PROPOSITIO I.

Aqua marina facile, tuto commode & quantitate sufficiente, in usus navigantium communes dulcorari potest.

PROPOSITIO II.

Ea aqua sic dulcorata, sive ad extinguen­dam sitim, sive ad cibos coquendos diluendos­ve adhibeatur non minùs salubris est quam alia quaevis qua nunc utuntur Nautae.

PROPOSITIO III.

Oritura denique ex hujus aquae usu commo­da impensas omnes molestiamque (si qua in ea dulcoranda occurreret) longè multisque modis superabunt.

Propositionis primae fides, esto penes il­lustres viros quibus REgium Diploma con­cessum est, qui bene norunt id sua maxime in­teresse, sive existimationem suam, sive emo­lumentum pensi faciant, eam rem compertis­simam habere, quam Majestati vestrae totique Terrarum orbi promittunt. Instrumento scilicet, cujus Diameter tres & triginta un­cias non superat, sub navis cujuscunque foris vel in ipsa Navis culina posito sine quavis fumi molestia, atque incendii periculo nullo, viginti quatuor horarum spatio, Nonaginia circiter aquae marinae congios dulco­rari posse. Quot satis superque essent centum & viginti hominibus, si sex librae aquae singu­lis quotidie in potum praeberentur: & tamen quatuor librae, imò verò tres penuria premen­te aequa sufficiensque mensura putatur.

Promittunt porrò facili rem totam negotio & levi cura peragi posse. Et licet diver sa sit in diversis plagis sal sedo maris; eanden▪ fore ubi­que operationem. Neque discriminis quidquam interesse inter aquam quae primum, & illam quae postremum sale suo exoneratur. Et quidquid de­mum illud'est quod in machinam post aquam immittendum erit, eodem modo quo sal aut [Page 5] farina in ollam a Coquis, injicitur; adeo ut idem nauta qui potui conficiendo praeficitur, alijs etiam inter navigandum mùnijs sufficiat.

Quod ad secundam Propositionem attinet: Authorem habemus virum celeberrimum Dm. Robertum Boyleum Aquam hoc artificio dulcoratam aeque salubrem esse & propotu ordi­nario idoneam, ac aliam quamvis Londini in usu. Et ab ingenioso quodam Collegij Medicorum Londinensium Socio, satis ad rem apposita Comparatio facta est, hanc inter aquam atque alias quae ibidem optimae judicantur.

Quotquot insuper è Collegio rogati fuêre, re priùs examinatâ, scripto, nominibus suis subsignato, testati sunt; se hanc aquam existi­mare saluberrimam.

Nihilominus fretus Majestatis vestrae gra­tiâ, hanc rem experimentis aliquot palam prolatis probandam suspiciam. Quam pro­vinciam vel eo nomine libentius assump­sero, quòd nec emolumenti ex hoc negotio orituri particeps futurus sim, nec adinventi gloriam mihi arrogem.

Aquae optimae Indicia, quae vel a Medicis; vel ab experientia docemur, haec sunt, nempe Perspicuitas, Tenuitas, Dulcedo, Mollities; Le­vitas, Durabilitas, Puritasque seu Simplicitas: quae si huic aquae praecipuè adsint; nemo ut opinor sanioris judicii, ejusdem salubritatem posthaec suspectam habehit.

Perspicuitas ejus in silicino sive crystallino [Page 6] vitro satis dilucidè apparet; reputanti tamèn mihi varios esse caloris frigorisque gradus quos cùm sensus nequeant distinguere huma­ni ex solo Thermometro dignoscimus, in ani­mum venit, etiam dari aliquos, perspicuitatìs gradus, quos oculi nisi aliquâ arte adjuti, percipere non valeant: quod sequenti expe­rimento patebit.

Si quis aliquot vini gallici rubri guttas af­fuderit Aquae Marinae dulcoratae (illi dico quam Dulcoratores nostri conficiunt & in quâ ego hoc experimentum & sequentia fe­ci) eidem pallidum quendam ruborem Hya­cinthinum eumque clarissimum conciliàbunt. Si totidem guttae ejusdem vini, in eandem aquae fluvialis quantitatem, licet in cister­ná per subsidentiam clarificatae infundantur; aqua mox turbida & velut atramenti guttula tincta apparebit: Prodente scilicet, vino par­tes opacas, quae prius latebant oculique aciem effugiebant.

Idem experimentum, Marinae dulcorotae Tenuitatem demonstrat; nec minùs eam pre­parandi modus, non sine ignis adminiculo: nam & ipse Hippocrates, & usus etiam quo­tidianus, Coctionem inter alios methodos aquam attinuandi comprobavit; hoc est, ad separandas particulas crassiores in eadem innatantes, quaeque ex solá aquae coctione sub­sidere solent. Quin & magna pluvialis aquae portio (quá tenior rariorque nulla est) è Ma­rinâ [Page 7] per calorem Solis evaporata distillat.

De ejus Dulcedine ex ejusdem tum odore, tum sapore pronuntiare licet: Optima enim aqua, quemadmodum & haec de quâ sermo instituitur, Odorem nullum reddit. Saporis quoque est quasi expers. Non inficias eo, modicum Alcalini salis, pro quorundam Hy­dropotarum palato, dulcedinem quandam, sive saporis gratiam aquae (uti sal pulmento) conciliare. Et proinde, ab his aqua è puteo exantlata reliquis praefertur. Veruntamen ea aqua, tum a plerisque Hydropotis, tum ab omnibus alijs, pro optima habetur, quae velut insipida est, & nullum Saporem exhi­bet praeter quandam mollitiem, qualis haec est, de quâ nunc agitur.

Neque hanc Mollitiem gustui tantùm, sed etiam Tactui exhibet. De hâc qualitate Tin­ctores atque Lotrices (quorum in extremis digitis ingenium est) aquae sapone commixto accuratissimè solent discernere. Si dispar qui­dem caloris gradus sit, aut dispar saponis pro­portio aquae commixta, dispar eventus seque­tur. Quapropter, ut satis exacte fiat experi­mentum; in semi-libra aquae è puteo exantla­tae & sufficientur calefactae, si dimidia Sapo­nis drachma dissolvatur; aqua difficillime in spumam excitabitur; sed turbida & coagula­mentis inequalis conspicietur; & spuma, ubi concidit, sive in superficiem aquae, sive quam aliam rem, materiem quandam menti­tur [Page 8] adiposam, & tactu interim percipitur du­riuscula. In aquâ verò fluviali ad eundem gradum calefactâ atque eadem. Saponis pro­portione commixta, Spumo longè sublimior, ac breviori tempore exurgit; eidemque sub­jecta aqua clara & aquabilis videtur.

Aqua Marina Dulcorata, si pari examini subdatur, Tamisinae vel etiam novi Rivi aquae (vulgò dicti The New-River Water) par bonitate, imò verò potior invenitur. Nam & Sapone in ea dissoluto clarior apparet, & in spumam aequè laudabilem, breviori tempore, & minore Saponis proportione commixta, extu­mescit. Adeò ut Lotrix, cui experimenta haec facienda, & illas aquas inter se comparandas mandaveram, cujus quaeque aqua generis esset, penitus ignara, affirmarit eam, quae erat Marina Dulcorata, plus effecturam cum unicâ duntaxat Saponis librà & quadrante.

Est & illud hic loci notatu dignum, quod optimae aquae spumam ritè tumescentem da­bunt etiam frigidae: qualem & frigida Mari­na dulcorata praestabit.

Eadem aeque Levis est ac alia quaevis com­munis aqua. Quod ope Hydrometri quale Itali ad probandam Levitatem atque inde salubritatem aquarum usurpant, manifestum fit. Istiusmodi Hydrometri collum aliquot graduum notis aequaliter distantibus signavi deinde illud sequentibus septem aquis seor­sim [Page 9] immersi, in quibus pro cujusque gravita­te aut levitate plus minúsve submergeba­tur.

In aquâ ex antliâ in vico vulgò vocato Chancery-Lane, quae ponderosa est, vix ad primùm seu infimum gradum subsidit.

In aquâ ex antlia in Ptochotrophio Christi, exacte ad infimum.

In aquâ canalitià, è vico vulgo vocato Cheapside, ad secundum aut prope.

In aqua Tamisinâ, aqua novi Rivi, & in Fontanâ distillatâ, & in Marinâ dulcoratâ ad tertium fere gradum. Unde constat, eam aquam prioribus tribus leviorem esse, poste­rioribus Levitate saltem aequalem.

Neque verò ullum genus est aquae, quod diutius manet incorruptum. Siquidem omnis aquae corruptio ex quatuor hisce modis, auteorum aliquo se prodit; nempe aut Sapo­ris, odorisve vitio, aut quia turbatur, aut ex superficie pelliculâ bullisve obsitâ, aut ex materià aliquâ in fundum praecipitata. Nihil autem hujusmodi huic aquae contigit; etiamsi tum in umbrâ tum radiis Solis ex­posita, per quatuor menses apud me steterit; apud alios verò, supra novem permanserit. Neque ulla subit dubitandi causa, quin mul­tis annis in eodem salubritatis statu sit dura­tura.

Aquae optimae ultimò commemorata vir­tus [Page 10] erat ejusdem Puritas, hoc est, Simplicitas sive partium Homogeneitas.

Illud ut cumque non negaverim, in omni aqua Nitrum aliquod aëreum latere. Sed quale a Nitro vulgo sic dicto naturâ longè discrepat & quod nulla arte (saltem mihi hactenus nota) ita ab aqua est separabile ut se videndum praebeat. Ab hoc Nitro, ego reor Aquam, refrigerantem suam qualita­tem praecipue mutuare: & quando aqua con­gelatur non id fieri quod tunc temporis dun­taxat istum Nitrum aërum inbiberit; sed quod tanquam ad Plethoram Saturatus aër, uberiorem ejusdem quantitatem, tum in a­quam detrudat. Sicut enim aqua ad Sapo­ris gratiam Saccarata, licet non sufficienter ad generandos chrystallos, tamen saccarata est; ita omnis aqua, ea proportione Nitri istius aërij imbuitur quae ad vim frigorificam, sufficiat etiamsi non ad congelationem.

Istiusmodi Nitro aëreo Omni aquae con­cesso, illam quae, quoad caetera omnia, sim­plicissima est, Medici semper optimo jure ex­istimarunt saluberrimam. Quemadmodum enim Aer, cum medium sit, cujus ope de co­loribus judicamus, penitus diaphanus & ab omni colore immunis esse debet: similiter & aquam, quae alimentorum est vehiculum, simplicissimam & ab omni qualitate, praeter eidem essentiales, liberam esse oportet. Et [Page 11] siquando eam alia quavis qualitate im­pregnatam cupimus; non propter alimoni­am, sed ad medicinam habita ratione id vo­lumus.

Jam vero Puritas ista, sive partium Homo­geneitas, si cui demum aquae certè Marinae dulcoratae tribuenda est; quod aliquot expe­rimentis conabor demonstrare. Eademque opera causas aperiam, unde aliae oriuntur ejus virtutes. Scilicet, Mollities, Levitas, atque Durabilitas.

Primò itaque, hujus aquae Mollities, ex ejusdem Puritate provenit; id est, ex ejus a quocunque Salis corrosivi genere, sive Alca­lini, sive Marini, sive Acidi immunitate.

Ad hanc rem probandam Aquae duriores ex puteo exantlatae & fontanae aliquot atque Fluvialis in Vasis vitreis, at optimè vitriatis seorsim evaporentur. Puteales non Modicam Salis residui quantitatem ostendunt. Congius aquae ex antliâ in Vico cancellariâ (quâ nulla in hâc urbe salsior invenitur) prope tres drachmas exhibebit; non quidem Aluminosi salis, prout vulgò habetur, sed Alcalini & Lix- ivialis, aut istiusmodi, tum sapore, tum aliis qualitatibus apprimè aemuli. Fontanae plus minúsve hujus Salis, licet exigua quantitate, continent. Aquae Fluviorum eo pene ca­rent. Quorum trium Aquae generum, Pri­mum quidem durissimum, ultimum omnium [Page 12] quae in usu communi sunt, mollissimum est. Et tamen cedit mollitie aquae marinae dulcora­tae: prout supra citato experimento satis constabat.

Neque verò quidquam salis Marini in aquâ marinâ dulcoratâ remanet. Nam hujus aquae, vel etiam Fluvialis remilibrae, Drachma Sa­ponis dimidia permista, spumam, ut ante villimus, laudabilem generat. At si in isti­usmodi aquam immittantur duodecim aut tredecim granula Salis communis, sapone postea in illa dissoluto, coagulatur aqua, & quae excitatur spuma, brevi subsidet, & tan­quam exungia innatat, uti solet in aquâ pu­teali.

Porrò nihil Acidi in eâ latere credendum. Nam si quis Olei Vitrioli septem vel octo guttas aquae fluvialis semilibrae affuderit, nul­la spuma orietur, etiamsi quantitas Saponis aucta fuerit.

Quod si quis suspicetur tamen spiritus Sa­lis aliquantulum, unà cum aquâ, vi ignis eli­ci: ea sic refellitur objectio. Si Spiritus Salis guttas septem aut octo Aquae Fluvialis semilibrae immiscuerit, videbit spumae gene­rationem impediri: imò vero, guttis dua­bus vel tribus instillatis, idem prorsus ef­fectus sequitur.

Undè manifestè patet, Aquam Marinam ex eorum arte quibus Regium Diploma conces­sum, [Page 13] dulcoratam, ideo esse omnium mollissi­mam, quia est omnium maxime pura; hoc est ab omni Salis genere penitus immunis: si modo exceperimus Nitrum illud aëreum, om­ni aquae connaturale & a quo vim refrigeran­di praecipuam obtinet.

Si quis adhuc pertinacius contenderit, unicum salis granum aut unicam Spiritûs sa­lis guttulam vel etiam guttulae particulam latere in hâc aquâ marinâ dulcoratâ: nihil egerit; cùm, si id concedatur, appareat, in Aquâ Tamisinâ non minorem, imò vero ma­jorem salis quantitatem contineri: quando­quidem haec aqua, vel ipsi Tamisinae mollitie praecellat.

Puritas aquae marinae dulcoratae etiam ex ejusdem Levitate probatur. Quippe auge­tur Aquae gravitas a cujuslibet salis aut mate­riae Terrestris tantilla quantitate in eadem perfectè dissolutâ. Exempli gratiâ, si semi­drachma salis communis, in aquae Fluvialis librâ dissoluta fuerit; Hydrometrum in eâ­dem haud dimissiùs, quam in aquâ è puteo ex­antlata subsidet: quia nempe ejusmodi aquae libra, Salis aut Terrae (sive creataceae, sive al­terius generis) semidrachmam fere conti­net, plus quam in Aquâ Fluviali reperitur. Nam licet aequè pellucida sit, ac quaevis stilla­titia; si evaporetur, materiae terrestris por­tionem quandam cum sale praecipitatam sem­per relinquit.

[Page 14]Similiter, Olei vitrioli seu Spiritus Salis semidrachmam si quis librae aquae Fluvialis effuderit, Hydrometrum ad eundem gradum subsidebit, ad quem injectà pari salis quanti­tate mergeretur.

Cum itaque Gravitas aquae Levitasque a solutione partium Salsarum, Acidarum, Ter­restiúmve magis minúsve copiosà pendeat; cúmque aqua marina dulcorata levitate su­peret Fluvialem, & communem stillatitiam ex aequet, ut antea probavimus: Exinde claris­simè patet, illam aeque puram esse; hoc est, ab omni materia Salsâ Acidâ, Terrestrivt liberam.

Ex hoc, simul & ex eo, quod omnis Saporic odorisque sit expers Aqua Marina dul­corata, assignari potest evidens causa, cur sit ab omni corruptione tuta; cùm Corruptio semper ex fermentatione proveniat. Ast ubì nullum est Sulphur, aut aliud fermentativum principium, nulla possit esse Fermentatio ita ut, cum Simplicitas hujus aquae sit durationis ejus causa; sic ejus Durabilitas, unà cum modo recitatis ejus virtutibus, Sim­plicitatem ejusdem arguit. Quod sequenti­bus experimentis clarius adhuc ostendam.

Si quis in aquae durioris è puteo exant­latae semi-librâ Syrupi Violacei semi-unciam dissolvat; Syrupus, aquae vi colorem obscure viridem brevi induit. Quod novi Pharma­copolis [Page 15] quibusdam, non minus admirationi fuisse, quam detrimento: non advertentibus scilicet id contigisse quoniam licet non in Vi­olis rite purgandis tamen in eligendâ aquâ, cura defuisset.

Syrupus Violarum, aquae Fluviali guttis aliquot Olei Vitrioli, aut spiritus Salis aci­dulatae, commistus; confestim coerulei coloris loco purpureum acquirit.

Idem Syrupus in aquâ fluviali solutus, nul­lo spiritu acido adjecto, nec inficitur colore viridi nec purpureo, sed coeruleum, sibi pro­prium conservat. Eundemque prorsus coe­ruleum, in Aquâ Marinâ dulcoratâ solutus retinet.

Hoc facto, mox experimentum censui va­riandum cum Vino Gallico Rubro quod pari­ter, ac Syrupum diversis aquae speciebus libe­raliùs immiscui: sed nulla omnino coloris mutatio inde sequebatur.

Rebar itaque colorem hujus Vini Saturi­mum longe majorem aquae proportionem ut vinceretur exigere. Ideoque tribus aquae è puteo exantlatae, cochliaribus in vitrum Scilicinum conjectis, guttas hujus vini sep­tem aut octo instillavi, quibus levi agitati­one confusis, colorem Rubrum non quidem in alium immutatum, sed omnino extin­ctum animadverti aquam etiam claritudi­nem [Page 16] suam, quam mera habuit, prorsus recu­perasse; alcalinis nimirum hujusce aquae par­ticulis, vini acidulas ejusque unà colorem de­struentibus.

Eodem vino, Aquae è fonte nostro idiomate Lambs-Conduit vocato, & in vitro materiâ mole & figurâ consimili, pari proportione af­fuso; color, pauca post momenta, fere at non omnino evanuit.

Eodem modo, eademque proportione a­quae Fluviali immistum, Tincturam ei leviter rubentem & durabilem impertiit; sed & tur­bidam, ut in re aliâ probandâ suprâ notavi­mus.

Pariter affusum Aquae Fluviali distillata, tandem colore Hyacinthino pallidè quidem rubente, durabili tamen & clarissimè radiente tingit.

Eodemque stabili & pulcherrimo rubore, Aquam Marinam dulcoratam imbuit.

His Experimentis reliquisque supra enar­ratis liquidò constat, Marinam dulcoratam Aquae Fontanae durabilitatem atque claritu­dinem, Fluvialis Pluvialisque levitatem ac mollitiem, communis autem Stillatitiae dulcedi­nem & simplicitatem obtinere: &, ut verbo dicam, omnes omnium saluberrimarum aqua­rum virtutes, absque ullo aliarum vitio. Unde satis superque persuasum omnibus debet esse, tuto licere usum hujus aquae experiri, imò ad [Page 17] omnes usus adhibere potius, quàm aliam quamvis quae in Navigantium commeatus suppeditatur.

Quoniam tamen plerique hominum viâ publicâ ire malunt quamvis salebro­sâ, quam novà & ignotâ licet aequabiliore­donec praeeuntes alios viderint: ut ijs omnem amoveam scrupulum, duces itineris dabo, Vi­ros Nobiles non nullos, aliosque quam pluresin hac Urbe, quibus licet aquae potus insolitus omnino esset, hanc tamen, absque omni salutis detrimento; saepius & liberalius biberunt: qui­bus etiam quidam Hydropotae sunt adnume­randi (Judices certe in hâc re competentes censendi) qui post usum hujus aquae pro­nuntiabant, & jucundam eam & salubrem es­se, & non minùs quàm aliam quamvis, ad Sitim restinguendam, idoneam.

Parabilitate hujus aquae, & Salubritate con­cessis, Emolumenta quae ex ejusdem communi inter navigandum usu sequentur, sive Lu­crum spectemus, sive salutem, statim in con­spectum veniunt.

Quod ad Lucrum attinet; supponamus faciendum esse Iter Suratam usque. Ad hoc Iter, pro singulis hominibus Aquae semidoli­um (seu vas sex & viginti supra centum con­gios continens) in potum solummodo assig­natur: quippe commeatus non pro viarum longetudine tantùm, sed & malaciarum & ventorum variabilium ratione habitâ appa­rantur [Page 18] eâ copià, ut post secundam seu expe­ditiorem Navigationem aliquot aquae dolia plerumque supersint.

In Navi itaque centum homines feren­tem, totidem aquae semidolia requiruntur. At consueto aquae penu omisso, parentur tan­tum Instrumentum ad Marinam pro re natâ dulcorandam; & Carbones fossiles aut alia quaevis materia ad ignem sub Instrumento nu­triendum. Sitque quantitas Carbonum ad se­midolium aquae marinae dulcorandae, paulo supra modium, seu mensuram octo congio­rum; aut ad centum aquae semidolia, decem supra centum modii carbonum tribu­antur; majore enim quantitate non est opus. Itaque cum semidolium contineat quinde­cim Modios; quinque supra centum modij septem tantum semidoliorum locum occupa­bunt. Et proinde, decima quarta pars ejus­dem spatii in Nave, quod hactenus aquae re­ponendae cedebat, carbonibus erit satis; & caeterae tredecim ad condendas merces redi­mentur: simodo pauca demus vasa, quae aquam simulac ab Instrumento fuerit dulcora­ta recipiant. Et si calculus instituatur de quoquam alio ignis fomite in navibus usitato, juxta erit. His addi poterit, quòd impensae Naviculariis faciendae, pro tot doliis aut vasis quot, ut se res nunc habent, necessaria sunt, coemendis, hoc pacto minuen­tur; quorum quodlibet, ferreis ut assolet [Page 19] circulis munitum, Solidis viginti Anglicis sive Librà sterlingorum constat.

His & alia adnumerari possunt commoda quae tam ad augenda Lucra, quam ad damna in portubus & in itinere praevertenda spe­ctant. Sed eorum omnium, honorabilis vir D. Robertus Fitzgerald in suo libello nuper edito satis appositè mentionem fecit.

Postremo in loco, de altero hujus aquae, & maximè quidem aestimando benefi­cio, in conservandá nautarum valetudine quae­dam dicenda sunt.

Dubio procul, Aqua Tamisina in vasis non ita diu conclusa, satis potui utilis est. Et plerumque, licet non semper, ca est Nauta­rum cura, ut eligant tempus maximè ad aqua­tionem opportunum (quod est medii Re­fluxûs) atque etiam Locum, adeò ut in ma­joribus aestubus, ultra pontem Londinensem, non nunquam Chelseiam usque, ad aquandum ascendant. Concedamus porrò, hanc Tami­sinam licet in longiore navigatione fermente­tur etiam usque ad faetorem, sponte suâ se purgare, & ad pristinum statum redire, ne­que in omnibus dolijs simul & semel compu­trescere.

Nihilominus, quisnam est adeò mentis in­ops, ut aquam a vitiis non undiquaque tu­tam malit bibere, quàm puram putam e fonte si illi suppeteret, vel aeque laudabilem, imò multò meliorem, modò id verum sit quod [Page 20] quidam narrant, aquas Fontanas quamplures, in longioribus Navigationibus non nihil fer­mentari.

Nihil certè magis volupe esse potest Na­varcho, quam copia optimae aquae, sive ad vinum diluendum, sive ad alios usus, semper in promptu. Et quoties nautae ad Oenoxycrati Cyathum conficiendum symbola conferunt, Legis instar habent, ut aqua pura non mino­ris aestimetur, quàm spiritus ille ardens quem vulgò vocant Brandy.

Ab aquâ Tamisinâ, quamdiu in summo fer­mentationis gradu commovetur; vel ipsi nautae forsitan abstinebunt: Licet cùm non­dum penitus deferbuit (ut par est credere) satis eorum palato sapiat. Cùm enim cras­so in aere humidoque degant, linguamque ex salitis cibis perpetuò quasi combustam habe­ant; minimè putandum est, eos gustu olfa­ctuve exquisito frui. Quamvis itaque aqua undiquaque dulcis haud exigatur ad gratifi­candum nautarum senfibus; liquorem tamen a fermentationis motu non prorsus liberum, rarò eos, vel perpaucos dies, sine noxâ potas­se judico: Saepe verò ardentibus febribus quas Calenturas vocant, & aliis inde enatis, aut saltem auctis, periclitatos fuisse nullus dubito: praecipuè in vicinio Aequatoris, ubi Nautae in febres magis sunt proclives, & aqua in fer­mentationem maximam excitatur. Ad quam quidem promovendam, aqua Tamisina quantumvis simplex videatur, fomitem haud [Page 21] jejunum habet; quandoquidem post longio­rem navigationem, admoto igne, flammulam concipiat. Cùm aqua Marina dulcorata, quae a principiis fermentativis penitus depura­tur, non tantum nullo modo praedictis mor­bis generandis, sed & praevertendis multùm conduceret.

Concedamus tandem aquam Tamisinam atque alias isti similes, undiquaque saluberri­mas; multis tamen aliis in Locis aquandum est, ubi aquae non sunt perindè salubres; sed potae, nautas variis affligunt morbis. Navis quaedam Anglica, cujus nomen Falco fuit, ante biennium hinc solvens, vela faciebat versus Suratam, & cùm ad oram Malabaricam appro­pinquasset, aquae dulcis penum instaurare nau­tae necessum habebant: sed de aquâ illic as­sumptâ quicunque biberunt, mox ventris pro­fluviis febribusque adeò mali moris correpti sunt; ut ex quinque & octoginta hominibus, tredecim seu sexta fere pars brevi interirent; alij, diu cùm magno vitae discrimine langue­rent.

Sed & interdum ad eam aquae inopiam re­diguntur navigantes, ut nec modicum aquae corruptae singulis praeberi possit; uti aliquan­do contingit in diuturnione malacià. Et licet rarò evenit Nautas siti perire, longiùs ta­men continuatis malaciis, & siti multùm torquentur, & ubi primum ipsis datur biben­di copia, potu avidius hausto, in crapulas, do­lores cholicos, dystenterias, aliosque morbos plerumque incidunt.

[Page 22]Aliquando etiam in manifestiùs periculum, tum Navis ipsa, tum etiam Vectores & Nau­tae conjiciuntur ex ea causâ: Non ita pri­dem Navis quaedam Cestriam inter & Dubli­nium cum solito aquarum penu provecta est. Malaciâ autem plurium dierum obortâ, Pars Nautarum in Cymbâ ad Cambriae littora, ali­quot leucis distantia, remigare coacti sunt ad aquandum. Quibus si supervenisset procella, & periissent qui in cymbâ vehebantur; & etiam qui remanserant in nave, ope tot nau­tarum destituti, vix aut ne vix quidem nau­fragium evasissent.

Quid quod aliquando evenisse constat, ut omnes simul Commeantes in nave siti peri­rent. Ante quinquennium a Regione Ameri­cae Virginnià dictà, ad quendam Angliae por­tum navis appulit; in quâ omnes tum vecto­res tum nautae mortui jacebant: qui, ante­quam diem obierunt, per scriptum claviculis malo affixum testati sunt, se prae potûs inopiâ periisse.

Neque verò potûs solum, sed etiam cibo­rum ratione, hactenus malè se habent Nautae; ut qui carnibus plerumque intensissimè salitis victitent. Quas emendandi causa, antequam coqunnt, in aquâ macerarè solent; non qui­dem dulci, sed salso-marinâ. Nam si dulci adhoc uterentur, duplâ quantitate opus ha­berent; cùm aqua macerandis carnibus affu­sa, quarta quaque hora tribus aut quatuor vi­cibus [Page 23] permutanda sit. Aiunt fateor, aquam ad Salem extrahendum, Salsam esse opti­mam; & rectè forsan dum primâ & secundâ vice carnibus affundatur. Attamen credere est, posteriores macerationes consultiùs aquâ dulci faciendas; quas tamen repetere opor­tet frequentiùs, ne carnes (quod tunc tem­poris in proclivi est) corrumpantur.

Non nunquam navigantes in iis angustiis versantur, ut necesse habeant carnibus non solùm in aquâ salso-marinâ maceratis, sed & coctis vesci. Licet eo pacto sal adjectum po­tiùs quàm extractum cibis videatur: cùm aquae marinae salsedo coctione augeatur.

Verùm ex hujusmodi victu, quid infra scor­butum pessimorum symptomatum, Hydropi­camque diathesin aliosque id genus morbos expectandum est? quibus affecti aut brevi morte mulctantur, aut supersunt adeò debi­les ut Rei publicae utiliùs perirent. Nam cùm moritur quispiam uniùs tantùm ho­minis res publica jacturam, facit; sed cùm quis languet incurabilis, aliorum damno vi­vit, quorum opibus sustentatur. Atqui ingen­tibus hisce malis aquae marinae dulcorandae ars abundè occurret, non tantùm cibi & potûs melioratione, sed & immutando ipsam victi­tandi rationem.

Nam ubi aquae dulcis copia non deest, ci­bi absque carne satis grati atque nutricii quo­vis tempore parari poterunt. Ejus etenim [Page 24] ope ex pane bis cocto, tritico, vel oryzâ, tantillo sacchari aut butyri adjecto, laudabi­le alimenti genus componitur.

Haec sunt, Princeps Serinissime, quae hoc super argumento dicenda judicavi; quae, quàm potui, paucissimis complexus sum, ne longiore fermone pretlosissima momenta, et sacris Imperii negotiis eroganda, licentius distinere viderer. Enimverò piaculo mihi fu­isset super hâc re interpellasse Majestatem tu­am, nisi eam Regiis cogitationibus non indig­nam Tu Ipse dudum judicasses: propter sum­ma Emolumenta quae tam Praesidiis Tuis ter­restribus afferre potest, haec ars aquae sal­sae dulcorandae; quàm Arcibus Tuis moventi­bus in Mari, cujus aequè Dominium jure ob­tines: Nec non propter plurima navigatio­nis & rei mercatoriae commoda: quâ mediante partes Tui Imperii, quae ab invicem maximè distant, uniuntur; omnesque Gentes Britan­nico sceptro quodammodo vectigales reddun­tur. Qui descendunt in mare navibus & mira­bilia Domini vident in profundo, cùm se ex Or­ci faucibus summisque angustiis hâc arte libe­ratos viderint; collaudabunt benevolum Ve­strum animum atque studium, non erga Tuos solum, sed & ubique Terrarum Populos; & Miraculi loco, non immeritò habebunt, quod Majestatis Vestrae auspiciis effectum sit, ut in Medio Oceani scaturiat Aquarum dulcium Fons perennis.