ASTRONOMICUS NUNCIUS, OBSERVATIONES RECENS HABITAS Novi Perspicilli beneficio in Lunae facie, Lacteo cir­culo Stellisque nebulosis, innumeris fixis, nec non in quatuor Planetis COSMICA SIDERA nuncupatis, nunquam conspectis adhuc, continens, atque declarans.

MAgna equidem in hac exigua tractatione singu­lis de Natura speculantibus inspicienda con­templandáque propono. Magna, inquam, tum ob rei ipsius praestantiam, tum ob inaudi­tam per aevum novitatem, tum etiam propter Organum cujus beneficio eadem sensui nostro obviàm se­se fecerunt.

Magnum sanè est supra numerosam Inerrantium Stella­rum multitudinem, quae naturali facultate in hunc usque diem conspici potuerunt, alias innumeras superaddere ocu­lisque palam exponere, antehac conspectas nunquam, & quae veteres ac notas plusquam supra decuplam multiplici­tatem superent.

Pulcerrimum atque visu jucundissimum est, Lunare cor­pus per sex denas fere terrestres diametros à nobis remo­tum tam ex propinquo intueri, ac si per duas tantùm easdem [Page 10] dimensiones distaret; adeo ut ejusdem Lunae diameter vi­cibus quasi ter denis, superficies verò noningentis, solidum autem corpus vicibus proximè viginti septem millibus ma­jus appareat, quàm dum libera tantùm acie spectatur: ex quo deinde sensatâ certitudine quispiam intelligat, Lunam superficie leni & perpolita nequaquam esse indutam, sed aspera & inaequali, ac veluti ipsiusmet Telluris facies in­gentibus tumoribus, profundis lacunis atque anfractibus un̄diquaque confertam exsistere.

Altercationes insuper de Galaxia, seu de Lacteo circulo substulisse, ejúsque essentiam sensui, nedum intellectui ma­nifestasse, parvi momenti existimandum minimè videtur: insuperque substantiam Stellarum quas Nebulosas huc­usque Astronomorum quilibet appellavit, digito demon­strare, longéque aliam esse quàm creditum hactenus est, ju­cundum erit atque perpulcrum.

Verùm, quod omnem admirationem longè superat, quódve ad monitos faciendos cunctos Astronomos atque Philosophos nos apprimè impulit, illud est, quòd scilicet Quatuor Erraticas Stellas nemini eorum qui ante nos cognitas aut observatas adinvenimus, quae circa Stellam quandam insignem è numero cognitarum, instar Veneris atque Mercurii circa Solem, suas habent periodos, eámque modo praeeunt, modo subsequuntur, nunquam extra cer­tos limites ab illa digredientes. Quae omnia ope Perspi­cilli à me excogitati, divina priùs illuminante gratia, paucis abhinc diebus reperta atque observata fuerunt.

Alia fortè praestantiora vel à me, vel ab aliis indies ad­invenientur consimilis Organi beneficio, cujus formam & apparatum, nec non illius excogitandi occasionem, priùs breviter commemorabo; deinde habitarum à me Observa­tionum historiam recensebo.

MENSIBUS abhinc decem fere rumor ad aures no­stras increpuit, fuisse à quodam Belga Perspicillum elaboratum, cujus beneficio objecta visibilia, licet ab ocu­lo inspicientis longè dissita, uti propinqua distinctè cerne­bantur: [Page 11] ac hujus profectò admirabilis effectus nonnullae ex­perientiae circumferebantur, quibus fidem alii praebebant, negabant alii. Idem paucos post dies mihi per literas à nobili Gallo Iacobo Badovere ex Lutetia confirmatum est: quod tandem in causa fuit, ut ad rationes inquirendas, necnon media excogitanda, per quae ad consimilis Organi inventionem devenirem, me totum converterem; quam paulo pòst doctrinae de Refractionibus innixus assequutus sum: ac tubum primò plumbeum mihi paravi, in cujus extremitatibus vitrea duo Perspicilla ambo ex altera parte plana, exaltera verò unum sphaericè convexum, alterum verò cavum aptavi; oculum deinde ad cavum admovens objecta satis magna & propinqua intuitus sum, triplo e­nim viciniora, noncuplo verò majora apparebant quàm dum sola naturali acie spectarentur. Alium postmodum exactiorem mihi elaboravi, quae objecta plusquam sexagi­es majora repraesentabat. Tandem labori nullo nullisque sumptibus parcens, eò à me deventum est, ut Organum mi­hi construxerim adeo excellens, ut res per ipsum visae mil­lies fere majores appareant, ac plusquam in ter decupla ra­tione viciniores, quàm si naturali tantùm facultate specten­tur. Hujus instrumenti quot quantáque sint commoda tam in re terrestri quàm in maritima, omnino supervaca­neum foret enumerare. Sed missis tetrenis, ad coelestium speculationes me contuli: ac Lunam prius tam ex propin­quo sum intuitus, acsi vix per duas Telluris diametros ab­esset. Post hanc Stellas tum fixas tum vagas incredibili a­nimi jucunditate saepius observavi: cúmque harum maxi­mam frequentiam viderem, de ratione qua illarum inter­stitia dimetiri possem excogitare coepi, ac demum reperi. Quâ de re singulos praemonitos esse decet, qui ad hujus­cemodi observationes accedere volunt. Primo enim necessari­um est ut sibi Perspicillum parent exactissimum, quod ob­jecta pellucida, distincta & nulla caligine obducta re­praesentet, eadémque ad minus secundum quater centuplam rationem multiplicet; tunc enim illa bis decuplo viciniora commonstrabit: nisi enim tale fuerit Instrumentum, ea omnia

[Page 12]

[figure]

quae à nobis conspecta sunt in coelis quaeve infrà enumerabuntur, intueri tentabitur frustra. Ut autem de mul­tiplicatione instrumenti quilibet par­vo negotio certior reddatur, circulos binos, aut quadrata bina chartacea contornabit, quorum alterum quater­centies altero majus exsistat, id autem erit tunc cum majoris diameter ad diametrum alterius longitudine fuerit vigecupla; deinde superficies ambas in eodem pariete infixas simul à longè spectabit, minorem quidem altero o­culo ad Perspicillum admoto, ma­jorem verò altero oculo libero; com­modè enim id fieri licet uno eodémque tempore oculis ambobus adapertis; tunc enim figurae ambae ejusdem appare­bunt magnitudinis, si Organum se­cundum optatam proportionem objecta multiplicaverit. Consimili parato Instrumento, de ratione distantiarum dimetiendarum inquirendum erit; quod tali artificio assequemur. Sit enim, fa­cilioris intelligentiae gratiâ, Tubus A. B. C. D. Oculus inspicientis esto E. Radii, dum nulla in Tubo adessent Perspicilla, ad objectum F. G. secun­dum lineas rectas E. C. F. E. D. G. ferrentur; sed appositis Perspicillis ferantur secundum lineas refractas E. C. H. E. D. I. coarctantur enim, & qui priùs liberi ad F. G. Objectum dirigebantur, partem tantummodo H. I. comprehendent. Acceptâ deinde ratione distantiae E. H. ad lineam H. I. per tabulam sinuum, reperietur quan­titas [Page 13] anguli in oculo ex objecto H. I. constituti, quem minu­ta quaedam tantùm continere comperiemus. Quòd si Specillo C. D. bracteas alias majoribus, alias verò mino­ribus, perforatas foraminibus aptaverimus, modò hanc, mo­dò illam, prout opus fuerit, superimponentes, angulos alios atque alios pluribus paucioribúsque minutis subtendentes pro libito constituemus, quorum ope Stellarum intercapedi­nes per aliquot minuta adinvicem dissitarum, citra unius aut alterius minuti peccatum, commodè dimetiri poterimus. Haec tamen sic leviter tetigisse & quasi primoribus libasse labiis in praesentiarum sit satis; per aliam enim occasionem absolu­tam hujus Organi theoriam in medium proseremus.

Nunc observationes à nobis duobus proximè elapsis mensibus habitas recenseamus, ad magnarum profectò contemplationum exordia omnes verae Philosophiae cupidos convocantes.

De facie autem Lunae, quae ad aspectum nostrum verget, primo loco dicamus: quam facilioris intelligentiae gratiâ in duas parte distinguo, alteram nempe clariorem, obscuriorem alteram. Clarior videtur totum hemisphaerium ambire at­que perfundere; obscurior verò veluti nubes quaedem faciem ipsam inficit, maculosámque reddit. Istae autem maculae subobscurae & satis amplae unicuique sunt obviae, illásque aevum omne conspexit: quapropter magnas seu antiquas eas appellabimus, ad differentiam aliarum macularum am­plitudine minorum, at frequentiâ ita consitarum ut totam Lunarem superficiem, praesertim verò lucidiorem partem, conspergant: hae vero à nemine ante nos observatae fuerunt; ex ipsarum autem saepius iteratis inspectionibus in eam de­ducti sumus sententiam, ut certò intelligamus, Lunae su­perficiem non perpolitam, aequabilem, exactissimae que sphae­ricitatis exsistere, ut magna Philosophorum cohors de ipsa déque reliquis corporibus coelestibus opinata est, sed contrà inaequalem, asperam, cavitatibus tumoribúsque confertam, non lecus ac ipsiusmet Telluris facies, quae montium jugis valliúmque profunditatibus hinc inde distinguitur. Ap­parentiae verò ex quibus haec colligere licuit ejusmodi sunt: [Page 14] quarta aut quinta post conjunctionem die, cum splendidis Luna sese nobis cornibus offert, jam terminus partem ob­scuram à luminosa dividens, non aequabiliter secundum o­valem lineam extenditur, veluti in solido perfectè sphaerico accideret, sed inaequabili, aspera & admodum sinuosa linea designatur, veluti apposita figura repraesentat. Complures enim veluti excrescentiae lucidae ultra lucis tenebrarumque confinia in partem obscuram extenduntur, & contra te­nebricosae particulae lumen ingrediuntur. Quinimo & ma­gna nigricantium macularum exiguarum copia, omnino à tenebrosa parte separatarum, totam fere plagam jam Solis lumine perfusam undiquaque conspergit, illa saltem exce­pta parte quae magnis & antiquis maculis est affecta. Ad­notavimus autem, modò dictas exiguas maculas in hoc semper & omnes convenire, ut partem habeant nigricantem locum Solis respicientem, ex adverso autem Solis lucidiori­bus terminis qu. candentibus jugis coronentur. At consi­milem penitus aspectum habemus in Terra circa Solis ex­ortum, dum valles nondum lumine perfusas, montes verò illas ex adverso Solis circundantes jamjam splendore ful­gentes intuemur; ac veluti terrestrium cavitatum umbrae Sole sublimiora petente imminuuntur, ita & Lunares istae maculae crescente parte luminosa tenebras amittunt.

[Page 15]

[figure]

Verùm non modò tenebrarum & luminis confinia in Lu­na inaequalia ac sinuosa cernuntur, sed, quod majorem infert admirationem, permultae apparent lucidae cuspides intra tenebrosam Lunae partem omnino ab illuminata plaga divisae & avulsae, ab eáque non per exiguam intercapedi­nem dissitae, quae paulatim aliqua interjecta mora magni­tudine & lumine augentur; post verò secundam horam aut tertiam, reliquae parti lucidae & ampliori jam factae jungun­tur: interim tamen aliae atque aliae hinc inde quasi pullu­lantes intra tenebrosam partem accenduntur, augentur, ac demum eidem luminosae superficiei magis adhuc extensae copulantur. Hujus exemplum eadem figura nobis exhi­bet. At nonne in terris ante Solis exortum, umbra adhuc planities occupante, altissimorum cacumina montium Sola­ribus radiis illustrantur? nonne exiguo interjecto tempore [Page 16] ampliatur lumen, dum mediae & largiores eorundem mon­tium partes illuminatur; ac tandem orto jam Sole pla­nitierum & collium illuminationes junguntur? Hujus­modi autem eminentiarum & cavitatum discrimina in Luna longè latéque terrestrem asperitatem superare viden­tur, ut infrà demonstrabimus. Interim silentio minimè involvam quid animadversione dignum à me observatum, dum Luna ad primam quadraturam properaret, cujus etiam imaginem eadem suprà posita delineatio prae se fert: in­gens enim sinus tenebrosus in partem luminosam subit, ver­sus inserius cornu locatus; quem quidem sinum cùm diu­tius observassem, totúmque obscurum vidissem, tandem post duas fere horas paulo infra medium cavitatis vertex quidam luminosus exsurgere coepit, hic verò paulatim cre­scens trigonam figuram prae se ferebat, erátque omnino ad­huc à luminosa facie revulsus ac separatus: mox circa il­lum tres aliae cuspides exiguae lucere coeperunt; donec, Lunâ jam occasum versus tendente, trigona illa figura ex­tensa & amplior jam facta cum reliqua luminosa parte nectebatur, ac instar ingentis promontorii, à tribus jam commemoratis lucidis verticibus adhuc obsessa, in tenebro­sum sinum erumpebat. In extremis quoque cornibus, tam superiori quàm inferiori, splendida quaedam puncta & omnino à reliquo lumine disjuncta emergebant. Veluti in eadem figura depictum cernitur. Erátque magna obscu­rarum macularum vis in utroque cornu, maximè autem in inferiori; quarum majores & obscuriores apparent, quae termino lucis & tenebrarum viciniores sunt; remotiores verò obscurae minus ac magis dilutae. Semper tamen, ut suprà quoque meminimus, nigricans ipsius maculae pars ir­radiationis Solaris locum respicit; splendidior vero limbus nigricantem maculam in parte Soli aversa & Lunae tene­brosam plagam respiciente circundat. Haec Lunaris super­ficies, quae maculis instar Pavonis cauda caeruleis oculis di­stinguitur, vitreis illis vasculis redditur consimilis quae ad­huc calentia in frigidam immissa perfractam undosámque superficiem acquirunt, ex quo à vulgo Glaciales Cyathi [Page 17] nuncupantur. Verum magnae ejusdem Lunae maculae con­simili modo interruptae, atque lacunis & eminentiis con­fertae minime cernuntur; sed magis aequabiles & unifor­mes; solummodo enim clarioribus nonnullis areolis hac il­lac scatent: adeo ut si quis veterem Pythagoreorum sen­tentiam exsuscitare velit, Lunam scilicet esse quasi Tellu­rem alteram, ejus pars lucidior terrenam superficiem, ob­scurior vero aqueam magis congrue repraesentet: mihi au­tem dubium fuit nunquam, Terrestris globi à longe conspe­cti, atque à radiis Solaribus perfusi, terream superficiem clariorem, obscuriorem vero aqueam sese in conspectum da­turam. Depressiores insuper in Luna cernuntur magnae maculae quam clariores plagae: in illa enim tam crescente quam decrescente semper in lucis tenebrarumque confinio, prominente hinc inde circa ipsas magnas maculas conter­mini lucidioris, veluti in describendis figuris observavimus, neque depressiores tantummodo sunt dictarum macularum termini, sed aequabiliores, nec rugis aut asperitatibus inter­rupti. Lucidior vero pars maxime prope maculas eminet, adeo ut & ante quadraturam primam & in ipsa ferme se­cunda circa maculam quandam superiorem, borealem nem­pe, Lunae plagam occupantem, valde attollantur tam supra illam quam infra ingentes quaedam eminentiae, veluti ap­positae prae se ferunt delineationes.

[Page]

[figure]

[figure]

[Page 19]Haec eadem macula ante secundam quadraturam nigrio­ribus quibusdam terminis circumvallata conspicitur, qui tanquam altissima montium juga ex parte Soli aversa ob­ [...]uriores apparent, qua vero Solem respiclunt, lucidiores exstant; cujus oppositum in cavitatibus accidit, quarum pars Soli aversa splendens apparet, obscura vero ac umbro­sa quae ex parte Solis sita est. Imminuta deinde lumino­sa superficie, cum primum tota ferme dicta macula tenebris est obducta, clariora montium dorsa eminenter tenebras scandunt. Hanc duplicem apparentiam sequentes figurae commonstrant.

[figure]

[Page 20]

[figure]

Unum quoque oblivioni minime tradam, quod nonnisi aliqua cum admiratione adnotavi; medium quasi Lunae locum à cavitate quadam occupatum esse reliquis omnibus▪ majori, ac figura perfectae rotunditatis: hanc prope qua­draturas ambas conspexi, eandemque in secundis supra po­sitis figuris quantum licuit imitatus sum. Eundem quo­ad obumbrationem & illuminationem facit adspectum, ac faceret in terris regio consimilis Boemiae, si montibus al­tissimis inque peripheriam perfecti circuli dispositis occlu­deretur undique: in Luna enim adeo elatis jugis vallatur, ut extrema hora tenebrosae Lunae parti contermina Solis lumi­ne perfusa spectetur, priusquam lucis umbraeque terminus ad mediam ipsius figurae diametrum pertingat. De more autem reliquarum macularum, umbrosa illius pars Solem respicit, luminosa vero versus tenebras Lunae constituitur: [Page 21] quod tertio libenter observandum admoneo, tanquam fir­missimum argumentum asperitatum inaequalitatumque per totam Lunae clariorem plagam dispersarum: quarum quidem macularum semper nigriores sunt illae quae confinio luminis & tenebrarum conterminae sunt; remotiores vero tum minores tum obscurae minus apparent, ita ut tandem cum Luna in oppositione totum impleverit orbem, modico admodumque tenui discrimine cavitatum opacitas ab e­minentiarum candore discrepet.

Haec quae recensuimus in clarioribus Lunae regionibus ob­servantur; verum in magnis maculis talis non conspicitur lacu­narum eminentiarumque differentia, qualem necessario con­stituere cogimur in parte lucidiori, ob mutationem figura­rum ex alia atque alia illuminatione radiorum Solis, prout multiplici positu Lunam respicit. At in magnis maculis exsi­stunt quidem areolae nonnullae subobscuriores, veluti in fi­guris adnotavimus; attamen istae eundem semper faciunt aspectum, neque intenditur earum opacitas aut remittitur, sed exiguo admodum discrimine paululum obscuriores mo­do apparent, modo vero clariores, si magis aut minus ob­liqui in eas radii Solares incidant: junguntur praeterea cum proximis macularum partibus leni quadam copula, confinia miscentes ac confundentes. Secus vero in macu­lis accidit splendidiorem Lunae superficiem occupantibus; quasi enim abruptae rupes asperis & angulatis scopulis con­sitae, umbrarum luminumque rudibus discriminibus ad li­neam disterminantur. Spectantur insuper intra easdem ma­gnas maculas areolae quaedam aliae clariores, imo nonnullae lucidissimae: verum & harum & obscuriorum idem semper est aspectus, nulla aut figurarū aut lucis aut opacitatis mutatio, adeo ut compertum indubitatumque sit, apparere illas ob veram partium dissimilaritatem, non autem ob inaequalita­tes tantum in figuris earundem partium umbras ex variis Solis illuminationibus diversimode moventibus: quod bene contingit de maculis aliis minoribus clariorem Lunae partem occupantibus; indies n. permutantur, augentur, imminuun­tur, abolentur, quippe quae ab umbris tantum eminentia­rum ortum ducunt.

[Page 22]Verum magna hic dubitatione complures affici sentīo, adeoque gravi difficultate occupari, ut jam explicatam & tot apparentiis confirmatam conclusionem in dubium revo­care cogantur. Si enim part illa Lunaris superficiei quae splendidius Solares radios retorquet, anfractibus, tumori­bus sc. & lacunis innumeris est repleta, cur in crescenti Luna extrema circumferentia quae occasum versus spe­ctat, in decrescenti vero altera semicircumferentia orienta­lis, ac in plenilunio tota peripheria non inaequabilis, aspera & sinuosa, verum exacte rotunda & circinata, nullisque tumoribus aut cavitatibus corrosa conspicitur? atque ex eo maxime, quia totus integer limbus ex clariori Lunae substantia constat, quam tuberosam lacunosamque totam esse diximus; magnarum enim macularum nulla ad extre­mum usque perimetrum exporrigitur, sed omnes procul ab orbita aggregatae cernuntur. Hujus apparentiae, ansam tam graviter dubitandi praebentis, duplicem causam, ac proin­de duplicem dubitationis solutionem in medium affero. Primo enim, si tumores & cavitates in corpore Lunari secundum unicam tantum circuli peripheriam, hemisphae­rium nobis conspicuum terminantem, protenderentur, tunc posset quidem, imo deberet Luna sub specie quasi dentatae rotae sese nobis ostendere, tuberoso nempe ac sinuoso ambitu terminata: at si non una tantum eminentiarum series, jux­ta unicam solummodo circumferentiam dispositarum, sed permulti montium ordines cum suis lacunis & anfracti­bus circa extremum Lunae ambitum coordinati fuerint, ii (que) non modo in hemisphaerio apparente, sed in averso etiam (prope tamen hemisphaeriorum finitorem) tunc oculus à longe prospiciens eminentiarum cavitatumque discrimina deprehendere minime poterit; intereapedines enim montium in eodem circulo seu in eadem serie dispositorum, objectu aliarum eminentiarum in aliis atque aliis ordinibus con­stitutarum, occultantur, idque maxime, si oculus aspici­entis in eadem recta cum dictarum eminentiarum vertici­bus fuerit locatus. Sic in terra multorum ac frequenti­um montium juga secundum planam superficiem disposi­ta [Page 23] apparent, si prospiciens procul fuerit, & in pari altitu­dine constitutus. Sic aestuosi pelagi sublimes undarum vertices secundum idem planum videntur extensi, quam­vis inter fluctus maxima voraginum & lacunarum sit frequentia, adeoque profundarum, ut sublimium navigi­orum non modo carinae, verum etiam puppes, mali, ac vela inter illas abscondantur. Quia igitur in ipsa Lunae & circa ejus perimetrum multiplex est eminentiarum & ca­vitatum coordinatio, & oculus è longinquo spectans in eo­dem fere plano cum verti­cibus illarum locatur, ne­mini mirum esse debet, quod radio visorio illos abradenti, secundum ae­quabilem lineam minime­que anfractuosam sese of­ferant. Huic rationi al­tera subnecti potest, quod nempe circa Lunare cor­pus est, veluti circa Ter­ram, orbis quidam densi­oris substantiae reliquo ae­there, qui Solis irradiatio­nem concipere atque re­flectere valet, quamvis tanta non sit opacitate prae­ditus ut visui ( praeser­tim dum illuminatus non fuerit) transitum inhibe­re valeat. Orbis iste à radiis Solaribus illumina­tus, Lunare corpus sub majoris sphaerae speciem reddit repraesentatque, es­setque potis aciem nostram terminare, quo minus ad Lunae soliditatem pertin­geret,

[figure]

[Page 24] si crassities ejus foret profundior: atque profundior quidem est circa lunae peripheriam; profundior inquam non absolute, sed ad radios nostros oblique illum secantes re­latus; ac proinde visum nostrum inhibere potest, ac prae­sertim luminosus exsistens, Lunaeque peripheriam Soli ex­positam obtegere. Quod clarius in apposita figura intelli­gitur, in qua Lunare corpus A. B. C. ab orbe vaporoso circundatur D. E. G. Oculus vero ex F. ad partes interme­dias Lunae, ut ad A. pertingit per vapores D. A. minus profundos; at versus extremam horam, profundiorum copia vaporum E. B. adspectum nostrum suo termino prae­cludit. Signum hujus est, quod pars Lunae lumine perfu­sa amplioris circumferentiae apparet quam reliquum or­bis tenebrosi: atque hanc eandem causam quispiam forte rationabilem existimabit, cur majores Lunae maculae nulla ex parte ad extremum usque ambitum protendi conspician­tur, cum tamen opinabile sit nonnullas etiam circa-illum reperiri; inconspicuas tamen esse credibile videtur ex eo, quod sub profundiori ac lucidiori vaporum copia abscon­dantur.

Esse igitur clariorem Lunae superficiem tumoribus atque lacunis undiquaque conspersam, ex jam explicatis appari­tionibus satis apertum esse reor: superest ut de illorum magnitudinibus dicamus, demonstrantes terrestres asperita­tes lunaribus esse longe minores: minores, inquam, etiam absolute loquendo, non autem in ratione tantum ad suo­rum globorum magnitudines; idque sic manifeste declara­tur. Cum saepius à me observatum sit in aliis atque aliis Lunae ad Solem constitutionibus, vertices nonnullos intra te­nebrosam Lunae partem, licet à termino lucis satis remotos, lumine perfusos apparere; conferens eorum distantiam ad integram Lunae diametrum, cognovi interstitium hoc vige­simam interdum diametri partem superare. Quo sumpto, intelligatur Lunaris globus, cujus maximus circulus C. A. F. centrum vero E. Dimetiens C. F. qui ad terrae diametrum est ut duo ad septem; cumque terrestris diameter, secun­dum exactiores observationes, milliaria Italica 7000. conti­neat, [Page 25] erit C. F. 2000. C. E. vero 1000. pars autem vigesi­ma totius C. F. milliaria 100. Sit modo C. F. Dimetiens circuli maximi luminosam Lunae partem ab obscura divi­dentis

[figure]

( ob maximam enim elongationem Solis à Luna hic circulus à maximo sensibiliter non differt) ac secundum vigesimam illus partem distet A. à puncto C. & protra­hatur semidiameter E. A. qui extensus occurrat cum con­tingente G. C. D. (quae radium illuminantem repraesentat) in puncto D. erit igitur arcus C. A. seu recta C. D. 100. qualium C. E. est 1000. & aggregatum quadratorum D. C. C. E. 1010000. cui quadratum D. E. aequale est: tota igitur E. D. erit plusquam 1004. & A. D. plusquam [Page 26] 4. qualium C. E. fuit 1000. Sublimitas igitur A. D. in Lu­na, quae verticem quempiam ad usque Solis radium G. C. D. elatum, & à termino C. per distantiam C. D. remotum, de­signat, eminentior est milliaribus Italicis 4. verum in Tellu­re nulli exstant montes, qui vix ad unius milliarii altitudi­nem perpendicularem accedant: manifestum igitur relinqui­tur, Lunares eminentias terrestribus esse sublimiores.

Lubet hoc loco alterius cujusdam Lunaris apparitionis admiratione dignae causam assignare, quae licet à nobis non recens, sed multis abhinc annis observata sit, nonnul­lisque familiaribus amicis & discipulis ostensa, explicata, atque per causam declarata; quia tamen ejus observatio Perspicilli ope facilior redditur atque evidentior, non incon­grue hoc in loco reponendam esse duxi; idque etiam tum maxime, ut cognatio atque similitudo inter Lunam atque Tellurem clarius appareat.

Dum Luna tum ante tum etiam post conjunctionem non procul à Sole reperitur, non modo ipsius globus ex par­te qua lucentibus cornibus exornatur, visui nostro spectan­dum sese offert, verum etiam tenuis quaedam sublucens pe­ripheria, tenebrosae partis, Soli nempe aversae, orbitam de­lineare, atque ab ipsius aetheris obscuriori campo sejunge­re videtur. Verum si exactiori inspectione rem considere­mus, videbimus non tantum extremum tenebrosae partis lim­bum incerta quadam claritate lucentem, sed integram Lu­nae faciem, illam nempe quae Solis fulgorem nondum sentit, lumine quodam, nec exiguo, albicare: apparet tamen pri­mo intuitu subtilis tantummodo circumferentia lucens, pro­pter obscuriores coeli partes sibi conterminas; reliqua vero superficies obscurior è contra videtur, ob fulgentium cor­nuum aciem nostram obtenebrantium contactum. Verum, si quis talem sibi eligat situm, ut à tecto, vel camino, aut aliquo alio obice inter visum & Lunam ( sed procul ab oculo posito) cornua ipsa lucentia occultentur, pars vero reliqua Lunaris globi aspectui nostro exposita relinquatur, tunc luce non exigua hanc quoque Lunae plagam, licet Sola­ri lumine destitutam, splendere deprehendet, idque potissi­mum, [Page 27] si jam nocturnus horror ob solis absentiam increverit; in campo enim obscuriori eadem lux clarior apparet. Com­pertum insuper est, hanc secundam ( ut ita dicam) Lunae claritatem majorem esse, quo ipsa minus à Sole distiterit; per elongationem n. ab eo remittitur magis magisque, adeo ut post primam quadraturam & ante secundam debilis & admodum incerta comperiatur, licet in obscuriori coelo spe­ctetur; cum tamen in sextili & minori elongatione, quamvis inter crepuscula mirum in modum fulgeat: fulgeat, inquam, adeo ut ope exacti Perspicilli magnae maculae in ipsa distin­guantur. Hic mirabilis fulgor non modicam philosophan­tibus intulit admirationem; pro cujus causa afferenda alii alia in medium protulerunt. Quidam enim, proprium esse ac naturalem ipsiusmet Lunae splendorem, dixerunt; alii à Venere illi esse impertitum, alii à Stellis omnibus, alii à Sole, qui radiis suis profundam Lunae soliditatem permeet. Verum hujuscemodi prolata exiguo labore coarguuntur, ac falsitatis evincuntur. Si enim aut proprium esset, aut à Stellis collatum ejusmodi lumen, illud maxime in Eclipsibus retineret, ostenderetque cum in obscurissimo coelo destitua­tur, quod tamen adversatur experientiae; fulgor enim qui in deliquiis apparet in Luna longe minor est, subrufus ac quasi aeneus, hic vero clarior & candidior; est insuper ille mutabilis ac loco mobilis, vagatur enim per Lunae faciem, a­deo ut pars illa quae peripheriae circuli umbrae terrestris propinquior est, clarior, reliqua vero obscurior semper spe­ctetur: ex quo omni procul dubio id accidere intelligimus ex radiorum Solarium vicinitate, tangentium crassiorem quandam regionem quae Lunam orbiculariter ambit; ex quo contactu Aurora quidam in vicinas Lunae plagas effun­ditur, non secus ac in terris tum mane tum vesperi crepu­sculinum spargitur lumen: qua de re fusius in libro de Sy­stemate mundi pertractabimus. Asserere autem, à Venere impertitam ejusmodi lucem, puerile adeo est ut responsio­ne sit indignum; quis enim adeo inscius erit, ut non intelligat circa convicti onem, & intra sextilem adspectum, partem Lunae Soli aversam ut à Venere spectetur omnino esse [Page 28] impossibile? Esse autem ex Sole, qui suo lumine profun­dam Lunae soliditatem penetret atque perfundat, pariter est inopinabile; nunquam enim imminueretur, cum semper hemisphaerium Lunae à Sole sit illustratum, tempore Lunari­um Eclipsium excepto: diminuitur tamen dum Luna ad quadraturam properat, & omnino etiam hebetatur dum quadratum superaverit. Cum itaque ejusmodi secundari­us fulgor nec Lunae sit congenitus atque proprius, nec à Stellis ullis nec à Sole mutuatus, cumque jam in Mundi va­stitate corpus aliud supersit nullum nisi sola Tellus; quid quaeso opinandum? quid proferendum? numquid à Terra ipsum Lunare corpus, aut quidpiam aliud opacum atque tenebrosum lumine perfundi? Quid mirum? maxime: aequa grataque permutatione rependit Tellus parem illumi­nationem ipsi Lunae, qualem & ipsa à Luna in profundioribus noctis tenebris toto fere tempore recipit. Rem clarius ape­riamus. Luna in conjunctionibus cum medium inter Solem & Terram obtinet locum, Solaribus radiis in superiori suo hemisphaerio terrae averso perfunditur; hemisphaerium vero inferius, quo terram adspicit, tenebris est obductum; nulla­tenus igitur terrestrem superficiem illustrat. Luna paula­tim à Sole digressa jamjam aliqua ex parte in hemisphaerio inferiori ad nos vergente illuminatur, albicantia cornua, subtilia tamen, ad nos convertit, & leviter Terram illustrat: crescit in Luna jam ad quadraturam accedente Solaris illu­minatio; augetur in terris ejus luminis reflexio: extenditur adhuc supra semicirculum splendor in Luna; & nostrae cla­riores effulgent noctes: tandem integer Lunae vultus quo ter­ram aspicit, ab opposito Sole clarissimis fulgoribus irradia­tur; enitet longe lateque terrestris superficies Lunari splen­dore perfusa: postmodum decrescens Luna debiliores ad nos radios emittit; debilius illuminatur terra: Luna ad con­junctionem properat; atra nox Terram occupat. Tali ita­que periodo alternis vicibus Lunaris fulgor menstruas illu­minationes clariores modo, debiliores aliàs nobis largitur: verum aequa lance beneficium à Tellure compensatur. Dum enim Luna sub Sole circa conjunctiones reperitur, superficiem [Page 29] terrestris hemisphaerii Soli expositi vividisque radiis illu­strati integram respicit, reflexumque ab ipsa lumen conci­pit: ac proinde ex tali reflexione inferius hemisphaerium Lunae, licet Solari lumine destitutum, non modice lucens apparet. Eadem Luna per quadrantem à Sole remota, di­midium tantum terrestris hemisphaerii illuminatum con­spicit, sc. occiduum; altera n. medietas orientalis nocte ob­tenebratur: ergo & ipsa Luna splendide minus à Terra illu­stratur, ejusve proinde lux illa secundaria exilior nobis ap­paret. Quod si Lunam in oppositione ad Solem constitu­as, spectabit ipsa hemisphaerium intermediae Telluris om­nino tenebrosum obscuraque nocte perfusum; si igitur ec­liptica fuerit talis oppositio, nullam prorsus illuminationem recipiet Luna, Solari simul ac terrestri irradiatione destitu­ta. In aliis atque aliis ad Terram & ad Solem habitu­dinibus majus minusve à terrestri reflexione recipit lumen, prout majorem aut minorem terrestris hemisphaerii illumi­nati partem spectaverit; is enim inter duos hosce Globos servatur tenor, ut quibus temporibus maxime à Luna illu­stratur Tellus, iisdem minus vice versa à Terra illuminetur Luna, & è contra. Atque haec pauca de hac re in praesenti loco dicta sufficiant, fusius enim in nostro Systemate Mun­di, ubi complurimis & rationibus & experimentis vali­dissima Solaris luminis è Terra reflexio ostenditur illis qui eam à Stellarum chorea arcendam esse jactitant, ex eo po­tissimum, quod à motu & à lumine sit vacua: vagam n. illam ac Lunam splendore superantem, non autem sordi­um mundanarumque faecum sentinam esse, demonstrabi­mus, & naturalibus quoque rationibus sexcentis confirma­bimus.

Diximus hucusque de Observationibus circa Lunare corpus habitis; nunc de Stellis fixis ea quae hactenus à nobis inspecta fuerunt breviter in medium adferamus. Ac primo illud animadversione dignum est, quod sc. Stellae tam fixae quam errabundae dum adhibito Perspicillo spectantur, nequaquam magnitudine augeri videntur juxta proportio­nem eandem secundum quam objecta reliqua, & ipsamet [Page 30] quoque Luna acquirunt incrementa: verum in Stellis ta­lis auctio longe minor apparet, adeo ut Perspicillum, quod reliqua objecta secundum centuplam, gratia exempli, ra­tionem multiplicare potens erit, vix secundum quatru­plam aut quintuplam Stellas multiplices reddere credas. Ratio autem hujus est, quod sc. Astra dum libera ac na­turali oculorum acie spectantur, non secundum suam sim­plicem nudamque, ut ita dicam, magnitudinem sese no­bis offerunt, sed fulgoribus quibusdam irradiata, micanti­busque radiis crinita, idque potissimum sum jam increve­rit nox, ex quo longe majores videntur quam sa asci­titiis illis crinibus essent exuta: angulus enim visorius non à primario Stellae corpusculo, sed à late circumfuso splendore terminatur. Hoc apertissime intelligas licet ex eo, quod Stellae in Solis occasu inter prima crepuscula e­mergentes, tametsi primae fuerint magnitudinis, exiguae admodum apparent; & Venus ipsa si quando circa meridi­em se nobis in conspectum dederit, adeo exilis cernitur, ut vix Stellulam magnitudinis ultimae aequare videatur. Se­cus in aliis objectis & in ipsamet Luna contingit, quae sive in meridiana luce sive inter profundiores tenebras specte­tur, ejusdem semper molis apparet. Intonsa igitur in me­diis tenebris spectantur Astra, crines tamen illorum diurna lux abradere potest; at non lux ista tantum, sed tenuis quo­que nubecula quae inter Sidus & oculum adspicientis in­terponatur: idem quoque praestant nigra velamina ac vi­tra colorata, quorum objectu atque interpositione circum­fusi fulgores Stellas deserunt. Hoc idem pariter efficit Perspi­cillum; prius enim adscititios occidentalesque à Stellis fulgores adimit, illarum inde globulos simplices ( si tamen figura fuerint globosa) auget, atque adeo secundum mino­rem multiplicitatem adaucta videntur: Stellula enim quin­tae aut sextae magnitudinis per Perspicillum visa, tanquam magnitudinis primae repraesentatur.

Adnotatione quoque dignum videtur esse discrimen inter Planetarum atque fixarum Stellarum adspectus: Planetae enim globulos suos exacte rotundos ac circinatos objiciunt, [Page 31] ac veluti Lunulae quaedam undique lumine perfusae orbicu­lares apparent: Fixae vero Stellae peripheria circulari ne­quaquam terminatae conspiciuntur, sed veluti fulgores qui­dam radios circumcirca vibrantes atque admodum scin­tillantes: consimili tandem figura praedita apparent cum Perspicillo, ac dum naturali intuitu spectantur, sed adeo majores, ut Stellula quintae aut sextae magnitudinis Ca­nem, maximam nempe fixarum omnium, aequare videatur. Verum infra Stellas magnitudinis sextae adeo numerosum gregem aliarum, naturalem intuitum fugientium, per Per­spicillum intueberis, ut vix credibile sit, plures enim quam sex alias magnitudinum differentias videas licet: quarum majores, quas magnitudinis septimae, seu primae invisibili­um appellare possumus, Perspicilli beneficio majores & clariores apparent quam magnitudinis secundae Sidera acie naturali visa. Ut autem de inopinabili fere illarum frequentia unam alteramve attestationem videas, Asterismos duos sub­scribere placuit, ut ab eorum exemplo de caeteris judicium feras. In primo integram Orionis constellationem pingere decreveram, verum ab ingenti Stellarum copia, temporis vero inopia obrutus, aggressionem hanc in aliam occasio­nem distuli; adstant enim & circa veteres intra unius aut alterius gradus limites disseminantur plures quingentis: quapropter tribus quae in Cingulo, & senis quae in Ens [...] jam pridem adnotatae fuerunt, alias adjacentes octuaginta [...] recens visas apposuimus, earumque interstitia, quo exactius licuit, servavimus: notas seu veteres, distinctionis gratia, majores pinximus, ac duplici linea contornavimus, alias in­conspicuas minores ac unis lineis notavimus; magnitudi­num quoque discrimina, quo magis licuit, servavimus. In altero exemplo 6. Stellas Tauri Pleiadas dictas depinxi­mus (dico autem 6. quandoquidem 7. fere nunquam ap­paret) intra angustissimos in coelo cancellos occlusas, qui­bus aliae plures quam quadraginta invisibiles adjacent, qua­rum nulla ab aliqua ex praedictis 6. vix ultra semigradum e­longatur: harum nos tantum 36. adnotavimus, earumque interstitia, magnitudines, necnon veterum novarumque [Page 32] discrimina, veluti in Orione, servavimus.

Cinguli, & Ensis ORIONIS Asterismus.

Quod tertio loco à nobis fuit observatum, est ipsiusmet LACTEI Circuli essentia seu materies, quam Perspi­cilli beneficio adeo ad sensum licet intueri, ut & alterca­tiones omnes quae per tot secula Philosophos excruciarunt ab oculata certitudine dirimantur, nosque à verbosis dispu­tationibus liberemur. Est enim GALAXIA nihil aliud quam innumerarum Stellarum coacervatim consitarum congeries: in quamcunque enim regionem illius Perspicillum dirigas, ftacim Stellarum ingens frequentia sese in conspectum pro­fert, quarum complures satis magnae ac valde conspicuae videntur, sed exiguarum multitudo prorsus inexplorabilis est.

At cum non tantum in GALAXIA lacteus ille candor vel­uti albicantis nubis spectetur, sed complures consimilis colo­ris areolae sparsim per aethera subfulgeant, si in illarum quamlibet Specillum convertas, Stellarum constipatarum coetum offendes. Amplius (quod magis miraberis) Stellae ab Astronomis singulis in hanc usque diem NEBULOSAE appellatae, Stellularum mirum in modum consitarum gre­ges sunt, ex quarum radiorum commixtione, dum unaquae­que ob exilitatem seu maximam à nobis remotionem oculo­um aciem fugit, candor ille consurgit qui densior pars coeli, Stellarum aut Solis radios retorquere valens, hucus (que) creditus est. Nos ex illis nonnullas observavimus, & duarum Asterismos subnectere voluimus.

In primo habes NEBULOSAM Capitis Orionis appel­latam, in qua Stellas viginti unas numeravimus.

Secundus NEBULOSAM PRAESEPE nuncupatam continet, quae non una tantum Stella est, sed congeries Stellarum plurium quam quadraginta: nos praeter A­sellos ☞ 36 notavimus in hunc, qui sequitur, ordinem dispo­sitas.

De Luna, de inerrantibus Stellis ac de Galaxia quae hactenus observata sunt, breviter enarravimus▪ Superest

[Page]

Inserenda pag. 32. Nuncii Siderii.

[Page] [Page]

[Page] [Page]

[Page] [Page]

[Page] [Page 33] ut, quod maximum in praesenti negotio existimandum vi­detur, quatuor PLANETAS, à primo mundi exordio ad nostra usque tempora nunquam conspectos, occasionem re­periendi atque observandi, necnon ipsorum loca, atque per duos proxime menses observationes circa eorundem la­tiones ac mutationes habitas, aperiamus ac promulge­mus; astronomos omnes convocantes, ut ad illorum perio­dos inquirendas atque definiendas se conferant, quod no­bis in hanc usque diem ob temporis angustiam assequi mini­me licuit. Illos tamen iterum monitos facimus, ne ad ta­lem inspectionem in cassum accedant, Perspicillo exactis­simo opus esse, & quale in principio sermonis hujus descri­psimus.

Die itaque 7. Januarii instantis anni 1610. hora sequen­tis noctis prima, cum coelestia sidera per Perspicillum spe­ctarem, Jupiter sese obviam fecit; cumque admodum ex­cellens mihi parassem instrumentum, ( quod antea ob alte­rius Organi debilitatem minime contigerat) tres illi ad­stare stellulas, exiguas quidem, veruntamen clarissimas, cog­novi; quae licet è numero inerrantium à me crederentur, nonnullam tamen intulerunt admirationem, eo quod secun­dum exactam lineam rectam atque Eclipticae parallelam dispositae videbantur, ac caeteris magnitudine paribus splen­didiores: eratque illarum inter se & ad Jovem talis con­stitutio. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ.

Ex parte scilicet Orientali duae aderant Stellae, una vero Oc­casum versus. Orientalior atque Occidentalis reliqua pau­lo majores apparebant. De distantia inter ipsas & Jovem minime solicitus fui; fixae enim uti diximus primo creditae fuerunt: cum autem die 8. nescio quo fato ductus, ad in­spectionem eandem reversus essem, longe aliam constitu­tionem reperi; erant enim tres Stellulae occidentales omnes à Jove, atque inter se quam superiore nocte viciniores, pari­busque interstitiis mutuo disseparatae, veluti apposita prae se fert delineatio. Hic licet ad mutuam Stellarum appro­pinquationem [Page 34] minime cogitationem appulissem, excitare ta­men Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. coepit, quonam pacto Jupiter ab omnibus praedictis fixis posset orientalior reperiri, cum à binis ex illis pridie occidentalis fuisset: ac proinde veritus sum ne forte secus à computo astronomico directus foret, ac propterea motu proprio stellas illas antevertisset: quapropter maximo cum desiderio sequentem exspectavi noctem; verum à spe frustratus fui, nubibus enim undiqua (que) obductum fuit coelū.

At die 10. apparuerunt Stellae in ejusmodi ad Jovem positu: duae enim tantum, & orientales ambae aderant, 3 ^a, Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. ut opinatus fui, sub Jove latitante. Erant pariter veluti antea in eadem recta cum Jove, ac juxta Zodiaci longitu­dinem adamussim locatae. Haec cum vidissem, cumque mutationes consimiles in Jove nulla ratione reponi posse intelligerem, atque insuper spectatas Stellas semper easdem fuisse cognoscerem ( nullae enim aliae, aut praecedentes aut consequentes, intra magnum intervallum juxta longitudinem Zodiaci aderant) jam ambiguitatem in admirationem per­mutans, apparentem commutationem non in Jove, sed in Stellis adnotatis repositam esse comperi; ac proinde ocula­te & scrupulose magis deinceps observandum fore sum ratus.

Die itaque 11. ejuscemodi constitutionem vidi: Stellas Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. scilicet tantum duas orientales; quarum media triplo di­stabat à Jove quam ab orientaliori: eratque orientalior duplo fere major reliqua, cum tamen antecedenti nocte ae­quales ferme apparuissent. Statutum ideo, omnique pro­cul dubio à me decretum fuit, tres in coelis adesse Stellas vagantes circa Jovem, instar Veneris atque Mercurii cir­ca▪ Solem: quod tandem luce meridiana clarius in aliis post­modum compluribus inspectionibus observatum est, ac non tantum tres, verum quatuor esse vaga Sidera circa Jovem [Page 35] suas circumvolutiones obeuntia, quorum permutationes exactius consequenter observatas subsequens narratio mini­strabit, interstitia quoque inter ipsa per Perspicillum supe­riùs explicata ratione dimetitus sum: horas insuper obser­vationum, praesertim cum plures in eadem nocte habitae fu­erunt, apposui; adeo enim celeres horum Planetarum ex­stant revolutiones, ut horarias quoque differentias plerum­que liceat accipere.

Die igitur 12. hora sequentis noctis prima hac ratione disposita Sidera vidi. Erat orientalior Stella occiden­taliori Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. major, ambae tamen valde conspicuae ac splendidae: utraque distabat à Jove scrupulis pri­mis duobus: tertia quoque Stellula apparere coepit hora tertia prius minime conspecta, quae ex parte orientali Jo­vem fere tangebat, eratque admodum exigua. Omnes fu­erunt in eadem recta & secundum Eclipticae longitudinem coordinatae.

Die 13. primum à me quatuor conspectae fuerunt Stellulae in hac ad Jovem constitutione. Erant tres occi­dentales, & una orientalis: lineam proxime rectam consti­tuebant; Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. media enim occidentalium paululum à recta Septentrionem versus deflectebat. Aberat orientalior à Jove minuta duo: reliquarum & Jovis intercapedi­nes erant singulae unius tantum minuti. Stellae omnes eandem prae se ferebant magnitudinem, ac licet exiguam, lucidissimae tamen erant, ac fixis ejusdem magnitudinis lon­ge splendidiores. Die 14. nubilosa fuit tempestas.

Die 15. hora noctis tertia in proxime depicta fuerunt habitudine quatuor Stellae ad Jovem; occidentales omnes, Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. ac in eadem proxima recta linea dispositae; quae enim ter­tia à Jove numerabatur, paululum in Boream attollebatur: [Page 36] propinquior Jovi erat omnium minima, reliquae consequen­ter majores apparebant: intervalla inter Jovem & tria consequentia Sidera erant aequalia omnia, ac duorum mi­nutorum; at occidentalius aberat à sibi propinquo minu­tis quatuor. Erant lucida valde & nihil scintillantia, qualia semper tum ante tum post apparuerunt. Verum hora septima tres solummodo aderant Stellae, in hujuscemo­di Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. cum Jove aspectu. Erant nempe in eadem recta ad un­guem: vicinior Jovi erat admodum exigua, & ab illo se­mota per minuta prima tria; ab hac secunda distabat min. uno; tertia vero à secunda min. pr. 4. sec. 30. Post vero aliam horam duae Stellulae mediae adhuc viciniores erant; aberant enim min. sc. vix 30. tantum.

Die 16. hora prima noctis tres vidimus Stellas juxta hunc ordinem dispositas. Duae Jovem intercipiebant, ab Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. eo per min. 0. sec. 40. hinc inde remotae; tertia vero occi­dentalis à Jove distabat min. 8. Jovi proximae non majores, sed lucidiores apparebant remotiori.

Die 17. hora ab occasu 0. min. 30. hujusmodi fuit con­figuratio. Stella una tantum orientalis à Jove distabat Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. 3. occidentalis pariter una à Jove distans min. 11. O­rientalis duplo major apparebat occidentali; nec plures ad­erant quam istae duae. Verum post horas 4. hora nempe proxime quinta, tertia ex parte orientali emergere coepit, quae antea, ut opinor, cum priori juncta erat; fuitque talis positio. Media Stella orientali quam proxima min. tantum Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. sec. 20. elongabatur ab illa, & à linea recta per extremas & Jovem producta paululum versus austrum declinabat.

Die 18. hora 0. min. 20. ab occasu talis fuit aspectus. [Page 37] Erat Stella orientalis major occidentali, & à Jove distans Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. pr. 8. Occidentalis vero à Jove aberat min. 10.

Die 19. hora noctis secunda talis fuit Stellarum coor­dinatio: erant nempe secundum rectam lineam ad unguem Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. tres cum Jove Stellae: Orientalis una à Jove distans min. pr. 6. inter Jovem & primam sequentem occidentalem me­diabat min. 5. interstitium; haec autem ab occidentaliori aberat min. 4. Anceps eram tunc, nunquid inter orienta­lem Stellam & Jovem Stellula mediaret, verum Jovi quam proxima, adeo ut illum fere tangeret: At hora quinta hanc manifeste vidi medium jam inter Jovem & orienta­lem Stellam locum exquisite occupantem, ita ut talis fuerit Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. configuratio. Stella insuper novissime conspecta admodum exigua fuit; veruntamen hora sexta reliquis magnitudine fere fuit aequalis.

Die 20. hora 1. min. 15. constitutio consimilis visa est. Aderant tres Stellulae adeo exiguae, ut vix percipi possent; Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. à Jove & inter se non magis distabant minuto uno: incertus eram nunquid ex occidente duae an tres adessent Stellulae. Circa horam sextam hoc pacto erant dispositae. Orientalis Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. enim à Jove duplo magis aberat quam antea, nempe min. 2. media occidentalis à Jove distabat min. 0. sec. 40. ab oc­cidentaliori vero min. 0. sec. 20. Tandem hora septima tres ex occidente visae fuerunt Stellulae. Jovi proxima aberat Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. ab eo min. 0. sec. 20. inter hanc & occidentaliorem inter­vallum erat minutorum secundorum 40. inter has vero alia [Page 38] spectabatur paululum ad meridiem deflectens, ab occiden­taliori non pluribus decem secundis remota.

Die 21. hora 0. m. 30. aderant ex oriente Stellulae tres, aequaliter inter se & à Jove distantes; interstitia vero se­cundum Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. existimationem 50. secundorum minutorum fuere: aderat quoque Stella ex occidente à Jove distans min. pr. 4. Orientalis Jovi proxima erat omnium minima, reliquae vero aliquanto majores, atque inter se proxime aequales.

Die 22. hora 2. consimilis fuit Stellarum dispositio. A Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Stella Orientali ad Jovem minutorum primorum 5. fuit intervallum, à Jove ad occidentaliorem pr. 7. Duae vero oc­cidentales intermediae distabant ab invicem min. 0. sec. 40. propinquior vero Jovi aberat ab illo m. p. 1. Ipsae mediae Stellulae minores erant extremis: fuerunt vero secundum e­andem rectam lineam juxta Zodiaci longitudinem extensae, nisi quod trium occidentalium media paululum in austrum deflectebat. Sed hora noctis sexta in hac constitutione visae Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. sunt. Orientalis admodum exigua erat, distans à Jove ut antea min. pr. 5. Tres vero occidentales & à Jove & ad invicem aequaliter dirimebantur, erantque intercapedines singulae min. 1. sec. 20. proxime: & stella Jovi vicinior re­liquis duabus sequentibus minor apparebat; omnesque in eadem recta exquisite dispositae videbantur.

Die 23. hora 0. min. 40. ab occasu in hunc ferme mo­dum Stellarum constitutio se habuit: erant tres Stellae cum Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Jove in recta linea secundum Zodiaci longitudinem, veluti semper fuerunt: Orientales erant duae, una vero occidenta­lis. Orientalior aberat à sequenti m. pr. 7. haec vero à Jove m. 2. sec. 40. Jupiter ab occidentali, m. 3. sec. 20. erantque omnes magnitudine fere aequales. Sed hora quinta duae Stellae, quae [Page 39] prius Jovi erant proximae, amplius non cernebantur, sub Jove ut arbitror latitantes; fuitque talis aspectus. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ.

Die 24. tres Stellae orientales omnes visae sunt, ac fere in eadem cum Jove recta linea; media enim modice in [...]u­strum Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. deflectebat. Jovi propinquior distabat ab eo min. 2. sequens ab hac min. 0. sec. 30. ab hac vero aberat ori­entalior min. 9. erantque omnes admodum splendidae. Ho­ra vero sexta duae solummodo sese offerebant Stellae in hoc positu, nempe cum Jove in eadem recta linea ad unguem, à quo elongabatur propinquior min. p. 3. altera vero ab hac min. p. 8. in unam, ni fallor, coierant duae mediae prius observatae Stellulae.

Die 25. hora 1. min. 40. ita se habebat constitutio: ad­erant Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. enim duae tantum Stellae ex orientali plaga, eaeque satis magnae. Orientalior à media distabat min. 5. media vero à Jove min. 6.

Die 26. hora 0. min. 40. Stellarum coordinatio ejus­modi fuit. Spectabantur enim Stellae tres, quarum duae Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. orientales, tertia occidentalis a Jove: haec ab eo min. 5. aberat, media vero orientalis ab eodem distabat min. 5. sec. 20. Orientalior vero à media min. 6. in eadem recta con­stitutae, & ejusdem magnitudinis erant. Hora deinde quin­ta constitutio fere eadem fuit, in hoc tantum discrepans, Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. quod prope Jovē quarta Stellula ex oriente emergebat caete­ris minor, à Jove tunc remota m. 30. sed paululum à recta li­nea versus Boreā attollebatur, ut apposita figura demonstrat.

Die 27. hora 1. ab occasu unica tantum Stellula con­spiciebatur, [Page 40] eaque orientalis, secundum hanc constitutionem; Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. eratque admodum exigua, & a Jove remota min. 7.

Die 28. & 29. ob nubium interpositionem nihil obser­vare licuit.

Die 30. hora prima noctis, tali pacto constituta specta­b [...]ntur Sidera: unum aderat orientale, à Jove distans min. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. 2. sec. 30. duo vero ex occidente, quorum Jovi propinqui­us aberat ab eo min. 3. reliquum ab hoc min. 1. extremo­rum & Jovis positus in eadem recta linea fuit, at media Stella paululum in Boream attollebatur: Occidentalior fuit reliquis minor.

Die ultima hora 2. visae sunt orientales Stellae duae, una vero occidua. Orientalium media à Jove aberat min. 2. sec. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. 20. Orientalior vero ab ipsa media min. 0. sec. 30. Occi­dentalis distabat à Jove min. 10. Erant in eadem recta linea proxime, orientalis tantum Jovi vicinior modicum quiddam in Septentrionem elevabatur. Hora vero 4. duae orienta­les viciniores ad invicem adhuc erant; aberant enim solum­modo Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. sec. 20. apparuit in hisce observationibus occi­dentalis Stella satis exigua.

Die Februarii 1. hora noctis 2. consimilis fuit constitu­tio. Distabat orientalior Stella à Jove min. 6. occidentalis Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. vero 8. ex parte orientali Stella quaedam admodum exigua à Jove distabat minutis secundis 20. rectam ad unguem designabant lineam.

Die 2. juxta hunc ordinem visae sunt Stellae. Una tan­tum orientalis à Jove distabat min. 6. Jupiter ab occiden­tali [Page 41] Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. viciniori aberat min. 4. inter hanc & occidentaliorem m. 8. fuit intercapedo: erant in eadem recta ad unguem, & ejusdem fere magnitudinis. Sed hora septima quatuor ad­erant Stellae, inter quas Jupiter mediam occupabat sedem. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Harum Stellarum orientalior distabat à sequenti min. 4. haec à Jove min. 1. sec. 40. Jupiter ab occidentali sibi viciniori aberat min. 6. haec vero ab occidentaliori min. 8. erantque pariter omnes in eadem recta linea secundum Zodiaci lon­gitudinem extensa.

Die 3. hora 7. in hac serie dispositae fuerunt stellae. Ori­entalis à Jove distabat min. 1. sec. 30. Occidentalis proxima min. 2. ab hac vero elongabatur occidentalior altera min. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. 10. erant praecise in eadem recta, & magnitudinis aequalis.

Die 4. hora secunda circa Jovem quatuor stabant Stellae▪ orientales duae ac duae occidentales, in eadem ad unguem Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. recta linea dispositae, ut in proxima figura. Orientalior distabat à sequenti min. 3. haec vero à Jove aberat min. 0. sec. 40. Jupiter à proximo occidentali min. 4. haec ab occi­dentaliori min. 6. magnitudine erant fere aequales, proxi­mior Jovi reliquis paulo minor apparebat. Hora autem se­ptima orientales Stellae distabant tantum min. 0. sec. 30. Jupiter ab orientali viciniori aberat min. 2. ab occidentali Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. vero sequente min. 4. haec vero ab occidentaliori distabat min. 3. erantque aequales omnes, & in eadem recta secun­dum Eclipticam extensa.

Die 5. Coelum fuit nubilosum.

Die 6. duae solummodo apparuerunt Stellae medium Jo­vem [Page 42] Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. intercipientes, ut in figura apposita spectatur: orien­talis à Jove distabat min. 2. occidentalis vero min. 3. erant in eadem recta cum Jove, & magnitudine pares.

Die 7. duae adstabant Stellae, à Jove orientales ambae, in Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. hunc disposi [...]ae modum: intercapedines inter ipsas & Jovem erant aequales, unius nempe minuti primi; ac per ipsas & centrum Jovis recta linea incedebat.

Die 8. hora 1. aderant tres Stellae orientales omnes ut in descriptione: Jovi proxima exigua satis distabat ab eo Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. 1. sec. 20. media vero ab hac min. 4. eratque satis ma­gna; orientalior admodum exigua ab hac distabat min. 0. sec. 20. anceps erat nunquid Jovi proxima una tantum, an duae forent Stellulae: videbatur enim interdum huic aliam adesse versus ortum mirum in modum exigua, & ab illa se­juncta per min. 0. sec. 10. tantum: fuerunt omnes in eadem recta linea secundum Zodiaci ductum extensae. Hora ve­ro tertia Stella Jovi proxima illum fere tangebat, distabat enim ab eo min. 0. sec. 10. tantum: reliquae vero à Jove remotiores factae fuerunt; aberat enim media à Jove min. 6. Tandem hora 4. quae prius Jovi proxima erat, cum eo juncta non cernebatur amplius.

Die 9. hora 0. min. 30. adstabant Jovi Stellae duae ori­entales & una occidentalis in tali dispositione. Orientali­or, Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. quae satis exigua erat, à sequenti distabat min. 4. me­dia major à Jove aberat min. 7. Jupiter ab occidentali, quae parva erat, distabat min. 4.

Die 10. hora 1. min. 30. Stellulae binae admodum exi­guae, orientales ambae, in tali dispositione visae sunt: remotior Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. [Page 43] distabat à Jove min. 10. vicinior vero min. 0. sec. 20. erant­que in eadem recta. Hora autem quarta, Stella Jovi pro­xima amplius non apparebat; altera quoque adeo imminu­ta videbatur ut vix cerni possit, licet aer praeclarus esset, & à Jove remotior quam antea erat, distabat siquidem m. 12.

Die 11. hora 1. aderant ab Oriente Stellae duae & una ab occasu. Distabat occidentalis à Jove min. 4. Orientalis Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. vicinior aberat pariter à Jove min. 4. Orientalior vero ab hac distabat min. 8. erant satis perspicuae, & in eadem re­cta. Sed hora tertia Stella quarta Jovi proxima ab oriente Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. visa est, reliquis minor, à Jove dissita per min. 0. sec. 30. & à recta linea per reliquas Stellas protracta modicum in A­quilonem deflectens: splendidissimae erant omnes ac valde conspicuae. Hora vero quinta cum dimidia, jam Stella orien­talis Jovi proxima ab illo remotior facta medium inter ipsum & Stellam orientaliorem sibi propinquam obtinebat locum, erantque omnes in eadem recta linea ad unguem & ejusdem magnitudinis, ut in apposita descriptione videre licet. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ.

Die 12. hora 0. min. 40. Stellae binae ab ortu, binae pariter ab occasu adstabant. Orientalis remotior à Jove distabat Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. 10. longinquior vero Occidentalis aberat min. 8. erant­que ambae satis conspicuae: reliquae duae Jovi erant vicinissi­mae & admodum exiguae, praesertim Orientalis, quae à Jo­ve distabat min. 0. sec. 40. Occidentalis vero min. 1. Hora vero quarta Stellula quae Jovi erat proxima ex oriente amplius non apparebat.

Die 13. hora 0. min. 30. duae stellae apparebant ab ortu, duae insuper ab occasu. Orientalis ac Jovi vicinior satis per­spicua [Page 44] Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. distabat ab eo min. 2. ab hac orientalior minus ap­parens aberat min. 4. Ex▪occidentalibus remotior à Jove conspicua valde ab eo dirimebatur min. 4. inter hanc & Jovem intercedebat Stellula exigua, ac occidentaliori Stellae vicinior, cum ab ea non magis abesset min. 0. sec. 30. erant omnes in eadem recta secundum Eclipticae longitudinem ad unguem.

Die 15. (nam decimaquarta coelum nubibus fuit obdu­ctum) hora prima talis fuit astrorum positus, tres nempe erant orientales Stellae, nulla vero cernebatur occidentalis. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Orientalis Jovi proxima distabat ab eo min. 0. sec. 50. se­quens ab hac aberat min. 0. sec. 20. ab hac vero orientalior min. 2. eratque reliquis major; viciniores enim Jovi erant admodum exiguae. Sed hora proxime quinta, ex Stellis Jovi proximis una tantum cernebatur à Jove distans min. 0. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. sec. 30. Orientalioris vero elongatio à Jove adaucta erat, fuit enim tunc min. 4. At hora 6. praeter duas, ut modo di­ctum est, ab oriente constitutas, una versus occâsum cerne­batur Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Stellula admodum exigua, à Jove remota min. 2.

Die 16. hora sexta in tali constitutione steterunt. Stella nempe orientalis à Jove m. 7. aberat, Jupiter à sequenti occi­dua min. 5. haec vero à reliqua occidentaliori min. 3. erant Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. omnes ejusdem proxime magnitudinis, satis conspicuae, & in eadem recta linea exquisite secundum Zodiaci ductum.

Die 17. h. 1. duae aderant Stellae, orientalis una à Jove distans min. 3. occidentalis altera distans min. 10. haec erat Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. [Page 45] aliquanto minor orientali. Sed hora 6. orientalis proximior erat Jovi, distabat nempe min. 0. sec. 50. occidentalis vero remotior fuit, scilicet min. 12. Fuerunt in utraque observa­tione in eadem recta, & ambae satis exiguae, praesertim ori­entalis in secunda observatione.

Die 18. ho. 1. tres aderant Stellae, quarum duae oc­cidentales, orientalis vero una: distabat orientalis à Jove min. 3. occidentalis proxima min. 2. occidentalior reli­qua Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. aberat à media min. 8. Omnes fuerunt in eadem re­cta ad unguem, & ejusdem fere magnitudinis. At Hora 2. Stellae viciniores paribus à Jove aberant interstitiis: occidua enim aberat ipsa quoque min. 3. Sed Hora 6. quarta Stel­lula visa est inter orientaliorem & Jovem in tali configura­tione. Orientalior distabat à sequenti min. 3. sequens à Jove min. 1. sec. 50. Jupiter ab Occidentali sequenti min. 3. haec vero ab occidentaliori min. 7. erant fere aequales, Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. orientalis tantum Jovi proxima reliquis erat paulo minor: erantque in eadem recta Eclipticae parallela.

Die 19. Ho. 0. min. 40. Stellae duae solummodo occiduae à Jove conspectae fuerunt satis magnae, & in eadem recta cum Jove ad unguem ac secundum Eclipticae ductum dis­positae. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Propinquior à Jove distabat m. 7. haec vero ab oc­cidentaliori min. 6.

Die 20. Nubilosum fuit coelum.

Die 21. Ho. 1. min. 30. Stellulae tres satis exiguae cerne­bantur in hac constitutione. Orientalis aberat à Jove min. 2. Jupiter ab occidentali sequente, min. 3. haec vero ab oc­cidentaliori Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. 7. erant ad unguem in eadem recta Ecli­pticae parallela.

[Page 46]Die 25. Ho. 1. min. 30. (nam superioribus tribus nocti­bus coelum fuit nubibus obductum) tres apparuerunt Stel­lae. Orientales duae, quarum distantiae inter se & à Jove Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. aequales fuerunt, ac min. 4. occidentalis una aberat à Jove min. 2. Erant in eadem recta ad unguem, secundum Ecli­pticaeductum.

Die 26. Hora 0. min. 30. binae tantum aderant Stellae, Orientalis una distans à Jove min. 30. Occidentalis altera Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. distans min. 6. Orientalis erat aliquanto minor occiden­tali. Sed Hora 5. tres visae sunt Stellae, praeter enim duas jam adnotatas tertia ex occidente prope Jovem admodum Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. exigua cernebatur, quae prius sub Jove latitabat, distabat­que ab eo min. 1. Orientalis vero remotior quam antea videbatur, distans nempe à Jove 11. Hac nocte primum Jovis & adjacentium Planetarum progressum secundum Zodiaci longitudinem facta relatione ad fixam quandam observare placuit: spectabatur enim fixa Stella orientem versus distans à Planeta orientali m. 11. & paululum in Austrum deflectebat, in hunc qui sequitur modum. Note: Ori.

[figure]

Note: fixa.

Die 27. Ho. 1. m. 4. apparebant Stellae in tali configu­ratione. Orientalior distabat à Jove min. 10. sequens Jovi proxima min. 0. sec. 30. Occidentalis sequens aberat min. 2. sec. 30. ab hac occidentalior distabat min. 1. Vicini­ores Jovi exiguae apparebant, praesertim orientalis, extremae Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Note: fixa. vero erant admodum conspicuae, inprimis vero occidua, re­ctamque [Page 47] lineam secundum Eclipticae ductum designabant ad unguem. Horum planetarum progressus versus ortum ex collatione ad praedictam fixam manifeste cernebatur, ipsi enim Jupiter cum adstantibus Planetis vicinior erat, ut in apposita figura videre licet. Sed Ho. 5. Stella orientalis Jovi proxima aberat ab eo min. 1.

Die 28. Ho. 1. duae tantum Stellae videbantur; Orienta­lis distans à Jove min. 9. Occidentalis vero min. 2. Erant satis conspicuae, & in eadem recta: ad quam lineam fixa Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Note: fixa. perpendiculariter incidebat in Planetam orientalem, veluti in figura. Sed hora 5. tertia Stellula ex oriente distans à Jo­ve Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. min. 2. conspecta est in ejusmodi constitutione.

Die 1. Martii Ho. 0. min. 40. quatuor Stellae orientales omnes conspectae sunt, quarum Jovi proxima aberat ab eo min. 2. sequens ab hac m. 1. tertia m. 0. sec. 20. eratque reliquis clarior; ab ista vero distabat orientalior min. 4. Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Note: fixa. & reliquis erat minor. Rectam proxime designabant line­am, nisi quod tertia à Jove paululum attollebatur. Fixa cum Jove & orientaliori trigonum aequilaterum constitue­bat ut in figura.

Die 2. Ho. 0. m. 40. tres adstabant Planetae, orientales duo, unus vero occiduus, in tali configuratione. Aberat o­rientalior Note: Ori.

[figure]

Note: Occ. Note: fixa à Jove min. 7. ab hoc distabat sequens m. 0. sec. 30. Occidentalis vero elongabatur à Jove 2. erant extre­mi lucidiores ac majores reliquo, qui admodum exiguus apparebat. Orientalior à recta linea per reliquos & Jovem [Page 46] [...] [Page 47] [...] [Page 48] ducta paululum in Boream videbatur elatus. Fixa jam ad­notata ab occidentali Planeta m. 8. distabat, secundum per­pendicularem ab ipso Planeta ductum super lineam rectam per Planetas omnes extensam; veluti apposita figura de­monstrat.

Hasce Jovis & adjacentium Planetarum ad Fixam col­lationes apponere placuit, ut ex illis eorundem Planetarum progressus, tum secundum longitudinem tum etiam secun­dum latitudinem, cum motibus qui ex tabulis hauriuntur ad unguem congruere quilibet intelligere possit.

Hae sunt observationes quatuor Mediceorum Planetarum recens ac primo à me repertorum, ex quibus quamvis illo­rum periodos numeris colligere nondum detur, licet saltem quaedam animadversione digna pronunciare. Ac primo, cum Jovem consimilibus interstitiis modo consequantur, modo praecant, ab eoque tum versus ortum tum in occa­sum angustissimis tantum divaricationibus elongentur, eun­demque retrogradum pariter atque directum concomiten­tur, quin circa illum suas conficiant conversiones, inter­ea dum circa mundi centrum omnes unà duodecennales pe­riodos absolvunt, nemini dubium esse potest. Convertun­tur insuper in circulis inaequalibus: quod manifeste colligi­tur ex eo, quia in majoribus à Jove digressionibus nun­quam binos Planetas junctos videre licuit; cum tamen prope Jovem duo, tres, & interdum omnes simul constipa­ti reperti sint. Deprehenditur insuper velociores esse con­versiones Planetarum angustiores circa Jovem circulos de­scribentium; propinquiores enim Jovi Stellae saepius spectan­tur orientales, cum pridie ex occasu apparuerint, & è con­tra: at planeta maximum permeans orbem, accurate prae­adnotatas reversiones perpendenti, restitutiones semimen­struas habere videtur. Eximium praeterea praeclarumque habemus argumentum pro scrupulo ab illis demendo, qui in Systemate Copernicano conversionem Planetarum circa Solem aequo animo ferentes, adeo perturbantur ab unius Lunae circa terram latione, interea dum ambo annuum or­bem circa Solem absolvunt, ut hanc universi constitutionem [Page 49] tanquam impossibilem evertendam esse arbitrentur: nunc enim nedum Planetam unum circa alium convertibilem habemus, dum ambo magnum circa Solem perlustrant orbem; verum quatuor circa Jovem, instar Lunae circa Tellurem, sensus nobis vagantes offert Stellas, dum omnes simul cum Jove 12. annorum spacio magnum circa Solem permeant orbem. Praetereundum tandem non est, quanam ratione contingat ut Medicea Sidera, dum angustissimas circa Jovem rotationes absolvunt, semetipsis interdum plusquam duplo majora videantur. Causam in vapori­bus terrenis minime quaerere possumus: apparent enim aucta seu minuta, dum Jovis & propinquarum fixarum moles nil immutatae cernuntur. Accedere autem illos, a­deoque à terra elongari circa suae conversionis perigeum aut apogeum, ut tantae mutationis causam nanciscantur, om­nino inopinabile videtur; nam arcta circularis latio id nulla ratione praestare valet, ovalis vero motus (qui in hoc casu rectus fere esset) & inopinabilis, & iis quae apparent nulla ratione consonus esse videtur. Quod hac in re succurrit lu­bens profero, ac recte philosophantium judicio censurae (que) exhibeo. Constat Terrestrium vaporum objectu Solem Lunamque majores, sed fixas atque Planetas minores ap­parere: hinc Luminaria prope horizontem majora, Stellae vero minores, ac plerunque inconspicuae, imminuuntur eti­am magis si iidem vapores lumine fuerint perfusi; id­circo Stellae interdiu ac intra crepuscula admodum exiles apparent, Luna non item, ut supra quoque monuimus. Constat insuper non modo Tellurem, sed etiam Lunam suum habere vaporosum orbem circumfusum, tum ex his quae supra diximus, tum maxime ex iis quae fusius in nostro Systemate dicentur: at idem quoque de reliquis Planetis ferre judicium congrue possumus, adeo ut etiam circa Jovem densiorem reliquo aechere ponere orbem in­opinabile minime videatur, circa quem, instar Lunae circa elementorum sphaeram, Planetae MEDICEI circumdu­cantur; atque hujus orbis objectu dum apogei fuerint, [Page 50] minores, dum vero perigei, per ejusdem orbis ablatio­nem seu attenuationem majores appareant. Ulterius progredi temporis angustia inhibet; plura de his brevi candidus Lector exspectet.

JOANNIS KEPLERI IN DIOPTRICEN PRAE­FATIO, DE USU ET PRAE­stantia Perspicilli nuper inventi, deque novis coelestibus per id detectis.

LIbellum exhibeo, lector amice, Mathematicum, hoc est captu non adeo facilem; & qui non tan­tum ingenium in lectore requirat, sed etiam at­tentionem mentis praecipuam, & cupiditatem in­credibilem cognoscendi rerum causas.

Hoc dum perpendo, visum est aliqua commentari de prae­stantia Dioptrarum seu Perspicillorum, deque admirabili eorum effectu in proferendis philosophiae terminis: ut inge­niosi adolescentes caeterique Matheseos cultores hoc utilita­tis veluti stimulo incitati ad rationes instrumenti ex hoc li­bello percipiendas incitentur.

Multa sunt & magna quae de usu Optices universae prae­fatus est Joannes Pena Gallus, Regius quondam Mathema­ticus, in editione Opticorum & Catoptricorum Euclidis à se versorum: quantacunque tamen ea sint, prae illis quae hoc biennio dioptrarum beneficio sunt patefacta, plane pueri­lia possunt haberi.

Et quia lectori praefationem illam hac mentione commen­do, age praecipua ejus capita strictim examinemus; ne cum veris & praeclaris, quae in ea sunt, etiam dubia & falsa, quae interspersa esse negare non possum, sciens prudensque ob­trusisse videar. Ubi hoc absolvero, tum demum quae no­va [Page 60] Perspicillaria disciplina hoc tempore detexerit, subjun­gam.

Primum de Coelo dogma cum Pena statuo ex Optica solide demon̄strari: falli nimirum vehementer physicos, adeoque & theologos nonnullos, qui putant novem vel decem esse pellucidas sphaeras hunc mundum Elementarem amplexas, ut Album Ovi solet amplecti vitellum, aut tu­nicae ceparum alia aliam circumcludunt. Cum enim ne­cessaria ratione statuantur itinera planetarum Eccentrica, recte colligit Opticus, radios à stellis per haec tam spaciosa volumina oblique descendentes (quippe in terram extra quorundam orbium centra constitutam) lege Optica refra­ctum iri: quo concesso tollitur omnis observationum certi­tudo, cui tamen testimonium perhibet experientia. Sequitur hoc idem etiam ex proportione corporis telluris ad orbem Lunae satis perceptibili. Etsi enim dissimulemus orbes Ec­centricos, terramque in centro omnium orbium colloce­mus, eo ipso tamen superficies terrae satis longo intervallo à centro Sphaerae Lunae, quod ipsa suo centro occupat, obsi­stit; rursumque ad superficiem Terrae quam nos inhabi­tamus descendent radii stellarum, oblique secantes orbem Lunae, contingetque ut ii refracti turbent certitudinem a­spectus.

Nondum egressus Pena ex hujus pulcherrimae demon­strationis vestibulo, improvide nimium impingit, discri­men tollens non tantum orbium inter se, sed etiam aeris & aetheris: dumque materiam aetheris eandem facit cum ma­teria hujus quem spiramus aeris, docet ipso etiam lapsu suo, quanti intersit ambulantis in Philosophiae palatio Optices oculos bene apertos habere. Eodem enim argumento quo discrimen tollitur orbium inter sese, vicissim discrimen stabilitur aeris hujus, & qui ei paulo supra montium cul­mina succedit aetheris.

Etsi enim observationes astronomicae non turbantur mul­tiplici aliqua ratione refractionum inter sese varie imple­xarum▪ qualem orbium discrimina & soliditas requirerent si essent; turbantur tamen uniformi quadā ratione refractionū, [Page 61] quando sidera horizonti appropinquant: quae refractiones aliunde esse nequeunt, quam ex superficie aeris hujus quem spiramus; adeo quidem ut in Astronomiae parte optica hinc etiam altitudinem illius superficiei à superficie Terrae potuerim investigare. Provocat Pena ad experientiam, in­ducto teste oculato, Gemma Frisio cum baculo suo astro­nomico, qui negavit à se ullas refractiones esse deprehen­sas. Nimirum Penae tunc nondum erat cognita admirabi­lis industria summi Artificis Tychonis Brahe, qui partim operarum multitudine, partim instrumentorum magnitudi­ne & subtilitate modicum illud assecutus est, quod crassum Gemmae instrumentum hominisque unius & solitarii at­tentionem effugerat. Et adduxi ego in Astronomiae parte o­ptica pro refractionibus testes Braheo succenturiatos ex anti­quit te, eosque integros & incorruptos.

Audio D. D. Helisaeum Roslinum problema mihi pro­posuisse solvendum de Sole 14. dierum spatio citius justo à Batavis in septentrionali terra viso. Librum ejus non vidi per hos tumultus. Admoneo tamen, quaestio­nem hanc à me per Refractiones aeris expeditam in Astron. parte Optica cap. 4. num. 9. fol. 138.

Secundas Pena partes dedit dogmati de itineribus plane­tarum vere Eccentricis; & recte dedit. Habet, Optice fir­missima pro his argumenta. Illud solum cavendum, ne no­bis accidat quod veteribus, ut alteri Optices oculo nimium secure confidentes in pervidenda hac planetarum orbita, al­terum Physices oculum claudamus; & sic quod utriusque & Optices & Physices rationibus ex aequo tribuendum erat, soli Opticae tribuentes, rursum à scopo aberremus. Qua de re vide meam Astronomiae partem Opticam, & commen­taria de Martis motibus.

Tertio loco examinat Pena ex Optica quaestionem de or­dine Planetarum: nec male ratiocinatur ex Aristotele, si qui­dem terra suo stet fixa loco, non esse verisimile ut Sol, Venus & Mercurius tribus distinctis orbibus inaequali magnitudi­ne, aequali tamen periodo, circumeant; quin potius consen­taneum, quod Martiano Capellae, Campano & Braheo [Page 62] placuit, infraque Galilaeus evidentissime probat, siquidem Sol vehitur, uno illos orbe vehi, Solem (que) ut axem Rotarum ab Epicyclis Veneris & Mercurii veluti à Rotarum apsidi­bus ambiri: imo vero probabilissimum esse, quod Coper­nicus, quod ante tot secula illa antiquissima philosophia Samia tenuit, Solem in medio stare fixum loco; circaque eum non Mercurium tantum & Venerem, suo quem (que) tem­pore, sed ipsam adeo Tellurem cum Luna, sua comite, cir­cumire motu annuo, caeterosque tres suis itidem periodis.

Rursum autem Pena hic fese cum aliquo veritatis damno ex sentibus perplexarum ratiocinationum expedit. Etenim argumentum hoc nulla adeo evidenti necessitate revinctum de probabilitate sola testabatur. Pena igitur diffisus argu­mento dubio mobilitatem terrae, qualem Copernicus do­cet, timide dimittit è manibus, ipse contra levi nictu Oculi Optici, fiduciam concepit alius cujusdam tardissimi motus tetrae pervestigati: quo posito sequi putat, ut fixae motum videantur sortiri inaequalem, qualem fixarum esse motum seculorum dispar consensus testetur. Atqui, ô Pena, hoc non est commendare praestantiam Optices, solicitare ejus vires in rebus impossibilibus. Generosus omnino fuit Bucephalus, etsi Pegasi alas imitari non potuit. Et si quis Bucephalum testatus volantem conspectum arguatur falsi, non ideo Buce­phali gloria conciderit. Nimium, ô Pena, recessit haec tua ra­tiocinatio à principiis opticis, nimium multa inter tuum as­sumptum Opticum, interque id quod inde concludis, inter­cedunt. Primum non tetigit te solicitudo illa super veritate Observationum, quas ex illa profunda antiquitate ablega­mus hodie. Deinde motum fixarum allegas, ut rem oculis visam. Atqui nimio multum abest ab oculorum conspectu: subtilissimarum ratiocinationum trium in unum compositio­ne, nec ea strictissima, vix tandem pronunciare audet Astro­nomus, quo Zodiaci loco quovis seculo fixa aliqua consi­stat. Deni (que) quem tu dicis motum fixae à puncto aequinoctii, is contra verissime est retrocessus puncti aequinoctialis à fixa stella: ubi punctum aequinoctiale longissime aberrat à Pe­nae conceptione. Quid enim aliud est punctum aequinoctiale [Page 63] quam imaginaria intersectio duorum imaginariorum circulo­rum, quorum alter intelligitur à sole per orbitam Telluris usque in supremum aetherem continuari, alter itidem intelli­gitur à centro Terrae per aequinoctialem terrestrem usque sub fixas continuari, idque non in omni situ terrae, sed tunc tan­tum quando Terra est in punctis aequinoctialibus? Sed de hac re in Astronomia docetur, inque meis de Marte Com­mentariis. Frustra igitur ex tam incertis Pena male informa­tus, Terrae motum aliquem tribuit, eumque tardissimum; quo motu illa à centro mundi exulet: praestitisset eum Telluris retinere motum quem praestantissimi artifices intro­duxere; qui motus certo Terram circumducit extra cen­trum mundi planetarii tanto intervallo, quanta putatur esse semidiameter sphaerae Solis.

Non possum autem praeterire, quinetiam hunc Penae la­psum ex ipsius praefatione eliminem, ubi Copernici censuram super Ptolemaica lunae Hypothesi falsitatis arguit. Hac enim insimulatione plurimum nocetur existimationi tanti arti­ficis apud imperitos. Refellit Ptolemaeum Copernicus, cujus supposita Lunam bisectam pene duplo propiorem Terris exhibent, quam cum plena est. Argumentum falsitatis Co­pernicus sumpsit Opticum, idque optimum; oportuisse ut & corpore duplo fere latior appareret bisecta quam plena: cum experientia testetur de constanti nec nisi pauculis minu­tis variabili diametro. Hic Pena subtilitate abusus axioma­tis Optici à Copernico adducti▪ quod in his propositionibus repetitur Numero 67. argumentum impertinenter elevat. Quid tum enim, si maxime apparentes diametri Lunae non praecise sunt in eversa proportione distantiarum? si tamen sunt fere in ea, num ideo nihil dixit Copernicus? Negat dux exercitus se urbem in qua sunt decem millia praesidia­riorum militum expugnare posse nisi cum quinquaginta mil­libus. Quid igitur si desit illi unus aliquis de hoc numero? num ideo tergiversabitur super expugnatione?

Sed ad numerum revertor dogmatum quae Pena ex Optica verissime probat; quorum hoc est quartum, quod rectissi­me ex Optica arguitur nullam supra nos esse sphaeram ignis: [Page 64] quo fundamento subruto, quanta sequatur ruina Meteorolo­giae Aristotelicae, nemini Philosophorum hujus Temporis obscurum esse potest. Si enim sub coelo esset ignis, seu con­spicuus ille seu inconspicuus, omnino magna fieret refractio radiorum. Nam ignis ideo superiora petit, quia tenuioris est substantiae quam aer. Ut enim inflata vesica ex aquae profundo emergit, pondere aquae sursum elisa: sic etiam ignea substantia causam ascensus sui ex tenuitate sua conse­quitur, pellitur enim à circumflui aeris crassiori corpore.

Cum igitur physici dicant, supra capita nostra circumfu­sam esse substantiam pellucidam, tenuiorem aere hoc nostro; negare non poterunt, radios visibilium in transitu confinium crassi aeris & ignis tenuioris supersicierum, quacunque ob­lique transeunt, refringi: transeunt autem oblique ad lo­cum spectantis praeter unum omnes. Undique igitur magnae fierent refractiones radiorum.

Argumenti vis experimento veluti ad oculum explicari potest. Luceat Sol contra parietem: Interlocetur thuribu­lum cum carbonibus vivis: si tranquillus sit aer, ex thuri­bulo recta ascendet rivus quidam igneae substantiae, nullo fumo immixto; sin ventulus interflet, rivus ille parum ad latus deflectet, vento concedens sursum, tamen undulatione sua scaturiens. Rivum hunc ignis oculis non consequeris, quippe colore omni carentem & pellucidum. At si parie­tem oppositum aspicias, tremere videbis umbras rerum trans prunam in sole positarum, quae umbrae per hunc ignis fluxum trajiciuntur. Tremor vero motus species est. Itaque radii so­lis umbram circumscribentes tremunt, propterea quod ebullitionem illam igneam transeuntes franguntur, idque va­rie pro varia superficierum illius fluxus ignei transformatio­ne: ex qua inconstanti inflexione radiorum in superficie il­lius ebullitionis, resultat inconstans etiam inflexorum seu re­fractorum incidentia in parietem, inconstansque, hoc est tremens, umbrae projectio. Hoc igitur experimento con­stat, radios lucis in superficie igneae substantiae, quantumvis inconspicua sit, sensibiliter refringi. Nulla igitur talis ignea substantia sub coelo expansa est, nostris imminens capitibus, [Page 65] neque fluctuans, neque tranquilla; quia observatores side­rum nullam neque tremulam deprehendunt stellarum re­fractionem locique permutationem, neque constantem, quae sit commensurata figurae sphaerae igneae, denique nullam aliam praeter eam quae est superficiei aeris.

Hoc firmissimum argumentum Pena rursum tractat in­caute: dumque muros quatit sphaerae igneae, nimio arietis hujus impulsu à se ipse laeditur. Putat ad firmitatem ar­gumenti pertinere, si plane nullas siderum refractiones ad­mittat. Itaque non dubitat etiam observationibus Astro­nomorum fidem derogare, quas Vitellio adducit. Dixerat Vitellio, refringi radios lucis; idque in Luna sentiri, cujus saepe alia videatur latitudo quam qualem Tabulae motuum admittant. Pena occurrit, non esse in causa refractionem, sed Parallaxin, rem notam Astronomis. Mira mehercule negotii perplexitas! Nam & uterque verum dogma ha­bet, & uterque id impertinenter probat, interque proban­dum in errores incidit circa res cognatas. Vere dicit Vi­tellio contingere incurvationes radiorum sideralium ob den­sitatem aeris. Vere & hoc dicit, sed fortuito, id in Luna deprehendi. Sed quod praesupponit loca Lunae irrefracta ex caculo illius sui temporis certissime depromi, eaque re­gulam statuit aestimandarum observationum, & deprehen­dendarū per eas refractionum, vehementer quidem deceptus fuit. Itaque non facile dixerim, ante Tychonem Brahe à quoquam deprehensas esse refractiones Lunae; non tantum ob incertitudinem antiqui calculi, sed etiam ob negligentiam Observatorum priorum. Deprehendit autem Braheus refra­ctiones non tantum per Lunam, quod difficilius sit, propter varium & celerem ejus motum, sed multo maxime per fi­xas. Et tamen vel per solam Lunam, etiamsi non sit cer­tissimus ejus calculus, deprehendi facile possent. Haec de Vitellionis hallucinatione. Excutiamus jam & Perae cen­suram. Vere & is defendit, propter ignis sphaeram nullas contingere refractiones: falsum tamen addit, plane nullas contingere, ne quidem aeris causa. Inepte denique oc­currit Argumento Vitellionis, e [...]si, ut dictum, inutili & rui­noso, [Page 66] tribuens Parallaxibus ea quae Vitellio Refractioni­bus. Atqui norunt Astronomi, duarum harum rerum ef­fectus esse contrarios. Refractio Lunam attollit, paral­laxis deprimit. Hoc non perpendit Pena. Sed, ut dixi, nullum est detrimentum, etsi Pena Vitellionis refractiones non effugit: sunt enim aeris non ignis effectus. Aeris igi­tur densiorem superficiem, ut supra dictum, stabiliunt; ignis vero tenuiorem regionem, quod vult Pena, penitus con­vellunt & eliminant. Utrinque igitur praestantia Optica­rum demonstrationum elucet, tam in stabilienda distinctio­ne aeris ab aethere, quam in tollenda fictitia sphaera ignis.

Quinto loco Pena indicat, quanta Physicos ignorantia teneat circa materiam, locum & effectus Cometarum, nisi Opticas scholas fuerint ingressi: & quid haec disciplina cir­ca talia naturae portenta doceat eos qui se non aspernan­tur.

Rursum itaque verum hoc lectori commendo, Cometa­rum, seu Crinitorum, barbatorum, caudatorum siderum cor­pora plane pellucida ex Optica doceri, argumento hoc quod caudas à Sole tenent aversas.

Verum secundo & hoc est, corpora illa pellucida den­siora esse aethere in quo discurrunt. Verum est & illud tertium, ex analogia motus cometarum plurima nos de loco cometarum doceri, certumque habere plerosque su­pra Lunam in altissimo aethere versari. At quartum quod addit Pena, dubium est, an Cometis vis calefaciendi insit lege Optica, dum refracti solis radii in corporis cometici in­gressu exituque post corpus ad coni mucronem coguntur, eaque coactione vim incendendi concipiunt. Nam ut dem radios sic in conum coire, nuspiam sequetur inflammatio­nis violentia nisi in illo ipso coni mucrone, in profundo ae­there. Quid vero hoc ad aestum illum qui hic in Terris ex­citatur? Deinde non cauda illa Cometarum conspicua, co­nus ipse est radiorum, usus corpore cometae pro basi; sed si plurimum huic speculationi tribuerimus, cauda haec no­vus conus est, incipiens ibi ubi conus alter, cujus in corpore cometae basis▪ in mucronem desinit: quod lex optica docet [Page 67] proxime post corpus cometae fieri. Radii igitur solis, quatenus constituunt conspicuum illum tractum quem nos caudam appellamus, jam iterum divergunt. Incensio vero non ex diversione, sed ex sectione radiorum oritur. Nulla igitur in cauda vis incendendi, sed si est aliqua, est in se­ctione radiorum proxime corpus, unde cauda talis inci­pit.

Etsi vero dubia est, ut dixi, haec Penae ratiocinatio de effectu cometae; tantum tamen abest ut penitus conte­mnendam judicem, ut potius generosissimam omnibus com­mendem, & talem, ex qua de cometarum caudis abstru­sissimum Naturae arcanum erui posse existimem. Scripsi hac de re aliquid in descriptione Germanica Cometae qui fulsit anno 1607. quam Latine etiam adornaveram cum demonstratione pulcherrima trajectus Cometae rectilinei per aetheris profundum: sed exspectationem meam typo­graphus elusit, manetque libellus in scriniis, aliam exspe­ctans occasionem.

Sextam Optices utilitatem Pena commemorat, in con­vellenda Opinione Aristotelicorum de Galaxia: docetque ex Optica, Galaxiam in ipso aethere longissime supra Lu­nam circumfundi; quippe quae permutationem loci sub fixis nullam per diversa terrarum loca, diversosque ad ho­rizontem positus, oculis subjiciat. Magnum proculdubio & hoc Optices beneficium agnoscent qui hactenus Ari­stotelis Meteorologiam suspexerunt, inque pretio habue­runt. Etsi ea quae circa Galaxiam Galilaeus ope per­spicilli detexit, ratiocinationem hanc Penae porro reddent supervacuam.

Sequuntur in Penae praefatione deformia nonnulla, qui­bus rogo ne Optices studiosus moveatur. Visum fieri radio­rum receptione Vitellio verissime statuit; comprobavi ego evidentissimis experimentis. Magna erat Opticorum glori­atio contra Aristotelicos emissionem radiorum defenden­ [...]es propter consensum ipsorum inter se. Dolendum ita­que Penae contrario testimonio gloriam hanc Opticorum soedari, praesertim cum & ipse Pena sit Opticus, & ea ipsa in [Page 68] praefatione Opticam commendet. Atqui perpendat philoso­phiae cultor, rerum abstrusarum investigationem non unius esse seculi; saepe veritas furtim quasi in conspectum veniens, negligentia philosophorum offensa subito se rursum subducit, non dignata homines sui conspectu mero, nisi officiosos & industrios. Adde quod Pena Euclidi, quem à se denuo versum illo libello exhibuit, emissiones radiorum usurpanti propter opinionem antiquitatis aliquid tribuit, impertinenti in philosophia studio. Itaque assumo ex ore Penae, eique rescribo sententiam suam: Physicum volo minime credu­lum, ob idque Opticarum demonstrationum experientem, qui Euclidem (ipse Vitellionem dixerat) caeterosque Opti­cos accurate examinet, & iis tantum credat quantum ab iis demonstratum videat. Vir fuit Euclides doctri­na & eruditione nulli secundus, ut ejus monumenta mon­strant; sed, quae communis disciplinarum orientium sors est, opiniones habuit anticipatas, quas pro axiomatibus demonstrationum obtulit, cujusmodi illud est, Aspectum fieri per radios properantes ab oculis ad rem visam, quod tamen non magis necessarium est, quam si visionem rece­ptione radiorum fieri dicas. Haec inquam hoc loco Pe­nae regerenda puto. Nam ad demonstrationes quasdam nihil interest utrum verum sit: & vides utrumque à me promiscue usurpari, Propos. 3. & 19. Etsi notandum hoc discrimen: si de rei lucentis natura agimus, expedit nos clare loqui, nec aliud quam emissiones radiorum ex punctis lucentibus inculcare. At si de visione rerum lucentium, deque visus deceptionibus loquimur, saepe nos ipsae deceptiones invitant ad captiose quasi loquendum, & emissiones radiorum ex oculo usurpandas, cum revera sin: receptiones radiorum in oculum.

Cur duobus oculis videtur res una, Pena recte refellit falsam Vitellionis rationem, Galeni aeque falsam laudat non recte. Galenus Opticis terminis usus est minim [...] ad leges Opticas: quasi pyramides visionis, formatae ipso videndi actu, & à visa re veluti à communi basi ad ocu­los continuatae, reale quippiam ferent & corporeum, quae [Page 69] cum detorsione oculi detorqueri à sua re visa possent­Veram itaque causam reperies infra Prop. 62.

Explicationem Halonis, Iridis, Pareliorum, Paraselena­rumque ex Optica disciplina petendam jam olim vidit Aristoteles, neque ea quae adhuc desiderantur in Meteo­rologicis Aristotelis aliunde suppleri possunt.

Cogitaveram & ego hic libellum de Iride subjunge­re, quod supplementum esse Aristotelicae super Iride disquisitionis; sed desiderabantur adhuc Pareliorum ge­nuinae causae, quae sunt causis portentosarum Iridum im­plexae: itaque in praesens hoc negotium deserui.

Cum tam multa profit Optica scientia philosophiae na­turali, jure optimo Pena plura & ab Optica exspectat in Magia & Theologia Porphyriana, inque manuariis praestigiis discutiendis: nec pauca promittit Jo. Baptistae Portae Magia naturalis, quam lector adeat; videbit O­pticam disciplinam tota vita humana admirabiles explica­re utilitates.

Hactenus igitur Pena nobis auditus esto, de praestantia Optices, deque stupendis ejus effectibus in rerum natura detegenda doctissime perorans.

Nunc tempus ut promissis fidem praestem, doceam (que) hac Optices parte, quam Dioptricen appellamus, ejusque subjecto, Perspicillis, nos de rerum natura longe admira­bilissima brevi temporis spacio didicisse; adeo quidem ut puerilia videri possint quaecunque hactenus Optices beneficio detecta ex Pena produximus.

Versatur in manibus omnium sidereus Galilaei nuncius, & mea qualiscunque cum hoc Nuncio Dissertatio, tum e­tiam Narratiuncula, Nuncii siderei confirmatoria. Le­ctor itaque breviter perpendat capita illius Nuncii, quae & quanta Perspicilli illus beneficio, cujus rationes hoc libello demonstro, fuerint detecta. Testabatur visus, esse aliquod in coelo corpus lucidum quod Lunam dicimus: demonstratum fuit ex rationibus Opticis id corpus esse rotundum: Astronomia etiam ratiocinationibus nonnullis super Optica fundamenta collocatis exstruxerat ejus altitu­dinem [Page 70] à Terra sexaginta circiter semidiametrorum Ter­rae. Apparebant in illo corpore variae maculae; & secu­ta est obscura opinio paucorum philosophorum, illata ab Hecataeo in fabulas de Hyperboreorum insula, montium & vallium, humoris & continentium alternata conspici simulacra. At nunc Perspicillum omnia haec adeo ob oculos collocat, ut plane timidum esse oporteat, qui tali fruens aspectu, etiamnum dubitandum existimet. Nihil est certius quam partes Lunae meridionales plurimis iisque immensis scatere montibus, partes vero septentrionales, de­pressiores quippe, lacubus amplissimis defluentem à meri­die humorem excipere. Quae prius Pena produxerat Optices beneficio patefacta dogmata, illa à tenuibus visus adminiculis originem trahentia per longas ratiocinationes inter se nexas demonstrabantur, sic ut Rationi potius hu­manae quam Oculis transcriberentur: at hic jam Oculi ipsi nova veluti janua coeli patefacta in conspectum rerum abstrusarum adducuntur. Quod si cui jam super novis hisce observationibus lubeat etiam Rationis vim excute­re, quis non videt quam longe contemplatio Naturae sua pomoeria prolatura sit; dum quaerimus, Cui bono in Luna sint montium valliumque tractus, marium amplis­sima spacia; & Annon ignobilior aliqua Creatura quam homo statui possit, quae tractus illos inhabitet?

Nec minus deciditur hinc & illa quaestio, quae pene cum ipsa philosophia nata, exercetur hodie à nobilissimis ingeniis, Possitne Terra moveri, (quod Theorica doctrina Planetarum valde desiderat) sine gravium ruina, aut sine turbatione motus elementorum. Nam si Terra à centro mundi exulet, metuunt nonnulli ne aquae, globo Terrae deserto, in mundi centrum refluant. Atqui videmus & in Luna inesse vim humoris, depressas ejus globi lacunas obsidentem: qui globus, quamvis in ipso aethere cir­cumducatur, extra centra non mundi tantum, sed & Ter­rae nostrae, non tamen quicquam impeditur copia aqua­rum Lunarium, quo minus ad centrum sui corporis ten­dens Lunae globo constans adhaereat. Itaque Optica re­format [Page 71] vel hoc Lunaris globi exemplo doctrinam gravium & levium; confirmatque hic introductionem meam in commentaria Martis motuum.

Habent Samiae philosophiae cultores (liceat enim hoc cog­nomine uti ad indicandos ejus inventores Pythagoram & Aristarchum Samios) etiam contra apparentem O­culis immobilitatem Terrae paratum in Luna praesidi­um. Docemur quippe in Opticis, si quis nostrum in Luna esset, ei omnino Lunam, domicilium suum, peni­tus immobilem, Terram vero nostram Solemque & caetera omnia mobilia visum iri: sic enim sunt compa­ratae visus rationes.

Commemoravit antea Pena, quomodo Astronomi O­pticis usi principiis magno ratiocinationum molimine vi­am Lacteam ex elementari mundo, quorsum eam collo­carat Aristoteles, in supremum aethera sustulerint. At nunc Perspicilli recens inventi beneficio ipsi Astronomo­rum Oculi recta adducuntur ad pervidendam viae lacteae substantiam: ut quicunque hoc spectaculo fruitur, is fa­teri cogatur, nihil esse aliud viam lacteam, nisi congeri­em minutissarum stellarum.

Quid esset Nebulosa stella, penitus ignoratum hactenus: perspicillum vero in talem aliquam nebulosam convolutio­nem (ut Ptolemaeus appellat) directum, ostendit rursum, ut in via lactea, duas, tres vel quatuor clarissimas stellas in arctissimo spatio collocatas.

Quis vero credidisset Fixarum numerum esse decuplo aut forte vigecuplo majorem eo qui est in Ptolemaica fixarum descriptione, si absque hoc instrumento fuisset? Et unde quaeso argumentum petamus de fine seu termino hujus mundi aspectabilis, quod is sit ipsa sphaera fixarum, nisi ab hac ipsa fixarum multitudine perspicillo detecta, quae est veluti quaedam concameratio mundi mobilis?

Quantum etiam Astronomus erret in determinanda Fixarum magnitudine, nisi Perspicilli usu stellas de novo lustret, videre est itidem apud Galilaeum; & infra etiam Germani cujusdam literas in testimonium producemus.

[Page 72]Sed omnem admirationem superat illud caput Nuncii Siderei, ubi Perspicilli perfectissimi beneficio alter nobis ve­lut mundus Jovialis detectus narratur: & mens Philosophi non sine stupore considerat, esse ingentem aliquem globum qui mole corporis quatuordecim globos terrestres adaequat (nisi hic Galilaei perspicillum nobis limatius aliquid Bra­heanis commensurationibus brevi proferet) circa quem quatuor Lunae nostrae huic Lunae non absimiles circumcur­rant; tardissima spacio dierum quatuordecim nostratium ut Galilaeus prodidit; proxima ab illa, sed maxime omnium conspicua, spacio dierum octo, ut ego superiori Aprili & Maio deprehendi; reliquae duae multo adhuc breviori tem­poris curriculo: ubi Ratio ex meis de Marte commentariis ad causam similem accersita, suadet statuere etiam ipsum Jo­vis globum convolvi rapidissime, & proculdubio celerius quam in unius diei nostratis spatio: ut hanc globi maximi convolutionem circa suum axem, quatuor illarum Luna­rum perennes circuitus in plagam eandem consequantur. Atque illis quidem locis Sol hic noster, communis & hu­jus [...]cirestris & illius Jovialis mundi focus, quem nos tri­cenum plurimum minutorum esse censemus, vix sena aut se­ptena minuta implet; interimque duodecim nostratium annorum spacio Zodiacum emensus apud easdem rur­sum fixas deprehenditur. Itaque quae in illo Jovis glo­bo degunt creaturae, dum illa quatuor Lunarum brevissi­ma per fixas curricula contemplantur, dum quotidie ori­entes occidentesque & ipsas & Solem aspiciunt, Jovem lapidem jurarent (nuper enim ex illis regionibus reversus adsum) suum illum Jovis globum quiescere uno loco im mobilem, Fixas vero & Solem, quae corpora revera quiescunt, non minus quam illas suas quatuor Lunas multiplici motu­um varietate circa suum illud domicilium converti. Ex quo exemplo multo jam magis quam prius exemplo Lunae discet Samiae philosophiae cultor, quid absurditatem dogmatis de motu Telluris objicienti visus (que) nostri testimonium alle­ganti responderi possit. O multiscium, & quovis sceptro preciosius Perspicillum ! an, qui te dextra tenet, ille non Rex, [Page 73] non Dominus constituatur operum Dei? Vere tu.

Si quis paulo aequior Copernico & Samiae philosophiae luminibus hic solum haeret, dubitans qui fieri possit ut Terra medium planetarum iter per campos aethereos teren­te, Luna illi tam constanter velut individuus comes adhae­reat, interimque & globum ipsum Telluris circumvolitet, in morem fidae caniculae quae viatorem dominum variis amba­gibus nunc antecursitando, nunc ad latera evagando cin­git; is Jovem aspiciat, qui, monstrante hoc Perspicillo, non unum talem comitem, uti terra Copernico, sed omnino quatuor secum certe trahit, nunquam ipsum deserentes, inte­rimque suam singulos circulationem urgentes. Sed de his satis dictum in Dissertatione cum Nuncio Sidereo. Tempus est ut ad illa me vertam quae post editum Nuncium Sidere­um, postque dissertationem cum illo meam Perspicilli hujus usu patefacta sunt.

Annus jam vertitur ex quo Galilaeus Pragam perscripsit, se novi quid in coelo praeter priora deprehendisse. Et ne ex­sisteret qui obtrectationis studio priorem se spectatorem venditaret, spatium dedit propalandi quae quisque nova vi­disset: ipse interim suum inventum literis transpositis in hunc modum descripsit.

S m a i s m r m i l m e p o e t a l e u m i d u n e n u g t t a u i r a s.

Ex hisce literis ego versum confeci semibarbarū, quē Nar­ratiunculae meae inserui, mense Septembi superioris anni.

Salve umbistineum geminatum Martia proles. Sed lon­gissime à sententia literarum aberravi; nihil illa de Marte continebat. Et ne te lector detineam, en detectionem Gry­phi, ipsius Galilaei authoris verbis.

DIOPTRICE, SIVE DEMONSTRATIO EORUM QUAE Visui & visibilibus propter Conspicilla, hoc est, vitra seu Crystallos pellucidos, accidunt.