
10/16 half an Ell, or half a Yard, and half a Quarter.
11/16 three Quarters lack a Nail.
3/4 three Quarters.
13/16 three Quarters and a Nail.
14/16 three Quarters and a half.
15/16 a Yard lack a Nail.

[Page] Also any thing whatsoever that is dividable, the Divisions thereof may be demonstrated by Figures; as followeth.

1/20 the Twentieth part.
1/17 the Seventeenth part.
1/14 the Fourteenth part.
1/11 the Eleventh part.
Or thus.
2/3 Two in three.
3/5 Three in five.
4/7 Four in sev'n.

Any Divisions in Numbers whatsoever, may be sig­nified by Figures, as above directed.

Of Notes of Observations.

THE Notes of Observation that are used in Books, are these,

by Characters, by Names.
§ a Section.
a Paragraph or Pilcrow.
an Index or Hand.
Turn'd Comma's.
( ) Parenthesis.
[ ] a Cratchet.

§ Most Books are divided into Parts or Chapters: And oftentimes these Chapters are again subdivided into Sections. A Section is a cut­ting [Page] parting or dividing of a matter or thing into divers parts; And at the beginning of such subdivisions or parts in Books, this Character § is commonly posited.

¶ A Paragraph or Pilcrow, is sometimes used instead of Breaks or Indents, as Printers call them: As a Chapter is divided into Sections, so are the Sections again subdivided into Paragraphs. The Chapters of the Bible being divided into Verses, and every Verse thereof beginning with Indents, (that is to say shorter than the other Lines, and ending with a Break most an end, or in shorter Lines than the rest.) could not be also divided into Paragraphs by Breaks or Indents; And therefore the beginning of the Paragraphs thereof, are noted with this Character ¶, especially in Antient Prints; As you may see the third Chapter of Proverbs divided into twelve Paragraphs, (viz.) the first beginning in the first; Verse and ending at the fourth. The second beginning at the fifth; the third at the seventh, the fourth at the eleventh; the fifth at the thirteenth; the sixth at the twenty first; the seventh at the twenty seventh; the ninth at the thirtieth; the tenth at the thirty first; the eleventh at the thirty third; and the twelfth begins at the thirty fourth Verse, and ends at the Conclusion of the Chapter.

Thus you may see that a Paragraph is a sentence, as the contents of the aforesaid Chapter further explains unto you.

Where the Reader finds a Paragraph in his reading, he ought to stay his voice there, as long as at a full Point or Period; that is, as long as one in a speedy way may count about fifteen; or until his Auditors it unsatisfied, whether he (at that time) designs to read any further or not.

☜ An Index or Hand, is commonly placed in the Margin of a Book, the Finger thereof pointing at a matter, word, or sentence of great importance, or notably to the purpose of the Treatise.

“ This Note called turn'd Commas, is placed most commonly in the Margin of a Book; and sometimes in the middle of a Line, or body of a Page: it is a Note of extraordinary passages; and wheresoever you find this Note in your reading, you are to take great notice of the annexed part of the Treatise; for this Note is a significator of a notable passage, or part worthy of great notice.

( ) A Parenthesis is a Note that incloseth a small sentence or clause, that is interposed in the middle of another sentence: If that sentence in­closed. [Page] closed within Parenthesis was omitted by the Reader, yet the other sentence surrounding it would be sound and whole, or good sence: as for example,

Honour thy Father and Mother, (being the fifth Com­mandment) that thy Days may be long in the Land which (the Lord) thy God giveth thee.

Now were, being the fifth Commandement (inclosed in the first Pa­renthesis) left out; and, the Lord, inclosed by the second Parenthesis left out also; the Reader might still read good sence; as thus,

Honour thy Father and Mother, that thy Days may be long in the Land which thy God giveth thee.

[ ] A Cratchet is used (for the most part) as a Parenthesis, (that is) to inclose one sentence within another: And at other times a Cratcixt is used for the interposing of the thing, or Character treated of; as for example;

If the Treatise was upon the Letter i, (for distinction sake) it would be proper to interpose it between a Cratchet, thus [i] exam­ple; the Letter [i] is counted a Vowel; but when [j] is thus [j] Charactered, and placed before another Vowel; then [j] becomes a Consonant, as in these names. Jacob, Josus, John, June.

Notes of Directions.

The Notes of Directions are thus
Charactered, and Named.
* Asterison or Asterick.
a Dagger.
Obelisk.
a Double Rule.
a Hyphen or Division.

The four first Notes, (viz. * † ‡ ‖.) differs nothing in their use or meaning, but art all us'd alike, (that is) to direct from the Book to [Page] the Margin: when the Reader meets with any of them, in the body of a Book; let him seek for the same in the Margin; and there he will and Scripture proof (or an explanation) to the word or sentence, following the Note in the body of the Book. Also the Letters of the Alpha­bat (in lesser Characters than the Matter) are sometimes used (as these Notes) to direct from the Book to the Margin.

— Hyphen or Division noted thus — is a Note of Connexion or join­ing together, and is used between any two words that are spoken as one word. Example, Some-times, House-keeping, Hand-maid: This Note, is also (always) used at the end of a Line, when a word is broke off, or cannot be all brought into that Line.

Of the Signatures.

THE Sheets of all Books are marked, (at the bottom of the Pages,) with the Letters of the Alphabet; which the Prin­ters, and Book-binders, call Signatures.

The chief use of those Signatures, is to direct the Book-binders to fold the sheets aright, and to place the sheets in their true succession in a Book.

There is but 23 Letters used for Signatures; [w] being no Latine Letter is left out.

The Reader, or Buyer of a Book may make this use of the Signa­tures: Seek the Signature of the last sheet in a Book, and that sheweth (by inspection,) what number of sheets are in it: if a Book exceeds not 23 sheets, the Signature goes by a single Letter; When you have sound the Signature of the last sheet in a Book, count the Letters of the Alphabet (beginning at A) until you come to that on the last sheet, reckoning, A 1. B 2. C 3. &c. and the same number as your Let­ters are, so are the sheets of the Book.

If there be more than 23 sheets in a Book, the Signatures are made of Double Characters, (which they call the second Alphabet,) viz. A A for the 24th sheet. BB for the 25th. CC for the 26th. &c.

If there be more than 46 sheets in a Book, the Signatures are made of Treble Characters, (and are called the third Alphabet) viz. AAA marketh the 47 sheet, BBB the 48th. &c.

[Page] Some great Books consist of many Alphabets; by the aforegoing di­rections you may find the number of sheets in any Book.

Observe that Folio Books, (or great Books folded into two leaves each sheet) are not noted with Signatures on every single sheet, but are marked by two or three sheets together, and so are the sheets put within each other.

There be 6 sorts or Volumns of Books, (commonly) Printed in England, viz.

1. A Twenty four, (or each sheet folded into 24 leaves,) is a ve­ry little Book, and commonly Printed by half sheets; and every half sheet being 12 leaves, 5 or 6 of the first leaves thereof, are marked with a Signature.

2. A Sixteenth, or each sheet folded into sixteen leaves; if that be Printed by whole sheets, the first 8 leaves, may properly be marked with Signatures.

3. A Duodecimo (or Twelves) is a Book where every sheet of it is folded into 12 leaves; and five or six of the first leaves in each sheet, is noted with a Signature.

4. An Octavo, is a Book folded into 8 leaves each sheet of it: The four first leaves of every sheet therein are marked with Signatures.

5. A Quarto, is a Book that the sheets of it are folded into four leaves, and the two first leaves of every sheet of it, are mark'd with a Signature.

6. A Folio, is a Book where every sheet, is folded into two leaves; and is the biggest of all Books, and marked with the Signatures as aforementioned.

Of Capital Letters.

By Capital Letters is meant these following sorts of Letters.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

[Page] A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

Every Treatise, or written Speech whatsoever, is to begin with great Letter, extending the depth of two Lines or more.

Every distinct sentence, ought to begin with a Capital Letter; or where a full point is placed at the end of a sentence; the ensuing clause or sentence, should begin with a Capital Letter.

Every peculiar Denomination, of every individual, (as all the At­ributes of God Almighty, the names of Angels, Saints, and Spirits) most begin with a Capital Letter.

The names of Men and Women, both Christian names and Sirnames; the names of Months, Days, Places, Countrys, Counties, Cities, Towns, Islands, Rivers, &c. ought to begin with Capitals: all Times or Titles of Magistrates, Dignities, Offices, Arts. The par­ticular name of any peculiar Horse, Dog, or Beast of what kind soever, ought to begin with a Capital Letter.

Lastly any Letter set for a Number, or any Letter that stands for Abbreviation ought to be a Capital.

Although one may read ever so readily; spell and pronounce ever so only; yet he cannot (claim to himself the Title of a true Orthographer, or) say that he is a compleat Reader, or Writer, until be understands the proper use, or meaning of the aforementioned Stops, Abbreviations, Notes of Observations, and of Directions, and of the Capital Letters. He that regardeth not his Stops, reads good sense as nonsense. He that regardeth not the Parenthesis, and the other Notes of Observations; gives not a clear understanding to himself of what be reads. He that understands not the Abbreviations, (whether by parts of words, or single Characters, Figures, or Dashes) understands but part of what he reads; and therefore his reading is abjcure, and unpleasant unto him. He that knoweth not the use of the Notes of Directions, is puz­led in his reading. He that observeth not the proper use of the Capital Letters, is not worthy to be called an Orthographer.

Imprimatur

Hen. Maurice.

[Page] FEL nad oes un llyfr arall yn argraphedig heb feiau, nid ŷw hwn chwaith yn ddifai mono; Er darfod i mi gymerŷd cym­maint ag'allwn o ofal i wneu­thur hwn yn berffaith, erro rhai beiau a ddiangasant ynddo; a'r beiau sŷdd ynddo nid sy meiau i fy hun ydŷnt oll: Yr ar­graphyddion (gan eu bod yn anghynefinol ar Gymraeg) a wnaethant rai beiau ynddo (ar ôl i mi ei gyryddu) drwŷ dynnu allan lythyrennau, a rhai geiriau a'u pellenau heb eu rhoddi yn eu llê drachefen fel y dylent: Llê yr ysgrifennais, ac a ceryddais yn ddifai [Athrawiaeth i ddysgu dar­llen saesnaeg] yr Argrastyddion wedi hynnŷ a'u gwnaethant [A­thrawiaeth i darllen ddysgu saesnaeg.] Yn y gôf-rest o feiau sŷn canlŷn dangosaf i'r darllennŷdd yr hôll feian ar a fedrais gael yn y llyfr hwn; ac rwis in dymuno ar yr addfwŷn ddarllennŷdd eu gwellau hwŷnt (a'i bin ysgrife­nu) fel ag i mae'r daflen ymma yn dangos iddo.

AS there is no Book what­soever printed without faults, neither is this; Altho I have taken all the care I could to perform it perfect, yet some faults have passed the Press, and those faults that are in it are not all mine, for the Printers (being unacquainted with the British Tongue,) have committed some errours herein (after my Correcting of it) by taking out Letters, and some words with their Balls, and not putting them in aright again. Where I had Writ and truly Corrected [A­thrawiaeth i ddysgu darllen saesnaeg] the Printers after­wards made it [Athrawiaeth i darllen ddysgu saesnaeg.] I have in the following Cata­logue of Errata's intimated unto the Reader all the faults I could find in this Book; and I desire that the courteous Reader will be pleased to amend them (with his pen) as this Table shall direct him.

  Yn llê. Darllennwch.
Bai yn y rhag-yma­drodd. Mŷbod. wŷbod.
Beiau yn yr achosion am drefn y llyfr, & c. Mendwŷ. Meudwŷ.
  Obediw. Abediw.
  More. Môr.
  Gawdn. Gwadn.
  Gwathan. Gwahan.
  O Rhan. O Ran.
  Nodd. Môdd.
  Nau. Neu.
  Llyf. Llyfr.
  Eirlŷr. Eirlyfr.
  No. Na.
  Tylodiod. Tylodion.
Beiau yn yr Arweiniol eiriau o'r Geirlyfr.
Faults in the Leading words of the Dictionary.
Yn nesaf ar ôl. Yn llê. Darllennwch.
Next after. Instead of. Read.
ADflas. DFwl. ADswl.
Addail. Addange. Addangc.
Aseth. Algel. Asgell.
Baedd. Boeddgig. Baedd-gîg.
Bâch. Bacheam. Bâch Cam.
Bagl. Brglog. Baglog.
Calefŷn. Caln. Calon.
Caer. Caerou. Caerau.
Ceiliog. Ciliog mwŷalch. Ceiliog mwŷalch.
Cigog. Cifran. Cigfran.
Cyfarwas. Cyrfarwŷdd. Cyfarwŷdd.
Dihirwch. Dinirŷn. Dihirŷn.
Digonol. Dignoldeb. Digonoldeb.
Diffŷdd. Dinŷg. Diffŷg.
Diwair. Diwerirdeb. Diweirdeb.
Ffrwŷno. Ffwŷth. Ffrwŷth.
Grêal. Gweddf. Greddf.
Grûg. Grûg i âr. Grûg-iâr.
Gwagsaw. Gwhadd. Gwahadd.
Gwith-ddywedŷd. Gwth-hoel. Gwrth-hoel.
lawn. lawndar. lawnder.
Llû. Lluarch. Lluarth.
Lludded. Lluddieddig. Lluddedig.
Llysenwi. Lysfab. Llysfab.
Nag ê. Mâg. Nâg.
Ni. Midr. Nidr.
Pibonwŷ. Piccel. Piccell.
Rhwng. Rhangc. Rhwngc.
Syw. Syweddŷd. Sywedŷdd.
Tŷnn. Trnnder. Tynder.
Twrf. Trytu Tyrfu.
Ufel.   Ufelŷdd.
Ufelltawd. Usudd. Ufudd.
Ys. yyswidw. Yswidw.
Beiau yn y Dilynol eiriau yn y Geirlyfr.
Errata's in the following words of the Dictionary.
Yn Canlŷn. Following. Yn llê. Instead of. Darllennwch. Read.
AChre. HYrach. HYtrach.
Achlan. Cubl. Cwbl.
Adolwg. Attowg. Attolwg.
Adwair. Hay. Hay the second Crop.
Addurno. Harthu. Harddu.
Ai. Nail. Naill.
All. Orall. Arall.
Angherdded. Afawydeb. Afrwŷdd-deb.
Anghyfarch. Ymwith. Ymaith.
Anrhaith-oddef. Erchyn. Erbŷn.
Arail. New. Neu.
Argywedd. Miwed. Niwed.
Arodrŷdd. Arawd-rhŷd, fraeth. Arawdrhŷdd, ffraeth
Athrigiad. Arhosiod. Arhosiad.
Attegu. Sinu. Fynu.
Bagl. Fogl. Fagl.
Bilain. Taoog. Tauog.
Brawdle. Eistaddle. Eisteddle.
Bru. Gwraigr. Gwraig.
Cabidwl. Cyngharddŷ. Cynghordŷ.
Cabl. Drŵg ddyweddiad Drŵy-ddywediad.
Caledu. Burden. Harden.
Cae. Gwrŷth. Gwrŷch.
Caen. Nou. Neu.
Can-rhŷg. Peilled, rhŷg. Peillied rhŷg.
Canwŷllwr. Canwŷll ŷdô. Canwŷllŷdd.
Caruaidd. Sair. Fair.
Cellach. Bwdingeu. Bwdingen.
Ceilliau. Gods. Cods.
Cethr. Llywordraeth. Llywodraeth.
Cornant. Book. Brock.
Crap. And. An.
Croew. Saeet Milk. Sweet Milk.
Curnen. Mwdwll. Mwdwl.
Cûn. Arglwdd. Arglwŷdd.
Cydwledd. Cŷd-wled. Cŷd-wledd.
Cyfladd. Cynmwŷs. Cymmwŷs.
Cyfnewidiau. Charges. Changes.
Cyfnifer. Cynaint. Cymaint.
Cyfrinachu. Thi gs. Things.
Cynnhwysiad. Cont action. Contraction.
Cyssefŷll. Cyd-sefŷl. Cydsefŷll.
Cynnysgaeddu. Owry. Dowry.
Cyrniad. Born. Horn.
Chwimp. Tolished. Polished.
Dadolychu. Hriwedig. Briwedig.
Deigrynnu. Dagru. Dagrau.
Deheuberthig. Denhau. Deheu.
Dewindeb. Dewindaeth. Dewiniaeth.
Dioer. Siccrŷdd. Siccrwŷdd.
Disgywen Mavifest. Manifest.
Dragio. Piecs. pieces.
Dychymmell. Cymmal. Cymmell.
Dychrynu. Ta. To.
Efelychu. Life. Like.
Einiwo. Burt. Hurt.
Essiag. Cyffing. Cyfing.
Ffrengig. By heiad. Bytheiad.
Ffŷrf. Crŷff. Crŷf.
Genfa. See. To set.
Ginio. Gulan. Gwlân.
Gommach. Caes. Coes.
Gorthrymer. Helbub. Helbul.
Grug i âr. I air. Ieir.
Gwaered. Gorinared. Goriwared.
Gwallawgair. Hawll. Hawl.
Gwŷll. Cysgad. Cysgod.
Gwŷnndwn. Aridig. Aredig.
Habrsiwn. Ryfolwr. Ryfelwr.
Hoŷw. Tecclus. Tacclus.
Hydwŷll. Hawd. Hawdd.
Hylosg. Hawd ei losgs. Hawdd ei losgi.
Hylwybr. Hyfford. Hyffordd.
Iaccwn. Rhyfal. Rhyfel.
Iangwr. Dangwr. Eangwr.
Iscell. Brows. Browes or Broth.
Llamhidŷdd. Downiwr. Dawnsiwr.
Llêch. Correg. Carreg.
Lleian. Gedwo. Gadwo.
Llosgach. Anwllad-rwydd Anlladrwŷdd.
Llifiad. Wadi. Wedi.
Lliwed. Popl. Pobl.
Llofrŷdd. Murdwrwr. Mwrdrwr.
Mabddŷsg. Ddysgog. Ddysgo.
Magwŷ. what, which is nourished. A Nursery.
Mam. Wâth. Mâth.
Mamwŷdd. ŵŷd. ŵŷdd.
Marchnatta. Chapman. Chapening.
Miccws. Pistil. Pistŷll.
Miwail. Ysganf. Ysgafn.
Morymmlawdd. Llonw. Llanw.
Mun. Dyrnoid. Dyrnaid.
Mwnwgl. Troad. Troed.
Mwŷdion. Mwŷddionŷn. Mwŷdionŷn.
Mwŷs neu aniwŷs Dau dewll. Dan ddeall.
Mychdeŷrn. Llywŷd. Llywŷdd.
Mygr. Hyfrŷdd, tegwiadd. Hyfrŷd, tegwaidd.
Ogawr. Addfedd. Addfed.
Orn. Dychyndod. Dychryndod.
Peryglot. Eglwfig. Eglwŷfig.
Pôr. Arglwŷid. Arglwŷdd.
Prol. Chawryddiaeth. Chwaryddiaeth.
Pwngc, pyngcio. To sign. To sound.
Pythefnos. Fornight. Fortnight.
Rhybuch. Enwŷllus. Ewŷllus.
Rhwŷ. Penandur. Penadur.
Rhysgŷr. Rhnthr. Rhuthr.
Syfrdandod. Hurni. Hurtni.
Tabar. Golch. Gochol.
Tarth. Pog. Fogg.
Teŷrn. Gorthymor. Gorthrymwr.
Trŵch. Fôs. Ffôs.
Trylwŷn. Bŷon. Bŷan.
Trymdde. Prud. Prudd.
Twred. Tyline. Tylino.
Tywŷn. Mâr. Môr.
Ymddywedŷd. Cŷd-ymddiddian. Cŷd-ymddiddan.
Ysgort. Trwrst. Trŵst.
Ysnodennog. Kŷbbanog. Rŷbbanog.
Beiau yn y llysieu-Lyfr.
Erratas in the Herbal. Following.
Yn Canlŷn. Yn llê. Instead of. Darllennwch. Read.
YR adafeddog. BOnhedig. BOnheddig.
Afans. Fapgol. Fapgoll.
Comffri. Culwm. Cwlwm.
Crafangc yr arth. Treed. Troed.
Ysgall y blaidd. Ysgall duan. Ysgall duon.
Beiau yn yr yma­drodd ar ôl y lly­siau-lyfr.
Yn llê. Darllennwch.
Omriw. Amriw.
Hennawn. Hennwau.
Darlloŷdd. Darllennŷdd.
Beiau yn yr Ar­graphyddol hen­wau: a'r yma­drodd ar eu hôl.
Cacrwisg. Caerwisg.
Pon. Pan.
Godwasant. Godwasant.
Cymroeg. Cymraeg.
Mo'r bôb. Mo'r bôd.

Beiau yn yr A­thrawiaeth i ddysgu darllen saesnaeg.
Athrawiaeth i dar­llen ddysgu saes­naeg. Athrawiaeth i ddysgu darllen saesnaeg.
Omfer. Amser.
Saesuaeg. Saesnaeg.
Pôb un o'r dwŷ. Pob un or ddwŷ.
Yn un fêth. Yr un fâth.
Ond pran fo i yn y gymraeg. Ond pan fo i yn y gymraeg.

Beiau yn yr yma­drodd am y sel­nodau.
Yn llê. Instead of. Darllennwch. Read.
Driphŷg. Driphlŷg.
Wŷddyr. Wŷddor.
Felwl. Feswl.

Beiau am y lly­thyrennau penni­gol.
Yn llê. Instead of. Darllennwch. Read.
Nou. Neu.
Mendro. Medro.

Errata's in the Abbreviations by parts of words.
Yn llê. Instead of. Darllennwch. Read.
Answ. Answer.
Yt. Yr.
Yr. Yt.
Obediah. Obadiah.
Quo Citations. Quotations.

NA welwch yn fawr fôd cymmaint o feiau yn y lly­fr hwn; (er eu bôd yn rhedeg dros gymaint o bappur) nid ydŷnt and 188 o eiriau wedi eu cam gy­ffylltu; ac nid ŷw hynnŷ mo'r un gair ymhedwar cant drwŷ'r llyfr, fel a geill y darllennŷdd yn hawdd dystiolaethu er bodlondeb iddo ei hun wrth rheol hon. Gan fôd y llyfr yn 21 a hanner o bappur­lennau, ac yn wŷthblŷg; rhaid bôd ynddo 172 o ddalennau, a rhan fwŷaf o'r dalennau hynnŷ sŷ'n cynwŷs mwŷ na 400 o eiriau ar un ddalen o'i deutu; yr hŷn (wrth gwrs) a wneiff ynghŷlch 70000 o eiriau yn yr hôll lyfr; ac os gwêl y darllennŷdd yn ddâ rannu 70000 feswl 400, efe a geiff weled nad oes uwchlaw un gair ym-hedwar cant ar fai; a rhan [Page] fwŷa o'r geiriau sŷ gwedi eu cam gyssylltu, nid oes ond un llythy­ren ar fai ynddŷnt: Etro o her­wŷdd fôd Geirlyfr yn rheol am gyssylltu geiriau yn gywir, mi a ddatcuddiais (drwŷ'r Cynnhilliad ymma o'r cam gyssylltiadau) y beiau lleia ag sŷdd yn y llyfr hwn.

[Page] THink not much at the number of these Erra­ta's (altho they run over so much paper) they are but 188 words that are mispelled in this Book, being less than one word in 400 of what the Book contains; as the Rea­der may easily prove (for his own satisfaction) by this rule; The Book being 21. sheets and a half in Octavo, must consist of 344 pages; and most of these pages containing a­bove 200 words in a page; which (by consequence) makes about 70000 words in the whole Book; and if the Reader be pleased to divide 70000 by 400, he will find them to be not above one word in 400 amiss as aforesaid: [Page] Most of those words that are mis-spelled, have but a let­ter amiss in a word; yet (because a Dictionary is in part a guide for true spelling) I have by this Collection of Errata's discovered the least faults therein.

Englynion o fawl i'r Awdwr.

DYmma waith maith, amheuthŷn, hynod,
A henwir geirlyfrŷn;
Gwaith Tomas (gywaith twŷmŷn;
A'i synwŷr doeth) Sion ŷw'r dŷn.
Dŷn ŷw hwn, dan ei henw, yn ddilŷs
A ddaliodd fawr swlw,
Ar bôb gair dianair dŵ,
Ag oedd yn ein haeg weddw,
Ymddifad, heb dâd (dedwŷdd;) na mammaeth
Mwŷ ymma ydŷw'r aflwŷdd,
Fôd gwridog yfed gwradwŷdd,
I hon, lle bŷ llon ei llwŷdd.
Mae'r Cymrŷ'n tynnu ymhôb taith barchus.
I berchi saesnig iaith;
Ar ôl y gabl barabliaith.
Wedi hŷn i wadw eu hiaith.
Gorchest enillest yn ollawl, dy glôd,
Mae gwledŷdd ith ganmawl:
Rhoi geiriau yn rhagorawl,
I bôb un ei hun ei hawl.
Yn dâd i'r Iaith faith y fi yn foddus.
Ni feiddia dy henwi,
Wâs doeth, ond di sŷost di
Addas ymgleddwr iddi.
R. C. C.

Y Mae yn ddrŵg iawn ganif fôd rhai mannau o'r llyfr hwn, ac om halmanac am y flwŷddŷn, 1688. gwedi eu hargraphu cyn ddrygced; mi a delais gymmaint im y mannau gwaetha, ag am y mannau goreu: Ac yn wîr nid arna i y mae'r bai, ond ar y digydwŷbod argraphyddi­on. Os arhoswn am lyfrau difai, hŷdoni bo'r Argraphŷddion yn ddâ eu cydwŷbod, gallwn fod lŷth heb eu cael. Os bydda fi bŷw i roddi'r Argraphyddion ar waith ymmhellach, byddaf tebŷg iawn iw rhwŷmo (i gymmerŷd eu bûdr waith am eu poen, ac) oddiwrth fy nghogio i, a thwŷllo'r wlâd.

Nid oes myn f' enioes yn fŷw
Od adwŷn nad ydŷw
Drwŷ ddiogi a meddwi meddaw,
Yn Cogio'r Bŷd, goegun baw.
Argraphŷdd,

BY Order of the Right Reverend Father in God, William Lord Bishop of St. Asaph; Some Clergy-men in his Diocess have Col­lected, and sent me about 3000 British words that are not in this Di­ctionary; but they came to my hand too late to be interposed in their pro­per places of Alphabet in this Dictionary; and therefore I chused to de­fer them to the next impression (it ever it comes to my hands) rather than to Print them here by themselves.

ANother Dictionary of English and British; on the English before the Welch is now Composed ready for the Press, and will be Printed within a small time if the sale of this will give encouragement thereunto. If not, I shall chuse to loose the trouble and charges I have been at already, rather than run the hazard of an Impression to an im­probability of Sale.

[Page] Llyfrau Cymraeg (heblaw'r geirlyfr hwn) Ar worth gan Thomas Jones, yn ei Dŷ if wrth ben yr Hwylfa hîr, ym maes y fywnog yng Haerludd, 1688.

ERthyglau Crefŷdd Eglwŷs Loegr; neu sylwedd ffŷdd y Prostesdaniaid.

LLyfr gweddi gyffredin, gwedi ei gyflawni a'r gweddian newŷddion, iw harfer ar y 30.0 lonawr, y 6.0 chwefror, a'r 29.0 Fai drwŷ orchymmŷn y Brenin. At yr hwn a chwa­negwŷd y Psalmau darllen, a'r Psalmau Canu, i gîd yn lly­thrennau Têg, etto o sylwedd bychan a phrîs Ifel, A chwedi eu Cyryddu o lawer o feiau a ddiengaseu yn y rhai a Argraphe­sid o'r blaen.

Y Llyfr gweddi gyffredin, yn fawr ei sylwedd, ac yn lly­thrennau mawr iawn, yn gymwŷs iw ddarllen mewn Eglwŷsŷdd, ac mewn Teuluoedd lle bo'r darllennŷdd yn oe­drannus, neu yn dywŷll ei olwg.

Y Llyfr plygain, yn Cynwŷs boreuol, a phrŷdnawnol we­ddiau, a Chatechism yr Eglwŷs, a dioichgarwch o flaen ac ar ôl bwŷd. At yr hwn a chwanegwŷd Athrawiaethi ddys­gu darllain: a Chywir hanes ffeiriau Cymru.

Yr Amriw Lyfrau a henwŷd ymma, a fyddant ar werth fely Canlŷn.

ER dywedyd o honof eusus fy mod i yn gwerthu'r llyfrau hyn, I rwyf yn yspysu i farchnadwyr y wlad adel o honofi heibio ddelio i'r wlad fy hnn, Ac rwif yn eu Cynghori hwynt nad ysgrifennant atta if am ddim o honynt. Pwybynag o fuchnadwyr y wlad a ewyllysio gael o'm lly­frau, os gwelant yn dda ysgrifennu am danynt at eu Cydnabyddiaeth yng­haerludd sy'n gwerthu iddynt bethau eraill, a rhoddi iddynt Athrawiaeth yn saesnaeg i yrru am danynt i'm Ty i, (fel hyn; by the end of long Ally in Moorfields.) yr hwn sydd o fewn llai na chwarter milltir i ganol y ddinas: mi a'u gwertha Cyn rhatted i wyr llundain, fel y gallo'r wlad eu Cael bob amsar am bris gweddaidd Iawn. O tybiff gwyr Llundain yn fawr yrru Cym­helled a'm Ty, gallant eu Cael yn y ddinas, gan Mr. Marsh tan lun y llew Coch yn Cateaten street: Ac yn ffeirau Caerlleon, a chaerodar, byddant ar werth gan rai o siopwyr Llundain, yn enwedig gan Mr. John Marsh.

DIWEDD.

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.