CAPVT I. De Apum nomine, descriptione & differentijs.

INter Insecta omnia principatus Apibus, & jure prae­cipua admiratio debetur, solis ex eo genere in ho­minum alimentum conditis; reliquis vero ad medi­cinam tantum, vel oculorum voluptatem, aurium ob­lectationem, corporísve apparatum ornatum (que) pro­creatis; quae omnia hae item abunde praestant.

• Has vocant
  • Hebraei, Deborah.
    Nomen.
  • Arabes, albara Nahalea Zabar.
  • Illyrici, Weziela.
  • Itali, ape, api, vna sticha, moscatella, ape a scoppa, pecchi.
  • Hispani, abeja.
  • Galli, mousches a miel.
  • Germani, ein ymme bynle.
  • Angli, Bee, bees, been.
  • Flandri, bie.
  • Poloni, pztzota.
  • Hiberni, camlij.

Apes apud Graecos multa sortiuntur nomina, secundum gentium, regionum & locorum diversitatem: variae siquidem gentes varia no­nima Apibus attribuerunt. Sed nomen maximè vulgare est [...] ( [...] item Hesiodo) [...]; vel potius [...], cujus opifex est apis. [...] item dicuntur, à [...], quia magis meditabundum, industrium, laborísque patiens Insectulum, nusquam comparet. [...] Hesiodo est [...] apis: (maluit enim Gesnerus [...] pro [...], legere; quandoquidem & [...] cognominatur) veluti etiam [...]. Sed hanc Suidas, Aristoteles & alij, potius crabonem [Page 2] faciunt aut vespam. Quamvis Gazae interpretatio varia, & magna poetarum pars apem quoque appellant. Stephanus [...] apes dici memorat, unde [...], apes aluearibus condo. Apis quaedam [...] dicitur Hesychio; alijs item [...], à fingendo. Vocantur item a flo­rum depopulationae [...]: a colore [...], a natali solo & semine [...] & quod respectu vesparum obtusiores habent aculeos, [...]; a sono stridoreque alarum in aëre vibrantium [...]; licet non desint, qui latine apud Isocratem Culices interpretantur, ubi scribit quosdam [...] encomium scripsisse. Sed bombus proprie [...] item inter alias multas significationes Hesychio [...], quem alij fucum, Isodorus regem appellat sive castrorum Imperatorem. Sed is proprio nomine [...] dicitur. Re­spectu loci communis, [...] habent epithetum, respectu regionis [...]; vti etiam Dardanus merops. Officia item & munera diver­sas apibus nomenelaturas dederunt; ut quidam [...] ab imperan­do, alij [...] a suavi cantu, alij ab operis [...], alij demque [...] sive Figuli inter favos fabricantes, vel alio officio emplastrico fun­gentes, quo apes tutae a flatibus aut pluvijs vitam agant. Latini vno nomine apis & apes ista Insecta appellant. Varro autem quandoque aves, sed impropriè eas vocavit: Volucres enim sunt, Aves non sunt. Apes dici quidam putant, quia examina pedibus mutuo sibi haerent, ac firmiter sese quasi in botro tenent. Quinetiam illud nomen com­positum existimant plerique ab a & pes, quod sine pedibus nasci vi­deantur, dicente Virgilio, Trunca spedum primo: in quorum numero est Servius. Et revera Nympha, (sive recens faetus) [...] Graecis dictus,) pedibus caret; ex quâ induratâ, tempore à natura constitu­to, rupto cortice, apis egreditur. Sed cum non servet analogiam Bipes edis, Tripes, edis, compes, edis magis simplex judicandum est no­men; unde diminutivum, Apicula.

Apis est animal insectum, volatile, quadripenne, sepes, exangue, mellis artificio solum pollens. Apum defi­nitio. Nam qui Hortum sanitatis scripsit, haud parum insanè deliravit, dum apes quadrupedes audacter statue­ret; quatuor enim (scilicet) dedit illis natura pedes, ut rectius ince­derent, nec plures, ne volatum impedirent. Sed mittamus tam inep­tum authorem, & utilissimum hoc prudentissimum (que) insectulum fusi­ùs describamus. Apum descrip­tio. Oculi earum subcornei intus conditi sunt. Vti etiam aculeus: ne (que) lingua destituuntur, ne (que) dentibus; pennae, sive alae quatuor, siccae (ut cunctis volatilibus insectis) pellucidae, scapu­lis annexae, quarum postremae minores ne remigio obessent, imis pe­dunculis duo quasi digiti emergunt, quibus procellosis temporibus lapillum ad corpusculum librandum ferunt, ne ventorum adverso impetu aedibus pellantur; tantum obest ut [...] dici eas vel posse vel debere Luciano credam. Non respirant (Plinij venia dixerim) sed palpitant, & transpiratione refocillantur. Stomachum habent ex omnium membranarum tenuissima contextum, quo collectam melli­ginem non solum continent, sed concoquunt praeterea & depurant. Quae sola ratio est, cur mel apiculare aërio omni & manna diutius in­tegrum servetur vel potiùs non omnino (ut postea dicemus) cor­rumpatur.

Aristoteles 9, Histor. Cap. 40. Novem apum genera esse dicit: [Page 3] quarum sex gregales facit, Apes, Reges apum, Fucos, vespas, Cra­brones, & Teredines: Tres item solitarias, Sirenem majorem, Sire­nem minorem, atque Bombycem. Cujus Simius Albertus novem item recenset, sed tam horrendis atque barbaris nominibus, ut finxisse eas potiùs quàm nosse videretur, lib. 8. tract. 4. cap. 2.

Differunt autem apes Materia, forma, ingenio atque officio, nec plures genuinas differentias ex infinitis (quos evolui) authoribus ego reppererim. Materiam quod attinet; (si operum naturae inquisitori­bus adhibenda fides) aliae [...], aliae [...], aliae [...], aliae item [...] appellantur. Optimae autem & verè nobiles ex leone potius habent originem, harum (que) principes & reges ex ejus cerebro (divi­nissima corporis totius parte) stemma deducunt: haud mirum igitur, si tantulae cum sint, ingentissima nonnunquam animalia [...] ag­grediantur, & Leonina ferocia praeditae nil timeant. Nobilitate his proximae ex tauro gignuntur, fortissimo item animali, & generis ex­cellentiam toto pectore & corpore spirante. Tertium Locum vacci­genae obtinent, industriae illae quidem, laboriosae, & vtiles; sed miti­oris nonnihil ingenij, & ad iram minus proclives. Vituli cadaver teneriores apes atque molliculas generat, mellis optimi coctrices, sed per teneritudinem laborum neutiquam patientes, & per materiae imbecillitatem magis [...]. Nec desunt qui apes ex suis proprijs cineribus mulso aspersis, Solíque aut loco tepido expositis renasci scripserunt, quas si [...] vocemus, per Graecos liceat. Forma apum optimarum, parua, varia, globosa, repanda; deteriores sunt oblongae. Forma autem quatuor de causis; Natura, loco, sexu, atque aetate. Aliae enim domesticae magis nascuntur & cicures; Formarum differentia a natura. aliae om­nino sunt ferae atque sylvestres; illae familiaritate & consuetudine ho­minum delectantur; hae vel omnino eam non ferunt, vel foeliciùs in arboribus, speluncis, aedium parictunqúe ruderibus mellificinam ex­ercent. Cicurum vicissim quaedam in hortis degunt voluptuarijs, & omni herbarum genere affluentibus, magnae, molles, pingues, ventri­cosae: aliae in Villis custoditae, fortuitos & longius nascentes flores decerpunt; minores, hirsutiores, sed labore, opera, ingenio magis praestantes. Vtriusque autem generis, aliae cum aculeo nascuntur (ut verae omnes apes) aliae sine aculeo, ut adulterinae, quas alvo, gutture totóque corpore grandiore & molliore videris, sed nec bonis ullis moribus, nec ingenij dotibus insignes. Ignavum hoc pecus Fucos vocant: vel quia operariae videntur quum non sint tamen; vel quia laboris specie (ceram enim quandoque apportant, & cellas apum sedulo confingunt) mel devorant. Sunt autem colore magis nigri­cante cum splendore, & magnitudine corporis noscuntur. Quine­tiam quaedam apes ex regio & Ducum sanguine oriundae sunt, quo­rum duo genera Aristoteles facit. Fuluum praestantius; & nigrum variegatum. Alij tres reges constituunt colore differentes; nigros, rubros, & varios. Menecrates varios deteriores constituit, sed cum nigredine varios, meliores. Omnes magnitudine reliquas apes duplo superant. Qui autem totius examinis Monarcha & Caesar eligitur, praecellenti semper est forma, & duplo caeteris procerior: pennae huic breviores, crura, recta, lacertosa, valida. Incessus celsior, vultus majestatem spirans, & in fronte macula quaedam diademate candens [Page 4] conspicitur: Differentiae formarum a loco. multum etiam nitore a vulgo differt. Nunc autem for­mam, nunc naturam locus alterat; utramque sexus & aetas. Etenim in Moluceis insulis apes formicis alatis sunt simles, sed majoribus paulo minores: ut Maximilianus Transiluanus in epistola ad episcopum Sa­lispurgensem diserte refert. In America juxta Vasses & Platae fluvios, apes nostris non sunt similes, minoribus muscis (quibus aestate infesta­mur) neutiquam majores; in arboribus excavatis nidificant, & favos longe majores magisque foraminulentos ac nostrae extruunt: extremi­tates alarum (narrant Oviedus & Thevetus) quasi commorsas obti­nent vel abscissas, quarum in medio transversam maculam gerunt al­bicantem, & aculeis non sunt molestae. Cera, quam conficiunt, fuli­ginosa videtur atque picea: suntque ut plurimum [...]. Genus quoddam apum in ponto Aristoteles, lib. 5. hist. cap. 22. recenset [...], molle, industrium, quod bis mense mellificat: mite illud & moribus placidis, solique mellificinae intentum. Quales item in re­gione Peru, acrioris & valde liquidi mellis confectrices scribuntur, quae fores ita cerâ obturant, ut non amplior Syphone meatus relin­quatur, per quem singulae introire possunt, Nostrae verò fere omnes nigrescunt in Europa natae, non tam ob facilem tenuis substantiae con­coctionem, quani quod crassioris diaetae & densioris texturae videan­tur, fuliginosaqúe materia intra cutem propterea remaneat; quam apes Peruvianae & Pontinae ob cutis quâ pollent rarietatem & roscidi alimenti tenuitatem, facilè expellunt. Id ni in causa fuerit, diversi­tatem coloris, ut in ursis merulísque fit albicantibus, ludenti demus naturae: quae varia quum ipsa fuerit & Polymorpha, haud mirum si formarum [...] gaudens, non unius omnes coloris apes fecerit. Vulgarium item apum (ut Columella ex Aristotele animadvertit) genera sic distinguuntur. Quaedam sunt vastae, glomerosae, nigrae, hirsutae: aliae sunt minores, rotundae, coloris fusci & horridi pili. Sunt adhuc aliae magis exiguae, nec adeo rotundae, sed magis obesae, & la­tera coloris melini habentes. Sunt quaedam minimae, graciles, acutae, quibus alvi ex aureolo variae atque leues. Maxime autem proban­dae nigricantes, parvulae, sphaeroïdes, leues, nitidae, placidis moribus. Ardentes auro & paribus lita corpora guttis (si Virgilo credendum) ha­bentes. Differentiae animurum a loco. Nam quantò grandior apes atque obesior vel etiam longior eò peior: Si etiam saeva & Iracunda, longè pessima. Sed ira assidui custodis consortio mitigatur, atque aeris solo crepitu placidiores red­duntur. Apes Chalcoides dictae in Creta insula aenei coloris sunt at­que oblongae, quae admodum implacabiles & pugnaces perhibentur, aculeis caeteras omnes vincentes & acerbiùs pungentes; adeo ut ci­ves ex urbibus stimulis abegerint. Cujus gentis reliquias etiam­num in Ida monte favos construere atque habitare, Aelianus ex An­tenore author est. Tales item Carthagenates sunt apes, muscitas for­mâ repraesentantes. Apud Halizomos certe adeo mansuetas esse apes scribit in Atticis Pausanias, ut cum hominibus unà pabulatum exeant, ac libere vagentur, quippe quae alvearibus nullis continean­tur. Passim igitur opus faciunt, illudque ita concretum, ut mel à cera nequeas sejungere; sunt autem laeues, mitidae, variegatae, & bonis nostris apibus non dissimiles. Denique cum omnes apes naturâ sunt veneni expertes, tamen longas & coliformes juxta Americanam [Page 5] Carthaginem, mel toxicum conficere locus urget; ubi ex arborum, ventorum, aeris, terraeve ipsius contagio mel infectum colligunt, & in suas cellas, quale quale fuerit reponunt. Subterrestres item apes aliam & formam obtinent & naturam. Differentiae corporalis for­ma a loco. Nam alveares & arboricolae majores sunt, longiores, molliores, alatiores, ventre & dorso flavi­ores. Illae vero sub terra in foraminibus parvis aedificant, breves, compactae, capitibus & antennis nigrae, toto fere corpore hirsutae, latera sola & caudam lanugo flavescens vestit, & revera plurimum exornat. Ex apibus autem aliae sibi aedes inveniunt silvestres, aliae stramineis corneisue tectis excipiuntur, Civiles atque urbanae; quae Apiarij curam cum scientia junctam non respuunt, imo quidem deos­culantur & deamant. Differentiae a sexu. Sexum apum Philosophorum princeps con­fundit, sed maxima scriptorum natio distinguit; quorum alij faemi­nas majores esse statuunt & [...], alij contra minores, cum aculeo. Sanior pars (mea saltem sententia) nullos mares praeter duces ac prin­cipes agnoscit, qui caeteris habiliores, majores, robustiores, domi semper propagationi incumbunt, & raro nisi toto cum examine emigrant; quippe quos natura ad signa veneris frequentes esse jussit, nec unquam a suis faeminis abesse ordinavit. Has incubare, & avi­um more faetus diligenter fovere, atque membrana rupta excludere experientia testatur. Aetatum discrimina corporis habitu noscun­tur. Nam nuperrimae natae alas tenuissimas habent & tremulas: anni­culares, uti etiam bimae atque trimae nitidae sunt valde & tonsae, Actas. olei (que) similitudinem & colorem gestant: Septennes vero factae, pinguitudi­nem & glabritiem omnino omnem deponunt, nec quis postea è cor­poris cutisve figura & qualitate (ut in equis solet usuvenire,) cer­tum aetatis annum computare potest. Seniores autem hirsutae, durae, rugis plenae, strigosae, aspectu tactu (que) horridae, oblongae, macrae, & venerabili quadam canitie insignes: id quod nobis Iuvenibus Ducissae Somersetiae oftensum fuisse (sub cujus cubiculo unum idem (que) exa­men ad tricesimum usque annum supererat) nequeo non confiteri, & Aeliano idem recensenti suffragium addere. Caeterum, ut forma horridiores videntur, sic experientia praecellunt atque industria: ut­pote quibus dies doctrinam auxit, & diuturnitas temporis ususque ad mellis conficiundi scientiam ipsas crudivit.

CAP. III. De creatione, generatione, & propagatione Apum.

QVandoquidem apes ex putrefactione (primi peccati poenâ) oriri philosophitradiderunt: Creatio. non desunt igitur qui eas primâ illa mundi hebdomadâ creatasnegant. Ego quidem quaestio­nem illam integram alijs permitto; quamvis Theologorum aliquot authoritas, praesertim vero Dubravij & Danaei, illas cum perfectis corporibus creatas fuisse abundè affirmat. De prima apum genera­tione longam disputationem habet Aristoteles. Generatio. Secuti eum philoso­phi, earum generationem ex alterius corporis corruptione proveni­re, rectè mea quidem sententiâ constituerunt: nempe ex tauro, bove, vacca, vitulóve putrefacto (dignissimis sanè nobis (que) utilissimis bestijs) quod non solum viri illustres omni exceptione majores tradunt, sed experientia rustica & vulgaris confirmat. Aiunt ex horum cerebro gigni reges & duces, ex carnibus vero apū vulgus. Nascuntur itē reges ex medulla spinae, tamen è cerebro nati, pulchritudine, magnitudine, prudentia, & robore alijs antecellunt. Primam autem transforma­tionem carnium in hujusmodi animalia, & velut conceptum quen­dam inde cognosces, cum parvâ & albâ specie imperfecta haec qua­si animalcula circum bovem leonèmue, &c. multiplicata videris, im­mobilia quidem omnia; paulatim vero augescentia, alisque sensim excrescentibus proprium colorem consecuta, circumvallantia regem & advolantia. Sed brevibus & tremulis omnino alis, propter insue­tudinem volandi & membrorum debilitatem. Quae verò regiones particulares apibus generandis conferunt, quae nocent, postea tracta­tu de melle disputabimus. Generatim verò pauci in orbe loci repe­riuntur, quibus (nisi solo & coelo duriori fuerint, pabuloque illis apto caruerint) procreari haud possint apes & commodè vivere. Verùm ubi perpetuae nives & gelu (ut in Scanzia.) vel regio herbarum arbo­rumque sterilis (ut in Thule) & calore exsuccis locis: ibi neque na­scendi copia neque vivendi illis conceditur. Quinetiam deleteri­am ob quandam aëris locíve proprietatem regiones nonnullas apes haud incolunt, Veluti de Mycono traditum est; quo etiam impor­tatae, (si Aeliano habenda fides) statim exspirant. Quòd verò Mun­sterus Hyberniam, Solinus, Britanniam, apibus vacuam memorant atque infestam; si non ab auritis sed oculatis testibus rem accepis­sent, nihil in earum villis frequentius esse scripsissent. Atque haec de generatione apum dici sufficiant, nunc ad propagationem veniamus; de qua variè sentiunt authores.

Alij eas coïre & parere negant, quia nemo id oculis unquam vidit. Alij semen in floribus folijsque relictum asportari affirmant ad alve­os, Propagatio. atque ibi fideli blandáque incubatione perfici. Plinius ex flore Cerinthij ipsum colligi contendit. Aristoteles é Calandro. Athenae­us ex flore arundinis, quidam ex flore oleae, atque deinde earum oscu­lis in favos immitti, eo argumento usi, quòd annis horum florum fe­racibus plura prodeunt examina, quùm vero rariores proveniunt, ra­rae apes visuntur. Hoc tamen non animadvertunt, multis in locis fri­gore [Page 13] rigentibus luxuriare apes, ubi nihil horum florum colligitur, imo ne ap­paret quidem. Ego sane per coitum propagationem fieri existimo, marés (que) esse majores, minores vero faeminas contendo, qui an gallorum more faemi­nas subagitantes genituram injiciant, experientia dixerit: certum tamen est, minimas tantum apes (faemellas nempe) faeturae incubare, & rupto putamine (gallinarum more) mira & naturali obstetricatione pullos excludere.

Aristoteles contra, reges & majores apes seipsas, & deinde omnes reliquas parere affirmat, utì & illas fucos, hos vero mihil ulterius producere, nec for­te sine ratione illud, cùm reges & reguli intus semper maneant, quasi nati ad sobolis generationem, nec unquam nisi cum totâ plebe aliò emigrant. Eam itidem ob causam tam unic è ab apibus diliguntur, atque ab omni opere ne­gotio (que) necessario immunes vivunt: Magnitudine item & robore praestant alijs, ac si corpus eorum ad prolem generandam sit institutum. Fuci tamen majores medium tenent, apes tam in mellificina diligentes, ut & fucos nepo­tes alant, & parentes regulos. Sed quod adjungit Philosophus, apes sine coitu generare, quòd faetus tam sit exiguus: idem argumentum de muscis nar­rari possit, quarum aliquae apibus majores, minores ponunt vermiculos, qui­bus in nympharum magnitudinem sensim adauctis, tandem muscae erum­punt. Sunt alij, qui ex melle apes nasci arbitrantur, aut cum melle, aut ex medulla mellis sive parte praestantiore, eá que omnis putredinis experte. Sed genitale quiddam in cellis poni certum est, é quo apiculae gignuntur. Sca­liger ova eas ponere putat, quamvis apiarij vermiculos eas parere, non ova unanimiter statuunt. Taxites coire eas existimat, & apes mares esse, reges foeminas constituit, atque reges tempore constituto vermiculos per examina, ut muscae, excludere, fucos vero incubare more serpentum, & incubando ad tempus vermiculos fovere scribit. Tunc vermes [...] dicti, melle purissimo & quasi mulso vescuntur, donec in nymphas abeunt, atque tunc aureliarum instar involuti, in cellis manent, nec cibo vescuntur, nec excrementa red­dunt. Tandem certo die, ruptis corticibus fiunt apes, & ad suum quae que munus vix dum alis perfectis sese accingunt. Per hoc tempus apes urina de­lectantur, & potissimum humana, atque propterea locos ea madentes, maxi­me autem a pluvijs, frequentant.

Ad conservationē apum multa requiruntur, Conservatio. nempe debitus cibus, potus, somnus, vigiliae, aër, exercitatio, habitatio, atque locus conveniens, modera­tio item animi, & medicina illarum tollendis morbis idonea, de quibus sigil­latim dicemus. Quod cibos attinet; nihil venantur, sed ipsae Venturaeque hyemis memores aestate laborem Experiuntur, & in medium quaesita reponunt. Colligunt quippe & conficiunt sibi cibaria, inter quae praecipuum est mel, quo liberalius ab apiarijs exhausto, tanquam lanterna punica translucent, & nisi aliàs illarum inediae subveniatur, animam efflant. Sed habent item alium quo se sustentant cibum, ceraginem, cerinthum, erythacem, Sandaracham dictam. Verùm hic deterior est, & dulcedine ficum repraesentans. His de­ficientibus, apiarij ficus, Saccharata, uvas passas siccatas, fucos tusos, scha­donum capita, lanas passo defrutove madidas, etaquam mulsam pro foribus ponunt, ne prae fame languescentes moriantur. Crudas item carnes appo­ni jubet Plinius, modo fuerint recentes. Generatim dulcia quaeque & [...] etiam de longinquo appetunt, non odoris gratiâ sed pabuli genialis causâ, ut musciliones vinum: Flores grati odoris & caliculatos nullos recu­sant; unde Florilegae Latinis [...] Graecis dictae. Plantae apibus gratissimae, thymus albus & tuber, sertula campana, myrtus, vitex, genista, Phleus, fabae, serpillum, viola, myrrhis, rosmarinus, coniza cerinthea, amyg­dali, Erica, Tamariscus, Cytisus, Melilotus, Casia, Narcissus, Asphode­lus, [Page 14] potissimum autem citrago, de qua Macer macros hos versus cecinit.

Item hedera, consiligo, origanum, satureiae, violae agrestes, amaracus, hya­cinthus, palma, oleaster, iris, crocus, rosa, lilium, ziziphus, pyrus, persica, te­rebinthus, lentiscus, cedrus, tilia, Ilex minor, chrysocome, attractylis, cumyla, flos sinapis, Galicae spondylium, batrachium, Rhamnus, omnes arbores glan­diferae, item pomiferae, quibus nulla amaritudo inest in floribus. Quinetiam é floribus urticae mortuae tum albis tum luteis cibum capiunt avidissimè, unde haec herba Tigurinis Biensauge quasi apisugam vel apesuctum dixeris, voca­tur. Potum quod attinet: si fluvius vel fons vivus & saliens in propinquo sit, quibus ligna & lapides injiciuntur (ut apes commode insideant, séque veluti in balneis abluant & abstergant) non aliundè bibunt; sin minùs, aliundè hu­more hausto sitim leniunt, posteáque de eodem ad intùs operatrices & reges (ut diximus) gerulae asportant. Quicquid autem edunt bibuntve, intamina­tum, purum, non faetidum esse oportet, aut putredine infectum. Imò tam mun­dam vitae rationem obtinent, ut mulieris menstruatae superventu, cibum fuge­re tradantur, & unguenta olentes, venerísque libidine flagrantes odio habeant acerrimo: oleosa item quaevis, uti etiam fumum & fimum accuratè vitant, rés (que) talia olentes non attingunt. Deleterias item plantas, & amara, purgan­te, ingrata ac venenata qualitate praeditas, haud gustant: ijsque nominibus, Absynthium, Rhabarbarum, senam, sabinam, tithymallos, helleboros, laureolam, coccognidium, thapsias, cucumeres agrestes, taxum, rhododen­dron, aconita, ne primoribus quidem labris delibant. Vbi toto die laboribus, intentae atque lassatae fuerint, noctu eas signo dato somnum capessere memo­ravimus; qui varijs de causis interpellari solet, apesque hoc pacto in delirium & vigilias actae commoriuntur. Nunc enim cas oes [...]rus perturbat, nunc ursi clamor expavefacit, nunc hostis adventus (nempe lacertae, aranei, rubetae, &c.) perterritat; quae propter, classicum canunt corcicines, totumque simul examen ad arma noctu evocant. Fulgure item & tonitru nocturno non minùs tumultuantur; acsi inter castra seditio vel pugna aliqua fatalis nasceretur; tum propter luminis eâ tempestate insuetudinem, tum quia merito timent, ne aluearibus concussis favi loco excidant, vel cereis liquefactis vasculis mel defluat. Id experientia verissimum esse, nemo meipso & Pennio rectiùs dix­erit: qui dum mense Augusto, anno 86. juxta Somersetiae Ducissam, tum de­ploratae ferè sanitatis viduam, cum inclytis filiabus Maria atque Elisabetha vigilias ageremus, subito (magno à tonitru) proximo sub lecto tabulato, mur­mur & quasi classicum tumultum audivimus, ipsamque nonnihil contignati­onem resonare putavimus: ignari (id quod res erat) apes intertignium inco­luisse; ubi eas pertriginta annos habitasse, & quotannis duas tresve colonias emisisse, postea ab oculatis testibus, ijsque summa nobilitate clarissimis, cer­to accepimus. Sequenti die, ob inopiam somni, streperae, tremulae, & quasi delirae volitabant; res à natura ipsarum alienas tangebant; ad fenestras sese misellae allidebant; amicos, curatores, domesticos pungebant, non sine observantium admiratione. Vnde quidem jure statuimus, apes laboris diur­ni patientissima esse animalcula, timoris vero nocturni & vigiliarum vicissim impatientissima.

Vnde Solisequae epitheton assequutae videntur, quandoquidem cum eo si­mul & surgunt & quiescunt. Nulla enim earum somno indulgens die conni­vet, nulla noctu non arctè obdormiscit. Exercitatio apum duplex est, altera [Page 15] animi causa, evolatio; altera necessitatis gratiâ, mechanica in aedibus ope­ratio. Si illa (crocodilo, hirundine; merope, lacerta, araneo, alijsue foris apibus struentibus) vel ob coeli inclementiam, aut perpetes pluvias denege­tur, anhelosae, obesae, torpentes redditae, cacochymiam incurrant salutis op­pugnatricem, & superesse diu haud solent, praesertim aestivo tempore, quo solo externa sese aëris palestra liberae exercent. Vbi volatu nonnihil recrea­tae fuerint, balnea frequentant, sordes abluunt, & levi foliorum affrictu sese detergunt, quinetiam aliquando lapillos vehunt, aquam portant, adversum ventum parvae pusillae penetrant, & cum maximis bestijs de gloriola imo quidem de vita concertant: Equos enim, elephantos, canes, imo quidem ho­mines (sensit Archilochus rem ita habere atque scribo) offensiores vulne­rant, aculeísque creberrimè & hostiliter infixis occidunt. Instituunt item non rarò monomachiam, ludricam illam sanè & umbratilem, exercitij & recrea­tionis causa, non laedendi animo susceptam. Colludunt item saepissimè, at (que) sese titillant invicem, & veluti columbantes deosculantur: postea coire eas cerrum est, sed quo tempore, loco, qua forma, Argus ille dixerit totus ocu­leus, qui solus elephantis leno assidet, illorumque coitus cognoscit. Verùm ut animi causa, volatu, duello umbratili, lapillorum vecturâ, &c. sese exercent; ita magistra artium necessitas domesticis laboribus apes assuëvit, mellifici­na nimirum, cui naviter non ductariè incumbunt, nullúsque (si per coelum li­ceat) ocio perit dies. Quamdiu autem operantur, id a soli coeli (que) constituti­one potissimùm pendet. Nam in frigidis regionibus ab occasu Vergiliarum ad vernum (plus minus) aequinoctium intus in alueis diletescunt; sed glirum more jejunae, torpentes, convolutae manent, nec se levissimè loco movent. Vnde enim aliàs tantillis animalculis, ad pruinas, nives & aquilonum flatus perferendos vires? At si anni constitutio fuerit calidior & diu talis duraverit, tardius quiescunt apes, id quod Aethiopia clarissimè probat, ubi per con­tinuos calores, & rara frigora apes fere perpetuo operantur. In Europa au­tem apiculae raro ante egrediuntur, quam florere fabae incipiunt, teste Plinio, quas ante reliquos omnes flores herbásque degustant. Servius apes appe­tente bruma succo & floribus ora explere somniat, ijsque per hyemem in cel­lulis sedentes vivere. Aestate verò nullo feriantur die, sed perpetuis sese negotijs omnes exercent; cùm item adeo numerosam prolem genuerint, ut tot familijs unae aedes non suffecerint, expeditionem faciunt solennem men­se Maïo, seque in varia examina [...], i. uvatim pendula distribuunt, & senio­res postea, factis per aërem gyris atque ambagibus, ad cibum atque aluearia revertuntur: juniores autem Coloniae, nisi novis aedibus fuerint exceptae, per syluas vagantur, donec aediles & hospitariae apes, locum gregi aptum com­modumque investigarunt. Nunc exercitatione ostensâ, aedes aggrediamur, quas Graeci [...], appellitant: Latini vero, aluorum, alueorum, al­uearium, capsarum, mellariorum, loculamentorum, apiariorum nomine insig­niunt: Circa haec ad apum conservationem tria potissimùm requiruntur: Forma, praeparatio, positio, & loci ubi ponuntur aptitudo. Vasa optima ex cortibus, & praecipuè subere construuntur, quae nec sole aestuante candent, & frigora in hyeme facilius arcent: confecerunt illa veteres ex ligno item ca­vato, vel tabulis ligneis arte junctis, ex ferulis item commodè aluearia ex­truebant, vel opere textorio ex Ilice. Fictilia autem deterrima sunt, uti etiam è lateribus & argilla, quia aestate nimium calent, & hyeme nimium rigent. Tamen (ut audio) in Hungaria pendulas habent ollas crassas, in arboribus suspensas, & ibi apes faviscant, & justo tempore ollas auferunt. Quidam ex fimo fabricant, sed suis item incommodis non carent. Angli stramineis [Page 16] tectis apes includunt affabre textis, ut nec gelu offendantur, nec aestivo calore nimium feruescant. Solebant veteres ex lapide speculari, cornu, vitro (que) alueos conficere; ut operantes intus spectarent. Sed prima, secundâ, tertiá (que) crusta (ut diximus) per apes intus superinductâ, sese operam oleum (que) perdidisse sa­tis viderunt. Forma alueorum talis sit, qualis est ovi rasi & amputati, quum edere ipsum velimus; nempe ex duodecim circulis stramineis alueus con­stare debet, hoc modo contextis. Tres primi inferiores sint unius magnitudi­nis, sesquipedem ex diametro lati: Quatuor proximè superiores paulo ma­jores esse convenit, & capaciores, ut favi meliùs figantur, & tutiùs pendeant: reliqui quinque circuli paulatim ad centrum supremum coarctentur, ut pyra­midem referant; totus autem alueus ea mensura esse debet, ut viginti penè li­bras totus contineat. Ora cavearum (id est, ostiola per quae apes intrare & exire solent) sint tria vel quatuor: non majora quàm ut apes melle onustae liberae immigrent: hac enim ratione, stellionibus, scarabeis, phalangijs, & blattis, mellis insidiatricibus, aditus negabitur, & alueus minus à frigore ge­luque brumali afficietur. Super haec ostia quatuor, item faciunt fenestras pes­sulo obditas, ante atque retro duas, ut favos utrinque commodè eximant, nec tamen mellificium pecus nimium perturbent. Praeparatio alueorum varia scribitur. Angli nova examina novis semper alueis excipiunt, nullâ re suffu­migatis aut illitis. Veteres vasa diligenter priùs purgata mellisophyllo, thy­mo, faeniculo intus fricabant, vel mellito, saccarato, aut mulso aspergebant; ut & citius intrarent, & diutius in ipsis remanerent. Palladius primogeniti vituli stercore parietes illorum intus oblevit, idque in apibus retinendis pro summo arcano habuit: Quinetiam circa medium alueare, tres vel quatuor ligneos bacillos transversùm figere oportet, ad favorum tutelam: sic enim nec levi agitatione cadere possunt, & facilius usu ferente auferuntur. Cave item ne aliqua rimas agant, quibus a calore, frigore, puluere, aut erucis affli­gantur. Situm atque positionem quod attinet, in scamnis sive podijs collo­cari aluearia, aequum est; ne situm contrahanta terra, atque ut à bestiolis noxijs tutiùs degant aetatem. Scamna autem sint ex lapidibus, calce, ulmo, vel quercu facta; ternis alta pedibus, testaceo & albario opere, eoque levi­gato superinducta, ut mellivora atque apivora animalia, pedem ubi figant non habeant. Sint item anteriùs declivia, ne stagnans a pluvijs aqua intus penetret: quam ab causam (teste Columella) in muris excisis urbiumque porticibus collocare alueos solebant: sit item bipalmaris aluearium distantia ab-invicem, ut vacillante mel moto uno, alterum non titubet; sicut in con­junctis usu solet venire. Porro ordines atque classes quod attinet; ne sint tribus plures: quorum primus junioribus, secundus mediae aetatis, supremus veteranis concedatur. Tam Scamna autem quàm apiaria apto ad examinum conservationem loco ponenda sunt: in calidis regionibus versus Boream, in frigidioribus verò contra Austrum. Imò in Aethiopia ob nimium feruentes soles, in aedibus aluearia servantur, ne calore liquescant favi, foramine satis magno (per quod egrediantur) in muro relicto. Sit etiam locus liber, aestate non feruidus, hyeme tepidus, à ventis tranquillus, nec arboribus refertus, nec altiore palo, muróve inclusus, nec resonanti Eccho objectus, pabulo na­turali & frequenti consitus, à coetu hominum & pecudum remotus, qui flo­res tondere roremue decutere possunt; nullis latrinis, fimetis, cloacis, stag­nis, sterquilinijs, patibulis, sepulchretis vicinus; & in ima parte vallis con­stitutus, ut apes onerariae per declivia ad aluearia promotiùs devolent. De­nique si quis ventus alicui regioni prae alijs fuerit infestus, in ea aluearia col­locare sic convenit, ut illius injurias minùs sentiant, & ostia eum versus aperta neutiquàm habeant. Verum haec apibus circuribus diaeta convenit ad [Page 17] vitae conservationem: fugitivae verò & sylvestres aliter vivunt, sibiue ipsae aedes & eligunt & exornant. In Abissinorum regione sub Presbytero Io­anne in cubiculis mechanicorum degunt Apes, ibidemue audacter volitan­tes favos suspendunt, trabibus affixis aluearibus, nec laborantium quempi­am offendunt. Quinetiam multis in Anglia locis inter cubiculorum tabulata, in arborum truncis hospitium ultroneum & diuturnum habuerunt, indeue veteranae ternas quotannis acies emiserunt. Et (quod dignum notatu est) hic foeliciùs vivunt & longiùs, quàm illis artificiosè contextis casulis, tantâ di­ligentia suffumigatis, tam curiosè positis, ordinatis, digestis, collocatis. Laudo tame illorū industriam, qui apibus hanc molestiam ademerunt, aedes (que) quibus sartae tectae serventur, non minùs ingeniosè fabricaverunt. Omnium autē maxi­mè laudem merentur, qui animi corporis (que) illarū morbis medicinā ad invene­runt, illam (que) recte applicandi scientiam noverunt. Animi quibus maximè la­borant pathemata, sunt praecipuè tria; ira, maeror, & timor. Difficulter enim concoquunt injurias, sibiue & splenem adesse atque bilem, frequenti pugnâ, at (que) eâ quidē civili, ostendunt. Nam in nimia prolis copia de cellis & aedibus tumultuantur; nec cōponi priùs lis valet, donec vel mutuâ utrius (que) caede mul­tae perierint, vel partium studio divulsae, alios sibi lares ultrò quaesiverint. Quin porro castratis alueis, unius ejusdemque coloniae milites (privatas ob injurias vel Zelotypiam excandescentes) quandoue bellum aliae alijs infe­runt: quod Apicola diligens puluere interjecto, vel frigida per syphones aspersa, vel vola manuali stridulâ & terrificâ maturè extinguit. Si enim illa­rum rixis habenas concederet, furerent eoús (que) at (que) saevirent, ut nisi ad inter­necionem redactae nunquā quiescerent. Maestitia at (que) melancholia ipsas item apes plurimū perturbat, nunc ex regum, nunc ex prolis, nunc ex custodis mor­te oriunda, nec conceptum maerorem adimit dies: sed imis medullis infixus corpus semper depascit, & ipsas vitae capsulas tandem exedit. Imò nec aeris tinnitus, nec quaevis illas oblectat harmonia, (quae tamen ipsas lymphaticas delirásque redditas solet curare) neque ulla pestis morbúsue ipsis laethalior dici potest. Timent autem potissimùm ab araneis, lacertis, crocodilis, ru­betis, phalaeinis, oestris, vespis, crabronibus, fucorum multitudine, upupâ, paro, hirundine, merope, noctuâ, alijsque aluearium depopulatoribus. Ti­ment sibi item ab Echo, fulgure, tonitru, & fragore omni: quemadmodum contra, levi susurro, sibilo, murmure, tinnitu vehementer gaudent. Cum ti­mor ipsas occupat, vagulae oberrant; vertiginosae dum exeunt atque ingredi­untur apparent; mel, prolem, aegrotos parum curant, pedibus alisque tre­mulis nusquam quiescunt. Meliturgus igitur fucos (cibo deficiente) necare, vespas & crabrones (olla cum cruda carne imposita) capere & deinde cre­mare; araneos, papiliones, teredines, erucas, interimere; telas abstergere, muliones, culices, conopaeo irretire; lacertas, crocodilos, scarabaeos trans­fodere, phalainam & blattas candelâ noctu intus posita (quam ultro petunt) comburere; ranas per paludes venari; hirundinum, noctuarum, apiastro­rum, meropumue nidos (praesertim in vicinia omni) diruere, paros inebri­are; contra insidiatrices bestias & peregrinum quodue agmen pugnare de­bet. Quâ in pugnâ à suis apibus agnosci videtur, quae post victoriam egressae victum agmen adoriuntur, propugnatorem vero suum & vindicem non offen­dunt: Salvae his modis atque liberae a metu apes, solo tinnitu & quandoue Sinnenocomi sive Mellarij ipsius voce corroborantur, & in suam quae (que) pro­vinciam alacres redeunt. Apes item nonnullae alijs magis planeticae & fu­gitivae deprehunduntur, delectantur enim vagis amoribus atque complexi­bus, suarumue aedium amore nullo tenentur. Hanc animi [...] apiarij plausu, aerisue sonitu (quo plurimum gaudere apes scribunt, illicò emen­dant, [Page 18] quamvis incertum sit an audiant & voluptate ducantur, an formidine & timore ob aëris reverberationem & tremorem (ut in tonitru fit) ad aedes redeant, nec ullam video causam cur Plinius aut Niphus hic haesitent. Alij, ne examen aufugiat, regi medias alas obtruncant, alij vituli recens nati ster­core loculorum oscula oblinunt, Praeterea oleae utriusue folijs decoctis, & circaloculos stratis, non fugient: confert item aqua mulsa, sed praesertim Me­linae herbae inunctio, quâ (tanquam philtro quodam) fortissimè retinentur apes, ut Macer cecinit.

Puluere é vestigio anguium collecto, sparsas apes in alveos reverti Plinius testatur. Alij chrysocomme juxtà serere consulunt, acsi nullo magis flore gauderent, locosue eodem luxuriantes nunquam desererent. Imò natu­ra sylvestres & erraticas apes eodem allectari, & cicurari, authores memo­rant. Corporei aepum morbi: eorum­demque cu­ratio. Corporis morbi varij sunt quoque apum, nempe, repletio, inanitio, siccitas, humiditas, frigus, calorue non naturalis. Repletio sive plethora fit, cum alvearia Meliturgus debitâ tempestate castrare neglexerit; tunc enim adeo se saturant atque implent, ut scabie sordibusue diffluentes, & stru­mosae item factae aegrotent; sequitur ignavia, febris, malacia, fastidium cibi, vigiliae; quibus miserae attritae apiculae, nisi ocyus subveniatur, animam efflant; quare castrare eas oportet: quo in opere duo observanda sunt: nempe tempus, atque modus conveniens, quae pro regionum qualitate & consuetu­dine varia sunt: Nam in Anglia quottannis semel tantùm mel colligunt, prae­cipitante nimirum mense Iulio, vel Augusto primum crescente. Calidiori­bus in locis melleae hujus Vindemiae tria tempora notant; orientibus scilicet, consistentibus, noviterue occidentibus Virgilijs. Didimus in Geopomicis optimum tempus esse Plejadum scribit. Romani Majo primum mense, dein­de declinante aestate, tertio circa idus Octobris alucos exenterabant. Vnde mel Vernum, horaeum, & autumnale dictum. Aristoteles florescente caprifi­co, primam mellationem facere jubet; Secundum verò sub autumno factam commendat. Generatim verò castrare alueos oportet, quùm melle turgent; id quod subtili apum murmure dignoscitur. Nam si vacua fuerint, voces clari­ores altioresue emittunt, utpote aëris quàm cibi pleniores: certissimè au­tem inspectione id noveris (inquit Columella) scilicet per fenestras illas utrin­que positas & apertas, de quibus antea in alueorum forma fecimus mentio­nem. Modus castrationis hujusmodi est: Matutino tempore, dum adhuc semisomnes torpent, castrare apes oportet atque favos auferre: non enim convenit medio aestu calentes exasperare. Columella duo ferramenta in hunc usum praescribit, sesquipedali longitudine, vel paulò productiora; quorum alterum sit culter oblongus, lata utrinque acie, sed hebescente; ca­pite adunco & acuto scalpro, quo favi eradantur: alterum planum, acutissi­ma & ancipiti acie, quo favi succidantur. His, aperto vase, rectè totum ne­gotium conficitur. In Anglia, atque alijs vicissim regionibus (utpote Hel­vetia, Germania, Belgio) non ferro, sed igne, fumo, & aqua rem aggrediun­tur, quibus adultas apes de alveo in alveum abigunt, & examen pro arbitratu integrum servant. Porro in eximendis favis, pro examinis quantitate, mag­nitudine, & numero, tenere modum oportet. Nam copia mellis ignaviam parit, atque tam heris quàm apibus fraudi est; eo siquidem affluente, non eri­thace pascuntur, sed ipsâ mellis medullâ saginantur: contrà si non satis re­linquitur, prae inopia cibi languescentes, animum despondent, anxiùs vi­vunt; & pellucentes, famelicae, marcescentes, miserè pereunt. Praeterea [Page 19] veteres & vitiosos favos eximere oportet, non autem (quibus posteritati con­sulitur) schadoniferos & integros, nisi minus mellis reliquum videris, quàm parentum sustentationi par fuerit: Eam scilicet proportionem serves, ut in mellis abundantia, duabus demptis partibus, tertiam relinquas; si vero mediocriter exuberet, mediam sinas; si favi fere vacui, nihil auferas. Sed hic modus non est omnibus in locis certus, quia (pro florum multitudine, pa­buli frequentia, atque praestantia, & regionis natura) plus minúsue tollere permittitur. Quandoquidem in Aethiopia, Syria, Palestina, saepius totos alueos exhauriunt, qui ob pastus & roris bonitatem paucis iterum diebus adimplentur. Si verò inanitio atque fames fuerit oborta, non tam alueos ca­strabis quàm apes ipsas; magnamue partem omnes lino, quisquilijs, gal­bano, vel sulphure suffito suffocabis, vel saltem aqua submerges; quo pacto item mel dulcius evadet atque purius. Inanitio autem duabus potissimum ex causis oritur, cibi nempe inopia, atque corruptelâ: inopia urgente, mel sup­ponere, mulsum aspergere, uvas & ficus tusas afferre convenit, & saccharata. Plinius item gallinarum carnes apponi jubet, quamvis apes nullas carnes at­tingere memorarit: Corruptela autem ciborum primùm malaciam, deinde diarrhaeam, blapsigoniam, & tabem affert apibus; unde ex stercorum & ca­daverum copia, faetor, pestis, putredo, aliaue id genus mala nascuntur. In malacia adeo delicatulae atque morosae fiunt, ut stomachantes omnia, facilè aufugiant, nisi rerum gratissimi odoris suffitu, conquisitissimo tinnitu, curiosâ item munditie retineantur. Diarrhaea autem supervenit, tum ob succi ipsius corruptelam; tum ob tithymalli, hellebori, ebuli, sambuci, foliorum herba­rumue purgantium delibationem. Siquidem cibi per hyberna jejunia avidae, primo vere cupidiùs quàm tutiùs obvias herbas sine delectu gustantes, insa­lubri collecto melle cacochymiâ laborant, atque deinceps in alui solutionem subito incidunt.

Contra hunc morbum, Sorba cum melle (authore Plinio) apponenda, vel hominum aut boum urina conspersa: grana item mali punici vino Tamineo irrigata, conferunt. Palladius grana mali punici, & uvas passas cum rore Syriaco vel vino austero coctas & levigatas, in ligneis canalibus appositas varie commendat. Mel etiam cum Gallae pulvere, vel siccae rosae, aut rosma­rini in aqua mulsa decoctum infundi persyphonem jubet, vel acetabulis im­mitti. Quinetiam prohibere eas oportet, ne é syluis cibum deportent, ubi plerunque aeruginosi excrescunt flores, quorum acrimoniâ alui apibus mo­ventur, nec nisi accuratâ custodis diligentiâ scientiaue sistuntur. Hinc [...] illa sive faetus corruptio originem trahit, quippe quòd sterilitate ex inopia seminis inductâ, non generant, vel (prae imbecillitate) alere fovere­que partus, & continuò incubare, vel aranearum laqueos ante cellas ob­ductos evitare, haud possunt. Accrescente deinceps tabe atque marasmo, flores afferri iubet Higinus, rore & mulso madidos, foribusue apponi: vio­las item & buglossi flores commendat defruto rigatos; postea defecatis alueis, vermibus & cadaveribus amotis, fimo bovino vel vaccino suffiantur; quia tum putredinem arcet & pestem, tum demortius pene apibus (nisi Colu­mella nos fallit) animam instillat. Scatent item pediculis, narrante Floren­tio, quos curat ramentis mali arboris & caprifici incensis. Hebescentem api­bus oculorum aciem, ijdem origani suffitu sanant. Furfures ipsae & scabiem, blando corporum ad chelidoniam & mutos vrina infectos quasi affrictu aufe­runt; siccitatem balneis, & thermo potantes gutturem emendant. Humi­ditatis morbi sunt strumae, hydrocephaliae, hydropes, quos siccis herbis & rore mane decusso curant veteres, nostriue aquae comunis prohibitione non­nihil diminuunt: cohibent enim illas per triduum intra alueos, quo pacto non [Page 20] solum humiditas nimia absumitur, sed naturalis quoque comparatur. [...] item familiarem apibus morbum scribit Hesichius, non describit; nec ab alijs, quis qualísue fuerit, addiscere potui. Frigoris morbi sunt congela­tio, stupor, rigor, alijque id genus: nam frigore adeo nonnunquam stupidas videbis, ut nec levissimè moveri videantur, nedum spirare. Caloris autem vehementia, in rabiem, sitim, vigilias, febres, vertiginem, & delirium agun­tur, imo quidem in maniam, quo tempore vel custodes non agnoscunt, & ami­cos aculeo nonnihil venenato feriunt. Sic igitur utraque tempestate aedes locare oportet, ut ne hyeme frigoris vehementia, nec aestate arboribus ni­mium laedantur. Pereuntitem ob defectum sobolis in florum ubertate, dum mellificandi studio ita omnes incumbunt, ut prolis venerísque curam abjici­ant, atque sic omissa sobolis reparatione, populus labore confectus totus ex­tinguitur. Cùm verò prae indignatione & stomacho, vel per aedium foetorem, aut ob pestem in aluearibus grassantem aufugerint; sequi eas oportet, & illa (quam Palladius docuit) arte inventas, purgatis alueis, nouis item locis ex­cipere. Praeterea ad apum conservationem multum conferre dicit Plinius, ut legitime comparentur; dono nimirum aut emptione: nam furto ablatae minùs foeliciter succedunt, uti & ruta furtiva aegrius crescit. Nunc si anima­lia apibus infesta removerimus, quid amplius annectere opus erit ad ipsarum salutis [...] & malorum medelam, non video. Primùm igitur homi­nes stupro inquinatos, menstruis vel gonorrhaea infectos, balnea, fumum, fi­mum, latrinam, culinamque olentes otiosè vel malitiosè pro alueorum fori­bus stantes, amoueto. Aërem saepe bufonum serpentumue halitu infectum, melissâ, thymo vel faeniculo incensis purgato; ut nitidae & molles vivant efficito; animalia praedatoria necato; & perspectis morborum signis medi­cinam adhibeto. Signa autem invaletudinis apum, ut quoque reliquorum animalium, à tribus sumuntur; nempe à laesa actione, externo corporum affectu, & excremeatis. Nam hilaritas amissa, tristitia torpens, vertiginosus incessus, frequens ante fores & otiosa statio, ab opere languor, florum mellís (que) fastidium, vigiliae somnive profundiores, murmura insuëta, malèvalere apes argumento sunt; uti etiam si horridulae, non comptae; asperae, non molles; scabrae, non nitidae; pellucentes non [...] videantur. Quinetiam si favi odore minùs grato inficiantur, ipsaue apium oleta liquescant, foeteant, ver­mibusue scateant, cadaveraue indies aedibus exportant, nec alueos curant; certissimum invaletudinis morbiue alicujus epidemici signum exhibet; quo­rum aliquam partem eleganter, sed confusè tetigit Virgilius 4. Georg. his versibus.

Atque ita perspectis morbis apicularibus, & curatis, ad summam usque vivent aetatem: quam Aristoteles, Theophrastus, Plinius, Virgilius, Varro, [Page 21] Columella, Cardanus, omnes denique authores, rarò ad novem annos, nun­quam supra decem productam. Quamvis aliter Hanworthi in Ducissae So­mersetiensis examine magna cum voluptate ipsi vidimus, quòd ultra tres an­norum decadas (adsunt in praecinctu digni, quibus credatur testes) eodem in loco commorantum fuerat, & quatuor penè quottannis novas acies emise­rat. Quae me sanè ratio inducit, ut apes esse credam naturâ longaevas, & cum solo Alberto solus dubitem, an prae senio moriantur. Scio equidem illas morborum hostiumue impetu é medio tolli; sed si omnia pro vita & salute necessaria semper adessent, contrariaue abessent, equidem diuturnissimam vitam apibus concederem, si mortales illis vices non negarem. Solae enim melle, immortali illo nectare, vescuntur, eoue caelitus dimisso, & ex rore divino (omnium herbarum, arborum, plantarum que anima) collecto; de cujus natura, usu, & praestantia, subsequenti capite dicemus.

CAP. IIII. De apum usu.

QVùm caetera quaeue in nostrum usum condidit Altissimus: Vsus. tum praesertim apes non solum ut nobis politicae atque oeconomicae vir­tutis (de qua ante diximus) veluti magistrae praebeant exemplar, ani­mumque instruant, sed etiam ut divinam quandam doceant scientiam, & tan­quam vates extraordinarij, successus & eventus rerum praemonstrent. Nam annis, 90.98.113.208. ante Christum, cum magna apum examina in foro publico & boario, privatis civium aedibus, sacelloue Martis considerent, hostiles Romae insidiae tendebantur, quibus ferè capta respub: atque ex­tincta. Severo imperante, apes in signis militaribus, & maxime in stativis Nigri, favos finxcrunt. Varia deinceps bella inter Severianos & Nigrianos ancipites congressus fuerunt. Sed Severiani tandem rem obtinebant. Anto­nini item Pij statuas in omni Hetruria positas examina apum repleverunt; & postea in castris Cassij consederunt: quid quantumue turbarum postea sit ortum, Iulius Capitolinus recenset. Quo item tempore ingens Romanorum numerus per insidias Germanorum in Germania perijt. P. Fabio, & Q. Elio Coss. in castris Drusi examen apum in tabernaculo Hostilij Rutili ita conse­disse scribitur, ut funē praetendentem praefixam (que) tentorio lanceam amplec­teretur, M. Lepidio, Munutio Planco coss. Item in consulatu L. Pauli & C. Metelli, apum aduolantia examina hostem imminentem, (ut non malè conje­cerunt augures) praesignificarunt. Pompeius item belligerans contra Caesa­rem, cum amicis invitatis aciem instrueret, Dyrrhachium egredienti apes oc­currebant, ipsaue signa prae multitudine nimia obscurabant. Philistus & Aelianus referunt, dum equum caeno inhaerentem Dionysius frustra pungeret, ibidem, commorantē relinqueret: equum tandē suo marte liberatū, sequutū vestigia domini, examine apum jubae inhaerente: eoque ostento tyrannidem in Galeotas a Dionysio affectatam. In Heluetiorum historijs legitur anno 1385. quando Leopoldus Austriacus Sempachum cum exercitu proficisci parabat, dum in itinere esset, convolasse ad oppidum apum examen, atque ibi in tilia consedisse: unde vulgus peregrini populi adventum rectè praedixit. Sic etiam Virgilius 7. Aeneid: adventum Aeneae in Italiam descripturus loquitur:

Id quod etiam Herodotus, Pausanias, Dion Cassius, Plutarchus, Iulius Caesar, Iulius Capitolinus, alij que historici majore observatione quam ra­tione confirmarunt. Saon Acraephniensis cùm Trophoni oraculum invenire n [...]quiret, ab examine apum eò volantium perductum narrat Pausanias in Baeo­ticis. Quinetiam nutricibus absentibus Iovem Melitaeum, Hieronem Syra­cusanum, Platonem, Pindarum, Apium comatum, Zenophontem, & novissi­mè Ambrosium, melle in labia ab apibus instillato enutritos fuisse Plutar­chus, Pausanias, Aelianus, Alexander Alexandrinus, Theocritus, atque Textor authores sunt: Zenophon item in oeconomicis mellificinam virtutum officinam vocat, atque ad eam matresfamilias erudiendas mittit. Poetae se libenter cum apibus conferunt, quae naturam tantum magistram sequentes, artem non adhibent. Sic poetas Plato affirmat arte nihil unquam egregium effecturos. Ideò Pindarus se gloriatur Bacchilide & Simonide superiorem à natura non arte doctum. Apes nisi irritentur innocuae sunt, divexantibus verò aculeos, eosue acerbissimos, infligunt. Idem poëtarum ingenium est: unde ista profluxerunt Archiloci:

Quocirca Plato in Minoe praecipit, ut qui quietis studiosi sunt, diligenter caveant, ne cum poëtis & apibus bellum gerant. Tot denique earum sunt quas imitemur virtutes, ut Aegyptij, Chaldaei, Graeci, varia ab ijs hieroglyphi­ca acceperint; nam populum regi obedientem significantes, apem frugi pinxe­runt: regem erga populum benevolum ostendentes, examen apum expres­serunt. Caetera id genus emblemata, a Pierio petas, nec laboris te tui poeni­tebit. Rustici item aëromantiam ab ipsis didicerunt. Nam ingruentis plu­viae & ventorum adventum praesentiunt, procellasue & imbres praedicunt; quibus appetentibus, non longè evolant ab aedibus, sed suo semet succo su­stentant. Quae cùm ita sint omnia, haud mirum Aristaeum, Philistrium, Ari­stomachum, Solensem, Menum Samnitem, & sexcentos alios apum descrip­tores, missis civitatum delicijs, per duodesexaginta annos syluas incoluisse, ut earum vitam & mores recte discerent, & posteritati in exemplum commen­darent. Nec poenituit sanè Virgilium in earum historia [...], quam 4. Georg. eleganter descripsit. Quid verò ipsarum corpora & opera in nostris corporibus operantur, nunc operae pretium est recensere, ut nihil inesse api­bus sciamus, Vsus Medici. quod non nobis saluti & bono cedere queat. Primum igitur corpora ipsarum statim ab alueis accepta, & contusa, & cum vino diuretico vel oenogala epota, hydropem potenter curant, calculos comminuunt, Vrinae fontes omnes aperiunt, ischuriam sanant. Apes item in melle mortuae vo­micas sanant, oculisue & auribus hebescentibus auxilio sunt. Tormina item ventris contusae curant, atque appositae & mel venenatum epotum, ipsae dein­ceps epotae expellunt; duriora in labijs ulcera emolliunt, carbunculum alliga­tae sanant, dysenteriae medentur, & mel ipsis imbutum cruditates stomachi, lentigines faciei emendat, ut ex Hollerio, Alexandro Bened. & praesertim Plinio videre est. Apes favis immortuas aridas tere (scribit Galenus in eu­poristis) misce cum melle in quo ipsa fuerint demortuae, inunge capitis partes pilis denudatas, & renasci ipsos videbis. Plinius vicissim multas apes com­burere docet, & cum oleo miscere cineres & inungere; sed cauendum ait, [Page 23] ne partes adjacentes attingantur; imo mel mortuis apibus resectum in omni­bus morbis salutare & panchrestum esse affirmat: cinerem ipsarum cum oleo tritum, ad capillorum dealbationem, Erotis variè Cap. 61. de morb. mulieb. commendat. Vtiles praeterea sunt apes, quia varijs animalibus in cibum ce­dunt: nempe taxo, urso, lacertis, ranis, serpentibus, meropi; hirundini, paro, upupae, rubeculae, araneis item & Vespis, ut Bellonius animadvertit. Venari item eas cum voluptate homines solere, docet Palladius, earumue investi­gandarum rationem narrat his verbis. Mense Aprili, locis apricis si apes fre­quentes, ad pastum vel aquam veniunt, certum est eas in propinquo mellifi­cinam habere: si vero paucae eò accedant, longius abesse signum est. Quum autem frequentes adsunt, hoc ingenio eorum examina invenies. Rubricâ li­quidâ dorsa earum tangas, ibidemque maneas dum eâ notatae fuerint rever­sae; quòd si citò fit propè habitant; sin tardiùs, loco magis remoto aedes ha­bent. Proximas deinde facile inveneris, ad longinque dissitas hoc modo perduceris. Cannae unum internodium cum suis recides articulis, & in latere aperies; ibi mel exiguum vel defrutum immittas, & juxta fontem ponas. Cum ad ipsum convenerint apes, atque (odore mellis illectae) ingressae fuerint, ap­posito pollice foramen claudes, & unam tantum apem exire permittes, eam consequere quantum quantum potes certissime: & cum ulterius non poteris, aliam liberes, ea deinceps é conspectu devolante, aliam emitte, tandem his ducibus locum examinis facile investigabis, qui si in spelunca fuerit, fumo ejicietur omnis familia, & cum exierint, aeris tinnitu territae in ramulo sese uvae modo suspendent, unde admoto vasculo recipientur. Si in arboris ra­mo nidificent, acutissimâ serrâ supra infraque abscindes, mundaque testa rami pars illa cooperta, ad locum quem volueris deferatur, ac inter aluearia collocetur. Atque hac arte examina in syluis, cavernis, vel rupibus habi­tantia sunt invenienda: mane autem aucupium in cipere oportet, ne die demor­tuo praedam perdas. Nec solum venatione apes homines delectant: sed etiam si quis eas per somnia invenerit (nisi Fabritius atque Artemidorus nos fal­lunt) si pauper fuerit, ditatur; si rex aut dives, facilem sibi populum habebit, atque morigerum. Qui verò habuisse se apes somniat, non autem habere, de­fluentis fortunae signum est, et infortunij iam propè imminentis. Tanti usus sunt apes: tam variè in ipsarum virtutibus lusit, vel potius operata est rerum omnium fictix natura. At quorsum ille (inquies) aculeus, contra cujus vene­num nulla remedia novit Plinius? Equidem fateor & res ipsa docet, apum nonnunquam aculeos venenatos esse; sed rabidarum tantum, & vel nimia febre, vel ira, vel fame exaestuantiū. Aliàs verò parum pungunt: ideo (que) Dio­scorides ictus apum symptomata, sicco pede praeterijt; indignatum ratus ob unius apiculae spiculū adeò conqueri? Posteriores dolorem, ruborem, tumo­rem, comites observarunt; praesertim si aculeus etiamnum haereat infixus, quo profundiùs vulnerante, mortem aliquando supervenisse scribit in The­riacis Nicander: Antiqui item (ut apum aculeos in bonum converti usum probemus) ob stellionatus crimina hoc supplicio (author Suidas) sontes affe­cerunt. Reum vestibus dispoliatum, atque toto corpore melle perlitum, Soli exposuerunt, manibus & pedibus ligatis, ut ab apibus & muscis creberrime punctus, & Solis radijs afflictus, dignam vita necem subiret. Verùm si ipsa­rum ictus vitare, sanareque instituas; primùm mente ignaviam, impietatem, furtum, malitiam exigito; his enim vitijs faedatos libenter impetunt. Tum ne ex vestium colore sanguineus videaris, vel per venerem immundus senti­aris, oppidò caveas. Qui etiam arborei pici rastrum gestant, etiamsi exa­mina perturbent, ab apibus non laedi, dicit Plinius. Nonnius, melissâ tritâ aculeos innoxios reddi, author est. Florentius dendromalaches succo (mal­vam [Page 24] masculam appellant) vindemiatorem mellis illini jubet, ut securus favos eximat. Sed cujusvis malvae succus idem praestat; & melius, si cum oleo te­ratur: nam & praeservatab ictu, atque ictis remedio est. Verum esto, illarum nobis aculeum morbos inferre: atqui illos apes melle demortuae cito curant diligenter applicatae, & venenum doloremque omnem ejiciunt. Quid dicam? Nullum animal aequè commodum, nullum minus sumptuosum Deus crea­vit. Curantur perexiguo aere, vivunt fere in omnibus locis, etiam sylvestribus & montanis: pauperes aeque ac divites ipsarum cultu magnum vectigal colli­gunt: nec propterea vel ollam vel familiam augere necessum habent. Meru­la refert Varronem quinis millibus pondo mellis aluearia quotannis elocasse, & in Hispania é parva villa unicum jugerum non superante, ex melle ibidem collecto dena millia sestertia lucrari solitum. Habemus item ex earum offici­na, ceram, mityn, sandaracham, propolim, favos, quibus nulla bene caret res­pub. ut virtutum exempla non repetam, quae non minùs animae salutaria, quàm haec corpori vitaeue rectius agendae utilia videntur. Primum autem de Melle, succo illo immortali, nectareo, dulcissimo, saluberrimo, & omnium operum effectuum (que) principe, orationem instituemus.

CAP. V. De mellis nomine, differentia, et usu.

MEllis nomen principio unum fuit, Hebraice [...], Debasch dictum; verùm ab horrenda illa & confusa [...], ab Arabiae incolis Hel, Han; a Gallis miel, Hispanis Miel, Italis Mele, Belgis Honich­zeem, Germanis Honig, Anglis Honny appellabatur. Graeci [...] dixerunt; ab insigni labore apum & cura in eo conficiendo, ut annotavit Eustachius: unde [...] melitellum, a [...] apud Porphyrium. Verùm quid illud tan­dem sit, inter doctos disputatur. Sunt qui salivam syderum, vel stellarum sputum esse somniant, Mellis defi­nitio. alij aëris purgamentum, vel coeli sudorem vocant, sed rectius meo judicio Mel apum Chylum vocaveris, ex materia dulci collectū, sed in earum ventriculis consummatum, vomituue vel expuitione in cellas ejectum. Aristoteles, Plinius, Avicenna, Seneca, apes mellis non opifices, sed collectrices tantum statuerunt: sic enim scribunt. Apes mella ex rore aëris syderum quorundam ortu potissimum & arcus coelestis concubitu colligunt; siquidem favos faciunt non mel. Galenus item lib. 3. de Alim. fac. haec verba habet. Memini (inquit) aliquando, aestate super arborum folia mel quam plurimum a nobis collectum fuisse, & tum agricolas velut ludentes cecinisse, Iuppiter melle pluit. Praecesserat autem nox (ut peraestatem) valde frigida, cujus vi dulces halitus & vapores diurno calore Solis sublati concreverant. Apud nos verò id rarò accidit: in monte autem Libano quottannis. Ita (que) coria supra terram extendentes, & arbores excutientes, defluens mel aërium ollis exci­piunt, & in fictilibus reponunt. Differt autem mel, ut caetera quaelibet cor­pora, substantiâ & accidente. Respectu substantiae sive materiae, aliud mel aëri­um est, aliud terreum. Quippe mense Maio, Iunio & Iulio, ambrosia quaedam caelestis (melleum rorem vocant, Mellis diffe­rentia. ego melliginem appello) in plantarum fo­lia delabitur, gustu suanissima, liquida, pura, & ipsum contra saccharum non ingrata. hanc collectam & imbibitam apes maturare concedo, mutare con­stanter nego, nisi forte depurationem roris, speciei alterationem dicere velis. Gal. Lib. 3. de alim. facul: Mellis materiam, non ipsum rorem esse affirmat, sed rori congenerem: quam apes collectam in cellas revomunt, sed speciem succi non mutant, ut etiam Avicenna docuit. Ros autem ille aërius ex quo [Page 25] mel aërium colligitur, duplex est, coagulatus sive manna; & liquidus, unde mel optimum conficitur: praesertim si quâ primò decidit naturâ, eandem semper obtineat. Verum tam altè cadens, ipsoue lapsu inter cadendum ob aëris impuritatem sordescens, & terrae halitu foliorumue & florum qui­bus insidet succo infectus, plurimam caelestis naturae vim amittit, licet non­nullam servet; totiesque in apum ventriculis, cellis, favis, mutatus, peregri­nam aliquam qualitatem habet adjunctam. Est autem initio mel, veluti aqua dilutum; & primis diebus musteum fervet, vigesimo crassescit, mox obdu­citur quasi tenui membrana, quae feruoris ipsius spumâ concrescit. Mel ter­reum dicimus, quòd rore abeunte, ex terra ipsius sudore, & plantarum dulci parte exugitur, densioris quidem substantiae, & qualitatis cum subjecto con­venientis. Hinc mel gramineum, fabaceum, sparticum, apianum; ficulneum uvaceum, cedrinum, arundineum, violaceum, ericaeum, liliaceum, leucoides, narcissinum, serpillare, thymbricum, buxeum, taxites, absinthites, hellebora­tum, venenatum, &c. dicitur: habitâ scilicet ad res, é quibus colligitur, rati­one. Optimum autem respectu substantiae mel dicitur, consistentiae pinguis & mediocris, quod spontè ex favis defluit, ( [...] vocant) vel potius [...], Mel optimum. & faecibus non abundat; & brevissimo tempore coquitur, minimumue inter ebulliendum spumae evomit, sibi semper ita adhaerens, ut si attollatur digito homogeneum ac continuum, nullo modo intercisum, ad terram defluit: & de­nique quod promptè igne admoto flammam concipit. Haec nisi omnia vel plurima adfuerint; vilis, adulterati, impuriue mellis substantiam videris, non probi. Accidentia mellis, alia bona sunt, alia vicissim mala, utraque au­tem sumuntur a tempore, loco & qualitate. Si tempus respicias; mel quo recentius, eo melius habetur, atque vernum, horaeumque autumnali longe praefertur. Primum de floribus tantum ijsque tenerulis admodum colligitur (unde Anthinum dicitur:) secundum vero ab herbis item ipsis & adultis flo­ribus, [...]: ultimum é tribus pessimum, post primos autumni imbres; are­nosum illud quidem & sylvestre exerica duntaxat aut hedera (quae tum solae florent) collectum, [...]. quae omnia (ut dixi) ex novitate laudem habent amplissimam, quoniam vetustate, ceucoctione quadam longâ amarescunt: unde proverbium, Mulsum quod probè feceris, miscendum esse novo Hy­metto & Falerno vetulo. Pro ratione loci tam communis quam proprij, va­rie item laudatur mel, atque etiam vituperatur. Si proprium locum, sive vas ipsum in quo continetur, respicias; in fundo optimum invenitur, foeces enim ex aëre inter cadendum vel ex situ herbarum contractas, ad summum quasi spumam projicit, atque inimo vase glutinosius, ponderosius, suavius & com­pactius sentitur. Quibus in re­gionibus mel optimum inve­nitur. Communem autem locum sive regionem si videas ubi col­ligitur; pro illius item natura aestimationem acquirit. Primas inter bona mellia, Atticum, Atheniense, Hymeticum, praesertim in argentifodinis factum, omnium judicio hactenus obtinuit, tum ob apum ipsarum meliorem indolem, tum terrae thymo & optimarum plantarum copiâ affluentis, tum loci in quo favi texuntur bonitatem. Cycladico secundas Dioscorides tribuit (quod plurimum urbanum est, & jucundum & aemulum Attico.) Hyblaeo sive, Siculo tertias. Mel Atticum Iohannes Bauhinus medicus doctissimus, & sim­plicium cognitione nulli secundus, Veronae in pharmacopolio se vidisse te­statur: quod repositum invenit in vesica elephanti valde crassa, pondere li­brarum 21. longitudinis duorum cubitorum, latitudinis vero sesqui cubiti. Ego credo ex Africa allatum fuisse; nam quomodo vefica elephanti ex At­ticis? Cardani judicio quod ex Cephalenia insula in Ionio mari posita [...]d­vehitur, praestantissimum omnium est, cui in Europaeis proximum est Hispa­nicum, atque id non immerito: ros enim concoctior in calidioribus plerunue regionibus: & ubi purior aër est (in omni regione) virgineum mel, id est, pu­rum [Page 26] putum, & ignis omnino expers elaboratur. Mel etiam Tarentinum lau­datur, ut Strabo refert. Circa Tagodast, Melelam, Heam, Hascoram, Rha­honam Montem ferratum, Echebdevonam, mel Africanum optimum confi­ci Ioannes Leo author est. Ludovicus Cadomustus Sinegense, Andreas Cor­salius Mombazense, Edoradus Barbosa, Aethiopicum, Thomas Lopius Ca­taiense. Franciscus Alueares Tigremahonense, Sebastiauus Baro Samogiti­cum, Enricus Lituanicū, Erasmus Stella Borussiacum, Thevetus Americanū, alijs praeponunt. Paulus Iovius Moscoviticum fusis laudibus prosequitur, sed temerè, quandoquidem in toto Moschoviae Ducatu, nec apes nec mel esse, mercatores nostri, & Sebastianns Baro, rerum ibidem visarum gestarum (que) sincerus scriptor, serio affirmant. Albertus Campensis in Mysiae tractu, quem Britum vocant, uti etiam in Hercinia sylua, mel examussim optimum inveniri dicit, adeo ut Cecropeo atque Attico non cedat. Aelianus in nivosa & glaci­ali Scythia vernaculum & laubabile mel gigni asseverat, atque venum ad Mysos (carè ubi venditur) exportari. Verum si regionis calor puritatem melli addit, & bonitatem, quomodo in Scythia & Samogithia optimum haberi possit? An quia flores ibidem nati & rorem excipientes meliores sunt, eóque ipsum meliorem reddunt & puriorem? An propter Boreales ventos eò loci frequentissimos, qui aërem purgant. An quia ut homines, sic apes illic vi­vunt robustiores, meliusue propterea & diligentiùs mel in ventriculis repur­gant atque elaborant? quod verisimilius est; quum in tam frigida regione non viverent nisi valentulae, nec ad id aetatis (vivunt enim ibi quam diutissi­mè) unquam accederent. Quod verò in humidis regionibus mel exquisitum confici negat Cardanus: Hibernia illi litem intendat, atque Anglia vocet in jus; quae fatali insulis humiditati obnoxiae, mel adeo purum putumue red­dunt, ut nec venenati illi quidpiam admisceatur, & diutissime maneat incor­ruptum. Vt taceam summam ejus albedinem, duritiem, dulcedinem, continui­tatem, lentorem, gravitatem; aliaue bonitatis ejus maxima indicia. Sed [...] hujus modi [...] nostraeque terrae lenocinia mittamus: & Mellis, ob regionem in qua legitur infamiam explicemus. Per insignem amaritudi­nem pessime audivit Colchicū, Corsicum deinde, & nonnullis locis Hungari­cum atque Sardum. Nam in Sardinia Asinthium, in Corsica Nerium, in Colchide taxus, Quibus in regi­onibus pravum mel colligite. in Hungaria omnes luxuriant. Mel item venenatum in He­raclea Ponti & aegolethri floribus vere aquoso marcescentibus: tunc enim noxium virus flores concipiunt, & mel illapsum citò inficiunt. Aliud ibidem genus perniciosissimi mellis elaboratur, ab insania quam gignit [...] vo­catum; quod Plinius ex flore Rhododendri contrahi autumat, nullis ibi non syluis frequentissimo. Dioscorides & Aëtius aconiti ibi luxuriantis copiae venenum non malè inpingunt, quùm ijsdem remedijs occurritur ejus male­ficio, quibus aconito. In Carina, Perside, Mauritania, & Getulia Massaesulis contermina, vel ob terrae halitus, vel plantarum virulentos succos, venenati quoque favi gignuntur; Sed livore & nigredine deprehenduntur. In Tra­pezunte Pontica ex buxi floribus mel colligi à Plinio accepimus, quod ut gravi odore sanos malè afficit, ita etiam insanos menti restituit. Nascitur in Heptocometarum arboribus mellis contagiosi genus. Cujus virus exhau­stum stupidos facit, mentum (que) exturbat. Hoc ab inimicis cum pacis implo­randae symbolo, ad tres Pompeij cohortes misso, largiusue ab ijs epoto; de statione mentis atque vitae dejectae (inquit Strabo.) Ovidius Corsici mellis tanquam maximè infamis mentionem facit ex cicutae floribus collecti, cum ait

Atqui naturae parum honorificum videatur, genuisse rem adeo ab omnibus expetitam, ei (que) non rarò venenum admiscuisse. Imo quidem non male istud, [Page 27] permisit, ut cautiorem minusue avidum faceret hominem, & non solùm ad delectum faciendum, sed etiam ad antidota quaerenda excitaret. Propterea quoque rosas spina obsepsit; apibus aculeum tribuit, Saluiam bufonis sali­va infecit; melli, saccharo, & mannae venenum aliquando (idque perlethale) aspersit. Mellis venenati signa haec sunt, favos livore inficit, non densatur, Mellis vene­nati signa, at (que) Antidota. colore magis rutilo conspicitur, acre sentitur, & odore alieno: innoxio longè ponderosius est, sternutamenta protinùs sumptum movet, Ventrisve proflu­vium largissimo sudore concomitatum. Qui ipsum hauserunt, supini proni (que) humi sese provoluunt, refrigeratiotionem quaerentes. Heracleum eadem cum aconito movet symptomata, & eandem curationem sortitur. Ex mellis ve­nenati portione admodum exiguâ degustatá, duos medicos in foro Romano obijsse, memorat Galenus. Contra maniam ex melle, Dioscorides rutam devoratam, & salsamenta, & mulsum cum ruta epotum commendat. Sed resumpta, iterùm vomitione sunt rejicienda. Quinetiam eadem huic mor­bo praescribit, quae contra aconitum & nerium: cui assentitur Plinius. Addit etiam unum singulare antidotum, scilicet Auratam piscem in cibo exhibitam, quae item sinceri mellis fastidium egregiè tollit. Guilielmus de Placentia cum syrupo violaceo, acetoso simplici, & aqua tepida, continùo vomitum pro­vocare docet, piscibus salitis ante vomitum comestis. Postea exhibet The­riacham cum aceto calido. Christophorus de Honestis vomitum suadet, & frigidam naribus subdere cum floribus violarum nenupharis & psyllij. Bezoar vero ejus sunt: grana cydoniorum trita & data cum aqua calida, ut sanctus Ardoinus refert. Avicenna nihil effatu dignum praescripsit, nisi quod ab alijs acceperat. Nam quod suum Aumeli attinet, prorsus quid sibi velit non in­telligo. Verùm quid si ego juvenis & Anglus, post tot patres conscriptos certissimum hujus veneni antidotura esse apes ipsas assererem devoratas? Lenocinatur conjecturae verisimilitudo, & ratio nonnihil abblanditur. His enim nisi rerum domina natura insignem contra mel venenatum dynamin de­disset, (sicuti contra serpentes Psyllis, inter homines; ciconijs & pavonibus, inter alites) equidem ab ipso collecto, devorato, & aliquandiu retento, imo concocto, male afficerentur, & toxico per totum corpus currente confice­rentur. Terrestrium apum mel licet non semper venenatum sit, tamen ob ni­gredinem nimiumue lentorem non laudatur. Saepe item serpentum, bufo­num, rubetarumue halitibus obnoxium deprehenditur, Mellis Crasas. & propterea cautè fugiendum. Nunc ad qualitates mellis veniamus; quarum aliae primariae sunt, aliae ex ijsdem ortae, aliae formales atque specificae, quas merito energe­ticas vocamus. Primae craseos respectu, mel calidum & siccum censetur in secundo gradu: quâ de causâ uti Hecticis, febrientibus, juvenibus, ictericis interdixit ipsum Galenus: ita frigidis in affectibus plurimū laudavit, & humido ventriculo praeditis, praescripsit: quos modicè delinctum potenter nutrit, et bonū unà colorē habitum (que) conciliat. Si secundas qualitates desideres (olfac­tiles, gustatiles, visibiles, tactiles) debet mel optimū nullius herbae, vel rei alte­rius eminentem qualitatem habere: & propterea mel thymum insigniter re­dolens, rejicit Galenus. est tamen ex se ipso suavissimi & fragrantissimi odo­ris, & spirituosae cujusdam fragrantiae (cujusmodi in aëre sublucano medio vere sentitur) non expers. Si vero malè olet, ex custodia mala compu­truit: si graviter, contagium contraxit é cicuta: si nares odore pungat, laeta­lis veneni sublatitantis, vel acrimoniae nimiae argumentum est. Si omnino non oleat, sub vappa vapulat: si thymum, tiliam, rorem marinum, buxum, ab­sinthium, &c. in eorum naturam degeneravit. Similiter quoque de gustu sta­tuendum, qui vel ex herbis, aetate, locique colore ascititius & medicatus sentitur; vel naturalis: id est, magna quadam & vivida dulcedine linguam feriens & replens, adeo ut sabacre nonnullis videatur. Colorem optimi mellis [Page 28] quod attinet: in Tigremahonicâ & Tagodasticâ regione, lacteus praecellit, in calidioribus locis albus atque diaphanus. Maximam autem partem, fuluus & ex auro pollens princeps habetur. Secundas tenet albus translucens, cui ego non injuriâ cum Aristotele primas concederem. Quippe signum est puri mellis & [...], nullâ herbarum tinctura infecti. Ab eo rutilum laudatur nisi fuerit aestivum, tunc enim collectum mel (veluti cera & butyrum) vel ob flo­rum flavescentium copiam, velaëris adustionem, ad intensam & quasi satu­ratam flavedinem, imò ad ruborem ferè accedit. Si vero Erycaeum vel An­thinum rutilum videatur, quasi noxium ab omnibus jure habetur, quia intem­pestivū. Suspecti & infames colores dicuntur, niger, fuscus, spadiceus, & prae­sertim lividus, qui sive in favis sive in melle apparentes, nunc corruptionis, nunc veneni manifestarij indicia sunt. Est item tactu mel optimum; pingue, lentum glutinosum, grave [...], clarissimi terebinthini liquoris aemulum, sui ubique simile, & vel nullis vel saltem paucissimis faecibus impuratum: blandissimo calore liquefactum, & levissimo frigore quasi in lapillos concre­tum. Energeticae qualitates in usu mellis apparent; qui sanè multiplex vide­tur, sive ad medicinam sive ad culinam te vertas: Tam enim potenter nutrit, vitamue integram conservat, & longaeuam, ut Graeci Cyrnaeos [...]. (Herodoti Athenaei, & Diodori Siculi testimonio) ex continuo ejus usu putarent. Sanè Pollio interrogatus, quomodo intantum aevum an­nos produxerat, respondisse fertur: quia intùs mulso, extrà oleo a teneris usus fuit. Praeterea flores, fructus, singulaque simplicia, atque composita item medicamenta, ejus permixtione à putredine integra servantur, qua sane facultate ita excellit, ut Babylonij etiam nobilium mortuorum cadavera eo­dem sepelirent, ut Herodotus in Thalia testatur. Oenopolae item quidam ne­bulones cum fugitiuo vino & ferè exanimi vitam reddere instituunt, mel ad­dunt: quo adulteratum vinum, purum videtur, & palato non parum arridet, etiam critico. Putredini non subjicitur. Servantur in eo fructus, omniaue corpora quàm diutissimè. Tactum tamen a suo inimico putrescit, id est, à pa­ne. Ideo qui mel vendunt, diligenter [...]avent, ne pueri transeuntes panem intingant; ita enim facilè corrumpitur; & in formicas vel similia formicis ani­malcula transmutatur: si Paracelso credimus, philosopho quidem in rerum naturâ naturali quadam peritiâ insigni. Mellis item admixtione placentula­rum pravitatem corrigit Galenus. Mel cum alijs quibusdam mixtum, & nu­trit, & bonum colorem exhibet. Per se ipsum autem attenuat, magis quàm reficit: nam & urinam & aluum plus justò expurgat. Hippocr. Si etiam cu­cumeris semina, vel alterius Plantae in melle aliquandiu maceraveris, & po­stea severis, Medicae mellis virtutes. dulciores inde fructus certo proveniunt. Medicam quod attinet virtutem, calfacit, vulnera ulceráque optime detergit, attenuat, discutit quae aliqua corporis parte coierunt; ut Galenus, Avicenna, Celsus & Plinius no­tarunt. Alopecias & faeda capitis ulcera persanat. Plin. Ad generationem capillorum in Alopecia; vel febribus diuturnis, plurimùm valet, si per se cru­dum illinatur, vel cum favo nouiter extracto. Galenus. Potissimum autem oleum mellis distillatum id facit. Aqua stillatitia mellis cutem egregiè mun­dat, urinam provocat, febrium calores extinguit, obstructiones viscerum ex­pedit, sitim lenit: calx vero sive sal ejusdem, uti omnium corrosiuorum, mini­me dolorisicum est, ita etiam maxime energeticum & propterea in virgae ca­runcula unicè a Chymicis & expertis aliquot chirurgis commendatur. Quot vero & quàm amplas virtutes Mellis, quinta illa (uti vocant) essentia contra omnium morborum vires obtinet, praeclarè ab Isaaco Belga Paracelsi ante­cessore scriptum est. Nae si crudum & agreste mel Democrati, Pythagorae, Pollioni, Baptistae, Pythagoreis denique & Cyrnijs salutem cum vita longa [Page 29] attulerit: quanto illud magis praestiterit depuratum, & in summum nutritionis gradum perductum? Epicurei verò, qui summam salutis & voluptatis ratio­nem habebant, Ambrosiam continuò comederunt (ut Tzetzes refert) quae ex decima mellis parte constabat. Acsi assiduo ejus usu dolores arcerent, eta morbis immunes sani viverent: Mirificè auribus exulceratis auxiliatur mel per se tepidè infusum, praesertim si faetores simul adsint. Quinetiam ut in earum sibilis, sonitibus, inflammationibus, mel Atticum instilletur jubet Ga­lenus; Mel, Butyrum & oleum rosaceum, ana tepidum, auriculae dolenti infundit Marcellus Empyricus; Idem quoque mel cum infantis stercore subactum, in visus hebetudine & albugine valde laudat. Oculorum epipho­ras, tum in hominibus, tum in equis, hoc modo tollit Vigetius. Primùm infra oculum sanguinem detrahit, & eum usque ad sanitatem melle optimo in­ungit. Cavendum tamen (ut non malè meminit Columella) ut quotiescún (que) melle oculi unguntur, circumlinantur priùs pice liquida & oleo, ne a muscis, apibus & vespis infestentur. Audi etiam quae ad claritatem visus narrat & commendat Marcellus. Mel in quo apes fuerant demortuae, nitidum & pu­rum oculis instelletur: vel capitum apum cinis cum melle, oculos claros red­dit: & rursus; Mel Atticum cum primo infantis stercore & lacte nutricis commisceto, eoque hebetes ex quacunque causâ oculos inungito. Sed priùs aegrum erectum ad scalam alligabis; quia tanta vis medicamenti est, ut eam aliàs patienter ferre nequeat. Cujus beneficium tam praesens, ut tertio die abstersà omni maculâ visum acutissimum efficiat: Suffosionem oculorum cu­rat fel vulturis cum marrubij succo, (qui duplo pondere fel superet) & mellis dupla. Gal. in Euporist. Alibietiam, fellis testudinis marinae partem unam, mellis quadruplo immiscet, & illinit. Serenus vero istiusmodi Oxyderti­con praescribit.

Infantibus butyrum cum melle exhibeto: nil enim utilius in dentitione & oris ulceribus. Galenus solo melle gingiuas eorum confricari jubet: ad den­tium enim generationem, conservationem, nitorem, abstersionem mirè condu­cit. Ad dolorem item faucium, Si Arabico melli jungas agreste papaver, sanat ipsum: imo aliquando Simplicibus Lymphis confunditur aëreum mel: & egre­gie, teste Sereno atque Plinio, arescenti in febribus linguae, Cynanchae, uvae, cunctísque gutturis, faucium & tonsillarum vitijs medetur. Ad spirandi diffi­cultatem & sputum promovendum, vel simplex, aut alijs immixtum optime (Hippocratis sententiâ) conducit; & in auricularum pulmonum convulsione (qui morbus esse solet lethalis) frigidae potus, & in qua favus mellis macera­tus est, plurimū conducit. Stomacho item non calido, non bilioso, non amaro, nec nauseanti, aut febrienti; vigorem, robur, alimentumque maximum con­ciliat, & eodem lac coagulari non sinit: renes expurgat; cum aqua & butyro coctum, calculosos juuat. Avicenna. Lienis dolorem sedat, sed demortuis apibus appositum: nam intus sumptum, & lieni & hepati nocet, inquit Gale­nus. Crudum, aluum levat. Coctum cum apibus vel caseo recenti, ipsam adeo sistit; ut dysenteriae & caeliacae passionis arcanum a Galeno, Celso & Plinio habeatur. Hippocrates omnibus mollitorijs uteri medicamentis mel admi­scet: Mel cum resina mixtum, testibus medetur frigidis, teste Plinio: qui eti­am corij bubuli cinerem cum melle, phagadaenas & panos curare affirmat. Nitrum cum melle & lacte bubulo ulcera faciei sanat; & mellis spuma cum oleo juglandium, adustionem cutis emendat: senibus maximè conducit, & stomacho refrigeratis: coctumue flatus discutit, & potenter movet urinas. Galenus. Hollerius mel inter diaphoretica recenset, quia aperit, & puros [Page 30] reddit meatus: Galenus inter diuretica ponere non dubitat. Acrimoniam dococtione vel aquae admistione exuit, & propterea mel coctum ad sinu oso­rum ulcerum glutinationem fuit a Galeno praescriptum. Sal cum farina & mel­le, luxati articuli dolorem tollit, tumorem discutit, & repositioni meliori vi­am praemunit: Possem hic recensere Aetij & Aeginetae Diamelleum empla­strum, Tapsimel Ardeni, & sirupos omnes ex melle antiquitùs confectos: cui saccharum Neoterici vicarium, nescio quo rationis momento surrogarunt. Nam sanè si mel Atticum, vel aliud Attico bonitate aequi-parandum, in pro­cinctu sit, & debitâ praeparatione non careat; nae cito oculum effoderit, sac­charo, terrestri, arundineo, & nimium feculento; melli, nec usu, nec origine, nec ullo modo, cum caelesti hac lachryma comparando. Sed haec mittamus; & potuum ciborumue mellitorum genera enumeremus. Potus melliti sex praesertim a veteribus recensentur. Hydromeli, Oenomeli, Oxymeli, Apo­meli, omphacomeli, Thalassomeli.

Hydromel [...] a Polluce et Nicandro vocatur, at (que) etiam Hesychio: ejus Compositionem Galenus, Plinius, Aegineta & Dioscorides tradiderunt his verbis. Hydromel Galeni. R. aquae font. dulcis & depuratae lb. viij. mellis opt. lb. j. coquanturigne lento vase terreo, & spumam innatantem saepe exi­me; coquito ad intentionem. Si mox bibendum sit, aquosius fiat: si reponen­dum, diutiùs coquatur, nam incrassatur, ut julepus, diu quidem servatum, sed in partes aegri remotas altius penetrat, & in bilem citius convertitur. Alias quoque varias facultates coctio ei acquirit, quia parum coctum inflat ma­gis, aluumue subducit, & minus nutrit. Diutiùs coctum, inflationem dissipat, magis alit, minus purgat. Aromatizatur pro libitu, croco, Zingibere, gallia moscata, liguo aloes, &c. Fit etiam alio modo ex mellis lib. j. aquae lib. octo, fermenti uncijs tribus. Omnia ligneo dolio tradantur; relicto tri­um vel quatuor digitorum spacio vacuo, ut liberìus ferueat. Vbi vero defer­buerit, obturato vase & diligenter orbibus munitio, tertio post mense fit po­tabile. Hydromel Plinij. R. imbris puri & per quinquennium servati lib. 12. coque ad tertias, cuiadde tertiam mellis veteris partem, ac Syrio ardente per 40. dies Soli exponito, atque ita expositum decimo die obturato vas: hoc vocatur Hydromeli, vetustate saporem vini assequens, nusquam laudatius, quàm in Phrigia compositum. Dabatur appetentibus vinum aegris, sed jam a multis annis damnatum. Hydromel Aeginetae. R. succi malorum cydoni­orum contusorum, lib. V. aquae font. Sextar. χ. coque donec flaccida fiunt; ablata ab igne, refrigescant. Cola; ac expressa mala abjicito; huic aquae mellis dimidium addito, coquito, despumato, donec pars octava fuerit consumpta. Quidam é dulcibus malis pyrisve eodem modo conficiunt. Hydromel Dio­scoridis. Fit duabus aquae pluviae veteris ad unam mellis partem additis, & in­solatis: sunt qui hydromeli appellant, quia é melle elutis aquâ favis confici so­let. Sed meracius fieri non convenit; quia eo modo praeparatum ex abundan­te ceragine aegros laedit. Hydromel, ubi diutiùs fuerit repositum, mediâ aetate vino oligophoro, aut lorae, in reparandis viribus respondet. Quare in inflam­mationibus sedandis ijs etiam praefertur. Aquae mulsae inveteratae usus dam­natur in inflammatis & constrictis, sed laboranti stomacho, aut cibum fasti­dienti, aut aegro sudoribus diffluenti, aut siticuloso, aut febre ardente exoluto, convenit. Aëtius clysterem é sola aqua mulsa ad aluum movendum describit, eodemque sinuosorum ulcerum saniem abstergit. Galenus melicrato (in quo sit decoctum aliquid hysopi, vel origani, vel thymi, vel pulegij) ad preparan­dos crassos humores in acuto morbo purgandos vtitur, & commendat: sed in supinitate stomachi non laudat. Nuper alia Hydromelis compositio ab Anglis inventa est (varij vocant) pro navibus melius inserviens, quàm quod­vis [Page 31] vinum. Ejus praeparatio hujusmodi est. R. [...], id est, hordei post debi­tam in aqua macerationem torrefacti, q. v. in aqu. font. q. 5. coque diu ad ma­nifestum Bynes, sive Maltae, saporem. Hujus lib. j. cum mellis. 8. & aquae lib. 20. simul cocta, potum tum gustu suavissimum, tum usu saluberrimum praestat: optimè nutrit, aegrè corrumpitur, diutissimè servatur. Hydromel Moscovi­ticum. R. decoctionis lupulatae sextar. 8. mellis despumati sextar. vnum. Panis tosti & cerevisiae flore illiti frustum vnum. Pone in vas ligneum probe coopertum, & juxta hypocaustum colloca: spumam ortam quotidie bis aufer­to, ligneo cochleari perforato: post 10. dies recondatur in cella. Post quatuor­decem bibatur: eodē modo conficiunt pro aestate cum aqua simplici. hoc enim modo paratum hyeme bibunt, & quando inebriari se cupiunt. Illorum & An­glorum lingua, Mede vocatur.

Oenomeli. vinum melitites dicitur. Pollux [...] Plautus mellinan▪ vocat. alii Mulsum. Hoc Aristaeus primus in Thraciam advexit, vini ac mel­lis mixti incredibili suavitate captus: imo mulsum ex melle Heracleotico fac­tum & inveteratum, desinit esse perniciosum. Plinius. Hanc potionem recen­tiores ita describunt. R. mellis opt. congium j. vini antiqui vi. salis cyathum vnum: inter feruendum subind è despumare oportet, tunc salem addere, ac ani­so condire, & helenij radicibus in sacculo in vas ipsum demissis. Aegyptij aliter conficiunt. nempè ex passis & melle, quod [...] nuncupant, quia gustu est valde suavi. Oenomeli conditum. R. piperis eloti & resiccati scrup. viii. mel­lis Attici sextar. vnum: vini veteris albi sextar. v. misce. Meminit ejus Celsus (ni fallor) & Caelius. Aurelianus in cura Ischiadicorum. Genus est item mulsi quod Graeci [...] appellant, quod & [...] vocatur. ex. 36. rebus constans. Gorreus. Fortè idem quod Athenaeus vocat [...] enim potio est, ex vino, melle, & varijs herbis commixtis. quale Cambrorum no­strorum Nectar Metheglin dictum. Hiberni cum melle, vino, & herbis qui­busdam oenomeli destillatum parant, quod vskebache vocant, Vide nectar Enon [...]mi in Antidot. Spec. Weckeri, fol. 192. & 195. genti crudis vel saltem semicoctis carnibus vescenti haud ineptum. Nectar. Mulsum quod ex musto sit, Graeci Nectar vocant. Defruto decimam partem mellis addunt, sed hoc genus stomacho est adversum, & obnoxium inflationibus: datur alui ciendae gratiâ: idem Hippocrates [...] nominat, ut Ga­lenus notat. Aliud, atque illud verissimum nectar, circa Olympum Lydiae montem praeparari Athenaeus scribit: ex vino, favis & floribus maxime odo­riferis. Alexandridam non potum Nectar, sed cibum deorum existimasse ani­maduerto. Dicit enim: Nectar mandens edo, Iovi ministrans Ambrosiam bi­bo. Homerus tamen, & major poëtarum pars Nectar pro potu habuerunt. Oenomeli Dioscoridis sic paratur. R. vini veteris sextar. duos, mellis opt. sex­tar. j. Aliqui ut celeriùs praeberi possit, cum vino mel coquunt, & transfun­dunt. Alij utilitatis gratia ad sextarios sex musti ferventis, vnum mellis ad­jiciunt; & ubi ferbuerit, vase recondunt; dulce enim permanet. Vsus vini melitites hic est. datur in longis febribus quae stomachum cruditatibus collectis infirmarunt. Aluum leniter emollit. Vrinam ciet. Ventriculum expurgat; pro­dest morbo articulari, renum vitijs, imbecillo capiti, & muliebribus abste­mijs: odoratum siquidem est, et corpus alit. Vomitum provocat ex oleo propinatum, daturque utiliter ijs qui venena hauserunt: uti etiam languidis, pulsu imbecillo, peripneumoniâ & tussi laborantibus, & ijs qui immodico sudore exoluuntur. sed tum Hydromelite dilui aequum est. Galenus meli­cratum etiam dilutum ijs praescribit, quibus non ultrà primam septimanam rigor producitur, idque forti admodum existente naturâ. Sunt qui in febribus vinum hoc prorsus damnant: Sed hoc de quibusdum febris temporibus in­telligendum. Interrogatus Romulus quidam Caesaris hospes, supra centum [Page 32] annos natus, quanam ratione corporis illum animíque vigorem tamdiu retinu­isset; foris oleo, intus mulso (cum Pollione illo) respondit: ut magis demire­mur mulsi usum, qui multus antiquis idèo fuit, quoniam illis erat persuasum: omnem animi asperitatem dulcibus succis mitigari, spiritus leniri, meatus molliores reddi, atque per-flatiles, morumque etiam medicinam esse. Plinius

Oxymeli sive acetum melitites sic fit, ex Plinij sententia. R. mellis lib. vi. aceti veteris heminas quinque, salis marini lib. j. aquae pluviae quam Galenus nonprobat, Sextar. v. Omnibus feruefactis decies, mox Soli expositis atque inveteratis, oxymel confit. Verùm ultra annum non durat. Omnia ista quemadmodum & vina factitia, a Themisone summo authore damnantur. Galenus sic parat. Melli optimo despumato tantum aceti vini addito, ut aegro­ti gustui arrideat: coquantur ad bonam unionem: & quando uti voles, aquam pro arbitrio miscebis: satis autem coctum est, cum spumam ampliùs non reji­cit. Sunt qui has compositiones forte paulo aliter proponunt: & Dioscori­des a Mesue, Nicolaus ab utroue dissentit. Apud Mesuem decem illius formas reperies. Apud Nicolaum, quantum vidi, septendecim: alias sim­plices, alias vero é squilla, thymo, iride, & alijs herbis radicibúsque com­positas.

Gesnerus item Oxymel Helleboratum introduxit, quod non parùm com­mendat in Graecâ suâ ad Adolphum Ottonidem epistola. [...]. Quas verò in melancholia, cachexia, hydro­pe, epilepsia, & febribus abigendis vires obtinet, passim in epistolarum ejus libro invenietis, ubi etiam oxymellis helleborati majoris & minoris descrip­tio vobis proponitur.

Apomeli Philagrij ex Aegineta. R. favorum melle repletorum alborum lib. j. aquae font. lib. iij. & semis. confracto favo & expresso, aquam cum mel­le unitam coquito, donec spuma ipsius & quod velut cerosum supernatat, pau­latim ablatum fuerit, refrigeratum vase accipito. Leviter refrigerat, asse­rente Galeno, ideoque in Phlegmone & lassitudine febrili multum condu­cit. Avicennae syrupus de melle idem cum hoc videtur. Apud Nicolaum tres Apomelites species videris, apud Aetium, Oribasium, Actuarium, adhuc plures. Variantur enim pro natura aegri & morbi; quae nos ratio induxit, ut delibare eas magis vellemus quam pleniùs depromere. Bibitur tota aestate refrigerij nomine; quo tempore (praesertim ubi acescerit) cuilibet exhiberi potest. Mediae naturae inter mulsum & oxymel habetur. Galenus. Confert etiam ad educendum sputum, vrinam mouendam, aluum subducendam, & humores attenuandos. Aeginet. Ruelius

Omphacomeli (quod non rectè Grapoldus mel acerbum transtulit) fit ex succi uvae immaturae Sextarijs tribus, mellis sextario uno, simul coctis, vel ad dies 40. insolatis. Finito fervore, in vas probè coopertum ponatur, & usui serve­tur. Eodem fere modo paratur Melomeli ex cydonijs, Rhodomeli ex rosis, mel mirtites, Rhoites, Rhodostacte, &c. quorum descriptiones & usus ex Aëtio petere licebit.

Thalassomeli constat aequis partibus maris, mellis, & pluviae defecatis, & in picato vase per Canis aestum insolatis. Sunt qni maris partibus duabus unam mellis adjiciunt, ac vase condunt. Vtrumue vim purgandi habet, sed hoc multò imbecilliorem. Gorraeus. Sapore & odore gratum est, clementer purgat, sine omni stomachi vexatione. Plinius ‘At que hactenus de potionibus mellitis.’

Ciborum genera quae ex melle & alijs mixtis in usu apud Antiquos fuere, [Page 33] ante oculos proponere, nimis mihi arduum esset, & lectoribus taedium affer­ret: Ideò illa recensere non erit opus, & fortassis impossibile. Nam diversae & variae gentes diversi modè mel cum alijs miscebant, nempe cum lacte, cibo, farina, tritico, caseo, aut sesamo:unde [...], bellaria, vel potius mellaria illa, & liba cum melle confecta, diversis pro re nata nominibus appellabantur. Athenaeus. Hujusmodi quo (que) [...], Cereri quam immolabant: ut Nicandri scholiastes docet, atque [...], quem panem dulciarium vocamus. Quinetiam & Soli & caelo, & caelorum reginae placentas ex melle factas Gentes (teste Scripturâ) offerebant: quâ de causâ, ne Deo Israelitae ex melle adolerent jussit Moses; Levit. 2. fortè autem id Iudaeis potius prohibitum, quia mel fermentandi vim habet. Confecerunt item cum adipe, caseo recenti, oleo, & uvis passis: imò ad somnum concili­andum edulij genus ex melle & papavere gratissimum veteres composuerunt, quod Cocetum vocarunt; ut Festus refert. Denique deorum ille cibus habitus Ambrosia, ex melle dulcedinem illam & salubritatem insignem (quâ immortalitatem afferre credebatur) contraxit, de qua fusè Athenaeus atque Bellonius. Optima autem & saluberrima mellaria habent Indi, Barbari olim crediti; sed revera ingenio, arte, prudentia cum Europae is facilè parandi, imò (quantùm video) anteferendi.

Verùm antequam in usum trahatur mel, clarificatio eius necessariò requi­ritur: quae sic fit. R. mellis et aquae fontanae distillatae, ana lib. ij. vel q. v. co­quantur, continuò despumando, quod supernataverit, usque ad aquae con­sumptionem, postea cum 12. ovorum albuminibus clarisica, Abynzoar: Si vero etiam, durum, purum, atque tenax reddideris, librae hujus mellis clarifi­cati, vini optimi lib. semis admisce: bulliant, despumando, ad duritiem, in phi­alam repone, quam colloca in aqua bulliente, & lympidum evadet, & quasi saccharum Candiae lapidescet. Mel verò si peioris notae fuerit, coctione fit melius. An vero adulteratum, vel purum sit mel, ipso accenso cognosces. Quod verò adulteratum non est, purè ardebit. Author Geoponicòn. Sivero Quintam mellis essentiam, oleum, salem, aquam, acetum superare velis, Isaa­cum Belgam, Euonymi thesaurum, aliosqne Chymicos consulito. Neque enim tam ingens unquam iterabimus aequor, si in ipso jam ampliùs portu hae­reamus. Tantùm nunc illius primos inventores recensebimus.

Mellis inventor, ut Macrobius & Cyrenenses jactitant, Saturnus fuit. Cae­lius et Plinius tradunt Aristaeum [...] omnium primum excogitasse, sed Diodorus Siculus scribit, Curetes cretenses mellis conficiendi rationem et usum primum monstrasse. Quidam inventionem Thessalis ascribunt. Alii Melisso Graecorum regi antiquissimo assignant. Nonnulli Baccho, Ovidio teste. A Baccho mella reperta ferunt. Et vicissim. Liber & inventi praemia mellis habent. Graeci fingunt Nympham nomine Melissam mellis usum pri­mum monstrasse, unde ab apibus ei nomen impositum. Quis invenit, vel quando, non multùm refert. Donum certè caeleste est, & hominibus utilissi­mum, si eo rectè et cautè uterentur.

CAP. VI. De cera, propoli, commosi, pissocera, erythace, earum (que) natura & usu.

CEra Hebraice [...], donagh; Arabicè mum, examacha, Zamache, abe­ran; Graecè [...]; Germanicè Wachs; Anglice Waxe: Brabantice Wass: Gallice cire: Italice Cera: Hispanice Ciera. Est autem [Page 34] vel naturalis, vel artificialis. Simplex & naturalis cera est crassior favorum pars; mel continens, est (que) virginea & secundaria. Virginea est quam adole­scentior apum populus (id est, primum examen alueari novo exceptum) é stir­pium floribus confecerit. Sic enim (teste Aristotele & Hollerio) ab apiarijs dicitur, quam ceu naturâ perfectissimam à primis & novis favis diligenter se­parant. Secundariam licet non respuunt, tanti tamen neque honoris est ne (que) usus. Modus [...]onficiendi ceram, hujusmodi est: Perreptant flores primum primis pedibus, quos leviter affligunt, tum in medios sese abstergunt, et affricant: tandem vero tincturam florum aquâ vel saliva suâ laboratam et compactam in cruscula posteriorum pedum dextrè & celeriter deponunt, & magnitudine forma (que)ue lentis collectam, onustae ad proprios lares ipsam de­portant. Est autem illa materia pro florum natura varij coloris, nempe, flava, rubra, pallida, crocea, albicans, nigra: quae cerae illius [...], causa est. Ceras (inquit Plinius) ex omnium arborum satorumque floribus con­fingunt, exceptâ rumice & choenopode. Artificialis dicitur, ad cujus per­fectionem scientia nostra & manus adhibetur: illam variè varij Authores faciunt. Palladius Iunio mense ceram naturalem eximit, quae in vase aeneo ferventi aqua plona, minutim concisis favis, molliter, & de inde in alijs vas­culis sive aqua resoluta digeretur in formas. Aliter Plinius. Cera fit expres­sis favis, sed ante purificatis aqua (ut mellis reliquiae omnino auferantur) & triduo in tenebris (vel umbra) resiccatis. Quarto die liquefiant igne in novo fictili. Aqua ipsos tegente, & deinceps per sportam colentur; rursus in ea­dem ollâ coquitur cera & in eadem aqua, excipitur (que) aliâ frigidâ, quoties vascula melle circumlita perspexeris. Columella vero sic: postquam expressae favorum reliquiae diligenter aquâ dulci perlotae sunt, in vas aeneum conjici­untur: adjectâ deinde aquâ ignibus liquantur, tum cera per stramenta vel jun­cos diffusa, colatur, atque iterum similiter de integro coquitur, & in quas quisque velit formas, aquâ adjectâ, defunditur; eamue concretam facile est eximere, quoniam qui subest humor, formis inhaerere ceram non patitur. Differt autem cera dupliciter, Bonitate & usu. Optima cera ex optimis apibus colligitur, & ab optimis artificibus adeo elaboratur, ut candida, te­nera, formosa, homogenea, pura, subpinguis, odorata, sine nervis, pelliculis, pilis, at (que) omni retrimento appareat. Qualem Nonius Marcellus ex Varrone ceram tarentinam a Milesijs apibus collectam describit. Depravata eò magis est cera, quò magis ab his bonis notis recesserit. Vsus cerae est duplex, Me­dicus, non medicus. Medicinam quod attinet: in medio est quodam modo calfacientium, refrigerantium, humectantium, siccantium, emollientium; ha­bet aliquid crassarum item partium, & meatus obturantium ideò: non solum siccat, sed per accidens humectare videtur perspirationes prohibendo. Vn­de & materia est aliorum pharmacorum. Ipsa autem per se, ex leviter con­coquentium numero fuerit, quae foris apponuntur; habet enim parum ex discussoria et calida facultate, cujus quàm multùm mel ipsum particeps exi­stit. Sorbitione dysentericis medetur, milij magnitudine grana decem cerae devorata, lac nutricibus in mammis coagulari non patiuntur. Dioscorid. Aë­tius trium ervi granorum magnitudine exhiberi jubet. Anonymus quidam contra capitis dolorem & malignos humores ex febre aliàsve ortum, hoc re­medium praescribit. R. Cerae virginae, q. 5. eam ad ignem emolli ita ut pro libitu distendi possit. Cum ea caput aegroti rasum, tanquam pileolo contegat, illi (que) pileum canabinum superinducat, ut non decidat. A triduo abjiciatur, vel tandiu retineat ejus usum, donec senserit dolorem ab­ijsse. Cerâ cavo et dolenti denti impositâ, specillum candens saepe adhi­beto. Archigenes. Cera denudatis nervis & tendonibus applicata, carne [Page 35] eos vestit & sanat. Aetius. Ad dolorem juncturarum ex frigore. R. linteum cera liquida intinctum, & quàm calidissimè & arctissimè, aeger ferre potest, noctu applicetur & sanabitur. Galenus. Praetereà fauces extrinsecè ungere prodest Vrsino & tauri saevo, ceris que remissis. Marcellus. Crythas in pal­pebris cerae albae fomento diseuties. Gal. ex Archigine. Oleum vero cerae in podagrosis doloribus sedandis, duris apostematibus emolliendis, vulneribus ulceribusue curandis singularem habere vim, nemo non veritatis hostis ne­gabit. Miscetur item, Galeno teste, medicamento Asclepiadis contra Oze­nas ad certissimam Icteri curam. Heroina quaedam has pilulas beatissimae memoriae Gesnero mirificè commendavit. R. vitellum ovi ad duritiem coctum, & cerae pondere, tantundem, cum granis aliquot croci & syrupo absinthij. Fiant pilulae, mane & veperi sumendae. Valde sitim excitant, sed paulisper sine potu continuatae morbum extirpant. Fit etiam é cera globus ad cohibendam matricem prolapsui obnoxiam, atque eâ medicamenta etiam involuta diutiùs ferunt aetatem. Clodius Asclepiadis sectator: Graeci succum Cyrenaicum cerâ involutum propinare solent ad facilem deglutitionem. Caelius Aurel. Est denique omnium emplastrorum, ceratorumue funda­mentum et basis: quamvis Myrepsus emplastrum unum [...] primus con­fecit. Nec solum vivos praeservat, sed etiam mortuos conservat a putredine: quâ de causâ, ut nunc apud nostrates ditioris fortunae viros, ita (ut Strabo re­fert) apud Persas cadavera cerâ oblinire, mos fuit. Cereo item specillo ca­vitates ulcerum optime explorantur. Pro medicamentorum usu, optima est cera punica; proxima, quàm maxime fulua, odorísque mellei, pura, natione Pontica. Plinius. Quod equidem miror inter venenata mella. Tertium laudis locum habet Cretica, ex propoli abundante. Vltima Corsica, quo­niam ex buxo fit, habere quandam vim medicaminis putatur.

Non medici cerae usus sequuntur: Recte à principibus, divitibus & aegris ob odoris fragrantiam desiderantur, abi lucis copia negatur. Cerae item usus est non exiguus in oblinendis vasorum, rimis, tentorijs, canabinis, in castris contra pluviarum impetum armandis, culcitris (ne plumae exeant) obducen­dis, tibijs ex arundine factis conjungendis: Sicut Ovidius de antiquis illis ce­cinit pastoribus hoc versu. Et bene cerat â modulantur arundine carmen. Sed & praestantissimi pictores, cerâ pingebant, ut Plinius asserit; ea (que) naves con­decorabant. Haec pictura, licet nec sole, nec sale, nec ventis corrumpebatur, exolevit tamen quo nesciam modo, et unà cum Apelle, Protogene, Zeuxide disparuit. Cerâ etiam veteres, ante chartam inventam, pugillares suas ta­bellas obducere solebant, ut Iuvenalis insinuat.

Et Plinius Iunior epistolâ ad Tacitum, Ad retia sedebam, erat in proximo non venabulum aut lancea, sed stilus & pugillares. Meditabar aliqua anno­tabamue ut si manus vacuas, plenas tamen ceras reportarem. Hinc illae ve­terum loquendi formulae profectae: in prima, secunda, tertia, vel extrema cera. Romanos enim in tabulis ceratis testamenta scripsisse probat Suetonius in Caes. his verbis. Q. pedium ex quadrante haeredem instituit, reliquos inima cera, id est, in ultima parte testamenti. Nec sanè minimus cerae sigillaris usus est, quâ literas & diplomata consignamus. Hujus quatuor potissimum funt species, Punica, sive alba, miniata sive Inda, Nigra sive Americana, lutea sive Europaea. Punica fit hoc modo. Ventilatur sub dio saepius cera fulua, deinde fervet in aqua marina, addito nitro. Indeligulis hauriunt florem cerae, transfunduntque in vas quod exiguum frigidae habeat, rursus tum marina decoquunt separatim, dein vas ipsum refrigerant. Hoc ter reiterato, juncea crate sub dio nocté (que) siccant: hoc enim candorē facit, melle per solem attracto [Page 36] & tincturâ flavâ evaporata; siccatam liquefaciunt, liquefactam protegunt tenui linteo, Soli (que) exponunt; post insolationē albissima evadit, etiamnum recocta. Alijs modis cera dealbatur, sed hic medicamentis utilissimus. Plinius. Graecis authoribus non aliam esse video, quàm quae a Plinio Punica vocatur. Aetius [...] in unguento Martiato meminit; & Paulus [...] habet. Nigra cera, vel est naturalis, qualis in Mollucis insulis & Americae plurimis locis ab apibus ipsis colligitur (uti-in Theveto et Navigationum centurijs legimus) vel artificialis, addito chartarum cinere. Miniata sive Inda rubescit, Anchusae admixtione vel etiam cinnabrii. Est & alia cera ru­brae species, dura, et sublapidea, sed fractu facilis, quâ consignatas literas mercatores clausissimas esse autumant. Nebulonum tamen aliquot peritia ita resignantur, & sine noxa vicissim occluduntur, ut ne vestigium quidem fraudis ullum appareat; quam artem licet summus impostor Pennio, dum Lutetijs esset, ostenderet, tamen ne illam malefico hoc seculo revelater, pietas prohibuit. Europaea naturae familiarem colorem imitatur: Flavum scilicet. Nunc autem rerum color & varietatis ita nos effascinavit, ut natiuis haud con­tenti coloribus, Punicam, Americanam, Indorumque imitemur ceram; imò his viridem, fuscam, spadiceam, caeruleam adjiciamus, ex aere viridi, alijsque pigmentis, & pauca terebinthina conflatam.

Propolis Kur secundum Arabes expositores vocatur, à Graecis [...]. Germanicè Vorstotz. neben Wachs, Wachs Winden, stop. Wachs. Hel vetice (ni fallor) Bet, & Binnen trost. Angli Hive-drosse appellant. Hispa­ni el vetun de las colmenas. Scribonius illam pro cera virginea accipit; syl­uaticus pro faece aluearium perperàm interpretatur. Andreas Bellunensis sorditiem parietum vocat, aliosque pro Bdellio eâ abuti affirmat, Quidam propolin stillare ab arboribus contendunt; alij primum favum esse concer­tant. Est autem revera crassior quaedam materia flavescens, odorata, styra­cem referens, & in mastiches modum ductilis, cerae finitima, nondum tamen cera; quâ omnis frigori pluviaeue aditus obstruitur. Tertia scilicet illa est materia, nigra & acris odoris, Mitys ab Aristotele, Commosis, a Plinio & Gaza dicitur. Secunda [...], quasi materia ex pice at (que) cerâ composita. Tertia Propolis, mediae inter haec duo stabilimenta at (que) ceram naturae, ad foramen aluearium denssimè constructa, maximé autem aestate. Itaque vocatur Propolis, quasi suburbanam dixeris: quoniam apes prae ipsis foribus ante alueum aedificant. Propolis (inquit Cordus, ex Plinio fortasse) lachry­ma est resinosa, arborum gemmantium oculis innascens, quam collectam circa vestibulum alueorum suspendunt apes, ut hyeme rimas omnes contra frigoris injurias obturent. Hujus quatuor sunt species. Prima è populo ni­gra tantum colligitur: quam Aegyrinam vocant, colore flavo aut fulvo: tractatu mollis est, & visci instar sequax, odorem habet suavem, jucundum, capiti gratum, somniferum, styracis aemulum: sapore populneis gemmis re­spondet. Secunda ex Betula collecta, betulam olet; colorem obtinet inter flavum cinereum & subuiridem medium: tractatu item mollis est & ductilis. Tertiam ex Alpinae populi lachryma apes conficiunt, sed rarò, ijsue tantum locis, ubi nulla alia populus aut betula, praeter Alpinam solùm abundat. Quarta, sive mixta, ex his omnibus arboribus colligitur atque confunditur, adeò ut colorem, odorem, saporem, & consistentiam mixtam consecuta sit. Haec fere Cordils. Nunc Plinium audiamus. Propolis est substantia quaedam inter mel & ceram media: (potius inter ceram & pissoceron) at (que) videtur esse gummi ab apibus collectum ad claudenda alueola. Densam habet sub­stantiam (inquit Rondoletius) & odorem fermenti: Odore adeò gravi con­stare dicit Plinius, ut eâ nonnulli pro galbano utantur. Sed mellatione verna separari potest haec pars quae cellas claudit, de qua Politianus.

Ergo videtur quasi cerae fundamentum crassius: sed iam desitum est eâ uti, nec quis puram propolim invenerit. Nam apiarij pleri (que) exemptis favis post­quàm mel omne defluxit, quicquid est in favis unà confundunt, sincerum­que nihil superesse permittunt. Nec cera illa, quam Avicenna, Mum nigrum vocat, aliud est quam sordes quaedam favorum, vel potiùs sedimentum quod­dam post excoctam ceram fundum aquae petens, propolis modo; propolis nihilominus pura non est, sed quiddam mixtum: Propolis natura est, ut oleo resoluatur, veluti cera, sed ponderosior est et densior, in qua liquefacta fun­dum petit, cera quando supernatat. Eligatur odoratissima, sincerissima, cera nulla adulterata, quam fusione in aquā facile sejunges. Optima propolis dici­tur, sincera, odoratissima, cerae expers. Efficacior est Cretica et passidica, cujus majorē partem a styracis & ladani pinguedine colligunt apes. Colligunt pro­culdubio ex alijs plantis: nam propolim faciunt, ubi nec populus, nec betula, neculla antedictarū plantarum crescit. Vsus. Vsus. Magna sincerae propolis virtus est in spiritus crassos; & vitiosam materiam exalto elicit. Hollerius. Cerosae natu­rae est, sed potentius evocat & educit. Diosc. Celsus inter anastomica recen­set, eamque concoquere & pus movere in ulceribus affirmat. Calfacit (inquit Aetius) discutit, maturat, extergit, & attrahit. Extersoria vis non valida, at­tractoria satis valens: tenuium est partium, calfacit secundo gradu completo, aut tertij initio. Hanc manibus praemollire oportet, antequam cum alijs me­dicamentis miscetur, atque ita reliquis ab igne ablatis injectam coquere; nullam enim super ignem cocturam bene fert. Evocat aculeos, et omnia cor­pori infixa extrahit. Aëtius. Varro propter multiplicem usum, quem in emplastris exhibet, multo eam cariùs insacra via, ac mel ipsum venditam me­morat. Ideo autem factum puto, cur propolin quidam ceram sanctam vo­carint, ut scribit Largus in strumarum curatione. Spinas & similia corpori in­fixa extrahunt coagulo (maxime leporino) cum thuris polline et propoli: Plinius: veteri tussi prodest, Guttam rosaceam ex aqua tollit, impeti­gines illita extirpat. Dioscor. Ozaenas emendat: Serapio. Plures ad medi­cinam usus habet, quos Plin. lib. 11. Capit. 7. enumerat.

Erithacam Aristoteles sandaracham vocat, alij Cerinthum, Smerion di­citur, lib. 2. de Plant. Aristoteli attributo. Doctiores, Vernilaginem vocant: quidam etiam ab anni tempestate, Vernicem. Hoc gluten (inquit Niphus) rustici Lombardi, Carbinam vocant; nostri verò Taram. Est apum (dum operantur cibos) in favorum inanitatibus seposita, amarulenti saporis: gigni­tur autem ex rore verno, & arborum succo, gummi modo. Africi flatu mi­nor, Austri nigrior, Aquilonis melior & rubens, plurimùm in Graecis nuci­bus. Menecrates florem esse dicit, futurae messis indicium. Plin. Varro, Vsus. non cibum esse vult, sed gluten, quo favos extremos inter se compingunt apes. Mira illi vis est eliciendi examina. Quocirca examen, ubi volunt considere, ibi ramum erithace, vel aliam rem oblinunt, addito apiastro. Vergilius (ni fallor) Varronem secutus, gluten appellat.

Mitys, commosis ( [...] Stephanus appellat) uti etiam [...], plagis et suppurationibus medentur. Aristotel. Quem vero in aluearibus usum obti­nent, satis antea est dictum.

CAP. VII. De Fucis & Furibus.

FVcus, Graecè [...] dicitur, Illyricè [...], Anglice, a Drone, Nomen. a Dran. Germanicè, Traen, Belgicè, Belonder strael. Hispanicè Zanga­nô, Italicè Apeche non famele. Gallicè, Bourdon & fallon, Hunga­rice, [Page 38] Here. Polonice, Czezew. Dictus autem Fucus ut nonnulli putant, quasi fur, quod furtim mella devoret: quanquam verisimilius est fucum dictum, quod apibus fucum fraudemque faciat, & praetextu calefaciendialueos, illa­rum mellificia absumat. Propterea fucum latinum a [...] Graeco, nimia quadam audacia, nonnulli derivant; alija fovendo derivant, quia incubando apum juvant faeturas.

Fucus quartum genus apum a multis statuitur, sed malè nonnullorum sen­tentia, Descriptio. quia neque ipse mel colligit, neque ejus elaborationi inservit. Ape vulgari ferè duplo major est, major item fure; magnitudine enim regem aequat, immo superat. Hanc autem magnitudinem non naturae dono, sed ex vitae instituto fuci consequuntur. Nam cum apes fucis procreandis cellas destinant, minores ipsis confingunt: nec eas sparsim per alueum, sed ex­timis tantum & veluti ejectitijs castris. Vermiculi item fucorum, longè apum vermiculis (ex ducum apumque prosapia oriundis) minores sunt primâ ipsâ faeturâ: grandiores tandem futuri ipsis apibus, tùm quia laboribus nihil su­perfluitatum absumunt, tùm quòd nocte dieque (ceu ad praesepe boves) sese ingurgitant melleo liquore, id quod tandem in annonae caritate at (que) inopiâ haud impunè ferunt. Colore splendente nigricant magis quam apes, [...]. Arist. lib. 5. Cap 22. Interapes nascuntur & de­gunt, cumque foras se conferunt fuci, fusim in sublimi, quasi cum impetu fe­runtur; atque ita ad tempus sese exercentes, ad aluearia propria revertuntur, & melle avide vescuntur: Cur autem fuci magnitudine ducibus, & apes item aculeo cum ijs comparantur, Aristotelis rationem audiamus: Nonnihil (in­quit) discriminis adesse voluit natura, nisi semper idem genus ex quovis nasci oportret, quod impossibile est: ita enim genus totum aut duces aut fuci es­sent. Apes itaque viribus & pariendi facultate similes sunt ducibus, fuci verò duntaxat magnitudine: quibus si aculeum dederis, duces uti (que) feceris. Lib. 3. De gener. anim. Cap. 10. A graecis [...] item dicuntur, quòd aculeum non exerant. Vnde Hesiod. [...]: aculeum sane aut non habent, aut non ad vindictam eo utuntur. Plinius eos aculeis plane destitui scribit, & tanquam apes imperfectas appellat; ido Virgilius eos ig­navum pecus vocavit.

Suidas [...] vocat [...]. Columella eos genus ampli­oris incrementi appellat; simillimum apum, atque inter gregalia animalcula non male collocat. Vapulant saepissimè in repub: apum, non solùm desidiae, gulae, rapacitatis nomine; sed quia ex aculei defectu eviratos sese demon­strant. Plinius lib. 11. Cap. 17. eorum naturam ita exprimit. Fuci sunt sine aculeo imperfectae apes, novissiméque a fessis & iam emeritis inchoatae; se­rotinus faetus, & quasi servitia verarum apum. Sicut igitur emeriti senes ex provectioris aetatis faeminis imbecillos, steriles & saepe eunuchorum aemulos liberos progignunt: ita etiam haud mirium videatur, languidum impotens (que) hoc genus ab exhaustis sive senio sive labore apibus produci, quod neque ad suae speciei propagationem, nec ad operas communes aptum sit. Quamobrem imperantijs, primosque in opera expellunt, & tardantes sine clementiâ puniunt. Nam mense Iunio, duo vel tres (é junioribus praesertim) apes unum fucum foràs extrahunt, alis verberant, aculeis pungunt, renitentem de scam­no ejiciunt in terram, atque postea vitae dolorísque saturum occidunt; id quod non sine maxima admiratione & voluptate saepè conspeximus. Ali­quando fuci ante fores quasi exules manent, nec audent intrare. Tres autem potissimùm ob causas fueos apes exterminant: vel quando supra modum fuci multiplicantur, vel quando non satis loci operarijs relinquitur, vel si mellis inopia opprimantur. At (que) ut adversus fucos mortali usque odio conflagrant, ita homines non laedunt fucos manibus tollentes ac projicientes, imò [Page 39] ne in pugna quidem. Fuci seorsim gignuntur, si dux vivit (uti quidâ affirmant:) Sed si rex obijt, in apum cellulis oriri ex ipsis apibus asserunt, Arist. lib. 9. hist. cap. 40. & hos esse ani­mosiores, qua de causa [...] dicuntur [...], quum corpus tamen obtine­ant expers aculei. Sic Aelianus, lib. 1. De animal. Histo. Cap. x. Fucus, qui inter apes nascitur, de die in mellarias cellas abditus manet, nocte verò, cum apes dormire observaverit, eorum opera invadit, vastatque alueos. Hoc illae cum intellexerunt, (plurimae enim apium dormiunt nempe defessae, paucae vero excubant) cum viderint furem, verberant eum modice & leniter, expellunt­que alis, & in exilium projiciunt. Iste verò non ob id corrigitur, suâ naturâ, piger & vorax, est duobus malis praeditus, intra favos se abdit. Vt verò ad pastionem apes profectae sunt, ille rursus opus invadens, quod suum est facit, confercit se melle, & depopulatur thesauros dulces apium. Eae é pastione redeuntes, cum ei occurrerint, non amplius leniter eum verberant, neque tan­quam essent in exilium eum eiecturae, sed aspere aculeis invadentes percuti­unt latronem, nec amplius mulctatur increpationibus, sed voracitatis, & gulae nimiae poenas vita persolvit. Apiarij haec dicunt, ac mihi persuadent. Fu­corum faetus, editur sine duce; apum nunquam. Illorum enim genus ortum habet à regibus. Sunt qui fucorum faetus aliunde portari affirmant, Generatio. ex cerìn­thi, oleae, vel arundinis floribus. Sed haec opinio infirma est, et cum nulla ra­tione consentit. Aristoteles ex apibus longioribus ac porrectioribus copiam tum fucorum tum furum oriri affirmat, quod sine dubio vel ab antiquis phi­losophis, vel meliturgis sui temporis acceperat. Ex putredine etiam eos nasci nonnulli referunt; ex mulis putrescentibus Isiodorus, ex asinis Cardanus, ex equis Plutarchus atque Servius. Alij fucos ex apibus degeneratione qua­dam factos existimant, postea quam aculeos perdiderunt, tunc enim fuci fi­unt, nec mella colligere deprehenduntur, viribusue veluti castratis, pariter & nocere & prodesse desinunt. Quidam contrà, apes ex fucis originem du­cere affirmant, quia longa nos experientia edocuit, eò majorem esse quotan­nis examinum numerum, quò major fucorum multitudo. Caeterùm illa mihi conficta magis videtur quàm vera ratio: non enim quia (ut in prosperis fit an­nis) multi fuci nascuntur, plura propterea prodent examina: sed contra, quia multitudo apum ex caeli clementia melliflui (que) roris ubertate crescit, ex hu­moris superflui abundantia, major perinde fucorum nascitur proventus, vt recte philosophus collegit. Vel si hoc illis donemus, Quo fuerit major fucorum multitudo, eo majorem quotannis fieri apum proventum: ta­men haud exinde concludere debemus, debere apesfucis vitae originem, sed illis, obejusdem conservationē obaeratas esse atque obnoxias, dum multi in in­cubationis tempore multum vigoris subministrant apum faeturae, pluri­mum (ut Plinij verbis utar, lib. 11. cap. 11.) ad vegetantem illum calorem conferente turbâ. Sunt qui fucos in mares & faeminas diuidunt, easue coitu propagare speciem contendunt, quamvis (ut Athenaeus scribit) fucorumcoitus, ut & apum, nunquam adhuc a quoquam fuit conspectus.

Verùm cum Vespae, Bombyliones, & reliqua favigena insecta aliquando (licèt rarò) à nobis ipsis & Aristotele coire visa sint, equidem cur per nimi­am apum & fucorum modestiam, qua scortationem veneremque publicam oderunt, Veneris usum illis eripiamus, nullam causam agnosco. Coeunt enim, ut pudica hominum gens, sine arbitris; illam (que) prostibulorum in luce & ocu­lis omnium turpissimè volitantium [...] pudore suo insito condemnant, Diximus in apum generatione, quosdam apes mares, fucos faeminas fecisse. Verū cum (instante mellificio) eos tam acriter puniunt alueis ejectos, et morte etiā afficiunt (qualem genitricibus inferre vim, reliquas offuscaret apum virtu­tes) vix eos faeminas statuerim. Quem igitur in aluearibus usum obtinent? [Page 40] Anne fucus plane [...], ut é Graecis plurimi scripserunt? Quin & Vergilius sic cecinit, Lib. 4. Georg.

Vbi immunem Festus accipit, pro inerte, desidioso & inutili, qui munere om­nino omni vacaret: nisi fortè improborum ritu illi rei det operam, ut vel alienis sudoribus sese alat, vel rempub: totam perturbet. Tales item muli­eres facit Hesiodus, dum eas cum fucis parat, [...] id est, uti ego interpretor.

Sed majoris fidei authores varios fucorum usus proponunt. Nam si pauci fuerint inter apes, reddunt eas in opere magis diligentes, atque sollicitas, non exemplo (vivunt enim perpetuo otiosae) sed quia ad continuandam in adue­nas liberalitatem studiosiùs in mellificina laborant. Praebent item signa ma­turi mellis: nam cum mel perfectum est, magnam eorum copiam interfici­unt apes, ne nocturnis (ut solent) depraedationibus ipsum exhauriant, nam (ut recte Aelianus lib. 1. de animal. Cap. 10.) fucus totum diem in mellarijs sese cellulis latet quietus; nocte vero cum apes somno sepultas animadvertit, ip­sarum opera invadit, vastat (que) alueos. Verum (nisi Bartholomaeus nobis im­ponit) non usque [...] versantur: Sed regias mansiones extruunt, amplas, magnificas, in apice & meditullio favi specioso cooperculo insignes. Sunt igitur otiosi (ut cum Aristotele dicamus) si mellificium aut rorilegium spectes; Sed si architecturam, opifices. Nam sicut apes fingunt fucorum favos juxta regum aulas; ita fuci vicissim regias aedes extruunt, quâ de causâ ab apibus, & ipsi & ipsorum (si qui fuerint) pulli aluntur. Loculi fucorum jam adulto­rum pro corporis ratione ampliores, favi autem minores: illi à semetipsis, hi vero ab apibus fabrefacti, quia aequum non fuit tantam operarijs vilibus & conductitijs cibi portionem, quantam filijs familias concedi. Tzetzes in elegantissima sua poesi, Chil. 8. Hist. 227. & alij quidam Graeci, fucos item apum promos con­stituunt [...], blandissimum (que) calorem ijs insuper assignant, quo incubantes apum faetus fovere, et vegetare perhibentur. Sic item Columella: ad procreatio­nem sobolis apibus nonnihil fuci conducunt, insidentes seminibus quibus apes figurantur. Ita (que) ad fovendam & educandam novam prolem, familiariùs ad­mittuntur: exclusis deinde pullis, extra tecta proturbantur. Et Plinius lib. 11. Cap. 11. Non in opere tantùm architectonico, sed in faetu quoque adiuuant apes: multum ad calorem conferente turbâ, quae quo major fuerit (nisi mel interim defecerit) eò major fiet examinum proventus. Deni (que) nisi magno alicui usui apibus essent futuri, nunquam omnipotens unis utros (que) aedibus clau­sisset, & eadem veluti civitate donasset. Nec sane in eos veluti reipub. hostes apes unquam irruerent, nisi ubi servili auctâ multitudine vim offerrent, vel annonae caritas immineret; quâ sane rerum tempestate, quis non meliùs esse dixerit architectos quam agricolas, tolli? praesertim cum sine his ob defectum alimenti in discrimen vitae adducamur: illis autem ad tempus absque vitae jacturâ careamus, at (que) ipsi (necessitate magistrâ) domos sibi quis (que) aedifice­mus? Verùm ut certo numero utiles sunt apibus, ita eos, nimio plures, haud immerito alueariū morbū Plato appellat. 8. de repub. libro. (ubi elegantissimā inter Acolastū et fucum comparationē videas) tùm quia mellificis apibus pa­bulum absumunt, tùm quòd nimio calore ipsas suffocant. Hunc morbum Geo­ponicō author sic curat. Vasorū coopercula Vespertino tēpore intrinsecus aqua irrorato, & summo mane vasis apertis fucos guttis operculorū insidentes inve­nies; melle enim repleti valde sitiunt, & intolerabili aquae desiderio cruciantur: [Page 41] tenaciterue propterea operculo irrorato adhaerent. Quare minimi negotij res est omnes ad internecionem redigere, vel maximam (si mavis) partem auferre. Siverò faetus fucorum nondum pennatos unà abstuleris, & adempto capite ad reliquas apes projeceris, gratissimum ijs pabulum obtuleris. Quin­etiam si fucum ademptis alis in aluearium rejeceris, caeteris (si Plinio fides) pennas abstrahit, lib. 11. cap. 11. vel potius, caeterorum fucorū intus relictorū alas ipsae apes comedent. Sic enim Aristotelis verba habent, [...]. Neque enim verisimile est apes sibi mutuo alas adimere velle, neque fucos apibus tantam vel audere vel posse inferre vim: quare ut Plinius erravit [...] pro [...] legens, ita non parum hallu­cinantur, qui [...] ad apes referunt non ad fucos. Quid vero de fucis som­nia portendunt, quam in arte Hieroglyphica materiam ministrant, id Apo­masaris ex Persarum & Aegyptiorum scholis aperiat. Abundè nos nostro instituto & voto satisfecerimus, si veros eorum usus, veram naturam, genera­tionē, degenerationē, descriptionē, nomen ostenderimus. Hieroglyphica ve­ro emblemata, morum (que) praeceptiones quod spectat, ingentem ipsorum syl­vam vel mediocre quoduis ingenium ex ipsorum vitae instituto facere sibi po­test: ne (que) opus habebit ad abstrusiores illos Aegypti sacerdotes sese cōferre.

Proprium furibus genus esse aliqui existimavere inter apes grandissimis, Arist. lib. 9. hist. cap. 4 c. Plin. lib. 11. cap. 17. Fur. Aristoteli [...] dicitur, [...], He­sychio: unde arbitror lati­num manasse nomen. sed nigris, aluoue quam apis utilis ampliore, fucis minore; ità appellatis, quia furtim devorant mella. Fucorum praesentiam apes ferunt, eâque gau­dent nonnunquam quasi salutari. Fures autem cum naturâ invisi sint apibus, absentibus illis irrepunt, thesaurósque mellis divastant at (que) devorant. Imo quidem adeo sese interim replent, ut prae repletione exire aut resistere neque­untes, facilè ab apibus reversis & severè corrigantur, & pro meritis juste in­terficiantur. Nec solum apum cibum abliguriunt, sed etiam in earum cellu­lis furtim pariunt; quo saepe evenit, ut non minor furum fucorumue pro­ventus, ac legitimarum apum conspiciatur. Hiautem neque mel colligunt, neque aedes erigunt, neque quic quam laboris mutui cum apibus suscipiunt, quâ de causâ custodes habent, qui diurno tēpore defessas noctu observent, & à furibus tutas faciant & securas; qui si furem viderint ingressum, aggrediuntur ac verberant, & pro foribus exanimem vel saltē semianimem reliquunt. Sae­pe item fit, ut fur melle satiatus nequeat aufugere, sed ante alueum volutetur, donec exeuntes vel redeuntes eum offenderint, ignominiáque & ludibrio no­tatum morte affecerint. Aristoteles nullum furi munus assignat: Vsus. Verùm ego in hunc finem natum cogito, ut injurijs offerendis apum acuat animos, & ad vigilantiam justitiamue majorem ipsas excitet. Nec enim in Christiana re­pub. alium furum usum perspicio; famae, bonisque proximorum incredibili fraude insidiantium.

CAP. VIII. De Vespis.

• Vespa dicitur
  • Hebraicè, Tsirgna.
  • Chaldaicè Deibrane.
    Nomen.
  • Syriacè Gnargnitha.
  • Arabicè Zamber.
  • Anglicè a Waspe.
  • Germanice eine Wespe.
  • Belgicè Harsel.
  • Italicè, Vespa, Vrespa, Moscone.
  • Gallicè Guespe.
  • Hispanice Vespa & abilpa.
  • [Page 42]Gothicè Bool getingh.
  • Slavonicè Wols.
  • Illyrice Osa.
  • Hungaricè Daras.
  • Latinis, Vespam dici.

Calepinus notat, quia vesperimuscas venatur in cibum.

A Graecis varia item nomina sortiuntur Vespae, vulgò [...] dicuntur: Eu­stathius, [...] deducit, quoniam medio ita dissectas videamus, ut hiare appareant, quemodmodum in icone appositâ animadvertere licet. Nicandrischoliastae [...] Suidae [...] & [...] Hesichio [...] & [...], Gazae (sed [...]) [...]: Hae enim potiùs Crabrones dici de­bent.

[figure]

Descriptio.Est autem Vespa Insectum volucre, gregale, annulosum, oblon­gum, quatuor alis membraneis (quarum primae majores) praeditum, exangue, intus aculeatum, sex pedibus donatum, colore luteo deau­rato super maculas nigras, triangulatim positas, corpore toto tran­suersim variegatum, unde fortè Pollioni [...] dicebatur. Acu­leum omnes gerere existimo, (quicquid de Matricibus sive faeminis ipsarum [...] scribunt authores) quòd quùm Hami (occidenta­lis villa) circa annum 1587. vespetum integrum offenderam, ma­tric ésque ibidem omnes calidae affusione internecioni dederam, nul­lam tamen aculei vel prominentis vel reconditi expertē invenire po­tueram. Corpus Vesparum medio pectori tenuissimo quodam filo alligatur, Aristoph. in Vespis. ut veluti elumbes videantur at (que) hiatulae: vnde Graecus ille Comicus in cinctura graciles puellas (quas elegātia Terentiana junceas appellat) [...] dixit, quasi vespeas vel vespiformes. Bombum quoque edunt, ut apes; sed stridulum magis atque horrisonum praesertim quum irritantur; unde illud in indoctum doctis obstreperum, factum a Theocrito in Hodaeporis proverbium, [...]: Animi & in­gerij dotes. Si animi dotes describi velis, Vespa est politicum & gregale animal, Monarchiae subditum, operosum, [...], pug­nacis admodum naturae & ad iram proclivis. Politicae vitae signum est, quod solitariae non vivunt, sed civitatem sibi aedificant aedibus conspicuam, in qua statis legibus obtemperant, tamue in opere quàm animo modum adhibent. Quare eas rectè Philosophus, in civilis generis Insectorum tribum accenset. Lib. 1. Histor. Cap. 1. Regno item non tyrannide reguntur (inquit Aelianus) quamvis naturâ pugnaces; argumento illo ductus, quòd Vesparum duces spiculo carent, vel potiùs habentes non extringunt ipsum aut feriunt. Et quamvis caeteris duplo majores duriorésque sunt, mansuetudine tamen non carent, aut gratis moribus; quibus suum popu­lum etiam aliquando rebellem retinent atque demulcent. Mutui vero amoris & [...] testimonium nemo non exhibebit, quisquis illarum uni juxta aedes proprias vim fecerit: nam illius bombo totum examen territum evolabit in concivis auxilium, & molestos advenas etiam armatos (ut Phaselitas olim) fugabit: quos civitate vesparum multitudine & ferociâ ejectos, narrat Ae­lianus. [...] atque [...] vitium ab illarum ingenio remotissimum esse, tum multa probant, tum illud in primis, quòd plusquam heroicâ animi audaciâ, proli insidiantes adoriuntur, ipsum (que) vel Neoptolemum, vel Hecto­rem, vel Achillem, vel Agamemnonem, omnium Graecorum ducem, non metuunt. Imò divinus ille vates Homerus, Iliados 13. quum generosos du­cum Graecorum animos exprimere vellet, [...] ipsos assimilat, quando pro charissima progenie laribusque sive nidis, certare [Page 43] habent necessum. Quin porrò filiorum in gratiam aedes amplissimas (et quasi Mausolea) orbiculari ambitu, tabulatas, super alteras alteris aggestis extruunt. Hujusmodi fabrica mirificè constructa ad Pierium, cum Belluni esset, affere­batur ex cujusdam syluae solitudine: Septem erant concamerationum ordi­nes, duorum digitorum intervallo alter alteri impositi, pilarum, columella­rumque interstitio disjuncti, ut cuiue commodum sit spatium exeundi rede­undique in domos suas. Diameter orbium, ad quintum usque, duodecim cir­citer digitorum: à quinto reliqui fastigiatim coarctantur, ut ultimus ad quinos senósue digitos porrigatur. Major orbis primum quidem tabulatum contine­bat, antiquae arboris ramo appensus, crustâ superne ad omnes ventorum & pluviarum injurias satis munitus. Infrà, sexangulares cellae confertissimae: medias verò concamerationes innumerabiles, vesparum multitudo compleve­rat, folliculo quodam tenuissimo pro tegumento uniuscujusue loculo super­inducto; quorum aliquot quum sustulisset Pierius, animadvertit vespas ca­pitibus in imum adductis domos eas omnes complevisse. Quae verò in inferi­oribus erant tabulatis Embryonum & Vermiculorum instar imperfecta, eo item tegumento praetenui tanquam hyberna cochlea munita, in benignio­rem verni temporis horam asservabantur. Quae sanè aedes licet gravis seque­retur hyems, integrae manserunt & incorruptae. Tandem expectante Pierio, quid illis sub vere vermiculis fieret, naturam nihil ulteriùs fecisse animaduer­tit. Fabrica tamen apud eum remansit, non sine magna spectantium ad­miratione, tantum artis & ingenij, tantumue in tam operoso aedificio per­severantiae bestiolis his inesse obstupescentium. Haec Pierius. Tales item nos multas vidimus, dispari omnes formâ; nunc lyram, nunc Charchesium, nunc Pyrum, nunc fungum, nunc utrem sive obbam repraesentantes. Ma­teriam verò favorum, alij confusam, congestitiam, corticeam, & araneosam esse affirmant. Ego savè levem semper vidi, & quasi chartaceam, aridam, translucidam, gummosam, et in tenuissimas laminas auri foliati instar redactam, vento facilè huc illuc agitatam, & plerumue à basi sursum turbinatim cre­scentem. Locum hujus aedificij quod attinet, diversus censetur. Nam duce amisso, in foraminibus arborum vel parietum sublimibus é luto nidos faciunt, & quorundam testimonio (licet ego nunquam repererim) in his ceras: Sed si ducem habeant, sub terra nidificant, cellis sexangularibus pro pedum nu­mero atque apum more constructis. Favi ad modum fungilatioris, orbicula­res formantur, è quorum centris exit quasi brevis pediculus quo favus fixus terrae arborïve adhaeret, vel alteri fortassis favo annectitur. Vxoribus vero sive Matricibus mariti ita indulgent, praesertim grauidis; ut nec laborare eas permittant, nec cibum quaerere: sed ipsi advolantes cuncta advehunt, & faeminas intra vespetum quiescere, veluti jubent. Quae qui animadvertit, sin­gula, Vesparum item operam, diligentiam, artem, sudorem, laboremue, fa­teri necessum habet. Iracundiam verò atque [...] Vesparum non solum galli unguibus & calcaribus eorum nidos turbantes sentiunt implacabilem; sed etiam omnes irritatores: unde natum proverbium [...] Cujus­modi etiam quid in Hippocratis tumulum scribebatur his verbis, [...]. Quinetiam Aristophanes in Vespis, saevam, morosam, ira­cundam, pugnacem, gentem ubi uno verbo describere voluit, [...] ap­pellitat. Clemens quoque Alexandrinus Stromatôn 2. quando vitiorum ho­minibus insidiantium acerbitatem declararet, [...] (inquit) [...]. Id est: Isti. n. obaesi ad­versarij atque Olympici, vespis (ut ita dicam) sunt acerbiores, ac praecipùc volup­tas. Cui addamus Themistij orationem quandam, in voculas malevolorum multorum hostium currentis; [...] (inquit) [...] [Page 44] [...]. Quod haud sine vitae discrimine fieri solere, antea a Milesijs expertus fuerat Phrynichus, & Phaselitae satis malo item suo maximo didicerant. Imò quicunque generosum hoc & audax animalculum (ut cum Nicandro loquar) in planitiem vocaverit, Cadmeam victoriam reportabit, quandoquidem non minus robore ac aculeis pugnant, & in pugna viribus pertinaciam insuper ad­jungunt. Differentiae. Differunt autem ortu, genere, sexu, aestate, loco, cibo, & opera. Ve­spas ex asinorum cadaveribus putridis oriri Isidorus testatur, quamvis forte minùs recte, Scarabeos quippe ex illis procreatos omnes ferunt: potiùs ex equi pugnacis animalis corpore mortuo progigni cum Plinio & Graecis dice­rem, apud quos celebre illud & vulgare habetur carmen [...]. Lib. 11. Cap. 20. Sane ipsarum non vulgaris velocitas atque ardens ad pugnam animus, vix eas ab alio animali (atque ab asino, cervo, vel bove, multo mi­nus) originem sumpsisse argumento sunt: quum nulli praeterea animalium adeo indulserit natura, ut pernicitate atque magnanimitate juxta excellerent. Et profecto ut alium illi Aristotelico proverbio sensum afferam, [...]. Saluete Volucripedum filiae equorum: id ego muleribus in fer­mento positis, & rixabundis vxoribus cum opprobrio & sale dictum puta­rim, Vesparum iracundiam morumue acerbitatem imitantibus. Aliae ex putrido crocodili cadavere oriuntur, si Horo reliquisque Aegyptijs creden­dum: quocirca equum vel crocodilum pingunt, dum Vespam intelligunt. Nicander [...] item nomen vespis attribuit in Theriac. quia ex luporum cadavere ortum aliquando ducunt. Bellenacensis item Vincentius, ex annosi cerui capite putrefacto, prodijsse vespas affirmat, nunc ex oculis, nunc é nari­bus evolantes. lib. 2. Hinc Cardanus collegisse videtur, ex quovis animali corrupto aliud provenire; quod sane absurdum esset, Nam & generatio hoc pacto infinita foret, & quotidiana experientia contrarium probat. Nam bestiolam, quam Tatinum Albertivoco, naturâ nihil producere, millies sum expertus. Albertus lib. 15. tract. 1. Sunt item qui Vespam ex terrae fructuum (que) nonnullorum putre­dine gigni affirmant; ut Albertus & Arabum scholiastes. Plerumue autem per coitum oriuntur, mutuosque maris at (que) faeminae complexus: id quod li­cet Athenaeus pro fabula habet (lib. 8. dipnos.) tamen quùm Philosophus id visum memorat, (ut lib. 1. de gen. anim. cap. 16. & 9. Hist. cap. 41. liquido constat) ejus in partes totus abeo, illius (que) sententiae ambabus quod dicitur palmis lubens applaudo. Qualis verò à coitu Vesparum sit ortus & quomo­do absoluitur, Aristotelem Pliniumque ejus interpretem audiamus. Duces ubi locum sibi sub terra, Aristot. 9. Hist. Cap. 41. saxorum rimis vel in tectis (ut saepiùs vidi) stramineis opportunum delegerunt, favos ineunte aestate confingunt: & Vespeta, sive cellu­las paruas ( [...] vocant Graeci) constituunt tetrapylas; id est, quaternis fori­culis; in quibus vermes, non matrices nascuntur: quae cum increverint, rursus altera ampliora effingunt, quorum item proles cum creverit, alia faciunt, ita ut senescente autumno, plurima amplissima (que) vespeta condita habeantur, in quibus dux (quae matrix vocata est) non insuper Vespas, sed sui sexus matrices jam procreat, quae quidem supernè per summa vespeti, vermium specie multò grandio­rum gignuntur, in cellulis continuatis quatuor numero, aut paulo pluribus, alio­qui increscendi ratio ducibus, eadem quae Vespis. Faeturam modo apum instillant ad lat us cellularum favi, & parietibus admovent. Non in omnibus cellis simul inest, Lib. 11. Cap. 21. & aequabilis faetus, sed inaequalis & barbarus (inquit Plinius) & in alijs jam grandiusculis, ut vel queat volare. Alijs in nympha est, & membrana ve­latur (quasi Aurelia) alijs adhuc in vermiculo. Excrementum vermiculis tan­tum, ut & in apum genere, & manet faetus immobilis, cum in nympha est, & membranâ obtegitur; eodemque anni tempore, & die inaequalem videris: nam aluis evolat, alius in Nympha haeret; alius se voluit, alius immobilis videtur, [Page 45] alius in vermiculo: Autumno omnia ista, non vere. Plenilunio maxime excres­cunt. Hic igitur advertendum, Vespis deesse examina, easue per aestatem regibus subjici, hyeme autem [...] praevalere. Deinde sobolis reno­uatâ multitudine, ad mares redire imperium, breve illud quidem & caducum, sed justissimis legibus administratum. Sed faetus tamen non partu provenire vi­detur (inquit Aristoteles) quia statim auctior, quam partus Ve [...]pae patiatur, existit. Sterilis illa quidem tanti philosophi & jejuna ratio. Quid ni. n. Natura tam citò rem a legitimo partu absoluere & augere possit, quam in generatione ex putredine? Recordemur avium pullos; quam perexiguo tempore testa se­mel exclusi plumescunt, incedunt, vescuntur, augescunt, adolescunt; & tum Philosophum vix probabili ratione usum fuisse, facile videbimus. Matrices maximo numero oriuntur; si anno proximo vesparum & imbrium copia prae­cesserat. Aristot. Vermiculi antequam in Nympham transeunt, oblongi sunt, vermiculis in carne ( [...] vocat Hippocrates) & in avellanis nascentibus non dissimiles, albicantes, incisuris notabiles, extremo corpore crassiore, Lineâ nigricante per dorsum transcurrente, sine pedibus, non repentes, sed huc illuc volutantes atque moventes. Deposito faetu tenui quadam pellicula cellas obvestiunt, quâ ubi ad perfectionem ducuntur perfractâ, egrediuntur in lu­cem, & à biduo volucres circumvolant. Aristoteles vesparum duo tantum genera facit, alterum ferum, alterum placidius. Ferum illud genus rarum est, nascens in montibus & syluis, & pariens non sub terra, sed in quercu; gran­dius, porrectius, nigrius, varium etiam & longius, fortiúsque aculeatum, ita ut acerbius pungat quàm placidiores, aculeo. n. majore quàm ex porti­one sui corporis spiculatur. [...] juxta Aristotelis sententiam, & caesâ ar­bore, hyeme avolare conspiciuntur. Exigit hyemem in latebra, & semper in materie arboribusue versatur. Hanc speciem semel tantùm in syluâ Essexi­ensi observavi magnâ cum vitae iacturâ, dum forte simplicium colligendorum gratiâ cum Pennio profectus temerè errarem, et unico stipatus famulo eo­rum nidos curiosule nimis spectarem: quo veluti irritamento totum examen magno cum impetu evolavit, & nisi (magnâ Dei providentiâ) in manibus genistae aliquot ramos (quibus insecta comprehendere soliti fuimus) in tule­lam & defensionem nostram portassemus, temeritatis poenas dedissemus, ac­tumue de salute, imo de vitâ quidem fuisset; nam ad intima syluae loca nos insequebantur, nec diu nobis aduolare non desistebant. Anno 1582. in sum­mis Cartmeli montium jugis inter petras, duas Vesparum species inter se acerrimè pugnantes observavi, nihil inter se nisi magnitudine differentes. Ma­jores viribus confidebant, factione & multitudine minores, sex. n. é minuscu­lis contra unum majusculum pugnabant, non aërio usae certamine, sed in gra­mine pugnam ineuntes: Vnde colligo, majores minorum nidos melle faetúve spoliare solitas, vel alias ijs injurias fortè offerre. Diu multumue inter ipsas certatum est, nec post duas trésue horas integras, etiam sole ardentissimè mi­cante, praelio finem fecerunt. Sunt enim ad vindictam paratissimae, & in vindicta sumenda tardissimae: adeò audacter & furiose hostem aggredientes, ut ipsis Mars haud dicere ausit neque aequiparare virtutes suas:

[figure]

tam miram audaciae indolem tantillis bestiolis instillavit Deus, tam animosos spiritus natura insevit. Duas item vesparum species ex Hungaria & agro Viennensi acceperam, tali qua­lem vides figura, dorsis luteo atroque variè pictis, corniculis huic pilosis, illi glabris; vtrasue vulgo vesparum tertia ferè parte majores. Vespae Ichneumones nuncupatae, caeteris sunt minores: phalangia perimunt, occisaque in parietinas secum advehunt, deinde luto illinunt, at (que) ex ijs incubando suum procreant genus. Aristot. Ideo (inquit Niphus) dicuntur Ich­neumones, [Page 46] quoniam [...], sive exiles et graciles videntur. Hanc Vespam cum solitaria illa confunderem, in terreis muris & aggeribus congestis nidifican­te: quae ante ostium foraminis lutosum porticum aedificat; Longitudo ejus fere duos digitos transversos aequat, interius quasi levigato luto emplastra­tur.

[figure]

Pseudospheca Vespae item species videtur sine acu­leo:

[figure]

caput illi fuscum, duo illi in fronte brevia & gracilia cornicula, oculi magni, nigri, prominentes, os oblongum, bifurcum, pectus crassum, ac prominens, quibus tres utrin­que pedes affixi; scapulae, densae, gibbosae; corpus proce­rum, gracile, articulatum, alae fuscae duae, pedes hirsuti, & colorem alarum assecuti. Sunt & vespae laertae dictae, quia mortiferam plagam, ut formicae laertae infligunt. Parno­pes, Vespae genus, quae uvas comedunt: noctuarum (ut Ari­stophanes memorat in avibus,) stridularum (que) praeda. Aeli­anus. Tam ferarum quam placidiorum Vesparum aliae ca­rent aculeo, (vel potiùs eo non utuntur) aliae habent: mino­res imbecilliores (que) sunt quae carent, ne (que) se vindicant re­pugnantve. Contrà quae aculeos habent, majores, robu­stae, Vsus. atque pugnaces. Has nonnulli mares appellant: faeminas vero eas, quae carent. Pleraeue ex ijs quae aculeum gerunt, amittere eum putantur hyeme instante. 9. Hist. cap. 41. Sed nobis hactenus id videre non contigit, inquit Philosophus. Si Vespam ex pedibus ceperis, bombilare (que) siveris, advolant quae aculeo ca­rent, quod non faciunt quae aculeatae sunt. Itaque argumento hoc utuntur quidam, ut alterae mares sint, alterae faeminae. Ferarum & mitiorum nonnullae coire visae sunt, muscarum modo. Item (ratione sexus) utrunue Vesparum genus, in Matrices sive duces dividitur, atque in operarias: illae majores mitioresue, hae minores atque morosiores. Aetas operariorum, sive mascu­lorum, annum non complet; sed omnes hyeme invalescente moriuntur: quod eâ re constat, quia prima hyeme stupescunt, brumâ autem nullae ap­pareant. Duces verò qui Matrices vocantur, totâ hyeme sub terrâ latitantes visuntur. Plerique. n. quùm per hyemem ararent aut foderent, Matrices vi­derunt; Operarias, nemo. Est autem Matrix latior, ponderosior, crassior, & major quam Vespa mas, volatu (que) haud plurimum valet. Prae pondere. n. corporis sui volare longiùs nequit: quo fit, ut semper in Vesparijs sedeant, ex materia glutinosâ quadam per operarias allata, effingentes favos, & cellario munere fungentes. Aetas. Senectutem in hoc genere longam nemo vidit, nam lon­gissimae vitae Matrices bimatum non superant. Vespae autem operariae, id est, mares, una cum Autumno finiunt aetatem. Imo utrum Matrices, sive duces anni superioris, novellis jam procreatis ducibus intereant una cum Vespis no­vellis, idque simili modo semper eveniat, an amplius etiam temporis possint vivere, multi dubium relinquunt. Ferae autem & [...] vivaciores habentur: hae siquidem juxta vias semper & semitas nidificantes (unde [...] dictae Homero) varijs exponuntur injurijs, & vitae brevitati majori subji­ciuntur. Vitae. a. pusillae brevitas, vera ejusdem tenacitate compensatur. Nam si aluos ipsarum à capite, atque hoc à pectore, sejunxeris, diu tamen postea semper erunt, aculeoue exerto tangentem non levius ferient, quàm si adhuc individuae totae (que) in vivis essent. Guillerinus libro de conchis, eas quo­tannis senecturem exuere audactèr scribit; quae tum sane (nisi vigilans, quod voluit somniavit) aliquando iu Vespetis reperiretur. Victus.

Apollonio [...], Aristoteli [...] dicuntur: quamvis non solùm crudis carnibus, malisve maturis vescuntur; Sed etiam pyris, prunis, uvis, floribus fructibusue varijs, Lib. 11. cap. 53. nec non ulmorum succo, saccharo, etiam melle, & ferè [...] [Page 47] sertim gente serpentum carnem exedunt, quo alimento mortiferos ictus faci­unt. Muscas item venantur grandiores, apibusque innocuis, & de Repub. humana, optime meritis non parcunt. Locus. Pro loci natura varia illis corporis ani­mique forma contingit: nam triviales commercio hominum atque anima­lium assuefactae, mitiores videntur; eremitae atque solitariae, asperiores, imo illas [...] vocat Nicander, id est, perniciosas. Sunt item Oviedo authore, in calidis regionibus magis exitiales, ut in India occidentali: ubi ut magnitudi­ne & forma nonnihil a nostris differunt, ita etiam veneno. Multo enim An­glicis, Gallicis, imo Hispanicis & Barbaricis laetaliores feruntur: qua­les item in frigidissimis nonnullis locis abundare meminit Olaus magnus Lib. 22.

Multiplex Vesparum usus deprehenditur. Nam praeter quam quod tin­nunculis, apodibus, hirundinibus, noctuis, taxo, chamaeleonti, in cibum ce­dunt; varie item homines exercent, Vsus. phalangia (venenatissimum araneorum genus) interimunt, suisue ipsae plagis medentur. Pseudosphem, quam so­litariam vocant, sinistrâ apprehensam atque annexam (praesertim quae prima eo anno capitur) laudat, contra quartanam Plinius lib. 30. cap. 11. Vesparum vulgarium stillatitiae aquae, vel item decoctioni vires attribuit Mizaldus, lo­cum cui alluitur in tumorem attollendi, ut eâ circa ventrem utentes hydrope laborare credas: quo modo scorta uterum sese gerere amatorculis persua­dent, cautisque hac ratione & expertis obstetricibus imponunt. Mizaldus. Memor. Cent. 7. unde calidissimum atque inflativum earum esse venenum, ne­mini sit dubium. Vulpes item (animal versutum) vespis insidiari dicitur, hoc modo: caudam in vespetum inserit tandiu, donec pilos vespis plenos animad­vertit, tum extractam caudam cum vespis proximo lapidi arborive allidit, do­nec eas mortuas viderit; hoc saepius repetito, tandem favos invadit ac devo­rat. Aelianus. Homines autem alijs vespas artibus venantur, atque enecant, Siquidem, dum Operariae ulmos frequentant, quod plerunque solstitio fit, ut gummosam inde materiam aliquam colligant: matrices domi resides, & faetui incubantes, sulphuris, allij, cauliúmve aut rei alterius faetidae fumo suffocant, aut dirutis favis fame interimunt. Quùm verò à vesparum insultu apes ser­vare cupiant defensas, ollam cum carnium particulis aliquot, juxta alueare collocant: Vespas praedae spe ingressas cooperculo subitò apposito perimunt, vel aquâ calida per foramen superinfusa in olla elixant. Alij ante nidos ve­sparum exiguam maenam appendunt, ac desuper nassam extendunt. Vespae vero naturali & mirâ sympathiâ ad maenam illectae, (nullus enim ipsis gratior est cibus) nassis involutae comprehenduntur, & calidae affusione interficiun­tur. Aelianus. Quinetiam super uvas, fructus, saccharum, mel, oleum leviter spiritu ex ore efflant, quâ ratione vel fugantur vespae, vel oleo gustato moriun­tur; quinetiā corrosiva cum melle miscent (utpote sublimatū, vitriolum, auri­pigmentū, &c.) Vt medicato melle sumpto exedantur simul intestina, & sic gu­la intemperans, justam voluptatis poenam perferat. Praetereà cùm ex harum ictu dolor, perturbatio, tumor, rubedo, calor, sudor, nausea, & sitis oriretur, & subinde etiam (quum toxicis herbis, vel serpentum carne aculeos venenato­rum more infecerant) [...]; medicorum filij, prophylacticen, & pharma­ceuticen invenerunt, quibus ictus vesparum arcere atque commodè curare possint. Praeseruantia. Praeservanti [...] à Vesparum morsibus. Maluae & altheae vis contra vesparum punctiones mira est. Bellicoso scilicet & damnifico animali, mollissima plantarum oppo­nitur, cujus succus cum oleo illitus, vel iram vesparum mitigat, vel aculeum retundit. Plinius. Sic Avicenna; non appropinquabunt (inquit) vespae ho­mini oleo atque maluâ peruncto, nam veluti responsio mollis frangit iram, Lib. 21. Cap. 179. atque [...], (ut Graeci ferunt) ita etiam in rebus [Page 48] physicis res durissimas mollissimis retundi conspicimus, veluti ferrum plumâ. adamantem sanguine; aculeum vesparum, crabronum, apum, oleo & maluâ. Quid etiam erucâ mollius? Tetrab. 4. serm. 2. Cap. 11. quae Aetio teste, cum oleo trita ac illita, à Ve­sparum quoque ictibus praeservat: idem facit bruchus, & melissa herba cum oleo trita, si Graecis credendum. Lapis garatides, si verus sit, etiam si melle illitus fuerit, muscas Vespas (que) omnes profugat gestatus, ut Sylvaticus ex Al­berto imaginatur. Qualem virtutem Matthiolus ferro, in quo strombi con­chylij imago exsculpta fuerit, superstiosulè & nimis confidenter adscribit. Symptomata vesparum ictus concomitantia haec perhibentur; eadem pati­untur, quàm quae ab apum ictibus accidere solent, nempe dolorem, rubedi­nem, apostema: sed graviora multò & diutiùs perseverantia mala, quibus insuper, praesertim si à citrinis & majoribus in loco nervoso & sensili per­cutiuntur, spasmus, debilitas genuum, lypothymia accidit, & interdum mors.

Contra Vesparum ictus varia à medicis ponuntur: Vesparum ictus curantia: primum à nobis proba­ta, tanquam verè [...] dicemus & longâ experientia firmata. Vespas ipsas facto à se vulneri, contusas ac appositas, mirè conferre vidimus; à Gilberto Anglo, ad earum usum persuasi. Eandem fortasse virtutem non solus scorpi­us, sed maxima Insectorum pars obtinet, si quis diligentius faceret pericu­lum. Si vero à Vespis venenatis quis feriatur (quod loci lividitate, delirio, atque animi deliquio, extremitatumue frigore palam fit) propinatis alexi­pharmacis, locus affectus cultello aperiatur, vel cauterio potius uratur: dila­tatus deinde & apertus, fortiter sugatur, & terrae rasurâ in qua vespae ipsae nidificant, cum aceto subactâ, cataplasmatis instar applicetur: emplast rum item ex salice & malua favoue vesparum factum mirificè auxiliatur, veluti ex Halyabbattis consilio sumus experti. Angli boreales ex terra furnorum, & aceto, & capitibus muscarum, praestantissimum ad vesparum ictus empla­strum parant; aurum quoduis contra non carum. Succo citrulli fricetur locus & bibat seminis sampsuchi drachmas jj. vel R. succi sampsuci ℥ij. boli armen. ʒij. cum succo aggrestae 9.5. fiat emplastrum. Aliud: ungatur locus cum suc­co portulacae, vel betae, vel cum vino dulci & oleo rosaceo, aut sanguine vac­cino, item cum seminibus cucumeris sylvestris in vino tritis. Haec Galenus. Confert hordeacea farina cum aceto. Lac ficulneum vulneri instillatum. Mu­ria aut aqua maris, si eâ vuinus foveatur. In potu verò foliorum teneriorum Lauri ʒij. cum vino austero exhibeantur, quae etiam solâ illitione multum ju­vant. Altheae item decoctum ex posca bibatur, sal cum adipe vitulino appli­cetur. Malua ex posca primas obtinet. Dioscor. lib. 2. cap. 42. Aetius cimoli­am his adjungit, & lutum, stercus bubulum, sesamum; & reliqua fere om­nia cum posca praescribit. Oleum laurinum venenum plagae vesparum extra­hit. Ibisci folia contusa & illita vesparum ictibus medentur. Rutae vel me­lissophylli succus acetabuli mensurâ ex vino bibitur: & folia commanducata, impositaue cum melle & sale, vel cum aceto & pice decocta plurimùm va­lent. Sysimbrium sylvestre, libanotis, cum hordeacea farina & posca; suc­cus foliorum hederae, Chrysocome, noctuae sanguis, contra vesparum ictus praestantissima sunt. Plinius lib. 31. cap. 9. Galenus sysimbrium ejusue se­men potatum, & centauream inprimis multum laudat; si unà stercora boum vulneri emplastriloco fuerint apposita, lib. de simplicibus ad Paternianū, & li­bro de centaureâ ad Papiam. Germen palmae sylvestris, endivia cum radice, serpillum, emplastri modo apposita, valde vesparum plagis medentur. Bi­bitur item serpillum, drachmarum duarum pondere, cum oxymelite. Pri­mum suctione extracto veneno, teneantur partes affectae in aqua calida per horam, deinde subito in aceto & muria mergantur; ita statim sedatur dolor, [Page 49] subsidet tumor, & venenum corrigitur. Seminum sampsuci ʒss. applicatâ, se­dat dolorem; aut pugillitres coriandri sicci, aut succi infrigidantes intùs as­sumpti. Avicenna. Solani folia, aut sedi superimposita juvant. Bolus item armen. cum aceto & camphora; nec non nuces cum modico aceto & ca­storeo tritae: favus cum melle applicetur, & statim membrum affectum quam primum ad ignem colloca, vel suppositis cineribus obliga, atque é vestigio dolor sedabitur. Quinetiam conducet, virente coriandro locum emplastrare, vel cineribus cum oleo mixtis. Rhasis. Satureia, vel sisymbrium adhibitum, & semen ejus potum, Centaureae item minoris succus vino admixtus, valde prosunt: folia item basilici fluviatilis, mercurialis, & mandragorae, cum aceto. Serapio. Globulus nivis ano impositus omnem dolorem sedat, praesertim ex ictu vespae procreatum. Vngatur locus cum aceto & camphora, vel aquâ ni­vis saepè fomentetur. R. opij, seminis hyoscyami & camphorae ana, partes aequales cum aqua rosarum vel succo salicis, incorpora, & loco applica, super­posito panno in vino madefecto. Ardoynus. R. succi sisymbrij aureos ij, cum succo acetos. citri: fiat potus. Succus quoque spinae Arabicae, & sampsuci insig­nem praestat medelam. Mesue. Lens palustris ex aceto inuncta. Aaron. Frica bene locum cum folijs tenuioribus xylocarasteris, id est, siliquae Plinij, & sta­tim dolor cessabit. Succus lactucae idem praestat, vel taraxacon epotum, li­mus in fundo vasis ubi aqua diu stetit, cum aceto inunctus, ictus item vespae persanat. Simeon. Locum ad stuporem us (que) aqua nivis foveto. Ioannitius. Ter­ra quaevis recens, maximè autem cimolia, prodest: polium illitum, ut etiam lac caprinum, vesparum ictus curat. Arnoldus. Alcanna cum farina hordei & aceto superalligata, nuces, frondes basiliconis, blitum valdè conducunt: item, calidè applicato vulneri aranei telam cum cepa alba, sale, & aceto, tritam, & sanabit. Constantinus. Fricetur locus cum saluia & aceto, & postea poscâ fo­veatur. Guil. Placentinus. Ferrum ponatur super locum, aut plumbum in ace­to maceratum. Gordonius. Cretam applica in pulverem redactam, atque intus bibat semen maluae ex vino, aquâ & modico aceto coctum. Varignana. Bezoar ejus est coriandrum cum saccharo exhibitum. Christophorus Probus, vulgo de honestis dictus. Nonius. Folia ex posca trita, & melissophyllon cum oleo illi­tum plurimum commendat. Nonius. Asparagus tritus cum melle ac illitus, muscae tritae ac illitae, thymbra, sisymbrium, momordicae oleum inunctum, certissimo auxilio sunt. Matthiolus. Fimum bubulum appositum non parum laudat. Marcellus. Haec & multa alia exscribere cujuis licet; naturae medico­rumue penu infinita remedia suppeditante, & ad manus quoquo te vertas, alexiteriorum syluam afferente. Apum denique & vesparum ictuum commu­nis est medicina. Sed hic paulo fortiora remedia, illic imbecilliora conveni­unt. Anno ante Christum natum 190, Capuae ingens Vesparum multitudo, teste Iulio, in forum advolavit, & in Martis aede consedit, quae cum magna cu­ra collectae & solenniter crematae essent, hostis tamen adventum & urbis in­cendium praesagiebant:

CAP. IX. De Crabrone & Tenthredine.

• Hebraeis Tsirdáh.
  Nomen.
• Arabibus Zabor Zambor.
• Germanis ein Hornauss horlitz froisen pfertzwuble.
• Barbantijs Horsele.
• Gallis freslons, froisons, foulons.
• Italis Colaúroni Crabrone Scaraffon, Galanron.
• Hispanis tabarros o moscordos.
• [Page 50]Slavonijs Sierlzen.
• Illyricis Irssen.
• Anglis Hornets, great Waspes.
• Hungaris Lo Daras.

GRaeci [...] appellant, quia ictu carbunculum excitant. Crabronès Latinis dicuntur, fortè a Crabra in agro Tusculano po­sita, (ubi perfrequentes sunt) vel a Caballo genitore: juxta illud Ovidij 15. metamorphos. Pressus humo bellator equus, Crabronis origo est. Albertus apem citrinam vocat. Cardanus eos ex mulis exanimatis oriri contendit. Plutarchus in vita Cleomedis ex equinis carnibus, ut apes ex ventre bubulo. Quum item magis melancholici & pervicaces sint vespis, quid ni cum Virgilio ex asinis oriundos faciam? quos caballos non petere tantum in pugna (ubi equae ardentes pruriunt) sed fugare item & vincere saepe vidimus. Ego ex duriore carnium equi parte productos censeo: Vespas ex teneriore.

Desciptio.Crabrones vespis vulgaribus duplò sunt majores, formâ

[figure]

ad ipsas proximè accedentes, alas habent quatuor, internas externis duplo minores, humeris obscurè fusci & castaneo colore tinctis affixas, quibus velocissimè volant. Sex pedes, ejusdem cum pectore & humeris coloris, caput oblongum, croceum: oculi propenduli, [...] lunatuli, inter quos an­tennae duae oriuntur, falcis aemulae, ejusdem atque pedes colo­ris. Venter tenui quasi filo humeris annectitur, Cujus an­terior pars media, fusco colore, & cingulo croceo notatur: posterior tota crocea videtur, octo fuscis punctulis notata, una cum triangulo parvo, incisuris praeterea quibusdam in utra (que) parte existentibus, quibus se contrahere & extendere pro libitu possit. Iuxta ventrem maculas utrinque quatuor nigras habet, & in cauda aculeo longo rubusto & maxime venena­to armatur. Sonum sive mur murantem stridorem, horridiorē inter evolandum aedunt, quàm Vespae. Feroces & iracundae & quamvis gregales, semper tamen sylvestri sunt ingenio, nec (plantarum agrestium more) cicurationem admittunt: tan­tae item malignitatis, ut ter novenis ictibus hominem, imo quidem equum interficiant, syrio praesertim orto, quo tempo­re ardentiorem obtinent naturam, hominesue inbecillitas major ob spiri­tuum largam exhalationem tenet. Haud mirum igitur, si in sacrosancta scrip­tura saevissimis & crudelissimis hostibus assimilantur, Exod. 23.28. Sic etiam Ovidius 11. Metamorph. Spicula crabronum ardentia. Virgilius 4. Georg. asperrima vocavit. Terentius in Phormione: Plautus in Amphytrione, pro­verbium illud irritavi crabrones, in mulieris ingenium dixerunt, cui si iratae re­pugnes, magis provoces, ne (que) sine tuo malo maximo discedas. Cum in genere apum careant aculeo, & fuci & reges, at (que) etiam vesparū nonnullae inaculeatae sint; Aristot. lib. 9. hist. cap. 2. ut ante dixi; Crabrones ad unum omnes, tam majores arboricolae, quā mi­nores terricolae, aculeo armātur; nec deesse ipsi Duci videtur. Duces enim mo­re apū vesparum (que) crabrones habent, quicquid Plinius somniat l. 11. c. 21. qui proportione ad crabrones majores quàm vesparū ad vespas, Arist. lib. 9. hist. cap 42. vel apum ad apes sunt. Sedes & ha­bitatio. Degunt hi quo (que) intùs ut vesparum duces: sed duces non plures uno, (ne partiū studio distracti crudelissima inter se concitarēt emphylia) in singulis eo­rum aluearijs oriuntur; verū ut hostibus at (que) praedonibus externis molestissimi & laetiferi videntu: ita pacem intùs alunt domesticā, mutuae (que) societatis et so­bolis tuendae studio vel apibus ipsis praecellunt. Ne (que) enim de officiorū & mu­nerum [Page 51] dignitate rixantur, nec diversis operis distrahuntur, nec tumultuantur ob ducū electionē, sed cōmuni operâ, cōmuni item mensâ utuntur, & quodcun (que) animalculum necaverint, partem ejus aliquam domum portatam focijs atque liberis impertiunt. Neque sobolem quotannis (id quod apibus [...] vitio vertitur) ad alios sibi lares quaerendos foras exigunt, sed novellā suam omnem prosapiam suo us (que) gremio & sinu fotam retinent, majores (que) usu ferente aedes & contignationes plures ad illius conservationē substruunt, et perficiunt. Re­gem vero (quem impensè amant & colunt) talem obtinent, ut ne (que) carere ne (que) tamen uti imperio videatur. Magnitudine tantùm animi & corporis (sicuti He­roes solent) prae reliquis eminet; est enim omnium dum contra externos hostes signa proferuntur, pugnacissimus, uti domi vicissim erga subditos, facillimus atque mitissimus. Faciunt sibi alueum sub terra crabrones, terrâ egesta formi­carum more: examinis enim emissio, ut apum, nulla earum aut Vesparum fieri solet, sed qui subindè oriantur novelli, ibidem manent, & alueum terrâ egestâ faciunt ampliorem: Amplificant majorem in modum favos, & jam ex valenti­ore quodam grege qualos tres aut quatuor favorum plenos excepimus. In cel­lis crabronū parum mellis, quantùm gutta é regione prolis paratur. Sed si qui crabrones suo alueo aberrarint, colligunt se in aliquam arborem, favosue ibi conficiunt in sublimi, qui vel saepè conspicui apparent; in quibus unum procre­ant ducem: qui cum adoleverit, agmen abducit, & secum in alueo collocat. Crabrones sylvestres, inquit Plinius; in arborum cavernis degunt, Lib. 11. Cap. 21. hyeme ut caetera insecta, conduntur, Vita bimatum non superat. Ictus eorum haud teme­re sine febre est, & carbunculum, tumorē, dolorem, procreat insignē. Favos autem sine Anthrenia, majore quam vel apes vel Vespae artificio, nunc in arborum truncis, nunc sub earum radicibus in terra aedificant: quos & pluri­bus tabulatis pro prolis copia adaugent, & lentâ quadam saliva & gommosis folijs collecta eleganter poliunt. Neque cellularum oscula ulla sursum spec­tant, sed deorsum singula; fundus vero sursum ponitur, ne (quâ sunt singu­lari mentis providentiâ) vel perpluantur ab imbribus, vel capite sursum loca­to procellarum ventorumque ferociae exponantur. Sunt autem eorum nidi examussim fere omnes sexangulares, quorum facies exterior candidis ferrugi­neis (que) segmentis distincta: materia vero mēbranacea, & betulacei corticis per aestum in laminulas fatiscentis peraemula. Dum Petropoli Anglorum fuit Penni­us, in publico urbis vico crabronē passerem insectantē vidit, quem tandem sti­mulo percussū é vestigio exanimē terrae mandavit crabro, ac mortuae sanguine sese explevit magna cum spectatorū omnium admiratione. De crabronū coitu nihil exploratū Aristoteles habuit, ut nec unde, nec quomodo faetū deponerēt. Sed cùm eodem modo faeturam in cellis ad latera certo emittant, ut Vespae & apes, eandem, simili ratione absoluere videantur. Si verò coeant, noctu id faci­unt, ut feles, vellocis aliquibus ab ditis, quibus Argum fallant: cibum crabrones non ex floribus colligunt, sed carne magna ex parte vivunt: unde fit, ut versari vel in stercore saepe soleant. Venantur etiam muscas majusculas, atque aves minutulas, quas ubi ceperint, accipitrum ritu, caput primum vulnerant, deinde abscindunt, reliquum corpus gestantes avolant. Hyeme verò pluri­mi moriuntur: quia non apum more cibos recondunt, sed de die in diem vi­vunt. Aristo. lib: 5. hist. Item ut Landius observat, juxta apum aluearia excu­bias agunt, earumue dorsis conscensis pro vehiculo aut curru utuntur, ete­nim dum misellae avolare contendunt, crudelem sessorem vehunt, qui ubi succum ab ape universum elicuit, ingratissimus aligerorum, alumnum interficit at (que) exedit. Dulcia item quaecunque alimento sunt crabronibus: quos brucho etiam minore vesci, proprijs ipsi oculis didicimus. Indici verò crabrones tam immensae perhibentur gulae, ut (Oviedo teste) in oleum, butyrum, cocos, [Page 52] embammata liquidaue omnia involent, ne linteaminibus quidem & mappis tabularijs parcentes, quas faedâ alui eluvie viscocoue ouorum partu turpiter conspurcant. Verùm ut latrocinijs ex marte aliorum partis vivunt, ita vicissim ipsis ultor non deest: Melis praecipuè qui plenilunio illorum antra ingreditur, totam (que) familiam & aedes depopulatur. Nec solum huic polychresto & pin­gui animali victum aliquem suppeditant, sed rusticis tempestates etiam prae­dicunt; nam si vesperi numerosiores circumvolitent quàm solebant, signum est caloris & serenitatis futurae proximo die. Vsus. Si verò luce crepera saepiùs in­traverint nidos, quasi sese occulaturi; pluviam, ventos, vel tempora procel­losa, expecta. Vnde Avie nus:—9—

Remedia con­tra crabronum ictus.Praeterea quùm quae vesparum ictus sanant remedia, crabronum quo (que) pla­gis medcantur: tamen ut Aggregator nos docuit, Zabor suae plagae Bezoar est, saepe cum posca, oleo, vel boum fimo impositus. Laudantur item boli ter­raeue omnes lutosae at (que) limosae; quales caluo Sileno à crabronibus vulnera­to, dum nidum eorum (apes fuisse ratus) concuteret mellis desiderio, Bacchus applicuit; de quo elegantissime Ovidius cecinit 3. fastorum.

Qui plura vult medicamenta contra crabronum ictus, integram eorum syl­uam in Vesparum historia reperiet: Communia enim videntur apud Autho­res, nisi quod hic majore mensura dari, & diutiùs ipsorum usum continuari oportet. Nunc ad Tenthredinem veniamus.

[...], & [...] Aristotelis, an [...] Nicandri dici debeat, vi­deant Physici; In Alexiph. soli mihi nomine & magnitudine differe apparent: Nam quod scholiastes Nicandri hanc, insectum [...] appellat, manum haud ver­terim, quum poëtica licentia vespam, saepius apem croceam vocarit. Quid nominis apud alias gentes obtinuit planè ignoro, atque ipsam (ut verum fa­tear) bestiolam. Tamen colore vespam (ut ab authoribus descriptam inve­ni) magnitudine apem, operis communicatione [...] quaevis aligera insecta repraesentat. Cupediosa est, ad culinam & pisces aduolat. Quidam igitur [...] pro [...] scribendum censent, [...], quod liguritione de­lectetur. Hesichius [...] vocat. Hermolaus Arthredonas, vel Anthre­donas, potiùs vocari censet, non [...], quemadmodum corruptè legi di­cit apud Aristotelem: nidificat sub terra ut vespae; tenthredinario [...], multiplici, peramplo, & specioso utitur. Pennius nullo pacto Pemphredo­nem idem cum Tenthredone esse concedere voluit. Nam [...] (ut scho­liastes Nicandri describit) [...]. Pa­rum tamen sui meminit scholiastes, qui etiam de Pemphredone sic scripserat, [...]. [Page 53] Haec montes saltúsque amat, é floribus melleos succos colligit, & in quercum veluti conclavia ad vitae sustentationem reponit. Sed mel non facit. Quare vix alio, nisi magnitudine dissentiunt, ut Parvula Pemphreda à poëta meritò dicatur; utpote eâ potissimum notâ á Tenthredine degenerans. De formi­cis alatis, Capite de Formicis loquemur. Atque hactemus de insectis alige­ris gregatim viventibus dici sufficiant, reliquum dabit altior aetas; nunc de ali­geris solitarijs orationem instituemus.

Inter volatilia solitaria quaedam sunt Favigena, ut Sirenes, Bombyx, Bom­bylius: non Favigena, ut Musca, Culex, Papilio, Tinea, Cincindela volans ▪

Ex eorum genere quae favos sibi extruunt aligerorum, est Siren uterue ita Eustathio dictus [...], vel forte ut monstrum illud Neptu­nium [...], quod gratissimo fufurro & murmure aures quasi catenâ reti­net atque demulcet, nec malè [...], quia aërem pennis diverberat & con­cutit. Sirenum duae sunt species, alter minor, qui totus fuscus; alter major, ex nigro varius. Hunc ad vesparum speciem Pennius refert, atque ita in shedis descripsit. Totum corpus nigrum, excepto dorso rubente à cinctura ad caudam fere, cujus extremitas nigra alas habet argenteas, quarum anteri­ores duplo fere majores sunt: nidificant in muris, & scrobium marginibus ac macerijs; an vero aculeum habeant nescio.

Bombyx [...] dicitur, quia nunquam nisi per gyros & ambages vola­re conspicitur: unde trochleam & trochum Graeci [...] appellaverunt: est animal [...], colore nigro, aculeatum ut Vespa, homines laetaliter pungens, stimulumque adeo fortiter infligens, ut in vulnere relinquat. Contra harum ictum pini lacrymam & tenthredonum mel pingue laudat Nicander. Hujus item animalis Parmenio meminit in Iambis, quae vindemiae tempore maturas uvas depopulatur. Aliud inter haec genus est Bombycum in Assyria proveni­ens, magis quàm supradictae: Nonnullae earum nidos in acutum extruunt, é luto factos, vitri salisue specie, lapidi, aut alicui tali rei affixos, tam duros cras­sosue, ut spiculo perforari vix possint. Pariunt in ijs & vermiculos produ­cunt candidos, membrana obuolutos nigra, seorsimue in membranâ, ceram in luto faciunt, multo pallidiorem & copiosiorem, quàm apes. Aristot. & Pli­nius. Qui sane in Tenthredonum, Bombyliorum & Bembycum historia par­cissimi fuerunt, atque ideo obscuri: vel quia illarum natura Graecorum vulgo satis innotuit, vel potius quia ipsimet illarum satis historiam nondum tenu­erunt.

Bombylius, maximus favigenarum, utroque Syrene major est: nomen à murmure obtinuit, nam [...] significat, murmur edere; qua item de causa Germanis

[figure]

Hummel vel Humlen, Anglis Humble Bee, quasi apem sonoram dixeris, nomine nimirum ab imita­tione soni derivato, unde etiam (ut doctissimus Tur­nebus notat) Bombyces, quae longis tibijs in Bom­bi aemulationē imponun­tur, originem appellatio­nis duxerunt: has [...] vocat Pollux. Ca­lamum quoque huic tibia­rum generi idoneum The­ophrastus [Page 54] [...] appellat. Paucis usibus inserviunt. Quare virum desidem atque inutilem Graeci [...] dixerunt: est enim plane inutilis apis; in cujus tamen laudem Antisocraticus quidam encomium magno studio ad inge­nij ostentationem conscripsit. Poculum Augustioris oris [...] mag­no priscis in pretio fuit, ut scilicet non liquore tantùm cerebrum, sed & au­res quoque tanto sono inebriarentur. Sub saxis apud ipsam terram faetificant, bifores nidos aedificant, quandoue trifores: in quibus mellis cujusdam pravi inchoatio reperitur; neque illud non magna (ut Albertus meminit atque Pen­nius vi [...]it) quantitate; qui tantum aliquando invenit, quantum tribus com­plecti manibus vix potuit. Bombylij Anglorum non omnes, imo pauci, stimulo armantur, qui verò aculeati, gravissimè pungunt: mel faciunt subdulce & suba­quosum. Ceras posterioribus cruribus, ut apes, affigunt: coeunt aduersis cau­dis, plantae interim aut arbori adhaerescentes diù in venere permanent, & in­ter coëundum alis applaudentes, stridulum edunt sonum, veluti Hymenaeum canerent.

CAP. X. De Muscis.

• Hebraicum Zebub.
• Arabicum Dubene, Aldubel.
• Illyricum Muscha.
• Hispanicum Mosca.
• Italicum Mosca.
• Gallicum Mousche.
• Germanicum Flieg m'uck.
• Flandricum Vliegh mugge.
• Anglicum, Flye, a volando vel fugiendo, nam utrum (que) significat.
• Scoticum Flee.
• Grecum [...]. 1. altum sugo, mussito, quia utrumque fa­cit musca.
• Latinum Musca.

NOn quasi à musco orta ut quidam ineptul è somniant, sed à musculo, nam detractis alis, caput nervosūm, corpus molle, cauda tendinosa apparet. Hinc Muscula diminutiuum apud Boethium eleganter ex­clamantem, Quid homine imbecillius, quem morsus muscularum necat?

Corporis verò animi (que) muscarum formam ex Luciano & alijs ita descri­bimus. Descriptio. Musca est volucrum minimum, ut possit cum muscellis, & culicibus comparari: tanto autem illis est major, quantum ipsa ab ape relinquitur. Pen­nata est, non eo modo quo ceterae volucres, sed ex pelliculis sunt illi pennae, quemadmodum locustis, & cicadis, & apibus, sed tanto molliores, quanto Graecâ veste tenuior atque mollior est Indica. Si quis muscam diligenter inspiciat quando in sole alas expandit, varijs eam pictam coloribus, ut pavo­nes, videbit. Est illi volatus non continuo pennarum remigio, ut vespertili­onibus; neque saltu ut locustis; neque cum stridore, ut Vespis: verùm flexi­lis, ad quamcumque aëris partem se moveat. Adde quod non volat quiete, & cum silentio, sed cum cantu & melodia; non item immite aut saevum, quemadmodum culices & musculae; neque cum gravi fremitu apum aut ve­sparum, horribilem ostentans sonum & minacem, sed tantò volat his suavius [Page 55] musca, quanto sunt tuba & cymbalis tibiae dulciores. Caput habet tenuissi­mum collo alligatum, versatile, non compactum & affixum humeris, ut est lo­custarum. Oculi verò prominent, multum, (quasi in cornu) lucentes. Pectus est benè compactum, sunt illi sex pedes innati, non ut Vespis astricti valdè & complexi; quatuor solis incedit, duobus anterioribus pro manibus utitur: videres igitur ipsam gradientem quatuor, atque edulium aliquod tenentem sublime manibus, more valde humano, atque ut nos. Aluus autem minuta & thoraci analoga, Zonas latas & squamas habens. Vlciscitur non aculeo, ut apis & Vespa, sed ore & proboscide, quam cum elephantis habet commu­nem, depascitur (que) & assumit, Muscarum laudes. & inhaerens continet concavo vase in summita­te promuscidis. Ex ipsa vero dens foras prominet, quo pungit: lac & sangui­nem bibit, quem non magno dolore, sed titillante eorum quos pupugit ex­haurit. Luce, ut veritas, plurimum gaudet, & in hac civiliter versatur; imo adeo lucipeta est musca, ut phalaniae modo lucernam ejus gratia affectet, & cum vitae jactura saepe aduolet; nocte vero quiescit (ut probisolent) & silen­tium agit. In tenebris nihil operatur, neque dignum putat aliquid latens fa­cere, neque quid turpe committere existimat, quod in luce patratum sit ipsi dedecori. Non paruam esse ejus intelligentiam queo dicere, cum insidiato­rem & hostem suum araneum effugiat: insidiantem enim & observat & contra intuetur, declinans illius impetum ne capiatur irretita, & in bestiolae incidit casses. Fortitudinem & robur ejus non oportet dicere, ne videatur humano major. Sed poëtarum princeps Homerus cum quaereret quomodo laudaret Heroum optimum, non leoni pardóve aut apro comparat robur illius, sed au­daciae vel fiduciae potius muscae, quae quanquam est (inquit) repulsa, non desi­stit tamen, sed est appetens morsus. Sic autem fortis est, quòd mordens vul­nerat non hominis solum pellem, sed & boum & equi: elephantem quoque maerore afficit, in illius rugas ingressa, & pro magnitudine proboscidis vul­nus infert: Quum mordet, non rusticitatis, vel cruoris causa id facit, sed amo­ris & humanitatis: & propterea maxime ex pulchris aliquid decerpit. Quam vero illud pulchrum est muscas huc illuc adversum volantes & inter se collu­dentes, & in filo propendulo neurobatas quodam modo repraesentantes vide­re? Quinetiam equorum purorum more, uno semper in loco excrementa po­nunt, adeò ut superius aedium tabulatum, opúsque testaceum magnis maculis inficiant; id quod nonnullae ipsarum memoriae argumentum est. Scribit etiam Tzetzes, muscas eam sui generis curam habere, ut defuncta cadavera sepeli­ant. Aëlianus non minùs ipsas vituperat quàm laudat Lucianus: Muscarum vituperia. & in earum procacitatem invehitur, quòd proteruae indentidem assiliunt quibus arcentur. Impudentiam vitio illis vertit, quòd publicè quasi scortantur, ne (que) venereo­rum modum adhibent: neque enim (ut galli) cum insederit mas, statim residat; sed vehitur a faemina diu, fertue illa sponsum; convolantque, nec aerium illum coitum volatu destruunt. Doctissimus Pennius duas muscas coeuntes pixidi inclusit, & subsequenti die eas adhuc in venere haerentes deprehendit: quod sane Aristoteli, Aeliano & Nipho asserentibus, Muscas in coitu diutissi­mè manere, fidem facit non levem. Indociles sunt (inquit Plutarchus) mus & musca, quae licet quotidie hominum consortio utuntur, nullâ tamen arte man­suescunt, neque nobis tantillum officij, vel minimum grati animi significatio­nem compensant: Vterque nimis naturâ suspicax, & semper timens insidia­rum, prehensari perhorret. O ciosa item est, & remissa, vescitur ijs tantum, quae elaborantur ab alijs, & plena ubiue est ei mensa. Nam ipsi & caprae mulgentur, & apis non minus muscis laborat, quàm hominibus; atque huic coci obsonia, dulciarij tragemata, pharmacopolae syrupos conficiunt, quos degustat antequam reges, deambulans (que) per mensas, unà cum ipsis conviva­tur, [Page 56] & simul vescitur omnibus. Plautus eam nullius boni usus esse existimavit, cum in Curculione sic diceret,

Probe igitur praevidit natura, ne haec certis aedibus, ut probi solent, maneret, sed erronem constituit, & non nisi fortuitum lectum vagam (que) habitationem concessit. Impudentia tamen superat mendicos at (que) errones: quoniam illi negari sibi cibum permittunt, haec vero vagula repulsam non fert, sed inuti­lem aluum paratissimis convivijs, etiam nolente hospite, exsatiat. Aristaphon in Pythagorista apud Athenaeum, impudentissimum parasitum introducit sic loquentem: Coenis etiam non vocatus, ut musca, aduolo.

Simile item quid Socrates Theodatae exprobrat apud Xenophontem. Im­probitatem igitur cum impudentia junctam Aegyptios significaturos, merito muscam pinxisse tradit Orus. Vnde & Cicero (ni fallor) meminit ridiculè dictum de molestissimo et impudente juvene, Abige muscas puer. Tam nefa­riae bestiolae natura (uti aequum fuit) longam vitam negavit. Nam hyeme ad­ventante, maximam partem omnes expirant: quae vero in rimis, muris, fora­minibus, hypocaustis, frigus vitarunt, languidae & infirmae latitant, aliamue hyemem vix ferunt. Omnes ex immunditiâ nascuntur, immundis lubentissi­mè adhaerent, & loca immunda potissimum frequentant. Inquietae sunt, im­portunae, audaces, infestae, molestae, tumultuosae, impudentes. Homerus Ili­ad. s. inter praelia deorum ac heroum de muscae improbitate eleganter cecinit, quae semper, quasi mures, comedit alienum cibum.

Tam malam quoque illius naturae vim esse Salomon putavit, ut unicam mus­cam narthecium totum corrumpere [...] affirmaret. Hebraei deni (que) mus­cam significare Bahalzebub daemoniorum coryphaeum dixerunt, qui eadem diligentia utitur, & malefaciendo nunquam desistit. Quâ forte de causâ exor­cistae & malefici omnes familiarem suum genium muscam faciunt, pessimi animalis corpore ad res longè pessimas utentes. Plura hic contra muscam afferre possem, si Antilucianus dicivellem, quocum sine labe certare Chri­stiani nequeunt, imò quem ceu impurissimum cadaver attingere vix debent. Quinetiā non minus mihi inglorium fuerit ex musca nihil, quam Luciano ele­phantem facere; utrumue scilicet cum fuerit [...], & jactabundae indolis ostentum. Tamen ne tanquam aquilae muscis superbi videamur, & vel minimum Dei opus negligere, Generationem, differentias, & usum musca­rum diligenter notabimus. Generantur muscae dupliciter; coitu é sua specie (qui aestivo tempore & hyeme clementiori, Generatio. ventoque meridionali fit) putre­dine ex aliena. Coëunt enim muscae, aliae (que) diu, aliae paulisper opus expedi­unt: modus coeundi (asserente Aristotele) a plurimis insectis alienus est. Nam mas, ubi faeminam conscenderit, recipit faeminae membrum seminis quaerendi gratia exporrectum in corpus suum; atque ibi receptum materiâ at (que) vi pro­lificâ adimplet. Reverendus Pennius in agro Heidelbergensi se duas muscas in venere volantes deprehendisse vidit, quae (ceu Mercurij & Veneris filius) mixtae videbantur naturae, & vicissim conscendebant. Aliquanto post coi­tum intervallo, vermiculos excludunt, ut Gallinae ova: qui mirâ metamor­phosi in muscas rursus mutantur: Licet ex ijs nihil aliud oriri, Plinius praeter [Page 57] experientiam temere affirmat. Rectissimè Scaliger muscas generare primùm insecta dissimilia sibi, sed potentiâ similia, id est. Vermiculos albos, qui Mus­ciformes facti, oculos ad latera prominentes habent, quorum similitudine staphylomatis species quaedam [...] vocatur. Muscae item permultae, si non plurimae, ex fimo oriuntur; unde eas perfectas exire, ubi eas inchoatas latere, saepiùs conspeximus: Sed in hac generatione observandum est, mus­cas non immediatè ex fimo, sed ex vermiculis fimi digesti procreari, ut Phi­losophus scribit his verbis, [...], &c. Quae Gaza hoc modo vertit. Muscae ex vermiculis fimi digesti in partes gig­nuntur, quamobrem qui eo funguntur officio, reliquum fimi promiscui discernere contendunt. Principium autem vermiculorum ipsorum exiguum est, quod primum rubescit, atque ex immobili quasi haerens adhuc fibris moveri incipit, mox vermiculus immobilis redditur, qui cum postea motus est, rursus immobi­lis fit; denique generat muscam, flatus aut solis beneficio moventem. Aristoteles hic, ut videtur, ex aliorum observatione, non ex propriâ experientiâ locutus est. Nam nec ulli per coitum qui generantur vermiculi, nec qui ex putredine nascuntur, tot metamorphôses sentiunt, antequàm in muscas transeunt. So­lùm enim ad justam magnitudinem crescunt, deinde quasi in Nympham mu­tantur, ac immobiles jacent; tunc ex naturae prescripto ruptâ stato die Nym­phâ, egreditur musca: nec solum ex fimo, sed alijs sordibus humidis calore putrescentibus, aestivo praesertim tempore hoc modo muscae proveniunt, ut rectissime Grapaldus atque Lonicerus notarunt. Sed adhuc quaerendum, an muscae immediatè ex putredine oriantur, non ex vermiculis: nam experien­tia testimonium facit muscas quasdam in folliculis ulmi, terebinthi, absinthij, & aliarum fortè plantarum arborumue gigni, nullâ existente prius vermicu­latione. Qua de causâ Daemonium illud hominis, hujusque aetatis doctissimus mortalium Scaliger, de illarum ortu sic scribit: Fortassis non ex putrefactione, sed ex principijs quibusdam immutatis, ex gummi nempe quodam liquido oriri videntur, vel forte ex alia materia à Natura hunc in finem concocta. An vero concoctio sine putredine fieri possit, dubitandum. Singulae corporis huma­ni partes, sua habent loca, per quae excrementa expurgant, à latinis emunctu­aria dicta. An vero animal, rei animalis vitae nunquam participis, excremen­tum censeri possit, statuant alij; nos enim hic occupat caligo, imo caecitas. Tertium muscarum generationis modum, Thomas Kniuettus Anglus, eque­stris ordinis & singularis doctrimae vir, primus Penniadem docuit, est que hu­jusmodi: Corruptum erucae corpus, vel parum contusum in aureliam imper­fectam convertitur, tunc ex ea non papilio, sed tria oblonga ova nigricantia eijciuntur, ex quibus muscae vulgares, vel aliae ijs similes oriuntur. Quando (que) verò aurelia ipsa corrupta, nec papilio, nec ova, sed vermiculi albi per fora­men (quando (que) unus, nonnunquam plures) egrediuntur, ex quibus postea muscae valde exiles. Quas pulcherrimas physicae historiae observationes, ut praedicto equiti aurato feratis acceptas, veritas jubet; nam ab eo nullus no­tavit. Petrus Martyr, Decad. 3. lib. 6. refert, se vidisse sudoris guttas caden­tes ex digitis laborantium, in muscas conversas, quemadmodum in Dariena regione maricosa, ob aëris contagionem & venenosam qualitatem, guttas é la­borantium manibus cadentes bufones procreare scribunt. Sed an immedia­tè id fiat, an mediante aliquo vermiculo ex quo postea musca erumperet, non ostendit. Anno ante Christi nativitatem 766. Rivallo rebus Britannicis prae­fecto; sanguineus imber frequens & multus per triduum coelo decidit, unde muscae fere innumerae, atque adeo venenatae, ut stimulis magnam hominum partem ad orcum agerent. Historiae Anglicae.

Nascitur autem musca plerumue non statim talis, sed vermis ab initio, [Page 58] vel ex hominibus mortuis, vel ex alijs animalibus, deinde sensim & pedes effert, & producit alas, fitue ex reptili volucris, & concipit par­vum vermem, qui musca fit postea. Obtruncata vero capite musca, plurimum vivit parte reliqua corporis; imo currit, salit, & respi­rare etiam videtur. Imo mortua atque submersa, solis calore, vel superin­fuso cinere reviviscit, & nova ei regeneratio quaedam, atque ab integro alia fit vita, ut vere persuasum sit omnibus Luciani discipulis quòd illarum quo (que) immortalis sit anima. Siquidem & digressa revertitur iterum, & agnoscit & suscitat corpus, muscamque & bibere, & edere, & caput oculosque deter­gere, proboscidem emungere, crura pedesue fricare, alas concutere & vo­lare facit: & verificat Platonis sententiam de animae immortalitate, & de Hermotimo Clazomenio fabulam, quòd saepe cum reliquisset eum anima, per se ipsam ibat peregre, deinde reversa implebat iterum corpus & suscita­bat Hermotimum. Sunt qui submersas muscas in cineribus tepidis, vel tepi­da farina ponunt: & per quartam horae partem inter manus halitu fovent, do­nec reviviscant.

CAP. XI. De Muscarum differentijs.

MVscarum differentiae variae sunt, quà materiam videas, quà formam. Aliae enim ex materia ipsis insita oriuntur per coitum, ut diximus: aliae ex ascititia sive externa; qualis est ea, quae in fimo, pomis, quer­cu, fabis, napello, polenio, absinthio, terebintho, lentisco, ulmo, vite, in mus­cae formam convertitur. Respectu formae; quaedam bipennes, quadripennes; antennatae, exantennatae; breves, oblongae; caudis globosis, mucronatis; setosis, non setosis conspiciuntur; denique colore, formâ, magnitudine, pro regio­nis & materiae putrescentis qualitate plurimum variant: quae utinam tam ego vidissem singula, quam in ipsis pingendis vel Apellem sudaturum novissem atque haesurum. Brevitatis autem g [...]a [...]ia, duas tantum muscarum species con­stituam. Nam vel sunt [...] omnes, vel [...]. Musca [...] lupus

[figure]

dicta, Musca Lupus. magna, nigra, & [...] describitur, id est pedo: atque muscis potissimum vescitur, quarum inopiâ alia item insecta vorare perhibetur. Heterophagae dicuntur, quae rebus à sua specie diversis aluntur. Hae autem vel ex animalibus vi­vunt [...]: vel rebus ab animaliū natura alienis, ut [...]. Prioris generis sunt muscae [...] Carnivorae, [...] equisugae, [...] bucularum esores, [...] ovisuga, [...] serpentivora, [...] merdivora, [...] bom­bylivora.

Carnivora musca est ferè omnium, Musca carnivora. si corpus respicias, maxi­ma, capite rubente, corpore punctulis ex fusco albicantibus variegato: ventre crasso, caeruleo, pellucido, alis duabus ni­gris, hirta pilis, carnes avidè appetit. Solitaria plerumue volat, rariùs multae simul conspiciuntur, nisi forte in Carna­rio, atque macello: ubi lanij lanistas agunt, muscario muscas continuò caedentes aut abigentes, ne illarum vermibus (Hip­pocrates

[figure]

[...] vocat) obsonia scatentia pervilescant. Prodi­tum memoriae est (Caelio Rhodigino narrante) apud Tole­tum in publico macello, unam muscam albedine nivea nota­bilem per integrum annum comparuisse. Quam hujus gene­ris fuisse non dubito affirmare, quum in macello tam diu [Page 59] fuerit conspecta. [...], Musca canum Anglice A dogge Flye. Musca canum. German. Hundz Fliege, Hunds Mucken. Polon. Psia mucha, ex Isidori, Euthymij & Philonis sententiâ Musca est sylvestris, catulorum auribus infesta, quam, etsi frequenter excutiant, importune tamen revolat, ac diutiùs ubi inhaeserit, ero­sione carnis ulcus excitat. De hac Homerus Iliad. [...]; Athenaeus item eleganti cuidam scorto, ob singularem impudentiam mordacitatem atque molestiam, [...] nomen additum lib. quarto memo­rat. Est enim [...] (utor Philonis verbis) [...]. Videtur mihi in sacris literis. (Nempe, Exod. 8. Psal. 77. & 104.) insecto­rum nocentium generale hoc esse nomen, ut ex Chaldaica paraphrasi appa­ret. Quod speciatim aliquid significet, nulli generi muscarum magis conve­niet, quam nigris illis grandioribus, latioribus, compressioribus, vulgaribus, quae impudenter involat jumentis, & non tantum ichorem, ut reliquae, sed ex alto sanguinem maximo cum dolore eliciunt atque exugunt. Carent pro­boscide, verùm illius loco geminos dentes, ut vespae habent, quos altè infi­gunt cuti; potissimum vero pendulas canum aures infestant apud Germanos (asserente Camerario) atque saepe excoriant. Has nobilis quidam Anglus se in Italia vidisse dixit, alis exceptis Ricino per omnia similes: quem ita compressis alis repraesentant, ut utrunque doctissimus ille Barbarus confundat. Niphus illi, ut summam velocitatem, ita rotunditatem corporis assignat. Ovisuga ad [...] proxime accedit, dum volat horrendum quid stridet, & Asilo gra­viùs & tardiùs volat. Duae sunt ejus species, solùm magnitudine distantes, major sylvicola, minor verò sepicola.

[...] Germanis Ross Mucken, Musca equina. sunt muscae magnitudine vul­garium, corpore compresso, duro, plano, ac tenaci adeo substantia, ut inter digitos vix rumpi possint: nigricant magis quam vulgares; nunquam rectà provolant, sed lateratim, uti dicam, & quasi per

[figure]

faltus, nec diu continuare volatum possunt, neque longè. Equos praecipuè apud Anglos vexant, eos circa aures, nares, testes, & emunctoria perpetim lancinantes; quorum sudore juxta cutem ad radices pilorum diffluente vivunt. Angli ijs a side flye vel a horse flye nomini imposuerunt, ut & Graeci [...] vocant. Quidam é Graecis [...] appellant, ac etiam in calidioribus regionibus easdem canibus quoque molestiam afferre maximam affirmant. Crotonis speciem alatam ac volatilem dicunt: sed hanc planè aliam speciem esse arbitror, ac solis equis infensam. [...] & [...] sive Buculariam muscam, Musca Bucu­laria Asilus oestrum. Latini Asilum, Graeci [...] dixe­runt a feriendo. Vnde non solum hoc insectum sed etiam aliud apes terri­tans (de quo postea) atque tertiam piscibus quibusdam formidolosam, Oestri nomen ceperunt. De nostra hac musca Vergil. 3. Georg. sic cecinit,

Calepinus, alij (que) eum secuti lexicographi, praeter nonnullos medicos, ip­sumue adeo Plinium, Asilum cum Tabano confundunt: Asili & Taba­ni differentia. ut plusquàm con­jectura sit, eos Aristotelem oscitantius legisse, vel mentem ejus assecutos non esse. Muscarum species Asilos Tabanósque esse omnes fatentur: in ore item aculeum uterque habet, quo tergora quadrupedum penetrant & sanguinem [Page 60] exugunt. Sc enim Philosophus: [...], &c. Differre eos tamen multis modis Aristoteles Aelianusque disertè monstrant. Primum [...] multo sunt frequentiores, praecipuè circa syluas & vias regias, sepibus arbo­ribusue munitas, ut qui in equo iter faciunt, magnâ cum molestiâ experiun­tur. Nam sole exardescente, equos altissimè pungunt, & subinde numerosi­ores tantam quantitatem sanguinis aliquando eliciunt; ut prae languore saepe deficiant vires; rusticique muscarijs, vel ramulis arcere ab equis Tabanos co­gantur. Asili vero multo rariores, & non nisi juxta aquas circumvolantes. Asili porro (Aristotele teste) ex latiusculis quibusdam bestiolis fluvios oc­cupantibus oriuntur: Tabani verò ex vermibus in lignis nascentibus; quod Sostratus scripsit, & Pierius diligenter observavit. Quinetiam Asili solos bo­ves impetunt, juxta illud Hesichij: [...]. Cui illud consonat Orphei Versu 47.

Vbi scholiastes sic Oestrum definit, [...]: quem Callimachus propterea pro bubulcorum more, [...], id est, concitatorem boum vocavit. Myopes vero sive Tabani, homines, equos, & serpentes praeterea (ut Nicander cecinit) affligunt. Diversam quoque esse horum formam philosophus ostendit, lib. 2. de part. his verbis. Linguae Asili & Tabani, eodem modo se habent, quo purpurae: verum hi etiam homines, illi boves adoriuntur. Est autem Asilus [...], & reliquo toto corpore [...] sive subaeratus; proboscidis mag­nitudine Tabanum superans, bombi verò stridore ab ipso victus. Durum, ro­bustum, ac bene compactum aculeum anterius haerentem gestat, quo tergora boum facile pertundit; maximae muscae similis est, bovesue in a quis ventre tenus stare, vel ad syluas & umbras frigidiores, locaque [...] aufugere prae solo stridoris metu compellit. Nam dum in aquis stant, frigida per cau­dam hinc inde per totum corpus aspersa Asilos abigunt. Nicandri scholia­stes, eos ex hirudinibus nasci author est. Ac si hirudines per latas illas besti­olas (de quibus supra ex Aristotele) nobis intelligere par esset; Nec sanè praeter naturam fuerit aut morem, sanguisugas matres sanguivoram sobolem procreare. Velociter volat, et quam citissimè; magno cum dolore sanguinem exhaurit. Duas asilorum rariores species. Pennius descripsit, quarum unam ex Virginia Indorum Candidus, alteram ex Russia Elmerus chirurgus dili­gens ad eum misit. Virginiensis maximam muscam capite subrubentem mag­nitudine aequat: & ad formam ejus proximè accedit, nisi quod caput nigrum, argenteam lineam à scapulis ad os pertractam, & oculos nigriores majores (que) obtinet. Stimulus illi in ore longus & robustus, scapulae ex fusco nigricantes, & duas argenteas alas emittentes. Ad caudam sex vel septem habet incisuras subalbidi coloris, reliquo copore subnigricante. Volatus celeritate neminem muscarum metuit, plurimas vincit; venter ex cinereo lutescente, dilutè vire­scit. Moscovitica illa Elmeri alas habuit argenteas, toto corpore longiores; oculos magnos oblongos, & maximam capitis partem replentes, rostrum nigrum, duriusculum, tripartitum, quo citissimè caligas triplici panno con­sutas penetrat, & cutem ipsam carnemque cum dolore exugit. Quod Asili ge­nerationem attinet, miror Philosophisummi opinionis inconstantiam. Nam ex latiusculis bestiolis in fluvijs natantibus ( quas Nicandri scholiastes non teme­re [...] id est, hirudines esse affirmat) & histo. 8. eas culicum prosapiā facit his verbis: [...] [Page 61] [...]. Verum quo tandem modo id fiat equi­dem nescio. Nam ex alatis animalibus, nullo modo diversae formae alata ge­nerari possint, ut diligens naturae observator facilè viderit. Atque de Asilo oculario hactenus, quem Gothi Hestabryuiss vocarunt: Angli antem innomi­nem reliquerunt.

Alter Tabanus sive Asilus, Asilus apia­rius. nascitur in extremis partibus favorum, amplioris magnitudinis quàm sunt apes caeterae; & quoniam exagitat, nec patitur examina conquiescere (ut ne praedictus Oestrus armenta) [...] Graeci

[figure]

vocarunt. Caput huic muscae spadicei coloris est, linea alba à fronte usque ad occiput intercurrente, scapulis et dorso subfuscis; reliquis omnibus à vulgarium muscarum forma non differt: haud florum dun­taxat succo, & melle vescitur, sed etiam animalium sanguine, quem diu violentius exugit, acriter mordet. Est & alia musca Tabanides, Musca Tabanides. sed corpore & capite magis virente. Scapulae ex virore splendent, alas habet duas, extremis medijsue partibus albicantes, reliquae ex fus­co

[figure]

nigricant. Semel tantum eam Hanworthi vidit Pennius anno 86. mense Augusto. Anno 82. duas species muscarum culiciformes inve­nit in Anglia, quarum una corpus habuit crassiusculum, colore ex ru­bro flavescente, alas binas, caput oblongum, & fine rubens. Alteri caput erat etiam longum; producta crura atque gracilia pernigri co­loris, quorum posteriora prioribus multo longiora, Muscae culici­formes. inter volandum extensa ac pendula tenebat. Affirmavit pro certo rusticus quidam, ex earum ovis (vidit. n. coeuntes,) erucas illas arborum foliorumue praedatrices originem habere.

Tabanus Graecis [...] dicitur, fortassis a stimulando nam & [...] calcar quo equi stimulantur significat. Galli Tahon, Itali Tabano, Tabanus. Hispani Tavano, Ger­mani braem, Kuflyege, ross muck, Brabantij rochleghebrem, Poloni Kirowia muka vocarunt; Anglis Burrelflye, stowt and breese dicitur: atque etiam ab ad­haerendo Clegg & clingez. Huic Calepinus quatuor alas audacius multo quam veriùs ascribit. Rectiùs Aelianus & alij tantum duas, argento illitas. Totum corpus oblongum est, in tres praecipuas partes diuisum; caput, scapu­las & ventrem, quinque vel sex incisuris distinctum, totum corpus ex albo diluto nigricat, in ore proboscidem gerit valentulam, longam, torosam. Sex pedibus constat nigricantibus: reliquis maximam [...] repraesentat. Iulio & Augusto mensibus prae aestunimio ferociunt, atque boues, equos, vitulos miserrimè habent, nisi muscarijs arborumve aut plantarum ramulis tegantur: quos per sudoris odorem consequuntur, quia longè videre nequeunt, unde lu­sciosorum morbum [...] vocamus. Proveniunt (inquit Plinius) ex vermi­bus ligni putrefactis, quos Magi aliquot antequam pennae excrescunt, sinistro brachio alligabant contra quartanas. Magná abundantiâ & visanguinem exu­gunt, nam accepi ab amico fide dignissimo, equum arbori in sylua alligatum Tabanorum multitudine intra sex horas fuisse occisum; tantum quippe sangui­nis extraxerant, ut collapsis subitò spiritibus animam efflaret. Ex his (opinor) manifestum est Tabanos ab Asilis diversa esse animalcula, licet eos tam Grae­corum quàm Latinorū maxima natio confundit. Imo Gesnerus hoc ipso hal­lucinatus est, lib. de quadrupedibus; & excepto unico Pierio, nostro (que) Pennio defuncto, nemo ipsos distinxit. Ardoinus hic merito taxandus, primò quod Asilo et Tabano caudas stimuligeras, uti Vespis ascribit: deinde quod octo item pedes attribuit, quùm in rerum natura ultra sex pedes habens nullus re­periatur. Denique in culicum classe eos recenset, quando tamen nulli culices sole effervescente mordeant, (ut Asilus & Tabanus) sed noctu sint maxime molesti.

[Page 62]His proximè accedit alia musca, bobus & jumentis interdiu sole feruido in­festa, quam Pennius Curvicaudam five [...] jure appellat. Semper enim cruribus aut ventri jumenti insidens, caudam versus ipsam recuruam tenet & spiculum exertum quo ad percutiendum cauda fit paratior. Hanc Angli a Whame and a Burrell flye propriè vocant, nec nisi in Anglia facile invenitur. Musca haec api fere similis formâ & colore, sed corpore est crassiore. Non adhaeret, nec sanguinem sugit, sed solummodo stimulo in cauda pungit, atque ut equos affligat, per longissima itinera ipsos, volando persequitur. Equi na­turâ hanc muscam timent, et ad ejus solum contactum quasi horrent, cauda pe­dibusque & labijs tam cruentum hostem abigere saepe conantes. Sunt qui putant hanc muscam non aculeo pungere, sed stercora pilis equi affigere caudâ, unde postea molestissimae lendes gignuntur. Sed hoc experientia dixe­rit; nam ratio in re tam minimè probanda silet et obmutescit. Magno qui­dem impetu, sed caeco, ad praedam Tabanusatque [...] feruntur, quod qui­dem vim ijs administrare, suamque magis augere audaciam, & metum (qui semper securitatis custos est) excludere putatur. Praesertim autem Oestrus sive Asilus impetuosè fertur: unde egregios poetas Oestro percitos & furi­bundos [...] vocat Plutarchus.

Prima est musca papilioni minori aemula, alis quatuor argen­teis, nigricantibus maculis corpus argenteae lineae transuersim or­nant,

[figure]

cauda rubens ex fusco, caput nigrum, scapulae ejusdem cum cauda coloris, antennae tenues, nigrae, breves, pedes exigui, nigri; in sepibus versatur, praecipuè tempore matutino. Secunda parum à prima diversa est, nisi quòd unà cum corpore antennis pedibús (que) & cruribus fusca fit. Tertia est item [...]. Sunt autem lon­giores illi alae, maculis nigris distinctae; caput majusculum, nigrum, punctulis luteis pauculis notatum, antennae tenues, duae, nigrae: pedes sex subalbicantes, pectori crassiusculo affixi: scapulae lute­scentibus ex albo maculis variegatae; dorsum quinque lineae tran­suersim ornant luteae, ac punctulus unicus inter duas lineas conspi­citur colore subluteo; in caudâ quinque vertebrae rubent, cujus ex­tremitas bifurcata est Quarta est non valde dissimilis, sed alas ha­bet argenteas, sine maculis, antennas nigras longiores. Corpus

[figure]

septem lineis transuersis albicantibus insignitur. Vidimus etiam duas muscas scorpiuros. Prima. Similes habet praecedenti, alas argenteas, sed paulo minores; & in extremitate ipsarum tribus transversis lineis nigris signatas, caput nigrum, pectus (ut & scapu­lae pedésque) albicat; reliquum corpus nigrum, cauda quinque quasi juncturas habet, quarum tres dilutè rubent, duae nigricant; extrema cauda bifurca, furcae autem nigrae, & scorpionum modo sursum curvatae. Secunda fere similis, sed extremitas caudae cras­sior, furcae, obtusae, caput luteum, oblongum os, alae singulae, sex maculis nigris ornatae. Est & alia musca

[figure]

quadripennis corpore virescente, alis quatu­or corpore longioribus, é liquido quasi ar­gento factis, quarum nervi virescunt; antennae huic tenues & nigrae, oculiaurei, (unde jure Chrysopis dicitur) volatus languidus, odor teterrimus, quem ut Blattae, cum vita amittit. Hortorum hospes vivit sambuco insidens. An ex eruca oriatur, papilionum more, an [Page 63] verò ex vermibus arborum, equidem ignoro. Doctissimus ille, atque huma­nitate clarissimus Ioach. Camerarius, primus illam Pennio oftendit. Sunt item variae muscae a Graecis [...], a nobis pilicaudae sive Seticaudae dictae. Habent enim in cauda aliae unam, aliae duas, aliae tres quatuorue setas, de qui­bus ordine dicemus.

Henothrix sive Vniseta, est musca caudata, toto corpore nigra, (medio dor­so ventreque rubescente excepto) alis duabus argenteis praedita, scapulis crassis, antennulis duabus nigellis facta, pilum unicum longum è cauda emit­tens. Hanc depictam ad Penni­um

[figure]

idem Ioachimus transmisit, affirmans eam non nisi Ameo prestantiori insidere, reliquas herbas non attingere. [...] sunt muscae duas in cauda setas pilósue habentes. Quarum aliae

[figure]

sunt corpore fastigiato, aliae tu­beroso. Prioris generis duas vidimus alis quatuor argenteis sine maculis, capitibus & scapu­lis nigricantibus, reliquo corpo­re fusco, nigris lineis transversis variato. Vtrique longae & exiles antennae, similesque in cauda pili duo, sed paulo longiores, Corpore tuberoso. Bipiles quinque habemus. Prima Henotrichi per omnia fere similis, nisi quod huic plusquàm media corporis pars flavescit, duos in cauda pilos praelongos, quo­rum unus extensus canis leporarij currentis caudam refert: alter intus convo­lutus lineam spiralem. Secunda muscarum longarum species est, quatuor ha­bens

[figure]

alas argenteas, pedes longos mediocriter fla­vescentes, totum corpus nigrum, scapulas crassas, antennas duas longas & tenues, ventrem versus caudam protuberantem, é qua duae breves setulae sursum versae erumpunt; in sepibus degit. Tertiam Carolus Clusius Viennâ misit: corpore ex fusco nigricante, alis duabus largis ex argento caeruleis donatam, corpore praeditam acuminato. Ex quo duae setae (ut Pennius notavit) vel plumae potius ex­crescunt, perdicei coloris, maculis nigris fuscisque mixtim ornatae. Quarta globoso est corpore, quod unciam longitudine aequat; caput, scapulae, ac pec­tus nigerrima: antennae breves, pectori crasso sex pedes affixi nigerrimi, quorum priores omnium brevissimi, posteriores longissimi, Inter volandum pedes simul conjunctos pendulos dimittit; alae quatuor obscurae, argentei coloris; oculi nigrisplen­dentes; caudae extremitas nigra, unde duae setulae pauxillae longitudinis se monstrant: à scapulis ad mediam usque caudam colore est ferè subcroceo, cauda tenui quasi filo longo scapulis conjungitur. Velociter currit, quasi per saltus; in terra nidificat; [Page 64] muscis & erucis paruis famem extinguit. Quinta longè hac minor est, fi­gura eadem, sed alas

[figure]

verè argenteas mon­strat, totumque corpus

[figure]

ad caudam usque fus­cam rubescit.

Tripilium muscarum quinque duntaxat ob­servavimus. Prima ob­longo est corpore & nigro, cujus medium valdè ex nigro rubet: antennas habet duas, etiam nigras, alas argenteas, quarum su­premam oram macula nigriuscula adornat. Crura rubent, cauda tres crines longos emittit. Velociter volat. Altera similis sed minor, toto corpore nigra, priore multo longior, te­nuior, atque exilior: alae item argenteae, antennae priori similes, ac cauda tres longos pilos protrudens; volatus celeritudine a prima longe superatur. Est & musca tripilis toto corpore albicans, nisi quod alae quatuor maculis nigris distinctae videantur, quarum exteriores majores, interiores vero breviores; has dum quiescit semper erectas tenenet. Sex habet pedes; quatuor minores corpori affixos, duos anteriores majores, nigros, é collo fere oriundos; inter duos oculos nigros prominentes globosos, duae antennae nigrae at (que) breves ex­eunt. Corpus gracile, teres, longum, transuersum digitum: in cauda tres vi­suntur setae, corpus longitudine aequantes, quas volando in veri trianguli mo­dum expandit. Maio & Iunio mensibus, ante et post pluvias potissimum appa­ret: circa fluvios, paucis comitibus stipata convolat, quibuscum in itinere sa pe colludit. Anterioribus pedibus utitur quandoque ad palpandum, ecquid in via impedimenti sese objecerit; extendit enim illos corniculorum more. Ta­lem anno 73. observavit Pennius. Sequitur quarta mirabilis structurae, alas habet duas argenteas, totum corpus nigricat, os

[figure]

forcipatum et aquilinum; in fronte duo cornicula brevia erumpunt: quatuor illi tantum sunt pedes, sub pectore duo, graciles & breves; paulò inferius reliqui robustiores. Ex oblonga cauda primùm duo brevissimi pili exeunt, atque sub his tertius multò longior: in extremo tuberosus oritur. Semel tan­tùm se hanc muscam circa Hinningham, olim Comitis Oxoniensis castrum vidisse memorat Pennius. Vltima toto corpore & caudâ nigra est. Corpus habet oblongum, alas duas corpore nonnihil breviores, pedes ex croceo fla­vescentes, caudam longitudine reliquum corpus aequantem; nisi semel in Cantio circa Greenhive visa perhibetur a Pennio. Quadripilis musca corpore Tripilem primam repraesentat, sed magis versus caudam protuberat: pedes item nigri, ut antennae; alae item procerae, quarum externae, internis triplo majores, circa medium nigrâ maculâ distinctae. Quatuor é cauda pilos emittit.

Huc etiam spectant muscae Mullei, Pavones, & Libellae dictae: quas Grae­cià piscis cognominis similitudine [...], Angli adders boultes, dragon flies, & water butterflies appellant: quasi papiliones aquaticas dicas, quoniam inter­ris rariùs; juxtà aquas, fluvios & stagna crebriùs versantur. Itali Cevettoni, Hollandi Romdoubt nominant: corporis formâ parum aut nihil discrepant, sed [Page 65]

[figure]

tantum coloribus. Cor­pora enim habent duas nonnullae uncias oblon­ga, & teretia tubarum instar: quae in tres prae­cipuè partes divid untur, caput, pectus, & reliquum corpus, quod caudae vi­cem supplet. Caput cum oculis magnis emissitijs, ejusdē cum reliquo cor­pore coloris, collo est af­fixum brevissimo; cui pri­ores duo pedes adhae­rent, reliquis pectori an­nexis. Pedes item poste­riores longissimi sunt, ut sese me lius erigant atque sustentent. Omnibus bi­furcae caudae, quibus aver­sis coëunt, acin coitu diu­tissimè haerent. Maxima rusticorum pars has mus­cas ex majoris junciaqua­tici putrescentibus ver­mibus oriri autumant: quod ut verum esse con­cederem, coitum tamen non tollit, & Vermium ex seipsis depositionem; ut hoc modo & medio aeternùm crescentes, so­bolem propagarent. Tar­dè admodum volant mi­nores, majores celerri­mè, aestate concalescente solum conspicuae. Harum tres tantum species no­tavimus, maximas, medi­oxumas, & minimas. Libellas maximas Angli quidam Brises appellant, Cujus generis octo tan­tum vidimus. Primam vi­rescentem; maculae item in collo summisque late­ribus ex fusco virides or­nabant, alae argenteae, ve­loces & motu impetum [Page 66]

[figure]

permagnum facientes. Septem illi nigrae lineae transversim in dorso erant pro­tractae; muscis exilioribus inter volandum vescitur, hirundinum more. Secun­da huic est similis, sed obscuro magis colore. Tertia oculos margaritis similes obtinet, alas item argenteas, quarum extremam fimbriam macula fusca in­ficit; corpus luteo, nigroque colore varium, cauda bifurca nigra, duabus qua­si plumis ornata. Quarta luteo est colore, latera habens quasi divisa in sex partes: juxta alarum argentearum exortum macula lata nigra conspicitur; me­dio lineis luteis distincta: in caudae extremitate quatuor vel quinque spinulae apparent. Quinta corpore & capite caesio, ore nigro, alis argenteis unâ macu­lā notatis: in cauda ultima tres spinulae tridentem referentes conspiciuntur. Sextae alae adnascuntur argenteae, medio ipsarum nigrâ maculâ insignitae: to­tum corpus nigrum, sed rarius, item in dorso atque ventre lutescens: Pectus scapulaeue ex nigro flavoue aequè mixtae. Subter caudam duas spinulas recuruas trahit; in fine ejus quinque apparent, sed admo­dum exiguae. Septimae caput, collum & scapulae, fusco sunt colore; reliquum corpus rubet: in musaeo Pennij procreata fuit, ex vermiculo plane illi mihiue ignoto. Octava adhuc brevior, oculis margaritis similibus, toto corpore lu­teo, nisi ubi lineis transversim ductis notatur. Cauda illi quasi abscissa, in fine latiuscula & obtusa: argentearum alarum summitas nigra macula infuscatur; inter segetes plerumque reperiuntur. Libellae mediae maximam naturae ele­gantiam omni arte majorem commendant. Prima colore est elegantissimo.

[Page 67]

[figure]

[Page 68]

Corpore caeruleo, alis violaceo colore saturato: interscapulare spa­cium gemmis quatuor aureis, ceu in nigricante pala fixis ornatur. Se­cunda corpore capiteue caesio apparet; alae albescentes caesijs item lineis in longum ductis ornan­tur, medio purpurascentes. Tertiae corpus atque caput subuiride; ala­rum lineae sanguineis veluti strijs notatae, versus extremitates obscu­ram purpuram imitantes. Quarta ejusdem ubique coloris videtur, fusci nimirum fatiscente viriditate commixti. Quintae oculi caerulei in [Page 69] capite virescenti: corpus totum viridi caeruleo mixtum, demptis alis argento nigrifacto accuratissimè laboratis, & medio obscuratâ purpurâ obfcuscatis. Sexta viridi est omnino corpore; imo & alae illi virescunt, sed leviter. Libel­las minimas quatuor vidimus. Prima corpore toto Cyaneo. Secunda rubro, alae utrique pares, colore argenteo. Tertiae corpus totum croceum colorem aemulatur. Sed cauda magis protuberat, & sanguineâ maculâ alarum extre­mitates, utì & omnes fibrae, rubescunt. Quarta, quae omnium minima, cau­dam longam habet exilem, caput magnum, oculos caeruleos prominentes, duabus antennulis praemunitos; corpus oblongum tenue, subtus virens, supra nigricans; in dorso duas lineas virentes à capite ad alarum exortum pro­tractas habet; caudam quinque juncturis colligatam, in cujus extremitate annulus subcaeruleus. Ex harum numero una est, quae quasdam ex majoribus citissimè interficit. Corpore gracili & griseo, alis item parilibus; nam ne vestigium quidem foraminis ullius apparet, per quod intrare possit. Pomo ipso ac seminibus vescitur. Hanc muscam Guilielmus Bruerus vir doctissimus, et rerum naturalium indagator acerrimus, ad Pennium misit. Re­periuntur item subindè in novellis faeniculi folijs muscae minutissimae, & prae corporis exilitate vix aliquando spectabiles; celerrimè currunt & vo­lant, ut meritò mirari liceat, quo pacto intantillis corporibus pedes atque alae à natura figi possint. Aquaticae muscae Graecis [...] dictae sive lacustres, illae sunt quae rebus aquis innatantibus cibantur, et super aquas potissimum degunt ut Phryganides, Macedonica, Tigurina, Aeschna, lutea, fusca, &c. Phry­ganides ex Phryganio vermiculo (quem Angli Cados Worme appel­lant) in aquis degente, & mense Augusto ad superficiem aquarum ascen­dente exit; quaternis alis, colore fusco, corpore oblongo, duas antennas breves habens, caudam verò bifurcatam, vel duas setas é cauda exeuntes. Varia hujus muscae est forma, quia phryganiorum ipsorum tanta varietas. Apud Macedonas circa fluvium Astraeum, quiinter Berocam et Thessaloni­cen medius fluit, volitat muscarum genus, quae non ubiue reperiuntur, nec ad aliarum muscarum similitudinem quicquam accedunt, nec Apum Ve­s [...] rumue aut crabronum faciem gerunt: harum tamen cujusque aliquid re­ferunt: nam magnitudine crabrones; colore vespas; bombitatione apes, audaciâ, reliquas muscas repraesentant, [...] indigenae vocant; Equiseles Latini; per summas aquas volitantes piscibus in escam cedunt. Musca aqua­tilis aestiva major, frequens circa Tigurinum conspicitur mense Maio (vulgo tes glafft vocant) quam à generoso nominatam acepimus, & a Tigurinis de­scribi optamus. Aeschnae, muscae sunt aquaticae colore cinereo, alis quatuor, sex pedibus, juxta caudam multos quasi exiguos pilos lanuginosos habentes. Musca aquatilis lutea, ex fusco lutescit, alas habet longas, in scapulis semper in­ter volandū erectas. Oculi illi magni prominentes, cauda longa articulata, cu­jus in extremitate duo pililongi exeunt; juxta flumina & paludes semper ver­satur, rariùs alibi, praesertim à pluvijs. Fusca alia est quatuor alis longis, lon­gis (que) cruribus, corpore articulato; duas longas antennas in fronte gerit, paruū caput, oculos prominentes & nigricantes. Alae fuscae, sed dilutae magis quam reliquum corpus. In syluis juxta paludes & stagnantes aquas serè semper re­peritur. Denique inter rariores muscas, illam Cardani referam à semetipso descriptam his verbis: Animal (inquit) habeo, scarabeo simile, quod non faetet, molle, celerrimum omnium quae noverim annulosorum: colore est fuluo obscuro, non nigro, sex pedibus, duabus alis perbrevibus atque tenuibus, quae caudam minime tegunt; caudam habet ejusdem cum capite figurae & formae, ut bicipitem esse putares. Nam ut supina capitis parte os habet, duo (que) ibi cor­nicula sub mento brevia: Sic duo item alia in pronâ toto animali longiora, [Page 70] totidem quoque habet in cauda, sed his duobus, quae in capite longissima sunt, breviora; ex his tamen superiora inferioribus longiora sunt & crassiora. Quam sane bestiolam non vulgarem, utinam cum Cardano vidissem, ut hic descrip­tioni iconem adjecissem. Musca item alia est aquatica, quam Tipalum, Ma­cropedium, Pedonem, & Grui­nam

[figure]

à pedum longitudine appel­lant. Ideo Anglicè Crane flye dicitur. Hujus generis quatuor reperimus differentias. Prima species est tibijs longissimis ara­neo sylvestri similis, corpore ferè ovali, cinereo albicante, alisar­genteis, oculis nigerrimis promi­nentibus, antennulis duabus bre­vissimis, cauda mucronata; vo­lat subinde (ut struthiocamelus) quasi gradiendo: aliquando ta­men in aere volat, sed nec longè nec diu. Lucis adeo est appetens, ut lucernae amore saepe confla­gret: autumno in pascuis & pratis frequens cernitur. Sed haec de mare. Faemina conformis videtur, sed paulo nigrior, & caudae mu­cronem quasi demorsum obtinet. Has Angli Shepherds vocant; id est, Opiliones: quia ubi oves ves­cuntur ibi saepius apparent. Se­cunda Tipula caput majus habet, oculos prominentiores, antennas quatuor exiles, corpus luteo ni­groue colore jucundè varium, alas obscuriores. Tertia fere si­milis, sed corpus totum luteum 6. vel. 7. maculae nigrae magis ador­nant; habet item tam mas quam saemina caudam trifurcatam. Quarta species rara & perelegans videtur, capi­te & maximè ore furcato, scapulis turgidis, brevioribus pedibus, corpore duplo caeteris crassiore, dorso nigricante, Ventre & lateribus croceis, cauda mucronata & nigra. In sepibus versatur aestate, rariùs in campis reperitur. Coeunt dictae Tipulae aversis caudis, at (que) ita volant; recurvantur tamen quan­doque, velut in complexus.

CAP. XII. De muscarum usu.

MInuta ista animalcula, passim omnibus odiosa, non tamen omninò contemnenda sunt, in varios ab Omnipotente usus creata. Primùm enim ex illis praesagia tempestatum discere possumus: deinde nobis medicinae sunt aegrotantibus, varijsue tum avibus, tum piscibus alimentum praebent. Dei quoque omnipotentiam ostendunt, justitiam exequuntur, dili­gentiam [Page 71] hominum & prophylacticam illam sapientiam acuunt atque adau­gent. Quae omnia suo quodque loco probabimus. Praesagia quod attinet: Muscae atrociùs quàm solebant mordentes, os & oculos hominum aliorumve animalium petentes, pluvias significant: unde Politianus,

Forte quia pluviâ ingruente magis esuriunt, ideoue ad levandam famem victum diligentiùs quaerunt. Hoc praeterea animadvertendum est, pluvia vel tempestate appropinquante, muscas ex supremó aëre ad infimum descendere, & quasi in superficie terrae volare. Quinctiam si in aromatis frequentes ap­pareant, pluviae imminentis signum exhibent. Si verò ubique multae fuerint & numerosae, atque ita diù duraverint (ex Alexandri Benedicti & Ioannis Da­masceni testimonio) pestem praedicunt, quippe quòd totum ex parva putre­dine ortum, habuisse haud poterant. Variè item in Insomnijs per muscas ludit natura, si Apomasaris apotelesmatis fides habenda. Nam Indi, Persae & Ae­gytij, muscas in somno apparentes hostilem nuntium vel morbum significare docuerunt. Si Regi vel exercitus duci plurimae muscae inter dormiendum, quocunque istae loco affuisse videbantur, eodem in solicitudinem incidet, at (que) maerorem ob caesum militem, aciem deletam, & victoriam amissam. Si pau­per vel plebeius idem somniaverit, in morbum incidet acutum: & fere laeta­lem. Si qu [...]s muscas os narèsve suas ingredi putaverit per quietem, cum aerumna & dolore ruinam ab hostibus imminentem expectabit. Nec solum anni dierumve tempestates praedicunt, sed medicam nobis syluam adaugent, & morbos curant. Nam Galenus é Sarano, Asclepiade, Cleopatra, & alijs, medicamenta contra alopeciam exscripsit: ijsdémque nunc solis nunc mixtis usus est. Sic enim in libro Cleopatrae de ornatu scribitur: R. muscarum ca­pita. g. v. contere et affrica capiti alopeciâ laboranti, & certò sanabitur. As­clepiades plurima muscarum capita recens avulsa nudis partibus affricuit in alopecia; praesertim exulcerata. Confert enim (inquit) muscarum sanguis partibus ex nitrosis medicamentis exulceratis, vel alias erosis. Soranus cy­athum unum integrarum muscarum ad extremam siccitatem torrefactarum cum alcyonio, sulphure vivo, felle suillo ac alijs, ad alopecias commiscuit. Quidam ijs pilos ursinos, calami atque filicis radicem, & castanearum corti­cem adjungunt; eoque medicamento non solum alopeciam, sed quodcun (que) pilorum defluvium, & ex quacunque causâ, raritatem emendant, loco affecto prius ad ruborem usque folijs ficulneis perfricato. Alij sanguinem é capiti­bus muscarum fluentem solum adhibent: quidam per decem dies cinerem earum applicant, cum chartae vel nucum cineribus, ita ut tertia pars sit musca­rum cinis. Alij lacte mulierum vel cum brassica muscarum cinerem subigunt, quidam cum melle tantum.

Plinius. Eodem modo Haly & Marcellus capita muscarum comburunt; ac pro linimento miscent cum melle. Brassavolus, in lib. de morbo Gallico, sanguine & cinere muscarum utitur ad alopecias. Ad palpebras gignendas hujusmodi medicamentum Plinius praescribit. R. Muscarum fimique murini cinerem aequis portionibus permixtum, ut efficiatur dimidium pondus de­narii, additis duabus sextis denarij é stibi, ut omnia oësypo illinantur. Qui­dā ad vitiligines muscas illini iubent cum radice lapathi: nec defuisse memorat Plinius, qui eandem ob causam unam & viginti muscas rufas emortuas in potu darent, infirmioribus verò pauciores. Muscas in varijs oculorum morbis non Haly tantum, Galenus, Plinius atque Archigenes, sed neoterici etiam lauda­runt, praesertim verò in suffusione, lippitudine, distorsione, & crithis palpe­brarum. Ex muscis vulgaribus aquâ per balneum destillatâ, si oculi vesperi [Page 72] intus laventur: maculis & pterygijs qnatuor hebdomadarum spacio liberan­tur. Capilli si eâ saepius madefiant, in immensum crescunt. Vas autem au­tumno sepeliendum, & materia sub hyeme destillanda. Hujus duabus guttis in aures infusis surditatem tolli narrat Gesnerus, medicamentumue istud Iudaeo cuidam refert acceptum. Mutianus ter Consul, quadam observatione viventem muscam in linteolo albo collo subnectebat, quo remedio arceri lippitudinem affirmat Plinius. Muscae impari numero confricatae, medici digiti furunculis mederi dicuntur. Muscae fabariae cum aceto potae hirudi­nem gutturi inhaerentem eiiciunt. Haly Abbas. Napellaris musca, non solum Napellivirus, sed cujusque item veneni retundit; asserente Avicenna, atque Iulio Scaligero assentiente, ex quo ista Antidotus: R. aristol. rot. Mithridatij anna ℥ij. terrae sigillatae ℥ss. muscas Napellicolas n. 18. succci citri. q. s. misce. fiat opiatum: nam (inquit Scaliger) adversus tarantulae, vel cujuscunque ma­leficae bestiae morsum vel napelli virus nulla cum hac est comparanda Theri­aca. Idem quoque docent Gainerius & Petrus Apponensis. Imo cum nulla non fere musca vomitum provocet (ut ex Arnoldo dicemus) cur non omnes alexiteriae putentur? Cardanus muscam Absinthigenam aequè commendat. [...], ne ignota dum medicamenta affectamus, no­ta perdamus. Oleum de muscis sylvaticis in magno pretio fuisse memorat. Sed nec modum conficiendi, nec usum docet. Musca commansa & degluti­ta vomitum violenter provocat. Arnoldus. Audivi quendam (inquit Gesne­rus) solitum dare tres vel quatuor muscas intra corpus, atque aluum inde opti­me solutam. R. florum genistae, g. 5. ponantur in vase terreo cum butyro alternatim strato, quibus vas impleatur, ac optime clausum in fimo equino solem versus per annum sepeliatur: post annum muscas invenies ad unguenti formam redactas, quae omnem dolorem, in quacunque corporis parte fuerit facile sedant, ut ab amico & authore fide dignissimo accepimus. Nonus, mus­carum magnarum capite ablato, reliquo corpore digitis contrito, parvum abscessus tuberculum inungi jubet, & valetudinem promittit. Aegineta item pro murium stercore muscas pari mensura substituit in succedaneis. Fortius Poeta puellam Germanicam triennalem inediam muscarum esu tolerasse au­tor est. Si jumentum urinam non reddit, vel si urina genitalia adusserit, mus­ca viva naturalibus inserta opitulatur. Columella. Ad equi genitale prolapsum urinario meatui muscam imponito. Pelagòme. Nec modo hominum jumen­torumue saluti auxilio sunt, sed etiam in multorum animalium cibum creatae videntur. Nam araneorum quaedam genera muscas venantur, iisdemue vescuntur. Hirundines muscis, & fere solis vescuntur, adeò ut solùm propter hirundines muscae factae putentur: & sane absque ijs esset, vix viverent hirundines; eaque ratio est cur ipsas serena tempestate, in sublimi; pluviosa vero in infima aeris parte venentur. Himantopodi quo (que) avi, eas praecipuum pabulum praebere narrat Plinius Est & anatis species ma­jor, quae Tigurinis Muggent vocatur (quasi anatem muscariam dixeris) mag­nitudine & figurâ domesticam referens, quae muscas supra aquam volantes citò rapit, et pro cibo utitur. Chamaeleon, quem multi solo aëre cibari falsò scripserunt, muscis vescitur, quas linguâ sex uncias longâ velocissimè quasi vibrando exerta subitò ferit, attrahitque & deglutit, ut ipsi proprijs oculis an­no 1571. animadvertimus. Motacillae (ni fallor) omnes muscis vivunt, sed praecipuè illa circa caudam albicans. Germanicè todten 'uogel, quidam me­liùs muggensticher appellant, id est, [...], sive muscivorum, solis enim muscis vescitur, ut Bellonius scribit. Zygainae majores muscis item vescuntur, quas inter volandum hirundinum more capiunt, nunquam frustratae, ut saepi­us magna cum voluptate conspeximus. Carnivorarum muscarum vermes, An­gli [Page 73] Magots vocant, & gentles, mirum in modum piscibus arrident: his hamis affixis ad capturam rochae, percae, Cypriani, aliorumue piscium (praecipuè si in melle serventur) piscatores non frustra utuntur. Truttae humipetâ musca (Anglicè the gaypath flye) & musca stercoraria imprimis alliciuntur, quare piscatores singulas aut binas hamo affigere solent, & lusoria, vel potius frau­dulenta lineae retractione truttas avidiùs invitare, ut escâ affatim deglutitâ cer­tius pendeant. Alij hamos his muscis onerant quantum possunt, ac in fluminis fundo demergunt, praesertim ubi grandiores truttas versari in compertis ha­bent, quae escam humi delatam lubentiùs appetunt, avidiúsque ad jacturam usque animae devorant; uta Gulielmo Bruero accepimus. Musca ex Phryga­nio orta idem facit (quam Angli Cados flye appellant) uti etiam quae stercori humano solens insidet. Verùm alia alio mense grata est; id quod piscatores nostri optimè noverunt, qui in naturalium muscarum penuriâ, artificiosas sub­stituunt, ex lana, plumis vel filo serico varijs coloribus tincto affabre factas, quibus pisces fallant, atque prolectent. Videndum tamen ut à primo statim morsu retrahas lineam, ne piscis insulsam escam respuens evadat. In Astraeo fluvio [...] pisces natant, muscis indigenis supra aquas volitantibus victi­tantes, quos cum piscatores adeò ipsis gratos perspexerant, capere illas mus­cas & affigere hamis coeperunt. Verùm primo quoquo tactu colorem nati­vum perdunt, & pennae decidunt, ut piscaturae inutiles prorsus reddantur. Qua­mobrem artificiosis muscis ad illarum similitudinem & colorem fabrefactis, (nisi nos Aelianus fallit) utuntur. Lanae item purpureae, & versicolori, in mu­scae formam compactae gallinaceas duas cerei coloris pennulas adjungunt, at­que ita naturalem illam muscam graphicè referunt. Ex quibus muscificam istam scientiam antiquam esse & à priscis usque temporibus ductam statue­mus, utcunue audaculi jam quidam & arrogantes hamicolae sibi illam ascri­bant. Nec miremur piscatores & pisces muscis adeo insidiari, quum id operis Domitianus Imperator vel Caesare haud indignum putarit, qui in cubiculo ferreo stilo muscas parietibus adhaerentes, ad unam omnes, (Suetonio teste) transfixit; & ideo si quis interrogasser, Quis est intus cum Caesare. Servi respon­derunt: Ne musca quidem. Dei verò virtutem quàm validè animalcula ista, parum sane valida, demonstrant? Contemplare enim vel minimum muscili­onem, & quomodo in tantillo corpore, pedes, alas, oculos, promuscidem ali­áque membra omni filo minora concinnè adaptauit altissimus edissere. De vo­latu, quam sui nominis vel decuplo majorem metuit? Nonne omnes multis parasangis cursu praeit? Nonne altiùs promuscide penetrat, & dolia vini in­tegra exhaurit? Elephas, magnum illud monstrum animalis, saepius à muscis molestatur; atque illas leonem domare posse fabella elegantissima narrat Ae­sopus. Tantum abest, ut earum ferre morsum equi possint, aut ursi, multoue minus oviculae, catelli, asini, nisi humana prudentia ipsis in auxilium venisset, & [...] illa virtus praevaluisset. Hinc [...], sive muscarij, coriacei, stra­minei, setosi, inventio promanavit, Anglicè, a flye flappe: nec non illud flabel­lum orbiculare longo bacillo affixum, & selectissimis pavonum plumis con­textum, de quo ita olim Propertius,

Indi ex boum, Germani ex vulpium caudis, quidam ex tenuibus salicum vir­gulis, alij aliter muscaria conficiunt; quorum formam Aelianus, Vegetius, Ovidius, Grapaldus, accuratè scribunt. Quum item Elephanto cancellata cutis, pro cauda, pro juba, pro villo est (ut Plinij verbis utar) nec setarum ul­lum tegumentum, nec in cauda quidem praesidium videatur, abigendo musca­rum taedio illum lino vel serico totum vestiunt, atque ita servant immunem. [Page 74] Ne boves, jumenta vel alia animalia a muscis petantur: ungantur oleo in sarta­gine frixo, vel adipe leonina, & muscae ijs non insidebunt. Origanum tritum ad laeuorem & illitum idem praestat: succo foliorum cucurbitae, si pilos inunxe­ris: non parva rei admiratione a muscarum viribus liberabuntur, hoc mihi saepe utili fuit. Cardanus. Baccae lauri in pulverem tenuissimum redactae, & cum oleo▪ coctae, eandem habent virtutem, si illinantur, uti etiam boum & equorum saliva. Africanus. Saepe muscae jumentorū vulnera & ulcera ingrediuntur, un­de ex vermibus illarum scatentibus malignitas accedit. Primum igitur expur­gatis ulceribus, confestim linimenta, ex pice, oleo veteri & axungia intus ex­traq, adhibet Columella, serum (que) lactis cum cinere postea applicat: Fere per aestatem sic muscis canum aures exulcerantur, saepe ut totas amittant. Quod ne fiat, oleo inungi debent. [...] in Dryini praesertim serpentis squamis latibula habere dicitur Aetio, quae tandē ipsos serpentes exanimes reddit: haec pennis aereis donata [...] vocata ab Hesichio, [...]; cum cantharis ve­scitur, & morsu calorem serpentibus ingentem parit, deinde sitim inexplebilē & mortem. Horum pastae cadaveribus si postea hominem momorderint, le­thale infligunt vulnus & insanabile. Merdivorae muscae plurimae sunt, alia est Creophago similis sed major, oculis obscurè rubentibus, scapulis atratis, in quibus circulus oblongus pauxillum albicans; dorsum nigrum, ex lineis trans­versim ductis ornatum. Alae argenteae, corpore longiores, circa stercus huma­num plurimum versantur; alias perrarò. Est et musca viridis toto corpore, splendore nimio quasi lanterna Punica pellucens, capite fusco, alis argenteis, in sylvis frequens, circa stercora fere versatur, vulgaribus muscis magnitudine aequalis. An sit Giacuc [...]l sylvatici ignoro. Aliam [...] deprehendimus, mus­câ viridi minorem, corpore fusco, capite rubro saturato, lineâ medium quasi caput secante. Aliam item vidimus, corpore hirsuto, subflavo, oculis nigris prominentibus, scapulis et dorso nigro pulcherrimè maculatis, caudâ sub lutea. Alia item est cui scapulae dilutum rubent, ad croceum colorem parum acce­dentes. Duas habet Antennas caeteris longiores, alas argenteas, totum corpus tegentes, caput nigrum quadratum & exiguum; in stercore, potissimum equi­no, frequens assidet. Denique in sterquilinijs (unde eas gigni probabile est) muscae quaedam croceae apparent, corpore reliquis magis oblongo ac gibboso de quarum generatione supra diximus. Muscam item raram, nec ubi (que) obvi­am, murum ex aggesto fimo & materia putrescente factum depascentem vidi, omnino nigram, absque alis quatuor argenteis fuisset. In scapulis etiam quatu­or puncta alba, in reliquo corpore octo, id est, utrinque quatuor. Oculi albi, frons candido veluti asterisco notata, ex qua duae antennae nigrae & longae e­mergant; habet item in supremo quoque femore album punctulum aspersum. Hanc muscam, etiamnum in pixide mortuam & conditam varietatis causâ cu­stodio. Bombylophagus, musca est, montana, magna, nigerrima, corpore hir­suto, oculis oblongis, magnis, capite spadiceo, praedae causa acrem Bombylio pugnam init, & volatu superans dorsum agilis conscendit, eí (que) tenaciter inhae­rens tam acriter mordet, ut hostem praecipitem in terram mittat, & melle qua­licun (que) absorpto, victrix abeat. In summis Cartmeli montibus, se hane pugnā, donec acies staret, conspexisse memorat in schedis Pennius, sed fortuna muscis favente, Bombylios vita fuisse ejectos narrat. At (que) de Zoophagis muscis hacte­nus. [...] dicuntur quae rebus ab animalium natura diversis victum quae­ritant, earumue aliae terestres, aliae vero aquaticae. Terrestrium aliae humo ipsa vescuntur, & sudore ejus; aliae plantis, herbis, succis, & floribus ibidem exortis: illas Humisugas (libet enim [...]) has vero Herbivoras appello. Humisuga corpore est fusco, in capite juxta os albicante macula resplendens. Venter & pedes nigri: secus alarum exortum macula utrinue [Page 75] al bum gerit, dorsum griseum. In scapulis secundum longitudinem quatuor lineas obscuriùs albicantes obtinet, alas argenteas, & (si in aquam positae fu­erint) noctilucas. In semitis & talparum tumulis recens egestis invenitur, amat enim humum pedibus complanatam & laevigatam; unde ab Anglis voca­tur The gray path flye: floribus rarò insidet, ea praesertim tempestate quando talpae terram evertunt, cujus se humore sustentant. Herbivorarum variae sunt species; quarum tres apibus fere similes, Luciano [...] dictae, id est milita­res. Sunt enim aliis muscis grandiores, animosiores, magísque athleticae, aspectu pulcherrimae, alis argenteis duabus perinsignes. Harum maxima et primaria caput nigricans habet, dorsum medium inter duas lineas transver­sas veluti decussatum, extrema cauda nigra. Aliàs corpore est luteo. Secun­da non multum dissimilis, capite nigricante, scapulas quatuor lineae flavae & tres nigrae secundum longitudinem ductae ornant, reliquum corpus eodem fe­re modo & ijsdem coloribus est distinctum. Tertiae atque minimae; harum scapulae flavent hirsutae, caput rubet, reliquum corpus quatuor lineis nigris to­tidemque flavis per transversum actis distinguitur. Omnium corpora splen­dent, ac quasi inania translucent. In hortis versantur, & floribus assidentes succum eliciunt. Lucianus militares muscas ita describit: Nascuntur inquit) & maximae quaedam muscae, quas militares multi appellant: nonnulli vero canes; sonitu asperrimae et volatu velocissimae. Hae et longissimae vitae sunt, & totâ hyeme incibatae perdurant: contractae praesertim & connexae tectis & cul­minibus. In quibus & illud est admiratione dignissimū, quod utrum (que), & faemi­narum & marium faciunt, ut Mercurij et Veneris filius, qui mista natura fuit & duplici formâ. His forte [...] est alia musca apiaria dicta, cum splendore ni­gra, bipennis, cerilega, collectos florum succos posterioribus pedibus affigens apum more. Autumno apparet, rarissime alijs temporibus. An haec Aristote­lis sirenis? sanè alarum tantum numero dissentit, quoniam illam [...] fecit, haec vero duas tantum alas, à natura consecuta est. Aliae item sunt muscae her­bivorae at (que) florilegae, licet non apiformes, sed [...] atque [...] ipsam­que hirundinem repraesentantes [...]. Struthiopterôn tres species vidimus. Prima tenera est & mollis, sepes, binis alis, aluo oblongâ à capite paulo supra oculos duas veluti strothiorum pennas praemittens, ceu cornua, lanuginosa mollitie ne ipsis quidem plumis cedentia: scapulis utitur gibbosis, reliquo cor­pore albo, nigris suis alis longiore. Secunda est, ejusdem generis colore alb [...] ­cante, capite fusco: alias parum differt. Tertia est omnino similis, sed antennas adeo molles, & plumosas non habet; cauda albicat, corpore oblongo, quatuor albis lineis transversis insignitur, pedes longiusculi, albo nigro (que) colore distin­cti: dum gradus confert, caudam paulatim elevat, at (que) alas binas translucidas veluti jactabunda diverberat. Hae tres species verno tempore, cum primis apparent, in hortis, sepibus atque umbrosis locis, post at (que) ante pluvias fre­quentes. Erinopteros tota alba est musca vel potiùs argentea, exigua, & ubi (que) plumosa; adeò ut dum folijs insidet, nisi penitùs intuearis plumam diceres: alae illi quasi dissectae, separatis pennis avium ferè modo disjunctae. Ab Ed­mundo Kniveto depictam accepit Pennius: deinde in sepibus & ligustrinis to­parijs saepius vidit. Musca [...] dicta, volatu post se omnes relinquit, lateri­bus caudâ, capite, fusca & pilosa, oculos nigros habet propendulos, rostrum vel potiùs nasum mucronatum, é cujus apice antennae duae erumpunt; scapu­lae summae, ut & dorsum, nigrae: alae duae argenteae, quarum partes anteriores, pedum nigredini respondent. Quando (que) in uno loco residet, veluti immobi­lis, verum ubi prope accesseris incredibili celeritate oculos fallit, & ne hi­rundini quidem celeritatis palmam (unde dicta Hirundo) unquam concedit. Aliam muscam florilegam à doctissimo. Carolo Clusio accepit Pennius, ni­gram, alis duabus argenteis praeditā, oculis albis conspicuam, in dorso septem [Page 76] maculas luteas habentem, in quorum medio punctus niger cernitur. Muscae item in fabis repertae, varij coloris, sed potissimùm ex purpura albescentes; quas ego ex Midis provenire conjicio. Hae siquidem ubi desiverint (quod fit media aestate) subitò harum muscarum ingens numerus excrescit, & in fa­bis triumphat. Napelli muscam non vidi, verùm quae in absinthio ex gra­nis illis nigris stipiti adhaerentibus, milio longe minoribus proveniunt, nigre­dine Mauros superant, parvitate tantum maximâ notabiles.

[...], mirabilis musca, sive formam, sive vitae brevitatem spectemus. Nomina plura habet; ab Aeliano [...] ab Hesichio, [...], ab alijs [...] vocatur: Latini Diariam appellant; quatuor alis, totidemque pedi­bus movetur; quippe quod non solum vitae suae brevissimae ratione propri­um id meritò habeat (inquit Philosophus) sed etiam cum quadrupes sit, volu­cre quoque est; una cum sole oritur, adolescit, vigescit, languescit, moritur: plures verò non videt. Sub solstitio aestivo ex folliculis quibusdā uvarū putre­scentium diaria ista animalcula erumpunt. An vero folliculi isti (vel qui ceu folliculi videntur) sint chrysalides quaedam aberucis peculiaribus, vel ver­mibus potiùs in aqua degentibus provenientes, non proclivè est ostendere; tacet enim illud Philosophus, ex quo haec tota fere historia petenda est. Pli­nius tenues membranas vocat. Aristoteles utriculos, esseque in Hippane fluvio apud Cymerium ponti Bosporum frequentes affirmant. Vitam agunt bre­vissimam, atque optimam; quippe naturalem diem non superant, & sub ve­spero, ut vitae, ita miserijs terminum imponunt. Suo interim succo animulam sustentant, neque aëri neque terrae quid debent. Hinc natalium [...] con­jectari licet, imò admirari atque optare. Horum insectorum Cicero primo Tusculan: meminit eaque (nisi me nomen fallit) Matthias Michoides libro secundo de Sarmatia Europaea describit, in haec verba: Scias (inquit) in flu­vio Russiae & Lithuaniae, praecipuè in Boristhene & Boti, tempore aestivo ephe­meras muscas multiplicari. Sunt enim vermes, & volucria alata, quaternis, interim senis alis, manè supra aquam currendo, circa meridiem juxta ripas volando sese exercent: sole verò occidente, quotquot eo die sunt natae, eo­dem obeunt. Quae sane descriptio ab Aristotelica historia multùm differt; primo quod sub aurora vermis est repens: deinde instante & valescente meri­die, solùm volat; praeterea quod alijs sex alas concesserit praeter sententiam A­ristotelis. Iulius Scaliger in suis doctissimis contra Cardannm exotericis ex­ercitationibus Ephemerum describit hoc modo: Ad Sarcam & Bennacum Lacum frequentem vidimus vesperi muscam [...] dictam, mane nullam conspeximus; capta, noctem tantùm vixit; quatuor oblongas gerit alas; pe­des quot? nescio: sin sex habet (non enim memini) de nostro Ephemero actum est. Caput quale muscae; oculos grandissimos, promuscidem in se convolutam: ventriosum est caudam habet longissimam fectiunculis coaggestatam atq, co­aptatam, in extremo bifidam etiam in quibusdā trifurcatā, colore subaureo in majoribus, subfusco in minoribus illustrē. Taurini Moniettā vocant, quasi mo­nachellam. Adriatici ad Meranum & Tergeste Cuzotulum; à nostratibus, Sitiuola, id est, Sagitella nominatur. Aelianus lib. 2. de animal. Cap. 4. alia in­secta ephemera nobis proponit, é fece vini acescentis vitam & originem tra­hentia: quae aperto dolio ut in lucem suscepta sunt, eodem die vitam amittunt: nam ingredi quidem in vitam natura illis dedit, malis verò eidem annexis ce­lerrimè liberavit, priusquā vel propriam vel alienam calamitatē sentiant. Nisi hic Bibiones intelligat Aelianus, quid per haec insecta velit, equidem nescio: nostri quippe vinitores alia circa dolia animalcula nunquā viderunt. Scaligeri vero Ephemerū ad [...] retulissē, nisi ipse ad hanc olassem relegasset. nec Pennij [...] sive triduanā muscā, ob figurae similitudinē in medium pro­ponere pigebit, ut varietate & raritate animi studiosorū expleantur. Corpore [Page 77] est oblongo, & papilionari: caput ei paruum, subluteum, oculi grandes, promi­nentes, nigri, promuscis involuta, verbascilutei coloris, quo rorem à floribus fugit: Cornicula duo nigra, longiuscula, paulo supra oculos affixa: venter ac dorsum sublividum, extrema cauda fere lutea. Pedes quatuor tantum, quorum posteriores sublutei, priorum extemitates nigrae. Alas habet quot pedes, qua­rum exteriores lividae, extremis fimbrijs ex fusco subluteis, interiores ex fusco flavescentes. Alae externae, cum ad corpus tegendum conjunguntur, adeo sunt contiguae, ut vix aut ne vix illarū contactum videre queas. Tardivola est mus­ca, nec diu in volatu dùrat: triduo à prima luce expirat: inter maluas & vrticas vitam agit: hanc Petropoli Anglorum invenimus anno 82, testes (que) rei verita­tis habemus perhonestos ac omni exceptione majores, haec Pennius. In floribus, vel potius florum calicibus herbae illius quae Ben album à plurimis vocatur, la­tent muscae quaedam florivorae, exiguae, nescio an ibidē ortae, an aliundè trans­volantes. Videntur ob loci teporem & pastum eò considere; ut ab eruditissimo suo amico Doctore Brouno Pennius se admonitū fatetur. Bibionem item hac classe censere placuit, quia vino, id est, depurato uvae succo (unde & orta est) nu­tritur. Illyricè Vinis robale. Germ. Wein Worm. Anglicè Wine Flye vocatur. Cardanus muscilionem, Scaliger non male Volucellam atque vinulam appel­lat: nam & abvolat in cellis frequens, & praeter vinum nihil appetit. Explora captam, & nullum ei rostellum inesse credes: aiunt tamen dolia unciali robore confecta ab ijs ita pertundi, ut totum aliquando vinum effundatur. Forte has intellexit Grapaldus, dum sic scriberet: Muscillae, musculae, musciones, in vi­naceis per autumnum nascentes, & mustea pocula foedantes, in mensa ad brumam meritò non proveniunt. In occidentalis Angliae urbis cujusdam agro (Tanton vocant) in fructu mali arboris, quem Velin appellant, aestate ad umbilicū mor­tua, musca reperitur viridis ac splendens: malo enim dissecto musca evolat: ex vermiculo quodam ibidem orto gigni videtur: Amygdalis amaris contusis vel nucibus Graecis illinendae sunt: ubi jam ulcera sunt facta, picemliquidam cū suillâ adipe coctam affundi convenit. Quae ricinos arcent & enecant maximâ ex parte cynomias abigunt. Columella: Prophylacticā verò hominum sapien­tium, muscarum quoque auxit audacia: na cum foris, domique essent mole­stae, nihil (que) tam servari clam posset à cocis quin adessent hae ibi confestim & edulia corumperent; Melanthium, Sambucum, èbulum laurum, coriandrum, helleborum, buglossum, borraginem, salviam, betam, lysimachiam, origanū, basiliconem, hyoscyamum, staphidem agriam, melissophyllum, rhododaph­nen, piper, spondylium, zizania, aconitum in aedibus straverunt, suffixerunt, coxerunt, rebus (que) muscis placentibus immiscuerunt. Quidam auripigmentum lacte, mulsâ vel sapâ tritum & aspersum obijciunt. Decoctum crocodili mus­cas abigere scribit Rhasis: qui etiā arsenici citrini suffitum cum olibano com­mendat. Dioscorides calchanti suffitum laudat. Atramentum librarium ex di­luto absynthij temperatum, literas à musculis tuetur. Plin. Semen hyoscyami, veratrum nigrum, & argenti spuma cū polenta trita & subacta, butyro (que) aut adipe nidoroso quasi in offulas redacta ac melle parū inuncta, muscis (que) expo­sita eas occidunt. Aetius. Fel leporis cū lacte mixtū, vel cū aqua coctum, & in aedibus aspersum, omnes muscas fugabit. Anonymus. odore vini cū melissa di­stillati, muscae & vermes enecantur. Lullus. Si muscas unum in locū cogere ve­lis, tritam rhododaphnem in foveam injice; succus etiā spondilij aspersus idem praestat. Aetius. Caudâ lupi in aedibus sepultâ, non intrabunt in eas muscae. Rha­sis, Avicen, Albertus. Axungia & resina liquidior implicat, oleum suffocat, aerugo enecat muscas. Casiâ oleo intritâ si quid illeveris, à muscis tutum erit. In nostris regionibus (inquit Petrus Crescentius) fungus reperitur, latus & crassus, in suprema parte parum rubens, ibidem (que) multas bullas vel tubercula [Page 78] emittens, quorum quaedam rupta, quaedam integra. Fungus muscarum dici­tur: quia cum lacte in pultem redactus muscas perimit. Si quis Heracliten lapidem in manibus habuerit, etiamsi melle fuerit inunctus, muscae tamen ad illum non advolabunt: hac ratione probatur num sit verus Heraclites, an vero non. Aetius. Regis Cambajae filium veneno enutritum scripserunt, qui ubi ex ephebis migrasset, adeo venenosus fuit totus, ut muscae primo suctu cutis turgidae interirent. Scaliger. Si musca in oculum involarit, alterum com­primi prodest. Aphrodisaeus in Problem. Si Tabanus vel Asilus (muscae spe­cies) Camelos, ut fit in Arabia, afflixerint; cetorum & omnium piscium adipe eas inunge, & statim avolabunt. Plinius. Solion in Geoponicis lauri baccarum decoctum jumentis aspergi jubet, & utrosque per naturalem quandam antipathiam subito abituros affirmat. Si verò ab Asilo jumenta fuerint jam percussa, cerussa ex aqua obline. Tabani moriuntur (inquit Ponzettus) quando proponitur ijs oleum decoctionis scyncorum tritorum cum axungia porci, & farina fuliginis. Quinetiam noctu ad pastum ducantur boves, ducentibus astris, interdiu septis clauduntur, frondibus substratis, ut meliùs & molliùs conquiescant. Virgil. Vel ad nemora condensa ducan­tur, ubi propter visus hebetudinem liberè non volitent, Plura contra muscas Ruellius in Hippocratem, Apollonius & Brixtus. Nunc quomodo Dei quo (que) justitiam exequuntur, paucis scribamus. Insignem illum muscarum exercitum nulla conticescet aetas, quo summus ille coeli terrae (que) Polemarchus Pharaonis olim atque Aegytiorum in Israëlitas furorem cum [...] junctum cor­rexit. Sed nihilominus ad sanam mentem non redijt improbus hypocrita, sed peccatorum coeno, sine sensu omni volutatus, graviora deinde supplicia invitavit. Et superbum illum nepotulum alato quadrupede in coelos usque volantem, invisum à Iove oestro disiectum perhibent. Herculem item, quam­vis fortissimum, à muscis ferè devictum narrant Poetae. Tempore Regis Ri­valli, quo morum corruptela & noxa Britanniam infecerat, sanguinei caeli­tus imbres defluxerunt, ijsue exarescentibus é sanguineo veluti seminio mus­cas venenatas prodijsse Annales memorant, unico solo morsu lethiferas. Ni­colaus Albanepolitanus Anglus, ad Cathedram Romani pontificis electus, anno 1154. Hadriani Quarti nomen obtinuit, advolante in os ejus muscâ, prae­cluso spiritu diem obijt. Vrspergensis. Alij haustu aquae, in qua musca sub­mergebatur enecatum tradunt, atque hoc justo Dei judicio dum fulmine Tar­peio Fredericum Caesarem (cognomento Barbarossam, vel Aenobarbam) feriret, ac Italiae contra eum Principes incenderet. Nauclerus ex Ioanne Cre­monensi. Refert item vetus scriptor muscarum veluti colluviem Iuliani Apo­statae exercitum afflixisse, & Megarenses à sedibus per illos pulsos author est Grillus. Anno 1348, muscae numerosissimae de coelo lapsae incredibilem fae­torem putredinemue in oriente concitarunt. Secuta pestis populum ita pe­nè omnem exhausit, ut vix decimus hominum superesset. Anno domini 1091. muscarum ignotarum maxima copia per multas regiones volitavit, atque her­bas, arbores, jumenta, homines variè punivit. Cranzius. Anno 1143. Muscae vulgaribus aequales sed corpore diductiore, infinito numero aërem sic occu­parunt, ut per multa miliaria Solis lucem eriperent, omniaue turbarent. Vrspergensis. Anno 1285. Carolo Gallorum Rege exercitum in Hispaniam ducente, ac cum Petro Aragonum Rege bellum gerente, exercitus grandium muscarū, varij coloris in Gallos impetum faciens, promuscide non secus quàm gladijs eos occiderunt. Marineus Siculus lib. 11. de Hispa. reg. Anno 1578. circa medium Augustum in Brumbiensis templi fastidio ingens quasi examen muscarum quotannis etiamnum considere atque maximo inter volandum fragore tecto minari, retulit Pennio Timotheus Brightus, medicus, doctrinae, [Page 79] virtutísque nomine apud nos non incelebris. Huc quoque pertinet quod a Strabone lib Georgr. 3. memoriae mandatum est: Romanis saepe pestem ex multitudine muscarum contingere solere, adeò ut quosdam constituere coge­rentur muscarum aucupes, qui secundum mensuram praedae mercedem acci­perent. Quantam vero Africae, Apuliae, Hispaniae, Italiae, atque Indiae occi­dentalis incolis molestiam exhibent, quàm gravia Carthaginensibus, & Hi­spaniolae civibus vulnera infligunt; praeter Oviedum Angli dixerint, quot­quot eò Equitum illum florem Franciscum Draquum, Hispanicae superbiae malleum comitati sunt. Quae vero de muscis Appollonius, Fulgosus & Plini­us fabulosa superstitiosa (que) narrant, hoc loco esse arbitror indigna: & propte­rea muscas Pisatides, Cyprias, Elidaeas, Actiadas & caeteras paris figmenti transeo. Non abs re tamen fuerit, veterum Gentium insaniam paucis per­stringere, ut ad Deum verè [...] oculos tollamus. Herculem ferunt rem divinam obeuntem, quùm à muscis propemodum interficeretur, Iovi sacrifi­casse [...], easue protinus in Alphaeum amnem esse delatas, vnde Iupiter Muscarius dicebatur, sive abactor muscarum. Pausanias. Elei Myagrum & Myadem deos invocabant, ne muscarum multitudo pestem gigneret. Plinius. Refert item Cyrenaicos solitos fuisse Achorem, deum muscarum venerari, ut ejus virtute ab earum molestiâ securi viverent. Fortè rectiùs Acaron vel Hhekron pro Achor legisset Plinius, si Acarontis oppidi nomen audivisset, quo Bahhal-zebub, id est, Muscarum dominus, insigne illud idolum, coleba­tur. Vrspergensis dicit Diabolum in specie Muscae frequenter apparere, un­de nonnulli genium (uti vocant) familiarem Muscam vocant: forte item ad illud allusit Plautus cum diceret,

Sed valeant isti larvati & fecibus peruncti Dij, quos Graeci [...] ideo vocarunt, quia forte pueris, indoctis, gentibus terrori sint. Christianos au­tem & verum rerum Creatorem fatentes, ne tantillum moveant. Alius item usus muscarum perhibetur. Nam apud quosdam cautum memorat in Artax­erxe Plutarchus, ut quisquis peraudaciam legum placita risui & cachinno haberet, diebus viginti in Archiuo vinctus cyphone perseveraret, ut nudus melle & lacte delibutus muscis apibusue pabulo esset: elapsis deinde dictis diebus, muliebri indutus veste, de monte praeceps deturbabatur. Quo Plu­tarchi loco (pace interpretis dixerim) pro vinctus cyphone, unctus cyphi le­gissem; est enim thymiamatis compositio (ut idem Plutarchus ait, & Dio­scorides docet) ex melle, vino, & uua passa, alijsue rebus muscarum genti gratissimis concinnata. Hujus supplicij quoque meminit Suidas in Epicuro. Erat etiam majoribus supplicij genus, quod scapharum supplicium appella­bant. Laesae enim legum majestatis convictus, intra duas scaphas claudeba­tur, capite, manibus, pedibusue extra propendulis: pro potu mel cum lacte in­fundebatur; quibus item caput & facies fuit aspersa; deinde ad solem conver­sus, muscarum infestantium numerum allexit, atque ipse interim intus earum vermibus scaturiens tardè computruit. Quae quidem severitatis exempla, ut veteres in noxios & improbos homines ostenderunt, ita contrà Hispani, in In­dijs, insontes plurimos nudos pro gentis more melle inunctos aedibus arcent, & foris in muscarum longè atrocissimarū pabulum exponunt. Sed haec Neme­sis responderit, quae facinorosis à tergo imminet; imò singulismomentis adesse videtur. Vltimus denique muscarum usus (& is quidem non contemnendus) apparet, ut cum ipsa [...]um nullae hyemem transeant, imo quaedam dieculam non supersint, fragilitatis nostrae saepius recordemur, vitae que hujus caducae incer­titudinis, [Page 80] quae licet conquisitissimis epulis, mollissimâ veste, modis medijs (que) praestantissimis aliquandiu colitur; tamen cum spectatissimè floret, celerri­mè marcescat, & cum muscis autumnum, nedum quidem hyemem, vix fe­rat; [...] sumus Pindari iudicio, & umbrae somnium: & cum muscis ipsis, imo plusquam muscae [...]: illarum enim caducissima diem vivit, nostri ali­quot faetus vix quartam horulae partem aliquando attingunt. Abi igitur Ty­ranne quisquis es; leges pro arbitrio condito; pios affligito, audaciam viri­bus adjicito; omnia turbato, scortis Genioue indulgeto: Tandem [...] ille Iupiter muscas arcebit, et te exanimem redditum varijs post mortem poenis exercebit.

CAP. XIII. De Culicibus.

• Hebraicum.
• Arabicum, heagi.
• Italicum zenzala, zinzala, sanzara, sanzala.
• Germanicum, mocke, m'u'ucke schnack, flinger, braem.
• Flandricum Mesien.
• Polonicum Komor, Welchikomor.
• Moscoviticum Coomor.
• Hispanicum Moxquite & musquito, unde à nautis nostratibus muschite dicitur.
• Gallicum si minor sit moucheron, si grandior, bordella.
• Anglicum, si major sit gnat; si minor, midges.
• Latinum Culex, fortè ab aculeo, ut Isodor. Vel à culeo quod & corium significat. Verùm si ipse [...] esse auderem, Cuti­cem legerem non Culicem: quia ipsam potissimum affectat. Vnde hyeroglyphicè amatorem significat, quoniam ut Culex cutem maximè formosam appetit, & ad sanguinem usque per­tundit, ita & amatores: quod mihi Plautus innuere visus est, dum Parasitus (ni fallor) senem praeter aetatem amasio datum, & scortilli labijs affixum ita corriperet, Eho, tu nihili cane cu­lex; vix teneor, quin quae decent te dicam.

GRaeci generale, quo omnes culices comprehendant, nomen non ha­bent; ut vicissim Latini, quibus Graeci abundant, particularium cu­licum nomenclaturis carent. E'Graecis vocabulis [...] amplissi­mum videtur, unde Oetaei Herculem conopium venerati sunt, quia culices ex eorum provincia fugasse credebatur. Idem Apollinis Culicarij nomen in Atticis fuisse, Alexander Alexandrinus testatur. Boeotij Parnopio­nem Apollinem coluerunt, quoniam culices abegit, id est, in eorum idiomate [...]. Pausanias. Verùm cum contra omnes culicum species unicam her­bam [...], sive culicariam efferant Graeci, [...] generalissimum videri no­men merito debet. Monstrat id etiam reticulare illud velum lectis praeten­sum & à Graecis acceptum, quod illi [...], atque Angli etiam hodie vix parum alludente nomine, Canopy vocant, ad quoscunque culices illaqueandos aptissimum.

Culex muscarum species videtur; ut illae dulcia, ita hic contrà acida af­fectat. Verùm muscae coeunt; Culices non: illae per diem molestissimae sunt, culices per noctem; illae obmurmurant, hi altum & jucundum canunt. Alas [Page 81] habet dua [...], pro analogiâ magnas, ex gibbosis scapulis orientes, sex illis crura valgia, vaccia, praelonga, é pectore prominente & quadrato nascentia, cùm ut melius ambulent; (Aristotele teste) facilùs sese humo attollant: corpus oblongum, uti & proboscidem obtinuit culex, muscarum proboscide triplo longiorem, cujus acuto mucrone pertundit cutem, tubi vero cavitate san­guinem exugit, quo etiam pro ore & lingua utitur. Plinius, Sonum edit tru­culentum, & pro corporis ratione maximum; unde Homerus in Batracho­myomachia culices signi datores facit his verbis

Aristophanes in Nubibus Socratem deridens, Chaerephontem introducit quaerentem: utrum putet culices per os an per podicem sonum emittere. Ta­men in Avibus [...] vocat; ubi scholia exponunt [...], videtur sane proboscis à natura data ad sanguinis per cutem suctionem & pastum, non ad cantum (inquit Pennius.) Verum ne illi hac in parte assentiar, sensus pro­hibet: etenim adversi culices acutiùs canunt, aversi gravius, id quod fieri sane haud possit, si posteriori parte sonarent. Mirabilem culicum structuram, haud quis sine causa cum Plinio mirari possit. Nam in his tam parvis, atque tam nullis insectulis, quae ratio? quanta vis? quam inextricabilis perfectio? ubi tot natura sensus collocavit in culice? ubi visum in eo praetendit? ubi gusta­tum applicavit? ubi odoratum inseruit? ubi truculentam illam & portione maximam vocem ingeneravit? quâ subtilitate pennas annexuit? pedum cru­ra? disposuit jejunam caveam quasi alvum, quae sanguinis avidam & potissi­mùm humani sitim accendit: telum verò profodiendo tergori quo spiculavit ingenio? atque ut in capaci cum cerni non possit exilitas, ita reciproca gemi­navit arte, ut fodiendo acuminatum paritersorbendoque fistulosum esset. Mo­res illorum malè conciliati videntur & malè habiti, tum quod formosiores lu­bentiùs vulnerant, tum quod dormientes, insontes nihil (que) mali cogitantes: unde natum proverbiumde homine insigniter injusto, [...]. Culex sane improba bestiola (utor Aeliani verbis) dies noctes (que) homini tum mor­su tum strepitu inimica, praecipuè juxta aquas degenti, de quo ita Tertullianus contra Marcionem lib. primo; sustine si potes culicis tubam & lanceam: nam non solùm sono arguto turbat, sed lancea cutem incidit, imo venam.

Culicum distinctio perplexa & obscura, omnes quidem Philosophos exer­cuit: qui prae dubio verborum apud authores sensu, res ipsas propemodum confuderunt. Nobis vero magnitudine potissimùm & malignitate differre vi­dentur. Sunt enim majores, minores, medij, & minimi. Majores [...] dici de­bent, quia palustribus & maricosis locis, versantur, oriuntur, cibantur. Cor­pore sunt oblongo, gracili, duabus alis praedito, quas non supra corpus expan­dunt, muscarum modo, sed rectà supra humeros, elimatas, politas, & quasi comptas. Abundant nemoribus ad mare & paludes consitis, non solum cir­ca metam incognitam, Noruegiam, Russiam, alijsque frigidissimis regioni­bus (ut Olaus magnus notavit,) sed in India occidentali, Hispaniola, Peru, nec non in Italia ad Eridanum, Padum, Adriam, Argentam: ubi multi ma­ximi (que) visuntur, morsu crudeles & venenati; triplices caligas, imo ocreas item perforantes, & nunc venenata, dura, livida, tubercula, nunc item vesi­cas dolorificas, nunc punctula pruritus plena linquentes, qualia Hippocrates in Epidemicis in Cyri fullonis phraenetici corpore annotavit. Quando (que) ve­rò terebrata vena sanguinem adeo exugunt, ut postea saturi abierint [...] effluat per guttas, quemamodum in equis a Tabani morsu videmus. Itali se vestibus coriaceis contra muniunt; sed vix aut ne vix quidem illorum stimulos quacunque ratione evitant. Anhi sint eae styges inevitabiles, quarum Theo­phrastus [Page 82] meminit lib. de caus. pl. s. cap. 4. non est mihi in promptu dicere (in­quit) Scaliger doctissimus:) neque tamen aliae videntur, nam & illae non gigun­tur in loco difflabili, ne (que) tenui fruuntur aëre, sed in paludibus vescuntur atque nascuntur, ut ad Adriam, Argentam &, Padifauces. Verum si [...] sint, aptis­simum ab odio nomen invenerunt. Qui autem in calidioribus regionibus ad fluvios & paludes degunt, maligniori sunt ingenio atque aculeo, ut Massarus Gesnerum docuit, & nostrates Angli in Hispaniolae metropolis expugnatio­ne sub Draquo imperatore animadverterunt. Sunt alij his paulo minores, co­lore, forma, compage, persimiles, morsu & moribus mitiores, locos aestate umbrosos, hyeme etiam nivosos colentes, juxta sepes & arbusta, mutuis quasi cursibus colludentes, & alius alium veluti a calce ad carceres provo­cantes. Rariùs mordent, & mordendo sanguinem non sugunt, sed potiùs se­rum salsum sudoris pabulum eliciunt, unde tuberculum tantùm, durum, pru­ritus jucundi plenum excitant. Has duas species [...] a Graecis praecipue vocari puto, alias vero alijs nominibus fuisse donatas. Sunt adhuc in Anglia, praesertim aquilonari, duae aliae tertiae & quartae magnitudinis culicum spe­cies, praecedentibus multo minores, sed quantitate inter semetipsas pluri­mum distantes. Hi, tanquam periti milites, certa figura (pyramidali nimi­rum) semper provolant, & quamvis infinitae, figurae tamen suae acici fines nemo transit. Sursum deorsum feruntur, nictu oculi, & dicto citius, in latera aciem deducunt, totumque subito exercitum in cornua dispertiunt; quae sive muscario, sive puluere, sive aquâ affusâ, sive spiritu violento fregeris, coēunt tamen confestim & ante digiti crepitum in pyramidalem sese formam omnes recolligunt. Facies oculos (que) itinerantium numerosi infestant, & subinde mordent: adeo multi sunt & frequentes, ut ex quibus vermiculis oriantur conjectura assequi nequeam. Rustici ex uligine putrescente provenire eos, forte non male autumant. Hi culiculi aestivi mense Maio frequentiores, va­pore aqueo ali videntur: intestinum siquidem ijs tenuissimum, album, fere invisibile, spumeo albo tenuissimo, & nullius penè tenacitatis humore plenum est: longiùs ab aqua quando (que) & circa aedificia agminatim volitant: homi­num item capita circumfluunt juxta pontes, loca à flatibus libera amant, ae­rem turbulentum, quantum possunt, evitant; nam a flatibus huc illuc agun­tur. Hos Angli proprio nomine Midges appellant. Nunc ad alias culicum species, prout à Graecis nominantur transeamus. Sunt autem praecipui, [...]: de quibus ordine dicemus. [...]: unde apparet Empidem albo cingulo à natura esse ornatam, & locis aquosis natam. Sonum etiam argutum edit culi­cum modo: quare Chaerephon a Socrate in Aristophanis nubibus quaerit, An existimet [...]? Hesichius [...] quo­que dicit [...], quia falsus Aristotelis authoritate, oestros ex ipsis nasci pu­tavit: quos antea ex hirundinibus procreari fusè probavimus. [...], &c. Aristotelis Hist. 5. cap. 19. Quae Theodorus Latina hoc modo fecit: Culices Muliones ex Ascari­dibus gignuntur, hoc est Tipulis. Tipulae fere in puteis, & ubicunque aqua se colligit, terrena subsidente concretione, oriuntur: fex enim primum putres­cens, colorem candicantem trahit, mox nigricantem, ultimo cruentum: ta­lis cum fuerit, minutissima quaedam & rubra specie algulae prodeunt, quae ad tempus haerentia, suam ad originem moventur, deinde absoluuntur, ita­que feruntur per aquam Tipulae vocatae, tum à paucis diebus erigunt se super aquam durae & immobiles, mox disrupto putamine Empis emergitac insidit, donec vel flatu vel sole motus volare incipiat. Haec Gaza. Nihilominus (ab­sit tanto viro injuria) eum variè hac interpretatione lapsum ostendere nullius [Page 83] negotij rem esse existimo. Cur enim Empides Muliones vertit, qui non am­plius uno die vivere feruntur, & solo melle vescuntur? quod sanè é locis ma­ritimis aut maricosis tam citò obtinere haud possent. Liceat enim mihi (salvo Plinij atque Pennij judicio) Muliones Melliones vocare; haud enim mulos curant, aut sugunt, sed mella, quorum item fragrantiam longè percipiunt: rostrum habent pici arborei instar, longum & acutum, quo mella liguriunt, & crapulâ disruptae statim expirant. Titubavit item Gaza, ut mollissimè di­cam, dum Ascaridas Tipulas verteret. Nam Ascarides (sive in aquis, terra, aut intestinis nascuntur) parvos significare vermiculos nemo dubitat. Praete­rea Tipulae in superficie aquae semper versantur, rariùs aut nunquam fundum petunt. Denique cum ipsaemet Tipulae ex Ascaridibus proveniunt, quis ipsas esse Ascaridas recte putarit? [...] Culex ficarius dicitur, non quia ex vera fi­cu nascitur, sed ejus fructu alitur & sustentatur. Nascitur enim ex vermiculo Caprifici fructibus ingenito, quos ubi [...] nequeat natura, & ad fici dulce­dinem perfectionem (que) producere; animaligena quadam virtute, (ne quid fru­stra fecisse videatur) ex granis ejus putrescentibus culices producit? Imo non est Culex [...], aut accessorium operae quae parabatur (ut Scaliger doctis­sime notavit;) vel si sit, videtur sanè, [...]. Pro­posuit natura caprifici fructum perficiendum, rem vilem: non potest; vertit operam illam plebeiam ad operosiorem functionem, quippe Culicem. De his Culicibus Plinius haec verba habet: Caprificus (inquit) culices parit, hi fraudati alimento in matre, putri ejus tabe ad cognatam volant, morsu (que) fi­corum crebro, hoc est, avidiore pastu, intus solem secum primo inducunt, cereales (que) auras immitunt foribus apertis. Mox lacteum humorem, sive in­fantiam pomi absumunt; quod fit & sponte: ideo (que), ficetis caprificus praemit­titur ad rationem venti, ut flatus culices evolantes in ficus ferat, qui ubi in­gressi fuerint, turgent fici, & celerrimè maturescentes altum tumescunt: unde mulierem paritudini proximam (imo & recens initam) [...] Graeci vo­carunt. Comptos item & cincinnatos Pathicos caprificatos dici solere, Grae­cus ille Iambus testatur: [...], ad Caprificationem alludere putat Turnebus Adrianum Imperatorem, dum Floro molli Poetae pathicam faeditatem sub nomine culicum rotundorum bilioso satis joco exprobraret. Dixit enim Florus,

Quum vero ex Caprifici fructu ad ficum demigrant, tanta festinatione, rupto cortice, evolant, ut magna ex parte pedem vel pennam post se relin­quant. Ex granulis grossorum gigni eos ex eo argumentum peti potest, quod granorū illa expertia reperiantur. [...] (à nonnullis [...]) [...] dictus (vel­licat enim homines, & mordendo pruritum excitat,) culicellus est, Conopi similis, qui licet fico insidendo [...] videatur, [...] (utor Theophrasti verbis) [...]. Quem locum Plinius sic quasi interpretatur. Sunt & culicum genera aliquibus arbo­ribus molesta, ut glandibus, qui videntur ex humore dulci nati subdito cor­ticibus. Culices item [...] Theophrastus vocat, quotquot [...] natura in ul­mo, napo, rapis, polio, lentisco, Terebintho, alijs (que) arboribus, vel cum vel sine putrefactione progignit. Hos vel similes, sed nonnihil majores, Cur­sius lib. 13. hortensium juglandium non minimam esse pestem affirmat, & a Lugdunensibus Bordellas appellari. Galeni judicio [...]. Humor ulmi folijs aut potius vesicis prima germinatione inclusus, si arue­rit [Page 84] in [...] mutatur. Alias in Autumno fert Canchryes vocatas, multas, minutas atque nigras. Symphorianus. Hortos praecipuè riguos incolunt & infestant, & plurimas ferè herbas tondent atque abradunt ex quercus pilula (malum vocant plebeij,) & gallae foraminulentae meditullio, ut Velarandus Insulanus Pharmacopoeus Lugdunensis diligentissimus notavit, frequentes prodeunt, uti etiam ex herbis sane permultis, non tantum ratione putredinis, sed po­tius ex principijs quibusdam alteratis, & successivis operis ad meliorem quandam naturam digestis. Origines in Exodum, his animaculis Deum ter­tiò Pharaonis pervicaciam correxisse author est: quae (inquit) pennis per aë­ra suspenduntur, sed quasi invisibilia, atque stimulo tam subtiliter & cito cutem perforant, ut quam muscam volitantem non videas, pungentem sentias. Sic fere omnes reliqui antiqui interpretes Originē secuti [...] interpretantur. Vnicus Tremelius, (Hebraicae linguae & sacri codicis interpres fidelissimus) aliter sentit, qui colluviem animalium interpretatur, ac si culices atque mus­cae omnimodae venenatae, & molestae, veluti conjuratione facta, agminatim venissent, & per examina à Deo ad conterendam Aegyptij superbiam immis­sae fuissent. Trabis vel pyramidis instar in aëre sublimes videntur; praecipuè vesperi juxta sepes sursum deorsum, imminente calore sub sole, appetente pluviâ, sub umbris volitantes. Forte eaedem sunt cum Anglis midges; & ab Alberti Schaggen, Italorum Zenzalis. Barbarorum Cinifes non discrepant. Culicum genus quoddam est, quos Graecis [...]: Latini Herculeos vo­cant, ignavia & malitia fucos referunt, & non nisi sui nominis & cognationis aliquem affligunt. Vbi enim alios culices sanguine & humore plenos vide­rint, ob cibi praedam illos post pugnam interficiunt, quum ipsi inertes vivant, nec quicquam nisi cibum aliorum opera quaesitum venentur. Observarunt item Majores nostri genus culicum acescentem naturam gignere é vini faeci­bus: quos cum ego buccinantes nunquam audiverim, potius Vinulas Scali­geri musciliones statuerem Nec me movet Niphi sententia, quod acida pe­tunt, (Culicum more) dulcia aspernantur: quum ipse alibi eos succo sterco­ris bovini (quo quid dulcius) potissimum nutriri affirmet. Anglicani culices minùs severi sunt, & gravia symptomata non excitant; minutili verò illi cru­deliores sunt; attamen à morsu maculas tantùm prurientes, pulicum instar relinquunt. Culices Americani praesertim Yetin dictae, adeo lancinant, ut gra­viùs etiam indutos acerbe vulnerent. Iucundum deinde videre est, quàm ri­diculè ab ipsorum morsu Barbari frigutiunt, manibusue crura, nates, hume­ros, latera, brachiaque, ceu auriga flagello equos, stridulè diverberant. Culi­ces circa metam incognitam, sed magna equitis nostratis Frobiseri operâ di­ligentiâque jam notam, & portum Nicolai, ac etiam varijs alijs in locis sep­tentrionalibus, mirae magnitudinis, & non pauci etiam visuntur; ut nautae, ac etiam Olaus magnus affirmant: Causam multitudinis perpetuitati caloris ob diei prolixitatem attribuit Cardanus; magnitudinis verò humori aqueo illi & pingui, qui gelu diuturno concreverat. Verùm cum in calidis Indiae regionibus (Oviedo et experientia testibus) aeque magni, multóque plures culicum spe­cies, & copiae reperiantur; vix nobis, utcunque sibimet ipse, satisfacit Car­danus.

De culicum generatione variè disputant mystae. Albertus aquosos vapores illorum materiam esse affirmat. Aristoteles culices è culicibus generari ne­gat, nisi mediante vermiculo, ut muscae. Verùm cum omnino non coeant, quo tandem pacto id fiat, equidem non video. Culices ex cossis provenire primus docuit Pierius: è vermiculis autem in napo, ligustro, lentisco, terebintho, ficu, caprifico, alijsue arboribus veluti seminum sparsis, & per non putrescentem, sed animantem naturam natis, culices prodire nemo non novit. Insectum [Page 85] longis admodum pedibus, (inquit noster Bruerus) quod culicem majorem ob formam ei similimam merito dixeris, in lacuna valdè sordida inveni, ex the­ca coriacea molli sese proripiens. Videbatur mihi ex verme aliquo erucae simili ibidem incluso ortum duxisse: casula enim talis intus fuit, in qualem se erucae transformant. An culex, an [...] dici debeat, dubitavit author. His (uti cunctis damnificis insectis) brevem valdè vitam Deus noster mise­ricors praescripsit, ut scilicet aestivi, hyemem; hyemales aestatem non attingerent.

Varios tamen in usus eos creavit Deus, sive ipsum, sive creaturas reliquas, Vsus. sive nosmetintueamur. Neque enim solos Mynutios, Mynsios, Astabaranos, Arrhetenses, Guauicanos, justo dei judicio per culices civatatibus pulsos, & in solitudines actos, ex Pausania, Leone Afro, Aeliano, Indicisue historijs legimus: sed etiam Aegyptiorum Tyrannum, omnium quos orbis peperitte­terrimum, illorum exercitu victum fuisse, sacri testes (Iove omni antiquiores) commemorant. Horum minimum Papa excolare gutture non potuit, sed vi ejus suffocatus miserè perijt. Quanto cum impetu Iuliani Apostatae exer­citum adorti sunt? Quam eum terga vertere, & inanimem jacere coegerunt? Considerent ergo defectores à fide, & rem rectâ supputent viâ, deue crea­toris viribus, potentiâ, gloriâ altiùs cogitent; cum in creaturae abjectissimae corpore non ferendum stimulum, & mucrone quovis acutiorem perpendant. Neque ijs solum ad homines malignos & malos puniendos, sed in humanam quoque salutem conservationemue utitur. Nam circa Neroen Astaboras, tantam leonum copiam audaciamque narrat Strabo, ut nisi Culicibus maxi­mis (totam regionem circumfluentibus) expellerentur, ne in munitis quidem urbibus tuti ab eorum insultu viverent cives. Idem in nonnullis Mesopota­miae locis usu venire Ammianus Marcellinus commemorat, ubi leones a Cu­licibus icti salutari (que) remedio fraudati, in fluvios sese agunt praecipites, & à gurgitibus absopti suffocantur. Aegyptijs item olim laetales (nunc auxiliares feruntur ab Herodoto) quod teneras & impennes axillas vulnerant, mortife­ráque plagâ interimunt. Quinetiam absque ijs fuisset, perijsset forte vesper­tilionum, ranarum palustrium, & hirundinum ripariarum species, quae culici­bus insidiari solisue vesci scribuntur. Quod vero Gaza [...] (pici Martij speciem dorso cinereo) Culicilegam interpretatur, non consentit cum eorum natura. Nam illa cossis vescitur, non culicibus, quos rostro ex arboribus tabo marcescentibus evellit. Fraudi illi fuit nominis amphibologia; quippe tam illi vermes quàm Culices Graecis [...] dicuntur. Si qua autem avis fuerit, [...] proculdubio esse contenderem, quae [...] Hesichio & Varino appellatur. Psenes dicti culices, ficubus maturitatem conciliant, lacteum humorem absumendo, Solisue radios secum unà insinuando: ideoue in fi­cetis caprifico aluntur, ut inde flatu evolantes, in ficus ferantur. Plin. Ex quibus Plinij verbis constat, Caprificationem nihil aliud esse, quàm ratio­nem quandam perficiendi, ut culices è grossis nati ad ficus advolent, humo­reue earum lacteo absumpto ad maturitatem perducant: id autem solet fi­eri duobus modis; aut enim circa ficeta ita solebant disponi caprifici, ut ven­torum flatu culices é grossis prognati ad ficus ferrentur; aut grossi aliunde pe­titi, & colligati in arborem injiciebantur, & propterea bestiolam scarabeo similem, quam Graeci [...] appellant, voce sua culices abigentem, & de­prehensis vescentem, ficitores arcere solent & enecare. Videntur etiam Cu­lices eò nobis vatum vulgo pluris esse debere, quòd dierum tempestates nul­lâ quaestus causâ praedicunt, idque certiùs multò & veriùs, quàm qui ex A­pollinis tripode natos sese jactitant, atque in Cumanae nutricatu diu habitos. Nam si [...] divergente sole colluserint in Aprico, calores praesagiunt; si in [Page 86] umbra, pluvias tepidas & mites; si vero una acriter praetereuntes pupuge­rint, frigidam tempestarem, & valde pluviosam expecta. Quando è Galla vel pomo quercino circa festum Michaelis culex eruperit, bellum hostile praenuntiat; si araneus, caritatem, si vermis, fertilitatem. Mizald. Si quis aquam in monte vel valle invenire cupiat, observet (inquit Paxanus in Geo­pon:) solem exorientem, & ubi culices ( [...]) sese trabis instar con­torquentes viderit, ibi subesse aquam portendunt. Imo nisi nos ludos facit Apomasaris, de culicibus insomnia hostilem nuncium morbumve significant: idque tanto gravius, quanto principaliores corporis partes magis appetere vi­debuntur. Anno Domini inter Sionis & Shenae Anglorum monasteria tanta in aere [...] visa est, ac si meridiei nox plane illunis supervenisset. Duravit per horas quatuor pugna, donec acies steterunt: tandem magna utrinque strage editâ, tot culicum cadavera in sepibus atque semitis con­specta sunt, utscopis sata agrosque verrere necesse haberent. Subsequutum Monachorum exilium. Stous. Sed haec Oedipus curarit & Hortensij Sphin­ges; ego ad certiora me confero. Magno quoque usui sunt nobis culices, quum Thymallus piscis (Aeliano authore) nullo alio cibo capitur aut inesca­tur. Verum ut aliquando utiles, ita plerunque molesti esse solent: eamue ob causam divinior illa hominum pars ex naturae, experientiaeque adytis, reme­dia contra adhibuit. Quare suffitus facti ex malicorio, chamaeleonte, lupinis, absinthio, melanthio, pinu, coniza, helenio, cedro, raphano, cumino, ruta, ca­nabe, fimo, galbano, castorio, cornu ceruino, unguibus caprarum, stercore ele­phantis, sulphure & vitriolo ad culices fugandos. Praescripserunt item hujus­modi composita medicamenta. R. rad. helen. ʒj. ammoniaci thymiam; sty­racis. ana ℥ij. testarum ustarum ʒij. his omnibus igni injectis, vestes suffiantur, ut fumum excipiant. Aliud. R. cedrinam linguam in pulverem redactam, & cum atramento sutorio suffito. Aliud. R. vini feces siccatas, & cerussam, ana, cum calchantho & bubulo stercore suffiantur. Actius. Aliud. R. atramenti sctorij, seminis melanthij sylvestris, cumini ana part. aequales, cum stercore bubulo suffitum para: Vapore item aceti acerrimi & origani fugantur. Aliud. spongia aceto imbuta & in aedibus combusta: Absinthium item cum oleo ra­phanino inunctum praeservat a Culicibus. Novus. Muriam recentem; vel fuliginem in cubiculis aspergere jubet Palladius. Ruta madida decocto coni­zae, & in angulis aedium relicta, culices enecat. Ruellius, Si humentis canabis floridam corollam vel circulum circa lectum locaveris, nullum tibi nego­tium facescent culices. Geopon. author. Si te oleo vel thuris manna illeveris, illico aufugient. Hortis riguis arbores, plantasque à culicibus infestas accen­so galbano liberari author est Plinius. Prodigiosum autem, ne dicam super­stitiosum videtur illud Rhasis remedium, nescio ex quo Democrito praesti­giatore desumptum; ait enim pilo equino in medijs foribus suspenso & alli­gato culices non ingredi. Cur item acetum Culices enecaret, quod natura usque sitiunt atque appetunt? nisi forte vapor illius rei eos perdat anhelitum auferens, (ut saepe fit,) cujus non substantia enutriens alere possit. Apollo­nius Tyaneus (ut Tzetzes chil. 2. scriptum reliquit) effecit, ne Antiochiam, & Byzantium civitates ullus culex vivus intraret. Caeterum cum non liquet rei modus, liquescet fides. Graeci tentorium quoddam & velum retiforme excogitarunt, lineum, laneum bombycinum, sericúmve; quo triclinijs lectis­que circumfuso, culicum aditus vitabant. Nostrates palustricolae minoris sumptus, sed paris utilitatis conopaeum primi omnium (quod legam) invene­runt, & Fencanapy, id est, palustre conopaeum vocant, stercus nempe bovi­num patulum, planum, semiaridum & duriusculum, vel potius plura stercora filo ad imum lectum suspendunt. Cujus odore illecti, atque succo, totam no­ctem [Page 87] oppido repleti culices, homines mittunt illaesos, somnumque dulcem, magni laboris mercedem, non interpellant. Muscario interdiu pavonino vel ex alijs rebus contexto abiguntur, nisi numerosi fuerint & valde pusilli, tum enim inuitis flabellis in oculos, aures, nares, atque os ipsum involant, majo­resque animos sumentes acerbius affligunt.

CAP. XIIII. De Papilionibus.

• Graecè, [...] dicuntur.
• item [...].
• sed generalius nomen est [...].
• Latinè Papilio, Ardoynus campilonem vocat.
• Isidorus Auiculam.
• Italicè Farfalla.
• Gallicè Papillon, Papilion.
• Hispanicè Mariposa.
• Polonicè Motil.
• Hungaricè Lovoldek.
• Illyricè Pupiela, meteyl, motyl.
• Germanicè Pifnet, Mulk, Pfyfholter, Summer vuegel, zweifalter.
• Flandricè Vleghebronfus, Botershyte.
• Brabanticè Capelleken, Vlindere, pellerin, Boter vlieghe.
• Anglicè Butterflie.

EST autem Papilio insectum volatile, quatuor alis, non duabus, Descriptio. (ut Constantinus Friburgensis somniavit) sex pedibus, oculis duobus prominentibus, totidem (que) corniculis ignavis ante oculos enascen­tibus donatum: rostrum habent papiliones bifurcum, ac intra furcas rostel­lum longum absconditur, quo rorem aliae diurnum, aliae nocturnum sugunt. Coeunt aversis caudis, & quandoque reflexis, & in coitu non paulisper hae­rent sed diù. Coitus. Ova non vermiculos (ut Aristoteles credidit) tam supra quam subtus, folijs affigunt & deponunt, magna, parva, flaua, caerulea, nigricantia, alba, viridia, quaedam quoque milij seminibus minora, alia duplo majora, alia aequalia; pro colore nimirum cujusque papilionis & magnitudine natura­li. Haec ova, loco tepido reposita, vel radijs solaribus interdiu vegeta & fota, erucas excludunt sibimetipsis principio concolores, sed colorem postea mu­tant cum corporis augmento. Ex alijs ovis post quatriduum erucae repunt, aliae non ante decimum quartum diem excluduntur, quae paulatim vires acqui­runt ac volant, sed languidiùs, imò nonnulla per hyemem ab injurijs frigoris servata integra perdurant, ut experientia in bombycibus satis confirmat. Post coitum omnes Papiliones non illicò moriuntur, sed sensim tabescentes vivunt ad hyemem usque, & quaedam ad solstitium hybernum. Tenuiorum brevia admodum sunt fata, duriores diutiùs supersunt: verno tempore apparent, ex erucarum aurelijs, Solis calore vegetantes, & aëris benignitate veluti obste­tricante exclusae. Illarum adventus veris indicium plerum (que) est: sed nec vbi­que nec semper. Nam licet infirmae sunt nec, diu manent superstites: tamen dum haec commentaremur (inquit Plinius) notatum est, proventum eorum ter repetito frigore extinctum, advenas (que) volucres ad 6. Kalend Februarij, spem veris attulisse, mox saevissimâ hyeme conflictatas occidisse. Haud mi­rari igitur debemus, fatuos illos & Icarios Astrologos tam saepe nullâ ratione nixos falsa canere, quùm & hîc natura inconstans videatur nos (que) ludat secun­dis causis addictiores quàm oportet, & Motoris illius primi immemores. In [Page 88] Anglia papilionum novum exortum etiam Autumno bis memorat Pennius. Ego vero tametsi non negem gelu diuturno atque intenso eas omnes occide­re, attamen mediocre perterunt, & locis tepidis frigidissimo quidem tempore supersunt. Quoties enim in aedibus per totam hyemem torpentes ursorumue & serpentum more obdormiscentes in fenestris, rimis & angulis, conspiciun­tur? ubi, nisi in aranearū insidias se forte conjece [...]int, vitam ad ver us (que) susten­tant. Omnes à sua eruca colorē habere Aristoteles affirmat: verū (ut hoc con­cedam) praeter illos colores alios obtinent; ut in particularibus historijs appa­rebit. Florentibus maluis maxime abundant, ex cujus floribus proboscide in­voluta rorem succum (que) dulcem exugunt, Columella. lib. 9. cap. 11. 1 Isiodorus lib. 22 cap. 8. ad corporis refectionem, Liber de natura rerum de Papilionem coitu ortuque loquitur in hunc modum: Papili­ones post Augustum coeunt; à coitu statim masculus moritur: ex eorum stercore vermes proveniunt. Caeterùm horridiora haec omnia sunt, quàm ut imiten­tur veritatem. Nam mense Maio, Iulio, potissimum coeunt; neque à coitu statim masculus ullus moritur, nisi ex eo Papilionum genere unde sericifices illae erucae (Bombyces dictae) proveniunt. Denique quae stercora putavit, ova sunt, é quibus non vermes sed multiplices eruculae oriuntur, é quarum vicissim capsulis papiliones. Species tot Papilionum videntur quot Eruca­rum: é quarum quaeque aurelijs proficiscuntur. Differunt autem hae omnes, quod aliae potissimum noctu volant, Papilionum differenti [...]e. Phalaenae dictae: aliae verò interdiu, [...] vel diurnae nominatae. [...] Rhodium atque Cyprium est vocabulum. Sic enim illi (ut Nicandrischoliastes testatur) animalculum ( [...]) ad lucernas advolans appellant. Turnebus ex Nicolao, & Lycophrone, [...], pro phalena accipi: à quibus quod candelas alarum motu atque impetusaepe extinguit, [...] dicitur: a scabritie & furfure ceu polline quo diffluit, [...] vocatur: & quia lucis amore in ignem sese earum aliquae praecipitant, py­raustarum nomen obtinuerunt. Sunt qui Phalaenam cicindelam interpretan­tur; sed minùs rectè: cum cicindelae lucernas neutiquam affectant, sed nocte praesertim illuni omnes gaudent. Germanicè ein Leight m'ucken, ein lieght flu­gen. Helveticè Flatterschen dicitur. Italice Farfalla, Paviglione & Poveia. An­gli Borcales nec non occidentales, Saule, id est, Psychen, Animam, appellant; quia (ut stultorum fuit vetus opinio) mortuorum animae non nisi noctu voli­tant lumen quaerentes. Nicander Phalaenam his verbis describit,

Quos versus Hieremias Martius latinos fecit, hoc modo

Ex his igitur colligere possumus, Phalaenam esse Papilionis speciem nocti­vagam, luminis fruendi (unde nomen traxit) studiosissimam, hirsuto corpore & alis veluti cinere aut pulvere quodam levissimo conspersam; subter folia, vel obscuro quodam in loco interdiu latitantem, noctu ad lucernas volantem, earumque desiderio semet ipsam in cineres redigentem. Rarò vel nunquam nisi erectis in dorsum alis provolat, ut Diurnae contrà, semper juxta latera ex­pansis. Antennas habent maxima ex parte vel hirtas & latiores, vel exi­guas admodum & breves: Sed diurnae longiores habent & in extremo tu­berosas. Phalaenae ex erucarum thecis terra obrutis; Diurnae ex aurelijs [Page 89] pendulis; velarborum ramis affixis proveniunt. Illae scabrae fere omnes sunt, & pulverulentae, noctivolae, teneriusculae; hae contrà planae, laeves, glabrae, nullo pulvere conspersae; interdiu volantes, duriusculae. Diurno illae tempo­re volant rarissimè ante appetentem vesperum, ne pulvis calore Solis, & sicci­tate arefactus, facile excutiatur, qui pluvias non admittere solebat: hae vero noctu volare nequeunt, ne ipsas medullas ros madefaciat nocturnus, vola­tumue simul, & salutem multum impediat: quare pluviosa tempestate & noctu sub folijs latitant; neque unquam nisi sudo coelo serenoue evolant. Phalaenae non minus lumen amant ac lucem Papiliones: quare hae astro diur­no gaudent, sole nimirum; illae vero nocturnis astris, lunâ nempe & stellis, candelarumue lumine, stellarum naturam spendorem & tonum imitante. Phalaenae omnes sunt vel admodum magnae, vel exiguae. Maximae Phal. nae venter arenosi admodum coloris est, uti & interna alarum pars. Oculi caerulei videntur; caput vero lividum; inter oculos antennae duae

[figure]

emergunt subfuscae, aquilinum re­ferentes fucum, & nigris transver­sim lineis funem contortum imitan­tes. Scapulis veluti pannus quidam adhaeret arenosus, surdus: aquo ma­cula nigra decussatim tracta scapu­las finit. Caeterum corpus, si dor­sum spectes, cyaneum; si ventrem, arenosi coloris est. Alae duae exte­riores permagnae, aquilinas colore aemulantur; maculis albisue orbi­bus variè distinctae; internae multo sunt minores, atque mellinae, intus furuis strijs, & maculis quibusdam insignes; crura habet lacertosa & valida, furui singula coloris, & in ex­tremo duobus nigris digitis forcipa­ta. Volat magno cum strepitu, & nocte exoculata, quemcun (que) splen­dorem ex ligno putrido, squamis pi­scium alijsue rebus ortum avidè consequitur. Sicut magni Tyranni minorum gentium nobiles devorant & exhauriunt: ita hae nocturnae diur­nas Papiliones sub folijs latitantes alis diverberant atque occidunt.

Secunda primae magnitudinis

[figure]

Phalaena, ut mole corporis nonni­hil superatur: ita primam colorum harmagoge, tono & elegantiâ longe vincit: acsi natura in hac ornanda, pigmentariam suam omnem offici­nam exhausisset; atque illam pri­mam, Regem Papilionum, id est, fortem, strenuum, nigellum, lenti­ginosum: hanc vero Reginam, mol­lem, tenellam, comptam, Vnioni­bus, [Page 90] gemmisue consitam, opere plumato & Phrygio superbientem fecisset. Corpus lana quasi anserina, nonnihil laevigatum & hirtum, Martes, vel sabel­lionis potius pellem mentitur; capite est parvo, oculis magnis prominenti­bus, antennis plumiformibus duabus, buxeum colorem referentibus. Alas ha­bet quatuor magnas, singulas, multicolore oculo donatas; quorum pupilla nigra, iris [...], circulis & semicirculis mellinis, flammeis, albis, & nigris, pulcherrimè distincta. Externae alae ab exortu ad oras albicant, nigris quibus­dam venulis punctulísque insignes. Oram ipsam peniculamentum cum limbo ornat, exortu surdèfuscum; siue subflavum. Internae alae fuscae videntur, uno quoque oculo superioribus conformi praeditae, tribúsque institis ornatae: ha­rum prima plana est, media opere dentato excurrens (ignei utraque coloris:) extima vero subalbida, & veluti à pellionibus assuta; cruribus incedit validis, hirsutis, lacertosis, ejusdem cum reliquo corpore coloris. Hanc Carolus Clu­sius Viennâ misit, tam eleganti forma notabilem, ut suspicere potius admira­riue eam, quàm verbis aptis describere facilius sit.

[figure]

Tertia est corpore magno, hir­suto, nigricante; singulae alae uno oculo notantur, cujus pupilla ni­gra, circulus fuscus, semicirculus albus. Varij quasi panni in alis conspiciuntur dilutè amethystini: fimbriae vero alarū extremae pri­mum cinerei, deinde aquilini co­loris videntur. Caput valde breve & exiguum, unum utrinque ocu­lum coracinum emittit; pupillâ albissimâ insignem inter hos duae antennae valde breves, & exiles, fusci coloris erumpunt. Ex pilosa eruca oritur, non glabra.

[Page 91]Quarta caput habet magnum fusci

[figure]

coloris, é quo duae antennae rectae & subnigrae surgunt. Collum miniatâ maculâ ornatur, pec [...]us hirsutum, qua­dratum, fuscum, Scapularum pars an­thracina, venter amethystinus, 5. vel 6. orbibus nigris dividitur. Pedes picei videntur, alae leuiter fuscae, sub­nigris in longum venulis satis con­spersae.

Quintae caput al­bescit,

[figure]

oculi nigres­cunt, cornicula ali­quantū flavescunt, alae exteriores lon­gae ex fusco atque albo surdescunt, in­teriores leviter & quasi obiter pictae rubescunt. Scapulae nigerrimae conspi­ciuntur, reliquū ve­rò corpus subrosc­um, septem nigris circulis lineâ albescente per medium totum ventrem currente alligatis ornatum.

Sextae caput scapulae ue hirsutae, at (que)

[figure]

exteriores alae, sanguineis venulis line­atae ex fusco albescunt: Capitis oculi propenduli, hyacinthini videntur, vel potiùs cyanei. Internae alae nonnihil in­carnatae, oculū mediâ suâ parte reprae­sentant, pupillâ corvinâ, circulo Iacyn­thino lucentem; corpus carnem are­scentem & leviter infumatam refert, sex quidem orbiculis ex nigro atratis notatum.

Septima alas habet exteriores albas, fuscis

[figure]

quibusdam maculis undulatim variegatis insig­nes; collum miniata quasi pellis circum cingit, ad totas deinde scapulas capucij instar decur­rens: caput rubrum, oculi margaritei, antennae flammeae videntur. Alae internae rutilae, tribus nigris maculis lentiginosae; pedes rubri, venter­que totus concolor, incisuris septem pleniùs miniatis & transversim ductis conspicuus.

Octava tota fere Baetici coloris est, nisi quod

[figure]

omnium alarum extremitates buxeae videan­tur, uti etiam media antennarum pars.

[Page 92]

[figure]

Nona illi fere est similis, sed extima alarum pars arenam nigriorem refert. Cornicula verò lata habet & repanda, ex fusco albicantia: medi­am externarum alarum partem candida rotun­da macula adornat.

[figure]

Decima parilem prae se fert magnitudinem, ex albo tota furvescens, nisi quod media alarum extremarum pars puncto admodum albo, ocu­lus vero pupillâ valde nigrâ conspiciatur.

[figure]

Vndecimae caput tuberosum, cornicula exi­ilia, corpus at (que) extima alarum pars lutum sub­actum aemulantur. Aliàs verò alae totae obscurae argenteae fuissent.

[figure]

Duodecima videtur subcinerea, alis nigris quibusdam maculis infectis; oculos item habet nigerrimos, pupilla candida lucentes.

[figure]

Decima tertia antennulas vix ostendit exiguas; toto corpore flavescit, praeter oculos (qui exigui & nigri) atque alas quae albidae videntur.

[figure]

Decima quarta varij coloris videtur, cornicu­la tuberosa nigra habet, uti & ocellos & pedes. Scapulae albis quinque veluti plumis ornantur, quarum utramque mediam tres nigrae maculae occupant. Alae niveae nigris luteis & caeruleis hic illic maculis pinguntur. Corpus illi nigro­caeruleum, articulatum, & juxta latera albicans; caudam pro arbitrio exerit vel recondit, mu­cronatam, subluteam, articulatam: totum corpus pulvere quasi conspersum; aliàs enim corni­culorum tuberantium gratiâ in papilionum clas­sem venisset. Ova numero sa ponit, sublutea, ac inter excludendum caudam exilem exerit, ac deinde pro libitu recondit.

[Page 93]

[figure]

Decima quinta cornicula duo habet, ni­gra, exilia, caput atque scapulae hirsutae, fu­sci coloris; collum miniato torque deco­ratur, femora rubescunt. Alae extremae ex fusco & albo scutulatae vel undantes potius. Intimae verò exactè rubent, maculis piceis infectae. Corpus leviter miniatum institae sex nigrae orbiculatim circumeunt.

[figure]

Decima sexta mira admodum videtur: si su­pinam videris ubique, xerampelinam dixe­ris; si pronam ex viridi lutescentem. Scapulas autem pronas quinque ruberrimae lineae dedu­ctae ornant. Sicuti & septem medio dorso pun­cta affixa reliquum corpus. Alae item xeram­pelinis transversim maculis vel umbris potius visuntur, quarum exortus à capite ad pectus us­que infimum, albescente linea terminatur.

[figure]

Decima septima. Hanc si compressis alis in­cedentem videris, fusca videtur; si verò expan­sis volitantem, alas interiores explicat coloris incarnati, sed nigricante limbo juxta oras di­stinetas. Corniculis donatur oblongis, & invo­luta quasi promuscide; canescentes scapulas macula arenosa rotunda inficit, latera item & corporis omnes articuli, ceu canis consiti & fimbriati videntur.

[figure]

Decima octava. Clusius misit perpulchram: Antennae illi albonigrae, caput piceum, nasus aduncus, oculi circulus candicans, collum coc­cineum, scapulae hirsutae nigro quasi pallio ve­stitae Alae exteriores nigris albisque institis in­terpolatae, interiores rubrae, nigris hic illic ma­culis ornatae. Corpus habet piceum, sicut & pe­des: sed latera corporis septem utrinque maculae ornant sanguineae.

[Page 94]Huic etiam aliam misit affinem, sed antennis om­nino coracinis, mediisque scapulis instita candidissi­mâ, ceu margaritarum lineâ ornatam.

[figure]

Istarum omnium corpora magna admodum ap­parent.

[figure]

Nunc de mediae molis Phalaenis orationem instituemus. Quarum Prima fe­rè albescit tota, nisi quod alae exteriores nigris nonnullis maculis & lentigini­bus; interiores vero quasi variolis & morbillis ruberrimis medio albescenti­bus faedantur: oculos item nigerrimos; pedes, antennas, subluteas habet. Na­si loco capillus provenit hirsutus, veluti in spiram saepius involutus.

[figure]

2. Corpus, totum hirsutum atque spa­diceum, cujusmodi alae exteriores (abs­que maculis limbis fimbriisque albican­tibus, & ocello luteo fuisset.) Antennas flavas nigra punctula adornant; internae alae calendularem colorem referunt, sed ocellis quibusdam & fimbrijs, uti exte­riores nitent.

[figure]

3. Alas habet quatuor albas; exteriores au­tem caeruleae quaedam venulae affluentiùs sparsae infuscant, duaeque in medio, rotundae, nigrican­tes, maculae, adornant; linea circum alas ducta mellina videtur, qualis antennarum color; cor­pus, caputque nigricant; oculos habet albissi­mos, scapularum (que) latera quatuor utrinque lineae albissimae obliquae decorant.

[Page 95]

[figure]

4. Cornua gerit repanda gruini coloris, corpo­ris nigri latera canescunt. Alae subluteae nigris mul­tis maculis serpentariam aemulantibus, inficiuntur, superius latis, inferius orbicularibus: fimbria alarum Vespertilionum more dentata & veiuti spinosa, ni­gerrima est tota, quam intùs sex utrinque marga­ritae positae commendant.

[figure]

5. Tota est anthracina, nisi quod maculae ex albo rubescentes alarum fa­ciem adornant.

[figure]

6. Corpore & antennis ni­gerrima, oculos albos obti­nuit. Alae illi subtus coracinae; extrà aureis villis, atque ma­culis conspicuae; quibus vicis­sim lati clavi, nigri coloris, & argenteo quasi filo transfi­xi, adhaerescunt: extimas quoque alas, maeander qui­dam ornat nigerrimus, auro subtus fuso, & quasi striatim acu picto.

[figure]

7. Laticornis corpus nigrum canescens, nescio an dedeocri sit magis quam decori. Alarum primordia, rubent; reliqua flavescit pars: utramque vero partem nigrae tesserae laminatim positae inficiunt, quarum ex­tremitas lineâ unâ aureâ splendescit.

[figure]

8. Quatuor cornicula habet racemosa, cinerea; duo autem praelonga, & extremitate latiora: corpus clli quale septimae alas subcinereas obtinet, nigro tesserulatas, & circa extimam oram guttis ejusdem ioloris aequaliterpictas.

[Page 96]

[figure]

9. Caput, oculi, antennae, corpus, internae (que), alae, arenam islam auriferam repraesentant: scapulae externaeque alae nigrescunt, nisi quod instita qua­dam nigerrima lineis utrinque cinereis decorata ornantur.

[figure]

10. Corpus habet luteum, nigris quibusdam guttis à collo ad caudam usque lateribus & dorso insignitum; oculi, anten­nae, pedes nigerrimi; alae exte­riores cādidae, sed limbis flavis, clavis angustis nigris, maculis quoque nigris distinctae.

[figure]

11. Alas si videris, niveam dixeris vel lacteam; nisi illam minimae hic illic nigerrimaeque maculae inficerent vel ornarent potius: scapulae item pappo­sae albicant: dorsum corpusque luteum, & articula­tum, octo nigra punctula commendant: oculi pro­minent magni, inter quos antennae emergunt nigrae atque hirsutae. Noctu in pratis & pascuis volant.

[figure]

12. Haec alas habet adeo productas, ut volare commodè non possit; brevissimas antennas gerit, oculos parvos nigerrimos; totum alioquin corpus albescit, lutescentibus quibusdam venulis, atque villulis rariùs conspersum.

[figure]

13. Corpus totum (oculis demptis nigerrimis) grui­num colorem subnigricantem aemulatur: antennas ha­bet productiores, corpus hirsutum, alas corpori conco­lores, sed juxta oras tono quodam virescente & vitreo coruscantes.

[figure]

14. Pulchra quidem est haec, quamvis tota propemo­dum arenosa: cornua gestat, pro mole corporis, valida, nigra, & taurorum more curvata; oculi nigri, & magni; caput breve, collum crassum. Alas externas nigri quidam clavilli gratiores reddunt. Spinam velutisupremam, quin­que nigra ceu garyophyllorum capita trifurcata insigni­unt.

[figure]

15. Alae fere sunt subcinereae totae: antennis sola ex omnibus destitura est, oculos habet subnigros: dorsum subluteum & quinque fuscis punctulis distinctum.

[Page 97]

[figure]

16. Ejusdem penè coloris videtur, nisi quôd il­lius exteriores alae macula pulla transversim ducta or­nabantur; haec verò ubique unius coloris, (oculos ni­gellos dempseris) conspicitur: corpus habet longum, articulatum; alas quatuor longas, atque angustas; pedes sex, quorum postremi prioribus duplo longio­res sunt: cornicula item habet exilia, sed longè ex­crescentia.

17. Haec ex eruca bombycina originem ducit; tota albescens praeter oculos nigricantes, & venulas quasdam subluteas, rectà per alas, & transversim per corporis articulos currentes: à nobis Bombycina Phalaena nominatur. De qua in Bombycum historia fusiùs dicam.

[figure]

Minimarum in classem unam primam faciemus mirabi­lem, quatuor tantum pedibus piceis incedentem; externas quoque alas caeruleas habet, internas luteas & externis (praeter morem) minores: corpus item luteum adeo mag­num est, ut ab alis tegi vix possit: cornicula punctis plena, atque oculi (dempta pupilla albida) nigrescunt: caput at­que promuscis (longa, exilis, inuoluta) flavescunt.

[figure]

2. Ex caeruleo viridis videtur: corpus exiguum habet; pe­des, & antennas nigricantes.

[figure]

3. Scapulas atque alas habet porra­ceas, corpus ex subluto fuscum appa­ret: alas extimas limbus ornat albis fus­cis (que) maculis notatus: caput perpusillum habet, pedes & antennas cineri similes.

Qui netiam in aedibus parvae aliquot Phalaenae argenteae nigris maculis no­tatae (Angli Moths vocant) ad lucernas advolant, quae laneas & linteas vestes depascunt, & ova deponunt, é quibus tineae, & ex tineis vicissim hae Phalae­nae oriuntur: feruntur autem primum ex rosarum folijs, alijsque herbis putres­centibus originem cepisse.

[figure]

Tres alias minores in pascuis & pratis observavi. Quarum Prima alas externas nigras obtinet, singulas quinque maculis, quasi sanguine perfusis notatas: alae inte­riores totae rubent, corpus fuscum videtur, caput, antennae, breviusculae, & pedes ni­gricant.

2. Similis videtur, nisi quod quatuor tantùm sanguineas maculas in alis exte­rioribus habet, corpore (que) constat graci­liore.

[Page 98]3. Ferè parilis est formae, absque antennis esset multo longioribus, & san­guineis maculis alio modo aspersis, nam circa extremitatem alarum guttae sanguineae duae tantum apparent; ab exortu verò maculae duae longiùs tractae conspiciuntur.

CAP. XV. De Cicindela.

GRaeci huic insecto multa nomina attribuerunt: nam [...], à clunium caudarumue fulgore dicitur. Suidae, [...], Aristoteli [...], Hesichio [...], vocatur: cui etiam [...] metaphoricè forte, à scintilla. [...] quo­que ab eodem nominatur mas, quia [...]: faeminae siquidem hoc nomen non aptè attribuitur: [...] à multis cicindela perperam vocatur, quando­quidem aliud est lumen appetere, aliud portare. [...] Aristophanis, Cicin­delas quidam interpretantur, ut Camerarius annotavit, quàm rectè ipsi vi­derint. Latini Cicindelaem, Nocticulam, nitedulam, lucionem, luculam, lucio­lam, flāmidem, venerem, lucernutam, incendulam, dixerunt: ut ex Cicerone, Pli­nio, Scoppa, Agricola, Varrone, Festo, Plauto, Scaligero, Turnebo, Alber­to & Sylvatico videre est. Arabicè Allachatichi dicuntur, quasi volucres noctu lucentes. Gallis Ver luisant, mouche claire. Germanis alicubi Zinduezele, alibi, Liegth mugk, quasi musca splendens, & zindwurmle marem intelligen­tibus. Nam quibusdam Germaniae locis mas Cicindela, id est volucris, non lucet sed faemina; Grasswurm, gugle & feurcaefer appellata. Circa Franco­furtum ad Maenum St. Iohanais Kaefer, & Sti. Iohannis Fliegen; a tempore videlicet quo praecipuè apparet. Brabantice Ein light oft nacht mugge. Italis Luciola, Lucio, Farfalla, quamvis hoc nomen etiam alijs muscis lucernas appe­tentibus concedunt. Vincentiae Bistola, fuogola, quasi serpens ignitus. In agro Cremonensi Lucervola. Lumbardis Luiserola. Hispanis Luziergana, & lu­ciernega. Polonis Zknotnike, chrzazezik, wnocy, szwiecacy. Hungaris eyel twn­doeklo, bogoratska vilantso. Anglis Gloworme, shine-worme, glassworme, qua­si splendescentem vermem vocares. Mares enim siue voluc [...]es Cicindelae [Page 109] hic, (uti & in Vasconia) non lucent, sed faeminae; quae vermes sunt. Contra ve­ro in Italia atque agro Heidelbergensi faeminae omnes [...], mares lucige­ri videntur. Causam Philosophis disputandam relinquo.

Sunt autem Cicindalae mares [...], & faeminae [...] idque vel Europaei. Europaeus Cicindela masculus, pusillum est animalculum, volucre, quatuor alis, quarum exteriores coriaceae, interiores membraneae, colore argenteo, Descriptio.

[figure]

translucidae. Corpore est oblongo, parùm compresso & latiusculo, quinque incisuris praedito: ut pro libitu extendi & contrahi possit. Corpus extensum, alis lon­gius videtur; contractum brevius: Caput latum, fus­cum, compressum ad cuculli formam fabricatum. Cor­nicula duo é media fronte tanquam ex uno centro ex­eunt, juxta quae anterius caput parum extuberat. Non procul ab antennarum exortu minutissimus utrinque globulus niger apparet, Gagatis splendore nitidus, qui oculorum vicem sup­plet. Caput collo corporiue brevissimo conjunctum est; colore ex fusco ni­gricante:

[figure]

pedes sex pectori juxta caput affixi, quorum posteriores & crura, juxtà subluteo sunt colore, reliquae pedum partes nigricant. Tardius & gressu quasi composito proreptat; pectus parum extuberat; Corpus juxta incisuras albicat, juxta caudam duas habet maculas; utrinque unam, ad lunae crescen­tis formam: ex quibus noctu splendor emicat pellucidus, Sulphuris accensi aemulus, ut scintillas lucidissimas per aerem volare crederes: hic nunquam in Anglia apparet, vel saltem si hic degat, non tamen lucet. Cicindela Euro­paea faemina, tardigradum est animalculum, alis carens, duos plerunque di­gitos transversos longa, (licet in Vasconia longè majores longioresue, lu­ctarbas ibidem dictas vidit Iosephus Scaliger:) erucae magnitudine medio­cris, cui ferè est similis Caput illi parvum, compressum, durum, nigrum, oblongum, & os versus acuminatum: é cujus extremitate duae exeunt anten­nae, breves nigrae. Sex habet pedes, parvos, nigros, tribus articulis distinctos, juxta caput, erucarum ferè modo. Corpus oblongum, crassisuculum, taeniae instar compressum, duode cim incisuris profundioribus praeditum, praeter col­lum quod pro arbitrio nunc exerit, nunc lacessita retrahit & abscondit; partes intermediae nigricantium laminarum sese in gressu elevantium faciem obti­nent. Per dorsum linea admodum exilis & parum candicans à capite ad cau­dam usque decurrit. Latera ventris ex xerampelino suave rubent. Cauda at­que venter juxta caudam albicant. Vropygium tamen ipsum nigrum est. Cu­jus beneficio & nisu sese attollens arenatim repit, & furculis inde enatis sese pendulam affigit, Sub hoc uropygio excrementum ab aluo reddit subuisci­dum & filosum, mellis aemulum, quod caudae furculis ad os reductum, denuo absorbet, staminaue exinde retrocedens fingere videtur lentoris prodiga, quae secundò devorat, eorumue revomitione & resorbitione sese sustentat. Partes albae in tenebris mirabili splendore fulgent, & stellas quasdam terre­stres repraesentant: adeò ut cum lucernis lunaque de lumine certare videantur. Hoc observatione dignum; clarissimum istum splendorem unà cum spiritu vitali prorsus euanescere, ubi ergo perpetua illa lux, de qua nonnulli putidi Paraphysici tam ineptè impudenterue garriunt? In aruis saepiùs pennatas, quandoque verò intra opidorum maenia per plateas volitantes vidimus. Vin­centiae Italiae, ut audio, sunt corpore nostris paulo grandio [...]es, & toto corpo­re nigricantes; aliàs nihil differunt. Gramine vescuntur, in coitu diu haerent, ut Iulius Scaligerus, (nostritemporis summus Philosophus & cum optimis ex antiquorum numero merito comparandus) diligentissimè observavit: cujus verba subjicere non pigebit: Cicindelam (inquit) volantem cum suo mari in coitu deprehendi: mas contactus non abstitit. In pixide pertusa conditi fue­re [Page 110] per totam noctem, postride adhuc haerebat mas. In meridie solutus obijt. Ab ea hora sub verperum usque ova multa faemella, quae intra horas viginti vivificata abierunt. Hanc historiam Guilel. Bruerus Anglus, vir doctissimus & amicus meus summus, cum veritate conjunctam esse [...] affirmavit, ci­cindelas in coitu semel deprehendens. Diu in coitu morantur, ut multa inse­cta postridie pariunt, id quod Philosophus his verbis de insectis loquens con­firmat, lib. 1. De generatione cap. ultimo: [...]. In coitu diu manent, solutae vero citò pariunt. Vtinam Scaligerus animalcula ex ovis exclusa observasset. Nam sic historia magis dilucida ac certa fuisset. Sed ex naturae ordine facile est judicare. Nam quae animalcula alia ex ijs prodirent, quam erucae illae non magnae, nigrae, densae, hirsutae, ex quibus Aristoteles hist. 5.19. Cicindelas non volantes procreariscribit? Ex his ergo Cicindelae impennes ortum habent, at (que) ex cicindelis non [...] immu­tatis pennatae oriuntur [...] dictae. Hic igitur diligenter animadvertendum, aut Aristotelis codicem corruptū esse, aut interpretes duos errores cōmisisse. Primum vocabulum [...] (quod tamen multum ad historiae claritatem facit) prorsus omiserunt: deinde cirros (ut Gaza vertit) ex illis immutatis provenire asserunt, prorsus contra mentem philosophi, modo codex Graecus non fuerit corruptus. Sic enim Graecasonant: [...]. Id est, ex nigris quibusdam dense hirsutis, nec ita magnis erucis oriuntur cicindelae non volantes; ex quibus rursus (nempe in Chrysalidem) mutatis cicindelae volucres ortum habent; ex istis verò (id est vo­lucribus) oriuntur [...]. Hic triplicem generationem innuere philosophum manifestum est. Prima est cicindelae non volantis ex erucâ. Se­cundò ex non volantibus immutatis oriuntur pennatae; ex pennatis verò [...]. Quae verò sint Insecta [...] à Graecis dicta, mihi sane adhuc est in­compertum: à superioribus tamen differre non dubito. Ephaesius Graecus author, Aristotelis interpres, scribit, [...] à cicindelis generari, ac à rusti­cis Ciccas aut Platas vocari; ut Niphus interpretatur; id est, ricinos. Ergo Ephesij opinione [...] id est ricini, ex cicindelis pennigeris immutatis origi­nem ducunt. Sed de ricinis suo loco. Caelius lib 9. Antiquarum lectionum Cap. 4. Cirrhum (inquit) dicerem vermi culum potiùs, qui colore est inter album nigram (que) ex Dioscoridis decreto. Sed qualis sit iste vermiculus, nec ille, nec quisquam alius nobis demonstrat. Miror Cardanum Cicindelas é Crabro­num genere ortas velle, splendorémque politae cuti exteriori ad scripsisse: Ex eruca (inquit) in crabrones, aut (quod verisimilius est) é crabronibus in eru­cas transeunt: Quando quidem eruca major est crabrone, minusque lucet, velut senio confecta; tumque verisimile est ova, non cum volat, parcre. Omnia hic confundit Cardanus. Nam ex crabronibus proveniunt cicindelae, nec ex illis crabrones. Praeterca non ob cutis politiem splendet, ut nimis praecipitanter affirmare videtur, neque ex alis, quae maximè omnium partium sunt politae, splendorem emittunt. Quid verò per postrema verba sibi velit, planè igno­ro. Multo autem magis errarunt Baptista Porta atque Hesychius, quùm illorum ortum vel rori vel stuppis temerè ascriberent. Apparent a medio Iunio ad medium ferè Septembrem; Quod Plinius his verbis explicat: Nam ante matura pabula, aut post discessum conspicuae sunt. Et alibi: Cicindela­rum apparentia est hordei maturitatis, milij et pannici sationis signum commune. Sed hoc intelligendum est de regione & loco ubi Plinius tunc temporis vitam egit. In omnibus regionibus non est idem tempus nec messis hordei, nec sationis milij & pannici, quamvis Mantuanus in eundem sensum cecinit, Iam cogitat hordea messor, Splendidulis cum nocte volant Lampyrides alis, quamvis splendor, ut ante dixi, ex alis minimè pro­veniat. [Page 111] Non ante crepusculum vespertinum conspicuae, ut eleganter Politi­anus cecinit.

Has Plinius stellantes volatus appellat, ac etiam terrestres stellas. Natura (inquit) vociferante & rusticos in haec verba alloquente, Cur coelum intueris agricola? Cur sydera quaeris rustice? Iam te breviori somno fessum pre­munt noctes. Ecce tibi inter herbas tuas spargo peculiares stellas, eásque ve­speri & ab opere disiungenti ostendo; ac ne possis praeterire miraculo solli­cito: Vides ne ut fulgor igni similis alarum compressu tegatur, secumue lu­cem habet & noctem? Haec Plinius. Hinc etiam apparet, quod non semper inter volandum fulgor appareat, quamvis utrinque a lateribus & clunibus ex­eat, tamen nisi hiantibus & elatis non emicat; nam compressis tota lux obscu­ratur. Hanc cicindelam volantem Antonius Thylesius Bonsentinus haud in­eleganti carmine depinxit in haec verba.

Impennes, codem modo quo pennatae, noctu splendorem adeò clarum emittunt, ut ad illum literae majusculae legi possint. Hoc etiam uno lunam su­perant & stellas, quòd illarum splendorem nubes tenebraeque auferant; ha­rum verò fulgorem ne cimmeria quidem caligo diminuat, imo augeat. At (que) hactenus de Cicindelis in Europa cognitis.

Inter Exeuropeos ille ab Hispaniolae incolis Cocuias appellatus, primum lo­cum occupare debet, quia lumen magis insigne & quasi facem majusculam hominibus noctu praefert, Graecè [...] vocabitur, quia lumen non ex cauda sed capite emittit. Ex scarabeorum genere videtur, nostrâ cicindelâ volante sextuplo major: non unam duntaxat nucem avellanam adaequans (ut Maïolus habet,) sed aliquando duas superans, digitum minimum ferè crassitu­dine aequat, duas uncias longa. Imo quidem (ut rectissimè Cardanus) non­nulli ipsarum cervinis scarabeis non sunt minores. Caput habet oblongum corpori conjunctum, cujus anterior pars nigram superiùs quasi in medio ma­culam habet fere triangulariam: breves antennas praetendit. Oculi valdè [Page 112] grandes juxta cornicula pro­minuli item & nigri, propè os

[figure]

locantur; reliquum caput co­loris est ferè spadicei, excep­tis duobus clavis prope col­lum aureis, é quibus radij item splendentes praesertim in vo­latu atque alis expansis fulgo­gore insigni exeunt. Pedes sex nigri a pectore emergunt; Elytra, quibus alae argenteae teguntur, colore fere castanei videntur. Corpus duodecim incisuris ornatur, ex cinereo parum nigricans. Hanc cicin­delam una cum icone a Can­dido pictore peritissimo, qui diligentissime eam tam in Hi­spaniola quàm in Virginia observavit, accepi. Ferè quo­vis anni tempore in Hispanio­la apparent, rariùs siquidem hyemem sentiunt. In Naviga­tionum Commentarijs hanc cicindelam hoc modo de­scriptam invenio: Cocuio, nostrâ volanti quandruplo major, ex scarabeorum genere est: cujus oculi splendent ut candela, quorum splendore aeradeo illu­stratur; ut quivis in cubiculo, legere, scribere, ac alia necessaria peragere possit. Plures conjunctae lucem multò clariorem ostendunt, adeo ut facilè per noctem tenebricosam integrae cohortes quocunque velint solo hoc, quod nec venti auferre, nec tenebrae obscurare, nec nebulae pluviaeúe extingere va­leant lumine, iter suscipere possint. Elatis alis, item clunes versus magno splen­dore emicant. Incolae alio lumine ne (que) in aedibus, ne (que) in foris ante Hispano­rum adventū utebantur. Hispani autem (quia hunc splendorē unà cum vita lu­cigerae istius bestiolae paulatim perdunt) lampadum vel lucernarum lumine ad negotia necessaria intus obeunda jam utuntur. Si verò noctu foras eundum sit, aut cum hoste recens appulso confligendum, hisce tantum indicibus viam praetentant, atque dum unus miles quatuor gestat Cocuios, inimicis variè im­ponunt. Quum enim nobilis ille Thomas Candisius (Orbis totius mensor) atque Robertus Dudleius Eques, inclyti Roberti Comitis Leicestrensis fili­us, Indorum littus primum conscenderent, atque ea ipsa quà appulerant nocte in vicina sylua infinitas quasi lucernas faculásue ardentes praeter expectatio­nem moventes conspicerent: Hispanos cum sclopetis & fomitibus ignitis ex improviso haud longè abessè rati, ad naves celeres rediere. Plura insecta hu­jus generis ibidem reperiuntur. Sed quia Cocuio, inter omnia principatum te­net, reliqua indescripta Oviedus reliquit. Indi faciem & pectus fricare so­lent cum pasta quadam ex isto animalculo composita; ut tanquam ignitae personae alijs appareant. Hoc quomodo fieri possit, non video quandoqui­dem (ut priùs dixit author) cum vita lux euanescit, nisi fortè paululum tem­poris post mortem splendities duraverit; sed diu perdurare non posse mani­festum est.

Tanto cùm Indis usui essent, ut neque à culicibus nocturnis (quos non mi­nùs [Page 113] avidè & cautè Cocuij domi aliti venantur, quàm hirundines muscas) tuti dormirent, neque (ante Hispanorum adventum) nocturnas operas sine hac na­turae ipsius lanternâ obire possent; varias capiendi ipsos rationes excogita­runt, quas partim ex Petro Martyre; partim ex alijs traditas, ijs (que) ocularibus testibus, lectoribus aperiam. Quùm per luminis inopiam totis noctibus in­ertes jacere coguntur, Indi cum titione ignito foras exeunt, atque altis vocibus Cucure cucuie inclamitantes, aerem sic verberant, ut vel luminis amore advo­lent, vel frigoris formidine perculsi concidant in terram, quos alij frondibus & linteis detinent, alij reticulis eam in rem factis operiunt, donec manibus capi sese permiserint.

Sunt & aliae ibidem bestiolae volantes quae noctu lucent, sed nostris multò majores, & lucem etiam majorem emittentes. Lucent enim adeò clarè, ut qui itinera instituunt, capitibus & pedibus, has cicindelas arte quadam pendulas vivas figant. Sic enim de longinquo oculis facilè percipiuntur, & ideo rei ve­ritatem ignorantes attonitos reddunt. Mulieres non alia luce ad negotia sua peragenda in aedibus noctu utuntur. Oviedus.

Sunta adhuc vermes alterius formae qui nocte lucent, ut in navigationum commentarijs legimus. In insula Hispaniola dicta duae vermium species nocte lucem praebentes reperiuntur. Quidam medij digiti longitudinis, graciles, multipedes, noctu adeò claro coruscantes fulgore, ut ad quinquaginta aut cen­tum passus quivis undique facilè possit oculis omnia per lustrare. Lux ista cla­rissima solum ex incisuris, vel si mavis corporis juncturis, juxta pedes emicat. Alij sunt prioribus similes magnitudine, neque lucem minorem emittunt: sed in hoc differunt, quod lux é capitibus exit. Haec in navigationum historijs. An vero istae cicindelae sint ex Iulorum genere (ut credo;) an nostris similes, non ostendit. Sed ex pedum multitudine Iulos omnino esse arbitror: Nam author cum scolopendris conjungit. Valerius Cordus in Dioscor: mentio­nem facit scolopendrae (ut ipse interpretatur) cum tamen sit Iulispecies, quae in locis udis pluvioso tempore resplendet. Talem etiam Bruerus noster doc­tissimus in Angliae Ericetis repperit, & vermem exsiccatum ad Pennium mi­sit; Sed ejus verba, ut quisque clariùs intelligat; subscribere non pigebit: Scolopendram noctilucam (cum tamen ut dixi ex Iulorum specie sit) aestivis noctibus in Ericetis muscosis bis lucentem & igneam repperi: Lucet totum corpus, cicindela paulo obscurius. Haec praeterea adiungit: Accidit mihi ali­quando sudanti, & domum noctu ingresso propriam, cum sudariolo caput in tenebris extergerem, totum mox sudariolum flammeum & ignitum mihi vi­sum fuisse. Quare aliquantisper admirabundus, contueor novum quasi mira­culum; totus fulgor ad unum locum se colligere videbatur; tum complica­to sudariolo, lucernam mihi adferri jussi; apertoque linteo talem scolopen­dram reperi, quae capiti meo affricata, nescio quid vaporis flammei per totum sudariolum sparsit. Hactenus Bruerus, Similem scolopendris vulgo dictis in hortis & sub lapidibus ac vasis terreis, in quibus utiliores plantas mulierculae nutrire solent, fuisse affirmat. Vermes etiam pilosos (inquit Gandentius Me­rula) per aestatem & autumnum in fossis herbidis & aquis carentibus, Lib. 3. memor. Cap. 61. cum es­sem in foro Lebetiorum (qui hodie Burgus Iamzarius appellatur) per noctem splendidulos collegi. Eosdem etiam vidi per lacunas circa Viglevianum (quod veteres Vergeminum appellabant) cùm captandae aurae gratia cum Simone Puteo vesperi deambularem. Quales vero sint isti vermes pilosi, nisi ex Iulo­rum sint genere, prorsus ignoro. Alius omnino est vermis, de quo in libro de natura rerum legimus: Stellae figurae vermis est (inquit) qui noctu ut stella lu­cet, nunquam nisi in magnis imbribus apparet, & serenitatem adesse signifi­cat. Hujus tantus est rigor, ut ignem non minus ac glacies extinguat. Hujus etiam sanie si caro hominis fuerit contracta, capilli defluunt; & quicquid ea [Page 114] sanie contactum fuerit, colorem in virorem mutat. Sed omnia haec perpe­ram agit; nam stellionem (quem hic vocat stellam) cum Salamandra ac Ci­cindelâ confundit, ac ex his tribus historiam valdè confusam ac imperfectissi­mam componit. Nec Guillerinus de conchis, nec Vincentius, (quiferè omnia ex Guillerino transcripsit) in suo obfuscato & obscurissimo speculo historiam repetentes corrigunt. Sed ista nihil ad Cicindelam, & quae prae­terea de Salamandra scribunt, alio loco castigantur. Atque hactenus de in­fectis noctu lucentibus.

An splendor Cicindelâ mortuâ remaneat, quaeri solet. Massarius, vir doctissimus, in nonum Plinij scribens manere affirmat; scribitque pueros ci­cindelas capientes, partes lucentes hinc inde capiti circumponere; quo si manus vel aliae corporis partes illinantur, illae quoque in tenebris splendent. Sed pace tanti viri dixerim, experientia contrariū docet. Nam bestiolam mor­tuam, quamvis non statim, tamen post aliquot horulas pars illa albida ac in te­nebris splendens, lucem omnem amittit: videtur enim cum vitali spiritu fulgor penitus evanescere, quod usus ipse clarissime demonstrat, & ego saepius ex­pertus sum. Hoc ipsis concedo: si multae impennes (nam pennatae nisi inter volandum non lucent) vitro claro ac lucido una cum gramine includerentur, sic ut libero aëre frui possint, forte per dies aliquot duodecim lucem praebe­rent, si gramen quotidie recens ijs apponatur, tamen illis languentibus lux paulatim remittitur; ac tandem morientibus (ut priùs dixi) prorsus aboletur. Ineptè ergo quidam ex his compositiones venditant, quibus lucem peren­nem conservari posse credunt (inter quos est Cardanus) quasi lunam de coe­lo possint deducere. Quidam non solum docti sed etiam indocti has compo­sitiones scriptis etiam mandarunt, quo suam inscitiam magis proderent. Hu­jus perpetuae lucis Albertus mentionem facit, qui in suis scriptis magnum mendaciorum fasciculum, quasi in unum corpus colligit. Sed hic vanas quas­dam compositiones illorum subjiciam, ut lectoribus cautioni sint, & scripto­rum vanitas ingenijque ipsorum levitas manifestetur. Quidam noctilucas quamplurimas accipiunt, conterunt, vitrea ampulla includunt, ac fimo equi­no per dies 15. sepeliunt. Pòstea per alembicum distillant, aquam vitro cla­ro servant. In hunc finem Gaudentius Merula, qui multa hinc inde sine judi­dicio coacervavit, haec verba subjecit. Ex ijs (inquit) cicindelis putrescen­tibus in vase aqua fit, sive liquor potius, qui mirè eluceat in tenebris. Tam magnam lucem hunc liquorem sive aquam exhibere aiunt, ut quilibet vel in profundissimis tenebris legere & scribere possit, & alia negotia necessaria pro libitu peragere. Alij ne nihil inventis addidisse viderentur (nam faecunda ingenia, nisi quid novi pariant aegrotant) una cum cicindelis, fel testudinis, mustellae, & canis marini, in fimo digerunt, ac tandem distillant. Hanc aquam alias omnes fulgore superare affirmant. Alij cicindelas integras in fi­mo digerunt per novem dies. Alij per tres hebdomadas; tum vermibus ab­jectis pinguedinem colligunt, & ad usum vitro claro reponunt. Alij adhuc stultiùs, lampyrides accipiunt, quibus (capitibus abjectis) addunt piscium squamas, & lignum putre nocte lucens, ac fella canum marinorum & per alembicum distillant. Alij stellas & literas noctu lucentes audacter promit­tunt, si exempto per paracentesin à cicindelis humore citrino chartae illinan­tur, vel in forma stellarum humore illo pingantur. Alij cicindelas cum oleo lini terunt supra marmor, & quicquid hoc liquore pinxeris vel scripseris, fa­cilè in densissimis tenebris legi posse sibi persuadent, sed quâ fide viderint nepotes. Alij post novem dierum in fimo equino digestionem, humorem in fundo vitri inventum colligunt, ac cum eo scribunt vel pingunt, ac ita sese vo­ti compotes esse pro certo confidunt. Horum vestigijs insistens Io. Ardenus [Page 115] Anglus, chirurgus non indoctus, ante trecentos annos talem perpetuae lucis descriptionem in scripto reliquit: Cicindelarum magnum numerum colligit, ac vase vitreo bene obturato includit, digerit in fimo per 15. dies, tunc hu­morem in fundo vasis repertum in phiala vitrea clara ponit: cui tantundem argenti vivi a faecibus purgati addit, phialamue optime claudi suspendique jubet, ubicunque volueris: & pro certo (ut ipse affirmat) voti compos eris. Hoc verissimum esse quidam mihi retulerunt, quibus tamen sine experien­tia & oculata (quod dicitur) fide fidem non adhibeo. Haec & ejusmodi mul­ta inter legendum facile est invenire, quibus quantum assentimur, ex praece­dentibus facile est colligere. Hinc igitur facillimè intelligere possumus, quàm stultè, quàm inaniter sese venditat humana sapientia, quóve ferantur nostra ingenia, nisi recta ratione experientiaue (scientiarum omnium magi­stra) nitantur, & opinionis salebras accuratè vitent.

Quàm admiranda sint Dei opera, etiam in oculis nostris, nullus nescire po­test, qui hanc parvam bestiolam diligentiùs viderit, at (que) ejus naturam lucem­ (que) divinae illius indicem perpenderit. Nam sanè, quis caducae hujus lucis spe­ctator ad Christum (perennem, veram, primamque mundi lucem) mentis quasi oculos non dirigit; vel spiritum illum sacrosanctum piorum corda caecissimis tenebris illuminantem, in memoriam non revocat? Hanc autem Cicindela­rum lucem & lumen potius dum alij extrahere, alij imitari contenderent (ver­bi gratia, Albertus, Cardanus, Merula, Vitalis, Mizaldus,) miros sese mo­ros dederunt meâ quidem sententia, stellasue mentiendo, terrestris Stellio­natus crimen non effugerunt. Neque enim Salmonei vel Alladij eos fata re­vocarunt, qui Iovis fulgura imitati, tristi aemulationis eventu impietatis poe­nas luerunt, coelestem ignem experti, quem non minus stultè quàm impie va­no strepitu imitabantur. Ita etiam & illi & quidem hoc aetatis scioli, dum hoc lumen extrahere conantur, audaci coepto numen violant, suumue istud opus (ut verbo dicam quod sentio) dum poliunt, polluunt. Verum hos ad Ixio­nis rotam mittamus; divinamue potius majestatem, sapientiam, lucem piè in hoc animalculo modesteue intueamur. Nam qui in minimis creaturis. Conditoris plenam majestatem scrutatur, subitò à gloria ipsius obruetur. Quantò autem in itinere nocturnisue peragendis negotijs usui fuerint Ame­ricanis, antequam Hispani funalium lampadumue usum docuerant, antea est dictum. Nobis verò Europaeis illae nocte iter ingressis, maximo (sat me­mini) in Italia alijsue locis fuerunt oblectamento: non solum quia tenebras dispulerunt splendoris radio, sed quia terram illustrarunt caelesti lumine, So­lem Lunamue contra non vili. Neque solúm oculos pascunt mentemque instruunt, sed etiam varijs morbis medentur. Nam Cicindela foemina intra mulae matricem posita, mulierem semper cum periculo praegnantem sterilem reddit, inquit Kiranides. Cicindelae ex vino potae, taedium vel fastidium po­tiùs veneris adferunt, Benedicto autore: id quod etiam Gilbertus Anglicus, Albertus, Nicolaus Florentinus & Rhasis valde affirmant. Atque ideo me­rito quis lutulentum Moechorum genus frequenti illarum potu castrari opta­ret; qui neque nuptâ abstinent, neque puellâ neque pueris liberis, sed haud dicendâ turpitudine sese polluunt. Rhasis in cura calculi Lampyrides valere scribit, si cum oleo conterantur, eoque locus pilis nudatus ungatur, non si­nit eas postea renasci. Bairus. Si post aures apponantur contusae, humores ad oculos dentésve dilabentes divertunt, atque evacuant. Anonymus. Insu­lae Soridaniae incolae ex vermium nocte lucentium numero sufficiente & cerâ nigrâ recente commixtis massam faciunt, ac subter arenas calidissimas co­quunt ad medietatis consumptionem. Hujus massae quantum nux avellana aequat, juvenes senesque veneris ciendae cupidiores, duas ante & post cibum [Page 116] horas comedunt; atque ita non calorem solummodo partibus obscaenis, sed vigorem quoque infundunt. Theuetus. Caeterùm hic non vulgò notas Cicin­delas sterilitatis (ut diximus) effectrices; sed vermes illos igniferos in Iulo­rum genere habitos intellexit Thevetus, quos in potu acceptos (canthari­dum ritu) venerem urinamue provocare scribit Merula. Quinetiam ad pis­cium capturam hamis affigit eos Alexius, & ad eorum illectamentum variè commendat.

Weckerus vero ex lenta ipsarum in cucurbita vitrea decoctione, aquam effici memorat, eundem in finem non ineptam: Sed Alexij magis mihi placet opi­nio, cui experientia fidem fecit.

CAP. XVI. De Locustis.

• Locusta appellata ab
  • Arabibus Gieat, Gierad, Gerad.
  • Illyricis Kobilka, Bruck.
  • Sclavonibus Knonick.
  • Gallis Sauterelle, Sautereau, Languoste.
  • Hispanis Lagousta, Gasanhote, Gaphantoles.
  • Italis Cavalerto, Soliotta, Saltello.
  • Germanis Heuschreck, Sprinckhaen, Sprinkell.
  • Belgis Hupperlinck.
  • Anglis Grashopper, quasi Foeni sultorem dixeris.
  • Latinis Locusta, ut quidam putant, a locis ustis. Loca enim urunt quaecunque tetigerint, morsuue omnia erodunt.
  • Hebreaeis Arbeth, [...].
  • Polonis Konick, Szarancza.
  • Hungaris, Saska.
  • Graecis [...], inde di­minutivum [...], Locustula vel Locustella.

IOnia omnes Locustas à numero pennarum Tetrapleuridas vocat: Alij Cornopas, Parnopas, & Pornopas: unde Hercules & Apollo Parnopij, quod locustas eorum agro abegerant, Atheniensibus di­cti, ut Pausanias, Hermol▪ Caelius Rhodoginus, Lilius, Gyraldus, Camersius, Strabo, Helichius, &c. annotarunt. Parnops tamen (nisi Aristophanis inter­pres non ludit) eam tantum locustarum speciem significat, quae se manui fa­cile tractandam praebet. Antequam earum descriptionem differentiamue aggredior, nequeo non cum Marcello Virgilio admirari naturae artem, quae nescio ubi seriùs lusit, vel ludibundiùs (uti dicam) laboravit. Quis enim tot primum in eodem corpore colores descripserit? quis tam diversas corporum formas, ingressus, saltus, volatus, dignè ostenderit. Sunt enim quae virides, quae nigrae, quae liventes, quae aliqua parte hunc, aliqua illum ostendunt co­lorem. Sunt quae volantes tantum, latentem antea colorem proferunt. Sunt quae simplicibus; quae pluribus alis volant, quae alis carentes saltant: quae utroque hic motu privatae ingrediuntur tantum. Sunt quae longioribus, quae brevioribus cruribus sunt; & in his pluribus brevioribusque & paucioribus longioribusque internodijs. Sunt quae canunt, quae mutae sunt, ut Seriphiae. Sunt quae nihil homini in re rustica nocent, innocentesue se à pueris capi permittunt. Sunt contra quae pestem & calamitatem satorum omnium totis regionibus afferant. Vtque plura sunt in natura genera, sic etiam penè infinita [Page 117] earum nomina fuerunt,

[figure]

quae jam per [...]hysicorum ignaviam usu excidunt. Sunt autem omnes Locu­stae vel alata [...], vel non ala­tae. Alatarum aliae vulga­res sunt, aliae rariores: vul­garium sex majores vidi­mus, (omnes virides) at­que minores multicolo­res. Prima majorum cucullo veluti herbaceo caput, collum, medium­que fere corpus conte­git: alae à collo subtus oriuntur, virentes, par­vis paucisque nigris ma­culis insignitae, dorso item virenti venter fus­cus subjicitur, caulis ex­tremo nigricante; magnum illi os, & dentes validi la­tíque, ad

[figure]

fruges ab­sumendas e­gregiè na­ti. Secunda huic similis videtur, sed epomis col­lo annecti­tur; nasus item & os ipsū magis rubescunt, puncta (que) in alis habet majora. Tertiae viri­dis omninò vultus; cru­ra albicant, cauda nigricat, alas maculosiores obtinet, & cir­ca extremitates ex albo rubescentes.

[figure]

Hae autem faeminae sunt, à quibus tres itidem ma­res hoc discrepant, quòd vel extremâ caudâ, vel supra caudam, duos tres­ve gestant aculeos, me­dio (que) item caputio ma­gis rubent. Prima mino­rum species, Holtsspecht [Page 118] Tigurinis dicta, corpore nigro, externis alis maculosis, internis minio illitis conspicitur; crura obsoletius fusca, lineisque nigerrimis susque déque pro­ductis accurate picta. Secundae antennae oculi tibiaeque suave rubent; crura lineis item nigris variegata, alae lentiginosae; venter surdè rubens ex flavo, scitam nobis bestiolam & pulchram exhibent. Tertia ex nigro cinerea vide­tur, antennas habens brevissimas, atque alas praeter morem corpore longio­res.

[figure]

Quarta undique obsoletè viret, nisi quod caputium nigris duabus lineis ornatur, tibiaeque postremae vivida quadam rubedine resplendent. Quinta nonnihil minor caeteris, sed colorum si­tu, & varietate gratior. Corpus illi nec non faci­es & pedes xerampelini, alis virentibus gestit, caputioque aureâ quadam institâ per medium ducta splendente. Omnibus istis minoribus alae longitudine corpori aequales, vel longiores; nullum item caulem, nullum in cauda spiculum gestant, pratisque & in pascuis (rarò inter sege­tes) luxuriant; ut in Gallijs nostraque patria Britannia saepe vidimus. Rari­ores tres tantummodo species vidimus, Italicam, Graecam, & Africanam. Illae mantes dicuntur, vel quia suo adventu, (primae enim omnium apparent) ver praesagiunt, ut Anacreon cecinit; vel famem praedicunt (ut Caelius & Scho­liastes Theoc. annotarunt.) Vel quia anteriores pedes, veluti manus, suppli­ces semper tenent atque elatas, vatum more; qui eo gestu orationes ad Deos fundere solebant. Mantis Italicae (Cujus hic iconem repraesento) mentionem facit Rondeletius, lib. de Piscib. ferè in haec verba: Pectus habet longum, te­nue, cucullo tectum, caput simplex: oculos sanguineos, satis magnos, anten­nas breves, pedes sex, locustarum more, sed anteriores multò crassiores lon­gioresque caeteris, quos quia junctos plerúnque elevat (precantium ritu) à nostratibus Preque Dieu dici solet: totum corpus macilentum est.

[figure]

Tam divina censetur Bestiola, ut puero interroganti de via, altero pede extento rectam monstret, atque rarò vel nunquam fallat. Cauda illi bifur­ca, setaceis duobus aculeis praedita: atque ut manuum elevatione vates refert, ita etiam & motus similitudine; neque enim ludit ut alij, neque saltat, neque gestit; sed lentè obambulans modestiam retinet, & maturam quandam osten­dit gravitatem. Hanc quamvis in agro Monspesulano saepe se vidisse Pen­nius [Page 119] affirmat; tamen Iconem ejus ab ornatissimo Antonio Saraceno Gene­vensi medico missam fuisse, in schedis memorat. Alteram Mantis speciem [...], Viennâ misit Carolus Clusius é Graecia allatam, quae magni­tudine & forma priori similis, alium tamen colorem ex naturae lociúe dono accepit, habet enim cornicula saturatè lutea, hyacinthinum ocellum; alas ex luteo fatiscentes; corpus reliquum amethystinum, nisi quod tibiae prio­res pilosioresque suffragines albescerent, & recuruae digitorum chelae nigre­scerent. Africanám é Barbaria nostris aliquot sumptibus accersivimus, gra­cilem, quinque uncias longam, cucullatam, capite pyramidali, (ut Macro­cephalum putares) é cujus penè vertice duo cornicula latiuscula, unciam

[figure]

ferè longa se erigunt, galerumue illum Turcicum, biplumem, (quali Ianisa­rij utuntur) superbientem repraesentant: paulo infra summitatem ejus oculus utrinque emergit satis prominens, grandis, obscurè rubens. Corpus illi ob­longum, purpureo cruentum; cauda hyrundinia, bifurca; alae quatuor sub­cinereae maculis quibusdam fuscis ornatae. Priores quatuor pedes tibiaeue pergraciles; posteriores robustae, lacertosae, longae, & ex maculis transver­sim per femora ductis subnigrae. Atque hactenus de vulgaribus locustis ali­geris, atque etiam rarioribus satis dictum sit: nisi forte alias differentias adji­cere necessarium mecum una existimaueritis. Nam vulgarium facies torua, oblonga, rugosa, velut squamis munita, quae os fere contegunt: dentes illis su­perna parte affixi, lati nigricantes, durissimi, quibus aristas facilè mandunt, maximoue cum stridore fortiter conterunt. Graeca vero & Africana locu­sta breviori apparet vultu, dentibusue adeò est languidis, ut mollissima tan­tùm gramina & summitates herbae depascat. Vulgaribus antennae longae ad­modum; Manti vero perbreves: thorax illis durus, cartilaginosus, validus; huic ferènullus, inanis, languidus. Illis item aluus mollis, longa acumina­ta: his contra, durior, plena & torosa. Vtrisue quatuor alae membraneae, quasi ex nervorum filis contextae; nam licet interna complicata duplex vi­detur, ubi tamen extenditur simplex apparet: In suo de locu­stis Dialogo. Id quod Iodoco Willichio fraudi fuit, dum occulorum errore lapsus, sex locustis alas imprudentiùs ascri­beret. Iucundum sane fuerit in nonnullis utriusque generis locustis animad­vertere quorundan remora sexangularia, affabre in suis areis levigata plexu (que) retiformi artificiosè picta. Vulgares locustae oculos habent magnos & pro­minentes: unde [...] nomen Ebulo cuidam inditum ab Athenaeo. lib. 10. cap. ult. Locustis visum denegavit Nigidius multis verbis, uti refert Pli­nius lib. 11. cap. 37. tamen oculos habent claros & quasi vitreos, cornea quamvis membrana vallatos. Natura mendacij Nigidium arguit, quae ocu­lum integrum visus quoque participem esse voluit. Quod vero colores atti­net, nullubi copiosius lusit rerum pictrix natura. Nam licet plerumque viri­des videntur apud nos, vidimus tamen variè item rubentes, flavescentes, Color. [Page 120] phaeniceas, purpurascentes, & ex Morochia albissimas: atque Arabiam de­auratas parere ab Aeliano accepimus, 10. & 13. de Animal. De Locustarum coitu Valeriolae, (qui diligenter earum naturam conspexit) quàm Aristoteli ipsi subscribam. Coitus genera­ratio. Coeunt inquit (quod vidimus) mare faeminam superveniente. Mas vero in concubitu duos illos aculeos dorso ultimo eminentes per caudae reflexionem in faemellae uterum immittit, arctissimè verò diutissimeue con­junguntur, ut vix avelli semel copulatae queant, neque saltu aut motu, imo quidem vix manibus avulsae discluduntur: Faemina subagitata aluum intentè movet, & se ima parte mari applicans illum diutius continet; modo vulvae hiatu, modo ejusdem coarctatione venerem sibi parans jucundiorem. Nam dum hiat vulva, mas sese penitius in imum usque uterum insinuat; dum vero contrahitur, blanda meatuum & uteri affrictione sese delectat. Visuntur enim meatus duo in faeminae pudendo, interstitio quodam disjuncti, & crassiusculo operimento contecti: quod externa sui parte nigricat, durumque est & carti­lagineum; intus autem leviter hirsutum, rugis (que) quibusdam quasi scabrū vide­tur. Ad hujus operimenti fundum uterus albicans instar muliebrispudendi cer­nitur. Pariunt autem faeminae (Authore Aristotele) in terra fixo cauliculo illo qui caudae adnascitur: ac universim, ac loco eodem, faetum simul, non spar­sim deponunt; ita ut quasi favus esse videatur. Hinc vermiculi speciem ovi gerentes oriuntur, qui terrena quadam praetenui tanquam membranula ambi­untur: quâ dissectâ, emergunt locustae, ac evolant. At (pace tanti Philosophi dixerim) ova ineunte Autumno revera pariunt, non oviformia: sicuti & oculis et manibus comperimus. Tam mollis faetura haec est, ut ad tactum levissimum conteratur. Non summae telluri partus committitur, sed paulo altius; duratque hyeme sub terra: Hic concoctione hyeme peracta, subsequenti anno, ultimo pene vere exeunt ex illo terreno amiculo parvae locustae nigricantes, ac sine cruribus pennisque reptantes; deinde majores statim efficiuntur. Pariunt exi­tu aestatis, & statim à partu moriuntur, pediculis circa collum nascentibus (veluti scarabeis accidit) tempore partus, qui eas strangulant. Tam frivola ratione morientes, serpentem cum libuit necant, singulae, faucibus ejus appre­hensis mordicus. Vernis aquis intereunt ova; in sicco vere magnus proven­tus. Alij duplicem earum faetum geminumue exitum tradunt (in quorum numero Willichius.) Vergiliarum exortu parere, deinde ad Canis ortum obi­re, & alias renasci. Quidam Arcturi occasu. Locis montanis aut tenuibus lo­custae non fiunt, sed planis rimosisque, nec in superficie, sed rimis & cavernis ova deponunt: cum ut melius concoquantur, tum ut ab imbribus & frigore melius conserventur. Quod ex muli vel asinorum cadavere per putrefacti­nem (ut Plutarchus in vita Cleonidis refert) oriantur, nequeo cum Philoso­phis statuere. Tum quia illis vesci Iudaeis permittebatur; tum quod oculis nemo putridam illam & ignobilem locustarum generationem deprehendit. Obitus illarum varij videntur. Interitus sive mors. Mas enim a coitu (quo eum diutissimè haerere, humidumue radicale prolixiore venere, spiritusque unà omnes exigere veri­simile est) statim expirat: Vti faeminae omnes à partu; nescio an doloris ve­hementia, an faeturae numero, qui sane maximus cum sit, matris exhaurire & absumere vires non nequit. Saepe item gregatim sublatae vento, in maria aut stagna per [...] decidunt. Longinqua quoque maria ab ijs trajici ferun­tur, continuata plurium dierum profectione. Namque & grandiores cer­nuntur, & tanto volant pennarum stridore, utaliae esse alites credantur, so­lemue obumbrent: Italiam ex Africa magna saepe cohorte infestant, omnia morsu erodentes, & fores quoque tectorum. Nec solum morsu segetibus, pas­cuis, pratis, Damna ab ipsis illata. hortis, pomarijsue nocent, sed stercore item, nigro, urido, mordace, gravi, biliosa (que) imprimis at (que) acri saliva, quam (Valleriola teste) multā ex ore [Page 121] inter rodendū fundunt, tamen veneno carent, Parthísque & Aethiopibus non­nullis victū suppeditant, & in delicijs habentur. In India ternûm pedûm longi­tudinis esse traduntur, cruribus & femoribus serrarū usum praebētes cum arue­rint. Locustae suis gubernaculis vel pennis atterentes sonant, Sonus quomo­do à locustis fit. (inquit Aristote­les;) Verū Plinio stridor ille proficisci ab occipitio videtur. Ego tribus id mo­dis fieri existimo, dentiū stridore dum herbas rodunt, alarum converberatione dum illas vibrant, scapularum & colli durioris contritione dum se movent & saltant; veluti militibus accidit lorica & thorace armatis. Nunc ad locustas [...] orationem convertam. Illae autem potissimum sunt Bruchus, Attela­bus, atque Asellus. Bruchus [...], id est, à mordendo & vorando dictus, impennis locusta dici potest, herbas devorans. Bruchorum quatuor species exhibeo: Primam maris, tres reliquas faeminarum.

[figure]

Mas collare gestat subcru­entum, sub quo duplex pendet cucullus leviter ex flavo virens; dorsum ad caudam usque sex porra­ceae laminae transversim ad latera ductae adornant. Ventris (qui satis magnus) caudaeue tres illi parvi aculei ad recens natae her­bae colorem accedunt fla­voviridem, veluti etiam & femora, facies atque an­tennae; sed tibiae rubidae videntur. Prima faeminarum aeruginosa tota est, absue linea esset xeram­pelina à caputio ad caulem per dorsum ducta: caret item aculeo in caule na­scente; videtur etiam plicis vel potius quasi orbibus 10. viridibus circum­cincta. Secunda ferè omnino spadicea atque fusca: ventre tamen parùm fla­vescit, aculeumue geminum gerit principio caulis infixum. Tertiae vultus, caput porcinum vel vitulum marinum refert: antennarū loco barbellam quasi juxta nasum utrinue sitam obtinet; duo in suprema fronte tubercula, ursi ve­luti aures repraesentant, duosue in caule habet aculeos, fusci (ut totum cor­pus) coloris neque parùm acutos. Hos depinxit nobilis ille Eques Edmun­dus Knivet Anglus (ut genere, ita virtute & naturalium rerum indagatione in­ter paucos illustris) & ad Pennium in hujus operis amplificationem, quâ est singulari in doctos humanitate dono misit. Bruchi Illyricè Chrzast, Poloni­cè Knonick, Germanice Ranp, Anglice Feild Cricket vocatur. Attelabus sive [...] Hesychio parva quaedam locusta dicitur. Plinio vero é minimarum genere videtur. Hieronimus in tertium caput Naum Prophetae, parvos locu­starum faetus Attellabos vocat: quos significantiùs eomessores interpretatus est Aquila. Parva locusta dicitur inter locustam et Bruchum mediae naturae: tam modicis donata pennis, ut impennis habita, reptare potius quàm volare videatur. Hanc ob causam ubicunque oritur, omnia ibi quasi in pollinem sive rubiginem conterit atque absumit. Alijs videtur species esse Bruchi, donec pennae excrescunt; postea vero in locustarum classem venire. Stephano [...] dicitur [...]; quoniam adeo minutis pennis conspicitur, ut ca­rere omnino alis judicetur. Attelabi (ut Aristoteles prodidit) in aruis cessan­tibus pariunt, quomodo & cicadae. Pariunt autem, & quum pepererint mo­riuntur, uti reliquae locustae. Intereunt ova eorum aquis autumnalibus, cum ni­mis [Page 122] increverint, ac sicco autumno largior proventus Attelaborum est, quo­niam minus ova intereunt. Asellus, sive [...] Dioscoridi dictus, à tarditate in motu nomen habet, sine alis, crassioribus cruribus, sed unà brevibus praeter aliarum morem (unde repere potius videtur quàm salire) ventre propendulo & magno, acsi ad fruges devorandas natus fuisset. Haec forte lo­custa in sacris litteris [...] dicitur, a Nicandro [...] atque [...] quamvis (Clitarcho referente) Ambraciatarum dialecto omnes locustae [...] dici possint, quia frumentum mandunt cum stridore. Franciscus Stancarus tracta­tiunculam de septem generibus locustarum scripsit, secundum Scripturas & Rabbinos: verum quatuor illas inter volucres mundas numeratas, quibus Iu­daeis vesci licebat, non descripsit. Erant autem Arbeth, Salaam, Chargol & Chagab; Quas Chaldaei Gebah, Raschon, Chargola, Chorgeba, Graeci vero [...] nominarunt. Arbeth est Locustae species fae­cundissima, à multiplicatione dicta, ut Kimhi, Munsterus, & Broughto obser­varunt. Salaam [...] 70. Interpretes verterunt. Hieronimus Scarabeum non rectè vocat, est enim volucre animal quatuor prioribus pedibus gradiens, duobúsque posterioribus alijs longioribus dissiliens. Kimhi speciem locustae facit à Rabbinis Raschon dictam. Abenezra Salaam eam dici existimat, quod insideat saxis: cui sententiae Himski etiam subscribit. Chargol praedicti In­terpretes [...] vocarunt; pugnat enim cum serpente, ejusque fauces praeclu­dens animam eripit. [...] (inquit Arist. Histor. 9. Cap. 6.) [...], &c. Nec Nipho opus erat Ophioma­chum illum, Scolopendram interpretari vel aspidem: quùm Philosophus disertè [...] vocet, virique 70. doctissimi Locustam fecerint. Sanè utcunque caecutienti Nipho impossibile videbatur, tam pusillum animal serpenti necem inferre, nobis tamen tottantorumue virorum testimonijs niti consultius fue­rit (quibus locustarū rerum (que) fere omniū natura fuit perspecta) quàm tam fri­voli cōmentatoris conjecturis. Hagab vel Chagab Attelabus dicitur; Hierony­mus Attacen vocat. Inter locustas numeratas ultima censetur, & postremo lo­co, quasi gravissima futura, ascribitur: haec siquidem non delibat tantum fruges aut tondet, sed caulem ipsum confringit at (que) conterit. In terra frugū faecunda nascitur ex ovis, quae parens ibi deposuit postquā fruges fuerant consumptae.

Ioëlis primo, Amos 4. Deuteronomij 28. & Psalm. 78. quinque aliae lo­custarum species recensentur: Nempe Gazam a tondendo, Ielak à lambendo, Chasil à perdendo, Thelatsal à rubigine quam infert frumentis, & Chena­mal à manendo, quia stationem semel positam non deserit. Rhodulphus Modius in Levit. & Ioelem Prophetam, varias Bruchorum species recenset, Bruchorum species. alios fulvi, alios flavi, alios grisei coloris. Quinetiam ex vermiculo asbicante in rore spumoso (qui Maio mense herbis inhaeret) volucre quoddam & viri­de animalculum progignitur; forma locustam referens omnium minimam. Saltat & à saltu volat, ideoue locustellam dicere non timeo. Angli spumeam illam materiam Wood-seare vocant; quasi diceres, silvarum tabem: Germani cuculi salivam esse autumant. Quâ vero forma fuerit [...] Suidae, [...], Coelij, [...] Nicandri, [...] Hesychij, [...] Aristophanis, [...] Eustathij, [...] Phavorini, Ludolochra Isi­dori, equidem ignoro, atque illum Oedipum audirem, qui earum naturas & usus enuclearet. Quod autem Marcellus affirmat esse locustas quae duabus tantum alis utuntur, & Willichius nonnullis 6. tribuit; sane vel illas descrip­sisse oportuisset, vel rem fide majorem tacuisse. Eò etiam turpiter est lapsus, quòd Regem ipsis assignat & Monarchiam. Fortè inter minorum turmas unam é majoribus invenit, & ex magnitudine praecellenti regem falutavit. Sed negat Salomon (Philosophorum, imò quidem sophorum facile prin­ceps) [Page 123] eas Monarchiae patientes esse, & populari tantum statui formicarum more subjectas memorat. Damna quae in­feruntur a lo­custis. Quo modo Deus per haec levia animalcula Par­rhonis sive Pharaonis Regis contumaciam atque [...] castigavit, ex decimo Exodi satis patet; & in Templis, imo quidem trivijs decantatum est. Anno ante Christum natū 170. pascua fere omnia veluti nubibus locustarum cooperta, & centum ab eo annis circa Capuam ingens earum vis totum agrum implevit. Iulius Obsequens. Anno post Christū 181. bello diu per Illyricum, Galliam Italiamque grassante, & utcun (que) postea sedato, ne quid pravarum gentium poenae deesse videretur, Locustae numero infinitae & caeteris longè majores, herbam ubique omnem absumpserunt. Anno Domini 591. regnan­te apud Longobardos Agilulfo, maxima locustarum copia Tridentinum ter­ritorium graviter affixit, quae ex Africa vi ventorum delatae perhibentur. Maxima tamen earum pars procellis dejectae submergebantur. Sed non mi­nùs Italis damnosae atque laetales: nam fluctibus ad Cyrenis littora volutae, pestifero vapore odoréque ejusmodi mortalibus luem intulerunt, ut homi­num pecudum (que) 800000. tabe perijsse scribat Iulius. Venctijs item & in agro Brixiano ex frugum inopia (locustae enim omnia vastarunt) tam miseranda insecuta fames, ut anno 1478. (quo haec fiebant) supra 30000. hominum millia occubuerint. Annis item 593.693. & 811. Locustae ex Africa post sic­citatem maximam volantes, plantas herbasque & cortices arborum devo­rabant, unde fames secuta ingens, & qualem Naumachiae author eleganter describit his versibus.

Neque Gallia ab illarum dentibus & ingluvie libera fuit, sed annis à partu virgineo 455.874.1337.1353.1374. miserè depopulata, cives suos inedia undique absumptos, pesté (que) sequente ablatos plurimos, imo tertiam aliquan­do virorum partem amisit. Erant autem illae plerumque senis alis, & ab orien­te eò delatae. Tandem verò in mare Britannicum sublatae ventorum vi, flucti­bus obruebantur. Sed aestu Oceani in littus rejectae aërem infecerunt, pe­stemque anteacta fame non minus saevam intulerunt. Otho Frisingensis. Quinetiam anno 1476. totam ferè Poloniam vastarunt. Anno 1536. in eam Sarmatiae partem quam recentiores Podoliam vocant, ventorum impetu ex Ponto Euxino, innumerabilia locustarum agmina ferebantur: quae militari or­dine castra mutantes, omnem agrum in quo stationes diurnas nocturnásve fa­cerent, exederunt. Hae insuetae magnitudinis primum alis carebant, deinde alis excrescentibus pro arbitrio volabant, atque arbores ipsas, quid dicam? folijs & floribus? imò ferè corticibus denudabant. Postea per Germaniam erran­tes, ad Mediolanensem usque agrum iter caeperunt, eoque depasto, in Polo­niam & Silesiam revertebantur. Tandem mense Novembri (tam diu enim vixerant) ut frigoris vi tabefactae maximum faetorem excitarunt, & nisi suibus aprisue sylvestribus pabulo fuissent, non minùs peste gravissimâ, quàm fame tam Germanos quàm Italos affecissent. Anno 1543. Locustae Misniae & Marchiae provincijs maximo damno fuerunt quo tempore in Lucano agro tam frequentes convenerant, ut glomeratae cubiti altitudinem excederent. Iacobus Ekcelius. Anno 1553. quantam locustarum agmina agris Arelatensi­bus jacturam inferrent, cuique notum est. Dum item haec scriberemus; ac­cepimus Hispanos ingenti Locustarum numero ex Africa delatarum fuisse afflictos. Volabant enim cohortium instar per nubes, atque aërem densa­bant [Page 124] Populus vero illis conspectis campanas pulsare, bombardis intonare, buccinis terrere, aeneis nasis tinnire, arenas projicere, omnia denique tentare, quibus abigi possent. Sed eventus voto non respondit: tandemque inutili labori supersedentes, prae fame & putredine passim intereunt: ut ipsi nobis nautae & gubernatores (qui vix illam calamitatem effugerant) authores sunt. Eutropius libro 4. mentionem facit grandissimarum locustarum, quae non procul ab agro Romanorum maxima cum intuentium admiratione & stupo­re fuerant conspectae, inquilinis adeo formidabiles & voraces, ut illarum solo contuitu inhorrescerent. Hinc igitur colligere debemus, haec animalcula non minimū inter Deï copias & exercitus locum tenere; edita esse, quum pecca­ta hominum puniret, legisue suae contemptum vindicaret. Caeterùm ut ju­stitia ipsius admirabilis, ita in summa severitate misericordiam deesse non pa­titur. Nam cum varias gentes locustae ad inopiam & famem adegerant, & quo vescerentur non haberent, subitò illae omnes occiderunt, & genti quam afflixerant cibo fuerunt. Vsus. Etenim calidiorum regionum incolae (quos potissi­mum frugibus spoliant) ut Aethiopes, Tagetenses, Parthi, Arabes, Lybij, Mellenses, Zemenses, Darienenses, Afri, praeterea qui Leptin incolunt, Azanughi, Senegenses, & Mauritani aliquot, maximâ ex parte ijs vescuntur, earumue ova in delicijs habent. Alij autem sic parant: Primum in loco con­cavo & spacioso fumum magnum excitant, quo inter volandum locustae im­peditae cadere coguntur; tum captas sale & sole & etiam fumo exsiccant, ac in massulas formatas pro annuo alimento (quemadmodum nos pisces) ser­vant: non illas tantum quae longa habent crura, sed etiam Attelabos, Asel­los, Asiracos, omniaque fere locustarum genera: ut ex Dioscoride, Strabone, Plinio, Solino, Agatharside, Plutarcho, Auicenna, Posidonio, Leone & Dio­nysio Afris, Aeliano, Diodoro Siculo, Aloysio, Cadmusto, Agricola, & navi­gationum centurijs legere possimus; unde [...]. Verum ut cunque illas in gratissimis cibis isti haberent, Graeci tamen inter viliora edulia numerabant. Si Aristophani, & Plutarcho in Sympos. credendum, ubiagricolarum men­sae columen, locustas appellat. Ioannem Baptistam ijs sylvestrimelle com­mixtis vitam sustentasse, D. Mattheus 3. capite recenlet: atque quatuor ip­sarum genera Deus munda esse voluit, populoque Israelitico ijs vesci permi­sit. Levitic. 11. Qui plura cupit de locustarum in cibis usu, venerandi Bezae doctissimas annotationes in Matthaeum legat. Veneno carent: Attamen qui ijs cibantur, non sunt longaevi & quadragesimum annum rarò attingunt, imojuvenes fre­quenter pereunt, ut Diodorus Siculus. Agatharsis atque Strabo notarunt. Non nocent (inquit D. Ambrosius) locustae vel hominibus vel frugibus per se, sed illos alunt, & frugibus non vescuntur nisi signum acceperint divinae praeceptionis. Eo vero dato enecant homines, depopulantur terras iraeue caelestis ultionem exequuntur. Mantis (quod diximus) iter monstrat erran­ti; Ophiomacus serpentes jugulat; omnes locustae ver indicant (quo quid nobis acceptius?) & si nimiâ multitudine famem praesagiant, ea ipso nos ad poe­nitentiam & preces suaviter invitant. Eâ inter sese vivunt concordiâ ut Rege vel Imperatore opus non sit: volitant enim (uti Salomon 30. Proverbiorum scribit) conjunctim sine rege, & concordiam invicem observant; unde & il­lud de Ecclesia dictum: Custodes tui quasi locustae, & paxvuli tui quasi locustae Locustarum: Vsus in me­dicina. id est, non numero solum permulti, sed animorum consensu conspirantes & confirmati. Quod vero medicos usus attinet, neque ijs desti­tuuntur locustae. Nam suffitae stranguriae, praesertim mulierum, medentur. Dioscorid. panis cum locustarum carne comesus calculosos adjuvat: unguium scabriciem tollunt Locustae frixae. Crura locustarum cum sevo hircino trita, lepras sanant. Plinius. Mantes strumis auxiliantur. Aselli exiccati, & ex vino [Page 125] poti, contra scorpij ictum maxime prosunt. Attelabi apum, vesparum, cra­bronumue ictus & sanguisugarum vulnera percurant. Dioscorid. Eupor. 1. & Plinius 29.4. Ad oculorum albuginem, caliginem & nebulam hanc com­positionem praescribit Arnoldus, Breviarij lib. 1. capite 16. Locustae nec omnino virentes, nec omnino nigrae, filo trajiciantur, & pauco vino albo suf­focentur: deinde eas in umbra exiccato: tunc accipe radices primulae veris & foeniculi exiccatas ac puluerisatas: ac cum locustarum puluere incorpo­res: tum pulueres in Linteo ligati cum vino praedicto serventur in vase aereo, de quo vino (linteo leviter prius expresso) guttulas duas vel tres oculis infun­dito. Qualitatem atque temperaturam ipsarum si videas, non salitae parum calfaciunt, inflant, semen adaugent, venerem suscitant. Salitae vero pejoris succi videntur, sitimque excitant, & sanguinem adurunt. Hydropicistamen & leucophlegmaticis non adversantur. Silvaticus: Praeterea ut alios earum usus attingam: Locustae pedibus alisque spoliatae, cibandis pavonum pullis utiles habentur. Columella. Ranas palustres piscesue plurimos locustis ves­ci tam cuique est notum, ut Bellonij testimonio non egeat. Est etiam Selcu­cis [...], ut Hesychius meminit. Monedulae etiam eas devorant, quo nomine apud Thessalios, Illyricos, & Lemnios publici aerarij sumptibus aluntur: neque enim locustas adventantes solum perdunt, sed etiam sobolem devorant, unde fruges integre servantur atque illaesae. Alimento item sunt cornicibus, graculis, gallinis, anseribus, anatibus, alaudis, porcis etiam & ovibus, ut praeter historias longamue experientiam Plutarchus lib. de Iside & Osiride testatur. Denique (si Apomasari, Indorum, Persarum, Aegyp­tiorumque disciplina viro instructissimo, credendum,) somniare de locusta­rum adventu adventantis hostilis exercitus signum est, Quo pacto in­terfici & ar­ceri possunt. quantum (que) illae nocere vel non nocere videbuntur, tantum quo (que) & hostis. Nunc quomodo nimia il­larum copia arceri possit per prophylacticam hominum prudentiam, dicere tempestivum erit, at (que) ita huic capiti finem imponere. In Cyrenaica regione lege cautum fuisse memorat Plinius, ut ter quotannis locustas debellarent: pri­mum ova atterendo, deinde faetus destruendo, postea adultas Locustas inter­ficiendo: si qui officio deessent, defectorum poenas luebant. Magnesij & Ephesij ordine militari in eos procedunt. Nec verò mirum est varias gentes ad tam diram aciem domandam rationes injisse, quum varijs Africae & Mau­ritaniae locis, adeo numerosae damnificae que superent, ut incolas novos sibi lares parere compellant. Ovorum confringendorum destruendorumue va­rios ex Plinio, Valeriola, & Peucero modos adnimadvertimus. Primo verno tempore torrentes in ovorum locis deriventur, sic ut totam terrae superficiem, vel maximam ejus partem abundè humectent. Hoc si per loci iniquitatem & situm fieri nequeat, terra multorum pedibus conculcetur, adeo ut nullus relin­quatur locus, qui vel reliquis altior vel profundior sit. Si pedibus nihil pro­feceris, trahâ, pectine, & cylindro rusticorum uti oportet ponderosiùs fa­ctis, ut conterere eas faciliùs, & terram rectiùs complanare possit. Curruum quoque militarium hic copia non obesset, frequenti enim & perpeti rotatio­ne citissimè ova attererent: laudarem quoque aratri usum, quo terra effossa subverteretur, & locustarum veluti nidi proscinderentur. Sunt qui campa­narum, tubarum, tympanorum, & bombardarum sonitu illo Salmoneo at­que terrifico adultiores locustas attonitas reddere consulunt: quidam magnis à multitudine hominum clamoribus posse fugari autumant, ac si vel aëris fra­gore concuti possent, vel horrendos illos clamores (quod quidem absurdè somniant) audirent. Alij in pratis fossas profundiores faciunt, & crepitaculis quibusdam aerem vibrantibus locustas meticulosiores redittas sensim eò abi­gunt; in quas ubi sese contulerint, subito vel terra obruuntur, vel ruderibus [Page 126] injectis cooperiuntur atque exanimantur: alij garo ex locustis facto ita captas asserunt, quo statim somno gravissimo sepultae, postea sponte intereunt. His artibus Valeriola locustas agrum Arelatensem vexantes viginti dierum spacio interfectas fuisse author est. In Syria militari ordine eas expugnant: in Lemno insula singuli milites certam locustarum mensuram magistratui per singulos dies afferre tenentur. Quaedam gentes (ut dixi) monedulas alunt fisco publico, ut usu ferente locustas devorent. Praeterea Seleucides aves vo­cantur, quarum adventum à Iove olim impetrarunt Cassij montis incolae, fruges eorum locustis vastantibus. Hae quotannis veniunt ipsis auxilio; sed unde advolant, vel quo tandem recedunt, nemimi in compertis fuit. Statim quoque ab interemptis locustis montem relinquunt, domumue se recipiunt. Pulueris tormentarij sulphurisque suffitum neoterici multum commendant, & teterrimo odore locustas interficere existimant. Si vero locustarum [...], sive colluvies turmatim locum aliquem invaserit, incolae omnes sub tectis de­litescant, nam nemine in itinere conspicuo, transibunt regionem illam; aliàs vero facilimae ibidem acquiescunt. Sin priusquam id perspectum fuerit, influ­xerint; nihil segetis, herbarum vel eorum contingent, quae lupinorum ama­ricantium & cucumerum sylvestrium injuria conditorum decocto fuerint con­spersa; confestim siquidem ab eorum tactu dispereunt. Fortasse Centaurei minoris, absinthij, vel juglandis decoctum idem praestaret. Similiter sicco pede transcurrere illas regiones creduntur, ubi Vespertiliones in arboribus factae sint sub limes. Praeterea si locustas in fossa (eâ quâ diximus ratione cap­tas) concremaveris, fumus ille vicinas reliquas vel suffocabit, vel demittere alas compellet, ita ur vel in venatorum manus nullo negotio veniant, vel à so­le deinceps labefactae ultro occidant. Si vites ab illarum injuria tueri velis, prope radicem tria sinapeos grana serito, quae deinceps germinantia odore acri bruchum locustamue omnem appropinquantem vita exigent: uti Geo­ponica Cassij & Dionysij Vticensis (malè Constantino Caesari ascripta) no­bis persuadent. Aristoteles 4. Histo. 8. odore sulphuris & cornu cervini, aut styracis suffitu locustas abigi tradit. Palladius ex Democriti praeceptis nec satis nec arboribus locustas damno futuras scribit, lib. 1. tit. 35. si fluviati­les vel marini cancri plurimi fictili vasi cum aqua immissi tegantur & sub dio statuantur, ut decem diebus in Sole vaporentur: postea quaecunque illaesa volueris, illa aqua perfundito per quodque octiduum, donec sata perfectè adoleurint. Arnaldus fumo stercoris vaccini vel bovini, vel cornu sinistri fu­mo, arceri locustas author est. Sed quare superstitiosulè dextrum excludit? nam ratio & natura, dextra sinistris meliora esse voluerunt. Magi suis nugis & Epodis plurimum hac in re fidunt atque attribuunt, quos cum Plinius lib. 37. cap. 9. dementiae insignis & vanitatis infandae redarguerit, non vos illis morabor. Peucerus lib. de divinationum generibus prodidit Romanos veri Dei cognitione nondum eruditos, quotiescunque locustarum agmina con­spicerent, jejunijs, moerore, sacrificijs, omnibusque modis ad placandas Deorum iras usos fuisse, & Iovem Apotropaeum paulo diligentiùs coluisse. Eudoxus ait, Galatas orientales simili tempestare continuis precibus Avium ad Deum accedere, eumque saepius rogare, ut agros suos locustis inundantes servare velit immunes. Quae nos Christianos monere debent veri Dei Orgijs initiatos, vero illo lumine instructos, certissimum locustarum nocentium abigendarum remedium esse Numinis invocationem, cum vera poenitentia & pietate simulationis nesciâ conjunctam. Absque quibus fuerit, nae vires, vir­tutesue nostri ingenij omnes concidunt, neque instrumenta contra ipsas omnia quicquam valebunt: valdè enim probo illam sententiam: Deo destituta remedia similia sunt hominum otiosorum: ipso verò placato, & remedium ani­mante, reveratum remedia dici debent.

CAP. XVII. De Cicadis & Gryllis.

OMnium Insectorum quae sonum stridulum emittunt, Cicada primum sibi locum vendicat, & magno quidem jure. Nam sonum & argu­tum & musicum sole exaestuante edit, & rore vitam sustentans sa­tis arboribusue non nocet. Apud Graecos pro regionum varie­tate diversa sortitur nomina. Passim & generaliter [...], Eleis [...], Side­tis [...], Cretensibus (Bellonio teste) [...], Suidae popularibus [...] diceba­tur, quia rorem exugendo vivit: varias item appellationes, sexus, aetas, mag­nitudo, atque cantio illis attribuit. Nam faemina non vocalis Aeliano [...] quae & [...] Stephano [...]. Eustathius non cicadam sed cicadae simile animal credit. Sic etiam Athenaeus lib. 4. ex Speusippo: [...], simile cicadae aut parvo turturi. Sanè Lyae verba illa ex Alexide in Thrasone Athenaei citata, ( [...]) fidem faciunt amplissimā, & vocalem fuisse Cercopam, & à Ci­darum gente alienam; nisi forte ut marem faeminamue turturem voluptatis gratiâ caveis includerent Graeci, ita etiam masculo Cicadae cercopam faemi­nam adjunctam fuisse statuemus; neque enim tantum cantus gratiâ eas cum picis atque philomelis alebant, sed etiam ut mutuas maris faeminaeue am­plexus, amores, veneres conspicerent. Adde etiam Cercopam Athenaeum [...] vocare; tantum abest, ut viro suo omnes canendi obstrependique vi­ces, praeter faeminarum morem, attribuat. Dicitur aetate provectiore cicada [...], novitia vero & tenella [...] & [...] ut Hesychius notat. Parvae cicadae (quas Gaza Cicadastras, nos Cicadulas vocamus) a Graecis [...] atque [...] dicuntur; ut mirer hanc significationem à Stephano praetermissam. [...] substantivè positum, cicadam minimam significat, authore Eusta­thio. [...] cicadastras item significant, ut apud Coelium legimus, Quam­vis Eustathius animalcula ea esse contendit cicadis similia, atque alibi faeminas cicadarum vocat. Has Aelius Dyonisius à [...] nuncupatas voluit: [...] sive vocales & obstreperae Cicadae sunt [...], sive mares: dulcisoni illi qui­dem, & plectro quasi Thebaico modulantes. Mutae autem & agrestiores ci­cadae [...] appellantura silentio, atque [...]. Arabicè Gituole & Cicuale, & Velderetrich, & Robiche. Sylvat. Cicara barbarorum nomen est, à Latino vel Hispanico corrupto. Italicè Ligallo, Cicara, & alicubi Lazenzala. His­panice Cignatregas & Cigarre. In Germania atque Anglia Cicadas reperiri non audio: tamen si quae ibi fuerint, utraque gens ipsas Bowc Krickells vel baulme Krickets appellant. Flandris Fieldtdresin. Wallensibus (ni fallor) Straffen. Polonis Konick Zyemuyco, Spiewa, dicuntur. Aliquando cum Gryl­lo confunditur Cicada, sed perperam nisi forte Gryllum cicadam esse dixe­rimus non alatam. Cicadam Latinos vocasse, autumant sonorum ancupes, quasi cito cadentem. Est enim illud Epitheton Cicadae apud Philosophorum principem [...], & revera brevissimi fati videtur. Cicadarum aliae vulgatiores sunt, aliae rariores. Vulgarium caput pronum, magnum videtur; & pentagonum imitatur lateribus inaequalibus finitum. Colore est viridi ni­gricante; utrinque tumulos duos obtinens ejusdem coloris, sed ovalis figurae & margine quadam fuscâ circumseptas; fusca item linea tumulos secat me­dios, mediumque caput [...] littera nigerrima rectà dividit: oculos habet ex fusco non multum viridantes, prominentes quidem, & magnas pro corporis ratione, ut mirer Nigidium (qui cicadis oculos negavit) eos non vidisse: [Page 128]

[figure]

Visu autem revera sunt hebetiore, ut Aristoteles meminit; si enim digitum contraxeris & paulatim versus ipsarum oculos remiseris, accedunt eò magis quam recedunt, atque umbra digitialle­cti citius eum conscendunt. Supinum ca­put, sive facies, dilutè exalbo viridius­culum apparet. Cicada inter insecta & omnino in hoc animalium genere una, orc caret; habet tamen prolixum quid compactum indivisumque, intus plerum­que conditum, quod veluti promuscis tum oris, tum linguae usum supplet, de­nis strijs transversis affabre canalicula­tum, eoue ipso rorem haurit, alimen­tum unicum & peculiare: ut Virgilius ce­cinit. Pascuntur dum rore cicadae: unde Apud Athenaeum primum disputatum, deinde conclusum fuit, solam aquam nu­trire posse, quoniam ea sola cicadae fa­mem tolerant. Hinc etiam illud alibi apud eundem parasiti cujusdam dictum [...], quasi diceret, nec ro­re vivo, nec herbis vescor. Cui etiam affine illud Theocriti: [...], id est, aeriove fovetur ut rore cicada? Valeat igitur illa Aesopi quae circumfertur fabula; Cicadas à formicis cibos petijsse, quum ex Platone di­dicisse potuisset, Cicadas Apollini sacras id doni musarum benignitate asse­cutas, ut solo cantu, ne dicam rore, famem levarent. Fabulosa quoque Tzetzis commenta proborum auribus indigna praetermittemus, qui nescio quantum ijs ciborum delectum adesse memorat. Proditum tamen est ab An­tonio Altomarino lib. de Manna, Cicadas ex fraxini & Orni praecipuè ra­mis corticibusque lacrymam exugere, quam nos Mannam arborem voca­mus. Eas rorem duntaxat de herbis vel ex herbis papilionum more exuge­re, probabile magis est, tum quòd jejunae semper & inanes intus reperiuntur, tum quòd nihil excernere conspiciuntur; nisi fortè ubi plusculum roris absor­pserint, superfluam ejus partem, ut rustici notarunt, removendo ejiciant. Corpus capiti brevissimo collo, vel potius nullo, annectitur: scapulae ex viri­di & nigro maculatae, pectus dilute viride magis albicat, é quo tres utrinue pedes tibiaeue erumpunt prassini coloris. Venter in majoribus duos digitos transversos longitudine aequat, latitudine unum: interna ventris pars peltam refert in apicem desinentem, & limbo duodecim tredecímve articulis con­stante cingitur: intus incisurae aliquot apparent concolores ventri, caudam­que extremam mares (id est minores) fissam habent, faeminae contra inte­gram: dorsum nigricat, 7. vel 8. lineis & incisuris virentibus transversim du­ctis ornatum. Alae pulcherrimae, argento illitae, naevisue fuscis & maculis cum ornatu pictae, externae internis duplo longiores sunt, magisque variega­tae. Fusca rarior videtur, quam ex Guinea delatam Ludovicus Atmarus Chi­rurgus diligentissimus Pennio dedit. Dedit illi aliam ex Virginia portatam Candidus, pictor non incelebris, cinerei omnino coloris, (forte Graecorum [...]) sed proportione cum primis simili; alas utrasque habet argenteas, sed neutiquam (ut primae illae virides) maculatas. Surculariae potissimum virides & magnae sunt; avenariae, frumentariae, gramineae, varios varijs in locis co­lores exprimunt, longéque minores apparent. Si verò Cicadarum naturas [Page 130]

[figure]

cum humana parate licet, servi nostri quū sint, virtutibus domi­nos antecellunt, & no­bis morum magistrae esse possint. Etenim eam vitae ostendunt innocentiam, ut nul­lam creaturamlae dant, nullâ abu [...]antur: nos contra rectum rerum usum pervertimus, & ne à parentibus cae­dendis temperamus. Quis conviva jam per­fert cicadarum pa­stum? simplicem il­lum quidem, & fruga­lem, nulla artis cibo­rumque varietate, & curiosula mixtura in­quinatum? Imo eous­que stultitie curiositas foeda pervenit apud homines, ut nisi con­tratiae misceantur naturae carnes, unáque fructus, folia, aromata, carnes, liquores, concoquantur, actum de gula cogitent, purasue & salubres illas mensas majorum fastidio habeant. Hae sitim suam roscidâ extinguunt aquâ; nos sitim mixtis poculis ceu lenocinio quodā allicere potius, quàm lenire aut tollere laboramus. Illae arbustis ad terram dejectae (in quibus lubentius ca­nunt,) nihilominus hilarem degunt aeta­tem, humilem (que) fortunam altis ad coelum cantibus leviorem faciunt. Nos vero ho­munculi altioribus locis depulsi, animum amittimus, & ad quamue fortunae rotam graviter timemus.

Cicada ab incalescente primum sole ad vesperum inspiratam concionem non intermittit, sed [...] perse­verat; concionatorûm verò permulti, nec suauiter sermones instituunt apud populum, & vix quater quotannis concionantur. Pudeat sanè ipsos civiliùs educatos [...] admonitri­cem habere, neque suum officium rectiùs exequi. Harum si ventrem scabas (ut poetae laudati) acriùs cantant: illos quantum quantum verbis demulces vel praemio invitas, tamen (ut Argonautae Martialis) neque remum adhibent, nec ad vela oculos manumve conjiciunt. Quinetiam in cantu singulae conveni­unt; mutuàmque rebus operam impendunt: Illi verò utinam non serendis liti­bus, alendisque controversijstoti incumberent: utinam non de lana & linō, de figuris & formis, de decoro indecorè & turpiter concertarent. Verum [Page 130] est illud Theocriti proverbium [...]; sed homo, qui homini Deus esse debet, idem se potiùs lupum praebet ac diabolum, suaque in viscera saevi­ens hominem exuit. Inter cicadas, mulieres silent; virifere venerem aver­santur, nec nisi multis faeminarum blanditijs eò trahuntur: nostrae autem mu­lieres verba viris praeripiunt; viri verò mulieribus longè intemperantiùs sege­runt. Quid addam? solae cicadae inter insecta [...] videntur. nos vero animi perturbationes ita agunt praecipites, ut levi, imo nulla de causâ ira exaestue­mus, dolore contabescamus, invidiâ et Zelotypiâ conflagremus. Musicam ve­ro Cicadarum quod attinet: primas tenet inter [...] tam dulcis apud veteres habita, ut eundem sonum & cicadae & citharae [...] nomine vocarent, teste Polluce: unde fortè Lucretius cicadas Teretes dixit. Platonis eloquenti­am cum Timon Sillographus commendaret, cum cantilenis cicadarum com­paravit. Verba ejus apud Laertium haec sunt; [...]. Sole effervescente canere incipiunt, ea scilicet tempestate, qua alioquin mes­sores ab opere desisterent, quare laboriofi cantores arbores conscendunt, ibique operantium atque itinerantium aures cantu Appollineo demulcent. Nam ut musica animo languenti, & fatigato cerebro quasi quoddam [...] exhibet; sic rusticis cicadarum cantus non affectatus, stridoris contentione ad laborem perferendum tanquam [...] quidam stimuli est loco, & mes­sores ad fruges colligendas non modo invitat, sed etiam detinet. De certami­ne inter Eunomum Locrensem & Aristonem Rheginensem citharaedos, ac de victoria Eunomi ob cicadam advolantem ac citharae insidentem, fractae que chordae vices supplentem, legatis Antigonum mirabilium narrationum lib. 1. & Strabonem lib. 6. Geograph. Cujus quoque certaminis Solinus meminit. Imo prisci per cicadam musicam intelligunt; & ideo cicadam Eunomi citha­rae insidentem tanquam notam musarū hieroglyphicam pinxerunt: utia Stra­bone, Phlegetonte, & Pausania accepimus. Apud Athenienses antiquitatis & nobilitatis symbolum fuit, eoque nomine aureas cicadas, (ut nunc aureum vellus Hispani) cincinnis intertextas gerebant, atque inde [...] appella­bantur. Dicit etiam Anthologij author lib. 3. veteres cicadam tanta in admi­ratione & amore habuisse, ut in Taenero Laconicae regionis promontorio mo­numentum illi ponerent, ac epicedium in laudem ejus perelegans exararent: Cui etiam Orus Apollo Hieroglyph 2. subscribit. Nemini denique cicadarum cantus insuavis videtur, nisi qui ab animo vel corpore ipsus aegrotat, & prop­terea sanae musicae sanus esse arbiter non potest. Graeci eô illas pretio habe­bant, ut caveis inclusas retinerent, & ad aures oblectandas foverent. Nunc pauca de sono addam, & deinceps ad earum ortum interitumque orationem flectam. Sonum illum stridulum atque obsterperum alij aliter edi existimant, Pierius eum in Promuscide formari autumat; Proclus Diadochus alarum contritione fieri putat: Cujus haec sunt verba; [...]. Id est, Canit cicada frequenti alarum in semet ipsam applausu, atque sonum ita emittit; veluti etiam sentit Hesiodus. Verum eos ore non ca­nere omnes vident, ut nec alarum attritu locustarum more, sed membranulae reverberatione sub flabellis (sic enim vocant operimenta illa duo post postre­ma crura ventri adhaerentia) vel ut Aristoteles brevissime scribit: sonant alli­so spiritu ad membranam septo transverso subditam: nam dum illa eo pacto distenditur atque remittitur, sursumque ac deorsum impellitur, sonus erum­pit stridulus non secus quam in puerorum arundineis fistulis pellicula tenui constantibus; qua depressa, intenta, vel vibrata, sonitum fieri necesse est. Atque haec ratio est, cur faemellae cicadae non canunt; integrae nimirum & or­batae illo spacio intercrurali, ubi maribus tenuis nascens membrana strepitum sonumque emittit. Alij faeminas maribus multo frigidiores faciunt, atque id [Page 131] in causa ponunt silentij. Verum cum eunuchi, senes, atque mulieres vetulae praecipue (atque magis quàm Invenes calidiores) stridant, frigiditas in causa esse non potest. Adde etiam mulieres (si Hippocratis judicio steterimus) ca­lore viros superare; vel si aliter se habeant; tamen faemellas cicadas mari­bus calidiores esse fateri oportet, quia sub septo transverso non sunt dividuae; mares autem in illo loco (nisi membranula illa de qua diximus obesset) om­nino perflatiles videntur. Voluit sanè natura per vocem cicadarum faeminis negatam, nostras illud docere: [...]. Canere primum in­cipiunt sub finem veris, sole meridiem praetervecto, & fortassis in calidis re­gionibus citiùs, ubi arbusta rariùs consita, ibi & faeliciùs degunt, & lubentius concinunt. Sunt enim omnium animalium minus melancholicae, & propte­rea non solum viridem hilaremue locum, sed apricum etiam affectant. Imo non omnino inveniuntur ijs locis, quibus vel omnino arbores desunt, vel ni­miae & umbrosae conspiciuntur. Hinc fit ut (Aristotele authore) apud Cyre­nem nullis in campis cicadas inveneris, cum tamen circa oppidum frequentes audiantur. Loca item frigida vitant, imo ijs vivere non possunt. Oleas amant, quia ob raritatem ramorum foliorumque angustias minus sunt umbrosae. Loca non mutant, ut nec ciconiae, vel saltem perrarò; si verò mutaverint, perpetuùm silent: tantum valet patriae amor. In Milesia regione (inquit Plinius) rarò videntur. In Cephalenia insula amnis currit, in cujus altera parte copiosae sunt, in altera plane nullae: id quod ego vel nimiae arborum copiae, vel inopiae, vel naturali cuidam soli antipathiae ferrem acceptum: Quemadmodum Hy­bernia nullum animal nutrit vel generat venenatum. Regnum Neapolitanum ijsdem de causis aversantur; quamvis Maronis magia factum id fuisse memi­nit Niphus. Timaeus ille Siculae historiae scriptor cicadas in Locrensi agro ex citeriore parte fluvij. Helicis [...]. memorat: ex altera vero parte Rhegi­nis subdita [...] facit: non quia Herculis precibus ob somnum impeditum stu­pent, ut Solinus finxit: sed quia domi lubentiùs gaudent & canunt, more Galli: unde fit, ut Locrenses apud Rheginos non stridant, nec Rheginenses vicissim apud Locrenses; distant tamen fluvij duntaxat interlapsu, quem lapidis uno jactu trajicere possis. Multum sane ipsas (quae una omnes in se charitates complectitur) movet patria: quum Iudaeorum exemplo aliena terra, patriam loqui linquam recusent, patriaque ejecti moriendi potiùs vias, quàm vivendi rationes cogitent atque ineant; usque adeo brevis animae prodigae videntur, natalisue soli studiosae. Hominum ita gaudent consortio, ut nisi agros messo­rum, itinerantiumve conventu repletos viderint, submissius canant & rariùs; vel potius tacitè tantum in sinu sibi applaudant. Si vero messores compotan­tes, congarrientes & concinentes (quod meridie plerumue fit) audiverint, tum veluti de lauro certantes vocem elevant, & maximo laterum conatu [...] adstrident. Quare non immeritò Parasitus ille apud Athe­naeum [...] dicebatur, quia natura abstemius, garrulus adeo ferebatur inter prandium, & inter confabulantes vocalissimus esse contendebat. Lepidè ci­cadarum historiam in Phaedrone Platonis narrat Socrates, struens a meridie non dormiendum ne nos Cicadae derideant: nam diligentiam ipsarum magno praemio affectam ferunt Poëtae. Dicunt enim Cicadas ante Musas homines fuisse, qui natis postea Musis cantum monstrarant; quosdam vero ex ijs mu­fices & cantandi studio adeò delectatos fuisse, ut cibi potusue negligentes imprudenter interirent: quibus Musae in Cicadas transmutatis id (mercedis loco) donarunt, cibi potusue vacuos (etiam sole exaestuante) vivere posse, neque ullo succo nec sanguine indigere. Coëunt & generantur ex ejusdem generis animalibus, ut Aristoteles tradidit: masue inserit in faeminam, Coitus & ge­neratio. quae genitali reciso recipit quod a mare injicitur: pariunt in aruis cessantibus, ter­ram [Page 132] excavantes particulâ illâ caudae cavâ asperâ praecutâ, eodem modo quo Bruchi. Quapropter magna Cicadarum in agro Cyrenensi copia est. Quin­etiam in arundinibus, quibus vites eriguntur, nidum faeturae excavant, & in caulibus squillae herbae interdum pariunt. Sed hic faetus facillimè in terram dilabitur. Hoc etiam notatu dignum, quod Hugo Solerius in Aëtium scribens affirmat. Cicadas in partu mori, discisso in faetus exitu parentis ventre, (quod nonnulli maximo cum errore de vipera fabulantur:) id quod certè plurimum demiror. Nam ova alba excludunt, non vivum animal, nisi (ut in nitedulis) ob imbecilitatem id contingat: ex ovo crescit primum vermiculus, deinde fit ex eo theca, aureliae papilionum similis; quae Tettigometra dicitur (quo tempore esu suavissimae sunt antequam cortex rumpatur,) postmodum circa solstitia noctu exeunt cicadae, ex matrice illa; nigrae protinus, duriusculae, & majusculae. Vbiverò eruperunt, Surculariae surculis, frumentariae frumen­tis insidunt; & in exitu parum quiddam relinquunt humoris, nec multò post volant, & incipiunt canere. Quod igitur de matris ventre discisso singit Sole­rius, id ego de matricibus intelligi debere contenderem. Cicadas cum mulier quaedam teneras aleret, cantus & voluptatis gratiâ: sponte sine maris opera gravidas invenit, si Arist. 1. de hist. anim. fides habenda: verùm cum faemi­nas omnes natura mutas dixerit, & spontanea haec impregnatio veritatem su­peret, vel faeminam verba Aristoteli dedisse suspicor, vel ipsum nobis. Alia est Cicadarum generatio, ut apud authores legimus. Nam lutum si non de­bito tempore effodiatur, Cicadas progignere testatur Paracelsus, atque an­te eum Hesichius. Ob hanc causam Plato cicadas homines olim fuisse affir­mat ex terra ortos, Musarum verò beneficio in cicadas ( [...]) ver­sos. Etiam nunc non alio cibi genere quàm rore vitam sustentantes, & assiduo cantu sese pascentes vivunt. Hanc etiam ob causam Athenienses sunt [...] vocati, quia crinibus aureas cicadas gestabant pro ornamento, atque etiam nobilitatis atque an [...]iquitatis symbolo; ut Thucydides in primo Singraphiae testatur, atque Heraclides Ponticus de priscis Atheniensibus. Hujus consue­tudinis argumentum praebuit Erythaeus ex terra ut ferunt editus, qui Athe­niensium rempub. primus gubernavit, eos, Platonis judicio [...]: dein­de mos obtinuit, ut nemo nisi Atticus esset, & Aborigo diceretur, auream ci­cadam capillis annectere auderet. Huic opinioni Aristophanes, & ejus etiam Scholiastes assentiuntur. Isidorus cuculi salivam cicadas gignere non recte affirmat, verùm Locustellas gignere manifestum est. Cicadas veterem pel­lem sive senectutem per aestatem exuere Lucretius lib. 4. testatur his verbis: Cum veteres ponunt tunicas aestate cicadae: eamue ob causam ab Hesichio [...] vocatur: quibus quidem minimè fidem dedissem, nisi hujus pel­lis ejectam iconem in procinctu habuissem. Ante coitum mares gustu suavio­res sunt; post coitum vero faeminae; quippe quae ova candida & gustu gratis­sima habeant. Parthi, ut Plinius scribit, & reliquae ad orientem gentes, cica­dis vescuntur; non solum nutritionis gratiâ, verùm etiam ut venas aperiant, languentemque appetitum citius excitent: id quod Athaeneus lib. 4. & Nata­lis de Comitibus disertè affirmant. Hinc Aristophanes in Anagyro deos item Cicadis vesci ex Theocrito scripsit, ubi eos per iram appetitu caruisse som­niaret. Vidi ego (inquit Aelianus lib. 12. cap. 6.) qui connexas cicadas ad cibum venderent hominibus; animalium scilicet voracissima jejunissima ven­debant, ne quid exquisitissimis ipsorum epulis deesset. Dioscor. assatas ci­cadas mandendas praebuit & vesicae doloribus prodesse scribit. Vsus Medici. Quidam (in­quit Galenus) cicadis siccis ad colicos affectus utuntur; dant cum paribus numero piperis granis tres quinque aut septem; tam videlicet remittente quàm etiam urgente paroxysmo. Trallianus in calculo, exiccatas, contritas, alis, [Page 133] ac pedibus prius abjectis, in balneo exhibere cum mulso aut condito jubet. Aegineta etiam exiccatas nephriticis exhibet, atque in morbo renali compo­sitionem diatettigon vocatam instituit: similem omnino antidotum Myrep­sus praescripsit, sed omnes pedes capitaque tanquam supervacanea membra rejecerunt. Luminaris author electuarium ex Nicolao transcripsit hujus­modi. R. Cicadarum pedibus capiteue abstractis unc. 2. milij solis, sem. saxifrag. ana. unc. unam, piperis, galangae, cinamomi, ana drach. 2. ligni aloes drach. semis, mellis, q. s. Nicolaus Cicadas alis, pedibus, capitibusque abjectis, urit, terit, atque excipit melle attico, datque ad fabae magnitudinem cum vini mensura. Aëtius cicadas tres tritas ex vino exhibet. Quidam ad uri­nam provocandam pro cantharidibus cicadas substituunt, nec meo judicio si­ne ratione; nam & securiùs exhibentur, & citius tam hoc in morbo quàm in languida venere operantur. Antidotus ex cicadis [...] ad renum calcu­lum à Nono medico praescribitur. Aretaeus de vesicae remedijs haec verba de cicadis habet: Vtilissimum vesicae remedium cicadae suo tempore pro ci­bo exhibitae. 1. mares ante coitum, faeminae post, ut ex Arist. patet: extra tempus verò aridae & tritae cum aqua & radicis nardi paxillo elixentur: in ijs­dem quoque loco balnei ad vesicae laxamentum aeger desideat. Nec desunt in recentioribus qui cicadas oleo impositas Soli exponunt, & cum Scorpio­num oleo commiscent, ac pubem, interfaeminium, testiculos, aliasque vici­nas partes, ad dolores vesicae inungunt. Arnaldus in Breviarij lib. 2 cap. 20. & 32. in Coli dolore & Ileo puluerem Cicadarum commendat, atque etiam ad calculum ejiciendum, Si mediae cicadae puluis cum sanguine hircino vel cum vino diuretico propinetur. Lanfrancus ad frangendum calculum cicada­rum spodium ex aqua raphani vel cicerum decocto sumptum magni facit. Quinetiam segnes torpentesque jam ocio pueros ad venatum provocant. Cu­jus meminit Theocritus Idyllio primo his verbis,

Neque solum gratae sunt in cibo at (que) in medicinis utiles hominibus, sed aves pascunt nonnullas atque inescant. Pueri enim Cretenses (teste Bellonio) ha­mum in Cicada sepeliunt; eam filo alligatam in aërem projiciunt. Cicadae gratiâ Merops advolat, & cum esca hamum unà deglutit, quo conspecto fi­lum attrahunt pueri, atque ita aëriam piscaturam non absque lucro exercent. Cicadae item in fine veris multiplicatae annum morbiserum significant, non quod ipsae putredinem excitant, sed quia illarum copia putridae materiae abun­dantiam planè demonstrat. Saepius enim illarum adventus cantusue bonum rerum statum portendit, uti Theocritus cecinit; [...]. Niphus anno cicadarum parco annonae caritatem praesagit, rerumue omnium ino­piam Quod vero Io. Langius, (multae lectionis doctrinae que philosophus, & medicus unà celeberrimus) Cicadas lib. 2. Epist. instar Bruchi fruges & pabula per Germaniam exedisse memorat, Idemue Stumfius in Helvetia factum, & Lycosthenes lib. prodig. Graecaque Epigrammata affirmant: sa­nè (nisi locustam pro cicada intelligerent,) merum mirum ostendunt, & quod (salvâ virorum tantorum aestimatione) credere nolimus, carent quippe den­tibus & excrementum (ut diximus) non emittunt, sed rore tantum vescun­tur & intumescunt. Praeterea licet omnem per reptavi Helvetiam, eaue di­ligentia cicadam quaesivi, quâ acum solent, nullibitamen eam vidi, ut nec in Anglia vel in Germania. Ideo tam ipsos, quàm Albertum Vincentium, & Guillerinum de Conchis, per Locustas vel Bruchos deceptos fuisse autumo, dum illos Cicadas esse vulgari quidem errore temerè crederent. Qui plura de ipsarum natura vel usu cupiunt, consulant Graecorum Latinorumue Epi­grammatum [Page 134] grammatum authores, partim earum laudes, partim vituperia pro suo quem­que marte & arte plurimis canentes. Aegyptij per Cicadam pictam homi­nem mysticum & sacris initiatum notarunt. Novi Hieroglyphi eas nonnun­quam musicos, nonnunquam garrulos significare frivolè contendunt. Vtcun­que fuerit, recte de semet ipsa Cicada cecinit meo judicio.

Post Cicadam Gryllus proximum locum vendicat, tum quòd eam forma, demptis alis, Grylli nomen. nonnihil refert, tum quòd cantu proximè accedit. Calepinus Graece [...] dictum affirmat, sed authorem non citat, imo nequit. Alij a cla­more arguto, & procellarum aemulo, sic cum vocari putant (in quorum nu­mero est Isidorus) qui gryllismus dicitur. Ab Hadriano Iunio propter soni stridorem [...] dicitur. Sed minus recte; cum hanc Locustam esse majorem ex Aristotele probaverim. Freigius natural. quaest. lib. ex Plinio Tryxali­dem vocat. Verùm quum [...] sit insectum impenne, utcunque sono con­veniunt, formam tamen & speciem Grylli non habet. Latinè item Gryllus dicitur. Gallice un Gryllon, Crinon. Arabice Sarsir (si Bellunensi credimus.) Barbaris Gerad. Avicennae Algiedgied. Polonis Swierc. Hungaris Oszifereg. Germanis cin grill, ein Heyme. In agro Argentinensi (à mense quo cantillat) Brach uogle. Illyricè Swiertz, Czwrczick. Italicè & Hispanicè Gryllo. An­glis Cricket. Belgis Crekel, Nachterekel. Gryllus autem vel campestris est, vel

[figure]

domesticus: utrosue Plinius ad Sca­rabeorum genera retulit minus propriè, quùm alas elytro toctas non habeant, sed omninò membraneas; licet exte­riores densiores longè quàm quae sub­tùs latent. Calepinus postremò natus, genus locustarum facit, parili errore. Niphus in Arist. hist. 5.28. & 29. lo­custas terrestres, & Bruchos, Gryllos vocat; ut etiam Albertus per imperitiam ci­cadas. Campestrium alij sunt mares, alij faeminae. Mascicadae magnitudinem propè attingit, sed corpore paulo longiore, colo­re subnigricante; caput pro corporis ratio­ne magnum; oculi grandes exerti, frons an­tennata, sed articulis carent antennae, & huc illuc tamen facilè, moventur. Sex item pe­des obtinuit corpori concolores, & postre­mos longissimos ad saltum vegetiorem: antrorsum & retrorsum (quod sin­gulis commune est Gryllis) incedit. Alae quasi leviter insculptae & incurvae, totum poenè corpus tegentes; cauda illi bifurca, moles corporis minor at­que faeminae. Haec vero ventriosior, inamaenum quendam exprimit virorem: oculis herbaceis, antennis rubentibus, cauda tridentis aemula, & magnitudi­ne corporis à mare dissita. Per aestatem in campis reperiuntur, ibique ter­ram excavantes manent atque nidificant. Hyeme vero leniore latitant, sae­viore pereunt in cavernis, quos sine cuniculariorum arte fodisse videantur. Alarum attritu sonum illum edunt perstridulum, teste Plinio: & sane alis eo­rum avulsis attritisque Iacobus noster Garrettus Pharmacopoeus diligentissi­mus eundem sonum rectè imitando assecutus est: ut mirer doctissimum Sca­ligerum id cui nescio folliculo & fistulae in cava alui parte collocatis; Sabi­num verò, dentium collisioni acceptum tulisse: quod Plinius etiam non recte [Page 135] de locustis scripsit. Quùm leviter alas per antri sui angustias tam aruenses quam domesticae atterunt, parvum sonum efficiunt; cùm vero pro foribus fortius has vibrant: valde argutum, nec omnino sine alarum motu agitatio­neue strident: has enim amputaveris, vel avulseris, stridorem illum omnem perire citò videris. Sole incalescente (quo plurimum gaudent,) ac etiam noctu, pro foribus cavernae cantant. In pascuis & pratis frequentiores, in umbrosis opacisue locis illubentius manent, rariùs ad hyemem vivunt, ut Georg. Agricola scribit: magnam authoritatem illis perhibet Nigidius, ma­jorem Magi, quoniam retrò ambulant, terramque terebrant & stridunt nocti­bus. Quo magis à nobis sunt dissiti, eo acutius stridunt, proximi verò silent, & prae dysopia vel formidine se in antra citi recipiunt. Gryllus (inquit Al­bertus) lib. 4. cap. 7. exercit. 273. si medius dividatur vel capite plectatur, adhuc canit & vivit longum tempus. Quod sane si verum sit, actum planè erit de alui illa fistula, cui stridoris Gryllorum causam Scaliger tulit acceptum. Venantur eum pueri formica circumligata capillo in cavername [...]us conjecta, efflato priùs puluere ne se recondat, & ita formicae complexu extrahitur. Plinius lib. 29. cap. ult. Sed citiùs & minore labore capitur, hoc modo; ra­mulo gracili & longo, vel stipula cavernae inserta, & per vices extracta, ante cavernae vestibulum illico erumpit; quasi interrogatura, qui foribus facit in­juriam? Vnde in eum natum proverbium, qui levi de causa sese hostibus ostentat, & insidias ultro incurrit, Stultior Gryllo. Panico recenti, maturo frumento & pomis vescuntur. Gryllus domesticus à Graecis (si Alberto cre­dendum) [...] dicitur, cujus nominis ne vestigium quidem reperio apud Graecos: forte Barbarum pro Graeco supposuit. Angli eos House-crikets, Germani Heimgrill appellant.

Plinius de scarabeis scribens (inter quos Gryllos malè retulit) haec verba subjungit: Alij prata crebris foraminibus effodiunt, Lib. 11. Cap. 28. alij nocturno stridore vocales aridam terram inter focos & furnos excavant. Sunt item domestici mares & faeminae. Maritotum ferè corpus fusco colore est imbutum, dorsum ex fusco varium magis nigricat: oblongo est corpore, & campestri longe mi­nori; caput ei ferè orbiculare, oculis nigris praeditum, & antennis in omnem partem mobilibus, forma & compage omnino est campestri: juxta medio­rum pedum exortum, duae lineae transversae niuis instar albicantes dorsum adornant. Iulio & Angusto mensibus volat, nec tamen longè nec diu; sed volatu undoso, (pici Martij instar) nunc ascen­dendo

[figure]

alis dilatatis, nunc complicatis vicissim descendendo. Caudam habet bifurcatam. Faemi­na majorest & longiori aluo, alis 4. volat, qua­rum externae breviores, internae arctiores simul & longiores. Caudae extremitas in tres quoque sive setas, sive spinas mavis, dividitur. Volant utriusue sexus, saltantque & celeriter satis cur­runt: spumam juris Zythique avide liguriunt, ves­cuntúrque sanie & liquore carnium. De hoc in­secto Albertus lib. 4. cap. 7. sic scribit: Gryllus qui noctu cantat, non videtur os habere; (ut ar­venses) sed invenitur in capite ejus longum mem­brum linguae simile, & nascitur super exteriorem capitis ipsius partem, & pars illa non est fissa, sicut finduntur ora animalium: nec invenitur aliqua superfluitas in ventre ejus omnino, licet vescitur humidi­tatibus carnium & brodiorum pingui, ad quae sive effusa sive reservata, noctu accurrit. Imo licet panem quoque depascit, superfluitatum tamen expers, & [Page 136] ventre semper jejuno perhibetur. Vsus. Grylli non solum homines labore fessos cantu recreant, sed etiam medicam syluam adaugent, morbósque abigunt. Veteres (ut Iulius Scaliger notavit, Exerc. 186. remue ipsam experimento veram exper­tus est) loco cantharidum ijs utebantur, simili successu. Purulentis auribus Gryllus cum terra sua effossus prodest. Gryllus manibus contritus sacro ig­ni medetur; tonsillasue curat. Oportet autem cum ferro eum & cavernae suae terram tolli, atque deinde in manibus fricari; quo pacto non solum à prae­senti malo aeger liberabitur, quinetiam per annum à recidiuo erit immunis. Plinius. Curant quoque Grylli parotides sive illiti sive alligati: strumis illinun­tur cum terra sua. Lib. 30.4. & 9.12. Cinis eorum cum oleo, putrida ulcera ad cicatricē perducit. Contra calculum & dysuriam Gryllum aqua dilutum sumere prodest. Bellu­nensis eorū oleum auribus dolentibus instillat; eo (que) modo dolorē ijs omnem pulsationemque adimit. Marcellus in faucium tumoribus tactum illorum & simplicem alligationem multis effert: Halyque judicio in collo suspensi quar­tanam arcent. Tonsillarum tumores ijs sedari Serenus indicat his versibus:

Pueri alicubi nocturni cantus gratiâ (ut Cicadas in Italia) gryllos pyxide pertusa, vel fiscellis includunt; herbarum folijs appositis quibus vescantur ac totam aestatem servant. Aluntur & in Africa caveis ferreis, magnoque ven­duntur, ut à quibusdam mercatoribus accepi, ad somnum conciliandum. De­lectantur enim Fessani arguto ipsorum sono, non secùs at (que) Hiberni & Walli plectri harmoniâ. Quo item doctissimus Scaliger non parum affici videbatur, quùm cantus ipsorum gratiâ in pyxide clausos servaret: quàm si cribro cre­briùs pertusam reddidisset, tertio post die non mortuos sed diu quidem super­stites reperisset, lib. de plant. Seclusa enim ab aëre vivere nequeunt haec ani­malcula, quae praeter vocem & aëra fere nihil in se aliud habere vel esse vide­antur. Aestate praeteritâ marem & faemellam subdito pabulo servavi; sed die octavo marem reperi faeminae latus erosisse, qui etiam post biduum expiravit. Lanio item avis (ut doctissimus noster Bruerus observavit) Gryllis vescitur; eos (que) supinos spinis transfixos juxta pullorū nidos collocant, ne quando cibi penuriâ tabescant. Verum ubi numero infensiores fuerint, his eos artibus fuga­bis, vel intercipies. Discū satis profundū, & aqua repletū ante eorum stabula colloces, farina avenacea crassiore cinctā. Sic Grylli saltu ascendentes in dis­cum, aqua suffocati pereunt. Si quo (que) aquam vitriolo mixtam in eorum antra injicias, certò fugabis. Restat adhuc una bestiola alata, quā an ad cicadas an ad locustarū classem referam plane ignoro. Quâ enim catervatim volat ac segetes erodit, locusta videatur; forma tamen ad cicadam proxime accedit. Mira sane hujus bestiolae, & quasi in fantis facies. Caput galero triangulari tegitur, in cu­jus superiore parte quatuor sunt maculae nigrae, duae oblonge, & aliae duae fere orbiculatae, inter quas, duo etiam minutissima puncta nigra observabis. Alas habet quatuor, quarum internae duplicantur quùm quiescit, ita ut [...] videatur. Atque hi forte erant illae locustae, de quibus Cuspianus é Sigeberto sic scripsit: Mense Augusto, anno 874. Immensa locustarum vis senis alarum remigijs volitabat ab oriente & cum senis pedibus, &c. à quibus tota fere Gallia divastata est. Dixeris primo aspectu caputium scapulas ornare, sed propiùs intuenti, partes sunt superiorum alarum veluti semicirculo inclusae. Totum corpus valdè crassum, nigro fuscoque est colore: posteriorum alarum partes infinitis nigris maculis notantur. Petrus Quickelbergius Antuerpianus hanc ex Africa portatam ad Pennium transmisit, quam nos etiamnum exanimem in thesaurario [...] servamus, & Cicadastram nominamus. Nec minùs in Tryxalide (de qua antea dictum) haeremus. A rodendo nomen forte obti­nuit: [Page 137] verum ut vel tryxalides Bruchos esse censeam, vel olerum locustellas, vel cicadas, vel Gryllos, nequeo quidem induci: Non solum quia Athenae­us, Plinius, alijue eo ipso philosophi sibi non constant; verumetiam vel quòd forma vel natura longe discrepent. Et quare obsecro [...], Id est, stridor, non male non derivetur? quòd si verum sit, sanè Gryllis maxime conveniet, quas tum aliàs tum per stridorem à Blattis Peucerus merito di­stinguit: id quod Ioachimus noster Camerarius (magni illius filius, & virtutum ex asse haeres) primus notavit. Plinius ex his viginti torreri jubet ac bibi é mulsa contra orthnopnaeas atque haemoptoicam passionem. Cinis illitus cum melle margines duros ulcerum complanat, & mulie­rum

[figure]

purgationes retentas praeclarè adjuvat. Huc eti­am Cicadam Rondoletij aquaticam referre visum est, cujus caput pentangulum imitatur; oculi exerti atque globosi, non magni, & nigri: antennae ore extimo erum­punt perbreves; pedes utrin (que) ternos habet, postremos longissimos: in dorso vel alas, vel earū rudimenta gerit. Cauda illi bifurca, venter saepe veluti incisus; corpo­ris color subfuscus vel potiùs ex albo nigricans. In aquis limosis stagnantibusue reperi, sed naturam ejus nondum habeo perceptam: hoc à terrestri differt cicada, tum quòd capite sit magis exerto, & cervicis aliquid habere videatur; tum quod alas habeat inuti­les ad volandum, licet ad sui erectionem non ineptas. Haec in folijs nympheae, potamogeti, aliarumue aqua ticarum herbarum insidens, jucundum quid (more Cicadarum terrestrium) stridere dicitur: Sed à nobis hactenus non est audita.

CAP. XVIII. De Blattis.

MVlti multa de Blattis blaterant, sed pauci blattas propriè dictas rectè describunt, imo ne vel minimam earum notam ferè ostendunt: Sed hinc inde varia corradentes, in acervum omnia conjiciunt atque con­fundunt. Nisi Plinius huic lucem aliquam historiae attulisset, oppido perijs­sent Blattae, vel potius interijssent. Primùm ergo quibus Insectis Blattae no­men ab authoribus attribuitur ostendam; deinde veras ac propriè dictas Blat­tas describam. Blattarum verò nomine comprehenduntur, tum vermes in auribus nascentes, tum quae alvearibus nocent Phalaenae. Verùm cum hae lu­cipetae, illae lucifugae sint; cur pro Phalaenis habeantur, equidem non video. Blatta etiam vermiculus est libros & vestes erodens; ut Horatij sermones in­nuunt his verbis: Blattarum & tinearum epulae, cui stragula vestis. Martialis tamen blattas à tineis distinguit, diversaue esse animalia plane ostendit. Ca­pitur etiam à recentioribus pro vermiculo [...] dicto, é cujus tela sericae ve­stes conficiuntur. Alij vermes grani in elice humili crescentis blattas vocant, unde Blatteus color. Turnebo advers. lib. 18. cap. 17. & lib. 28. cap, 23. ubi haec habet verba: Blatteus color vermiculatus est, id est, a vermiculis qui in cocci grano rubentes erumpunt, quorum (que) cruore floridissimus elicitur color, non niger, ut quidam putant, sed ex rubro purpureus: Cui liber de natu­ra rerum, & Guillerinus de conchis assentiuntur. Lumbrici intestinorum blattae à quibusdam vocantur. Cardanus alicubi vermes farinarios Blattas ap­pellitat. [...] uti etiam [...] Gaza Blattas interpretatus est. Dicitur autem rectissime [...]; apud Polucem [...] legitur, uti etiam apud Lucianum, Nomen. [Page 138] quando deridet indoctum libros multos ementem. Italis Blatta & Tarma. Hetruscis Piattela; Germanis Wibel; brottworme, brottkaefaer, Malkaefaer, springwibel. Norimbergenses quandam speciem Schavaben jocosè vocant, quia frigoris est impatiens, ut Cordus scribit. Illyricis Swime. Polonis, Molulowy. Hungaris Moly. Hispanis, Rapa coua polilla. Est autem Blatta Insectum lucifugum, scarabeo simile, sed elytro carens. Blattarum tres sunt species, Mollis, molendinaria, & Faetida. Freigius pessi­mè

[figure]

divisit Blattas, molles cum faetidis confundens, ac [...] tertiam speciem constituens, Gazae ma­la interpretatione seductus. Omnes senectutem exuere, tum Aristoteles Hist. 8. cap. 17. tum Plinius lib. 11. cap. 28. testantur. Mares omnes alati creduntur, faeminae cer­to alis destituuntur; illi quoque minores: hae magis ventriosae sunt. Omnes (faetidâ exceptâ) celeri cursuva­lent & frigore pereunt. Mâs mollis, faemina colore multò nigrior, caput parvum habet, unde duo exeunt cornicula praelonga, in quam cunue partem mobilia; pectus unà cum scapulis orbiculare, in corpore incisuras septem ha­bet. Alae adsunt corpori concolores, rariùs tamen volat, sed earum auxilio (struthiocameli instar) celeriùs currit: caudam habet bifurcam & forpicula­tam; sex pedes obtinet. Circa ora latrinarum, & in balneis locisue uligino­sis plurimum degit. Gryllos campestres nonnihil referunt, sed corpore sunt compressiore, & cruribus longè gracilioribus. In Philippo navi quam nobi­lissimus ille alter Neptunus (Dracum equitem intelligo) aromatibus onustam vi cepit, ingens blattarum alatarum multitudo inveniebatur. Sed hae nostris paulo majores, molliores, & coloremagis fusco. A multis fide dignis accepi, Blattam mollem vulgari sextuplo majorē in summo templo Petropoli nostrâ captā fuisse, Blatta Petro­litana. quae morsu non cutem tantū eam venantiā vulnerabat, sed & san­guinem altius copiosius (que) eliciebat: erat digiti majoris magnitudine, longitudi­neque, atque loco muris septo inclusa, evasit tamen post triduum; sed qua ratione aut via, nemo perspexit. Molendinariam siue pistrinariam vidi (Grae­cè [...] dicitur) faeminam ni fallor, quia alis caruit: vulgari illa molli longiorem, crassiorem, & cum majore splendore nigriorem, os forcipatum illi, parvum, quasi sub ventre positum, antennas ha­bet

[figure]

primae similes, oculos item exiguos concavos, vel potiùs ocularum signa atque vestigia. Pectore pene quadrangulari quatuor primi pedes affiguntur, posteri­ores ventri: supra scapulas alarum quasi rudimenta con­spiciuntur, alae tamen dici non debent; corpus reli­quum crassiusculum, variè orbiculis incisum, quos si à latere intuearis serram referunt. Caudae apex & furca utrinque una innascens, ad tridentis formam accedunt. Stabulantur istae Blattae in locis tepidioribus, pistrinis & vaporarijs. Vix magna in fame lucem ferunt: vel si victus quaerendi gratia in apricum procedere coguntur, celeri cursu ad tenebras recurrunt, vel puluere fese te­gentes,

[figure]

venatores fallunt. Tertium ge­nus odore adeo invisum, ut à Graecis [...] à Latinis Faetida Blat­ta vocabatur: a Plinio describitur acuta clune; quam notam nisi expressisset, for­tassis in tenebris jacuisset semper haec [Page 139]

[figure]

species, nec in oculos nostros venisset. Sunt enim scarabei omnino (praesertim pilulares) ad eam faciem, quos cauda ab­scissa graphic è repraesentat; nigerrimo colore splendet, tar­digra [...]um est animalculum, si quod aliud; corpus ita for­matum delineatumue ut alatam jurares elytroue tectum; carent tamen omnes alis, nec sane marem hoc in genere ala­tum (quicquid Plinius somniat) inveneris: gracilia habet crura & longiuscula: profundis in cellis habitat, & latrina­rum hospes: nocte lentissimo gradu proreptat; sed ad signum lucis sermonis­ve levissimum, ad latebras redit: pudendum sane animal, lucisue (non prop­ter dysopiam, sed mali odoris maleue rei gestae conscientiam) impatientis­simum; sordida siquidem amat hospitia, parietesue perfodit alienas: teter­rimoue odore non astantes solum, sed universam quoque viciniam inficit atque offendit; os illi bifurcum, dorsum quasi elytro tegitur, solitaria est, vix du [...]s simul reperies. An vero haec ex putri materia oriatur; vel mutua commistione maris & faeminae generetur, ignoramus.

Francofurti ad Moenum frequens videtur: Londini apud nos in cellis vina­rijs, locisque tenebrarum plenis subinde reperitur: reliquae species in pistri­nis frequentiores. Faetidam ob tetrum odorem quidam cum Cimice confun­dunt; non rectè. Peru incolae bestiolas quasdam alatas Aran [...]rs vocant, quas Serius Papiliones credit. Gryllorum magnitudine & gregatim noctu pro­deunt, omnem ferè mollem suppellectilem ambedentes, lib. navig. Papilio­nes esse non dixerim, quia rodunt, non autem promuscide exugunt; vel ergo Gryllos facerem, vel novum Blattarum genus, vel quid ab utroque mixtum & confusum. Ex Epistola doctissimi cujusdam viri ad Gesnerum missae, alte­ram blattam faetidam describam. Est (inquit) insectum quoddam volatile faetidissimum in Hungaria, supra quam dici potest fastidiendum. Cicadam faetentem dicerem, nisi Gryllo esset similius. Hyemis tempore lucem appe­tit, aestate fugit: quum volat, dirum quid strepit & horrendum, faetore mox omnia replens. Quidam peste peraërem saeviente hoc animalculum ceu ar­canum gestant adorantue: imo nonnulli, id quod sues sine nausea haud face­rent, eam deglutiunt; usque adeo pestis metu tenentur, ipsamue arcere ten­tant. In muris generantur: ubi frequentiores inveniuntur, ibi vina generosissi­ma nasci ferunt, atque ego experientiâ didici. Hucusque Epistola. Blattae junio­res omnes leviter albicant, sed adultiores ex spadiceo nigricant. Faetidae vero de nigredine ne carbonem quidem metuunt. Authores item varij quatuor alias Blattarum species recensent, nempe veneream in humanis pudendis genitam; Apiariam, vestivoram; & quae codices exedit, librariam: verum nulla harum praeter apiariam cum Blattarum quadrat descriptione. Ea vero neque adeo faetida, ut [...] dicta: ne (que) tam mollis, ut quae antea describebantur: Sed me­diae cujusdam naturae, & polline potiùs conspersa quàm pinguedine inuncta. Reliquas suis in locis, ubi de pediculis tineisque dicemus, adjuvante Deo fu­siùs comptiusue dabimus ornatas. De colore blatteo magna opinionum va­rietas inter doctos videtur. Nam si haec insecta (de quibus egimus) verae blattae dici deberent, cur non potiùs nigrum spadiceumue colorem blat­teum dicimus, quam muricatum illum atque purpureum? Certum est Blat­tae Bizantinae succo (est enim purpurae species) purpureum colorem elici, perinde ac ex Cimicibus (Coccionili vocatis) vermiculatum; vel igitur om­nes colores blattei recte vocari possint, vel hic noster novissimus non est Blat­teus. Equidem miror Turnebi Thylesijque peruicaciam, quod illum ver­miculorum Blatteum esse contenderent, cum a nullo authore Blattae dican­tur, sed potiùs propriè vermiculatus haberi debeat. Blatteus igitur color, re­vera [Page 140] est purpuratus. Nostrae vero Blattae hujusmodi nihil succi emittunt: sed lucifugae, sordidae, truces, faetidae, furaces, nocturnisue depraedationibus infames vivunt, unde Servius Pyratas noctu navigantes Blattas dixit. Hae li­cet bestiolae naturae ipsi, hominibusue & apibus exosae sunt, varias illis ta­men virtutes Deus indidit, & quam Bizantinae illae praestantiores. Nam si con­cham illius unguemve dempseris, Vsus. quid inter caput (papaver dictum) & col­lum totus venter continet, quàm florem illum tingendis expetitum vestibus solis (que) oculis delectandis natum? Sane licet illum colorem Principes magna­tesue Primarij nullo auro non emunt, & pretij magnitudine regium faciunt: ubi tamen contemptibilium harum blattarum vires audiveris, purpuram supra omnem caras dixeris. Etenim ad aurium dolores & surditatem mirificè pro­sunt hoc modo acceptae: R. blattas alis abjectis xij. vini veteris & mellis ana ℥j. ss. malicorium unum, succi pomi, sesquicyathum. Coquantur in olla nova, donec malicorium flaccidum fiat. Tum simul terantur omnia: tritis ad­de unguenti Syriaci ℥j. picis liquidae ℥j. ss. Succi è 4. cepis expressi; q. 5. con­terantur & ad usum reponantur: decoctum lana succidâ & tepida instilletur. Gal. sec. loc. lib 3. Molles in oleo decoctae verrucis efficaciter illini expe­rientia testatur. Molendinarias capite detracto, attritas, lepras sanare, Musa & Python in exemplis reliquerunt. Faetidae pinguitudinem, si caput avellatur, tritam una cum rosaceo auribus mirè prodesse scribit Galenus ex Archigene. Sed lanam qua incluserint, paulo post extrahendam: celerrimè enim id pin­gue transire in animal, fierive vermiculum. Alij binas ternasve in oleo deco­ctas efficacissimè auribus mederi scribunt, & tritas in linteolo imponi. Hujus item intestina trita cum oleo aut decocta, aurium dolores instillata mitigant, Dioscoride authore. Lib. 2. cap. 36. A prioribus duabus speciebus capita detrahenda, an­tequàm in usum medicum veniant, Plinius docet: à faetida pedes & pennas etiam detrahit, vel potius coriaceum illud dorsum penniforme, durius illud quidem & magis venenatum: alas enim non habet. Faetidae praeterea cum pisselaeo sanare ulcera traduntur, aliàs insanabilia; strumas item & panos die­bus 21. impositae; sanant quoque concussa, convulsa, cacoethea ulcera, sca­biem furunculosque detractis pedibus & pennis. Nos haec auditu fastidimus at hercule Diodorus (inquit Plinius) eos morbo regio orthopnoicis resti­tisse tradit, cum resinâ & melle: humanissimi eorum cinerem crematarum re­servandum ad hos usus in cornea pyxide censuere, aut tritas clysteribus in­fundendas orthopnoicis aut rheumaticis. Infixa item corpori, illitas extra­here constat. Blattas dolores tollere narrat Cardanus; sed quos dolores, vel quod blattae genus, non memorat. Phryges & Lycaones Blattas illinunt his, quae vulvâ strangulantur. Plinius. Denique Castorei loco inserviunt in An­tiballomeno, Lib. 30. cap. ult. quomodo fugantur. atque eas pro Bupresti substituit Galenus. Si verò Antisily­phium, sive contra blattas medicamentum velis; Cunilae manipulum (quae à Graecis mascula, à nostris cunilago dicitur,) projicias, atque omnes é tota domo Blattas convenire ad eam videres: ideoque Romae Blattariam vocant. Hirundinibus adversus blattas defensionem Natura largita est. Nam cum Blattae earum ovis perniciosae sint, matres apij folia ante pullos projiciunt, quibus a nido arcentur. Quod sane solius Aeliani figmentum citò dixissem, ni­si Zoroastes in Geoponicis idem asseveraret. Vpupae amianto gramine nidos praemuniunt. Cornix verbenacam prostruit ne accedant blattae. Si quoque oleo spicae inungantur, blattae statim pereunt, veluti Ioach. Camerarius refert. Vt fugentur ab hortis blattae, audiamus Diophanis consilium: ventriculum vervecis recenter mactati, & suis adhuc faecibus impleti diligenter tibi com­parato, eumque ubi blattis scatet hortus, terra leviter obruito; peracto biduo, blattas eò omnes convenire videbis; quas vel aliò deportabis, vel ibidem [Page 141] altissimè sepelies ne resurgant. Si verò apes ab ipsis tutas servare velis, suffu­migijs acribus arceto, vel noctu lucernas juxta ponito, vel aluearium fulci­mina unguine illinito, ne facilis fiat ascensus.

CAP. XIX. De Bupresti & Cantharide.

PHysici permulti Buprestis mentionem fecerunt, sed adeo exilem, ut neque formam, nec mores, imo nec verum nomen tetigisse vi­deantur. Nam Ardoinus Bupestrem vocat, Vegetius (veterinariae lib. 3. cap. 15.) Vulpestrem atque Bulpestrem: etiam cap. 78. Bustrepem corruptissimè legit. Apud Sylvaticum Barbarismi (si quis alius) principem, Bustasaris, Bublistes, Bubestis item vocatur; usque adeò ijs exoculatis tem­poribus linguae Latinae vitium fuit illatam, & Barbaries omni loco inundans omnia confuderat.

• Dicitur autem reipsa
  • Graecè [...], quia boves rumpit. Nicander in Alexipharmacis etymon ejus in hunc mo­dum deducit, [...], id est, ab incendendis bo­bus. Primum enim per summam acrimoniam peco­rum intestina inflammant, deinde tumor sequitur & fe­bris, & tympanites species calidissimas; postea mem­branis ruptis crepunt mediae. Dicitur alijs, item Hesy­chio, [...] Sed haec rectiùs pro araneola illa ruberrima boves mordente sumitur, in pascuis ober­rantes. (Angli Blaine-worme. Troings vocant) quae devorata à pecude eadem parit symptomata. Latini Graecum nomen retinuerunt. Germanis dicitur Gouch, Gach, Knoelster, Gualster, die grunen, Stinckhenden Wilden wentde: Renkaefer, Hidelbergensibus, à cele­ri cursu, atque alibi cin Holtzbuck. Italicè vocatur Bupresti. Hispanicè Arebenta buci, si Matthiolo cre­dimus; nos vero Burncowe vel Burstcowe Anglicè di­cere, audaculè fortè sed non malè, primi audebimus.

In agro Heidelbergensi veram Buprestem sese invenisse scribit Pennius, atque descriptionem dedit hujusmodi: Ex Cantharidum genere [...] (si Galeno, Aeginetae, Phavorino, Aëtio, Plinio, atque Avicennae credendum sit) videtur, sed oblongiore copore; elytrum exterius ex viridi flavescit, vel potiùs aurum imitatur. Longiora item

[figure]

crura habet, & crassiuscula, oculi globosi, prominen­tes; ex fronte juxta oculos duo cornua oblonga articu­lata; caput parvum, os patulum, durum, robustum, for­cipatum, dentatum, quo crudeliter vulnerat & mordet: venter non rotundus, sed in longum productus; acriter cum scarabeis & lacertis pugnam init, ventres semper petens, (utpote molliores partes) quos citissimè ero­dit, & ubi vim metuit aut dolos, é vestigio quàm celer­rim è recurrit, seque subducit. In gustu (inquit Actua­rius) quiddam graveolens repraesentat. Aëtius eam [Page 142]

[figure]

nitrosi cum gustus tum odoris facit. Cornarius, Lonice­rus, & Cordus, faetoris magnitudine subducti, Cimicem sylvestrem Buprestem dicere non abstinuerunt, ac prop­terea Knolster, & Quelster appellitant. Vescitur quoque muscis, erucis, lacertis, lumbricis, ac alijs itidem insectis, dummodo ea pugnando superarit, morticinia enim, vel aliorum opera ene catas bestiolas non tangit; ubi interfe­ctorum sese carne explevit, reliquam stragis partem ad cavernam trahit, eaue postquam fames redierit ventrem satiat. Alios hujus bestiolae crudeles mores, Petrus Turnerus & Guilielmus Bruerus dixerint, (Medici eruditione paucis, vitae integritate nullis secundi) quia una cum Pennio in agro Heidelbergensi Buprestis vitam & vitia obser­varant. Buprestam veram Bellonius, in descriptione montis Athos exprimit hoc modo: Bestiola est (inquit) aligera, volans, longè faetidissima, Cantha­ridi similis, sed major, colore flavo vel luteo, tam exquisiti veneni, ut boves eo loci ubi aliquandiu manserit pascentes, ob infectam contagio herbam mo­riantur. Inter Cichoraceas herbas (ronces) urticasque & conizas saepius re­peritur; ab incolis montis Athos Voupristis dicitur, Haec Bellonius; unde re­cte colligere quis possit, convenire utramue descriptionem de faetore, mag­nitudine, naturâ; genere & colore tantùm paulum differre. Nos enim flavas non vidimus; nisi ex viridi (ut dicam) aurescentes, flavas dixeris. Neque sane extimis formis aut coloribus adeò pertinaciter insistere aequum est, quin pro regionum diversitate, utrumque (ut in hominibus fit) salvâ rei specie alterari nonnihil posse confiteamur. Alteram quoque veram Buprestem vi­dimus, corpore paulo breviore, & circa ventrem latiore; caudâ magis acu­tâ, capite parvo, oculis prominentibus, ore hiatulo, & forcipito, elytrâ se­cundùm longitudinem striatâ, colore saturatâ, gramineo ex auro splendente. Crura tantum sex (Matthioli & Grevini icones, praeter rei naturam suorum­ue oculorum fidem, Hanc iconem videas in Al­dronando 488. octo exprimunt) pro corporis mole longiuscula, (sed tenuiora quàm in prima Bupresti) & nigricantia; cornua item duplo minora & subtiliora; celeritate primum aequat, faetore superat, imo hoc ipso cimicibus, atque sylvestribus palmam eripit. Muscas & erucas venatur ijs, vescitur: tam non ferendae violentiae videtur, ut laetalissimum araneum interficiat. Rarò in Italia reperiri Buprestes scripsit Plinius, nunc verò (quid ni enim Marcello Virgilio credamus) frequentiores, quàm agrestis fortuna & res patitur. Esse autem eas venenatae admodum naturae, & tum pecudi & tum hominibus adver­sissimae, quos à tota substantia tollunt, Aëtio teste; vel ex eo satis apparet,

[figure]

quod earum Propinatores lege capiti teneri narrat in Pandectis Budaeus, ita enim lex loquitur. Qui Bu­prestem, vel pityocampen, tanti facinoris conscij, aut mortiferi quid venem ad necem accelerandam dederit; judicio capitali, & poena Legis Corneliae afficiator. Vi­dimus quoque in agro Heidelbergensi Buprestes duas Scaraboides, alteram ex auro virescentem, alteram ex flavo nigricantem. Illa priori à nobis descriptae omnino similis, sed aliquantum major; alae externae auro saturato lineatim ducto illitae, & pauxillo viridi adumbratae, inter lineas umbones concavi assurgunt, eleganter sculpti. Celeri cursu praevalet, communem Buprestium naturam viresue obtinens. Quae verò ex flava nigricat, eam ad me misit ex agro Viennensi Ia­cobus Quickelbergius Antuerpianus, qui nobis in hac [Page 143] historia locupletanda maximo fuit auxilio. Colore excepto, et quod major nonnihil fuerat, quatuorue antennis praedita; novissimè descriptam per om­nia repraesentabat.

Quamvis perniciosa haec animaliâ, acrimonia erodunt, erodendo inflam­mant, atque inflammatione venenata inexplebilem sitim, horrendumue tympanitem & membranas ipsas rumpentem inducunt; tamen & illas homi­nibus salutares fecit rerum parens natura, atque ars deinde in medicanam rap­tas praeparavit, antequam in usum trahuntur. Vsus. Plinius & Aegineta eodem mo­do praeparandas disputant, quo Cantharidas. Dioscorides super cribrum suspensum ferventi cinere illas paulisper torret, & deinde reponit. Galenus aceto macerat. Hippocrates capita, alas pedésque abjicere jubet. Erodunt, exulcerant, inflammant, inflant, & calorem ad partes erosas potenter attra­hunt. Diosc. lib. 2. cap. 59. id circo non temere idoneis rebus immixta, ad lepras, carcinomata ferinosue lichenas adhibentur. Pro Cantharide majore jure (meâ quidem sententiâ) substitui possunt, quàm (Pauli venia dixerim) Blattarum aliquae, non solum quia facie ad eam proximè accedit, sed etiam, ut Galenus loquitur, virtute. Cum sevo hircino Buprestes, septica vi, lichenas in facie tollere, Plinius asserit. Hippocrates in varijs vteri morbis sanandis magnam ijs laudem attribuit. Sic enim libro de nat. mul. & lib. de morbis mul. & lib. de sterilibus scriptum reliquit: Ad uteri duritiem. Succis & pingue­dinibus emollientibus buprestem adiice & vtere. ad menses & secundinas pel­lendas. Corpus buprestis unius (parvae vel majoris) dimidium praeparatum, cum duplo ficus pulpae, commisce & suppone: purgat enim uterum & inflat, & desperatis mensibus, optimum est remedium. Aliquando solam Bupre­stem apponit (si satis magna sit) aliquando mollius reddens pessarium, decem accipit, atque illis olei acetabulum, vini, cumini, Aethiopici, seseleos & ani­si, ana partes aequales admiscet; fervescentia deinde format in pessum, & vtero adhibet. In vteri suffocatione, cessante paraxysmo, corpore priùs pur­gato, medicamentum quoddam cum Bupreste componit Hippocrates, & na­turae mulierum apponit. In uteri schirro utitur quoque Bupreste, sed cautè & cum diligenti consideratione; apponit enim in glandis forma perdiem, at (que) ubi multum aegram mordendo vexat, glandem extrahi praescribit. Quinetiam Buprestem, myrrham & elaterium cum melle componit, coquit, & subdit. Subdit quoque ad molem ejiciendam. lib. 1. Gal. [...] capite primo, ex Ar­chigene, Buprestium medicamentum describit, cum aceto, ranunculo atque Ari radice; ad alopecias, lepras; elephantiasin, &c. quorum ibidem curam facilè videris. Ceterùm ut utiles ejus virtutes hactenus recensui, ita nunc, (ne historiae leges transgrediar) non minus horrenda illa symptomata aperiam, quae venenatum hoc animal tum generi humano, tum belluino item infligit. Signa Bupre­stis epot [...]. Si quis Buprestem intus hauserit, eadem fere patitur quae a Cantharide: corpus in tumorem attollitur, acsi tympanite laboraret, flatuum copia inter cutem & carnem valde multiplicata; quod ob humores veneno colliquatos, & vapo­res sursum elevatos, proculdubio accidit. Labra alieno colore tinguntur, nempe obsoleto violaceo. Ori non dissimilis intrò sapor oboritur virosus. Ventriculus, aluus, intestina, extremè dolent, urina supprimitur; anxietas to­to corpore, tota item mente persentitur. Quorum symptomatum Nicander maximam partem descripsit his verbis: [...]: His auxiliatur aphronitrum, cum aqua vel felle bovino sumptum. Curatio. Confert item lac muliebre é mammis affatim & assiduè extractum, atque ejus penuriâ bu­bulum, & caprinum atque ovile. Vrina quoque muliebris, epota, ac vomi­tu reddita; ante autem vomitum dari non debent, quia sic febrem exaspera­rent. Dioscor. Primum igitur vomitus ex passo multo vel oleo myrtino, vel [Page 144] larido lacteo, vel pingui carnis suillae jusculo, vel oleo olivarum multo, vel sa­pa provocandus. Mustum largius epotum, peculiare contra buprestem re­medium censetur. Lib. 2. de An­tid. in Alexi. Galenus & Ardoynus. Nitrum ex aqua laudat Plinius, vel é lasere, assa dulce, Oenomelite, vel Benzoin dissoluto in aqua tepida. Vel accipe nitri rubri ʒiiij. & ex aqua vel posca tepida vomitum promoue. A vo­mitione sae pius facta, statim alvi quoque tentandae sunt evacuationes, deinde ficus aridae exhibendae (ut docet Gal.) vel earum decoctum ex vino veteri generoso. Postremo ubi accidentia remiserint, Thebaicarum simplex pal­mularum esus praescribitur, aut cum mulso lacteúe muliebri tritae exhiben­tur. Pyrorum omnia genera, oleum etiam melinum, Plurimum hac in re laudantur. Nicander pyra sylvestria (sic enim [...] significare puto, Dio­scoridis authoritate fretus) praecipuè commendat, & myrti baccas. Refri­gerant enim & astringunt, & ideo Buprestis calidam naturam mitigant, & ventriculi imbecillitatem tollunt. Cavendum tamen ne corpore adhuc tu­mido comedantur, ne morbum retento intus veneno magis adaugeant. Qui­dam non sive ratione 31. ex baccis solani vesicariae, & amygdalis, lac amyg­dalatum extrahunt una cum decocto lactucae. viol. borrag. buglo. solani hor­tensis, plantag. passul. & semin. infrigid. major. Aëtius scorpij radicem ex passo in potu exhibet. Cantharidum alas pedésque contra buprestim multi loco antidoti commendant, verum aut antipathetica virtus illi opinioni fidem servat illaesam, ant mendacij suspicione non caret. Si bos equusue bupre­stem devoraverit, inflatur, concitatur rabie, ac paulo post crepans medius spiritum effat; ut Aelianus. 6. de animal. cap. 35. & Herocles Graecus scriptor testatur his fere verbis: Signa pecudum laesa [...]um abesu Buprestis. [...], Idem paenè Vigetius. Si Buprestim bos vel equus in herba comederit, venter statim inflatur, Lib. 3. cap. 78. [...]teniatr. totus distenditur, cibum aversatur, stercora mi­nutim & frequenter reddit, &c. His ita Absyrtus mederi jubet, [...]. Pari ferè modo Vi­getius. Statim (inquit) sternendus est equus, & cogendus ad cursum; post ei vena aperienda in palato leviter, ut sanguinem effluentem transglutiat, tum assiduè deambulet, sit ei cibus Triticum passo infusum cum porris; ex cor­nu vero bibat vinum tepefactum cum uva passa diligenter contritum. Qui­dam (authore Praxano) oleum in boum nares effundunt, lib. 17. cap. 17. Ca­pris qui Bupreste inflantur laridum dato, vel pingue ejus jusculum infun­dito. Idem.

[...] idem mihi videtur cum Bupreste; eadem quippe infert canibus symptomata, quae haec bobus. Si vero aliud sit animal, mihi in compertis non esse ingenue fateor.

CAP. XX. De Cantharide.

NEscio quid in causa Pennio & Gesnero fuerat, cur Cantharidas de­cantatissimas & in officina medica neutiquam desiderandas prae­terierint. Verùm hanc mihi relictam provinciam lubens suscipio, atque illarum historiam sic bonis avibus incipio. [...] Graecè

[figure]

dicta, apud Latinos nomen non mutat. Gallis Cantaride; Italis Catarella: Hi­spanis [Page 145] Cubillo: Germanis grune kefer goldkaefer. Belgis Spaensche vlieghe: Anglis Cantarides or Spanish flye vocatur, quasi muscam Hispanicam dixe­ris.

[figure]

Cantharidum duo genera vidimus, alterum magnum, alterum verò exigu­um. Majorum aliae sunt oblongo cor­pore crassae, ex tritico collectae, ac Blattarum more pingues, variae aureis Lineis, quas in pennis transversas ob­tinent (atque hae in medicina potissi­mae habentur;) aliae minutiores, ma­cilentae, latae, pilosae, interiores dictae, & ad medicos usus inutiliores. Majo­rum quoque non omnes ex viridi radi­antes videris, sed alias item ex xeram­pelino; inexplicabilis omnes splendo­ris, & colore oculis gratissimo donatae. Parvum genus Cantharidum Thomas Decataeus primus mihi communica­vit; formâ nonnihil & mole dispares videntur; sed virtute Cantharidea & ortu consentiunt. Harum (scilicet minorum) prima corpore, & capite ob­longo

[figure]

est et forcipato, oculis nigerrimis prominentibus, antennis longis atque nigris, alis circa medios lumbos extuberantibus, quae duobus punctis argenteis, & maculis paucis albis notantur: in Ci­cutaria herba per aestatem plerunue reperitur, pedes habet & crura, gracilia admodum atque longa, purpurascente minio or­nata. Secunda ejusdem cum prima coloris est, nisi quod anten­nae oculiue virides videntur. Caput huic exiguum, scapulae globosae, atque gibbosae. Tertiae caput & scapulae confunduntur, coloris aeruginosi, sed ocel­luli picem referunt nigerrimam: alas habet capiti concolores, sed striis qui­busdam aureis micantes: pedes item piceos & breves. Quarta tertiam aemu­latur, sed herbaceo potiùs colore est, quàm aeruginoso; aliàs praeter magni­tudinem (quippe omnium minima est) non differt. Tam majores quàm mi­nores istae Cantharides, non ex animalibus oriuntur, sed ex putrescente hu­mido & sicco. [...], ut Aelianus lib. 9. cap. 39. (Verbatim ex Aristotele) recenset. Nascuntur itē ex vermiculo in spongia dentis caninae, at (que) ex erucis fici, popu­li, pyri, fraxini, oliuae, & rosae: generantur enim in his omnibus vermes Cantha­ridum parentes, sed in alba rosa minus efficaces. Coëunt quidem Cantha­rides & generant. Verùm non sui generis animal, sed vermiculum tantum. Legumine vescuntur & frumento, praesertim tritico, quo pastae, ad medicinam aptissimae habentur. Olfactu picem liquidam referunt, gustu cedrum, ut Ni­cander prodidit. Vis earum adurere corpus, & crustas obducere, vel (ut Di­oscoridi placet) erodere, exulcerareque, & calorem incitare; quâ de causâ admiscentur medicamentis quae lepras ferasque lichenas, & cancri naturam habentia sanant. Ad ungues itaque psorodeis cum ceratis aut emplastris ido­neis impositae, ita illos auferunt, ut toti cadant. Admiscentur quoque ijs quae clavos auferunt. Aliqui alopecias Cantharide trita illinunt cum pice liquida, nitro praeparata cute. Caustica vis earum; cavendúmque ne exulcerent al­te; postea ad ulcera illa facta, capita, fel, aut fimum murium cum elleboro & pipere illini jubent. Cantharides mixta calce, panos scalpelli vice eradicant: nonnulli paululum quiddam earum injicere solent in medicamenta, quae uri­nam cient: Verum in ijs magna quaestio, quoniam ipsae venena sunt potae, ve­sicae cum cruciatu perpetuo. Verum illitas prodesse non dubium est cum succo [Page 146] tamineae uvae, & sebo ovis vel caprae. In medicamenta quae urinam cieant, nonnulli praeceptorum meorum solas alas cum pedibus injiciunt. Nos (in­quit Galenus) totas Cantharidas injicere solemus, & aptiores eas judicamus, quae inventae infrumento, luteo transversim in alis cingulo ornantur. Lib. 3. & Lib. 11. de simpl. fac. Menses quoque potentissime eliciunt subditae; & antidotis impositae, hydropicis auxiliari creduntur: ut non solum Hippocra­ter & Dioscorides, sed Galenus, Avicenna, Rhasis, Plinius, alijque optimae notae medici testantur. Nequeo hic satis laudare probatissimum ipsarum usum, cum fermento, sale, & gummi ammoniaco, ad catarrhi diversiones, po­dagrae & Ischiatici doloris amputationes; dum materiam altiùs centro im­pactam, ad superficiem extrahunt atque absumunt. Salamandrae item vene­no conferunt, ut docet Plinius Lib. 29. Cap. 4. Conferunt item certis rebus & certa mixtione ad penis impotentiam sive [...] tollendam, veneremue plurimum promovent. Caeterùm ut debitâ mixtione & pondere exhibitae sa­luti sunt, ita non rectè propinatae, applicataeve, gravissima symptomata, & quandoque mortem inducunt. Dum Basiliae circa annum 1579. haererem, sponsus quidam (aenobarbus ille nempe in Pharmacopaeo habitans Apothe­carius) de pessuli infirmitate timens, quo sponsae primâ nocte pudicitiam es­set pulsurus: Archiatrum quendam celeberrimum consuluit, ut medicamen­to rigescens praevalesceret, destinatúmque iter citius conficeret. Verum ap­petente diluculo; perpetua penis distentio sine veneris desiderio insequeba­tur, & cruenta postea urina cum vesicae inflammatione accessit, aegerue (nihil diu proficientibus antidotis) penè elanguit. Idem quoque nobili cui­dam Francofurtensi accidisse memini, cui dum Chirurgus quidam indoctus hydropem per urinas cum Cantharide intus sumpta evacuare tentaret, dolo­ribus cruciatum perpetuis exanimavit. Habeo ego singulare quoddam con­tra penis languorem remedium, quo cum promiscuè uterer, utcunque multis Nobilibus (qui veneris vulgo studiosiores videntur) animos & vires adauxit absque noxa; uni tamen inter caeteros sic obfuit, ut à venere (cui nimium litarat) sanguinem continuo mingeret, & lypothymia frequenti laboraret; Sane nisi lactis copia in procinctu fuïsset, omnino interijsset venereus pullus & meritas salacitatis cupidinisue poenas luisset. Atque haec de medica ipsarum vi, Signa & Cura­tio Canthari­dum epotarum. nunc ad laetiferam illam & infamen veniamus. Inter ve­nena maximè deleteria censentur, non solùm quia erodunt, atque inflam­mant, sed ob vim quoque septicam, quâ praepollent. Succus eorum in venas sive a stomacho, sivè a cute ingressus, ut venenum interimit. Vnde Ovidius cum hosti male precaretur, lib. Trist. sic cecinit. Cantharidum succos dante parente bibas. Cicero ad Paetum lib. 9. Epist. famil. Cajus accu­sante L. Crasso, Cantharidas sumpsisse dicitur: Ac si eo pacto sibi necem consciscere statuisset. Gal. lib. 3. de simpl. fac. ita scripsit: Si vel minima quan­titate & rebus mixta idoneis intus sumantur, urinam potenter provocant, & aliquando rodunt vesicam. Ex quibus patet, quaecunque ex frigiditate inte­rimunt, si exiguâ quantitate sumantur, nutrire corpus posse; at quae putrefaci­endo (ut Cantharides) nequaquam, cum naturae humanae adversentur. Cossi­tem Equitem Romanum amicitiâ Neronis principis notum, cum in lichene correptus esset, vocatus ex Aegypto medicus ad hanc valetudinem ejus à Caesare, cum Cantharidum potum daret, interemit. Plinius. Cantharides item (ut idem lib. 29. cap. 4. testatur) Catoni uticensi objectae sunt, ceu vene­num vendidisset in auctione regia, quòd eas sesterijs Lx. addixerat. Largiùs autem epotae, vel diutiùs foras & altiùs applicatae, symptomata hujusmodi solent producere. Accidit punctura & dolor in visceribus, qui etiam ab ore usque ad pectinem extenditur, & renes & anchas, & hypochondria; & ulce­rant vesicam ulceratione dolorosâ, penemue inflammant, & vicinas illi [Page 147] partes, apostemate vehementi: postea mingunt sanguinem, & frustum deinde carnis. Quandoque diarrhaea sequitur & dysenteria, & syncope, & torpor, & mentis alienatio, & nausea, & gravitas, & frequens mingendi alui (que) exoneran­dae, sed ferè irrita, cupiditas. Invenit eas sumens in ore suo saporem picis: quae omnia symptomata ex Dioscoride, lib. 6. cap. 1. Gal. lib. de Ther. ad Pis. cap. 4. & lib. 3. de temper. cap. 3. & ex Rhase tit. 8. cap. 17. collegimus. Hoc modo affectis atque infectis Dioscorides lib. & cap. citatis, primùm continuum & frequentem vomitum imperat, deinde frequentem alui lotionem, per cly­steres ex nitro factos; postea ad vesicae conservationem lac intus praebet & psyllium. Clysterum quo (que) materiam aliam tum esse vult, at (que) in Principio: nempe exaqua hordei, althea, albumine ovi, muscilagine, sem. Lini, aquâ ori­zae, decoctione fenugraeci, hydromelite, juribus pinguibus, oleo amygdalino, & adipe anseris, & vitellis ovorum. Intus item exhiberi jubet lac acetosum vaccinum, hydromel, grana piceae majora & minora, defrutum, pinguedinem anatis, dococtionem cum seminibus diureticis (nempe sem. 4. infrig. major.) et decoctionem ficuum cum syr. violaceo. Oleum vero de Cydonijs veluti certissima hujus morbi Theriaca unice laudatur, veluti & oleum liliorum, & lutum Samium. Rhasis, postquam clysteres ex jure pingui infusi fuerint, in virgam quoque oleum rosaceum injici vult, aegrumue in tina tepida balne­ari, tit. 8. cap. 17. Ipsarum Cantharidum venenum in qua parte sit, non constat inter authores. Alij in capite & pedibus existimant esse, alij negant. Conve­venit tamen pennas earum auxiliari in quacunque parte sit venenum, quibus demptis laetale est: adeo ut hoc venenum suum in se contineat remedium. Pli­nius lib. 11. cap. 35. Portulacam Cantharidum antidotum esse, Lycus Nea­politanus tradidit: quod de sylvestri ocymo narrat Plin. lib. 20. cap. 13. Qui etiam acetum scylliticum, oleum oenanthinum, lac bubulum, & jus caprinum variè commendat, lib. 23. cap. 2. & 4. lib. 28. cap. 10. Atque de Canthari­dum historia haec dicisufficiant, quam miror ab eruditissimo Gesnero, ipso­que imprimis Pennio fuisse omissam.

CAP. XXI. De Scarabeis.

SCarabeus est insectum [...], quasi vagini-pennem dixeris, é rebus putridis, & stercore nascens, eoue sese potissimùm alens atque ob­lectans. Hunc Graeci [...], Tyrrheni [...], Germani Kaefer, Nomen. Itali Escaravajo, polotero, Galli escarbot, Poloni Krowka, Illyrici Krabak. Angli Bee­tle vel bugg, Angli Boreales Clock vocant. Occidentales vero Starkenbeken, Arabicè Canafis, & Canafes dicitur Avicennae. Cantharos omnes mares esse Graeci singuli uno ore fatentur, Sexus. Descriptio. unde facile erit Ausonij Epigrammatis sensum in Marcum emasculatum intelligere, quem Rhodiginus reddit lib. 8. cap. 5. Antiq. lect. Propterea item Aegyptij Heroum suorum statuis hoc animalcu­lum appingi fecerunt, insinuantes virilem solam virtutem, muliebri nullâ mol­litie commixtam, viris verè fortibus atque illustribus competere, effaemina­tam verò eos & languidam dedecere. Canthari omnes senectutem exuunt, carentque aculeo. Quùm tanguntur metuunt, motuue cessant, & corpore indurescunt. Perperam 4. alas ijs ascripsit Albertus sub vagina crustacea con­ditas; nam experientia vidit tantum duas, teneras illas quidem & valdè fra­giles, quapropter superveniente crustâ inclusas gerunt, tutelae gratiâ, ne à duriusculis corporibus offendantur; Nam eorum maxima pars, vel terram [Page 134] fodit, vel ligna putrida dentibus atterit, ibidemque domicilia & nidos fabri­cat; adeò ut, nisi optimè muniti essent, nunquam ab externis injuriis sese sar­tostectos servarent. Dum volant, tanto stridore vel murmure & mugitu po­tiùs aërem replent, ut per eos Deorum cum hominibus fieri colloquia Laër­tius scriberet. Rosas inter omnes plantas, non redamant; imò ceu sui generis perniciem aversantur: earum quippe odore intereunt (ut in Geoponic. legi­mus;) Sicut faetidis contra & [...] unic è laetantur.

Memini quendam cloacas expurgare solitum, cum in officinam cujusdam aromatarij Antuerpiensis flecteret, statim Lypothymia correptum recidis­se; quod cum quidam ex astantibus vidisset, in platea collecto fimo equino, illum aegrinaribus adhibuit; atque ita faeculento odore homo faecibus assue­factus ad se redijt, & convaluit. Haud mirum igitur [...] (post sterco­re natos eodemque pastos meminimus) [...]: ne recedam à Clementis Alexandrini verbis, 2. pedagog. Quod etiam Plutar­chus alibi, nec non Aelianus affirmat. Fumum Aldub & maximè foliorum ab­horrent, veluti Pulsaemi, acegi, stercoris vaccini, ac nigellae seminis. Rhasis 88. Hemerocallis Dioscoridis à quibusdam [...] vocatur, ob insig­nem quâ Scarabeos necat virtutem. Verùm ut has plantas summopere vi­tant, ita umbram hederae maximè affectant, eamue naturali quadam pro­pensione subire gestiunt, ubi cum in acervum fuerint collecti, nullo ipsos ne­gotio tollere procline fuerit, difficulter enim aufugiunt. Scarabeorum autem alij majores, sunt alij minores. Majores sunt vel cornuti, [...], vel exper­tes cornuum, [...]. Cornutorum alij cervi cornua imitantur, ut [...], alij capri, ut [...]; alij tauri, ut [...]; alij arietis, ut [...]; alij naricor­nes, ut [...]; de quibus ordine dicemus. [...] à Nigidio Lucanus dici­tur, teste Plinio. Alij taurum vocant; alij Cervum volantem. Hesichio, [...], quia cornubus spinosis obvia comprehendit. Comico & Eustathio [...], quia omnium maximus. Cardano [...], Graeco & Latino nomine conficto. Gaza [...] appellat. Italis Cereti dicitur, & vulgo Pota­peso.

[figure]

Gallis Cerfvolant. Anglis Stag-flie, vel Flyng-flie. Belgis Vlieghende hert. Illyricis Gelin. Polonis & Sclavonibus Krowka, Wielka. Inter gentem omnem cornigeram, ob corporis formam, proceritatem, & mag­nitudinem primas meretur, maximeue est notabilis. Colore ex obscuro spadiceo ni­gricat, praecipuè circa elytra & pectus. Cor­nua illi duo integra, sine articulis, ramosa cervi instar, minimi digiti longitudinis in adultioribus, in minoribus minora ac bre­viora, vel (ut Plinius loquitur) praelonga cornua & mobilia obtinet, bisulcis dentata forcipibus, cum libuerit ad morsum vel compressionem coeuntia: stringit enim mi­rum in modum; atque cornubus utititur eum in finem, in quem chelis cancri atque astaci: oculi duri prominentes, albiduli, juxta quos utrinue antennas habet, unas in radice in­ter cornua & oculos racemosas, quarum ar­ticulus rectum fere angulum facit; alteras verò media fronte erumpentes, rectas atque planas, in tuberculum leve desinenes. Pedibus incedit sex, prioribus reli­quis [Page 149] longioribus atque maioribus. Hunc marem Lonicerus facit; ego (si qua generis inter Cantharos fuerit distinctio) faeminam dicere non vereor: tum quia reliquae Cantharorum species minores sunt (Mares enim inter insecta, ut Aristoteles notat, faeminis longe minores;) tum quòd in coitu suscipere eas à minore, experientia confirmat. Mas illi omnino similis, sed minor, tum corpore, tum cornubus: quae licet utrinque non racemantur, acriùs ta­men (compressa) pungunt digitum, quàm faemina jam descripta. Tertius priori triplo vel quadruplo minor, colore piceo, cornua admodum parva & Bisulca, juxta quae duae antennae plurimis articulis distinctae oriuntur. Oculos habet prominulos, & pro corporis ratione magnos. Scapulae utrinque in an­gulum acutum desinunt. Vescitur maximam partem succo tenaciatque pingui è quercu exudante, nec facilè extra querceta conspicitur.

[figure]

Quarta species rara admodum est, cui cornua exilia duo, ter intùs racemata, ex nigro candidula videntur, dorsum nigris albis, venter argenteis ceruleisue maculis segmentatur: pe­dibus sex graditur, quinon minus nigricant atque antennu­lae. Capite praeciso, reliquae corporis partes vivunt diù; ca­put verò (contra vulgarem insectorum morem) reliquo toto corpore diutius. Hic lunae sacer esse dicitur; caputque illi & cornua cum Luna crescere atque diminui tradunt mendacis­simi astrologi. Cornua medicarum virium non sunt expertia, Laticornium usus. nam infantum morbis medentur, ex cervice suspensa, magna si fuerint, & valdè racemosa, alligata amuleti naturam obtinent. Strumis appositi cōferunt & podagrae, praesertim si cum terra ab ipsis egesta commisceantur. Plinius. Si cornuti Scarabei (quos Cervos vocant) in oleo decoquantur, atque eo brachialis arteria inungatur, tollit febres. Mizaldus. Parum sapuit (ut hoc obiter notem) Guillerinus de conchis, qui Librum de natura rerum sequu­tus toto coelo arravit, dum Cervum istum volantem inter Cicadas poneret. Est etiam quando locustae ascribit, est quando Brucho, imo alibi cum Cicin­dela confundit; usque omnia conjiciens, nil docet. Gigni cervos istos tan­tum ex vermibus putrido ligno innatis Philosophus memorat. Caeterùm quum experientia illorum quoque originem é stercore ducendam clamat, huic potiùs applaudo. [...] (sunt enim synoni­ma) Latinis Capricornus. Germanis Holtz back. Anglis Goat-chafer dicitur; Nomen. Descriptio. magnitudine coloreue Platycerotem refert. Caput habet latiusculum, ocu­los bovinos & grandes, tres ferè transversos digitos longos: os illi forcipa­tum, hians, aduncis duobus dentibus durissimis horrendum; quibus dum ligna

[figure]

rodit, (experti scribimus) argutulum porcellorum grun­nitum disertè exprimit. Hoc forte in causa fuit, cur eas arbori alligatas, culices ficarios abigere tradidit Hesi­chius. Scapulae ejus curiosulè a natu [...]a sculptae, manu­brium ebeno factum & perpolitum, oculis objiciunt. Pedes sex habet, tribus quoque geniculis distinctum; sed imbecilles admodum & languidos, tantoque oneri sustinendo longè impares. His ferunt auxilium cornua duo, supra oculos nascentia, toto corpore longiora, no­vem decemue articulis flexibilia, non exactè teretia, sed asperitatem capri imitantia; quae licet in quamcunue partem movere possit, tamen dum volat, directè ea tan­tum protendit, atque volatu fessus pro pedibus utitur. Conscius quippe horum imbecillitatis, cornubus arboris ramulum circum­plicat, at (que) ita pendulus quiescit, ut in agro Heidelbergensi vidit noster Brue­rus; [Page 134] avem paradisi eò referens, quae pedibus destituta pendulis illis nervis ramos illaqueat, atque ita laboris satur quieti consulit. Gerras enim Ger­manas nobis obtrudunt, quotquot unicum illi tantùm volatum attribuunt; quo defatigata tandem, simul & terram tangere perhibetur, & diem obire. Fabularum mancipia hujus rei causam sic narrant. Terambus Satyricus Poëta convitijs ipsas Musas impetere non abstinuit, quae propter in Cerambycem meritò transformatus duplicem subivit poenam, nam tum enervatis cruribus claudus ambulat, & latronum more in ligno pendet. Antonius Liberalis, lib. [...] 1. rem perstringit his verbis [...]. Quae dum Xylander Lati­na facere tentavit (vir alioquin Graece Linguae peritus:) bis turpiter impe­git. Primò quòd Ceramby­cem

[figure]

avem verteret, quum vo­lucrem dixisset. Secūda quòd caput una cum alis lyram for­mare diceret, quum Graecus libersic loquitur, [...]. An vero hoc Scarabei genus, id sit, quod in caule eriphiae herbae sursum deorsumue currit sonum haedi ementiens, (quo Magi ad vocem emen­dandam nihil esse praestantiùs affirmant) equidem nescio: minorem tamen Scarabeum esse autumo; quia ferulae cau­lis vix hunc jam grandem ca­peret. Cerambyces praeter hunc memoratum varios vi­dimus, unum primo huic simi­lem, sed magnitudine & co­lore varium; nam & paulo minor, & colore fuit ferè ci­nereo; Venter, crura, & cornua, dilutè caerulea; scapulae, cauda & elytra, ni­gris qubusdam maculis variegata. Cornuum quoque articuli nigricabant; postrema crura reliquis longiora crescebant. Hos a Quickelbergio obtinui­mus, Antuerpia transmissos. Alterum habemus, extra viridem, supinè fus­cum; caput, scapulae, elytra obscurè virentia, & auro itidem micantia; cor­pore est paulo porrectiore, priori similis videtur, sed paulo minor; cornua purpurea obtinet, crura, pedesue Hyacinthinos. Tertium huic concolo­rem ipse primus Pennio dedi, nucem moschatam & cynamum verè spiran­tem. Verùm fragantia illa dulcis (stacten contra non cara) cum vita in auras statim effluit, & cadavere exulans, sese in pyxidem (qua fuerit servatus) to­ta insinuat. Cardanus mentionem facit hujus Scarabei; sed qui ante me inve­nerit neminem novi. Est quoque alter cum splendore nigricans, ventriosus, crassus, corpore, cornuque breviori reliquis; cornuum juncturae non sunt (ut in alijs) globosae, sed utrinque leviter serratae. Hunc Carolo Clusio Pen­nius se debere fatetur. Quintus capite ore & dentibus primo omnino similis, oculis nigerrimis, colore per totum corpus fusco, ore patulo dentato, ca­pite, [Page 151] collo, & alis, minutulis pun­ctis nigris densè conspersis; cor­poris

[figure]

magnitudine ferè secun­dum aequat Cerambycem: rari­ùs conspicitur; in aedibus vivit & lignis aridis. Sexto cinerascenti caput valde exiguum, oculi albi­duli, cornua longiuscula, articu­lata, candescentibus maculis di­stincta: elytris, imo toto ferè cor­pore, varius est; in aedibus

[figure]

item versatur, sed an eti­am in lignis habitet, igno­ro. Septimum ex Russia ab Edoardo Elmero alla­tum vidi, toto corpore in­fuscatum, juncturas habuit in cornubus globosas, septem vel octo; facile ex forma cognoscitur. Ab hoc octavus magnitudine & forma parum abludit, nisi quod capite, scapulis & alis subcaeruleis praeditus videtur.

[figure]

Nonum misit ad Pennium Ioachimus Camerarius (de li­teraria repub. optimè cum primis meritus) cui alae pedes­ue arenosi erant coloris; caput cornua venterque subni­gricabant: cornubus repandis videbatur, ex pluribus verticillis nodulísue compositis, quae in utramvis partem nictu citiùs versabat. In plantis (& potissimum Ci­thyso)

[figure]

repitat. Hujus generis esse puto Scarabeum, quem Ioannes du Choul. (lib. de varia quercus historia, cap. 26.) ita describit: Degit in quercu animal de scarabe­orum tribu (quantum conjectura ducimur) colore nigrican­te, proceris cruribus, geminos capite gerens aculcos, modice inflexos: quibus acerrimè stringit adversantia. Hanc be­stiolam fabri lignarij quercus dolantes, in ipsis visceribus vivam invenere. Rustici Lugdunenses Thurro nominant. In laquearibus felicius diutiúsque vivit, seque hypocausta colentibus levi cum strepitu prodiens conspiciendum subinde praebet. Eundem vel illi similem quendam piae memoriae Gesnerus Epist. Lib. 3. ab anu pleuritin passa dejectum fuisse testatur in haec verba: Per aluum (inquit) à potione ex Oxymelite nostro cum decocto faenugraeci exhibita, prodijt vetulae pleuritide laboranti,

[figure]

scarabei genus nigrum, longis pedibus, longis item cornubus flexibilibus articu­latisque, rudi plenum pure, vivum; lon­gitudine duorum articulorum erant digi­ti. Decimus totus ex nigro purpurans, os forcipatum habet. Vndecimus ubi­que atrescit. Duodecimo cornua minus articulata, caput scapulaeue cyaneae, re­liquum

[figure]

corpustotum spadicem videtur. Horum omnium in iconibus, utcunque cornua aliàs directa, aliàs curua­ta cernitis (explanationis gratiâ) tamen plerunque non [Page 152] nisi (caprorum more) ad humeros reflexa gerunt, veluti primus Cerambyx: eoque nomine in eorum classem re­referendos esse aequum duximus. Atque hactenus de

[figure]

Cerambyce sive Capricorno, ejusque generibus: quo­rum non alium in medicina usum didici, nisi quòd sini­stra manu capta quartanas abigunt. Plinius lib. 30. cap. 11. Fortè posteri, quos meliori luto finxerit Apollo, ali­os ab ijs usus deprompserint, nec persuaderi sibi siverint, tam affabre pictum fictumque à Deo animal, Vsus. raris admodum in medicina vir­tutibus posse destitui, quas rebus longè vilioribus (pro suâ erga homines be­neficentiâ) impartit. Vespertiliones hoc in primis habent delicijs, & culicibus praeferunt, praesertim si vivos ceperint atque compresserint.

[figure]

[...] vel [...] potius, cornubus duobus semper Taurorum more rectis & directis cerni­tur; ex spadiceo circumquaque nigricat, & ferè [...] videtur: habet autem exiguum caput bre­vibus crassisue scapulis immersum, mediáque fronte spinula exit (defensionis gratiâ) peracuta.

Nasicornium quatuor species vidimus. Prima omnium maxima atque ra­rissima apud Indos vivit, colore nigerrimo: nasum habet ad faciem rostri na­valis cornutum & extra curvum, circa cujus umbilicum aliud cornu intus re­flexum é tuberculo nascitur, quale etiam é scapulae tumulo. Totum corpus, ab ultimis cornubus ad caudam, longitudinem quatuor unciarum continet, latitu­do fere duarum est.

[figure]

Cantharorum lege faeminam non habet, sed ipse suae sibi faber est formae; faetum solo sibi genitum producit, quod Ioch. Camerarius F. non inscite ex­pressit, cum ad Pennium hujus insecti iconem é Ducis Saxoniae rerum natu­ralium penu mitteret, his versibus:

Moritur enim semel quotannis, suaque ipse ex putrilagine Solis beneficio (Phaenicis instar) renascitur, quae (testante Monino)

[Page 151]

[figure]

Secundam Nasicornium speciem raram at (que) pulcherrimam, Mercurio sacram, Ca­rolus Clusius Viennae depictam misit; in cujus agro frequens est. Forman illi, qua­lem vides; absque ventre saturatè rubro fuisset, totus videretur piceus: narium cor­nu illud recurvum adeo acutum est, ut (quod de praeliaturo barro fertur) aciem illi rupis tenacis affrictione addi putares. Tertius na­sicornis & quartus, pariformes penè viden­tur, nisi quod illi alae longiores elytris ex­crescunt, huic vero breviores apparent. Splendente atramento perfusos diceres, us­que adeo undiquaque nigricant. Aries sive [...] cornubus nodosis hyacinthū aemu­lantibus, capite ex auro viridante, scapulis miniatis, purpureo ventre, elytris capiti

[figure]

concoloribus, pedibus, cruribusue spadi­ceis incedit; alae vero vagina inclusae albi­cantem arundinis membranulam scite ex­primunt. Canthari majores [...] sive ex­cornes plurimi sunt. Nempe pilularius, Me­lolonthes, Purpureus, Atratus, Arboreus atque Fullo. Pilularem alij Stercoriarium vocant, atque fimarium, quia tum ex fimo & stercore nascitur, tum in illis lubentissimè versatur. Graecis [...] dicitur at (que) [...] nec non (à forma illud) [...], quasi feliformē appellaris. Germanicè Rosskafer, Kaat, Oder mistkafer. Anglicè, Dungbeetle, sharnbugg. Gallicae foüille merde, quasi fodi-merdam dicere veli­mus. Pilulariū vocant Latini, quia é stercoribus pilulas

[figure]

voluit globosas, quas posterioribus pedibus retro vol­uendo format. Porphyrius hoc modo illius naturam pingit: Pilularij omnes faeminas non habent, genitura in coelum emissa, pilulas magnas posterioribus pedibus fingunt, & in contrarium agunt; ut sol coelum circui­tumque octo & viginti dierum observat. Penè idem Aelianus. Cantharus nullus faemina, Semen in globulum fimarium emittit, quem viginti atque octo dierum spatio volutat & calefacit, deinde faetum procreat. Hoc dicere voluerunt. Scarabeum pilulariumè stercore pilulam ad coeli formam con­ficere, quam ab ortu ad occasum tamdiu versat, dum ad mundi figuram per­duxerit: postea eandem in terra subter stercus (ubi nidificat) reponit, reposi­tam permanere sinit ad mensem lunarem; quo exacto pilulas sigillatim sin­gulas caverna ejicit, quibus in aqua dissolutis, prodit scarabeus ver­mis, impennis, quia paucis diebus absolutus, in volucrem mutatur. Hac de causâ hunc Aegyptij Apollini sacrum fecerunt, & pro numine non parvo coluerunt, curiosa Apionis interpretatione, quâ collegit, solis operum simi­litudinem huic animali collatam ad excusandos gentis suae ritus. Plin. & Plu­tarch. sympos. 4. Rosas veluti suae familiae pestem, valde aversantur. Ster­cora verò (praecipuè vaccarum) & fimeta sic diligunt, ut eorum odore quàm longissimè naribus hausto, frequentes & citi advolent. Theoph. [...]. Verùm gressus eorum tardior, labor contrà continuus atque improbus; [Page 154] amorue in prolem exuscitandam fere proprius. Saepe enim pilulae quas for­marunt, prae loci ventorumue iniquitate relabuntur, & de summo loco ad imum sese praecipitant; perpeti nihilominus cura (propagationis studio) volu­cella vigilat, pilulamque sisyphiam ad fossam varijs excidens conatibus, tan­dem reducit. Et sane nisi quasi caelestis anime ( [...]) huic ad­esset, perpetuis coctus, imo decoctus laboribus deficeret, nec ad opus tam in­certum tamue arduum unquam rediret. Solis calore excaecatos, mori eos tradunt nonnulli; plerunue autem non nisi à pediculis (quibus undique sca­tent) suffocantur. Hyemen vix ant ne vix quidem sustinent. Hederae umbra inprimis gaudent, veluti quam maximè salutari. Praxanus in Geopon. Formam ejus ita graphicè caelatam, suisque coloribus notam (totus enim nigrescit) exhibemus, ut plura adjicere, salva patientiâ vestrâ, non liceat. Ex simo primum proveniunt Scarabei (inquit Ioan Langius) ut ex ligno putrescente cossi: deinde vero, semine in globulum effuso, eodemque vivificato sobolē propagant: nulli non satis noti, nisi sicubi nulla omnino sunt stercora; alibi enim passim se cuique praebent obvios. Varijs quidem usibus inserviunt hi scarabei, Vsus ab animi antivus & ca­e [...]plo. nam & animis nostris prosunt, & corporis nonnullas tollunt infirmitates. Etenim cum hoc animal (aut vix quidem animal, quippe cui sensus aliquot desunt) ex infimo insectorum genere nihil sit nisi crustum, varijs tamen virtutibus nos vincit, & ad modestiam, temperantiam, laborem, magnanimitatem, justitiam, prudentiamue incitat atque impellit. Nam li­cet aedes habet stercoreas, tamen ijsdem vivit contentus, versatur, oblectatur, deliciatur, nec lubentiùs in rosis potat prandétue, quàm in fimo caprino, quod amaricinum olere illi videtur. Vivit enim naturae scripto, ejusue leges tran­sire scelus ducit. Praecipuum huic studium, pilas quàm maximè potest ingen­tes componere, seu pastillos, quas miro conamine volvit adversus; quod si contingat ut adversus molem aliquam onus protrudat, elapsis subinde pilis ac deorsum recurrentibus, putes te Aeolidem videre, recurrentem scopulum ad verticem montis semper voluentem; nec defatigatur, nec conquiescit tamen (tantus operis ardor) donec in antrum suum devexerit. Nos vero homunculi pro dignitate aut viribus nil agimus, imo in ipso arduae virtutis vestibulo de­ficimus, solemue & puluerem omnem, otiosi, malè conciliati, male habiti, malè item perditi subterfugimus. Magnanimitatem ejus quis non videt, si (quod Indorum Canthari facere perhibentur) vel cum aquila pugnare au­deat? Imo opinor (utor Erasmi verbis) futurum, ut aliquis Romanis ducibus impensè favens, aquilae vicem deploret, cui cum tam humili plebeioue ho­ste res inciderit avi tam regali: quem vincere gloriosum non sit, à quo vinci turpissimum; & cui abunde multum laudis contingat, quod cum aquila con­certarit, etiamsi victus discesserit. Apud poëtas enim puduit Ajacem Vlyssis adversarij tam imbellis, fortesque duces cum militibus confligere dedignan­tur. Rursum alius magis etiam demirabitur, unde huic insecto vilissimo tan­tum animorum, tantum audaciae, ut non sit veritum cum ave multum pugna­cissima bellum suscipere: tum unde opes, vires, facultates, avocilia, ut tot jam annos bella ducere potuerit vere [...].

Verùm si quis hunc explicet Silenum, & contemptum hoc animalculum propiùs ac veluti domi contempletur, tam multas in eo dotes haud vulgares animadvertet, ut omnibus diligenter pensitatis, propemodum Scarabeum se malit esse quam Aquilam. Ne vero mihi reclamet aut obturbet quispiam priùs atque rem cognoverit; Primùm in hoc Aquilae praestat, imò homini, quod senectam quotannis exuit, ac subinde repubescit. Iam hoc ipsum tanti est, ut existimem humanos quoscunque Ioves, ubi perventum est ad inama­bilem illam senectutem, qua aetas peculium & res abdicat, malle cum Sca­rabeis [Page 155] [...] abjicere, quàm coronam septemplicem accipere. Deinde in tan­tulo corpore, quantum animi robur? quàm heroica mentis vis? quantus ad invadendum impetus? ut nihil jam sit ad scarabeum Homerica musca. Iam vero nec ingenium vulgare, nisi quis temerè natum olim, vel ubique celebra­tum existimet. Graecum illud proverbium, [...]: quo nimirum sin­gularis quaedam & incomparabilis tribui videtur sapientia. Neque mea re­fert, si quis cavilletur; eum parum bene habitare in domicilio deformi: sed potius illorum [...] juste damno, qui deformes ipsi cum sint & caenosis moribus, aedes politè, speciosè, ex amussim factas, Attalicis usque sumpti­bus aedificant, atque incolunt. Porro quod animantium excrementis ad suam commoditatem abutitur, ingenij laus est, non crimen. Quasi vero non idem nos medici faceremus, quoties multorum animantium cruorem, carnem, urinam, imo oleta quidem & stercora aegris applicamus, & in potione non­nunquam exhibemus. Nec pudet Alchymistas, viros plane divinos, & non amplius, (si quod cuperent, caperent) mortales, ad quintam illam essentiam eliciendam uti fimo; nec agricolas (quo quidem hominum genere nullum fuit olim honoratius, nullum jam sanctius) stercoribus arua saginare. Id quod quidem eas a pilulario primum didicisse, non abhorret à veri similitudine. Cur enim fimo potissimùm semen includeret, nisi illi vegetantis illius caloris humorisque (quo perficiuntur generationes) plurimum inesse Deus voluit? Hinc evenit ut fimi beneficio agros redderent praegnantiores, horridamue illam maciem, famem, sterilitatem prudentiores villici abigerent. Sed Sca­rabeis istis Pilularijs (inquis) res tam putida bene olet. Stultum vero sit na­sum hominis in Scarabeo desiderare: siquidem id homini peculiare, odore sui fimi offendi: nec idem accidit in ullo caeterorum animalium. Felicior ergo nobis Scarabeus, non immundior. Quamquam homines quoque non tam res offendit, quam opinio: nam priscis illis temporibus res ipsa perinde atque nobis, non visa est abhominanda; quam auspicatissimo vocabulo, Laetamen appellarunt, nec dubitarunt Saturno deo sterculei cognomen addere: nimi­rum honoris causa, si Macrobio credimus. Nam prodidit Plinius, Sterculo Fauni filio hinc non nomen solum, verumetiam immortalitatem contigisse in Italia. Porro in Graecia res eadem duobus regibus summam peperit gloriam. Augeae qui excogitarit, Herculi qui divulgarit. Denique nunquam abolebi­tur regis senis memoria, quem Homerus (ut in Catone tradit Cicero) mani­bus suis laetificantem agros, nec alia re quam quâ delectatur Scarabeus, po­steritati consecravit. Imperatorem Romanum nihil offendebat lotij putor, cum emolumento conjunctus. Cur Pilularium igitur à tantis commoditati­bus leve deterreat incommodum? ut jam demus incommodum esse, quod suis fovendis faetubus est commodissimum. Denique cum videmus, Scara­beum in stercore semper purum esse, semperue crustâ nitidâ; contrà homi­nes in lupanari inquinatos atque pollutos: quaeso uter altero mundior? Equi­dem hinc etiam nomen inditum arbitror, ut [...] veluti [...] sit appella­tus. Quod si quis forte dotes has leves ac vulgares existimet, illud certè ne­mo non magnificum fatebitur, & ingenti cristâ dignum, quòd antiquitus in­ter sacras imagines, & in vatum mysterijs cum primis habitus est Scarabeus, egregij bellatoris aptissimum symbolum. Siquidem (ut refert Plutarchus in commentario de Iside & Osiride) in Hieroglyphicis Aegyptiorum picturis, Regis simulacrum erat oculus, addito Sceptro: cum recta justaque rerum ad­ministratione conjuncta significabatur. At Thebis (ait) imagines quaedam reponebantur, quae manibus carerent; eae judices repraesentabant, quos opor­tet ab omni munerum corruptela maximè esse sejunctos: atque inter has unam oculis quoque carentem, quae judicij praesidem referebat, quod hunc [Page 156] oporteat omni prorsus affectu vacare, tantúmque rem ipsam non personam respicere aut audire. Aderat non Corchorus inter olera (quod proverbio dicunt.) Sed inter sacras imagines Scarabeus, sigillo insculptus. Et quid tandem per hoc novum symbolum innuebant nobis sapientissimi Theologi? rem videlicet haud quaquam vulgarem; nempe belli ducem egregium & in­victum. Nam hoc quoque Plutharchus indicat, ne quis sic à me confictum existimet: quemadmodum allegorias persaepè comminisci solent è vulgo na­ti Theologi. At dixerit imperitior aliquis, quid Scarabeo cum duce belli? Per multa sanè congruunt. Principio vides ut totus armis luceat, nullaque pars corporis sit non diligenter crustis ac laminis communita, ut non meliùs armatus videatur Mavors Homericus cum illum maxime sua instruit pano­plia. Adde nunc militarem assultum cum horrendo ac Panico bombo, cantu­ue vere militari. Quid enim insuavius classicorum sonitu! quid [...] tympanorum strepitu? nam turbarum vocem, quâ nunc reges tantopere de­lectantur, olim Busiridae non ferebant, quod asino rudenti videatur assimilis; at ei generi inter abhominata habebatur asinus. Adde laboris in voluendis oneribus patientiam, invictum animi robur, ac vitae contemptum. Ad haec negant in Scarabeorum genere faeminam inveniri, sed omnes esse mares. Quaeso quid magis congruere potest in fortem Imperatorem, qui nec ipse fae­minam in castris habere debet, nec alijs permittere. Quin & illud ad rem ap­tè quadrat, quòd in delicatis illis pilis de quibus dictum est, faetus suos edunt, fovent, alunt, educant: nec alius est locus nascendi quam vescendi. Verum hoc mysterij mihi non facilè sit interpretari. Rectiùs exponent Imperatorij milites, qui norint quid sit, [...], qui norint [...], qui in obsidio­ne nuda, duras hyemes, duriorem famem saepenumero pertulerunt; qui vi­tam aegram non jam herbarum radicibus, sed faedo victu produxerunt; qui menses aliquot in navibus exegerunt. Si quis hujus vitae sordes perpendat, mundus erit Scarabeus: si quis miseriam, est quod Scarabeo invideat. At haec est Imperatorum sors & conditio: ne quis forte contemnat. Sed illud obiter demirari libet, quid acciderit nostris Pyrgopolinicis, ut in suis insigni­bus, quibus totam nobilitatem sitam esse putant, pardos malint, aut leones, aut canes, aut dracones, aut lupos, aut aliud animal (quod vel casus obje­cit, aut ipsi sibi adoptarunt) quum proprium ipsorum symbolum sit Scara­beus; atque id quidem cùm accommodatissimum, tum vero à prima ipsa us­que antiquitate, unicâ nobilitatis parente, comprobatum dicatumue. Ad corporis formam quod attinet (absit modo vulgaris, & judicium praeoccu­pans imaginatio) non est quod contemni possit vel debeat pilularius. Etenim si verè proditum est à Philosophis, sphaericam figuram pulcherrimam esse, at­que omnibus modis optimam; cur non et formosus videatur Scarabeus hic qui ex Demiurgi sententia, ad illus speciem propius accedit, quam aquila, quam homo ipse? Clem. Alexand. lib. 5. stromat. Facie vero licet catum, bestiā no­bis familiarē, & magis utilem quam gratam, repraesentat; tamen eo etiam no­mine ab Aegyptijs colitur, at (que) long è alijs insectis praefertur. Calcagninus. De­ni (que) si equus in suo genere formosus, est si canis in suo, quî minus in suo placeat Scarabeus? Nisi ommnes omnium formas nostrâ metimur; ut quicquid ab ho­minis forma discesserit, id continuo deforme iudicetur. Colorē ejus nemo sa­nae mentis calumniabitur, ut qui gemmas etiam nonnullas, adamantem nempe ipsum omnium gemmarum Principem, commendat. Deni (que) non usquequa (que) contemnendum existimabit Scarabeum, quisquis secum reputarit, Magos ac Medicos maximis hominum malis ab hoc animante remedia petere. Siqui­dem non modo gestantur in crumena, verumetiam de collo suspenduntur, non nunquam & auro inclusa contra omnes infantium morbos. Quid quod in efficacissimis vixque credendis remedijs, (ni Plin. author esset) parem cum [Page 157] antidotis vim obtinebunt? Siquidem [...] Scarabeus Smaragdo gem­mae insculptis, adversus omnia veneficia praesentaneum adfert remedium, nec omnino minus efficax, quam Moly quod Vlyssi quondā dedit Mercurius. Nec solum contra haec valet, verumetiam haud vulgariter prodest, si quis quocunque modo regem adire paret; ut hujus modi annulus imprimis gestan­dus sit ijs, qui constituerunt à magnatibus beneficium aliquod non jejunum, aut provinciam praepinguom emendicare. Item capitis gravedinem avertit, non mediocre profecto malum, praesertim potatoribus. Proinde quis ipsum Scarabeum despiciat, cujus & imago lapillis insculpta tantam habet vim? Admonet me gemmarum mentio, ut illud etiam adjiciam: Si quid Aquila si­biplacet cognomine gemma Aetite, ne hac laudis portione cedere Scara­beum: Nam huic quoque nomen debet Cantharias lapis, totam animantis speciem mirè referens, ut non effigiem expressam, sed vivum ac verum Sca­rabeum intra gemmam conditum dicas. Quinetiam immundum hoc sordi­dumque (si velis) animal, oleo rosaceo cum terrae intestinis coctum, optimè doloribus aurium medetur. Plinius. Avicenna solos pilularios contusos co­qui jubet sine vermibus. Quod etiam approbat author libri ad Pisonem, cap. 12. Silvaticus cap. 94. ex Avicenna sic scribit: Scarabei pilularij conferunt matricis doloribus, provocant urinam & menses, abortum faciunt; cum Cor­dumeni: valent ad haemorrhoidas sanandas; conferunt item rigori, venenis per animalia infusis; & oleum (in quo franguntur) aurium tollit dolorem. Re­centiores inter calculi remedia Scarabeos hos exiccatos celebrant praesertim Alexand. Benedic. Lanfrancus ad calculi curationem pulverem hujusmodi conficit, haud ignobilem: Pilularios Scarabeos vel quoscunque alios eodem modo combure, quo cicadas aut Scorpiones. R. Spodij illorum gran. 5. condisi ʒj. stercoris columbini ʒj. ss. siccentur, & fiat pulvis. Dosis ʒj. cum aqua decoctionis raphani, tribulorum, vel cicerum nigrorum. Ad haemor­rhoidas hoc unguentum haud parum laudatur. R. ungt. populei ℥j. olei ros. in quo diu bullierunt Scarabei viginti, totidemue aselli ℥j. ss. croci grana 4. Incorporentur & fiat unguentum. Arnoldus de Villanova Breviarij lib. 1. cap. 25. contra spasmum se singulare nactum fuisse à magistro suo unguentum memorat, é Scarabeis confectum hoc modo. R. piperis, euphorbij, pyre­thri, ana, Scarabeorum ad reliquorum omnium pondus, puluerisata omnia & commixta in Balneo cum succo flammulae, q. s. macerentur & fiant ad mo­dum unguenti, ex quo pulsatiles venae brachiorum, pedum, temporum cum umbilico & spina inungantur. Quinetiam lib. 4. cap. 11. ad comatosos & le­thargicos suscitandos (ubi nihil profuerunt cantharides & cauteria) Scara­beos pilularios vivos, duos vel tres sub mediae juglandis cortice conclusos circa occipitium bene rasum priùs & super musculos brachiorum anteriores (in unoquoque unum) & sub plantas cujusque pedis unum alligari jubet, quia mirabiliter excitat lethargicos. Imo Magister Iohannes de Florentia (inquit Arnoldus) hoc remedio, caeteris frustra omnibus tentatis, per septem dies le­thargicum detentum expergefecit, & postea cum cantharidibus vesicatorijs in occipitio positis sanavit. Praestant in hoc casu pilularij: secunda ijs deben­tur qui sub lapidibus, tertia ijs qui in Balneo reperiri solent. [...], inquit Aelianus. Plinius & Trallian [...]modum utendi monstrant; nempe si vivus fuluoque linteolo inclusus appendatur collo, id­quese multiplici experientiâ certum vidisse testantur. Tamen vix fidem ha­bebunt magi, quum Chelonitidem gemmam aureis guttis insignem, cū Scara­beo in aquam ferventem missam, tempestates ciere insipienter magis quàm verè narrant, & autumant, Plin. lib 37. cap. 10. Taceo Aquilam, Gallina­ginem, aves lanios dictas Gesnero, in quarum nidis Scarabei spinis affixi (quod observavit noster primum Bruerus) argumento sint, quod huic quo­que [Page 160] usui inserviant, ut aves alant. Imo multa alia animalia, praesertim ranas pa­lustres his vesci, author est Bellonius. Et sane quamvis Aquila, superbus cru­delisque hostis, tam infimae sortis animal non minus affligit atque devorat, quàm Ciconiae nostrae magnates plebem solent ranariam: tamen opportuni­tatem nactus, par pari refert, exclusumue illum praedonem satis punit. In ni­dum enim cum commilitonibus suis Scarabeis citus convolat, & absente ma­tre, aquilae ova profert ex nido, aliud post aliud, donec nullum reliquum fe­cerit: quibus lapsis minutisque, pulli informes adhuc, miserabiliter in saxa elisi, prius orbati vitâ sunt, quàm vitae sensum acceperunt. Nec sanè video quò graviùs excruciaret, Aquilam quàm in liberis. Nam qui sui corporis gravissimos negligunt cruciatus, levissima filiorum tormenta non fe­runt. Videmus afinos (tarda & sensus penè exortia animalia) perignes ob­jectos, miro vitae contemptu, pullis suis succurrere: adeo ut insitam Scarabeo in vindicta eligenda prudentiam nequeam non admirari atque laudare. Sed de hoc satis, ne non quidem elephantum é musca; Sed é Scarabeo Gigantem reddidisse videar. Dicam equidem, ut immensum de re parva volumen fin­gere nolui, ita subticere, quae legeram, scelus habui. Miror Pennij hic bre­vitatem & jejunitatem, cum in Luciano, Plinio, Homero, Aristophane, Theocrito, Alexandrino, Erasmo, aliisque innumeris authoribus, mira de Scarabeo Pilulario memorantur praefatu digna. Est alius omnino similis Pi­lulario,

[figure]

sed melaenocyaneus, cum illustri quodam splen­dore. Hic Augusto mense pediculis inter crura haerentibus vexatur, & tandem interficitur. Eum ego Feliformen potius existimarem, quia non plus ovum ovi faciem, quam hic cati. Vbique occurrit, sed in agro Colcestrien­si saepius vidi. Pergamus porro.

Quem ego Smaragdum vel Viridulum dicerem, Graeci Comicique omnes [...], Attici [...], qui etiam [...] vocant. Eustathius. dicitur item nonnullis [...], sed nullo jure. Accipitur à quibusdam pro Scarabeo Arboreo, sed locus abusum dicet. Rustici Lombardi Gallerucas, quasi Gal­licas erucas vocant (ut Niphus interpretatur) quum tamen nihil cum erucis commune habeant. Germanicè Gruenen, Oder, Gould kafer. Italicè Mario­la. Polonicè Zielonakroroka, Anglicè Greene-chafer appellatur. Variae sunt scriptorum de isto animalculo opiniones; tum quia non ubique hic obvius Scarabeus, tum quod Cantharidi propior videtur. Alij Cantharidem esse volunt, sed caustica vis fere abest. Aristophanis Scholiastes [...] vocat, [...]. Eustathius Vespam majorem dicit. Pollux animalculum volucre affirmat, sed non genus notat. Gaza gallerucam vertit, sed nihil si­mile obtinet, qui verò scarabeum arboreum esse contendunt, vel oculis pri­vantur, vel colorum varietates non dispiciunt. Hesichius eum Scarabeum facit, sed coloris aurei; ut Aristophanis Scholiastes flavum: recentiores viri­dulum vocant & Smaragdinum, sed auro radiantem. Sic Marcellus Empy­ricus innuit his verbis: Scarabeus vi­ridis

[figure]

(Melolonthen vocant Graeci) colore Smaragdino & vivido est: ob cujus amaenitatem, oculis usque adeo gratus & beneficus, ut satiari eo non possint: nam quo diutus eum intuea­ris, eo magis discupias. Idem quo­que Plin. lib. 30 cap. 70. & 29. ca. 9. Mas totus undique viret, oculos si [Page 157] [...] [Page 160] [...] [Page 159] exceperis rubicundos: elytra faeminae (quae major est) castanei coloris viden­tur, grato atque illustri splendore micantia, alias mari similis. Pectus utrius­que mucronatum prominet, quod in alijs scarabeis haud observavi. Marem faeminamque quasi manu Apollinis pictos misit ad Pennium P. Quickelber­gius, Apothecarius Antuerpianus; sed rerum naturalium studio plurimis me­dicis anteponendus. Aristoteles 9. de respiratione, stridulum illi sonum ascri­bit, quod fortè argumentum praebuit nonnullis, cur hunc Scarabeum Arbo­reum esse dicerent. Generantur (inquit Philosophus) [...]: id est, é vermibus fimi bovini, aut jumentorum. Alter Stepha­nus ex Thephrasto, [...]. Aliam speciem hujus Scarabei Carolo Clusio ferimus acceptam, cui pedes nigricant, uti caput, scapulaeue, sed é caeru­leo;

[figure]

Antennas habet figurâ, non tactu, corneas; (qua­re inter [...] censemus) elytra striata videntur: sed in circumferentia nonnihil rubent. Alium non igno­bilem Melolonthen Thilesius nobis proponit (atque ego vobis pictum exhibui) his verbis: Totus praeter oculos viridis (hi enim impense nigricant;) venter ex auro parum rubescit, uti & cruscula: medium dor­sum luna elytris concolor adornat; quare non in­venustè

[figure]

à Latinis, Equus lunae vocatur. Hujus Ari­stotelem meminisse scribit Thilesius, sed quo lo­co Philosophus id facit, nondum assequor. Thile­sius dum hunc inter pilulares recenset (quare & ego attexui) hujusmodi eum versibus descri­bit.

[figure]

Et profecto plerique pilulares tetro nigrore hor­rent; esse tamen non dubito, quin aliorum nigriore virore lucet crusta, aliorum peramaeno. Suntitem ruti­li, & ijdem praegrandes, qui terram fodiunt, acillie nidos ponunt. Sunt qui parvo, sunt qui metuendo bombo for­midabiliue strepitu provolant, ut imprudentem non mediocriter strepitu provolant, ut imprudentem non mediocriter territent. Sunt & alia formarum descri­mina. Verùm id commune est omnibus; in ster­core ortus, in eodem victus, vita atque deliciae. Ali­us Cantharus purpureus Constantinopoli ad nos de­latus fuit, qui (nisi oculi, venter, ac pedes picem refer­rent) totus esset purpureus ac violaceus. Atratus in lignis aridis habitans, hunc in modum formatur; seu lugubri indutus veste totus nigrescit, vel pullescit poti­us: [Page 160]

[figure]

os forcipatum illi, scapulae fere quadratae, tibiae atque an­tennae breviusculae; rarò vo­lat, frequentiùs graditur, atque inter gressum maleficorum ser­vorum more obmurmurat. Arboreus vulgaris

[figure]

admodum & ubique obvius, praecipue Iulio & Augusto mensibus, à sole consopito tum: enim magno murmure & mugitu caecoque impetu, in hominum faciem involat, jumenta (que) lacessit. Ar­borum folia corrumpunt hi Scarabei, quae insita malitia dilacerant potiùs quam mandunt. Ves­cuntur enim culicibus. Angli eos, Dorrs. Ger­mani, Baum [...]afer, Loubkaefer: à Ioanne Agric. lib. De Subterr. anim. Seu­kaefer; à Gallis Hanneton nuncupatur. Vaginae alarum puniceae sunt, & te­nuissimo quasi polline conspersae: aliàs leviter splendent; idem quoque tibi­arum, pedum, ac caudae spinosae color, reliquae partes infuscantur totae, nisi quod oculorum circulus, antennulaeue parvae & supra caudae ortum flaves­cunt, juncturaeue ventris albescunt-In Normannia tertio quo (que) anno multo frequentiores, atque ideo, L'an des hannetons ab illis vocatur. Proditum est in Anglorum annalibus, Anno Chr. 1574. Vicesimo quarto Februarij, tantam eorum multitudinem in Sabrinam fluvium delapsam, ut aquaticis molendinis rotas sisterent atque obruerent: & sane nisi unà cum hominum industria, gal­linae, anates, caprimulgae, tinnunculi, vespertiliones, aliaeque praedatrices aves, (quae hos in primarijs habere cibis videntur) auxilio fuissent; suffoca­tae abijs molendinae etiamnum hodie obmutuissent.

[figure]

Huic alter affinis creditur, colore totus ex fusco albican­te, glauco ventre & quodammodo canescente. Quem in medicinis usum obtinet equidem me nescire fateor. Aucu­pes vero cum anates venantur, scarabeis duob. tribusve ar­boreis caudatim junctis hamum contegunt, filoue gla­diolis aquaticis subdito (ne dispalescant technae) lapidem ponderosū alligant. Statim anas prae cibi aviditate hamum devoraret, ejus (que) dentibus inhaerens poenas luit. His cucur­bitae inclusis, quomodo grues capiuntur, quiscire velit, Gesnerū legat de grue.

Scarabaeus quem Plinius Fullonem vocat, rarior est, nec ubique obujus. In Anglia, quantum audiverim aut legerim, nuspiam apparet. Gaza [...] ab Aristotele dictum, aliquando Fullonem transtulit; quum tamen ille semper Pilulàrem solum eo nomine notum voluit, atque reliquis Sca­rabeis proprias nomenclaturas contulit. Neque Fullo Scarabeus rubeus dici potest (ut Freigius conjicit) nec est animal­culum

[figure]

cauda forcipata, quod Hadrianus Iu­nius nobis per Fullonem obtrudit; non est enim Forpicula [...] genere, ut fu­siùs in historia ejus palam fiet: Sanè Scara­beus hic pulcher est, Arboreo major, sed Cervo volante Faemina nonnihil minor: ca­put illi adest fere corneum, antennulis dua­bus non invenustum, oculi pectúsque hirsu­tum ex albo flavescunt primulum, pedes anthracinos habet. Venter cau­dáque plumas referunt gruinas Scapulae atque elytra albis nigrisque macu­lis [Page 161] tam pulchrè variegantur, ut vestem Damascenam esse Phrygia manu inter­textam facilè jurares. Hoc insectum utrique lacerto alligatum, Magi contra quartanas singulare esse dicunt remedium; nisi non Plinio credendum lib. 30. cap. 11. Iconem Primum à Carolo Clusio habuit Pennius: bestiolam ve­ro ipsam Quicquelbergius postea transmisit.

CAP. XXII. De Scarabeis minoribus.

SCarabei omnes mino­res vel maculati sunt

[figure]

corpore, vel immacula­ti: illos [...] hos verò [...] Graeci appellant. Maculae alio­rum ex nigro albicant: alij fla­vescunt, alij rubescunt. Albi­cantium é nigro septem, Flave­scentium tredecim, Rubescenti­um duodecim; quos hic sua quemque classe donavimus.

Immaculatorum color cor­poris idem deprehenditur: at­que inter eos sex nigricantes, duosspadiceos, globosum unum excaerulo nigrum, alterum exlu­teo vidimus. Quidam quoque nuperrimè a nobis deprehensus est fuco puniceo; alter muri­cis succo inebriatus comparuit. Aurescentes quinque habemus, parvulos illos quidem, sed clarè micanteue auro undi (que) suffu­sos, quos etiam ne invidisse ne­potibus videamur, sculpi appin­gique curavimus. Quis verò sin­gulorum usus sit, ubi generaliter de Scarabeis diximus, explica­tum est

CAP. XXIII. De Proscarabeo & Scarabeo Aquatico.

PRoscarabeus Latine, Paracelso Meloe; Agricolae pinguiculus; à melleo pinguique sudore affatim extillante dicitur. Graeci [...] & [...] appellant. Germanis à mense quo potissimum con­spicitur Mayen Wurmlein & meyen Kafer dicitur. Heidelbergenses, Schmalts voghel, Ditmarienses Ever & Kadden (ut Wierus lib. de morb. incognitis testatur) no­mini

[figure]

imposuerunt, Anglicè Oile Beetle sive Oile Clock non ineptè vocari possit. Cur vero Proscarabeus potius quam Scarabeus contra Gesneri Pennijue institutum dicitur, cùm multa afferre possim, tum illud imprimis, quòd sexu distinguuntur & coeunt. Faeminae mag­nitudinem hic vides, atque Maris majorem cernis, & aliam plerumque formam; huic enim os minime forcipatum, veluti Faeminae; haec item vel levissimo motu aut tactu, oleo (mellis liquidi instar) diffluit, mas semper quasi exuccus deprehenditur. Coeunt, ut saepius in agro Heidelbergensi vidimus, aversis caudis: faemina inter venerem marem trahente (ca­num more) ita ut hic retro reptare cogatur. Corpus utrique molle, é caerulo obsoleto cum splendore nigricans: cujus scapulis alae duae, vel alarum potius primordia innascuntur, sicut Struthiocamelo: non tam ad volatus quàm gressus celeritatem juvandam. Circuli illi ven­trem dorsumue circumcingentes, in juniori­bus viriduli, in adultioribus caerulei magis ap­parent. Contriti fragrantiam reddunt gratissi­mam ut Toxites in Onomasticho suo affirmat. Folijs violarū praecipuè vescitur, deinde graminis tenelli. Rarò extra mensem Maium conspiciuntur reliquum anni tempus latebras colunt, vel semine pilulis inluso moriuntur. Heidelbergae Francofurti (que) in agris, pascuis, segete, ipsisue adeo hortis & trivijs multos cospeximus. Sed in Anglia adhuc vivos, ibidem (que) natos non reperi. Solus Agricola eos quadrupedes fecit, quùm revera sint omnes sepedes: eo fortè errore vel casu, quod in Proscarabeum incide [...]it, cui antea duo pedes fuerant avulsi. Wieri Proscarabeus, si supinum videris, ad humanam faciem (nisi hic senex luserit) factus apparet; alas longiores obti­net quàm reliqui, orbibusque sive cingulis pluribus corpus ambientibus di­stinguitur. Aliàs à praedicto non differt Nobilissimus. Edmundus Knivettus Eques primam in Anglia Proscarabei speciem se vidisse asserit, ejusue ad nos misit iconem; sed oleosum illum humorem quo Germanicus abundat, nun­quam invenire potuit. Omnibus item dimensionibus superatur, vel quòd coe­lo, vel quòd solo utitur ad crescendum ineptiore. Ioannes Wierus de illorum usu sic scribit: In Ditmaria versus meridiem vermem maialem (sic enim Pro­scarabeum appellat,) filo circa collum appendunt, potissimum mense Maio, quando liquor ille melleus (venenatus creditus) copiosissimè extillat: hunc [Page 163] (vel aliquando duos aut tres) exiccatum & in pulverem contritum cum cervisia propinant, aegrumue vel labore, vel multis in lecto stragulis, vel in furno (à panibus extractis) citò multumue sudare compellunt. Deinde gravia insequuntur symptomata; nem­pe

[figure]

cordis dolor, virium omnium de­jectio, totius corporis debilitas, quae dimidium ferè diem non superant. Hoc alternis, vel subalternis (ut res exigit) diebus iterant, usque ad no­num. Hunc potum Anticantharinum sive Kadden tranck appellant; quia ex Proscarabeis componitur. Et sanè in dolore illo capitis Epidemico (quem Placentinus in Chirurgiae fine, & Berptalia capite de vapore, & for­sitan Avicennna 4. Lib. 3. Fen. Tract. 2. Cap. 9. definiunt) singulare dicitur remedium. Saxones hunc morbum. Fiuren sive Kadden vocant. Paracel­sus Lib. 3. Cap. 6. de morb. Tartareis, medicamento ex istis Meloibus & se­mine raphani composito curatum à se hydropem commemorat: ejus confectio hujus modi est: R. meloum ʒx. seminis raphani [...]j. reduc in liquorem: dosis ab ℥j. usque ad tres, efflagitante necessitate. Vsus est etiam Oppodeltoch Me­loum contra Syrones, lib. de vit. longa. Cap. 12. quod post alia medicamenta per duodeciem horarum spatium applicari voluit. Si colligantur ante Solis ortum & distillentur (inquit Agricola,) ad tumorem sub oculis multum va­lent, ubi loci affecti ter quaterve quotidie loti fuerint. Pinguedo item illa oleosa manuum fissuras sanat, ut à rusticis Heidelbergensibus accepimus, qui eorum mirificas virtutes non semel tantum nobis inculcarunt. Vrinam potenter pellunt, sed una sanguinem; Venas nervósque ac vulnera gluti­nant. Equorum scabiem contusionesque in dorso, sellarum iniquitate factas, percurant.

Casparus Reglerus lib. de peste, viginti Proscarabeos colligere consulit: non tamen manibus sed duabus virgulis. Deinde ubi in ollam fictilem vel vitrum inditi fuerint, in oleo olivarum dulcissimo. q. s. suffocentur, atque usui [...] ser­ventur. Hoc oleo inuncto, Bubones, carbunculos, exanthemata pesti­lentialia, vulnúsque à cane rabido inflictum curari affirmat. Alio loco Sa­phiro bubonem circumscribere jubet, locumque deinceps oleo Meloum vel juniperino perungere, quippe quo murium in modum venenum extrahitur, atque pars affecta in naturalem temperiem citò redigitur. Marcellus Em­piricus Scarabei cujusdam pilosi meminit colore leonino, vero aliàs per omnia similis praeter hirsutiem. Culionem dici proprio nomine contendit; in sepibus senioribus, fossisue & aggeribus derelictis invenitur. Hunc ad oculos scabros & palpebras ab humore salso & acri diu perforatas, vel pedi­cellis exesas mirabiliter valere scribit. Vtendi viam sic docet: Primum fo­lium caulis rore nocturno madidum primo mane colligito & sic compli­cato, ut ros ad fundum folij omnis confluat. Tum ubi primoribus digitis & pollice pilosum hunc Scarabeum apprehenderis, confestim intra folium concludito, ut urinam (quam statim à compressione reddit) cum rore ipsius commisceat; aliàs enim excidet lotium, in quo totum inest arcanum.

[Page 164]Hoc rore Scarabei lotio veluti impraegnato, si cum specillo palpebras te­tigeris, & loca scabra exesaque perunxeris, miras & stupendas ejus dixeris virtutes. Verum quis vel qualis iste Scarabeus, plane ignoro: nec alios autho­res qui ejus mentionem ullam facerent, meminisse possim.

Scarabei aquatici jam sibi locum aliquem dari contendunt; quos Graeci [...], Germani Wasser kafers, Angli, Waterclocks appellant. Horum omnium ventres spadice infecti, dorsa (que) carbone notata, praeter Anglicanum; in cujus icone si limbum scapulis totoque corpore ovali circum currentem le­viter infuscaveris, atque oculos argenteos feceris, non est quod ampliùs ex­petas ad illius descriptionē. Sex quibus (que) pedes obtinuit, posteriores longitu­dine latitudine (que) caeteros vincentes, quibus pro remis inter natandum utuntur. Seb elytris nigerrimis, membraneae latent alae argento tinctae, quibus noctu aquis egressi, celeriter convolant per aerem, quem interdiu perrarò (fortè nunquam) diverberant. Omnium vero minimi sunt illi, qui irrequieto motu huc illuc in aquae superficie multi nullo ordine transcurrunt & quasi colludunt, & aqua turbata vel se fundo immergunt, vell in riparum foraminibus abscon­dunt: Deinde vero mutis & tranquillis fluctibus iterum gestiunt. Christo­phorus Leustnerus se Scarabeum in loco quodam invenisse scripsit ad Ges­nerum, vaginaria (ut solent) crustula, cui quasi formicae caput subluteum, atque alae multae erant affixae; ventre inferiore pinnae spargebantur, caudis astaco­rum similes: quibus (ceu in aquis remiges) divagabantur. Cauda promine­bat prosua munitione exigua, sed in longissimas setas divisa. Ex aqua palustri in fontanam conjectus, paucis interiectis diebus vitâ excessit. Atque hactenus de Scarabeis: quos inter regiones solus Olynthius ager, inter plantas Heme­rocallis non profert. unde ille a Plinio, Theopompo, & Antigono, Cantha­rolethrus: haec à Dioscoride Anticantharos appellatur.

CAP. XXIIII. De Gryllotalpa.

LIceat hic quaeso nobis prae nominum inopia [...].

Bestiolam quam expressimus, Cordi Sphondylis, Dodonaei vera Buprestis est: perperàm uterque nominant & nullojure. Sphondylis enim alas non habet, hoc Insectum vides alatum. Buprestis Cantharidi simi­lis apud omnes dicitur; hoc vero animal nec figura, nec colore, nec magni­tudine quicquam

[figure]

eò accedit; ut ta­ceam elytrorum hic absentiam, quibus Canthari­des carere nemo sanus contenderit. Gryllum dicimus, quia eundem cum Gryllo stridorem nocte appetente facit. Talpam, quia terram con­tinuo fodit. Belgis Weemol, Anglis fenkricket, eve­churre, at (que) etiam [...] [Page 167] nec in suam substantiam convertere. Io. Langius, (homo multae lectionis & Philosophus doctissimus) & ab eo Cardanus, concedunt; quaedam animalia in igne vivere posse, sed non in eo generari. Hoc enim Philosopho condo­nant. At quam absurda sit haec condonatio, quis non videt? Quomodo enim in temperato genita in excessu viverent, non video. Nam quod de Salamandra dicunt, nihil est. Salamandra (ut recte Dioscor. observavit) non diu in igne vivit. Nam consumpto illo humore, qui hinc inde ex luteis (ut arbitror) ma­culis dum in igne versatur, manat (quod brevi fit) statim in cineres redigitur; ut aliquoties in agro Heidelbergensi unà cum nostro Bruero expertus est Pennius. Erastus Medicus doctissimus de febribus putridis disputans, totam hanc historiam subvertere his argumentis conatur. Primum quia Aristoteles historiam texit (inquit Erastus) quem ex auditu multa scribere in confesso est: fate or; sed tunc addit (ut aiunt) vel aliud vocabulum ejusdem significationis: (ut recte Niphus observavit;) quemadmodū de Salamandra loquens eodem loco, [...], adjungit. Hoc Philosopho in more positum observabimus, quan­do ex aliorum opinione vel relatione loquitur. Sed sit ita: ex aliorum loqua­tur relatione; Decepti sunt (inquit Erastus) qui ei narrarunt, ut in igne pu­tarunt nata, quae in ipsum forte inciderunt. At loci circumstantiae hoc non esse verum ostendunt. Si in ignem incidissent aliunde, utique sua confessione ab igne consumerentur. Et nisi ibidem fuissent nata (ut antea dixi,) quomodo in tanto flammae excessu viverent. Praeterea observarunt spectatores, mo­tum pedum, alarumue numerum, volatum, mortem praeterea & mortis causam, id est, cum extra ignem paulo remotius volarent. Haec & similia, eos narratores non omnino decipi, sed vera & indubitata narrasse convincunt. Verum author nullus vel ante vel post Aristotelem hoc affirmat, nisi ex ipso fortè aliquis transcripserit. Hoc tibi Eraste ignotum est, omnium authorum libros non legisti: maxima pars librorum perijt, ut ex Athenaeo manifeste apparet; & historiae testatur. Sed unde quaeso Plinio constabat, Pyrigonos quatuor pedes habere? Hoc ab Aristotele non didicit, nec in ejus scriptis quae extant, tale quid reperitur. Igitur vel ab alijs didicit, vel Plinij tempo­re nota erat historia. Hoc ergo Plinius adjecit, ut historiam perficeret. Quin­etiam si Ciceronem legisses 1. de nat. Deorum, bestiolas in medio igne nasci pennatas, certò affirmantem vidisses. Neque Theologiae tam te expertem an­tea putassem, ut Beati Augustini (lib. de Civit. Dei 21. cap. 2.) illa te late­rent, quae de Pyribijs notavit: Sunt, inquit, quae medijs ignibus vivunt; atque nonnulli vermes in aquarum calidarum scaturigine reperiuntur, quarum fer­vorem nemo impune contrectat. Illi autem non solum innocuè ibi sunt, sed etiam extra esse non possunt. Et Vincentius hist. nat. lib. 20. cap. 68. Qui­busdam in aquis naturaliter ferventibus, haud aliter vivunt vermes nonnulli, quam in frigida pisces: imo extra eas aquas in frigidam migrantes moriuntur. Accedit & Solinus cap. 17. qui hujusmodi volucres Carystias nuncupat, & in Creta impunè involare in fornaces ignitas tradit. Sed & Seneca (quaest. nat. lib. 2.) affirmat animalia quaedam ex igne generari; atque ideo hos item Pyrigonos; uti recens longa disceptatione tradit Marsilius cognatus, variar. obs. lib. 1. cap. 23.24. Noli igitur ampliùs codtendere nullum post vel ante Aristotelem authorem hoc affirmare; quùm praeter jam dictos viros pios & graves, alios item afferre possem, qui te vel aperti mendacij vel non obscurae levitatis certo arguerent. At Theophrastus, libro de igne, hujus non meminit. Quid inde concludis Eraste? Historiae falsitatem? Egregiè. Forte non cre­didit, non tamen idcirco historia falsa. Attamen probabile est. Concedo. Multa probabilia, tamen falsa, ut experientia docet. Erastus multa probabilia contra Paracelsum scripsit, non tamen omnia vera, nisi vera sint, quae non [Page 168] intellexit. Conatus est sanè multa confutare quae scio illum nunquam intel­lexisse. Ad particularia jam non descendam. Sed ignis caliditas non est [...]. Hoc te latet Eraste; sed prius dixi, si in semine esset, quemadmodum Philo­sophus intellexit. Est enim [...] ut Aristoteli placet. Respondi tamen priùs, ignem non omnia corrumpere. Restringenda igitur est ista ignis sterilitas, vel (si mavis) corruptio. Nec sanè miraculosè fieri puto, sed naturae vi; nec fabulam puto, sed historiam cum natura consentientem. Quod vero de Sa­lamandra scribit, [...] adjungit, ut ante dixi: non opus erat illud adjicere. Sed obsecro istos qui nihil credunt, nisi quae oculis percipiunt: Num aliquis exantiquis hanc historiam reprehendit, vel eam confutavit? De Graecis lo­quor. Imo ne Galenus quidem, qui alioquin est acerrimus Philosophorum reprehensor, ansamue hic dicto citiùs arripuisset, si tale aliquid cogitasset: verisimile est igitur historiam veram esse, quia nullus ex veteribus illam ca­stigavit. Sed jam ad Matthiolum veniamus, qui omnium infelicissimè hanc historiam oppugnavit. In margine siquidem vanas Philosophi opiniones (ut ipse sibi persuadet) insectatur, cum ipse in nonnullis ipsa vanitate vanior inve­niatur. Sed ad rem redeam. Naturae (inquit) operibus repugnat. Satis est Ma­thiolo id dixisse; non tamen probare? Si vera (inquit) fuisset historia, nun­quam eam reliquisset Galenus, qui diligenter omnia investigavit; fornaces, metalla: & quid non? Respondebit Iulius Scaligerus, quamobrem prodi­tum repeteret? Citiùs ille (ut erat tanti viri gloriae infensus obtrectator) id quod aliquot locis etiam ridiculum facit, si non reperisset, redargueret. Qui paucos ita dies fuerit, non rem omnem vidit; non erant, non semper sunt in procinctu, non rogavit fornicartos. Sed si istis objicerem pullum faeminam equae, recenter in lucem editam, lac abundanter, ex uberibus praebuisse, quid dicerent? hoc tamen nos ante sexennium vidimus Londini, plurimique alij testes omni exceptione majores, qui proprijs manibus lactis magnam quan­titatem ex pulli uberibus expresserunt. Sed forte respondebunt, non credi­mus: maneant ergo increduli, non multum refert. Multae sunt in mundo ge­nerationes, quarum causas impossibile est cuivis mortalium cognoscere, & multo minus alijs ostendere. Nec certè sine magna causa, tam ut Dei infini­tam potentiam admiremur, quàm ut nostram caecam ignorantiam agnosca­mus. Ista enim & ejusmodi multa, ob suam solummodo gloriam condidit Creator, tum ut nostram umbratilem sapientiam confundat, tum etiam ut dis­camus, in ejus solummodo sapientia conquiescere, dum causas rerum natu­ralium scrutando, ulterius progredi sit omnino impossibile: hoc enim est ex Dei operibus, quod nostram superbiam retundit, nostraque ingenia ad sa­cram asinorum anchoram, occultam scilicet proprietatem, ac totam substan­tiam recurrere cogit. Istiusmodi enim opera ejus Majestatem & omnipoten­tiam, nostram verò ignominiam, confusionem, caecitatem & tenebras ma­nifestant. Quid igitur nobis faciendum? Scilicet ad illum recurramus, a quo omnis sapientia, scientia & perfectio dimanat. Nam dum nos nostro freti ce­rebro, Dei scrutamur Majestatem, à gloria ipsius (ut Paroimiographus Sa­lomon scripsit) obruemur. Quid ergo restat? Quibus haec impossibilia vi­dentur, fruantur suis opinionibus, & alijs qui contra sentiunt non obstre­pant.

Author Geoponicorum hanc bestiolam (ni fallor) Salamandram vocat, non rectè. Haec sunt ejus verba, [...], id est, Salamandra minimum animal­culum ex igne habet generationem, & in igne vivens non comburitur à stam­ma. Ter hic ad mendacij scopulos impegit. Nam neque animalculum est mi­nimum, sed incerta magnitudine; neque generatur ab igne, nec in igne, nec [Page 167] [...] [Page 168] [...] [Page 169] diu in igne vivit; ut prius ex Dioscoride dixi. Haec adjicere volui, ne Iunio­res Geoponica legentes cum Zoroaste tam turpiter errarent. Quibus usibus inserviat, nequeo constanter dicere: tamen ex loci principiorumue ratione potenter exiccare mundificareue videtur. Est quoque tenuium admodum partium, corporisue vel remotissimus locos pervadit, & sanè si Cicada aëre pasta tam adurentis sit facultatis, quid de Pyrigono putabimus flammas po­tante atque vescente? Mentibus vero nostris hunc usum praebent Pyrigoni: Primum admirandam Dei potentiam intellectui nostro proponunt, qui ma­ximum omnium elementorum ignem tam pusillae, tam siccae creaturae subdi­tum fecit: dignatum ab illis se vinci, dedignatum ab hominibus aut majori­bus animalibus se, ne dicam, vinci, (utor Majoli verbis; in dier. Canic. Col­loq. 5.) sed nec attingi quidem.

CAP. XXVI. De Tipula.

SEquitur Tipula levissima bestiola, cujus historiam tam leviter Au­thores tractárunt, ut nihil ferè alicujus momenti aut ponderis ex il­lorum scriptis ad hanc historiam illustrandam eruere possimus: ta­men quod possumus praestabimus.

[...] Aristotelis, Tipulam Plautinam significare (ut Gaza interpretatur) omnino pernego; non enim mihi persuadeo, culices muliones ex istis prove­nire posse.

Latinè Tipula dicitur. Plautus, Festus, Nomen. & Nonnius Marcellus Tipulam scribunt: alij Tipullam. Guillerinus de conchis, Tapulam legit. Albertus & Vincentius in Speculo Tappulam vocant: nullus eorum rectè; à Plauto Ti­pula dicitur. Graecè (ut in schedis Gesneri repperi) [...], cujus vocabuli ne vestigium quidem ullibi invenio, nec quid propriè significat cognosco. Ger­manis quibusdam Wasser gems, quasi capra aquitalis, alijs Wasser spin, quasi araneus aquatilis. Belgis Wasser spinne. Anglis Water-spider, ut Germanis & Belgis ob quandam similitudinem. Hispanicè Gusano que corre sopra el aqua; vermis supra aquas currens. Italicè Capra di aqua. Polonicè Wood ny cie­luch.

Tipula duplex est. Major & minor. Magnitudine solum differunt & fortas­sis aetate: majores in frigidioribus aquis frequentiores; minores paulo magis nigricant, & corpore sunt compactiore.

Majorad cinereum colorem magis declinat, corpore magis exporrecto. Quamvis varij varia scribant, nec certas notas quibus cognoscatur ostendant, neque in pedum numero conveniant; spero tamen nos adeo Tipulae histo­riam clarè & perspicuè explicaturos, ut nullus posthac dubitandi locus relin­quatur.

Tipula est bestiola araneum ferèformâ referens, Descriptio. corpore oblongo & gra­cili, pedes quatuor habet pectori affixos: antennis juxtà os dúo brachiola ex­terna antennarum forte loco; quae si pedibus annumeres, sex habebit pedes. Quibus tamen inter currendum, (quantum observare potuimus) non utitur; reliquis pedibus sunt duplo breviores, nec articulos vel juncturas ut reliqui pedes habent. Ideo Albertus & Alij Tipulae tantum pedes quatuor conce­dunt. Festus vero sex, brachiola unà cum pedibus annumerans. Alas habet quatuor languidas valde, quae ad volatum fabrefactae non videntur, sed ad [Page 174] saltum: corpore sunt breviores, quarum supremae paulo reliquis sunt crassio­res & largiores, non tamen coriaceae (ut elytra) colore ex fusco nigricantes; internae minores, tenuiores, coloris argentei. An noctuvolitant hydrocan­tharorum modo nobis est incertum; saltant interdum supra aquas adeo levi­ter ut quae superficiem vix quidem moveant. Hinc natum priscis proverbium, Tipula levior. Sic Pierius hominum, & Maro Camillae levitatem expressuri, Tipulam ijs objiciunt. Plautus item in Persa: Tipulae levius est pondus, quàm fides lenonia. Sic enim omnibus codicibus, etiam Nonij, invitis, legit Lam­binus. Non continuo cursu utitur, sed intermisso. Non subit aquas, nisi vi eò impulsa; corpus nullo modo madescit. In aquis stagantibus lacubusue imperflatis & tranquillis per totam aestatem reperiuntur. In fluvijs etiam quandoue, praecipuè juxta ripas fluminum, & maximè sub arborum umbris (utpote salicis vel alterius arboris) non nimis procerae inveniuntur: manent maximâ ex parte multae simul congregatae; videntur aliquando coire supra dorsum insiliendo, Vsus. sed citissimè venerem absoluunt. Hyeme vix eas inve­nies. An usum aliquem in medicina habeant, praeter communem illum mus­carum, alijs experiendum relinquimus; nullum siquidem novimus; sine cau­sa tamen à natura productas has bestiolas, omninò negamus. Quam vero pascendis saginandisque piscibus conferunt, fundulus, rubellio, gobius, per­cula, alijque Naidum cives satis loquuntur. Hanc Tipulam jam descriptam sine dubio Festus Nonius, Marcellus Sipontinus & alij intellexerunt; ut ex illorum verbis erit manifestum. Tipula bestiolae genus est (inquit Festus) sex habens pedes, sed tantae levitatis, ut supra aquas currens pedem non fi­gere videatur. Idem ferè Perottus. Tipula (inquit Nonnus Marcellus) ani­mal est levissimum, quod aquas non nando sed gradiendo transeat. Varro hoc modo: Levis Tipula levissimè frigidos transit lacus: sic enim locus cor­ruptus, legendus est, & restituendus. Albertus Guillerinus de Conchis, & Vincentius, araneum aquaticum vocant, nomen Germanicum interpretan­tes; (habet enim quandam cum araneo similitudinem:) quatuor Tipulis so­lum pedes ascribentes, anteriora brachiola pedibus non annumerantes, ut­pote quibus inter gradiendum non utatur. Alij (ut dixi) brachiola pedibus annumerantes, sex pedes Tipulis attribuunt. Hinc constat certissimè, nos veram Plauti Tipulam descripsisse, adeo ut nullus posthac dubitandi locus cuipiam relinquatur. Sed antequam ulterius progrediamur, duos insignes errores Guillerini de Conchis ut refellam, veritas jubet. Primus error est cum dicit, Tipulam in aqua & terra aequaliter vivere. Secundus, cum dicit eam super terram velocissimè currere; quorum uterue experientiae manife­ste repugnat; in terra si quidem non diù vivit, nec currit omnino, sed lentis­simo gradu movetur, & quandoque saltat; sed immodicè.

An sit Tipula Catrab Avicennae (ut Wierus arbitratur) quod vocatur à Silvatico Cutubut, & Eckentubut, pro certo affirmare non possum: quam­vis reverâ ex circumstantiarum vi Catrab Avicennae non esse Tipulam, faci­lè inducor ut credam. Sed Avicennae descriptionem audiamus: Catrab, (in­quit Avic.) est bestiola existens in superficie aquae, quae super eam diversis motibus sine ordine movetur, & qualibet hora sese in fundum demergit: de­inde iterum apparet. Silvaticus eadem ferè ad verbum habet; sed addit, quod quacunque hora ei aliquid accidat adversi, fugit, & iterum apparet. Ab ista bestiola ob irrequietum & inordinatum motum huc illuc sine ordine discurrentem Melancholiae species (à Graecis [...] dicta) Latinis Insania Lupina, Cathrab & Alcathrab, ab Avicenna vocatur; quâ correpti vivos ab­horrent, & nocte exeunt, ac inter sepulchra versantur (ut Paulus scribit,) [Page 171] [...] [Page 174] [...] [Page 171] putantue revera se in Lupos conversos, ut Agricolae cuidam in Germania Anno 1541. accidisse scribit Wierus. Antiqui (inquit Wierus) Tipulam vocant muscam in palustribus frequentem. Hujus & Manardum alibi in Epi­stolis mentionem fecisse arbitramur: unde Chatrab non esse Tipulam plane mihi persuadeo, sed aliam bestiolam ex Cantharorum aquaticorum specie minimam, quae fere semper irrequieto motu (ut in eorum historia diximus) huc illuc absque ordine super aquae superficiem movetur, ad levissimam fere aquae turbationem vel agitationem, fundum petens: Limo subinde sese ab­scondit, sed paulo post, pacatis fluctibus ad aquae superficiem iterum ascen­dit. Rarò solitaria est haec bestiola, sed multae simul eodem in loco varie dis­currendo colludunt. Solebam aliquando magna cum animi delectatione istos parvos nigerrimos cum splendore Scarabeolos se mutuo vellicantes & quasi palestricam exercentes contemplari. Sed de his inter hydrocantharos pluribus egimus. De Gazae item Tipulis inter vermes aquaticos considera­bimus. Ascaris vocabulum, quod Tipulam interpretantur, nihil ad nostram historiam illustrandam facit.

CAP. XXVII. De Forficula, sive Auricularia.

ARnoldi Forficula, Latinis recentioribus Auricularia, Priscis Mor­della dicitur. Niphus Velliculam appellat, à vellicando. Gallis Aureilliez, vel Perceaureille. Germanis Orenwurm. Nomen. Belgis Orenme­tel. Anglis Eare-wig. Hadrianus Iunius, Fullonem esse existimat, quum ta­men à Scarabei forma multùm differt. An haec Graecorum [...]? Sanè & ortus ratio, & morsus conspirant; nam & haec generatur in caulibus herba­rum fistulosis (utpote pastinacae sylvestris, Angelicae, Ferulae) & in Bras­sica frequens conspicitur. Boreales Angli obscaeno nomine Twitch-ballock nominant, quasi Scortimordium vocaveris, vel [...]; nam ubicunque rugosam plicatamue cutem invenerit, vel ore mordendo, vel cauda bifur­ca stringendo, maximum dolorem excitat; quod semel nobis pueris accidit (inquit Pennius.) In duas auriculariae species incidimus; Differentia. & descriptio. utraque volucris erat, contra multorum opinionem. Nam si eas in loco aliquo tabuláve in­clusas, scyrpo huc & illuc repuleris (quod illustrissimus Knivettus Pennium docuit) expansis continuo alis, quae sub elytris conduntur, avolat. Sed diligen­ter cavendū, ne festuca aut Scyrpo duriùs prematur, aut vulneretur; tunc enim

[figure]

si velit maximè, avolare minimè possit. Vulgatior corpore spadi­ceo cernitur. Antennae, pedes, caudaue forficularia, flavescunt. Alteri (quae in Anglia rarior, & semel atque iterum duntaxat à nobis visa) vulgatiore major est, corpore nigricantiore! collum, argenteus quidam torques adornat: extrema elytra subpuniceum referunt colorem; os forcipatum habet & flavum. In dorso utrin­que juxta latera quinque maculae subflavae oriuntur, caudae fur­ca brevis est & nigra, quâ versus caput sublatâ, per aërem irata provolat.

Reperiuntur saepe in brassicis & ferulaceis arboribus, ulmique foliorum tuberculis. Ex vermibus in caulibus ortis generantur: pellem quotannis ve­terem exuunt, qua spoliatae niveae videntur. Sed cum aetate renascitur pri­stinoue [Page 172] colore imbuitur. Anglicae mulieres maximo eas odio habent ob garyophillati flores depastos, atque exesos, insidiasue struunt hoc mo­do: extimis areis bacillo in terram defixo ungulas bovinas, suillas, vel ve­teramenta cava supponunt, pannis vel stramine leviter infarcta: quae dum per noctem (pluviae vitandae animo & tegumenti causa) Forficulae intrave­rint, mane veteramentis subito ablatis atque excussis, magnus earum nu­merus excidit, atque ita pedibus contritae diem obeunt. Arnoldus (Breviar. 1. capite 25.) eas in oleo communi vel flammulae coqui consulit: eoque convulsorum arterias, Vsus. tam in temporibus quam carpo inungi, ut febris (con­vulsionis medela) inducatur. Iosephus Michaelis Italus, Medicus non ince­lebris, magnum earum numerum colligere solet, ac in vitro arctissimè clau­so per balneum in puluerem tenuissimum redigere. Tunc urinae leporis tan­tum pulueris admiscet, ut in aurem infundi mane vesperiue possit. Arcanum hoc esse in surditate pellenda saepius Pennio protestabatur. Alij puluerem cum oleo garyophill. miscent, atque adhibent ut supra. Gallinago minor ( Snite ab Anglis dicitur) & gallinae, auricularijs vescuntur: maximumue harum numerum in ventriculis earum reperisse me, sat memini.

CAP. XXVIII. De Scorpio Formica & Pediculis Alatis.

ARistoteles 4. de part. cap. 6. Scorpijs alas negavit. Moventur (inquit) Scorpij, non volatu sed gressu. Verum seriorab eo aetas etiam alatos vidit atque agnovit. Lib. 11. cap. 25. Appollodorus (teste Plinio) plane quibusdam pennas adesse tradit, quod & Nicander pro­didit. Pausanias in Boeoticis de Serpentibus alatis loquens, haec verba habet: Neque ad assentiendum proclivior quisquam esse debet, ne (que) se omnino incredulum ad ea praebere, quae rariùs offert natura: volucres ego serpentes nusquam spectavi: ut reperiri tamen credam eò facilè adducor, quod homo Phryx Scorpium Locustarum modò alatum in Ioniam attulit. Paramenes quoque lib. De bestijs venenatis in Aegypto, Scorpio alatas ac duplici spiculo in cauda armatos, non solum alienis, sed suis semet oculis vi­disse meminit. Cui Aelianus lib. 16. cap. 42.43. suffragium affert. In India apud Prasios, pennatos [...] prodidit Megastenes. In Africa item & pennati sunt, & alij impennes; septenis in cauda internodijs, inquit Strabo lib. 15. Geogr. & lib. 17. Saepe Psylly (inquit Plinius lib. 11. cap. 15.) hos in Italiam importare conati sunt: sed vivere intra Siculi coeli regio­nem non potuere. Visuntur tamen aliquando in Italia, sed innocui, multisque alijs in locis; ut circa Pharum in Aegypto. Legimus etiam in Navigationum historia Iambolum Lusitanum, dum Palimbrotae haereret, (ea civitas est versus Orientem ad Gangem sita, & ab Hercule, Diodoro Siculo teste, olim condita:) magnam ibi Scorpiorum alatorum vim esse conspectam. La­tinis, Nomen. Nepales, dici possit; quasi Nepa alata. Sic enim Plautus Scorpium vo­cat in Cassina, quum dicit. Recessìm cedam ad parietem, imitabor nepam. Sic vicissim Cic. 5. de Finibus. Nepas aculeis uti videas. Varro etiam & Colu­mella eo saepius verbo Scorpium appellant: quamvis Festus cancrum intelli­git. Nonius id nomen ab Afris mutuatum scribit, à quibus primum dicti Scorpiones Nepae, & in Latium portati. Magnitudinem atque formam vul­garem [Page 173] hic vides; colore est admodum melleo, unde [...]

[figure]

dicitur. Summae caudae nodus in hoc genere niger est, duplici praeditus aculeo, quasi non unus susticeret ad nocen­dum. Alas habet Locustae Mastaci similes; obliquus huic incessus & cancriformis: hominibus praesertim adolescen­tibus & pueris, infestissimus est. Aelianus flammeum colo­rem ei attribuit, & Flammeum appellat. Hujus venenum calidum, calorem infert extremum; quod in Scorpijs impennibus secus accidit. Lacertas, aspi­des, araneos & verticillos & omne serpentum genus enecat. Aelianus lib. 8. cap. 13. Hic Scorpius applicatus item suo vulneri medetur, ut caeteri: et si exusti nidor ad alios Scorpios pervenerit, aedibus exigit. Generationem ha­bet cum impennibus communem, de quibus secundo libro fusèagemus.

Formica Latinis dicitur à ferendis micis, inquit Isidorus. Graeci [...] vocant; Hesichius atque Varinus. He­braice Nemelah dicitur. Gallis Fourmis. Anglicè, Ant, Emit, Pisse-mire. Hispanicè Hormiga. Italice Formica. Sclavonicè & Polonicè Mrawenecz. Illyricè, Mrowka. Belgicè Micre. Flandricè Labnets. Germanicè Omays, Omnes, eims. Est autem formicarum pars pennata, pars vero impennis. Pen­natas (de quibus duntaxat agimus hoc in libro) Graecorum non nemo [...], alius [...] appellat. Aristoteli [...] & [...] simpliciter lib. 1. De ani­malium partibus dicuntur. Equites Latinis, à summa (qua caeteras vincunt) celeritate. Sunt autem gradarijs & impennibus, corpore, lacertisue majo­ribus, unde eas ni fallor, Plinius Herculanas dixit,) inter nigrum furvum­ue mediae: quatuor habent alas argento perlitas, externas majores & lon­giores toto corpore: internas autem duplo minores. De Indicis Equitibus quod scribam certi equidem nihil habeo. Fluctuant enim ipsi authores, & Re­centiorum plurimi totam Indiam fere pedibus permensi, auriferas illas atque carnivoras non invenerunt; de quibus Megasthenes haec prodidit: Apud Dar­das (inquit) formicae quaedam alatae reperiuntur vulpibus non minores: quas cum Auricleptae carnibus ferinis vesci intelligant, frustulatim eas sternunt se­cùs itinera, atque ita dum formicae in cibos sunt attentiores, quicquid auri interim eripuerint, illaesi auferunt. Onesicritus scribit se pelles earum vidisse quasi pantherinas. Liber De natura rerum inscriptus, hamatis unguibus, alato corpore, rostro adunco, ita alitem describit, ut Gryphum non For­micam esse putares. Aethiopiam tales etiam alere legimus, apud Philostra­tum, qui formicas & in India Gryphos collocat; forma non omnino similes, sed fideles utrosque auri custodes & effossores. Indicae formicae cornua Ery­thris in aede Herculis fixa miraculo fuere, ut Plin. testatur, vel mentitur po­tius. Qui plura de ijs somnia voluerit, Herodotum, Arrianum, Tzetzem, Strabonem, Aelianum, Pliniumue legat, qui mendacijs ultro citroque ac­ceptis & creditis, tantam habuerunt fidem, ut etiam pro veris ponere non erubescerent. Sed Indicis omissis, de Europaeis tantum agamus; quarum vitae institutum, pugnas, victorias, politiam, prudentiam, sagacitatem, par­simoniam, technas, frugalitatem, industriam, oeconomiam, charitatem, fidem, civilitatem, fortitudinem, [...] hic ad hominum ruborem pro­ponerem; nisi eadem in secundo libro, quando de Gradarijs agemus, qui­buscum naturam & Rempub. habent communem, repetere necessum esset. Vsus medicus. Modus confi­ciendi olei legi­tur in Rhasi, & Barthol montag. lib. 5. tract. 18. cap. 7. Formicis Herculanis tritis adjecto sale & pipere, psora, lepra & lentigo sa­natur. Plin. Oleum ex formicis alatis factum venerem stimulat ac auget. Weckerus. Denique quibuscunque morbis aliae formicae prosunt (prosunt autem, uti leges, permultis) in ijs sanandis aequas vel majores vires obtinent [...]latae.

[Page 174]Agatharcides author est, à maris rubri incolis non multum distare Acridophagos, sive locustarum esores: quae quidem gens staturae alijs brevioris, aspectu macilens, ac supra modum nigra. Sub aequinoctium vernum, quando apud Italos Africi & Zephyri spirant, ex loco quodam incognito, ineffabilis magnarum locustarum multitudo vnà cum illis ven­tis ad ipsos provehitur, quae ab avibus volandi facultate parum, at corpo­re longè differunt. Ab hoc animalium genere toto tempore nutriuntur, ijs salitis atque alio modo paratis vescentes. Venantur. a. ipsas, fumo ex aere in terram dejicientes atque hi agilitate quidem & velocitate pedum pollere dicuntur. Sed quum valdè siccum nutrimentum capiant, ultra quadragesi­mum annum vitam minimè producunt, imò vitâ sanè miseriorem mortem obeunt. Siquidem appropinquante senectute, eorum corporibus alata quadam pediculorum genera innascuntur, figurâ quidem caninis muscis similium, sed alioquin minorum. Incipiunt à pectore ac ventre, breviue universam faciei cutem depascuntur. Atque horum alij scabiosorum instar afficiuntur, deinde semetipsos graviter dilacerant, tandemue morbo consistente, nec non cum bestiolarum exortu tenuibus effusis humoribus, intolerabiles cruciatus sub­ire miseri coguntur: sic ue vel ob succos, vel ob alimentum, vel ob aëris pra­vitatem intereunt. Hieron. Mercurial. de morb. cut. Ex Diodoro Siculo. 4. antiq. libro.

CAP. XXIX. De Cimice Sylvestri Alato.

QVum de hac Alatorum tabula manum tollere statuerem, Cimices tres Sylvestres [...] genere ad nos delati sunt, quos hic supinos & pronos repraesentamus. Primae dorsum, collum, anten­nulae, atque elytra porrum referunt; alae elytris longiores ex viridi flavescunt, uti etiam oculi &

[figure]

pedes. Secundus undique infuscatur. Tertio cor­pus nigro rubroue varium, antennae pedesue anthracini: Omnes aureo quodam fulgore hic il­lic micant: quod Pennius non notavit, & corpo­re valde presso videntur & molli. In malvis sae­pius, in alijs plantis arboribusue coniferis, uti eti­am in ulmo & salice, quandóque reperiuntur in­sidentes. Coeunt mense Maio aversis caudis, & finem veneri per diem integrum vix faciunt. Mas minor, faemina major & latior. Volant sole exae­stuante satis celeriter, sed nec diu nec longè: Apud nos (inquit Cardanus) inter herbas duo gignuntur animalia cimicibus similia: unum odore, non for­ma; alterum forma, non odore. Neutrum ta­men é Cimicum specie est, quia utrunque volat. lib. de vari. rer. Verùm qui horum faetorem for­mamque corporis externam animadverterit, eos è Cimicum familia alarum causa non exiget: quamvis revera sylvestres, sextuplo lactarium superant. Iacobus Quickel­bergius ex agro Viennensi duas alias eorum species ad Pennium miserat, au­reo nigróque undulatas. Matthiolus Plinium neutiquam intelligens, negat [Page 175] eos viribus ullis valere. Vsus Medicus. Plinius autem hortenses Cimices in cinerem factos & cum oleo rosaceo infusos, contra dolores aurium variè commendat. Palla­dius eos cum amurca, felle bubulo, folijs hederae & oleo inungit ad sangui­fugarum virulentarum vulnera. Caput virgae mittatur in oleum Camomillae satis calidum, in quo bullierunt Cimices: deinde liniatur caput virgae cùm ab ipso oleo fuerit extractum, cum allio pistato, et certò urinam reddet. Arnold. de villa nova lib. 2. Breviarij. Cap. de stranguria & dysuria. An hi pro illis Cimicibus accipiendi, quos Germani Kn [...]lsters & Qualsters vocant? Atque de Insectis alatis quae novimus hactenus sunt dicta: Vos Plateri, Camerarij, Clusij, Quickelbergij, serique magis & serij Asclepiadei (Pectora queis luto meliori finxit Apollo) si quae hic desiderantur habeatis, pro candore atque hu­manitate solita adjicite, illúdque Poetae veteris: recolite: [...].

CAPVT. I. De Erucis earumque differentijs & nominatim De Seribus & Bombycibus.

IN prima acie Erucas, Aegypti quondam depopulatrices, collocare visum est: tum quòd specie diversissimae, tum quòd dignitate et usu illarum nonnullae excellentissimae. Has ab erodendo Erucae nomen habuisse, Nomen. non ineptum est affir­mare; erodunt enim folia, frondes, flores; & fructus eti­am, quod in malo Persico animadvertimus. Has Ovidius Tineas agrestes vocavit.

Graeci erucam [...] appellant, ab undoso & arcuato gressu, quo se rependo curuat atque attollit. Hebraeis, Ghazam, quia detondet fructus terrae, ut di­cit Kimhi Ioelis primo. Italis Rugaverme & Brucho. Sic enim Marcellus Virgilius in Dioscoridem; Nostra (inquit) aetas & gens totum Erucarum genus Bruchi nominant. Hispanis Oruga Gallis Chenille, Chattepeleuse. Angli communi nomine Catterpillers vocant, sed Boreales pilosas erucas Oubutts; Meridionales Palmerwormes nominant. Polonicè dicitur Eruca, Rup hau­senka; Germanicè Ein raup; Belgicè Ruype; Illyricè gasienica; silvatico Certris & Cedebroa. Si omnes erucarum differentias attexere vellem, Differentiae. infinitus essem; aliae enim ad tactum rigidae, aliae molles; aliae cornutae: (idque vel in capite, vel in cauda;) aliae excornes: quibusdam plures pedes, quibusdam pauciores, ultrà sedecim nullis. Vndoso motu & celeri plurimae gaudent, aliae tamen pla­nè & lentè incedunt; quaedam leberidem quotannis mutant, quaedam non mutant; Quaedam in Chrysalidas supra terram fixas ttansformantur, unde Papiliones diurni: quaedam subter terram, unde phalaenae exeunt. Quarun­dam item aureliae laeves sunt & aequabiles; aliarum hispidae, rugosae, acumi­natae, asperae: quarundam (nempe duriorum) nudae; aliarum (nempe tene­riorum) musco vel capillis sericis obductae. Plurimae ex ovis Papilionum nas­cuntur, & in aurelias abeunt; quaedam in arborum folijs generantur ex semi­ne proprio ibidem in tela per autumnum derelicto, vel rore aëréve illi inclu­so & putrescente, ut convolvuli. Praeterea quaedam folijs vescuntur, quaedam floribus: sunt etiam quae fructus comedunt. Nos vero ut geminas illarum differentias exprimamus; Omnes Erucas vel [...] dicimus sive affiues, à Papilionibus & Aurelijs satas: vel [...] & consanguineas ex sua tantum tribu profectas facimus. [...] vicissim, sunt vel glabrae vel hirsutae: uti eti­am [...]. Inter Glabras, primas Erucae illi serici fili textrici dari oportet,

[figure]

Quibus verbis quamvis Seres nonnihil tangit depingitque divinus noster & antiquis purior poëta, haud eos ita tamen describit, ut Historiae satisfactum putemus. Sunt enim Seres Erucae glabrae, lacteae fere, ocellis piceis, ore (ut vides) forcipato praeditae. Ex ovis Papilionis niveae ortum ducunt, quae sen­sim in vermiculos crescentia, Seres Papilioni concolores proferunt: hoc enim (ne repetam) semel dici sufficiat, eundem esse fere semper Papilionis cum eruca sua colorem. Papilio ille Aureliam deserens quotquot ova posuerit, vel semina (si velis) oviformia: tot fiunt deinceps Seres, quas si calore fotas morique folijs saturatas charè habueris, mercedem esca & amore dignam, Sericum nempe vellus, repensurae sunt, Maio primum nascuntur; quo mense, alijsque insequentibus duobus, magnum foliorum vim devorant, atque inter edendum veluti sugentes labiant. Quum jam alimenti copia adoleuerint, ha­bitiores factae telam ex se fingunt tenuissimam, aranei aemulam. Deinde fri­gorum impatientia, villis inhorrescere, & adversus hyemem tunicas sibi in­staurare densas, pedum asperitate radentes folorum lanuginem in vellera: hanc postea cogunt subiguntque unguium carminatione, mox trahunt inter ramos; tenuant ceu pectine. Denique apprehensa hac tela corpus suum in­voluunt nido volubili. Tunc ab homine tolluntur, fictilibúsque vasis & fur­furum escâ nutriuntur; atque ita subnascuntur sui generis plumae, qui­bus vestiti ad alia pensa dimittuntur. Quae vero caepta sunt lanificia, humore lentescunt; mox in fila tenuantur junceo fuso; haec mulieres nonnullae torquendo in filum deducunt, deinde texunt. Prima texisse in Co insula Pamphila Latoi filia dicitur. Bombycas & in Co insula nasci tradit Plin. lib. 11. Cap. 23. cupressi, terebinthi, fraxini; quercus fiorem imbribus decussum terrae halitu animante. Hoc licet primum fuit mulierum inventum opus, non puduit nihilominus has vestes viros levitate usurpare, propter onera aestiva: in tantum à lorica gerenda discessere mores, ut oneri sint etiam vestes. Quò folia, quibus vescuntur, tenuia magis fuerint & mollia; eò filum Bombyces subtiliùs ducunt. Quare apud Seres Scythiae populum, ve­stimenta conficiuntur mollissima, quae serica nuncupantur, ut testatur Mar­cellinus lib. Hist. 23. In India item atque Aethiopia magnus eorum numerus & usus; unde ad Hispanos & Italos ad summum mortalium luxum delatae. Sane quoties myriadas aliquot Bombycum noctu diuque perpetim operantes & veluti sudantes, vix ad tres uncias Sericae vestis conficiendas sufficere vide­ram, toties imortalium talium profusionem et luxum damnaram, qui vesti­menta [Page 181]

[figure]

[Page 182] Serica & holoserica (regum olim insignia) coeno polluunt, & non plu­ris ac penulam laciniatam aut laceram faciunt: Ac si puderet eos rei honoratae quàm vilis esse observantiores, omnemue in profusionem animum colloca­rent. Nomen. Graecis haec Eruca [...] dicitur, & [...]: quod nomen ad Latinos usu manavit. Itali Bigatto. Hispani guasano della seda, Galli ver à soye, Germani ein seyde Worm; Angli Silke worme appellant. Apud quos eo amore & pre­tio Serica vestis, ut lanam suam (Seres ipsos contra non vilem) regnique am­plissimas & utilissimas merces despicatui habeant. Sed hanc illis malaciam aetas eripiet, ubi viderint suas in Italia pecunias ea tempestate coaceruari, cùm ijs vel ad proprios vel ad publicos usus per-opus habuerint. Illud pulchrum & observatione dignum; caput Bombycis caudam Papilionis in metamor­phosi illa Aureliana constituere; caudam vero caput, quod in reliquis item Erucis omnibus in Aureliam versis contingit.

CAP. II. De reliquis glabris Erucis.

REliquae omnes glabrae vel virescunt, vel flavescunt, vel rubescunt, vel infuscatae, Virides 5. vel variae apparent. Viridium nobilissima est ligustro insidens Eruca, cui vultum ambiens circulus, pedesque omnes, & re­curvum in cauda cornu, ex rubro nigrescunt; maculae lateribus transver­sim inductae dimidio purpurascentes albicant: rubescunt punctula: caeterum vero corpus undique virens videtur.

[figure]

Non multum ab ea differt Sambucina, nisi quod undique viret, transversis illis maculis albissimis, & punctulis quibusdam lacteis exceptis. Sambuco roseâ in primis vescitur.

[figure]

Tertia ubi (que) viridis in thecam sese fuscam appetente autumno vertit; olera comedit molliora, lactucas pra [...]sertim, unde lactucariam vocamus.

[Page 183]

[figure]

Q [...]arta Mespilaria minor est, undique virescens, in thecam cineream maculis nigerrimis conspersam se­se recipiens.

[figure]

Quinta omnium minima, in arboribus (quercu prae­sertim) fila ducit, per quae descendit in itineranti­um capita, vestesque & galeros illaqueat; notissimum aestate animalculum, & ubique obvium: rudi telâ sese implicat autumno ingruente, & rubro-viridi theca in­clusa, moritur hyeme: decem duntaxat pedibus dona­tur, ut superae omnes.

[figure]

Flavescentes dicimus, quae maximam partem flavent. Flavae 3. Tales hae figurae repraesentant; quibus servatur quic­quid à nigro liberum: id si pallidiori flavo infeceris, Icones habes depictas. Vivunt mollioribus folijs, praesertim tiliae.

[figure]

Vinula sequitur: elegans mehercules Eruca, & supra fidem speciosa: in sa­lice eam invenimus avidè pascentem: labra atque os illi subflava, oculi anthra­cini, frons purpurea, pedes extremumque corpus herbacei: Vinula. cauda bifurcata ex vinaceo nigricans. Corpus universum veluti crassiore rubicundioreue vino intinctum; quod a collo per scapulas decussatim transiens ad caudam usque linea albissima, mirificè adornat.

[figure]

Porcellus Eruca dictus, ex fusco nigricat, Fuscae. 2. major praeser­tim; in minore quos vides or­biculos, albicant: trifolij pa­lustris folijs frequenter insi­dent, eaque mirâ celeritate devorant.

[figure]

Variae tres potissimum conspiciuntur. Primae fa­cies caerulea, oculi nigerrimi; Variae 10. corporis cuticula cae­sia, nigris flavis (que) punctulis multum conspersa: in au­reliam convertitur spadiceam, alba membranula ves­titam, brassicas amat & genus universum naporum.

[figure]

Secunda caput pedes caudamue nigerrima obtinuit, cancelli quadrati [Page 184] flavi sunt: intus quae pinguntur tessellae, strijs nigris glaucisue alternatim in longum ductis distinguuntur. Feniculum amat, anisumque atque cuminum.

[figure]

Tertia ex albo viridis gibbosa in incessu graditur, est enim utrin (que) sepes duntaxat, sicuti omnes [...]. In aureliam echinatam mutatur, colore furuam: oleas absumit.

[figure]

Quarta, dracontium depascens, viperam macu­losam refert: incedit semper capite erecto, & pecto­re potissimùm se sistit; amat juncos, & fluvijs inna­scentes plantas pappiferas.

[figure]

Quintae descendentes costas si obsoleto minio infece­ris, pauca in Icone habes quae desideres.

[figure]

In sexta quod album vides, ochra impleas: gaudet utra­que populo nigra, eaque sese ingurgitat.

[figure]

Striae in septima ductae ex flavo albe­scere debent: reliquum totum corpus fusci coloris in aureliam spadiceam se vertit.

[figure]

Octava, cinerea videtur, ex nigricante undu­lata: thecam facit nigropuniceam, é qua pulve­rulenta Phalena.

[figure]

Nona, varia quidem, & meritò, censeri debet: incisurarum orbes virent; cornu caudae reflexum, cy­aneum: sub qua miniata macula ad ornatum facit. Media incisurarum pars cinerem emulatur: aurelia de­mum includitur xerampelina, hanc in via publica invenimus: gaudet ranunculo pratensi.

[figure]

Decima glauconigra: quod enim hic album est, id glauco superinducto bestiam expri­met. In thecam spiralem transmutatur dilutè caerulam, [Page 185] spiris subrubentibus, quae ad buccini conchae formam proximè accedit.

In solano Sylvestri (quam Itali Belladonnam vocant) glabra eruca provenit, crocei viridisue coloris, cornu in fronte gerit digiti longitudine; quam se saepius vidisse memorat Cardanus.

CAP. III. De Erucis hirsutis atque pilosis.

PIlosae, omnium maxime maleficae, vel densiore sunt pilo, vel rari­ore: quarum has vobis species exhibeo. Inter densiùs pilosas, Ambulones, Corilarias, Pityocampen, Antennatas, Neustrias, Pyriperdas, Vrticarias, Brassicarias, Sepiarias, Popliuoras, Cuti­perdas, Calendulares, Maelaenochlorum, &c. Rarioris pili sunt Echini, Faeni­culariae, Rubicolae, Mesoleucae; de quibus ordine dicemus.

Pityocampes, id est, pineae piceaeve Erucae, digitum minimum crassitie aequant, tres digitos transversos longae. Vndecim incisuris inter caput & caudam con­stant, sedecimue (more reliquarum) pedes habent: nempe juxta caput utrinque tres, medio corpore utrinque quatuor, & ad caudam extremam utrinque unum. Priores vero sunt adunci & exiles, quibus viam tentant; reliqui latiores, & multis crenulis serrati, ut folijs firmiter insistant. Caput formicae; rel quum corpus Erucis vulgaribus simile. Hirtae sunt pilis, villis (que) rectis undique obseptae: pili in lateribus natialbicant; in dorso fulgent, cujus pars media maculis veluti oculeis ornatur. Villis abrasis, cutis subest nigri­cans; pili valde exiles: pungunt tamen quàm urtica acrius, maximumque dolorem, ardorem, febrem, pruritum, inquietudinem adducunt: veneno sci­licet subitò sine sensu vulneris infuso, & ad partes visceribus proximas delato. Telas subtiles quales aranei texunt, prioribus pedibus fila ducentes ac dispo­nentes: has, veluti tentorium, nocte ingruente subeunt; tum ut frigoris, tum ut procellarum vitent incommoda: tentorij hujus tam tenax & subtilis materia est, ut nec ventos curet furentes, nec imbribus inundet. Amplitudo item tan­ta, ut vel millia plura erucarum facilè ferat. In ramulis Pini & Piceae supre­mis nidificant, ubi non solitariae (ut aliae,) sed gregales vivunt. Quacun (que) iter fecerint, nentes fila ducunt telaria: primaue luce (faveat modo serenitas) ca­tervatim minores majores comitantur, ac viduatis fronde arboribus (om­nes enim absumunt) strenuè textrinam colunt. Solae pini piceae que pestes, ad alias coniferas arbores non accedunt. In Atho monte; nemoribus Triden­tinis, atque transalpinis convallibus (ubi frondis nutritiae copiâ) admodum abundant, ut Matthiolus testatur. Virulentissimae profecto bestiae, sive extra premantur manibus, sive intus exhibeantur: tam certissimi veneni olim habebantur, ut Vlpianus legem Corneliam interpretans de Sicarijs, Signa Pityx­ampes haustae: & remedia. in eorum numerum & paenam, Pityocampae propinatorem vocaret: §. Alium. ff. ad leg. Corn. de sic. Haustis Pityocampis dolor os & palatum graviter affli­git; lingua, aluus, ventriculus ab erodente veneno valde inflammantur: eti­am ingens dolor excruciat, licet initio pruritum quendam jucundum passi vi­dentur: insequitur aestus, cibi fastidium, & perpetua, sed irrita vomendi de­jiciendiue cupiditas. Tandem nisi occurratur, adurunt corpus, & ventri­culo crustas inducunt, Arsenici fere modo. Diosc. Act. Plin. Celsus. Gal. item 11. simpl. cap. 5. & Avic. sos. Cap. 25. Hac de causa Aetius & Aegineta men­sas sub pino sternere vel commorari, noxium dixerunt, ne forte cibi nidore, jusculorum vapore, vel clamore hominum Pityocampae suis sedibus motae, in [Page 186] escas decidant; vel semina saltem aequè laethifera demittant. Qui ab his laesi fuerint, ad Cantharidum antipharmaca respiciant: liberabuntur enim ijsdem remedijs: propriè tamen melinum oleum (quod é Cotoneis & oleo temperatur) ad vomitum usque bis terve hauriendum est, et Diosc. ex Aetij praescripto. Generantur vel potius regenerantur (convoluulorum more) é semine Autumnali in tela certis vesiculis relicto, vel ex ipsis Volvocibus pu­trefactis, vt Scaligero sentire visum est. Nunc ad Ambulones venimus.

Ambulones dicimus, quibus incerta domus & esca: unde superstitiosule pe­regrinantium modo vagantur, & (ut mures) semper comedunt alienum ci­bum. Quare Angli etiam eos Palmerwormes appellant, ab erratica nimirum vita (nusquam enim consistunt:) quamvis ratione hirsutiei, Bearewormes di­cuntur. Certis folijs aut floribus non astringi se sinunt, sed audacter percur­runt delibantque omnes plantas ac arbores, & pro arbitrio vescuntur.

[figure]

Primò, quas vides in latere macu­las albas, tales revera esse debent: corpus universum nigrescit, pili in­feriores omnes subcrocestere o­portet; superiores vero omnes in dorso positos canescere; tribus ijs ordinibus exceptis, qui in collo juxta caput nascuntur: ij enim eun­dem cum ventris pilis tenent colo­rem. Ex hujus aurelia exit, quem hic vides, papilio; cujus iconem coloresque & naturam superiori libro descripsimus.

[figure]

Sisecundi collum ventrem­ue atque ibi nascentes pilos flavos feceris, non est quod plura expectas. Theca ejus fusca videtur; ova pallida; papilionem inde nascentem superiori libro expressimus.

[figure]

Tertius toto cor­pore pilís (que) é fusco flavus, nisi quod ma­culae lateratim in u­naqua (que) incisura ob­liquatae latescunt, ca­put (que) puniceum fur­câ quadam niveâ ornatur.

[figure]

Quarto venter atque inferiores pili infuscantur, dorsum atque su­periores ex fusco flavent. Linea in facie bifurca seri colorem vel lac dilutum refert.

[Page 187]

[figure]

Quinto vultus spadiceus, ventris latera canescentia; corpus pusillis varium guttulis subluteis, atque haec supra, piceis: pili quasi radioli exe­unt flavi, arguti illi quidem, & me­dio acuminatiùs crescentes: multum vicinas herbas & segetem laedit.

[figure]

Sextus colore est leucophaeo, nisi in­cisurae nigris lacteis­ue hic illic maculis essent infectae. Setae infra supra (que) natae, & tanquam serra­tim positae, hispidae valde sunt & rigi­dae, sed à colore corporis non rece­dunt.

[figure]

Septimum cute nigra, pilis autem nonni­hil lutescentibus donatum, Peniculum vo­care soleo, quia utrinque ex fronte, atque etiam in vropygio peniculus erumpit mol­lis, colore coracino. Quas vero cuneifor­mes in dorso eminentias conspicis, radice lacteae; caeterùm, nigellae videntur.

[figure]

Octavus murinum colorem exprimit, cujus in dorso cunei septimi illius respon­dent.

[figure]

Nonus coloris peregrini & rari; singulae enim incisurae varijs ab invicem coloribus, sed mixtis invicem omnibus pinguntur; quas clavus quamue argenteus pulcrè adornat.

[figure]

Decimus inter naturae luxuriantis lusus, non minùs elegans quàm rarus; nigris, caeruleis, viridibus, atque luteis liris, & nervis scabris striatus: quos guttulae quae­dam aureae mirè efferunt. Pilos admodum molliculos gerit, mirae gratissimaeue viriditatis, the cam habet pur­puream, membranulâ munitam.

[figure]

Vndecimi incisuras albicantes, prasinas imagi­nare; vellusue & pilos medio virentes facito.

[Page 188]

[figure]

Corilaria undique cum virore pallet, tribus inter cuneolos maculis nigris exceptis, & cor­nu illo in ultimo dorso, & quasi ouropygio crescente, quod rosaceum ruborem laete su­scipit. Corili praecipuè folijs insidet, unde Corilariam dicimus. Duas illarum species vi­dimus; alteram saturatè alteram pallidiùs viridem.

[figure]

Multiplex naturae venustas in his resplendet: quibus licet faciem Aethiopis Mauriue tribuit, vestem tamen concessit polymitam; vario ope­re, vero artificio fulgentem. In fronte pili veluti in cirros nexi nodolos, antennas referunt; qua­les it [...]m in ultimo dorso: cutis iridis aemula, orbi­culis splendet murice inebriatis, quos veluti la­tos clavos cost is affixit natura. Vellere enati pi­li fulgor [...]m Solis repraesentant, oculósque ocu­lato die perstringunt.

[figure]

Neustrias é Norma­nia duas accepimus. Ma­jori vultus caeruleus, albis rubris caesijsque surculis corpus liratum; pili aureo splendore colore (que) gra­ti. Minor convolutus, echinum exprimit. Caput illi nigerrimum, corpus gla­stinis quibusdam guttulis variè perfusum; pili croceum fulgorem imitantur.

[figure]

Ha [...]c pyri germina cor­rumpit, capite atrato, cor­pore nigris rubentibus & lacteis quibusdam liris or­nato; medijs quasi hume­ris, & ad finem ferè dorsi, tumuli sive tubercula assurgunt livida, albis punctulis conspersa. Ova, é quibus nascitur, spadicea íunt; qui est etiam aureliae & pilorum color. Aliam vidi­mus congenerem, sed duntaxat tumulo gibbosam.

[figure]

Mesoleuc [...]m dicimus, quia hanc à capite ad dimidiatum dorsum obsolete luteam, deinde lilliaceam peperit natu­ra. Venter luteocinereus clavis medio tesserato fixis ornatur.

[figure]

Vrticariae pedes si fatiscente luteo leviter te­tigeris, parum à naturali icon differet: rigidulos & erectos pilos habet spinatim crescentes. Levi tactu vulnerant; primumue blandum, sed ve­nenatum pruritum, deinde vix ferendum dolo­rem [Page 189] superinducunt. Haud desunt qui eam Pityocampes malitiam maligni­tatémque vincere asseverant.

[figure]

In brassica, eruca oritur capite cyaneo, corpore flavis surculis duobus utrinue lineato: inter quos subcaesia quasi area nigris quibusdam seminibus con­sita videtur: pili aureliae (quae cinerascit) colorem ob­tinent.

[figure]

Sepiarias hic binas offerimus. Ma­jori crocesceret vultus, nisi quem nasi loco triangulum videtis lilliasceret. Corpus albis flavis rubrisque & ni­gris (quas expressimus) maculis, nul­lo ordine locatis, variatur: pilis sublu­teis horret. Sepes populatur, & nudat frondibus: ubi tandem serici rudioris relicto glomo, in thecam spadiceam, quasi in Sarcophagum, se recipit. Minori facies subcaerulea, uti & totum cor­pus, absque maculis quibusdam nigris albicantibusque esset: pilos cum pri­ma concolores sortita est.

CAP. IIII. De ortu, generatione, alimento, & Metamorphosi Erucarum.

Sic enim ordiri libet cum Poeta nostro, qui divinam in Erucis potentiam ex ipsarum ortu perspexit; quem dum varij authores variè exprimerent, ne­scio quas nobis tenebras obtrudunt. Arist. 5. Histor. 19. eas é virentibus her­barum folijs, brassicae nimirum aut raphani oriri tradit; semine scilicet mili­oformi, sub autumno ibidem relicto; unde vermiculi nascuntur. Ex his ver­miculis trium dierum spatio erucae fiunt; morituro vere; quae auctae satisque alitae motu cessant, ac ineunte autumno cum Chrysalide formam vitamue mutant. Plinius rorem calore Solis densatum in folijs relinqui tradit; unde Erucarum genus speciemue omnem deducit; cui suffragatur Arnoldus. Alij earum originem papilionibus ferunt acceptam; quae simul ac aurelijs exive­rint, supra vel subtus vicina folia, ova quaedam (stercora vocant Barbari) ex­cludunt, pro ratione sui corporis majora vel minora: (horum aliquot testae caeruleae; aliorum flavae, albae, nigricantes, virides, rubentes;) quatuordecim fere dies fota Solis calore, rupto cortice Eruculas excludunt, parvulis lumbri­cis similes, sed coloratas; quae primo ortu famelicae, folijs floribusque devo­randis totae incumbunt, praecipuè illarum arborum atque plantarum, quibus olim in ovo fuerant. Ego vero non unâ tantum ratione, sed his singulis vijs & modis oriri eas contenderim. Nam licet Aristotelis doctrina insulsior qui­busdam videatur, brassicarium illum vermiculum in Erucam cedere: non ab­horret tamen à ratione. Etenim natura ut ex ovo, ita ex verme parit animal perfectius; quasi perficiens, non quasi corrumpens. Nam tametsi vermis postea non est id quod prius erat (quod ad sensum apparet) at quantum quit percipi, & est hoc quod erat, & hoc amplius nunc existit; neque enim vermis moritur, ut nascatur eruca: quin corpori pristino addit magnitudinem ma­jorem, pedes, colores, alas. Ita manente vita, alias partes, alia officia adipi­scitur. Sic faetús humanus (utor Scaligeri verbis) post certos primores dies ex homine potentiali, homo actualis fit; generationem enim in­telligas, quo tempore anima nondum agit intellectiva, gerere proportio­nem talem ad futurum hominem, qualem vermis ad Erucam aut apem. Sic etiam Pennius Plinij opinionem derisit, quum Erucas é rore natas scriberet. Verùm ex rore imperfectiora animalcula gigni omnes uno ore philosophi fassi [Page 192] sunt. Nec sanètemere. Nam sol calefaciendo agit, ut sit quasi forma: humor patitur, quasi materia. Solis quippe calor alius ab igne; animat enim, aut animas sua conservat similitudine [...], ubi mollitiei affectus a Theophrasto adducitur (lib. [...]) ad genitalis aeris commendationem. Nihil item rore magis alimentosum, quo solo quaedam vivunt bestiolae: quod & divinus poeta dixit; Quantum ros nocte reponit. Quâ igitur ratione humor est, materia est, qua tenuis, subit; qua attractus à sole & percoctus, ad generationem aptior, apparatus enim formae vehit so­ciam materiam, quibus coeuntibus progigni animal contingit. Neque solum roris proles est, sed & papilionum filia; ut dictum est, atque ut ipsa experi­entia testatur: imò maxima Erucarum pars ijs debent prosapiam, praeterque Brassicariam & convolvulos, paucae alias nascuntur. Hi enim ( [...] à Graecis dicti) ex rore vel humore in telis concluso atque putrescente fiunt; praecipuè flatu orientali aërisue tepore corruptionem accelerante. Tunc enim tam immensa illarum nostris regionibus acies prorumpit, ut tot nisi ex putredine provenisse, neque vere dicere neque cogitare possis. Magni omnes helluo­nes herbarum atque arborum: unde Philippus Parasitus de se jactitat apud Athenaeum in Pythagorista, [...]: vescens thymo olere (que) Eruca sum. In hunc etiam sensum Martialis: Erucam malè pascit hortus vnam. Vbi devorandi tempus praeterit, vagulae huc illuc & jejunae migrant, sensimue marcescentes fame, aliae intra, quaedam supra terram locum idoneum quae­runt, ubi sese vel filo appensae in aureliam membrana tectam, vel in nudam thecam transforment: hoc media si aestate contigerit, post 24. dies rupto cor­tice evolat statim papilio: sin adultiore autumno, per totam hyemem durat aurelia, nihilue ante calorem vernalem excludit. Nec tamen omnes Eru­cae in aurelias convertuntur, sed aliae contractae (volvoces nempe) putres, cunt, é quibus nonnunquam tria quasi ova nigricantia excidunt, muscarum vel Cantharidum matrices. Quando papiliones serò coiverint, ova depromunt ad ver usque proximum, (si diligens eorum cura habeatur,) vitalia; ut in Bom­bycibus usu venit; quorum ova per uncias librasque vendi apud Hispanos, haud nova res. Has erucarum transmutationes Theophrastus recte distinxit his verbis. 2. [...]. An vero Chrysallis Aurelianae animal sit necne, ubi ad Apoda Insecta ventum fuerit, disputabitur.

CAP. V. De Qualitate & usu Erucarum earum (que) Antipharmacis.

OMnes Erucae uridam vim habent, cutiue deglubendae & vesicis excitandis aptam. Pityocampe longe est perniciosissima, sed ma­lignae singulae, minus tamen depiles & glabrae. Caelij Secundi fi­lia, Basileae degens (inquit Gesnerus) cum aliquot in horto brassi­carias Erucas devorasset, à largo vomitu ventre intumuit; qui tumor, jam multis annis molestus, curam adhuc non invenit. Guilielmus Turnerus The­ologus ac medicus doctissimus, Petri nostri ad Medicinae ipsius medicinam nati foelix pater, nobili cuidam Anglae medicamentum Catharcticum propi­navit, cujus ope Erucam hirtam evomuit, quae per incuriam devorata diu miseram afflixerat saevis doloribus. Meminisse tamen volumus (inquit Mar­cellus Virgilius) cognomines in mari bestias, & erucas dictas, à veneno lon­gè abesse; imò à maritimis incolis inter ultimae mensae fercula censeri. Contra [Page 193] vero maleficas & venenatas, suprà, tum in Cantharidum & Buprestis, tum in Pityocampes historia dictum est: parem enim curam postulant atque ad­mittunt. Si hortos arborésque ab ijs illaesos velis, quicquid telarum denu­datis ramis adhaerescere videris, per hyemem auferto; si enim ad ver per­manserint citius natas conspexeris, quàm remotas. Brevi quippe spatio om­nia devorant, virentia, & flosculos absumunt. Alij lacerti viridis, alij Tauri felle arbores illinunt, quod non ferri ab ipsis posse fama percrebuit. Rustici eas sulphure pauco cum stramine sub arbore accenso suffocant. Terra subaes­culi arboris radice effossa si in horto spargatur, erucas profugat Hildegardo authore. Columellae contra eas remedium (ceu impudicum Democriti prae­stigium) omitterem, nisi Plinius & reliqui ferè omnes rusticam disciplinam colentes eidem applauderent. Verba sic habent:

Plantas vino irroratas non tangunt. Theoph. Fumo psorae herbae illicò moriuntur. Aetius. Vnde apparet (inquit Siluius) scabiosam vulgo dictam, non esse psoram. Orobi praesidio tuta est ab Erucis brassica. Erucae brassica­riae contactu vermes in Dipsaco inventicadunt. Plinius. Brassicam dum tria tantum folia remittit, nitro, terra salsuginosa, vel cinere aspergito, & salsedi­nis ratione erucas arcebit. Geopon. Palladius ea in re cinerem fici praefert. Si Cancri vel Paguri fluviatiles per decem dies Soli fuerint expositi & suspensi, Erucas ab oleribus fugabunt. Cardanus ex Palladio. Alij semina jam terrae committenda, leviter succo majoris vel Erucarum sanie madefaciunt, ut ab Erucis sint libera. Scilla in hortis sata aut suspensa Erucarum generationem impedit. Alij mentam, alij eruum, alij absynthium in hortorum ambitu serunt ut Erucas tollant: uidam non temerè caules & folia allij in hortis includunt, quo fumo undique diffuso concidunt Erucae. Pallad. apud quem plura an­tipharmaca legere cuique facile. Si vero equus eos devoraverit, tumores surgunt, arescit induraturque cutis, oculiue excavantur, inquit Herocles. Medicamentum vero praescribit hujusmodi: [...]. Nunc earum in Medicina & repub: usum dicemus. Erucarum tela & invo­lucrum (Sericiaemulum) epotum, muliebrem fluorem statim sistit. Matth. Vsta item & naribus indita haemorrhagiam cohibet. Ligustrum depascens eruca, non solum Cyprium piscem mirè allicit hamo obducta, sed etiam ejus fimus naribus inditus, Epilepticis ab utero mulieribus statim succurrit: ut ab obstetrice quadam expertissima & fide digna accepimus.

Erucae essulares sive tithymallides ad purulentos uteros (Hippocratis sen­tentià) valde sunt utiles, praecipuè si in sole exiccentur, cum duplo vermium stercorariorum pondere, modico deinceps aniso addito in tenuissimum pulve­rem redactae, & cum vino albo fragrantissimo dilutae exhibeantur: gravitate vero accedente in ventre cum torpore, aquam mulsam modicam superbibat. Hippocrat. lib. de superfaet. vulgares illas & gregarias erucas contra anginam in potu exhibet. Diosc. lib. 1. cap. 90. Verùm nisi occulta proprietate pro­sint, [Page 194] propter manifestam damnandas, eo praesertim in morbo, censemus.

Erucam hirsutam exiccatam in puluerem, fluxum ventris sistere, norunt Germani. Nicander ad somnum item conciliandum ijs utitur: sic enim scribit.

Sunt in spinosis hirtisque herbis (quales in urtica vidimus) asperae & lanu­ginosae quaedam erucae, quas alligatas protinus mederi tradunt infantibus, quum ijs cibus faucium isthmos non transeat. Eruca oleracea trita illitaque super venenato serpentum morsu, confert. Avic. Si Brassicaria eruca den­tem vitiosum saepius fricaveris, intra paucos dies ultro excidet. Idem. Erucae oleo mixtae Serpentes fugant. Diosc. Si ejusmodi oleo manus, aliaeve partes linantur; ne quis ab apibus, vespis vel crabronibus laedatur efficiet. Aetius. Plinius superstitiosa multa ex magorum sententia citat, de virtutibus eruca­rum, quae cum Theologorum scholâ ejecta viderim, & tacita mente dam­narim, nolo hic commemorare. Varijs item avibus nostro usui & victui ne­cessarijs, cibo sunt; nempe monedulis, sturnis, pavonibus, gallinis, turdis; ut taccam trutam, rubeculam, tincam, Cyprium, Scorpium, Luciumque pi­sces, qui erucato hamo facilè falluntur; cujus fraudis modos si scire velis, Tarentinum in Geopon. consulito, Quis item (ne animae medicinam per eru­cas datam praeteream) Dei misericordias inter palantes Israelitas non cecinit, quum Erucarum quasi diluvio inundantem Aegyptum viderent? Prodigia. Quomodo item Romanos duplex una aestate nimbus erucarum anno 1570. expavefecit, cum nihil in eorum agro virescens ab illarum praedatrice gula liberum super­esset? Sane licet hujus tam gravis poenae memoriam insequentis anni fertili­tas absterserit, multos tamen poenitentia ductos de emendatione vitae cogi­tasse, non est quod dubitemus. Faxit Deus ut aliorum vapulantes supplicijs, nos immunes servemus; ne quam levissimam creaturam esse putamus, eandem longè gravissimam (potest id enim Deus) sentiamus.

CAP. VI. De Sphondyle.

[...] Graecis, Verticillus Gazae dicitur. Plinius Graecum nomen non mutat, Nomen. sed Sphondylam appellat. Germanis Engerle, ut Georg. Agrico­la docet. Gesnerus Twaer etiam vocari memorat, quia Serratis pedibus in di­versum vadit. Angli Boreales andever appellant, Meridionales Whurlworme, id est, verticillum, sive convolvulum. Vincentio, Zuvarola dicitur; quia cu­curbitas infestat. Errat Plinius qui hanc serpentem fecit, cum inter insecta, vitae institutum & ratio ipsam annumerat. Si hic Gazae, Plinij, Theophrasti, Absyrti, Phavorini, Aristophanísque Scholiastes, & Erasmi dissidia, de na­tura & forma Spondylae attexerem; videar revera quod dicitur [...], titionemque potius ad hoc ingeniorum incendium, quàm aquulam afferre. Quin potiùs ex illorum dissensionibus id colligo; Duas esse Sphondylarum [Page 195] species: aliam nempe domesticam, aliam sylvestrem. Sic enim Aristoteles & Absyrtus. [...]. Coeunt (inquit) Sphondylae domesticae aversae, etiam in nostro conspectu (ut Scarabei) mari superveniente faeminam, diuque in coitu haerent. Apage igitur Plinianas nugas, qui has serpentes esse voluit, qui nullo modo aversi coeunt. Hesychius & eum sequutus Favorinus, hoc modo describunt: [...]. Aristophanes vero & ejus Scholiastes hoc modo: [...]. Camersius ex Aristophane, [...]. Ex quibus statuo, Domesticam illam Sphondylam, & Silphio similem, graviter olentem; quam si tetigeris fugitat, & prae metu male pedit. Sic enim Aristophanes [...]. Quo in versu Erasmum (per quem nescio Atticismum) Sphondylen Telem interpretatum esse, Chil. adag. 3. cent. 7. nequeo satis mi­rari. Est autem exiguo corpore & subnigro (inquit Plinius) quae & tacta dum vivit, & post mortem teterrimum odorem emittit. Hanc me nondum vi­disse ingenuè fateor, sive per coeli nostri sive per soli antipathiam fiat. De Sylvestri Spondyle haec apud Theophrastum legimus, [...]. Quae verba Gaza reddidit latinè: Ebestiolis externis ( id est, quae non ipsis radi­cibus innascuntur, sed extra eveniunt) nulla radicem aliquam tangit, excep­ta Sphondyla; quae intactam nullam relinquit; eaque est propria hujus Insecti natura. Georgius Agricola, philosophus doctissimus, de Sphondylis rhizophagis sic scribit: Sphondyle Vermis infra terram reperitur, circa ra­dices convolutus (quod certè nunquam observare potuimus) ut Verticil­li, (quem Graeci [...] vocant,) speciem prae se ferat, unde nomen invenit.

Ei longitudo & Crassitudo minimi digiti, caput rubrum, reliquum corpus album, nisi quod supernè nigricat, ubi cibo haerente turget. Haec hortorum pestis cum nec careat pedibus (sex enim habet) nec serpat, tamen fruticùm cor­tices quibus radices obducuntur exedit, nec quicquā à radice cucumeris asini­ni, chamaeleontis nigri, centaurei, pancedani, aristolochiae, vel vitis silvestris temperat: quas aliud quodcun (que) insectum ne attingit quidem. Illud insectum est procul dubio ille vermis, quem Malleolus ille in libro suo de spurcissimis exorcismis introducit his verbis: Vocatur (inquit) quidam vermis Germa­nicè Engar, vel Ingar, sub terra vivens, longitudine medij digiti, coloris al­bicantis, capite nigro, sepes; qui gyrando, sulcando, evertendoque terram, Ionas. & corticem erodendo plantis sterilitatem inducit.

Tertio suae generationis anno instar formicarum volantium prorumpit, quae parentum similes arboribus inhaerent, ac fructus absumunt: tum vulgò vocantur Lawbkaefer. In dioecesi Moguntinensi tanta illorum multitudo fuit, ut frustra excogitatis omnibus remedijs solo exorcismo fugatae (sic enim ludit Malleolus) abjerint. De his item Cordus: Spondylae subterraneae sunt vermes Inger vel Enger à Germanis, quasi [...] dicti.

Anno suum ortum sequente semper in Scarabeos Maiales vertun­tur: radicibus vim inferunt, & quaslibet (etiam amaras, venenatas) tam fructicum quàm arbusculorum radices erodunt, ita ut subito herbae totae, vel saltem folia flaccescant. Quod cum olitores vident, terrae circa radices effossa vermes extrahunt atque interimunt. Aprili, Mai­oque mensibus plurimum nobis nocent, Iulio & Augusto reperiun­tur multi apud nos locis maricosis; sed Vermes Maiales nulli, ni­si in Devonia & Cornubia Angliaque occidentali. Hoc advertendum diligenter, haud secus Insectis accidere, quàm plantis; ut scilicet [Page 196] colorem semper cum regione & terra mutent. Vidi enim & habeo penes me sphondylam eruciformen, colore ex cinereo albicante, capite nigricante; tacta veluti sese in sphaeram colligit, & Verticillum faeminarum fuso nentium scitè exprimit: unde nomen. Extra terram torpet, aëris impatiens. Vulne­rata liquorem emittit dilutius atrum, quo tanquam encausto literas scribere

[figure]

quis possit. Habeo & rubram sphondylam intra terram ad duorum pedum profunditatem viventem: cui caput niger­rimum, os forcipatum, collum ex luteo rubescens, dorsum cocco infectum, sex pedes anteriores miniatuli, venter reli­quumque corpus omnino flavum; nisi lateri utrique juxta ventrem, octo rubescentia punctula, ornatus nomine addita fuissent. Medium digitum longitudine aequat, & vergente aestate in muscam transmutata abit. Vidimus quoque luci­dam, corpore crassiore, satis à medio dorso ad caudam caeru­lescentem: à collo autem caesij magis coloris videbatur, ca­put illi flavescens, uti & pedes: os forcipatum atque rubecu­lum. Dum juvenis est, toto candicat corpore: Livor aetatem sequitur, incipitque à cauda. Mirum quo modo corpus in latum longumque undoso quodam motu sine loci permuta­tione agit, ac inter movendum colores saepius mutat. Nam dum in terra quiescit, albicattota; dum vero agitatur, quasi per iracundiam, livescit. Omnino Cossis majoribus similli­mum

[figure]

Insectum, quod ad corporis formam attinet; sed illi sese in verticillum agere & torquere nequeunt. Ex isto vermi magnum muscae genus natum conspexi­mus, quatuor alis donatum. Aliam denique habemus juxta caepae radices inventam, ejusque fere cum livida magnitudinis, capite viridi, quatuordecim pedibus, cornuta, & ex albo viridante cauda: toto corpore viri­di, albo, Xerampelino, coloribus mixtis notato: nos Caepariam vocamus; quarum hic omnium Icones repraesentamus. Nunc insuper Ioach. Camerarij de sphondylis sententiam addere placet, cujus mihi judi­cium semper integrum. Sphondyli (inquit) forte sunt isti vermes qui in terra inveniuntur, initio Veris, planè

[figure]

candidi, aut potius nonnihil lividi; qui autumno fiunt obscurè virides; Vide Ioach [...];­num Came­rarium. & pellucente è cute, pullo quodam succo colorantur: Caput ijs spadiceum, nigricans, & satis durum, ut facilè radices arrodere possit, Erucae statim conglobantur, & moriuntur, aliasque resumuut formas, muscarum aut erucarum. Crassitie sunt digiti

[figure]

unius & longitudine sesquiunciali; pedes habet octo in medio corporis, quod ca­put spectat: nostri vocant, Erdtworme. Guilandinus dicit Sphondylos esse ver­mes, sic dictos, quod instar Verticilli ra­dicibus

[figure]

herbarum circumvoluuntur. Alij etiam vermes, nigri, subrubentes, testaceoque cortice, multis pedibus in­star scolopendrae praediti (cui etiam cognati videntur, nisi quod rotundiores, nec ita lati) reperiuntur in terra eruta prima aestate, eo quo dixi modo, (si quis eos tetigerit) convoluti. Engerlin [Page 197] quoque vocant. Germani vermes subterraneos, flavos, nigro capite; juxta quod pedes tenues; in reliqua corporis parte nulli. Hi cum eruti fuerint, in globum se formant, atque Soli expositi statim tabescunt. Vivunt enim tantum intra terram, & plantarum radices arrodunt. Omnes hi sese conglobantes vermes, quis non inter Sphondylas censeret? Hactenus Camerarius. Ni­phus in Aristotelem, verticulum dicit esse aranei speciem globosam, in cujus medio corpore concavitas quaedam conspicitur verticilli formam refe­rens. Sed hoc contra philosophi mentem somniavit, & nos lusit. Sphondy­larum in medicina quis usus fuerit, nondum legimus aut scimus. Illud constat ex Philosophorum principe, noctuas & nocticoraces eas venari; uti fortè & Talpae. Cordus venenatas sentit. In Aethiopia Scorpij, quos Sibytas dicunt, Sphondylis item vescuntur (Aeliano teste:) à quibus ad Staphylinos tran­simus.

CAP. VII. De Staphylino.

[...] Gaza pastinacam vertit herbam, oscitante quadam incuriâ vel po­tiùs imperitiâ. Sed ut in Scholijs Nicandri apparet, neque antiquis me­dicis satis cognitus. Nam Scholiastes scribit staphylinum Sphondylae simi­lem bestiolam: alij Cantharidi similem affirmant. Hippocrates semel ejus meminit, sed non describit.

Aristoteles de Equorum morbis orationem instituens, irremediabile malum esse dicit, [...]. Absyrtus autem sic scribit: [...]. Staphylinus (inquit) similis est Sphondylis, quae in aedibus versantur, sed maior; ubique in agris gignitur, & gradi­tur elevata cauda. Vnde sane verum Staphylinum dignoscere nullius negotij rem fore perspicimus, si domestica nobis Sphondyla non esset ignota. Ta­men ut meo officio & lectoribus fiat satis, duo Insecta suis cum Iconibus de­promam, quae an Staphalini dici debeant, equidem nescio; sed non longè dif­ferre, plusquam conjectura est: prima (ut videtis) tota cum splendore nigricat Blattis non multum disimilis; sed corpore

[figure]

magis gracili ac longiore. Totum corpus duos digitos transversos vel minus longum, cauda bifurca; quam dum aufugit, (fugit au­tem at (que) currit valde velociter) quasi in sui defensionem elevat, ac duos veluti aculeos candidissimos, breves, extrudit: verum nec pungere eum vidimus, nec ferire; minores (que)

[figure]

& molliores aculei sunt, quam ut penetrare possint. Hos dum per iram exerit, effundit cum ijs albam & crassam quandam substan­tiam, sed humido unguento molliorem. Vi­vit

[figure]

maxima ex parte subter terram; saepius tamen inter segetes supra terram conspicitur. An vero Sphondyle Aristotelis vel Absyrti sit similis, ignoramus. Rustici Cantiani animal venena­tum credunt, bovesque ejus veneno non secus quàm Buprestis inflari. Sane venenatam bestiolā Staphylinum esse apparet, non solùm ex ipsorum relatione, verum etiam ex Aristotelis & Nicandri authori­tate. Secundū staphylinum vermem forma mirabili, à Nobili viro Edmundo Knivet sua ipsius manu graphicè pictum accepi, in Norfolcia Anglorum satis [Page 198]

[figure]

frequentem. Caput illi parvum é puniceo fuscum, ferè globo­sum; os forcipatum atque exi­guum. Proximè à capite tres utrinque pedes; quorum duo priores breves sunt, (Erucarum more:) quatuor reliqui colore fere sangui­neo, quadruplo longiores. In medio corpore sub ventre octo habet pedes obtusos, veluti etiam Eruca. Cauda tuberosa, & duabus setis bifurca. Vene­natam utriúsque naturam ex eo didicimus, quòd equi duo, dum cum faeno eas devorarent, toto corpore inflati interierunt. Quo in morbo Absyrti remedia nosse non erit inutile, ut simili deinceps in casu habeamus in procinctu, quo equis mederi possimus.

[...], &c. id est, Staphylinum si equus ore prehensum manderit, dum granum vel faenum depascit, ejicit eum illico, propter spiritus acrimoniam & cruores quasi viperinos. Intumescit autem postea tumoribus maximis.

Primùm igitur tumores copiose fomentato, ablue, & frica mari calido. Tum acceptis fecibus aceti, linum tenue concisū ipsis injice, quae coquito cum aqua, & perunge totum: Vbi vero capit medicamentum, consistat in tecto calido, molliue stabulo, pannis indutus, & ignis perpetuus proximè accendatur. Vnctio autem copiosa fiat & matutina; dehinc tertio die multum eluatur aqua calida, & sudorem exicca; tum tectum fricato, fricatum nitro perun­gito. Neque timeas si labijs & oculis tumescat (solet enim ita contingere;) nam certò convalescet citissimè hoc pacto equus, & in pristinam sanitatem restituetur. An vero hi cum Cordi staphylino vel Gallorum Courtilles con­veniant, videant aequi rerum aestimatores. Inveniuntur in hortis parvi digiti quandoque longitudine, tumulosque elevant, more talparum, in quibus dor­miunt. Thymum potissimum & sambucum infestant; sed non ita, quin alijs quibuscunque herbis plantisue vim inferant. Si quid vero alij de Staphy­lino certius habuerint, per Philosophiam & Physicam rogandi, ut hic suum quoque collocare talentum non graventur. Sic tandem Naturalis Insectorum historia, ipsorum operâ locuples facta, non grates solum gratissimè sed & sor­tem quoque cum faenore amplissimo benefica rependet.

CAP. VIII. De Scolopendris & Iulis.

SColopendrae, Iuli, atque Aselli ultima hic acie positi, pedum numero Erucas Staphylinosue & Sphondylas, imò omne insectorum ge­nus longè superant, unde Multipedae nomen maximo & veluti pecu­liari jure ijs competere videatur. Haec Aristoteli [...], Theophrasto [...], Nomen. Dioscoridi (à serpentum interitu) [...], Varino & Hesichio [...], alijs [...], nonnullis [...], vulgo Graecorum [...] dicitur. Latini item Scolopendram vocant, & sepam, & porcum lutosum, & Centipedam, millepedam, Multipedam; quae tria ultima nomina Iulis item attribuunt. Hebraicè Ghazam, Arabicè Alcamptia & alamula, ut Sylva­ticus testatur. Alberto Almuga, altapua; Polonicè Stonogrobak gaflanka; Hungaricè Zonos, hiragopap, matzkaia. Germanicè Ein nassel. Italicè Cen­topede Vermi. Gallicè Chenille, millepied; Anglice Scolopender & Manyfoot appellatur. Tantum à Iulo differt (mea sententia) quantum locusta marina ab Astaco; pariformes enim sunt, sed hi semper minores, neque adeo morsu in­festi, nec venenati.

[Page 199]Maxima terrestris Scolopendra, eá quam vides crassitie & longitudine est, color totius corporis ex fusco nigricante splendens. Singulis incisuris pedun­culus appendet luteus, id est, in singulis lateribus sexaginta prorsum & retror­sum aequa facilitate promovet. Num et caput versus ingreditur, & in cau­dam; ideoque à Nicandro & Rhodigino biceps dicitur. Partem inter ca­put & aluum non simplicem sed multiplicem habet: quo fit, ut praecisum hoc genus vivere possit. Irritatus hic Scolopendra tam acriter mordet, ut Ludo­uicus Atmarus (qui nobis eum é Libya dono dedit) quamvis chirothecis du­plicique linteo munitus, vix eum manum petentem ferre potuerit; altè enim in linteum os forcipatum adegerat, diuque pendulus vix tandem excuti per­misit.

[figure]

Horum alium ex nova Hispaniola allatum linea quaedam flammea medium per dorsum ornat, atque aeneus later pilorumque color commendat: habet enim capillares pedes, atque armatim se tollens celerrimè currit. Hoc summa admiratione dignum est, quum natura huic animalculo caput minimum dede­rit, memoriam tamen, vimue rationis aemulam, neque congio, nec urceo, sed amplissima quâdam mensura tribuisse: cum enim innumeri adsint pedes quasi remiges, & à capite veluti clavo alij permultum distant; novit tamen quisque officium suum, & pro imperantis capitis mandato in hanc vel illam partem se conferunt.

[figure]

Alius item ad nos ab Augustini promontorio ex India perlatus, corpore nonnihil atque pedibus major, qui septuaginta livescentibus incisuris, & bis totidem spadiceis pedibus constabat.

[figure]

Plures Scolopendras reperiri non dubito, omnium ferè colorum, praeter viridem: quamvis etiam Ardoynus de viridi mentionem facit. Insita sin­gulis proprietas (ex Theophrasti sententiâ) ad Gladioli herbae radices sese conferre. Bubulas autem exuvias meretur Robertus Constantinus, eumue secutus Stephanus, nec non Ardoynus ipse; qui Scolopendram primùm serpentem, deinde octipedem, tum in cauda cornigerum, ultimò tardigra­dum esse comminiscuntur. Taxandi Rhodoginus, Albertus & Avicenna, quòd nullum Insectum supra viginti pedes habere temerè affirmant, illique numero Scolopendram alligant. Quamvis etiam Nicandro biceps dicatur his versibus:

Tamen pace tanti authoris dixerim, unicum illi, duntaxat caput, licet pari facilitate prorsum capite, retrorsumque ducente caudâ incedat: quod Ni­candro alijsque imposuisse minime dubito. Verúm (inquit) utraque item par­te morsum infert. Quod sanè aequè à veritate abhorret. Ore enim duntaxat forcipato mordet, cauda vero non aliter la [...]dit, quam venenato contactu & virulenti cruoris exudatione.

Terrestris Marinâ saevior habetur, Oppiani judicio, & revera est. Cui opinioni Grevinum Parisiensem nullâ authoritate fretum in lib. de venenis repugnare, maximè admiror.

Nequam hanc bestiolam ac venenatam esse omnes historiae testantur, ac eò magis quo sunt hirsutiores. Rhytienses horum multitudine sua civitate ejectos apud Aelianum, atque Obterietes apud Plinium, ex Theophrasto le­gimus: unde quamvis nos Scolopendras ultimâ statione locavimus, tamen eos in divina militia & ultione exequenda primos aliquando fuisse colligere possimus. Rustici ex Scolopendrarum exitu frequenti, serenitatem aëris praesagiunt: vbi verò se abscondunt, pluvias praedicunt; Marcellus Virgilius in Dioscor notavit. In medicina hos usus obtinent. In oleo decocti capillos auferunt levi cum pruritu. Gal. 11. Simpl. & Aet. lib. 7. adversantur cimici­bus faetidissimis animalibus, atque eos suffitu necant, vivosque devorant. Rur­sus morsibus, interius sumpti vel illiti medicinam afferunt Cimices, reciproca quadam & quasi aemulante Antipathia, ut ex Plin. & Ardoyno lib. 6. de ve­nenis, manifestum est. A morsu Scolopendrae terrestris, locus undique liue­scit, putrescit, intumescit, & vini rubri fecibus similis videtur, ipso primo mor­su exulceratus. Aegineta. Aetius dolorem addit intolerabilem.

Dioscorides totius etiam corporis pruritum. Omnes insanabilem tradunt morbum, omniaque fere remedia respuentem. Symptomata habet, (inquit Anazarbaeus) uti & praeservationem & curam, cum viperae morsu communia lib. 6. Cap. 23. Contra hunc morbum alia intus sumuntur, alia foris appli­cantur. Inter interna, Aegineta commendat trifolium asphaltites cum vino haustum. Dioscor. rutam sylvestrem, dracunculi radicem tritam, aspho­deli, radicem, semen & flores, serpyill ramos ac folia, calamintham, senicu­li & aristolochiae radices, ex mero vel ex vino & oleo multum effert. Actu­arius nepitam cum vino exhibet. Plinius salem ex aceto, vel potius spumam salis, quasi utiliorem laudat. Plurimi etiam facit mentastrum, vel pulegium sylvestre, cum vino exhibita. Aetius absinthium & mentham cum vino pro­pinare jubet. Externa quod spectar, locum vulneratum primùm scarificato, profundè incidito, ac venenum per cucurbitas extrahito. Tum succi cen­taurij minoris cum tertia parte vini dulcis ad mellis consistentiam coctum im­ponito, & corium superligato, per. 8. aut 14. dies: locum deinde cum spongia vino calido intinctâ foveto, & Scolopendrae morsum certo curabis. Anony­mus. Plinius varia ad id medicamenta etiam praescripsit; nempe aceti feces; ablutionem cum aceto factam; milij farinam cum pice liquida, butyrum cum melle; caprifici grossos cum eruo & vino; laesi ipsius atque veruecis urinam; salem combustum ex aceto & melle illitum; pulegium sylvestre cum sale; salem cum pice cedria & melle; cuminum sylvestre cum oleo, atque omnia adianthi genera. Dioscorides laudat allium, cum folijs ficus & cumino, & cum farina erui & vino; calamenthae item folia, & hordeum ustum cum aceto; laudat item fomentum ex acida muria factum. Archige­nes aqua Aluminatâ; Aegineta oleo multo calido locum foveri jubent. No­nus oleum rutaceum calidum praescribit.

[Page 201]Quidam intus atque extra ea plurimum efferunt, quae ad Muris aranei morsum dari solent. Aristoteles Scolopendras liquidae styracis sumo elici, atque deludi scribit, cujus dum inhaeret visco, facile capitur.

CAP. IX. De Asellis.

ARistotelis [...], Medicis Graecis [...], Theophrasto [...], Diosco­ridi [...], Nomen. Absyrto [...], Asiaticis (Galeno teste) [...], à forma fabae, cui similis videtur dum se in globum contrahit. Vel quod (se­cundum doctissimum illum nostrum Staffordium Minoritarum Wi­gorniensium sub Ricard. reg. 2. praesidem) è fabarum folliculis culmisue solent prodire atque oriri: [...] Plinius vocat, à callo cutisue duritie. Alijs [...]; quamvis & pedum paucitate (ultra enim 14. non habet) & quod ar­cuare se nequit, longe alius à Scolopendra vel Iulo videatur. Valeant igi­tur Guillerini, Vincentij, Plinijue hac in parte insomnia, Iulorumue ijs nomen liberè negemus. [...] autem vocatur, non ab asini forma aut tardita­te, sed quòd ad colorem ejus accedit, ut Pennius notavit. Est enim bestiola multipes, coloris asinini, nascens in locis humectis. Dioscorid. lib. 2. cap. 37. Galenus 3. de loc. affect. & 11. de simp. fac. cap. [...]. Latini Asel­lum, Cutionem, & Porcellionem vocant. Centipedem Plinius male dixit, quum 14. tantum pedes obtineat. Angli à forma Sowes, id est, Porculas: à loco ubi stabulantur, Tylers-lowse, id est, Tegulares pediculos appellant: Vocantur item Thurse lowse, sive Ioviales pediculi; à spiritu quodam non malefico, cui eos majores nostri superstitiosè ferebant acceptos. Alijs item in locis Chesbug & Cheslip dicuntur; sed nominis rationem nescio. Ger­manicè Esel, Eselgen, Holtzwentle, id est, arborum pediculus, quia inter corticem & truncum saepius invenitur: dicitur etiam Shefflein Georgio Agricolae, & vulgò Keller esel, quasi asinum cellarium dixeris. Saxonicè Esel­chan, à colore asi nino, ut Graeci [...], Italicè, Porcelletto. Gallicè Cloporte. Hispanicè, Galmilha. Arabicè Harua Haura, Gauda schachalochada, Kiren, Grix, Sylvatico authore. Brabanti Piffe de suege appellant. Parvum qui­dem Insectum est, digitum transversum vix longum, semidigitum fere la­tum [Page 203]

[figure]

(de grandioribus loquor) colore livido nigricante; praecipuè ille qui in sterquilinijs & terra reperitur; qui vero sub tegulis & hydrijs, plane asininum colorem refert; quatuordecim illi pedes, utrinque septem; singulis pedibus unica est junctura, Descriptio. vix percep­tibilis; duas habet breves antennas, ut viam tentet: tactus se in globum colligit; vel (ut Galenus loquitur) ad fabae similitudinem, unde [...] no­men indidit: latera circa pedes serrae modo dentata: sub tegulis, vasis aqua­rijs, in medulla arborum exesa, inter corticem & caudicem putrescen­tem nascitur; uti etiam sub petris, ex humido putrescente nati. Deinde coeunt, & à coitu ova deponunt (unde vermis) candida, splendentia, mar­garitulis similia, multa, & eodem loco coacervata, ut anno 1583. observa­vimus: tepido humore vivunt, in rimis parietum aut aedium latebris hyemem transigunt. Ex ovis primum vermes duriusculi excluduntur, qui aliquantis­per ferè immobiles haerent & albicantes; tandem parentum more, liquorem atque rorem sugunt. In calidis regionibus & siccis etiam reperiuntur; sed ubi nocturno rore vaporeque resarciunt, quicquid per diem humoris fuerat ex­haustum. Galenus hoc Asellum pacto describit, [...]. Aristoteli fuisse eum cognitum id probat, quod pediculum marinum huic si­milimum dixerit, dempta cauda. Aselli attenuant, aperiunt & discutiunt, Vs [...]s. ut Galenus ex Aclepiade nos docet. Ad oculum contemptiles videntur, sed in oculorum remedijs praestantes. Intus item (carent quippe omni veneno) magno sunt usui; nam ex vino contriti & poti, Vrinae difficultati auxiliantur. Dioscorides; cui medicamento haec adjicit: ℞. asellos (inquit) duos vel tres; coque eos in modico garo, ipsumque garum ex aqua cyathis duobus bibito. Plinius ad calculum & Dysuriam ijs utitur hoc modo: ℞. stercoris murium & columbarum, ana ʒ. ss. porcellionum sive asellorum tritorum duorum cor­pora contrita bibe, & sedato dolore vel calculum vel arenulas plurimas ex­cernes. Idem Marianum Barolitanum affirmare, ex Gesneri schedis accepi­mus. Galenus ex mulso eos propinat, & a regio morbo hoc pacto multos libe­ravit. Asclepiades hujusmodi ad dyspnaeam & asthma medicamento faelicissi­mè est usus: ℞. Elaterij ob. dimidium, asellos ex sterquilinio petitos, ac di­ligentissime tritos n. 3. ex aquae cyatho propina. Gal. [...]. Asclepiades item antiquorum medicorum authoritate fretus, asellos vivos & igne combu­stos & cum cochlearis mensum melle sumptos plurimum commendat: asthma enim à proprietate curant: cui sententiae Hollerij & Ioannis Agricolae praxis fidem facit. Quidam torrent in patina sextarium illorum in cinerem albissi­mum, deinde cum melle exhibent. Suspiriosis medentur (inquit Plinius) ter septeni cum melle Attico triti, & pauca calida per arundinem hausti, scilicet ne os & dentes nigrescant. Aetius ad idem quinque vel sex cum hydromelite exhibet; & praeter opinionem anhelosis, suspiriosis, suffocatis, etiam elephan­siasi Asellos 21. cum melle optimo tritos, & ex aqua bibitos. Paralyticis me­deri prodit Marcellus Empiricus cap. 35. In potu Phthisicis conferre author est Plinius; qui etiam eos ad denarij pondus ex vini cyathis duobus in potu exhibitos, lumborum atquae coxae doloribus prodesse affirmat: huic Alexius Pedemontanus ascribit. Caelius Aurelianus haec & similia tamen ab Insectis remedia improbat, rei potius insuetudine, quàm vilitate aut incommodo eò mētis perductus. Experientia constat asellos recentes multos bene contritos, ex vino, cervisia, Ala vel liquore convenienti haustos, vel extrinsecus adhibi­tos, Omnes fereoculorū morbos ab adnatis vel innatis ortos (catarrhacta excepta) curare posse: quod superiori capite ex Arnoldi Breviario notavimus. In An­gina cum melle lingendi sunt, inquit Gal. [...]: & partes gutturis externae [Page 204] ijsdem inungendae, Aselli cum rosaceo triti, & in malicorio calfacti, ac Auribus dolentibus infusi medentur. Dioscorides. Gal. lib. sec. loc. & eupor. 2. tres. vel 4. in oleo coqui jussit, atque expressum deinde oleum auribus sur­dis, tinnientibus, dolentibus infundi. Oleum asellorum in propinquam denti dolenti aurem infusum, dolorem à calida causa factum certo tollit. Aetius. 24.27. Quidam cum unguento aliquo conveniente mixtum auribus instillant. Severus (inquit Galenus) ulceratis auribus cum fructu infudit. Faventinus ad frigidos aurium dolores, 21. Asellos in oleo omphacino coctos praescribit, quo loco circa aures ungendae, & parum etiam instillare praecipit. Cardanus idem medicamentum experientiae calculo ratum facit. Ad strumas Plinius accipit resinae terebinthinae quartam ad Asellos sterquilinarios partem: quo (inquit) medicamento parotides, Strumae, atque omnes ejusmodi tumores curantur. Eadem habet Marcellus Empiricus. Avicenna, 2.2. capite 729. idem docet, & ex aliorum authoritate adjungit, Asellos in potu sumptos sa­nare Spasmum & Alcusez, quod à nemine proditum meminimus. Capiti do­lenti si oleum vel butyrum Asellorum saepe adhibueris, dolorem tolles. Gal. Eupor. 2.91. & Apsyrtus de quadrup. Tonsillas faucium (que) mala triti percu­rant. Dioscor. Vivus Asellus paronychiae appositus medetur. Panos item tol­lit cum resinae terebinthinae 3. parte applicatus. Plinius, ℞. unguenti popul ℥j. olei rosacei in quo decocti sunt Aselli ℥j. ss. croci grana iiij. misce, fiat un­guentum, ad haemorroidas dolentes atque tumentes, nobilissimum. Alij (inquit Alex. Benedictus) porcelliones cum adipe aut butyro coquunt, deinde ovi luteum addunt, atque hoc, dolorem illum saevum sedant. Duritias item (Plinio narrante,) Vlcerum & carcinomata, atque vulnerum verminationem curant, terebinthinae admixti. Ne vos autem nihil caelatum sinam, subjicere illud placuit; ipsum Pennium asthmate laborantem diu Asellis vino macera­tis usum fuisse: sed cum semper sine fructu id faceret, meo tandem consilio fumum sulphuris per infundibulum bis terve hausit, & à Symptomate illo tam diro plenè convaluit. (rum). olei violacei ℥iij. in quibus bulliant 4. Aselli ad 3. partis consumptionem. Salsum humorem reprimit extra inunctum. Incer­tus. Gallinae item, lacerti aquatici, ranaque terrestris, & Serpentes (ut Theo­phrastus refert) Asellis vescuntur. Bestiolam quandam Asello similimam per vomitum ejectam scribit Ambros. Paraeus Chirurgus Parisiensis; quale quid de muliere Solerius scripsit in secundum librum Aetij.

CAP. X. De Scorpijs terrestribus.

[figure]

[...] Graecis dicitur [...]: vel utalij [...] item Scorpium sig­nificat, vel Scorpij speciem; de quo Nicander in Theriacis. ‘— [...]’ [...] an Scor­pij sit species dubitari potest; brachia sanè habet sive chelas, & in cauda spiculum gerit. Latinè Scor­pius & Scorpio à Plinio vocatur. Cicero, Plautus, Varro & Nonius Nepam appellant, quo nomine Columella saepe utitur. Hebraicè Acrab & Can­crab, quod pede calcantes pungit. Arabice, Nata­rab, [Page 205]

[figure]

Achrab, Necharab, Hacharab, Acrob, Rhasis Conches; Pandactarius satocollon vocant. Hispanicè, Escorpion vel alacram. Italicè Scorpione, Scurrificio; Germanicè, Anglicè, Gallicè, Brabantice, Scorpion. Sclavonicè Niedwiadeck. Il­lyricè Istir. Danicè Wollekow, in nova Hispaniola Alacrani. Qui verò gibbosus caudam post se trahit convolutam, Al­gararat dicitur Sylvatico. Est autem Insectum corpus oviforme obtinens, fuligine veluti obductum; è cujus imo cauda producitur globulis multis coag­mentata, quorum ultimus caeteris uti longior videtur, ita solus praefixo vel simplici vel duplicato aculeo, & non nihil reflexo ad ipsius extremitatem, ar­matur. Pedes octo illi, atque chelis & forcipibus solidis furcata brachia. Ca­put, ut caeteris latens in pectoris summitate gerit, in quo tam exigui & pene nulli ocelli conspiciuntur, ut ipsorum apud authores haud fiat mentio. Sunt autem omnes Scorpij vel caudati, vel excaudes. Caudatorum alij unico mu­niuntur aculeo; alij verò duplici, sed specie & natura non differunt. Scorpio­num terrestrium septem à Nicandro species describuntur. Primus albicat & minime est laetalis. Secundus ore est (inquit) rufescente: ex cujus ictu vehe­mens ardor, febricitatio, & sitis intolerabilis: cui consentit Aelianus. Ter­tius luridus & nigricans, cujus ictus inconstantem efficit motum membrorum, cachinnumue Sardonicum & vanum inducit, qualis esse solet stultorum. Quartus est colore ad viride inclinante. Hic simul ac quem piam percusserit, frigus atque horror invadunt, adeò ut vel in calid [...]simo tem­pore

[figure]

grandine se obrui percussus existimet. Plura habet hoc genus internodia, septena scilicet aut novena; quod item in causa est, cur propter caudae longitudinem profundiùs vul­neret. Quintus livido pallidove colore est, amplo ventre distentoue; herba namque vescitur & inexplebilis est. Non solum cauda percutit, sed etiam mordet venenato dente. Ejus virus Nicander [...] vocat, quoniam ab ipso vulne­rato homini bubo intumescit. Sextus cancro marino littorali similis est, non tamen absque cauda, sed corpore grandiori & fere orbiculari, adeo ut cancrum referat caudatum. Mat­thiolus se hujus generis nigros, ferrugineos, viridesue vidisse dicit in comitatu Arcinonensi, non longe à Sar­cu flumine. Septimus ad Paguri formam accedit. Chelas quoque habet ut ille grandiores: gigniturue hoc genus ex paguris in sicco, cavernam aliquam (piscatorum insidiantium vitandi consilio) ingressis: quibus in locis si forte moriantur & putrescant, oriuntur inde hujus generis Scorpiones, ut elegantissime de hac re Ovidius.

Aelianus hunc flammeum vocat; nam pagurum coctione rubescentem aemulatur. Est & alia Scorpij species, quem Rhasis dicimus & Arabum: Nicander enim & Graeci illam nō viderant: gibbosus admodum est, & omnium celerrime currens: cauda pro corporis pusilli ratione valdè magna: pallidus videtur, sed aculeus admodum productus albescit. Rhasis eum vo­cat Iarareti, Albuchasis Grati, Avicenna Algeraratie: reperitur in regionibus Orientis, presertim in Coz, & in Hascari; ut notat Gordonius. Caeterorum Scorpionum ictus frigidum venenum infundere tradunt philosophi: hunc unicum calidum remittere tradunt Arabes. Nos è Barbaria allatum vidimus, [Page 206] & imaginem hic exhibemus. Omnium caudatorum aculeus cavus est, quo per vulnus venenum infundit, ut Aelianus refert, lib. 9. cap. 4. Cui item Pli­nius lib. 11. cap. 37. & Nicander in Theriacis subscribunt. Quamvis Gale­nus noster aliter sentit, lib. 6. de loc. aff. cap. 5. ubi in haec fere verba eos al­loquitur, qui specificam laedendi juvandive qualitatem humoribus vel vapo­ribus ferrent acceptam. Sed longe majorem admirationem meretur Scorpio­nis ictus, qui brevi admodum spatio ingentia adfert symptomata, & id quod injicitur dum ipse pungit, aut perquam exiguum est, aut nihil omnino, nullo apparente foramine in ipsius aculeo: & sane quum certis animaliumpiscium plantarumque dentibus spinis atque a culeis solidissimum venenum vulneri ab ipsis illato videamus inferri, quid ad reconditas & forte nunquam visas vesi­culas, sub aculei radice latitantes confugere opus habemus, quas feracia ma­gis quam certa verique studiosa ingenia excogitarunt? Octo ut dixi singulis pedes, praeter primos chelates cancrorum more (quos ego lubentiùs bra­chia dicerem:) alij verò (si penitiùs introspexeris) bisulci. Cauda ipsorum constat é sex, septem, & quandoque novem internodijs: in extrema cauda unus fistulosus aculeus; aliquando (sed rariùs) duo. Si alibi quàm in cauda aculeum habuisset (inquit Aristoteles lib. 4. hist.) quia gradiendo se movet, ad feriendum fuisset inutilis. Aelianus aculeum ejus exilem admodum & ocu­los ferè fugientem facit, è cujus invisibili fistula (si qua talis fuerit) venena­tus spiritus vel humor quidam liquidior, vulnere vix perceptili vel sensibili facto, instillat. Laterorsum incedit cancrorum more, caudam perpetuò movens ad feriendum promptam, ne opportunitatem elabipermittat: Ma­res saeviores, graciliores, longiores, ventre, chelis, & spiculo maculatiores. Faeminae contra (ut recte Avicenna notat) majores, Lib. 11. ca. 25. pinguiores, ventricosio­res, placabiliores. Mas item venenum habet infestius, Plinij judicio; fae­mina mitius: omnes candidum, nisi nos ludos facit Apollodorus. Constat eos quibus septem vel novem caudae internodia, saeviores esse: pluribus enim sena sunt: ferit obliquo ictu & inflexu. Venenum omnibus medio die, summa item aestate exasperatur, cum incanduere Solis ardoribus: itemue cum si­tiunt inexplebiles potu. Pestis ejus importuna videtur, & quae gravi supplicio lenta per triduum morte conficit. Virginibus laetales semper ipsorum ictus, faeminis item maximam partem, omnibus: viris autem, mane quando exeunt cavis, priusquam aliquo fortuito ictu egerunt venenum. Proprium Scorpio­num, quod manus palmam glabraque non feriunt membra, Lib. 19. cap 4. nec nisi pilos te­tigere. Scorpiones in totum nulli animalium nocere putat Plinius, quibus non sit sanguis. Quod falsum esse Doctor Wolphius Tigurinus, medicus doctissimus testatur: vidit enim (ut Pennio retulit) Viperam vase cum Scor­pione conclusam, quae se mutuis morsibus ictibúsve interemerunt. Imo con­fligere ipsos escae causa cum viperis atque omni virulentorum insectorum ge­nere, narrat Aelian, lib. 8. cap. 13. Scorpium à vipera devorari certum est, inquit Gesnerus: imo inde gravior fit ejus morsus. Scorpionum item ictu serpentes mori Theophrastus asserit, non homines: Galenus autem id dog­matis, experientiâ fretus, mendacij alligat atque convincit. Mirabilem Scor­pionum fraudem Aelian. lib. 6. cap. 23. narranti Pennius fraudi vertit: ve­rùm cum idem in Italia ipse animadverterim, asseram authoris fidem, & caput redimam. Scimus enim quicquid eo loci artium homines habent, id omne ad fugiendos Scorpios depromere: quare soccis se muniunt; lectos in sublimi sus­pendunt, procul à pariete lecti Atlantes sive fulcra in vasis aqua plenis collo­cant, aliasue multas vias excogitant, quibus Scorpionibus fraudi vel exitio esse possint. Verùm tum illi tectum aedium conscendunt; confractam (si qua talis fuerit) tegulam seponunt; per rimam unus é ducibus robustissimis (che­larum [Page 207] virtute fretus) dependet, cauda item pendulâ; tunc alius perejus dor­sum veluti per scalam descendens, prioris caudam apprehendit; sic tertius secundi caudam; quartus vicissim tertij, &c. donec concatenati lectum atti­gerint. Tunc postremus descendit, dormientem spiculo vulnerat, & per ca­tenam sociorum recurrit, postea reliqui eodem ordine sese subducunt (cate­nam veluti solventes,) donec sese omnes alter per alterius dorsum sursum re­ceperint. Hujus proprietatis meminit etiam Clem. Alex. 1. Stromat. Caete­rùm neque omnibus in locis venenati sunt, neque cunctos ex aequo vulnerant vel afficiunt. Nam neque in Sicilia vivunt; vel si vivant, non laedunt tamen: operamue propterea & oleum perdiderunt Psylli, quum peregrino hoc ma­lo (quaestus causa) Italiam implere essent conati. Plin. lib. 11. cap. 25. Idem de Pharo Aristoteles memorat, lib. 8. hist. cap. 29. de Melita insula, Dio­dorus lib. 4. cap. 3. de Tractu Norico Iosephus Scaliger exerc. 189.5. ubi licet nullum non movebis saxum sub quo non offendas plurimos, tamen aut non omninò; aut nullo cum salutis periculo homines feriunt. Contra in Ae­gypto, Scythia, Africa, atque Albania, laethale infligunt vulnus, ut in Alex­andri ab Alexandro, Plinij, Dioscoridis, at (que) Strabonis libris videre est. An­glia, Scotia, Hibernia, Vasconia, Scorpiorum familiam ferre nequit; ut neque frigidiores illae insulae Aquilonem magis spectantes. Licet enim diur­ni Solis calorem iniquiùs tolerant. Atque latitant propterea sub saxis totum diem: noctu tamen haud minus caloris indigi videntur, cujus desiderio non cubilia tantum sed & lectos item affectant plumosos, seque dormientibus ibi­dem applicant atque accumbunt: varia de Agro Tridentino, Sancti Vigilij precibus ab ictu Scorpionum laetali liberato affirmant, sed penes lectorem fiat electio, utrum pro re gesta id an fabula velit agnoscere. In Scythia con­tra fit, ubi si hominem vel suem, vel quamvis bestiam aut alitem percusse­rint, certo interimunt. In Italia Cardanus raro nasci praedicat laethales. Sed Matthiolus ibidem, praesertim in Hetruria, à Scorpionum ictibus horren­dam Symptomatum Syndromen recenset, aliquando cum morte junctam; traditque Aelianus, lib. 8. cap. 13. non solum per ictus Scorpionum vitam periclitari in Aethiopia, sed eorum item excrementa calcantes, exulcerari pedibus, atque aegre vix iterum convalescere: hos autem Scorpiones Sibri­tas nominat, aspidibus, lacertis, Phalangijs, alijsque virosi generis insectulis vescentes: unde illis tanta veneni vis & veluti graduatio (ut cum Paracelso loquar) contingere videtur.

Aristoteles item quosdam in Caria Scorpiones memorat valde [...] (circa Latmum Cariae montem id fieri narrat Aelianus) qui Iovi hospitali sa­cri, advenas & peregrinos non feriunt, vel feriendo non multum laedunt: in­digenas vero si percusserint, statim occidunt. Leo ubicunque Scorpium vi­det, ut vitae hostem fugit, Physiologo teste, cui fidem facit Ambrosius. Generatio. Fe­runt à vespis apibus & Crabronibus nunquam vulnerari; quem Scorpius per­cussit. Plinius. Generatio eorum duplex est; communis per coitum; rarior, Natura. (quo ad nos) per putrefactionem. Sunt qui eos non coitu producere con­tendunt, sed nimio Solis calore procreari. Victus. Aelianus lib. 6. de ani. cap. 22. inter quos Galenus primum taxandus, qui lib. de faet. form. non naturam sed casum, Scorpionum muscarum araneorum vermium lumbricorumque facere videtur parentem, atque illorum ortum fortuitis coeli loci materiae caloris­que constitutionibus ascribit: verum coeunt procul dubio, vermiculosue (quod vidimus) vivos, albos, ovorum specie pariunt, & incubant: mox ut prolem perfecerunt, pelluntur ab ea ipsâ, sicut & araneis, (Phalangijs prae­sertim) accidit, & interimuntur à suis liberis magno quidem numero. Fae­cunda animalia Scorpiones; saepius enim undenos pariunt. Quidam & ab ip­sis [Page 208] faetum devorari arbitratur (nempe Antigonus) unum modo relinqui so­lertissimum; qui ipse matris clunibus imponendo, tutus & à cauda & à mor­su, loco fiat; hunc esse reliquorum ultorem, qui postremo genitores confi­ciat superne. Vere & autumno, bis scilicet in anno, pariunt. Rarior per pu­trefactionem Scorpionum ortus varijs fit modis: nam ex paguris putridis nas­cuntur, teste Plinio, lib. 11. cap. 25. & ex Crocodili cadavere, asserente Antigono, lib. de mirab. hist. cong. 24. Extat enim ex Archelao Aegyp­tij cujusdam ibidem Epigramma, in haec verba:

Lib. 20. ca. 12.Addit praeterea Aristoteles, ex Sisymbrijs putrescentibus Scorpios nasci. Ex ocymo item ortum habere, praeter Plinium Kiramides author est. Dum Italus quidam Ocymi odore multum delectaretur, Scorpius illi in cerebro natus est, qui post vehementes longosue cruciatus, tandem mortem intulit. Hollerius, lib. 1. cap. 1. praxeos. Idem de puella quadam Gallica audivit Gesnerns, ut ipse suo Chirographo testatur. Doctor Bauchinus, in Anato­micis nulli secundus, Doctori Pennio retulit, se basilicon sive Ocymum in muro quodam Parisiensi abscondisse, & post certum tempus duos ibidem Scorpios invenisse. Non immerito igitur Chrysippus ocymum multis vitu­peravit. Non desunt qui affirmant, si quo die quispiam à Scorpio vulnere­tur, eodem ocymum ederit, mortem eum effugere non posse. Tradunt alij, si­manupulus Ocymi cum decem cancris marinis vel fluviatilibus teratur, & si­mul in loco Scorpijs obnoxio relinquatur, omnes Scorpios eò conventuros. Plin. lib. 20. cap. 12. Dioscorides autem lib. 2.135. & lib. 32. cap. 5. tra­dit Scorpiones à cancris interfici, si cum Ocymo admoveantur. Alb. Magn. lib. 19. anim. cap. 18. nec desunt qui cum Avicenna ex putrefactis quibus­dam lignis generari illos autumant, & pro libitu componi.

Plurimum quoque ad ipsorum generationem & ortum locus facit. Si­quidem in Hispaniola, Canarijs, Numidia, Scythia, Pescara, Barbaria, Aethiopia, tanta Scorpionum copia, ut cives aliquando agros, solumque ver­tere necesse haberent. Oviedus, Thevetus, Leo Afer, Plinius. Regio circa la­cum Arrhatam in India Orientali prope flumen Estamenum adeo scorpijs fae­cunda & infecta, ut incolae consilij melioris inopes, iedibus relictis, solita­riam illam reliquerint. Aelianus, lib. 17. cap. 40. Quum quis bidui iter è Per­sicis Susis in Mediam fecerit, infinitae scorpionum multitudini obujus fit. Quare Persarum Rex equo eò iter facturus, triduo ante civibus imperat scorpios venari; plurimosue capientibus maximam statuit mercedem. Id ni fieret, per scorpionum copiam, nullo non sub saxo latentium, transeundi venia & facultas non esset. Aelian, lib. 15. cap. 26. India Orientalis, Aga­tharside teste, nec non Africa, scorpios gignit permultos & magnos, qui etiam aculeis vulnerant, ut Europaei. Americani scorpij omnium minimi, sed maxime virulenti, si Africanos dempseris: quorum tam praesentaneum ve­nenum, ut principe viscere statim petito; quàm citissimè perimat. Nori­corum subalpinorum regione scatent admodum scorpij, sed (ad naturae ad­mirationem) omnes innoxij, ut Scaliger affirmat. In Pharo item & Avanien­si territorio scorpij (quod antea diximus) non laedunt.

In quibusdam Helvetiae agris (ut circa Rappisuill) Scorpij minimi reperi­untur, & innocui. Gesn. Sic etiam in quibusdam Germaniae regionibus. In nova Hispaniola magna Scorpionum vis. sed parum venenati ictus eorum. Sequitur dolor, sed nec gravis nec diuturnus; imò a Vespae punctura vel api­bus [Page 209] magis laeduntur; nisi forte jejunus fuerit Scorpius, vel nuperimè vulne­ratus. Manardus. Scorpij autem ex insula Ferrata (quae est una è fortunatis) & Copto Aegyptiaca, maximum dolorem cum veneno laethali inferunt. In Castella Hispaniae regione, saepius agricolae dum terramaratro scindunt, Scor­pios innumeros Formicarum more congregatos inveniunt, ubi per hyemem delitescunt. Matthiolus. Locafrigidiora Scorpijs carent ut Vasconia, Anglia, Scotia, Hibernia, Dania, & maxima Germaniae pars; vel si qui ibidem fuerint, veneno haud pollent. Mirum de Isidis Sacerdotibus narrat Aelianus; quae in Copto, urbe Aegyptiaca, ubi multi pestilentissimique abundant, scorpios cal­care & humi projicere tuto solent. Psylli item gens Africa, a Scorpijs laedi, imo peti non possunt; quum enim ad venenatā aliquā bestiam accesserint, stu­pet illico, & veluti incantata vel syderata, nō movet. Porci quo (que) omnes non nigri (hi enim percussi omnino mori untur) liberi sunt ab eorum ictu. Victus. Deni (que) Stellionem, Ascalaboten, Cancrum, accipitrem, Scorpius aliave venenata be­stiola non laedit, ut Gal. ad Pisonē, & Gesnerus noster notarunt. Terrâ vivunt, & aliquibus in locis, herbas, lacertas, aspidas, verticillos, blattasque at (que) om­nem venenatam bestiam comedunt. Aelia. Vsus. Qui vero eorū excrementa calca­verit, ulceribus scatebit. Gallinis, Ibidi, Viperisque, magno esui, usuique sunt, unde Viperam Aristot. [...] dixit. Nec tam illis cibo quam nobis reme­dio. Nam suo ipsorū vulneri appositos succurrere cui (que) notissimum est. Scor­pius itē tritus, Stellionum veneno resistit. Pli. Quidam cum vino tritum bibunt, Vsus medici. cauda abjecta; alij super prunas posito vulnus suffumigant, & deinde cinere scorpij aspergunt. Nonnulli tritum cum sale, lini semine & althea, vulneri al­ligant. Ad calculum pulvis Lanfranci, ℞. scorpios viginti vivos, claudantur in olla angusti oris, & lento igne spodium confice, quod ad calculum pellendum mirabile▪ Scorpius tostus ustusve, ac cum pane devoratus, vesicae calculos frangit. Author ad Pisonem. Scorpij tres nova olla inclusi, ac operculo op­time lutato impositi, igne ex sarmentis vitium in clibano redigantur in cine­res, dosis ad gran. 6. cum syrupo 5. radicum, Renum calculos mirabiliter pellit. Sylvaticus. Recentiores scorpionum spodium inter calculi remedia ce­lebrant, & eorum oleum in vesicam infusum, supraque inunctum. Alex. Bene­dict. Aggregator, & Leonellus Faventinus ex Galeno (Eupor. 3.) tres exi­guos scorpiones comburere docent, & eorum cineres è syrupo, vel deco­cto, vel condito appropriato exhibere ad calculos atterendos, & lib. 2. cum adipe mistos tostosue dare ijs jubet, qui aliàs abhorrent ab eorum esu, ut ci­tra suspitionem sumatur. Medicamentum item illud Abolai, quod tam mul­tum laudat Arnoldus, ex cinere scorpionum constat, ut in 2. Breviarij, cap. 18. videre est; uti etiam syrupus mirabilis Regis Francorum ad calculum, qui eodem libro & capite describitur. Rondeletius (capite de calculo) in sua Praxi scorpium frigidum esse asserit, & ideo ad Calculum pellendum oleo ejus composito non simplici, utendum. Compositum illud oleum Matthiolus docet, commentar, pag. 1407.20. Sed ante eum Luminare Maius id confe­cerat, hoc modo; (rum). Aristolochiae rot. rad. gentianae, cyperi, cort. cap­parum, ana ℥j. olei amygd. amar. Kist. j. stent in Sole triginta diebus. Tum ad­de scorpiones xv. & arctissimè clauso vase, iterum tandiu ac antea dictum est Soli exponas. Coletur deinde oleum & servetur usui. Alij hoc modo praeparant, ℞. ol. antiq. q.v. pone in eo Scorpiones quot nancisci potes mense Iulio (tum enim maxime venenati, & huic remedio aptissimi) atque adde dyctamni albi, fol. absinthij, betonicae, verbenae, roris marini, ana, m. j. infolentur per lon­gū tempus, deinde per alembicum in balneo destillentur. S. Bernardi oleum vocatur: urinam potenter provocat. pectini inunctum valet contra morsus quoscunque venenatos; vermes ad miraculum usque expellit. Brassavolus. [Page 210] Ex oleo Scorpionum & linguis aspidum fit medicamentum praestantissimum contra pestem, ut Crinitus restatur. 1.7. Paratur nunc oleum (inquit Manar­dus) Scorpionum cum oleo antiquo, additis multis medicamentis ad venena laudatis; estque mirabile in peste & venenis omnibus. Scivi enim hominem qui hoc solo munitus, saevissimam quamvis pestem nihili fecerat, nec solum semetipsum, sed etiam famulos ad aegros invisendos venientes, incolumes servarat. Novi item solâ inunctione permultos evasisse, à saevissimis haustis venenis. Haec Manardus. Linimentum Scorpionum, contra pestem & vene­na universa, Fumanellus quoque describit lib. de cur. pestis, cap. 12. Con­fert quoque Scorpius a Vipera percussis, inquit Gal. lib. 11. de simpl. Sa­monicus ad dolorem oculorum mitigandum valde eos laudat, his versi­bus;

Si quis scorpiones attritos ex vino mulso capiat Ictero affectus, quam pri­mùm Galeni sententiâ, curabitur. Kiranides ad quartanam quotidianam & tertianam pellendam, Scorpium in cotylam olei circa Lunae diminutionem mitti, ac servari praecipit: atque hoc oleo totum corpus, qua articuli con­spiciuntur; quinetiam extremitates pedum manuumque; frontem item & ca­put, ante horam paroxismi bene inungi. Quatuor postremos articulos caudae scorpionis unà cum auricula panno nigro sic involutos, ut nec scorpium di­missum, nec eum qui alligaverat, aeger persentiscat, triduo. Quartanam tol­lere author est ex Magorum sententia Plinius Secundus. Sed haec mittamus, & ad Antiscorpionia dicenda orationem flectamus. Primum igitur de Pro­phylacticis. Si locus heliotropij surculo circumscribatur, negant Magi scor­pionem egredi posse: Prophylactica contra scorpio­rum ictus. herba vero imposita, omnino mori affirmant. Plinius. Fumigatio facta cum sulphure, galbano & ungula asini, scorpiones fugat. Rhasis. ℞. Styracis, arsenici, stercoris ovium, adipis Zirbi ovium, ana par­tes aequales; dissolvantur cum vino, & fiat suffitus juxta scorpionum cavernas. Siraphanus incisus cavernae imponatur, non egrediuntur. Confert item scor­pio ustus, asini jecur, sandaracha, cum butyro vel adipe capri in suffumigijs. Varignana, & Diophanes in Geopon. Rhasis radicem enulae gestatam laudat: Macer de semper-vivo sic scribit,

Si quis manum herbâ, Paris dictâ, vel radicis ejus succo inunxerit, scor­pium impunèteneat. Flaminius. Vvae praeservant homines à scorpionis ictu, uti etiam nuces Ponticae in zonis gestatae. Aetius. Fugat etiam eas, vel ictus nou laetales facit, Lapathisylvestris semen, vel radix epota cum vino. Dios­corides; qui etiam ex Afrorum relatione ocymum idem facere narrat. Del­phinium herba substrata, uti & lychnis sylvestris, ignavos reddit & torpi­dos: idem. Imo aiunt (inquit) quandiu quis Attractylidem herbam manu retinuerit, tandiu vel à scorpione immunis erit, vel saltem ab ictu non do­lebit. Semenacetosae sylvestris bibitum à scorpionibus praeservat.

Avicenna. Genicularis herbae substratu vim Scorpionum repelli, Isidorus [Page 211] affirmat. Qui raphanum comedit, heliotropium gerit, vel stellionem aridum secum portat, eum Scorpij non vulnerant, ut ex Africae incolis didicit Pli­nius. Dyptamus item suffitus, mentastrum substratum, oleum Scorpionum cavernarum foribus illitum, ne in cubiculum veniant, optimè faciunt. Rhasis. Necant vero eos Imposita; raphanus commansus, Basilicon latifo lium juxta aquas nascens, folia malvae, aconitum, helleborus niger (albus contrâ eos mo­rituros vivificat, si Plinius meretur fidem;) telephium, rhodia radix, ocy­mum rubro flore, saliva jejuni & biliosi homiuis. Bhasis, Plinius, Avicenna, Democritus in Geopon. Ad curam vero ictus atque vulneris, Curatio ictus. Scorpiorum. Guilielmus de Placentijs hoc generaliter praescribit; nempe, ut Theriaca intus atque extra per 12. horas vel plures statim detur. Deinde cauterio actuali adhibito, se­candus locus affectus, & venenum cucurbitulis extrahendum. Galenus vin­cula superius injicienda monet, & partes infectas abscindendas. 5. de loc. aff. Cap. 3. Verùm cum illud aegris difficile, ne dicam crudele subsidium videatur; placuit é veteribus ea describere, quae huic vulneri medentur. Primùm au­tem factum ab ijs vulnus ita dignosces: Locus statim rubet inflammatus, al­ternis vicibus (ut in febri intermittente accidit) frigescens; quandoque melius se habet aeger, quandoque pejus. Plenus sudore madet, pili eriguntur, to­tum corpus pallescit, inguina intumescunt, flatus per aluum erumpunt, viscosis lachrimis & sordibus oculi difluunt, juncturae indurescunt, & ani prociden­tia laborat; spumat ore, convulsionibus opisthonicis corripitur; etiam sin­gultu, & quandoque largo vomitu. Labore subito fatigatur, horroris sensu vexatur & tremore; extremae corporis partes frigescunt, dolor pungens to­tam cutem perturbat; nonnunquam sibi grandine percussus videtur. Gale­nus enim (3. de loc. aff. Cap. 7.) percontatus à Scorpione percussum, quid sentiret: videor (inquit) mihi grandine coopertus & infrigidatus. [...], addit Aetius, sive verucarum formicantium in ano eruptionem. Tandem lypothymia; ab hac syncope; deinde mors. Si infernis partibus vulneran­tur, (scribit Aetius;) inguinum tumor sequitur; si supernis, axillarum. Cog­nito jam & perspecto vulnere, ac per sectionem dilatato, generalique cura (quam recensuimus) adhibita, specialia deinde applicare convenit, quorum immensa apud authores sylva. Galenus inter exteriora haec numerat; Balsa­mum, absynthium verum, vel succum baccarum myrti nigri inunctum; Sputum item jejuni hominis variè commendat, & veluti incantamentum adhibet. 10. lib. simpl. Intus vero exhiber [...] jubet, Balsamum verum cum lacte muliebri, saphirum lapidem tritum, assam faetidam, scordium, centaurium minus, rutam, castoreum. Ex Cassione Medico hoc laudat: ℞. Assae faetidae, galbani, ana. p. aeq. Confice cum decocto Scordij & Aristol. rot. Dosis avellanae quantitas cum calida. Ex Andromacho istud commendat lib. de Theriac. ℞. Theriac. ʒij. vini ℥iiij. misce & propina.

• Souchus contusus.
• Intybus.
• Hieracia.
• Melissa.
• Rubiflos.
• Morifructus.
• [Page 212]Verbascus.
• Chamaepitys.
• Scorpioides.
• Heliotropium.
• Calamentha.
  • apposita.
• Trifolium.
• Scordium.
• Lotus rustica.
• Ocymum cum polenta.
• Farina triticea cum aceto & vino.
• Sampsuchum cum aceto & sale.
• Lacer oleo dilutum.
• Aqua marina.
• Sulphur vivum cum resina & Tere­binthina.
• Sal cum semine lini.
• Galbanum splenij modo inductum.

CAP. XI. De Araneorum nomine differentijs (que).

ARaneus, sive aranea, Nomen. Graecis [...]. Quidam dictum putavit [...]: quasi laxa, rara, aut spongiosa texens. Alij [...] sive muscatri­cen; Kiramides [...]; Hesichius [...] vocat. Hebraei Acabitha, acbar, aca­bish, Semamith. Arabicè Sibth & phihit; Aldebahi, & Aldebani Bellunensis vocat. Germanicè Spinn & banker. Anglicè Attercop, spider, spinner. Bra­banticè Spinn: & Gallicè Araigne. Italicè Ragno; ragna. Hispanicè Arana, vel Tarranna. Illyricè Spawanck. Polonicè Paiack. Barbaricè Koatan, Ker­senati. Isiodorus lib. 12. Araneam dici affirmat, quasi ab aëre nutritam & natam; duplici quidem errore. Nam si aëre viverent, quare tam sollicite muscis capiendis casses conficiunt atque tendunt? Si vero exinde nasceren­tur, quare coeunt? cur vermiculos atque ova excludunt? Verùm arrogan­tiori Etymologo veniam dabimus, cui familiaris ludendi in nominibus consue­tudo ferè pro lege est. Plura autem horum sunt genera; omnibus internodia terna in cruribus;

Sunt autem omnes aranei, Differentiae. vel innoxij morsus, vel venenati. Innoxiorum, alij Cicures & domestici, om­nium maximi; alij verò subdiales, qui à rapacitate venatorum & lupi nomen invenere: horum minimi non texunt; qui verò major est, asperam parvam­ue telam apud terram aut sepes orditur. Cavernarum exigua vestibula prae­pandens, & primordijs telarum intus positis observat, dum aliquid in tela of­fendens commoverit; mox accurrit ut capiat. Noxij sive Phalangia dicti ara­nei, morsu ita infesti sunt venenato, ut attactum locum statim in tumorem adigant. Haec in duo distinguuntur genera: Sunt enim alij minores, alij ma­jores. Varij minores, procaces, cacuminati, salacesue & assultim inceden­tes; quos [...] sive pulices, & Pithecos simiosve nuncupatos lego. Oribates alij dicuntur, quod in arboribus praesertim montanis reperiuntur. Hypodro­mi etiam, quoniam sub folijs degunt. Gesnerus. Animal est pilosum; in arbo­ribus majoribus nascitur. Venter ei leniter incisus, ut sectio notata filo videri possit. Aelianus.

CAP. XII. De Araneis noxijs sive Phalangijs.

PHalangium est Italiae ignotum (inquit Plinius;) plurimorum gene­rum. Phalangiorum descriptio & differentia. Vnum praegrandi simile formicae, sed multo majus; rufo capi­te, reliquâ corporis parte nigrâ; albis intercursantibus respersum guttis. Aetij Formicarius corpore fulginoso describitur, cervice cinerea, dor­so veluti astris insigni: [...] Nicandri, [...] vocat Aetius: Latini venato­rem dicunt; imbellam plagam infert & doloris expertem, sed nonnihil unà venenatam. Inter Araneorum telas invenitur, ubi (venatorum more) mus­cas, culices, apes, asilos, tabanos, imo quidem vespas; & (nisi Lonicero diffiditis) aestros, & quicquid casses capiant te neantue, depraedatur. Idem [Page 218] hoc esse cum Aristotelis pulice nemo sanae mentis inficias iverit; corpus illi latum, volubile, rotundum; quae circa collum partes sunt, incisuram habent. Et circa os eminentiae tres enascuntur. Aliud quoque Phalangium, Nican­dro [...], Aetio [...], Aeliano [...] dictum (ab acini uvae nigrae similitudine) figura rotundâ, colore nigro, splendente corpore & globoso, pedibus bre­vissimis tanquam imperfectis, incessu tamen velocissimo: os autem habet, sed dentatum, sub aluo natum; accumulatis pedibus movetur. An sit mor­dax illud Aristotelis, penes lectorem esto judicium: Sane haud multum ab­ludit, ut Grevinus rectè conjecerat. In hujus descriptione Aetius, Aelianus, Plinius, fere cum Nicandro consentiunt: male tamen Aelianus [...] pro [...] posuit, & Lybicum duntaxat animalculum esse asseveravit. Idem esset [...], nisi stellulis, & virgulis qubusdam niveis, pinguibus illis & lucidis, di­stingueretur. Hujus post Nicandrum solus Plinius mentionem fecit; acsi Ari­stoteli, Galeno, Aetio, Aeliano, Avicennae fuisset ignotum. Pejor istis omni­bus Cyaneus, sive caeruleus [...], ut Nicandri verbis utar; sublimibus utrin­ (que) & longissimis pedibus incedens. Scholiastes addit [...], idest, lanu­ginosum & sublime, non sublime lanuginosum, ut Lonicerus vertit; lanugine nigrâ hirsutus inquit Plinius, quamvis ego vix inducorut credam phalangium caeruleum nigra esse lanugine villosum. [...] Nicander vocat illud Phalan­gium, quod alij [...] dicunt: à crabrone rubicundo penna tantum differens, & vehementer rufescens. Caeruleo longè pejus habetur, quamvis ipsum solo tactu venenum ingerit, & speculum crystallinum levi transcursu (Scaligero teste) confregit. Tetragnathij duo genera habentur; Pejor cui caput medium linea una alba, & transversa altera distinguit. Mitior, sive cinereus, poste­riore parte candicans, eodem colore, ac qui telas muscis in parietibus latis­simè pandit. Plin. & Hermolaus. Vti vero Aetius tradit, Tetragnathus Pha­langij species est, corpore latiore & subalbulo, pedibus scabris: duo illi in capite prominent tubercula; alterum rectum, alterum latum; ut videatur quidem ora habere duo, & maxillas quatuor. Circa fluvium Arrhatam in India magnus illorum & quandoue civibus exitialis numerus; ut Aelianus narrat. Inveniuntur messis tempore in leguminibus (cum manibus colligun­tur) Phalangia quaedam parva [...], specie cantharidi simi­lia, colore flammeo ruberrimo quales Twyngs Anglorum nostrorum esse, quorum esu pereunt saepenumero jumenta, meritò contendam. Nascitur item Phalangium in eruo, & in Persica arbore, cui nomen [...] Nicandro & Aetio, [...] Dioscoridi; quia praetereuntium capita audaculus ferit, cum vel per filum descendit, vel absque filo sese prae­cipitat. Animalculum est Phalaenae Papilionis specie: capite semper nuta­bundo horribilis incedit, & ventre gravi; corpore oblongus est, & colore viridante; aculeum in summo collo gestat, quod si in quem inciderit, ferit eas maxime quae circa caput sunt partes, Aetio authore; [...], unde Scholiastes insinua­re nobis videtur, esse hoc genus Phalangij alatum, quod nemo hactenus ani­madvertit. Ponsetus & Ardoynus, Cranocalapten, Tarantulam esse arbi­trantur, à Rabbi Mose decepti: hunc erroreum secutus est Gilbertus Angli­cus, cap. de Tarantula. Sclerocephalus, formâ a priore parum differt: ca­put habet saxi duritie, & totius corporis lineamenta illis animalculis quae lu­cernas circumvolitant similia. Scolecion longiusculum est, & maculis qui­busdam, praesertim circa caput, variegatum. Est & quoddam genus Pha­langij, Plinio Lanuginosus dictus, grandissimo capite: quo dissecto, inve­niri dicuntur duo vermiculi, qui mulieribus corvina pelle ante sobolis ortum adalligati, praestant ne concipiant; estque haec vis eorum annua, ut Caecilius [Page 219] in Commentarijs reliquit. Vltimum appulum vocamus, vulgo Tarentulae nomine, non incelebrem, à Tarentino agro in Appulia (ubi frequentiores vivunt) cognominatam. Ejus hic Iconem à mercatore quodam Italo piae memoriae Pennio datam exhibemus, ubi si a [...]bicantia

[figure]

loca, fuscedine leviore; adumbrata verò, saturiore infeceritis: ecce vobis lentiginosum & verum Taran­tulam, à nemine (quod sciam) hactenus verè de­scriptum. Ferdinandus Ponsettus sepedem duntaxat comminiscitur, & Ardoynus idem sentit, caudamue extensam praeterea affingit. Rhasis, Tarantulam, Syp­tam; Albucasis Alsari; Rabbi Moses, Aggon sarpa; Avicenna, Sebigi; Gilbertus Anglus Taranta, Ar­doynum secutus; qui duo Tarantularum genera constituit, alterum fuscum, quale dedimus; alterum croceum, clarumue, quale Aegyptus parit.

Phalangium Italiae ignotum, ex Plinio diximus; at nunc in ora meridiona­li penè tota reperiuntur, magno cum messorum venatorumque incommodo, ut diurna experientia liquidum fecit. Valde hallucinatus Ponsettus, qui 3. lib. cap. 15. de Scorpione, Phalangiam muscam venenatam appellarat. Dirum est animal (inquit Alex. ab Alexandro) tactu pestilens; aestate sole exaestuan­te morsus eorum venenatus, alio tempore non item. In frigidissimis regio­nibus multi aranei, nulla autem phalangia; vel si quae fuerint, veneni atque malignitatis omnis exortia. In sulcorum rimis aestu dehiscentibus latitant Ta­rantulae, ac imprudentes messores vel venatores dentibus lacescunt ac pun­gunt. Quam ob causam indigenae pedibus manibusque se muniunt, quoties ad messem vel aucupium proficiscuntur. Telam quasi nassam texit magno silentio, & quodcunque é minutis quibuscunque bestiolis inescare potest, il­lud in coenam parat & destinat. Singula phalangia in reti (quod crassum confecerint) pariunt, atque incubant magno numero; cumque ipsa proles increverit, matrem amplexa interficit & ejicit saepe etiam & patrem, si cepe­rit: adjuvat enim faeminam incubatu, pariunt autem & trecentos. Bellonius. lib. sing. obs. cap. 68. in sabulosis locis phalangia parva per equorum tibias ascendentia observavit (quae forte Germanorum Stein spinnen) quorum fre­quenti morsu subitò languescebant, & continuò titubantes intabescebant. Basilius decem phalangiorum genera esse dicit, sed non describit. Avicenna (ex quo nescio Galeni libro) in Aegyptiacum, Nigrum, Rutilum, Rachen, Album, Citrinum, uveum, Formicarium, Cantharadeum, Vesparium & Orobaten, Phanlangia dividit. Sed tam

[figure]

ineptè (ne quid gravius dicam) tam ipse, quàm universa Arabum familia illa descri­bit, ut nihil de re tanta tam enormiter vide­ris confusum. Denique ut omnes (quas vi­dimus legimusve) phalangiorum species addamus, placuit etiam Cretense adjicere, cujus hic imaginem accuratè sculptam ha­betis. Est autem ex colore fusco cineras­cente, corpore glabro, tibijs hirsutis, juxta os duobus quasi uncatis stimulis munitum, quibus mordet & pungit. Vivit Araneorum more ex muscis & papilionibus, quibus illa­queandis telas conficit. Ova ponit fovet­ue sub pectore, unde Paraphalangia excluduntur, quae sub ventre haerent materno, donec adultiora facta matrem occidunt. Foramen excavant pro [Page 220] corporis magnitudine aptum; nam ut non ubique unius coloris, ita nec ejus­dem magnitudinis. Habitant in caverna duos pedes profunda, quam extra stramine operiunt, ne puluere repleatur. Aranei hi omnes venenosi ex insita natura venenum obtinent; non enim illud ex herbis sugunt (ut similitudinum corrasores nonnulli autumant;) quas ne gustant quidem, nec é cibi maligni­tate. Vescuntur enim potissimum muscis, culicibus, apibusue, nihilque ca­cochymiae ex eorum corporibus exugunt.

Signa morsus Phalangiorum.Formicarij morsum gravia insequuntur symptomata: nam vulneri tumo­rem infert ingentem, genua labefactat, cordis tremorem excitat, virium de­jectionem inducit, quandoue & mortem. Nicander aegros adeò profundè dormire author est, ut in sempiternum [...] demum incidant; patiuntur enim ea quae ab Aspide; quam Cleopatram pectori adhibuisse referunt hi­storiae, ut sine dolore é Pompeij manibus evaderet. Agrostis imbellem pla­gam infert, & doloris fere expertem, nec ullo modo laetalem, nisi plane ne­glectui habeatur. Rhagij valde exiguum est vulnus, & oculos fallens; ab eo inflicto oculorum inferiores partes, uti & genarum, rubescunt. Lumbos dein­de horror languorque, & genua imbecillitas corripit; totum corpus caloris expers inhorrescit, & veneni malignitate nervi convelluntur. Partes gene­rationi inservientes adeo sunt enervatae, ut semen retinere haud possint; uri­nam emittunt, similem araneis textis; dolorem sentiunt qualem à Scorpione. Asterij ab Ictu, enervati atque elumbes videntur, genua concidunt, sopor hominem corripit pariter ac horror. Pejor hisce omnibus caeruleus, caligi­nem concitans, & vomitus araneosos; deinde lypothmiam, genuum imbe­cillitatem, coma & mortem. Dysderi sive Vespiforme Phalangium eadem cum Caeruleo, sed mitiora infert symptomata, & lento quodam veneno ta­bem inducit. A Tetragnathijs locus percussus subalbicans est, vehemensue in eo & continuus dolor. membrum verò ipsum ad articulos usque graciles­cit. Corpus denique totum ex alimento nullum sentit commodum, & post adeptam quoque sanitatem immodicae in festant hominem vigiliae. Aetius. Nicander Cinereum Tetraganthum morsu venenum infundere disertè ne­gat. Cantharideum sive leguminare pustulas excitat, quàs Graeci [...] vo­cant, mens perturbatur, oculi distorquentur, lingua balbutiens & vacillans incondita profert, cor furore quasi exagitatum oberrat. Eruestris eadem pro­ducit mala, & equos devorantes, jumentaque siti exardescere, mediaue crepere causatur. Cranocalaptes si quem percusserit (inquit Plinius) non longo post tempore mors sequitur. Aetius & Nicander contra affirmant, ip­sius vulnus nullo fere negotio persanari. Sequitur capitis dolor, frigus, verti­go, corporis inquietudo, jactatio, ac ventriculi pungentes dolores: sed ido­neis medicamentis (Nicandro affirmante) singula sedantur. Huic Scleroce­phalus, ut formâ, sic viribus similis, eademue efficit; veluti etiam solecium. Lanuginosum sterilitatem arcere, vel gestatum, diximus; an sit vero vehe­menter virulentum, nullus, quod sciam, determinavit. Lentiginosus sive Appulus phalangius, pro vulnerati complexione & praesenti dispositione va­ria contrariaque parit symptomata. Nam rident alij, alij flent, quidam blat­terant, alij omnino silent; hic dormit, ille perpetes agens vigilias discurrit: hunc gaudium, alacritudo, motus; illum tristitia, desidia, torpor afficit. Sunt qui reges se esse arbitrantur, & cunctis imperant: sunt qui captivitatis imagina­tione contristantur, & in nervo jacere se fingunt. Denique ut non una homi­num ebrietas, ita nec horum insania: sed nonnulli pavidi, taciturni, tremuli; nonnulli audaciores, clamosi, constantes fiunt. Hoc solum omnibus com­mune, musicis instrumentis delectari, eorumque sono ad gesticulationem, choreas, tripudia, animum corpusque ducere. Imo cum prae morbi mora & [Page 221] vehentia jam morti proximi videntur, Musica tamen audita animos recolli­gunt, majoreque indies cum alacritate choreas agunt. Quibus noctu atque interdiu continuatis, tandem agitatis satis spiritibus & veneno per insensilem transpirationem evaporato, convalescunt. Si vero quacunque de causa Ti­bicines musicam intermiserint, priusquam mali fomes fuerit exhaustus; in eosdem recidunt aegri affectus, quibus primùm opprimebantur. Hoc inter alia mirari possumus, omnes Tarantulatos (Italia peperit, & jam usus trivit hoc verbum;) tam recte saltare, acsi choreas nossent; tam eleganter canere, ac­sisymphoni [...]s assuevissent. Cardanus praeter fidem & experientiam eos mu­sicâ sanitati restiui posse negat; tamen & nos id ipsum Basileae accidisse, à Felice Platero & Theodoro Zuingero praeceptoribus nostris charissimis cla­rissimisque accepimus: & in Matthiolo, Bellunensi, Ponsetto, atque Paracel­so legimus. Et sanè si suave tibiarum melos equis lymphatis, & coxendicum dolori auxilio fuerit (ut Asclepiades scriptum reliquit:) Quidni etiam Ta­rantula percussis opem ferat? Sunt qui nescio quem minorum gentium Divu­lum huic morbo praeficiunt: Vitum nomine, canendi olim peritia non ince­lebrem, quo invocato & tibiarum modulamine placato, Musices Patrono per superstitionem id imputant, quod musicae & motui debuissent. Cretense Phalangium non dissimilia mala inferre, author est Bellonius: dolorue & vulnus ejus musicâ item curatur. Haec duo phalangia cum veteribus essent ignota, haud mirum si nec ipsa descripserint, nec eorum morsus remedijs persanandi viam monstrarint. Dioscorides de communibus phalangiorum morsibus, sic scribit: Symptomata quae eorum morsum comitantur, plerun­ue hujusmodi sunt: locus vulneratus rubet, nec intumescit, nec calescit; parum autem humescit; quo frigescente totum intremiscit corpus, poplites & inguina distenduntur, in lumbis fit collectio, ad urinam reddendam saepius ur­gentur, ac in excrementis alui ejiciendis maximo cum labore & dolore sudant: undi (que) frigido sudore diffluunt, ab oculis caligantibus lacrymae destillant.

Aetius haec addit: Vigilijs detinentur, aliquoties virga erigitur, caput prurit, quando (que) oculi & surae cavi fiunt. Venter inaequaliter flatibus distenditur, to­tum corpus intumescit, praecipuè facies; gingivae, lingua, tonsillae, ineptiùs & oscitanter verba proferunt; aliquando dysuriâ laborant, pudendis dolent, uri­nam aquosam & velutitelis plenam emittunt. Pars affecta pungitur, intumescit (quod Dioscorides antea negavit,) & modicè rubet. Haec Aetius; à quo Paulus, Actuarius, Ardoynus & alij parum discrepant. Gal. lib. 3. loc. aff. Cap. 7. haec habet. Morsus, inquit, Phalangiorum ob vulneris exiguitatem vix conspicitur: Hi [...] est sensus verbo [...]um Ga­leni, non ipsissi­ma verba. solummodo cutem primùm afficit, unde ab ejus superficie per villorum conti­nuitatem in cerebrum totum (que) corpus defertur: cutis enim é membranis, hae à nervis & cerebro. Hoc manifestum est, quia vinculis statim injectis partibus re­motioribus, ab infectione veneniin vicinia existentis integrae servantur. In Za­cyntho quos Phalangium momorderit aliter afficiuntur, & graviùs atque alijs in locis. Corpus obtorpescit, debilitatur, tremit, valde (que) frigescit: sequitur vo­mitus cum spasmo, ac virgae inflatio; aures acerbissimo dolore affliguntur & pedum volae. Balneis ad salutem recuperandam utuntur: in quas si postea sanus sese ultro immerserit, vel fortuito per insidias eò ductus fuerit, per calidam veneni diffluentis contagionem suscipit, & eadem quae curatus mala toto cor­pore persentit. Simile quid scribit Diosc. Cap. de Trifolio asphaltite in haec verba: Totius, inquit, plantae decoctum fotu dolores eorum finit, quos Serpentes percusserint. Eodem balneo quisquis se ulcerosus laverit, perinde afficitur, atque ille à Serpente morsus. Galenus miraculo id fieri credit, lib. de Theriaca ad Pisonem, si modo illum scripserit Galenus. Verùm magis miraculosè Aelianus, ubiid sanis contingere affirmat, nulla facta ulceris men­tione [Page 222] Atque haec de Symptomatis. Curatio. Nunc ad curam: Curatio alia particu­laris, alia generalis. Particulares paucae à Medicis recensentur, quia Generalis plerunque efficax.

Plinius tamen contra Formicarij Phalangij morsum, quod rufo est ca­pite, in remedio ponit; Si quis ejusdem generis alterum vulnerato ostendat. Et ad hoc servantur, cum mortui inveniuntur. Valde item conducit catulus mustelae, cujus ventriculus fartus fuerit coriandro, inveteratusque, ac in vino potus. Vesparij Phalangij venenum vespa (Ichneumon dictus) contusus & applicatus retundit (inquit Bellonius) non secus atque vivus vivum perimit. Etenim Ichneumon, authore Aristotele, animalculum phalangijs infestum. Ingreditur saepe eorum cavernas & vicissim egreditur, operam perdens. Mag­ni enim laboris res est tam pusillo animali, hostem sese majorem vi extrahere: si vero foris depraedantem hostem invenerit, non aliter phalangium secum trahit & rapit, ac formica granum: & quo pertinacius ipsum se retrahit, eo protrahit vespa ardentius, nullisue parcens laboribus, omnes corporis at­que mentis nervulos intendit: quandoque nimio labore fessus, evolat paulis­per & respirat, recollectoque deinceps anhelitu quaerit suum phalangium, & spiculo, cribro crebrius perfossum, tandem enecat; enecatum in proprium hospitium sublimem rapit, atque ubi incubando genus revovat. Tarantula quos percusserit, motus violentior & incontinuus adjuvat, ubi à caeteris Pha­langijs ictis hominibus quietem contra imperat Celsus & parcum motum. Est autem vera ipsorum Antidotus, Musica & cantilena. Christophorus de ho­nestis statim dare jubet Theriacam Andromachi. Exhibet item butyrum cum melle, & radicem croci cum vino. Ejus Bezoar (inquit) sunt viridia len­tisci grana. Ponsettus lib. de venen. Decem grana lentisci cum lacte danda consulit, vel succi fol. mori. ℥j. ss. In augmento curat cum agarico aut viti alba, post multum sudorem, refocillandi frigidis & humidis, qualis est papa­veris aqua. Merula eos curari dicit sono, saltu, cantu & coloribus. De tribus equidem primis non contenderim; sed quomodo coloribus curari possint, haud satis video; praesertim cum vulneratorum oculi vel non videant, vel obscurè hallucinentur. Ait etiam, inquilinos civesque proprios ab ijs laedi, peregrinos autem salvos & liberos; quod nemo non maximae vel levissimae potius fidei crediderit. Generalem curam ita Dioscorid. instituit. Primum scarificatio iteranda, & cucurbitulae saepius cum forti admodum igne affigen­dae. Absyrtus consulit locum affectum suffumigare, testis ovorum gallinae pri­mum in aceto maceratis, & tum cum cornu cervi vel galbano accensis.

Deinde scarificationem adhibendam, & sanguinem vel suctione, vel cu­curbitis eliciendum, vel (quod tutius fiet) cauterio actuali comburendum lo­cum affectum, nisi nervosus fuerit; tum enim cauterio vicinas partes potius inurendum; Tum sudor provocandus stragulis, vel lentâ magis & longâ deambulatione. Denique curam ut perficias tentare oportet, tum internis tum externis medicamentis, qualia hic ob oculos proponimus, & laudatissima me­liorisue notae singula asterisco notamus.

CAP. XIII. De Araneo Cicure sive domestico.

INter Insecta ipsa etsi multa inveniri possint, (ut rectissimè Plinius atque Caelius Curio secundus, ex quibus horum plurima desu­mimus) quae exercere magna ingenia possint; Araneorum tamen naturam, vel praecipuâ admiratione dignam, eruditâque operâ conspicuam quisquis sani luminis dijudicat. Aristoteles, naturae maximus in­dagator, Animal hoc lautissimum & sapientissimum dixit. Salomon vero ip­se, cujus sapientia toti orbi miraculo fuit, inter quatuor illa minutissima ani­malia, quae prudentiâ ipsos vincunt Philosophos, Araneam connumerat, habitantem (uti refert) in Regum aulis, telasue inimitabiles texentem. Hanc puellam quandam Lydiam olim fuisse Poëtae fingunt, à Minerva omni acupingendi texendiue artificio instructam; quibus dotibus illa (mulier enim fuit) superbiens, negabat se a Pallade doctam, ac eò processit arrogan­tiae, ut magistram Deam de textrina non metuens in certamen lacesseret. Quare indignata Pallas venit, puellaue acriter objurgatâ, opus miris imagi­nibus intertextum ac varium radio perfregit. Quod virgo aegerrimè ferens laqueo vitam finire decreverat. Sed Dea illius vices miserata, non statim eam mori voluit, verùm tenuissimo funiculo pendentem in Araneam trans­formavit.

Verum enimvero qui, seu fabulam, seu historiam hanc interpretati sunt; aiunt, Arachnem linum nendi, suendi, texendique artificium invenisse, sum­pto ab araneis argumento & exemplari. Quod minime cuiquam absurdum videri debeat, quum Plasticam & Oculariam hirundines; Architecturam aquilae; Laudes Aranei domestici a corpore sump­ta. Phlebotomiam Hippopotamus; Enematicam Ibis; Antidotariam caprae, testudines, mustelae, ciconiae docuerint. Hanc igitur ut verè laudem; Primùm corporis, tum fortunae, animi deinde divitias vobis aperiam. Si ma­teriam spectes, levis est, aëris ignisue (nobilissimorum scilicet & maximè energeticorum elementorum;) multum; terrestris verò gravitatis & fecis parum particeps. Si figuram desideres; vel omnino sphaericam habent atque caelestem, vel saltem huic proximam ovalem. Substantia item ejus tenuis, pellucida, subtilis; imo quamvis nonnunquam praedae ubertate, veluti sagina facta ad juglandis (imo, nisi errat Cardanus, ad passeris) magnitudinem ex­cresit; tamen si in tela pendulam adverso lumine conspexeris, instar chry­solithi pellucet tota, radiosue oculo gratissimos reflectit. Color huic, qua­lem Ovidius amantibus ascribit, pallidus; & quum diffusis undique pedibus sublimis haeret, stellae pictae effigiem graphicè exprimit. Ac si natura insti­tuisset [Page 227] non caeli tantum, sed & syderum ibi viventium imaginem huic confer­re: cutis illi adeo mollis, laevis, polita, tersaque est, ut malacas puellas, & formae observantissima Scortilla facile superet; tantaeue perspicuitatis, ut speculorum more, intuentium imagines repraesentet. Digitos habet, quales formosae virgines discupiunt, longos, teretes, graciles, subtilissimi tactus, quo & neminem non temnit, & omnibus creaturis antecellit. Pedes habet ne (que) innu­meros, ut scolopendrae; ne (que) nullos, ut infima insecta; neque sex tantum, ut im­pennium vulgus, sed octo, quem numerū perfectissimo proximū esse nemo ig­norat. Hi etiam proportione constant sesquitertia illa mirabili & veneranda, ita ut licet posteriora primis semper breviora sint, tamen inter se mutuam qualita­tem non amittunt. Visum illis negatum multi statuerunt philosophi, ipsi caeci. Nam exoculatae si essent, quo modo loca venationi aptiora eligerent, quo du­ctore filum filo, suo quo (que) ordine annecterent, aut disruptas casu telas cogno­scerēt, & resarcirent. Quum etiam Cicuratae & familiares ad porrectam à late­re staminis muscā longè accedunt, audacius appetunt, & veluti de manu in ma­num (quod saepè vidimus) accipiunt: sane caecutiunt illi summo meridle, qui vi­dere ipsas non vident neque intelligunt. Nihil in isto araneo noxij est, nihil ve­nenati; morsus quamvis infert inanes, & titillationi quàm dolori propiores. Imo quidem ipsarum corpora, cadavera, ova & excrementa, ad profligandos nonnullos morbos prodesse, quando de earum usu dixerimus, satis consta­bit. Nescio sane cur Pennio horrorem pararet, dum de illarum esu cogitaret: quum & Nobilem Anglam, & Phaë rum medicum cognosceret, id ipsum omni sine noxa saepius fecisse. Sunt igitur Araneae a veneni labe immunes, sa­lutares quidem. Quod vero nonnullis horrendum animal & ipso aspectu fu­giendum videtur, id ego non formae vitio, sed illorum melancholiae, mala­ciae & acrasiae ferrem acceptum. Haud enim minor in illis naturae elegantia & bonitas, quàm in papilione & musca apparet; morbusue mentis non levis est, fastidire tam bellum opus, & filatricis tam solertis praesentia inhorres­cere. Denique mirabili corpori mirabilem cutis dispositionem naturamque attribuit Deus. Nam non semel duntaxat anni (viperarum more) sed mensis cujusque curriculo (si bene pasta fuerit) hanc mutat, aliamue subinde no­vam atque una politiorem induit. Tantae item temperaturae per [...], vitaeue frugalitatem perhibetur, ut salubri in loco praedaeue omnis non inopi immortalis vivat. Inter fortunae vel fati potius bona, Laudes Aranei domestici à bo­nis Fortunae. illud praestantissi­mum esse duco; quod materiem telarum ventre inhaustam gerunt; Cujus tanta ijs suppetit vis, ut innumera stamina producere texereue, & captas vel centum muscas quasi latioribus fascijs implicare possint. Quinetiam quam­vis nec horreo congestum cibum habeant ut formicae; nec appositum vel consitum, ut apes; sed fortuitâ tantum praedâ & venatione victitent: tamen advolante per Dei providentiam praeda inediam sublevant, & aliquando opi­mis ex hostico ferculis pingues fiunt. Ad haec non minimam bonae fortunae partem Araneae tum datam crederem, quum aulicae molestiae satura, aedes cum podagra commutaret. Audistis enim jam antea Solomonem illi locum in aula olim tribuisse, ut suis aulicis, laboris, ingenij, sapientiae, parsimoniae & virtutis esset exemplar. Ibi telas exorsa, textrinae manibus pedibusque in­cubuit, aucupio vacavit, nullas insidias, nullos tum formidans insultus; & (ut dicam breviter) sapientissimum animal sapientissimi regis larga domina­batur in aulâ. Postea mali insecuti principes, male conciliati, feriati, perditi, dictu difficile est, quam duriter eam acceperint, atque illicò scopis & sudibus, tanquam nocturnum furem, expelli, pessundari, occidique mandarent. Adfuere protinus furiae quaedam converrentes, & quicquid erudita operatio­ne texebat lacerantes, adeo ut vix oculatas trigodaemonum scopas possit ef­fugere. [Page 228] Misera planè, quae in tanta rerum affluentia, sola egebat; & in tam spaciosis aedibus, ne angulum quidem unum inveniebat. Regis item exem­plo ducti nobiles & divites, virtutis laborisue magistram foras exigunt, & ne telam quidem (magnae sapientiae indicem & anathema,) superesse per­mittunt. Haec cum olim proficisceretur (ut non male fingit Apologus;) for­tè se illi Podagra comitem adjunxit, tametsi passibus ambiguis admodum aegrè illam sequeretur. Iam unius diei itinere confecto, appetente vespero, consilium fuit diversum hospitem experiri. Ac Aranea oppidum ingressa, opu­lenti cujusdā civis domum nacta est, apud quem dum telas coeperat tapaetaque praepandere, (Regis mali exemplo) pessimis modis habitam pellunt, & illā no­cte errantē pluvijs exponunt. Podagra vero pedibus capta, cum nequiret ultra progredi, in primas se ejus oppidi casas dedit, ubi vix tandē pauperis cujuspiam tuguriolum impetrávit, quum ibi decubuisset, nihil non miseriarum experieba­tur; Apponi caenaturienti vel stomachanti potius ater panis, cum olusculo vix sale condito; & è proximo stagno, aquula samiolo poterio peti, unde sitim extingueret. Sic igitur excepta, sibi poscit lectum insterni; Torus illi palea­ris, vel fortè roboreus datur, in quo suspirans & gemens membra compo­nit. Sed ô quam male membris mollibus & [...], (utor Hippocratis verbo:) cum tam duris culcitris puluinaribusue convenit? Primo igitur sole, conve­nere iterum aranea pariter & Podagra. Et prior illa, magnopere de diuitis civis incivilitate conquesta est. Podagra contra, de hospitis sui tenuitate as­peroue victu: commonstrans lividas vibices, quas lignea scuticosaque ful­cra tenellae cuticulae impresserant. Qua de re posteaquam aliquandiu deli­beratum inter eas fuit, in hanc pedibus sententiam venerunt, ut sequenti sub­inde nocte hospitem mutarent, videlicet, ut Aranea deinceps pauperum ta­bernas & tuguria; Podagra vero divitium aulas, Regumue turres incole­rent. Itaque podagra promissi nequaquam immemor, pedetentim tacitis­ue vestigijs pecuniosi cujusdam domum ingressa, ad obesuli heri pedes pro­cubuit. Quam ubi conspexit hospes humanissimus, qua lenitate, quibus nomi­nibus, quantis prothymijs viscerationibusue excepit? Substernuntur olo­rinae culcitrae; puluinis tora libusque milesijs cubilium fulcra replentur; fervet culina, omnia sunt in parato officia. Iam dapibus mensas onerant, & pocula ponunt. Huc capi praepingues atque altiles, Phasiani, perdices, pavones, coturnices, turtures, ficedulae atque aves illae binis cordibus superbientes con­volant. Rhombos, Scaros, silurosue praetereo. Lucrina item conchylia, Abydena ostrea, & quicquid mare superum inferúmve lauti emittit. Hic vi­num, candidum, nigrum, rubellum, purpureum, dulce, tenerum, austerum, Cecubum, Falernum, Chium, plenis crateris infunditur. Taceo mensas se­cundas à Tarentinis allatas, & exquisitissimis bellarijs in rosa violisue & Hyacintho instructas. Denique nihil deliciarum, cupediarum, lenocinij, ac voluptatum non exhauritur, ut Diva Podagra (est enim Bacchi venerisue filia) cum sororibus suis Chiragra atque Gonagra, suavibus modis & molli­ter acquiescat. At Aranea, fato item benigno ducta, pauperis aediculas jam regijs vicarias subit

Verum opponit aliquis, Nihil hic bonae Fortunae conspici, quam propter laudem Araneae vices in hac hospitis hospitijue commutatione. Imo qui­dem permultum, non solum quia tutiùs & quietiùs vitam transigit; verum quia de specula non amplius adulteria, epulationes, compotationes, profu­siones, ludos, choreas, aleationes, tesserationes; vanitates denique & tur­pitudines illas in pauperum casulis prospicit, quarum sese, dum in aulis cae­naculisue [Page 229] divitum viveret, consciam cognovit. Qui sane cum primùm ara­neam (laboris atque frugalitatis magistram) eliminassent, illicò, sola Poda­gra? imo quidem omnis Luxuria, supparasitatio, dissimulatio, superbia in eorum aulas, vel potius in aures oculos mentesue intimas irrepsit, atque eos omniscelere sceleratorum consortio coinquinavit. Nae, quantum praesta­ret regibus, pio, frugali, sapienti, & innoxio animalculo auram concedere: quàm his aurem & aurum; qui pessimis consilijs atque exemplis rectissima quaeque ingenia citò pervertunt. Ex animi Araneorum dotibus, Laudes Aranei domestici ab animi dotibus. nescio an prudentiam, justitiam, fortitudinem, temperantiam, [...], solertiam, munditiem, aliasue ejus virtutes; an artem ve­ro ipsam mirabilem, peritiamue texendi laudem. Prudentiae exemplar in eo apparet, quod incremento amnium aedibus minaturo, telas suas altiùs at­tollunt; quod sereno, quando volitant muscae, non texunt, ut aucupio vacent; ruinis quoque imminentibus, cum telis primi cadunt, & ad alios se lares se­demque certiorem conferunt: ad molestae rei contactum crura contrahit, ca­putque in centro (uti viperae solent) abscondit, tum ut minus doloris persen­tiscat, tum ut corpore laeso (cui facile medetur) capitis tamen, totius guber­natoris, saluti sit prospectum. Quis hoc illis indicavit? an Caldaeus aliquis ex situ posituque syderum praedixit; non certè: sed prudentia quaedam divi­na in Araneum diffusa; & ut verè ille vates cecinit,

Quinetiam qu [...]m primùm hostem in casses incidentem viderint, non statim eum pungunt aut mordent hostili modo, sed basijs quibusdam & titillationi­bus demulcent, donec viscida tela è podice postremis pedibus educta eum perleverint, & quasi fascijs perplexo impeditoue, avolandi, resistendi, mo­vendiue omnem copiam ademerint. Eo tum filo reti appenso, ad centrum se conferunt; observaturian nova se objiciat praeda. Sic aliquando decem, imo viginti muscas, filo sublimes factas animadvertes, quas sigillatim singu­las rupto filo quo pendebant, & postremarum tibiarum alteri annexas, ad centrum sui operis perducunt; depascuntque. Vescitur autem solo succo muscarum, reliquumque cadaver exangue & exuccum redditum, ceu inutile staminis pondus demittit. Praeterea quia faemina major aliquanto quam mas est, idcirco subter pendens observat, ne bestiolae sibi caveant, sed incautae in plagae superiorem partem incurrant, ineptior enim propter corporis magni­tudinem est ad venatica munia obeunda. Mas vero (utpote agilior) quasi aliud simulans, supernè incubat, aut in quodam exiguo suae telae specu omnia vi­dens, atque à nemine visus delitescit. Cumque captura incidit, quàm vigi­lans & attentus ad cursum? elabi enim praedam non sinit, sed à suprema pla­ga ad infimam dicto ocyùs discurrit; ubi etiam saturatus abundè fuerit, reli­quos reponit hostes, ac alio tempore devorandos filo suspendet. Quum item peraetatem, telae viscositatem suam tenacem amiserint; aut retexit eas Ara­neus, aut novo quodam glutine confirmat. Finito opere, aut se in centro con­tinet, aut superiùs invigilans filum à centro deductum quasi manibus retinet, per quod ei accessus ad retia & recessus, simulque (si quid praedae irretiatur) ex telae motitatione persentiscit. Sed ut certior fiat priusquam descendit, fi­lum aliquoties retrahit, ut ex motu & pondere rem videat. Tum primum ad centrum properat; quod irretitae bestiolae aut sentientes aut divinantes, quies­cunt, ne se motu prodant, atque amplius involuantur. Caeterum araneas non fallunt, qui oculis pedibusue indicibús praedam sentiunt, & concitatis gra­dibut numerò accurrunt. Verùm (Deus bone) quae, quanta inter Araneos justitia atque aequitas conspicitur? Nemo inter eos alterius conjugem eripit, [Page 230] nemo alterius subit telam: quisque suo victitat labore atque peculio, vici­námque sepem confringere nefas ducunt:

Adhaec, non probis animalculis insidias collocant & retia; sed crabronibus, Asilis, tabanis, Vespis, fucis, aestris, culicibus & muscis; quae nobis tanquam lenones, fures, parasiti (ut Comicus loquitur) multa pariunt incommoda, bono verò usui sunt nulli. Audet etiam (quâ est singulari fortitudine roboreque prae­ditus) vel lacertorum catulos venari, quos primùm plaga reluctantes celeriter involuit: mox labra vtraque diro morsu corripiens, adeo tenaciter stringit, ut eos efflare animam cogat, ac demum velut alter Cacus, in latibula exanimes retrorsum ductos deportat. Quod si forte in tanto certamine retia rupta aut implicata conspicatur; illico reficit, explicat, & ad pristinam polituram inge­niosissimè sarcit. Quid quod Araneo atrox sempiternaque simultas cum Serpentibus est? Nam si quando ille umbras, & frigora captans sub arborem Araneis plenam inciderit, filo se suo aliquis eorum in caput serpentis librat, tantaque vi rostro eius cerebrum arietat, ut stridens subinde ac vertigine rotata sibilans, nec filum quidem superne imminentis rumpere, adeo nec fugere miserrimus queat. Neque tanti spectaculi finis est; donec ariete crebro no­ster athleta illius animam Plutoni muneri transmiserit. Sileant hic amphithea­trales Romanorum pugnae, & Elephantum saeua certamina; quando Araneo­lus cum atro luridoque serpente audet in arenam descendere: neque descen­dere solum, sed etiam de hoste triumphum & opima spolia reportare. Quis in tam exiguo & paene nullo corpusculo, quod nec ossa, nec neruos, nec carnem, imo vix cutem habet, tantam non miratur vim, tantum pondus, tam acres du­rosque morsus, & incredibilem sanè fortitudinem, non à corpore, sed animo, vel Deo ipso potius profectam? Eadem ratione cum bufonibus & rubetis pugnam committunt, & singulari certamine hostem perimunt. Quod non solum Plinius & Physiologus Albertus memorant, sed Erasmus etiam in Dialogo amicitiae monachum quendam, à cuius dum dormiret ore, bufo pen­debat, hoc pacto liberatum recenset. Imo in palaestram persaepe cum crabone descendunt aligero, spiculigero, duro, & fere corneae fibrae colluctatore, qui licet ingenti vi eorum telas, ut diuites auro leges perrumpit, tandem tamen te­naciori collâ implicitus, violatarum aedium paenas dependit, & monomachia victus Araneo subjacet. Nolo temperantiam omittere, hominibus olim pro­priam, nunc vero Araneis quodammodo peculiarem. Quis nunc (si per aeta­tem liceat,) vnissese satiat amoribus, & in vagos concubitus animum corpús­que totum non tradit? Verum aranei simulatque adoleuerint, matrimonia contrahunt, nunquam nisi morte interitura. Porro sicuti riualium impatien­tissimi, maechos in tuguria sua ausos irrepere, primum morsibus, deinde exi­lio, nec rarò nece affectos iustè puniunt: ita nec ipsorum aliquis alterius con­iugi vim facere, vel pudicitiam pellicere attentant. Tanti est inter eos cupidi­tatum cohibitio, conjugij fides, tanta probitásque, & quasi turturalis amor. Praeterea si oeconomiam spectes, quid araneis frugalius, laboriosius, vel mun­dius mundus ostentet? nam ne minimum filum disperdi, vel frustra poni per­mittunt, vicarijsque operis sese subleuant. Nam cum faemina texit, Mas vena­tur; si alterutri aegrotant, vnus ambo explet officia, ut paria fiant merita. Sic venatur etiam mulier interdum, & vir texit, si quando alter alterius indiget opera; nec tam expertes [...] eos arbitremur, vt in tanto amore con­jugij vicarias nolint pro necessitate subire operas, & benevolentiam mutuis [Page 231] subinde officijs tueri. Coniux domi iam & nendi & texendi rationem à paren­tibus edocta (veluti apud nos etiam fieri consueuit,) telas orditur, tantiue operis materiae vterus eius sufficit: siue ita corrupta stato tempore alui natura (ut Democrito placet;) siue est intus quaedam lanigera fertilitas, ut in Bom­bycibus. Aristoteles tamen materiem foris esse vult, veluti corticem, eam­que nendo texendoque explicari: seu more eorum quae suis villis iaculantur, ut histrices. Vtcunque fuerit, ne tantilli fili iacturam faciunt, sed prouiden­tiâ Duce quaeque attentant. [...] ipsorum solus is recte dixerit, qui ipse prolis fouendae atque educandae viam tenuit. Etenim mutua incubatione oua conseruant, caloremue eorum suscitant & augent, & quamvis faetus trecentos saepe pariunt, omnes tamen ad laborem, parsimoniam, disciplinam, textrinam aequè assuefaciunt, parilíque amore & animo complectuntur. Munditiem illa­rum saepe admiratus sum, quum vel macilentos & morbidos ad imam telam è specu descendere, atque aluum exonerare viderem, ne forte excrementorum sordibus aedes, vel textrina & tela inquinarentur. Atque haec de ciuilibus do­mesticisque virtutibus dici sufficiat. Nunc ad artem illam telariam veniamus, Palladi inventrici adeo infestam; superauit enimea discipula magistram suam, & subtilitate operis anteiuit. Primum autem materiam illam lentam sequacem & glutinosam consideremus, quae nec siccitate, nec humore tenacitatem amit­tit. Hanc ex vtero duci ex Plinio diximus; tamen quum & mares etiam te­xunt, ex podice potius proferri cum Bruero nostro charissimo, jure contende­rim. Inexhausta item cum sit, infinitam hic Dei atque inexhaustam potentiam veneremur; nam corporeis illud aut physicis causi, ascribere, dementiae pro­ximum videtur. Qui vero aranei artificiosissimi creduntur, veluti Autumnales & Holci, filum ducunt omni pilo, vel bysso potius longè exilius, tenuius, levius, atque eâ (teste Aeliano) subtilitate, vt tota tela complicata vix vnum filum linteum, quamvis tenuissimum adaequet. Hos tam mares quam faeminas Edoardus Monimius eleganter descripsit, Heptam lib. 7. his verbis:

Horum reticulorum tanta varietas, vt eorum artifex mille operum Dea non male dicatur. Nam quaedam laxiora, quaedam densiora; alia triangularia, alia quadrata, quaedam Rhomboidea, pro loci venationísque commoditate. Or­biculare vero illud inter duas arbores, vel arundines, & saepe in fenestris varijs antennis funiculísque appensum, Deus bone; quantam rationem, judicium, artem, quàm mirabilem sapientiam pulchritudinemue ostendit? Sane non [Page 232] male hinc Euclides figuras: piscatores reticularia, didicerunt; unde enim aliàs tam peritae, tam industriae magistrae peterent exemplar? Tam modera­to unguine, tam tereti opere, tam aequali stamine rem absoluit, ita fusi pon­derisue loco se librat, ut conferri cum Minerva posse, nisi me exemplum terreret, facile dicerem. Sed & operis firmitas etiam mira videtur, quum rerum infirmissima apparens, crabones teneat, venti perferat furores, pul­vereque injecto distenditur potius quam frangitur aut violatur. Reticulariae suae modus hic est. Primum quinque semidiametris ad circumambientia loca pro suo instituto aptissima circumductis, deinde nullo circino, sed fatali pe­dum scientia 44. circulos, a centro ad superficiem certis semper partibus ab invicem distantiores filo posito delineat. Quin porro illud nobis scitu jucun­dum, ut & visu doctissimo Turnero & Bruero mirabile videbatur, Araneos istos quando filum rectâ lineâ à summa trabe ad terram figere cupiunt, lapil­lum pedibus complecti, seque tum sensim per triplicatum filum demittere, ut terrestris angulus trabali examussim respondeat. Sed illud ante omnia suspicionem meretur, quomodo primum filum in citeriore parte amniculi, se­cundum in vlteriore ligant, cum nec eis volandi, nec natandi scientiam do­cuit natura; an vero saltu eum trajiciunt, equidem dubito. Secundas in tex­trina occupant & merentur domestici in contignationibus tectorum aedifican­tes; alijue agrestes, qui in herba latam, spissam, planamue telam, & re­vera telam concinnant, veli linteique instar expansam. Horum in opere si tramas, foraginem, insile, radium, pectinem, subtegmen, stamen atque ves­cas propius inspexeris; sanè aut nihil, aut Deum ibi planissimè videris insen­sibiliter (tamen re ipsa) haec omnia administrantem. Et profecto hoc ipso Aegyptios, Lydos, Penelopen, Tanaquillida, Amestrim, Claudianam Ro­manam, Sabinam, Iuliam, & reginas Macedonum textrinae peritissimas lon­gè superant, quòd (praeter vulgarem rationem & artem) nullis filis per trans­versum actis exarctissima quadam villorum in longum continuitate solidam tenacemue telam componunt. Confectum jam opus saliva quadam viscidâ & glutinosâ obducunt, cujus solo contactu inviscata praeda, caecitatis impru­dentiaeue poenas persoluit. Color telae aërius atque pellucidus, vel potius nullus; id quod imponit incautis muscis, & vel oculatis fraudi sit. Nam si quem manifestum colorem repraesentaret, praecauto opus esse existimantes, longiùs vitarent. Ignobiliores aranei (desides nimirum, obesuli & spelun­carij,) telam rudem admodum conficiunt, & longè crassioris fili, quam ca­vernis tantum muralibus praepandunt. His corpus ponderosius, pedes bre­viores, carminationiue & stamini ineptiores, praedam apprehendunt potius casu, quam quaerunt, quoniam foramen extra magnum, peropportunum muscis latibulum videtur. Verum primo limine implicati ab Araneo arri­piuntur, & quo morituri solent, in carnificinam intus deportantur: altè enim in muris excubant, tum ut aves sibi insidiantes (passeres, erythacos, Philome­las, troglodytas) fallant, tum ut muscis nihil inesse mali arbitrantibus citius imponant. Atque de Araneis innoxijs eorum (que) telis generaliter haec dicta sint. Iam de illarum speciebus à nobis observatis pauca adjiciemus.

CAP. XIIII. De certis quibusdam Araneorum speciebus ab authoribus observatis.

ARaneos ita divisos à nobis esse meministis, ut Alij noxij Phalangia dicti essent, alij vero innoxij. Phalangiorum pauci (forte nulli,) textrinam exercent; Alij vero omnes vel retibus, vel telis confi­ciundis operam navant. Retiarij alij domestici, alij agrestes; ve­luti [Page 233] etiam telarij. Inter Retiarios unum vidimus omnium maximum: Cujus hic iconem. Autumno inter rosarum ramulos rete artificiosissimum expandit,

[figure]

& transcurrentem alium araneum, vel culi­ces & muscas advolantes mira dexteritate attracto fune illaqueat, atque ita suspensas in futuram famem relinquit. Corpus illi spumeum, & ovali penè figura; caput sub ventre exiguum atque forcipatum; dorsum varijs maculis candicantibus ornatum. Est ex Autumnalium Holcorum genere, brevi­que temporis spacio, a pisi magnitudine ad eam quam videtis crassitiem increscit. Inter Telarios quosdam vidimus subtilem telam texentes, alios mediocrem; quosdam vilem, crassam, rudem atque deformem. Subtiliores artifices sunt domestici, quorum hic unum fulcicoloris, depictae magnitudinis, & in­ter oculos solemque positum, nonnullae (uti dicam) pelluciditatis. Hic ille est cujus Encomium Caelius Secundus Curio; Cujus naturam Plinius curiosulè descripsit; qui Hebam, Penelopen, Aegyp­tios, Lydos, Macedones, aliosue telariae deditos erudivit. Mediocrem telam & fortem texit hic Araneus sylvestris in sepibus linteamen expandens cum sago, ubi habitat observans praedam. Crassior est ejus tela, ne pluvijs

[figure]

perpluat, & ut ventorum vi­res meliùs sustineat: corpus fuscum obtinet, sed pedes ve­luti polymitos nigrisalbisue maculis seriatim varios. Os illiforcipatum acetabulis mu­nitum, supra quod in capite duo parva albicantia puncta cernuntur, nescio an oculo­rum officio defungentia; to­tum corpus leniter hirsutum. Longèlatéque telam expan­dit, ut praedam plurimam (cui rei deditissimus videtur) capere

[figure]

queat. Vilem atque incomptam telam ducit, & quasi in fasciculum colligit hic campestris, quem in agro Colce­striensi primum observavit Pennius inter Origanum sylvestrem muscis in­sidiantem, nec aliàs conspexit un­quam. Pedes habet proxime descrip­to similes: corpus globi aemulum; dorsum quidecim albis maculis nota­tum: anum quoque habet quadrangularem & nigrum. Huc etiam tres lupo­rum species referimus, in murorum rimis, macerijs, lapidumue ruderibus victitantes. Sordidam telam & parvam in cavernis texunt, extra speluncam interdiu spe praedae longiùs vagantur, quam magno impetu adorti, in antrum trahunt. Maximus fusco est colore, caput illi quasi ovale, corpus globosae fere rotunditatis, utrumque latus duae parvae ac breves lineae albae exornant, [Page 234]

[figure]

circa medium dorsum colore est magis albicante: pedes habet ex nigris fuscisque maculis pulchre varios. Medius minor est, tinctura grisea. Spinam albae tres quasi marga­ritae illustrant, quarum quae collo proxima, major & lon­gior. Tertius nigrior videtur, dorso crucem gerens trans­versam, rectangularem albissimam, ideoque à quibusdam, Sanctus vocatur. Eluporum hos esse genere conjicio, quia currunt cum saltu quodam, & voracitatem miram produnt, nihil enim incrastinam reponunt, sed omnes uno die praedas absumunt. Ci­nereum hujus generis vidit Gesnerus. Sunt praeterea aranei longipedes, inor­dinatae rudissimaeque telae artifices. Campestrem corpore ferè globoso & fusco, graminicolam, ovisequum, An­gli

[figure]

Shepherd sive opilionem nominant, vel quia ovium consortio gaudet; vel quòd agros illis refertos, pastores noxa & veneno carere (est enim & ipse tam intus quam extra sumptus, animal innoxium:) existimarunt. Sunt adhuc plures Araneorum species. Est enim Araneus quidam niger breviusculis pe­dibus, ovum sub ventre niveum secum portans, & celeriter currens; rupto ovo araneoli multi egrediuntur, qui cum matre ad pastum omnes unà proce­dunt; vesperi verò parentis dorso conscenso requiescunt. Hunc verrucis as­perum credidit Pennius, donec stipulae contactu araneolorum descensum plane viderat. In putridis quoque & cavis arboribus Aranei nigerrimi, mag­no corpore, pedibus brevissimis, cum Asellis & Iulis habitantes. Vidimus item (inquit Gesnerus) totos albos, compresso & latiusculo corpore, in flore Oreoselini, in rosis atque in gramine, pedes illis tenuissimis longissimi, os maculâ, latus verò utrunque rubicunda lineâ notatur. Venenatum credit, quia cercopithecum ejus esu pene exaninem vidit, & vix oleo infuso libera­tum. Novimus quoque oblongo corpore ara­neos

[figure]

& acuta cauda, ex atro ruffescentes, velu­ti etiam virides. Sunt & rubri duum generum. Vnum majus in terrae cavernis tantum habitans, pectore miniato, pedibus ex rubro flavescenti­bus, cauda atque ventre ex fusco colore ad flavum nonnihil tendentibus. Aliud genus val­de minutum, Reduvio ovili minus, intensè (ve­luti

[figure]

ex Cocco) rubens. Sex tantum pedes habet, ut mon­strum Aranei referat: caput illi araneis simile, sed parvum valde. Intra terram habitat, rudissimam telam operans & indigestam; quandoque foris oberrat, & in praeda captan­da magnam agilitatem monftrat. Plura Araneorum esse genera facilè concedimus, plurium item colorem: neque enim nostra fert omnia tellus, neque ipse Actorides, quam­vis [...] dictus, vidit singula. Caetera gratior forte poste­ritas & meliorenum eraverit. Nos interim de Araneis si non ad voluptatem, sane ad voluntatem diximus; neque enim plura voluimus, qui in his etiam scribendis strenuè sudavimus. Illud tantum notabimus, Omnes Retiarios, Telariosue araneos, cum aetate peritiam acquirere majorem; lanis inclusos Tinearum generationem augere, & senectutem quotannis saepius exuere. [Page 235] Quanto etiam latiores & strigosiores, tanto ingeniosiores in vitae muneribus reperiuntur.

CAA. XV. De Generatione, Coitu, & usu Araneorum.

GEnerari Araneos aliquot ex seminibus aërijs situ & corruptione putrefactis, ex eo constat, Generatio. quòd novissimae aedes primo fere quo dealbantur die, eorum corporibus telisque scatent. Propagatio autem plerunue coitu fit, cujus desiderium & actio fere totum Ver durat. Coitus. Tum retis mutua ac repetita attractiuncula venerem quasi accen­dunt; continuo inter trahendum propiùs accedunt; tum deni (que) aversis clunibus copulantur, quia ille coeundi modus (ob globosam corporis formam) ma­xime erat conveniens. Eodem modo Phalangia, (quotquot texunt) vene­rem absoluunt, & generantur ex ejusdem generis animalibus, ut Aristoteles testatur. Ipsa autem non Vere, sed appropinquante hyeme coeunt, quo tem­pore velocioris motus, certissimae noxae, magisue venenati morsus videntur. Quaedam à coitu unicum ovum pariunt portantue sub ventre, colore niveo, & per vices incubant, mare subinde faeminam juvante. Aliae multa minuta­ue ova ponunt, semini papaveris similia: é quibus exclusi triceni aliquando araneoli, post vanos quosdam in tela lusus, tandem cum matre prodeunt, ves­pereue exorto telam repetunt: donec quisque propriam telam texere didi­cit, qua tutius atque jucundius vitam peragat. Saltando faetus excludunt, ovis per triduum incubant, menseue lunari prolem perficiunt. Domestici tenu­iori tela ova deponunt, crassiori sylvestres, quia magis imbrium ventorum­ue injurijs opponuntur. Generationi plurimum confert locus. Nam ut in regione Arrhatensi & in Creta insula abundant phalangiorum genera, ita illa Hibernia non vidit, Anglia non diu sustentavit, turris Gratianopolitana non pertulit. Quamvis enim Aranei nostri permulti intus devorati noceant, mor­sus tamen eorum veneni expers, & nemini, uti omnium contra Phalangio­rum, laetalis. Innoxij morsus Araneos ubi non videris? Scandunt Regum au­las, ut virtutem addiscant. Divitum cubiculis insunt, ut officij admoneant; pauperum tabernas incolunt, ut patientiam, tolerantiam, laborem ijs com­mendent. Si pomaerium ingrediaris, vestiunt unamquamue arborem. Si hortum, in rofis latitant: si agrum, in sepibus operantur. Domi foris­ue eos inveneris, nequa abesse virtutis diligentiaeque exemplar con­queri cum causa possis. Araneam licet Minerva petulantem, Martialis vagam, Claudianus audacem, Politianus pendulam, Iuvenalis aridam, Pro­pertius putridam, Virgilius levem, Plautus inutilem autumant atque appel­lant: Tamen varijs eam usibus creatam esse liquido manifestum fiet. Vsus. Quare adorata numinis majestate, quae tantas tam pusillo corpori virtutes indidit, ad commoditates dicendas veniamus. Araneus muscarius linteolo involutus, ac sinistro brachio appensus, ad quotidianam arcendam bene facit, inquit Tra­lianus. Magis autem, si multi cum oleo laurino ad linimenti consistentiam fuerint cocti; quo loci pulsatiles in utroque carpo, & cubito & temporibus, quando ante paroxysmum inuncti fuerint, remittit febris & postea perrarò redit. Kiramides. Araneus cum splenio subactus, ac linteo extensus, tempo­ribusque applicatus, Tertianae febris accessiones curat. Dioscorides. Araneus lycos dictus, in calamo pectori alligatus, idem praestar, authore Plinio. Ara­neus ille domesticus, qui densam gracilem ac candidam telam texit, aluta vel nucis putamine inclusus, ac Lacerto vel collo appensus, Quartanae pa­roxysmos [Page 236] avertere creditur. Dioscorid. Quod per experientiam verum fuisse, scripsit Pennius. Tres Aranei viventes, oleo injecti, statim super ignem fer­veant, oleum illud tepide auri dolenti instillatum valde conducit; vel succum araneorum cum rosarum succo exprime, & cum lana infunde. Marcellus Emp. Plinius eas aceto, vel oleo rosaceo macerari atque conteri, deinde in aurem mitti consulit, cum croco, & doloris sedationem certo recipit: idem quoque Dioscorides affirmat. Sostratus lib. [...] scribit, Crancocalapten (Aranei speciem) in oleo suffocatum, contra venena praesentaneo esse auxi­lio, uti Scholiastes Nicandri meminit. Sunt qui Araneum sinistra manu cap­tum, & tritum cum rosaceo, in aurem illius regionis infundunt, quâ dens do­let, & prodesse asserit Plinius. Suis ipsorum morsibus impositi, imo intus qui­dem sumpti auxilio sunt. Quid referam albugines oculorum, infestissimum morbum? At is quam parvo negotio, nostri Aranei opere diluitur, si quis modo longissimos tenuissimosque pedes (praesertim ejus generis araneorum qui candidiores sunt) cum oleo conterat, eoque medicamine affectos oculos inungat. Plinius. Oculorum quoque fluorem (Graeci [...] dicunt) Aranei do­mestici sanies & urina reprimit, cum rosaceo vel croci drachma instillata, aut perse lana apposita: quo noscatis nihil in eo tam sordidum, quod non secum aliquam ferat utilitatem. Ad uteri suffocationem Aëtius ceratam ex Araneis umbilico applicavit, & plurimum contulisse scripto prodidit. Lienis dolorem tumorem (que) Araneis cedere, Plinius memorat; rationem non monstrat. Ait etiam, si quis Araneum cum filo descendentem ceperit, manuque cava con­tritum umbilico apposuerit, provocari alvum: si vero ascendentem ita adhi­buerit, cohiberi. Scribit etiam Araneum aegro nesciente impositum, ter­tioque die solutum, furunculos curare. Dempto capite pedibusue, infricatus condylomata persanat. Idem. Suffitu Araneorum decidunt omnes pediculi, nec alij postea nascuntur. Adeps anserinus cum rosaceo & araneo mammis inunctus, eas à lactis coagulatione post partum custodit. Anonymus. Imo (nodosum illud divitum flagellum, atque medicorum ludibrium) Podagra, quam nulla ratione posse curari docti pleriue statuunt; sola praesentia Ara­nei levamen sentit & curationem, si luna soleque unà exoculatis (id est, illâ, quâ non lucent hora) acceptus, pedibusue posterioribus multatus & cervina pelle inclusus, pedi alligetur dolenti, at (que) ibi aliquandiu manere permittatur. Quinetiam tutos fere (quod paucissimis pharmacis usu venit) à podagra chi­ragraque eos videmus, quorum aedes frequens Araneus colit, snisue auleis & peristromatis exornat; ô rarum naturae miraculum! ô miram contemptibi­lis bestialae virtutem! ô perbeatos divites si tam praesenti quidem bono uti fruique scirent! Antoninus Pius dicere solitus est, Sophisticas arguitias simi­les esse araneorum telis, vt quae plurimum artificij atque ingenij, sed vtilitatis minimum haberent. Quoties autem per recens vulnus totus humani corporis cruor miserè fluxit? quem tamen, densiore paulo Aranei texto stricté alligato, inhibere in promptu fuisset, siquidem attentiores aliquantò essenus ad nostra­tia domesticáque remedia. Sed peregrinis & é longinquo petitis inhiamus, tanquam aut meliora sint, quae ex vltima vsque India magno negotio advehi­mus; aut salubriora, quae magna secum pretia ferunt. Sane nisi libido nos in­sana, veluti aestro percitos, per omnes terrae marisque tractus agitaret, ad san­guinem sistendum, ulcera curanda, saniem prohibendam, inflammationem arcendam, vulnera conglutinanda, pluris unam Aranei telam, quam Sarco­collam, Sandaracam, Bolum ex Armenia petitum, terram sigillo nobilem, samiam Argillam, Lemni denique lutum faceremus. Astringit enim, refri­gerat, siccat, glutinat, & nihil putridum diu subesse permittit. Quâ de causà omnem é naribus Haemorrhagiam, (uti etiam haemorrhoidas & sanguinis ex [Page 237] dysenteria, menstruis, & venarum ubicunque anastomosi nimiam euacua­tionem) citissimè sanat, siue sola cum vino intùs forísque detur, siue cum la­pide haematite, croco Martis, allijsque id genus commisceatur. Ingreditur item tela Araneorum unguentum contra Serpigines; & ani condylomatis alli­gata, sine dolore illa absumit. Marc. Emp. Epiphoras item curat teste Pli­nio, & cum oleo imposita articulorum vulnera consolidat. Quidam cinere te­larum cum polenta & vino albo uti malint. Verrucas nostri chirurgi curant hoc modo: Telam aranei rudiorem in pilae formam convoluunt, ac verrucae impositam accendunt, ibidem (que) in cineres redigunt: quo pacto radicitus, imo eradicitus tollitur verruca, neque postea unquam renascitur. Marcellus Em­piricus telas araneorum in cupresso repertas podagrico cuidam medicamento inserit, ad dolorem leniendum. Ad perforati dentis dolorem, Gal. 5. [...]. ex Archigene, oua araneotum oleo Nardino diluta, dentique imposita, valde commendat. Oua item ad tertianam abigendam propinat Kiramides. Vnde cum Galeno ad Pisonem concludimus; Ex aranei textrina intelligi satis posse, Nihil tam sordidum naturam péperisse, quin suos eosque pernecessarios usus habeat, modò diligentiam maiorem medici ostenderent, communémque [...] syluam ingredi non fastidirent. Nunc ad reliqua me conferam, ne dum tantus in Aranei historia videor, texisse reuera videar (quod dicitur) [...]. Illud tantum adiungam, Cercopithecos Simios, stelliones, la­certas, Vespas, ichneumones, hirundines, passeres, paros, troglodyten, Araneis vesci. Lusciniam vero, Oscinum facile principem, illorum esu à qui­buscunque morbis liberari. Regnante Alexandro meretrix puella in Alexan­dria longè blandissima perhibetur, quae à juuentute usque araneis nutriebatur; eamque ob causam rex admonitus, ut accuratè ab ejus amplexu caveret, ne veneno inficeretur per sudores vaporante. Albertus item meminit Colonien­sis cuiusdam nobilis virginis, araneis à teneris usque annis cibatae. Imo & nos Angli Heroinam etiamnum viuentem habemus, quae (ut supra dictum est,) ab eorum esu non abstinet. Nequeo non historiam repetere à viro fide dignis­simo, Bruero nostro charissimo, olim relatam. Venereus quidam nepotulus, profligatis rebus, & inter commessationes lustraque perditis, quidvis pecu­niae causâ etiam cum capitis periculo ausurus; ubi diuitem quandam matro­nam Londinensem tympanite deploratissimo affectam, ac à medicis pro de­sperata habitam audiuisset, personam ac officium medici mentitus, seillum, imo omnem curaturum esse morbum multis recepit. Sed ut moris est, me­diam mercedis partem statim numerandam, reliquam syngrapha sponden­dam, & in fine morbi soluendam procurauit. Tum, veluti desperatae, Ara­neum illi propinauit, salutem certam promittens à triduo, atque ita citissimis quadrigis ex urbe euolat, ne rumore de aegrotantis morte (quam in limine positam conjecerat) interim oborto, caedis alligaretur. At faemina paulo post viveneni morbo liberatur: & medicus ignarus, tanti author facinoris, haud cognoscitur. Post aliquot menses redijt hic bonus vir, securus rerum om­nium quae contigerant, atque clam de mulieris illius statu sciscitatus, con­valuisse didicit. Tum vero palam se ostentare, rogare quomodo susten­tatum sit, excusare absentiam per amici summi valetudinem, & quòd nihil mali ex tam salubri medicina contingere potuisset, certo sciret; confi­denter item reliquum mercedis petere, & non illubenter auferre. Nae prae­senti hac in morum & temporum corruptela, quanti jam fuerit hic medica­ster, qua fortuita bona artis esse putantur; & temeraria unius morbi curatio, vel cum vitae periculo instituta, medicos tum creat ex fece agyrtarum, tum laude item & lauro dignos judicat? Sed haec Nemesis melior castiget: nos ad formicas venimus.

CAP. XVI. Formicarum Encomium, in quo differentiae, Natura, ingenium, earumque usus describitur.

EXorsurus Formicae laudes, nescio an à corpore an ab animo prin­cipium ducam; Laudes à cor­pore peritae. cùm vtroque non solum multis Insectis, sed etiam quibusdam hominibus Formicae sunt praeferendae. Ne (que) enim vno­culi Coclitum prosapiam referunt, neque limulis aut truculentis oculis conspiciunt, neque collatitio ventre incedunt, ut Comici Ballio, neque insigniti, vari, valgi, compernes, ventriosi, bucculenti, panso ore, macilentis malis, inculta fronte, vel effaeto utero incedunt, ut Nobiles & Heroinae per­multae, quibus libido perijt; sed & formae dignitas mentis bonitatem conse­quitur, naturaque illis (pro suo loco & ordine) constantem & absolutam quan­dam perfectionem attribuit. Cardanus visum ijs primus eripere voluit, ob corporis parvitatem; parum memor multa esse muscarum & culicum genera formicis minora, quae tamen & oculos & visum obtinuerunt. Sed si oculis capiuntur, quid lux ijs prodesset non video, & caeca nocte aequè atque interdiu elaborarent. Fateor equidem antennas ipsis loco baculi inservire ad viam tentandam, non quia cujusmodi sit via, non perspiciunt, sed quod mollitiem, duritiemue objectorum ijs tantum medijs explorant. Caput habent exi­guum, sed caeliforme rotundum, cerebrosum, oculatum, ore item dentato, gutture non elingui & palato praeditum. Pectus illis quadratum, costis mu­nitum, pulmonibus, vel vicarijs follibus donatum; quibus illa firmitudo & laxitas, ut nullis laboribus anhelosi spiritum semper ducant liberrimum. Ventri stomachus inest ad digerenda venena (serpentibus & bufonibus saepe vescuntur) non imbellis, atque uterum grandis calor & fertilitas quaedam grata commendat. Quid ego hic pedum celeritatem agilitatemue memo­rem, & aequalem incessum? quibus non solum equos gradarios vincunt (pro corporis analogia) sed etiam citissimis quadrigis praeferendae sunt. Colore per loci & generis differentiam variant. Nam & rubros habent Magni in­colae, & Budemelitae albos agnoscunt. Europaei potissimum nigros viderunt & aureos, atque ex flavo nonnihil erubescentes. Hic vero breviculi, strigo­siores, tenui collo, graciles, & infirmi corporis videntur: tamen & hi onus triplo corpore majus & ponderosius portant, atque etiam Indiani non con­temnendae molis, magna carnium frusta auferunt atque absumunt.

Sane quoties Caij Iulij Caesaris profusionem, Caligulae luxum, Neronis pro­digalitatē, nepotinas Apicij helluationes, & Heliogabali sumptus repeto mag­nificos; toties Formicae genium ingenium (que) maximè laudo, atque hominum prudentiae facilè praefero. Vixerunt illi (sat scio) suavibus modis, atque uncta é patribus patrimonia, opulentas haereditates obtinuerunt. Tamen commenti novum balnearum usum, periculosissima genera ciborū, exquisitissima convi­via, liburnicas de Cedro factas, gemmatas puppes, margaritarum potionem; unius anni curriculo tantum decoxerant, quantum toto vitae decursu, spolijs tributis (que) domi forísve habitis, extorserāt. Habuit Licinius Crassus olim mul­ta; quem ad incitas redactum, & occurrentium cachinnis exceptum, populus per ludibrium divitem vocarit. Atqui (proh deos!) inquit Comicus, Quàm miserum, isthoc est verbū, Habuisse tam olim multa, habere jam nihil? Quàm [Page 239] nobis Formicam imitari praestaret, quae collectas Autumno fruges hibernis commessationibus non prodigit, sed in futuros usus diurnumue alimentum providè conservat. Hinc fit, ut non arida unquam pauperie excrucietur, nec adversae fortunae undis jactetur, nec aere alieno obnoxia implicetur, nec ab alio animali, vel operam, vel vitae salutísve praesidia mutuetur. Et, si frugali­tas à frugibus, quod Etymologi statuunt, dic [...]a fuerit, (Majores nempe no­stri, veteris sobrietatis magistri, alias epulas haud norant:) sane illam a pro­toplastis illis parentibus, in Formicas migrasse verisimile est, quae illis solis vitam sustentant siccam, & conquisitam ferculorum multitudinem effugiunt. Ex his igitur Myrmedonas, optimam (quà temperantiam, quà diligentiam atque laborem spectes;) Graecorum gentem nasci non male finxit poëta. Vnde enim illis tanta rerum opumque affluentia, nisi formicina quadam pru­dentiâ parta servassent, in paupertatis evitationem reposuissent? Atque sicut in retinendo parsimonia, ita in acquirendo sedulitas, industria, sagacitas & diligentia ipsarum mirabilis spectatur. Primùm autem vitae, deinde prolis, ultimo victus commodam ineunt rationem. Ante omnia aedes sibi parant, ut Aureo illo seculo, non tegula deliciari, sed viridante cespite tectas, & non cocto latere, sed terreo quodam muro circumcinctas. Pyramides & fossas Aegyptias, Creticumque laberinthum historiae plurimum celebrant. Sed fossarum quas Formicae fodiunt elegantiam, figuram, dignitatem, flexiones, diverticula, anfractus, nemo satis videat aut laudet. Etenim hae ineffabili prudentia ac artem omnem vincente, subterranea aedificia tortuosissime con­struunt, ut viam solum inviam insidias sibi struentibus aperiant. Primum ter­ram teneris unguiculis ligonum vice excavant, ac pro cavernis posterioribus pedibus bipalliorum loco ejiciunt. Hinc regestum exaggerant, ac tanquam muros vel propugnacula circumvallant. Deinde paleis, stramine, frondibus, corticum & ramulorum fragmentis opus tegunt, novaque materia accumulata turrim erigunt de longinquo eminentem, (Myrmeciam dictam) jacto funda­mento longe excelsiorem, & declivem; tum ne pluvijs stagnantibus aedes concidant, tum ut aëre item perflatae salubrius degant. Figuram aedificij divinum hoc animalculum à coelo petijt, vel quia multitudo suae gentis capa­eissimam posceret, vel praestantia optimam expostularet: Introitus non re­ctus, sed varijs meandris valde perplexus atque ambiguus. Cavernas in hac sua arce triplici ordine distinguunt, sed aditu tam inaccesso, ut vel Argum ip­sum totoculum saepè eludat. Prima camera satis larga, quasi basilica videtur, ubi omnium una Panegyris & conventus, à nobis Panmyrmecium vocata: sub hac profaeminis Gynecaeum Dae dalea manu & opere fornicato, quo ovis in tuto positis faetus pariant, fabricatur, ne posteritatis videatur neglecta cura. Ter­tiae aedes intimae & tutissimae ab imbribus pro granorum acervis extruuntur, ut ibi quasi in horreo ventris thesaurum condant, & ab Hyberno frigore om­nia pervadente praemuniant; radices & extimas monticuli oras Caemiterio assignant, eoque vita defunctos cum honore & pompa sepeliunt. Atque haec aedificij ratio; simplex illa quidem & in terrae cavernis posita; qualis illa sa­pientum priscorum, antequam superba, & caelo minitantia tecta insana Nini ambitio excogitaverat. Ab ejus obitu, Reges memorem aut Principes? imo ex imi subsellij civibus quidam supersunt, qui immani sumptu, non for­micinum cumulum; sed Mauseolum, vel cadaveris sui ergastulum aedificant, omnique opera & arte poliendum curant. Digni sane qui ab ipsis formicis vivi pereant, ut prudentis animalis morsu intereuntes, dignas stultitiae luant poenas. Neque aediculas vel turres erigunt, ut otiosis latibula, male feriatis asylum subministrent: sed quisque (imperante tamen nemine) honestam si­bi capit provinciam, & in Democratiae suae publicam utilitatem mutuas vica­riasue [Page 240] operas impendit. Hi enim, veluti in fodinis metallicis, sese cunicu­lis agendis strenuè exercent; illi aedibus reparandis, ornandis, everrendis­ue vigilant: alij mortuos, magna comitante caterva, & ferali solennitate in Propylis sepulchro claudunt; alij contra aegrotantibus praestant auxilium, atque ex thesauro granum quoddam medicamentosum, (sunt enim ibidem penè omnium herbarum grana) apportant atque praeparant. Nec desunt illis Frumentarij, spicilegi, promi condi; oeconomi, fabri, architecti, for­nicarij, cunicularij; vel potius ea est singulorum virtus & scientia, ut quis­que quid ubique factu opus sit rectè teneat, & reipub. juvandae comiter in­cumbat. In communi autem opere qui labor, quanta sedulitas apparet? Si Myrmeciam subitò extruere in animo sit, vel saltem (ob veterum ruinam per injurias talparum suffodientium factam) novas quam citissimè aedes po­nere necesse habuerint: veluti facto examine omnes prodeunt, atque è diru­tarum rudere, in vicinia alias aedificant. Primum autem ovagranaque disper­sa colligunt, & suo quoque loco recondunt, postea cumulum reparant, cui addito tecto, sarta tectaque singula praeservant. Festo & laeto sole in sege­tum strage quando pabulatum proficiscuntur, Majores natu (tanquam duces) praecedunt, reliqui sequuntur. Illi summam stipulam scandentes spicas de­mordent: quarum ruinae juniores inhiant, ac (delapsis glumis) vaginis gra­num eximunt, exemptum deinde domum portant, ac erosa ligula (ut germi­nandi facultatem eripiant) si necessitas jubet, pro foribus insolant, factaque ventilatione iterum reponunt. Peracto Spicilegio, triturantium areas fre­quentant, atque inde non clam surreptis, sed palam arreptis vitae subsidijs, thesaurum penuarium locupletant; quem ipsorum laborem Virgilius scite lu­serat his versibus:

Quare non immeritò mortalis prudentiae Princeps, pigrosillos & glirinos homunculos (qui ut mures semper victitant aliena quadra, & ostiatim vaguli stipem rogitant,) ad Formicam in disciplinam relegavit; ut ejus exemplo occasionem premant, paupertatem exuat, laboremue (omnium bonorum propolam) plurimi faciant. Huc tendit illud Gallicipoetae,

Haec illarum diligentia in colligendo, sollicitudo in praeservando, prudentia in recondendo, oeconomiae disciplina in distribuendo alimendo. Videamus quoque modestiam in itinere, quae non omittenda mihi videtur. Nam licet angustam terunt viam, tamen nullae ibidem rixae, luctae, vel concertationes, murmurilla, digladiationes aut caedes de via audiuntur, (sicut inter superbos usuvenit:) Sed minor majori, inanis onerato cedit, & devitare quisque po­tius injuriam per modestiam, quam petulanter inferre paratus est. Si quis conferat onera cum corporibus earum, fateatur nullis pro portione vires esse majores; gerunt ea morsu. Majora aversae postremis pedibus moliuntur, hu­meris obnixae. In ijs reipub. ratio, memoria, cura; Semina arrosa condunt, ne rursus in fruges exeant é terra; Situi obnoxia, & imbre madefacta, foris proferunt, soli exponunt, abstergunt, torrent, & deinceps horreo recon­dunt. [Page 241] Majora ad introitum dividunt. Operantur & noctu plenâ Lunâ (probi ut messores solent) eaedemque interlunio cessant. Iam in opere qui labor? quae sedulitas? Et quoniam ex diverso convehunt altera alterius ignara, certi dies (authore Plinio) ad recognitionem mutuam nundinis dantur. Quae tunc earum concursatio? quam civilis cōversatio? quàm officiosa salutatio? quàm diligens cum obvijs quaedam collocutio at (que) percontatio? Silices itinere earum attri­tos videmus, & in marmore semitam excavatam; ne quis dubitet, qualibet in re quid possit quantulacun (que) assiduitas. Nam eâdem fere omnes semitâ viam capescunt; quia si onus vires portantis superet, obviàm venientes impeditam adjuvant, humeros manus (que) praebent auxiliares; si levius, paucae; si pondero­sius, multae accurrunt, & vel retrahendo, vel trudendo, vel onus (si majus fuerit) arrodendo dividendo (que) opus promovent; eoque pacto magnam stipularum quisquiliarum (que) molem domum reducunt. Si quis vero laborem formicarum impediret, (quod obvij nonnunquam serpentes atque rubetae faciunt.)

Tunc enim (veluti Syncretismo facto) conspirant & lentis saevisue morsi­bus hostem perimunt: Parum se de repub. meritum putat, quisquis commu­nis hostis corpori dentem non infixit, eoque nomine concertant. Messis tem­pestate ubi hoc accidit, in exanime corpus non saeviunt, sed statim à prostra­to hoste, ad pensum recurrunt, & seposita in castris ante praelium grana re­colligunt: neque enim spolijs inhaerere prudens consilium est, ubi gravius avocat negotium, & cum cadavere certare inglorium ducunt. Vescuntur po­tissimum tritici, siliginis, zeae, & mazae granis, & (qui est ipsarum delectus) solidioribus. Cupressi nucleis valde delectantur, floribusque herbarum te­neris & rubicantibus. Scorpios, Geraret dictos comedunt Rhasi teste, ser­pentumque & ranarum cadavere famem sublevant. Alioquin à putridis & ve­nenatis abhorrent, frugesue menstruo sanguine pollutas ne gustant, ne tan­gunt quidem. Nonne item hominibus equos, lupos, serpentes, olera, cadave­ra arctissimis in obsidionibus fames ingessit? Munditiem illarum id satis com­probat, quod in granorum glumis seu folliculis mortuos efferunt, ut Roma­ni olim in urnis, nunc in feretro, defunctos sepelierunt: aedes enim gestiunt puras colere, eumue in finem alui onus (urinae simile) non intus ponunt: at­que ubi per coenum facto itinere maculosae redeunt, in ipso aedium vestibulo ad asperum sese corticem elimant. Faetuum illa illis cura & amor, ut semper in ulnis ova gestent, quamdiu and nimiam amplitudinem labores impedien­tem non excreverunt; deinde alto sinu deponunt; ut Pico Martio, Vrso, Lu­sciniae, alijsque eorum praedonibus imponant. Quum vero exclusis ovis For­miculae exierint, illicò ad laborem eas instruunt & diligentiam, operaeue impatientibus cibum denegant. Hinc videas cuique quandam dari provin­ciam: fortiores ungulis, ore, rostellis, terram egerere; egestam accumula­re; cumulatam leviter (ut spongiosa fiat) stipulis inspargere: Sapientiores aedificant; minores in cuniculis versantur; peritiores maeandros, labyrinthos, concamerataque cubilia efformant. Si quem otio languentem viderint, non solum fame maceratum aedibus ceu spurium exigunt: sed etiam pro foribus ductum factâ omnium ordinum coronâ, capite mulctant, ut filiolis documen­to esse possit, ne pigritiae in posterum & mollitiei nimiae animum appellant. Coitum diebus labori & quaerendis frugibus convenientibus omittunt, hye­meque potissimum, (quando nec seritur, nec metitur) propagationi studenr. Intùs autem plerunue veneri dare operam modestia illas induxit, ut apum genus; quo tempore faeminas charè habent, suisue complexibus gravidas factas perdiligunt. Vltra omnia id curant (ô mirabilem [...]!) ne quid [Page 242] proli ad corporis alimoniam, vel ad mentis doctrinam desit. De Formi­carum fortitudine Solus ambigere is potest, qui nec vidit ipsarum pug­nas, nec natam. de ijs famam accepit. Neque enim bilis tantum his inest (ut adagium loquitur;) sed etiam pugnandi institutum, quo vel cum ho­ste externo manus conserunt, vel civilibus bellis per famem ortis invicem con­fligunt. Etenim licet pleno horreo, nunquam litigant formicae, atque Demo­cratiam suam habent cum satietate rerum incolumem: tamem (quod in Mo­narchijs etiam optimè institutis accidisse legimus) in annonae caritate vel de­fectu potius, de victu & vitâ pugnas ineunt acerrimas, minoresue majores (quasi grandiores reipub. gurgites) oppugnant. Necessitatis quippe est dare non accipere leges, tumue imprimis venter molestus cliens, quando vacuis & singultantibus intestinis semet ipse exedit. Lysimacho pauci justiores re­ges numerantur, neque Atheniensibus subditi meliores; utrisue tamen fa­mes multa suasit perperam, atque illum pusillanimitatis, hos defectionis cri­mine inussit. Laudandum igitur hoc Formicarum bellum non pro Corona murali, vallari, aurea, vel graminea (quae antiquissima perhibetur) habitum: sed intestiná necessitate & naturâ duce expressum, quandoquidem ne ipse quidem Solon sitim perferre; nec Salomon famem vincere valebat. Suffo­diunt enim istae omnes parietes, nullis teneri se vinculis patiuntur, solaeque leges & limites non agnoscunt. Hujus pugnae miram historiam refert Aeneas Silvius lib. de Europa, cap. 50. in haec verba: In agro Bononiensi pyrum aridam pastus gratiâ ex minoribus formicis famelicis complures ascendunt, supervenere majores non parvo numero, quae illas erepto faucibus bolo par­tim occiderant, partim dejecerant. Dejectae ad suam revertentes Myrme­ciam sive acropolim, in itinere cum obvijs (quasi habito colloquio) injurias memorant, omnemque sociorum vim & numerum castris educunt. Post duas fere horas tot Minorum centuriae, tantae acies exortae sunt; ut totus ager ni­gro agmine atratus videretur, accessere stipatae omnes, & arboris undique stipitem circundantes, paulatim ascendere ceperunt. Majores, ubi hostes adesse animadverterent, conglobatae superne pugnam expectaverunt, post­quam simul commisso praelio acies convenerant, Majores é minoribus per­multas morsu rabido interemerunt, omnesue primo impetu ascendentes miserrimâ strage confectas disjecerunt, ut mortuarum cumulus ad pyri radi­ces non parvus in terra succreverit. Reliqua minorum pars mediaque acies, non animos propterea ponere, aut loco cedere voluerunt; sed concenturiatis spiritibus ultionem tentant, pertinaciusque instantes, at (que) aciem acie premen­tes, majori quam antea numero arborem conscenderunt, hostesque à tergo, à latere, & à fronte undique pungentes, manus herbamque dare vi coegerunt. Magnae majoribus vires ad victoriam valuissent, nisi minorum praevaluisset numerus, unamque viginti simul essent adortae. Haec acta sunt Eugenio 4. Pontificis cathedram occupante, spectante Nicolao Pistoriense juris consul­tissimo viro, omnemque pugnam bona & sincera fide narrante. Tale quid Olaus Magnus recenset Vpsaliae & Holmiae contigisse, antequam barbarus & immanis ille Tyrannus Christiernus Secundus à Sueciae incolis é Gothorum Suevorumque regionibus fuit expulsus. Quo in praelio illud non omittendum; Minores post adeptam victoriam suorum cadavera inhumasse, relictis hosti­bus & ad corvos parosque expositis. Martis item in aream Campanile ele­gerant altissimum, acsi Tyrannorum prodigium ejusue Satellites, ad sui fa­ti [...] poenaeque imminentis contemplationem, clara voce vocarent at­que attraherent. Elephantos atque Vrsos laedunt, sed non nisi ab illis prius laesae; Serpentes & Dracones in rabiem agunt & affligunt, sed vel quia labo­rantibus iter impediunt viamue obstruunt, vel quod cavernis turribusque [Page 243] suis venenatum halitum inspirant. Cicadas gliresue summo prosequuntur odio: illas quia cantando aestatem conterunt, hos quia dormiendo hyemem perdunt, pariter enim & male occupatos & desides respub. bene constituta punit, otiososue civitate ejicere solent Spartani. Longam vivunt aetatem, imò mortalitatem vix gustarent, nisi ab avibus immaturae abriperentur, plu­vijsque & inundationibus aquarum suffocarentur. Sanae degunt plerunque, quoniam illa tria Platonis saluberrima strictissime observant, [...]. Quid enim illis in labore alacrius, in alimento temperantius, in venere moderatius unquam peperit natura? Multa illis etiam domesticae disciplinae, justitiae, amicitiae aliarum ue virtutum insunt semina: quae si vel naturâ vel arte nobis infigerentur, non alieno amplius sudore vive­remus homunculi, ventrisque fieri mancipia recusaremus. Habent item quen­dam futurorum sensum: nam imminente fame mirum in modum sunt laborio­sae, noctu diuque operam continuantes, thesaurumue ingentem undique condentes, unde Iuvenalis Satyr. 6.

Quùm igitur (ut omnia paucis perstringam) tantae pietatis, prudentiae, ju­stitiae, fortitudinis, temperantiae, modestiae, charitatis, amicitiae, frugalitatis, perseverantiae, industriae, artisue nomine praecellant; haud mirum si Plato in Phaedone statuerit: Qui virtutem civilemue vitam consuetudine propria­ve diligentiâ coluerunt absque philosophiae adminiculo, eos à Formicis ani­mas sumpsisse, atque in easdem mortuos r [...]verti. Huc accedit, ut antea retu­li, Myrmidonum fabula: qui olim Aeginetae cum essent, diligenti agriculturâ, perpetuâ fossurâ, improbo labore, & continuâ parsimonia cum virtute jun­cta, ad eas opes pervenerant, ut humanam sortem & indolem superantes, Theognis é Formicis ortos, vel in Formicas versos fingere necessum habuit; unde (ut Strabo refert) Myrmidones sunt dicti. Graeci aliter alij rem nar­rant. Iovem scilicet in Formicam mutatum; Eurymedusam Gratiarum ma­trem violasse; acsi non aliter optimam mulierem quam optimi animalis figu­ra specieue falleret. Hinc postea Iupiter Formicarius, & Formicarum rex dictus. Ea enim virtute ac justitâ praedita Formicarum gens, ut nec rege opus sit aliquo, dum suos quisque regit affectus; vel saltem illo tantum supremo, quem invocant omnes Iovam; qui & Formicinae, & humanae omnis virtutis, unicus fons & author meritò censetur. Etenim inter homines qui rectiùs For­micas regat nemo est; imo qui docere ipsas deberemus (ut inquit Hyerony­mus) discere ab ipsis varia possimus & corpori & animae salutaria. Nam cum contra industriam & ingenium suum absconduntur, propiùs abesse pluvias cer­to novimus; & cum circumquaque concursantes ovaque progerentes cerni­mus, tempestatum ventorumue violentiam praecaverimus. Solent item ru­sticâ prudentiâ nobiles, frumentum omni foro praemercari, famis futurae prae­cognitione, quoties formicas, veluti conduplicatis passibus insolentiùs cur­rere, granisue reponendis sudare animadvertunt. Rectiùs quippe & certiùs naturali quadam magiâ tempestates praemonstrant, quam Divinaculi nostri Planetarij, à pijs vereue doctis omnibus derisi atque explosi. Nam ut En­nium loquentem audiatis,

Neque minus eleganter Accius Poëta, in scribendis tragaedijs summus, ut in Atticis legitur;

[Page 246] Melius illi quidem, meo judicio, qui Formicam observant, atque ex ejus mo­ribus, labore, industriâ, quiete, studio, divinant. Midam legimus omnium facilè regum ditissimum: cui jam adhuc puero dormienti formicae in os triti­cum congesserunt, vaticinatae proculdubio, eum Formicina prudentiâ prae­ditum, eas frugalitate & labore opes conquisiturum: ut aureus Fortunae pul­lus & Bonae Deae alumnus diceretur. Aelianus. Quum etiam Tiberij Caesaris Serpentem in delicijs habitum, adhuc viventem corroderent atque absume­rent, nonne eum satis commonuerunt, caveret sibi à multitudine, à qua postea misere interfectus animam reliquit? Suetonius. Animam vero nostram in­struunt virtutis & laboris exemplo, tum quod parsimoniam inculcant & per­severantiam, tum quod perpetuam servent in opulentia & inviolatam amici­tiam. Nam licet eâ tempestate homo homini Lupus, & cum abundantia ha­bendi plura cupiditas ( [...] vocant Graeci) accrescat, tamen [...], ut Comicus loquitur, neque unquam nisi fame in­genti digladiantur. Avaritiam illis imp [...]ngit Horatius, quod semper augent acervum; verùm, cum in commune bonum id faciant, convitium istud illius, non illarum vitium merito censebitur. At Serpentes comedunt, & venenis quandoque vivunt: fateor, & fortè Theriacae loco utuntur: an propterea non laudandae Formicae? imo etiam ut Ciconiae, publicis fisci sumptibus in­superalendae, ne dicam, cum Ichneumone colendae sunt. In Isthmo Formi­cas Soli immolabant Sacerdotes, vel quia pulcherrimo Deo (sic enim ha­bebatur) pulcherrimam hostiam, vel prudentissimo (quippe omnia novit) prudentissimam dare oportuit. Verùm infestae (inquies) sunt vitibus, fraxi­nellis stolonibus, & teneris permultis plantis; dicunturue à Plinio, Pestes arborum. Imo meliùs & rectiùs Gellio, Vindices & Iudices Otiosorum: evo­cant nos enim hoc pacto è lustris & popinis ad hortos agrosque diligentiùs colendos, ut exerceant ingenij vires, atque ad rem attentiores, quantùm aequum est, reddant. Exi enim, Otij mancipium, atque calidam calce gravi­dam pauculam aspergito, & metibi, nisi & Formicas illinc omnes longe abegeris, & novos vegetioresque spiritus plantis infuderis. Origanum, sul­phur, assa, nitrum, cochleae, lupini, laser, cucumersylvestris, fel taurinum; cocta, projecta, suffita, illata: varia denique instrumenta in procinctu sunt se­dulo & diligenti, quibus hanc citissimè pestem hortis exigas, & fructus co­piam, industriae tuae magnum vectigal, jure expectes. Quaecunque denique vespas & crabrones arcere supra notavimus, ea tibi dederint remedium, & formicas unâ operâ interiment. Quamvis revera (ô piger) alere potius debes hoc animalculum, & statuam illi statuere auro factam. Sic enim antiquitas olim egisse scribitur, quum [...], sub symbolo Formicae tres ore spicas tenentis, veneraretur. Sunt enim ut Ari­stotelicè loquar, [...] sive populares tantùm & exreges. Tamen quis­que sibi & patriae pater est, rem tamque familiarem quàm communem pro viribus adaugent. Quod si objeceris, Formicas morsu suo ruborem, tumo­rem, pruritum, & deinde acrem dolorem tibi inferre; equidem haud miror. Illud potius admiror, quomodo vel visae te totum in ruborem non dederint, quem pudere oportuit recordantem tantae in tantillo corpore industriae, & tot ejus vigilias, labores, itinera, sudores, animo volventem. Nec tamen adeò grave vulnus infligunt otiosis (quos unicos laedere dicuntur) quin emplastro Varignanae (ex muscis & Formicis mixto) ultro coalescat: medentur enim (ut Scorpiones) suis morsibus, & cum malo medelam pariter afferunt. Alia tibi remedia Plinius, Columella, Arnoldus. Aelianus, Albertus, atque Vi­talis subministrant, sed non nisi Formicinâ prudentiâ promenda & applican­da. Vis ut infinita illarum beneficia, pro leviusculo hoc damno, tibi enu­merem? [Page 245] Para tuinterim aures, & aequus audias, quae de Formicarum viribus produnt Majores. Haud enim solis Serpentibus, Draconibus, Vrsis, Gryllis, Soricibus, Gliribus, Chamaelconti, Vpupae, Pico, Martio, Alaudae, Phi­lomelae, Phasiano, Motacillae, vel Gallinis, nunc ad famem levandam cibo, nunc ad satietatem vomitione liberandam medicamento sunt, ut ex Plinio, Solino, Plutarcho, Palladio, Eustathio, Bellonio, Alberto, atque ipsa ex­perientiâ, satis liquet. Verum & Mangi regionis incolas formicis rubris cum pipere conditis vesci, easue in maximis delicijs ponere, Nicolaus Ve­netus testatur. Conferunt item ad Gryllos, & pisces non nullos inescandos, Rocam praesertim. Medicinam quod attinet, paucos morbos videre est, Vsus medicu [...]. qui­bus non hae Deorum manus aliquam salutem. Torret te Febris, & veluti in Perilli machina vivus ureris? Audi mirabilem aquam, & ad illud extinguen­dum incendium (ut Gesnero ab amico relatum est) percelebrem. ℞. aq. font. li. j. mellis cochlearia iij. in cantharo conquassata collocentur in Myrmecia, sic ut facile incidant formicae: cum tot incidisse conspexeris, ut aqua incrasse­tur, cantharum concutito, ac (modo quo aquam rosaceam soles) destillato. Dosis cochlearis dimidium, vel plus, pro aegri viribus; provocabit vomitum egregiè & per urinas etiam materiem morbi evacuabit. Plinius Quotidianam, Tertiam, Quartanam atque omnem intermittentem febrem curari ex Magorum doctrina author est, si aeger omnium unguium praesegmina pro Formicarum aedibus projici curet; & si primam ea trahentem apprehenderit, collo (que) sub­nexam gestaverit. Aurium te dolor vexat? Eia, vitrum ovis Formicarum ipsis­que cum formicis repleto, optimeque in furno clausum cum pane coquito, donec panis calorem contraxerit. Tunc aquam invenies, ad dolorem aurium tollendum quotidiana infusione, certè vtilem. Oculo pannus praepositus visum impedit? é formicis rubris succum exprime, oculis infunde: corrodit enim ipsos cum aliquantulo dolore, & penitùs extirpat. Eroti: Trotula: Theophra­stus. Ova Formicarum trita & auribus imposita, quemvis obtusum auditum citò sanant, Authore Marcello. Quidam conterunt, & aquosam substantiam exprimunt, ac instillant. Alij vitreo vase in oleo macerant, idque in igne concoctum auribus infundunt.

Si retenta urina Hydropem peperit, viginti formicas cum totidem earum ovis ex vino albo bibas, & salutem invenies. Ad urinam quoque intercep­tam, ova illarum distillata plurimum conferunt. Leo: Faventinus. Formae curans puella, certum cupis experimentum, quo superciliorum arcus deni­gres? ova Formicarum cum muscis trita id praestant, votique te compotem efficient. Sunt item, quibus per aetatem vel morbum (utor Poetae verbis) vapulat peculium, & libertatem penis amiserunt, ut mariti officio si velint, haud possint fungi. His authores quidam oleum Sesaminum cum formicis contritis mixtum, & insolatum, commendant; si virga & testiculi eo fuerint inuncti: huic oleo addunt nonnulli Euphorbij scrup. j. piperis, sem. rutae, ana ʒj. Sinapeos ʒ ss. ac iterum Soli exponunt. Rhasis. Arnoldus Formicas ni­gras hoc in casu laudat oleo Sambucino maceratas. Nicolaus cum radicibus satyrij miscet, & aquam inde destillatam jejuno alij propinant. Gesnerus in Evonymo Aquam eò conferentem describit. Accipe (inquit) ollam melle intus obductam, & ad medias Formicis plenam: tunc adjice piperis longi, nucis moschatae, cardamomi, pyrethri, ana p. j. butyri. q. s. per 14. dies macerentur fimo equino; tum in balneo destillentur, & jejuno parum quoti­die bibendum exhibe. Oleo formicarum alij (inquit Merula) Symphytum addunt: alij Boracem, vel radicem imperatoriae, cum vino laudant, quando impotens dormitum vadit; atque hoc pacto viris [...], mulieribus sterilita­tem tolli affirmant. Verùm equidem miror Formicarum hac in parte poten­tiam, [Page 246] quum 4. tantum in potusumptas, omnem veneris ac coeundi potentiam auferre tradat Brunfelsius. Idem tamen contendit, Formicas unà cum sale communi, & ovis, ac veteri axungia panno interposito, applicatas, Ischiadi­cum dolorem sanare. Impetigini cum modico sale appositae, praesentaneo sunt remedio, inquit Marcellus. Quinetiam contra pruritum & Scabiem é papulis, ut Serenus ait;

Ova quoque Formicarum inter Psylotra numerat Arnoldus, atque aquam ex his destillatam ad Noli me tangere & Phagedenas omnes commendat. Fla­tus item potenter dissipant cum vino sumptae, ex Alberti sententia. Clavos enumera, totidemque Formicas accipe, ac linteo raro unà cum cochlea de­ligato; ac in cineres redacta omnia cum aceto misce. Clavos deinde illini­to, & curationem accipito. Capite Formicae parvae ablato, reliquum cor­pus digitis conterito, ac eo abscessus cujuscunque tumorem inungito; statim­ue detumescere incipiet. Nonus. Deus item, ne quid omisisse videar, So­lipugarum morsibus (quod est genus Formicae venenatum) Cynamolgos (mollem desidemque Aethiopiae populum) à sedibus fugavit atque delevit. Plinius. Has alij Solifugas dicendas putant, Cicero Solipugas appellat. Pau­ca ab Authoribus in Formicarum laudes ex Anthologio, Apthonio, Natalis Comitis [...], & Moscheae faceto ejusdem hypotheseos libro dicen­da habeo; earumue naturas & elimatam vitam Aratus, Herodotus, Stra­bo, Aristophanes, Rhasis, Aggregator, Beroldus, Ryffius, Zetzes, Arno­bius, obitertranscurrunt; verùm cum parum reliquis addant, nollem diutius [...]; ne dum elegans viderer, curiosulus essem, & singula minutissimè rimando, rimas agerem. Faxit Deus, qui nos ad Formiculam otio crapulae­que deditos in disciplinam misit, ipso ductore illuc eamus, ipso doctore offi­cium perdiscamus. Pusillum sanè est animal, & contemnendae propemodum magnitudinis: [...]. Dixi.

CAP. XVII. De Cicindela, & Meloe faemina, aeque Anthreno, & Asello aruense.

MAgnae factionis & generis Nobiles cum plebijs conjugio copu­lari plerunque molest è ferunt. Tamen Iovem muliebres non de­dignatum amplexus Poëtae cantant: Cicindelamue & Proscara­beum, sive Meloen (quamvis Aligeri sunt ordinis) cum Depen­nibus rem habere non pudet. Et profecto cum in his faeminis, eadem naturae dignitas & vis adsit, quae in masculis conspicitur, nescio equidem cur eos suae sortis uxorumque distaedeat, quum (demptis alis) animi & corporis item do­tibus conspirent. Harum nomen, formam, figuram, mores, virtutes, usus, libro primo (quo de viris ipsarum aligeris multa disputabantur) abundè dixi­mus; & quamvis Impennibus hic debetur tractatus, nolui tamen artis no­mine faeminas à viris sejungere, quas (à primo usque saeculo) naturalis con­junxit amor.

Anthreni Iconem vobis offero, quem Graeci etiam [...] vocarunt. Alij Crabronem esse reptilem conjiciunt. Alij speciem illam Phalangij, quae [Page 247]

[figure]

à Plinio pennis tantùm differre à Cra­brone dicitur. Rostrum illi aduncum & forcipatum, vultusque erectus. No­ctuam illam cornutam (qualem in Bel­gio vidimus) plenè exprimit; ocu­los habet piceos, pectus hirsutum val­de & fulvidum; pedes ortu flavi, dein­de fusci: octo incisuris ex rubro flave­scentibus constat reliquum corpus, quas maculae in dorso coracinae valde ornant. A summo rostro, antennae siue cornua emergunt flava, hirsuta, flexi­bilia, tamen tactu nonnihil dura. Mor­sum ore infert agrè curabilem; non ita tamen laetalem, ut Phalangium videa­tur; nec ita lenem quin Crabronis su­peret [...]. Si plura post hac de hu­jus bestiolae natura, moribus, & usu ex­plorata habuero.; lubentissimè faciam, ut pariter mecum sciatis. Absit enim à me voluntas caelandi aliquid, quod reipub. literariae in rem siet.

Ob similitudinem quam cum Asellis habet hoc Insectum, Asellum aruen­sem appellamus: reperitur enim aruorum inter segetes, pedum duntaxat nu­mero (quippe sex tantum parvos & nigricantes habet) à reliquis discrepans; collum illi brevissimum, corpus latiusculum, compressum; cauda aliquan­tum mucronata. Iulio mense agro Colcestriensi eum Pennius vidit, aliàs nunquam reperit. Quem in medicina usum obtinuit nobis adhuc inexplora­tum est.

CAP. XVIII. De Vermibus mineralibus hexapodis.

IN Pennij de Vermium natura Schedis, opinionem ejus aliquan­diu mirabar, quum lapidum Vermes commemoraret, seque eos in cariosis aetate lapidibus vidisse, parvulos sepedes, assereret. Etenim ab omnibus Philosophis acceperam; admodum amara, salsa, acria, acetosa, oleosa, calida, frigida, solida, duraque; quamvis corruptionem tandem admittunt, Vermes tamen non gignere, at­que propterea à Theophrasto, [...] vocantur; non quod vita, sed quod animali­bus carent. Coepi ego attentiùs rem cogitare, justaque & fallendi nesciâ sta­terâ omnium sententias expendere; tandem Majores nostros & hic & illic turpissimè lapsos persensi: plusque unis Pennij meisque oculis, quam illorum omnium verbis attribui. Dicite enim mihi bona fide, Ecquid felle vel agari­co amarius, marisalsius, fermento acrius, aceto ipso acidius, igne calidius, congelata nive simplicius atque frigidius? Generari tamen ex his singulis ver­mes certum est, & ex historiae sequela satis patebit: pari ratione vermiculos lapidibus innasci, non siccitas, soliditas, frigiditas, non caloris humorisve inopia prohibet: neque illud admisero [...]. Haud enim solum ubi humor materiam subministrat, atque calor humorem manifestè concoquit, animalia procreantur; sed ibi etiam (ne Deum cancellis claudere [Page 248] videamur) ubi nihil horum adesse oculis cernimus, imo ubi planè abesse co­gitamus. Pyrigoni in flammis, Oripae in congelatissimis nivibus generatio id satis stabilire possit: quae me ratio induxit, ut lapidum verminationi citiùs ascriberem. Quinetiam molitores dum lapides suos versatiles usu nimio lae­vigatos stilo excavant, Vermes ibidem natos saepe reperiunt, ut Pennij fra­ter testatus est. Retuli tmihi Foelix Platerus, dignissimus Medicorum Bafi­liensium Antistes, se in centro magni lapidis serra divisi, vivum Bufonem à natura inditum reperisse: quale quid optimus ille Zuingerus de Scorpio me­minit. Quae sane horridiora visa fuissent & longissima à side, nisi idem in la­pidicina Guilielmi Caui Leicestrinensis nobilis contigisse scirem. Nec sane Philosophia & ratio huic adversatur opinioni, quum terrae omnium parenti omnigenus calor, omnigenus humor, spiritus item insit omnigenus, & ferè omnium (utor Archiatri verbo) plena esse omnia videntur. Neque sanè vi­deo cur magis in animalibus lapides, quam in lapidibus animalia nasci queant: atque ut nobis metallicos spiritus facile tribuo, ita illis animales concedere, salvâ veritatis lege, non timeo. Habent enim & illi invisibiles & tacitos mea­tus, nervos, venas, & sinus: quibus alienum humorem, aliena semina, & pe­regrinos spiritus vel attrahunt, vel saltem vi illatos admittunt. Memorant quidam medullam spinae humanae putrefactam, serpentem longe venenatissi­mum producere. Ex cineribus vermium vermes renasci author Cardanus: Scorpios ex ocymo inter parietes sepulto, praeter Plinium multi referunt scriptores. Lapides in aëre genitos nemo non videt: imo vitulos, sanguinem, & saxa depluisse, Bonus Ferrariensis repetere non erubescit. Quae licet aspe­riora videntur quàm ut aemulentur veritatem; tamen neque temerè audeo ne­gare, neque nostram de lapidaribus vermiculis sententiam unquam imminu­ent. Cujus rei ratio si tam altè positavideatur, ut nihil sit aequè difficile at (que) eam indagando pervestigare: cogitetis veritatem tam altis quoque tenebris esse reconditam, ut vix seris tandem annis prodiderit; nec unquam in his rerum generationibus (quarum solus sibi Deus est conscius) nisi per conjecturas, similitudines, proportiones, collationes, observationes, semetipsam osten­dat. Ludit enim hic Deus, ut nos ludat homunciones, strabis oculis non creatricem duntaxat officinam intueri ausos, sed etiam rationem operum an­quirere, rimari, tentare, imo quidem imitari neutiquam veritos. Vtinam vel Salmonis fato, vel Salomonis consilio admoniti, ad sobrietarem sapere disceremus: illa enim ad cognitionem rerum via est unica, & sola omnium (quod sciam) salutaris.

CAP. XIX. De Vermibus vegetabilium hexapodis, & primum de Arboreis.

VEgetabilium Vermes sunt vel arborei, vel Fruticarij, vel legumi­narij, vel frumentarij, vel Herbarij. Arborei, quidam lignum, quidam corticem, nonnulli folia, flores & fructus exedunt, de qui­bus ordine dicemus. Ligniperdes, sive [...], multi depre­henduntur; nam qui in virentibus crescentibusque truncis innascuntur, [...]; qui in aridis & in exuccis, Enxyla; qui in solidis & siccis, Thripes; qui in lig­nis calidioribus, Termites; qui in caesa materia, Cossi: qui in navium tabulis, propriè Teredines dicuntur. [...] forte [...] nomen sumpserunt; mor­dent enim & mandunt vivas arbores, adeo ut saepe ad earum radices magna [Page 249] pulueris vis, quasi serratione facta, conspiciatur: Caput huic deforme; va­rium, tegmine coopertum, quod exercete & contrahere pro libitu potest. Pe­des habet in [...]osteriore parte caudam versus, sicut Cossi in pectore; reli­quum corpus tunica arenosa tegitur, quasi putamine; quâ exuti moriuntur, ut cochleae testis nudatae.

Tempore a natura constituto, in thecam aureliae similem obdurescunt, sed quae bestiola pennata inde provenit, nondum animadvertimus. Cosso longe major ob nimiam edacitatem, & minus delicatus. Pici martij, aliaeque lig­nipetae aves, rostro virentes arbores percutiunt, & sono concavitates inve­stigantes, eo loci perforant & pertundunt, donec ad mordellas istas pervene­rint, ipsasque deglutiverint. Valde enim delectantur hoc cibi genere, ejusue gratia integros aliquot dies in perfodienda arbore insumunt. [...]. [...] in ligno surdo reperitur, & pumicoso, quod ne baculo quidem percussum sonum edit: cerastae Theophrasti, & pityocampae Medicorum valde cognatus, nisi quod tres tantum utrinque pedes consecutus sit. Virosum illi & pertinacem odo­rem, & vim valde septicam tribuit Gesnerus. [...] a terendo dicti videntur, [...]. vulgares satis vermiculi ac frequentes, parvi, corpusculis albidis, capitibus ni­gricantibus vel ex rubro infuscatis, pedibus sex juxta collum tenuissimis, exili­bus, & cum rubedine non magna nigricantibus; vermiculo avellanae nucis structura corporis persimiles, sed medio minores atque breviores; nigra lig­na non amant, sed albicantibus duntaxat (qualia sunt Alburni, Coryli, Betu­lae, Cinamomi, Platani) innascuntur: quae jam arida solidaque perterebrant, & absorptâ humiditate cariem inferunt. Omitto hic Plinij, Hesichij, Theo­phrasti, Plutarchi de Thripis significatione altercationes; quorum alij tam rarò, alij tam indiligenter verborum proprietatem observant, ut in eo descri­bendo obscuri; vel potius nulli videantur. Antiqui lignis [...] sulcatis, & Lacones i [...]primis (teste Hesichio) pro sigillis utebantur; unde Lucianus in Lexiph. [...]. Vermiculari quippe processu varias characterum herbarum, animaliumque formas exculpunt, & divinam illam Phidiae, Praxitelis, Myrmecidis, Bupali, Sophronisci, Anthermi, Glyphicam fere superant. Dactyliographi cujusdam Galenus meminit, lib. 17. de usu part. cap. 1. qui in annuli cujusdam pala Phaetonta cum curru equis­que praecipitatum, graphic è per omnia repraesentavit, non sine magna artis admiratione. Verùm Thrips neque stylo neque ferro instructus, molli ad­modum dente, signa solidissima effingit, & miras quandoque rerum omnium imagines, solâ naturâ duce efformat. Vbiligna Solis nimio calore torrefacta fuerint, vermem quidem procreant & nutriunt, Termitem; Termes. qui (Servio au­thore) ex ipsa medulla genitus, matrem tantum absumit, osseamque & cor­ticeam substantiam non attingit. Ingratum sane animalculum, tantoque alijs vermibus deterius, quanto cordi arborum & vitali ipsi fonti perniciosius; vi­vunt enim aliquando cute & ossibus spoliatae: atqui medulla absorpta, statim

[figure]

pereunt, nec mederi tanto valet vulneri natura. Corporis effigie Cossos referunt; sunt autem mi­nores multo, & non parum molliores. Cossus. Cossi no­men a [...] Graeco vocabulo fortè deductum est, quasi ligni Curculionem dicere velis; [...]: inquit Philosophus. Ab Anglis Timberwormes appel­lantur, quoniam non nisi caesae materiae plerun­que insunt, & ad aedificandum destinatae. Rugo­si admodum sunt corporis, unde & consules qui­dam Romani Cossi vocabantur. Majores Cossi [Page 250] ferè minimum digitum crassi videntur, & tres digitos transversos longitudine adaequant; colore albicante, erucis majoribus fere similes: quare a Plinio praegrandes Cosses dicuntur; pedes utrinque tres, non procul à capite pen­duli, breves, exiles, nigricantes. Corpus annulis duodenis constat, versus caudam semper minoribus & pellucidis; caput crassiusculum, colore fusco, ac parvum, forcipatum, acutum, & quasi mucronatum, colore nigro, duae in fronte laminae; juxta os sunt exiguae quasi setae aculeatae, singuli annuli in la­teribus, singulis punctis rubentibus modice cavis notantur: tardigradum val­de est animal, & motus vix perceptibilis; qua de causa ventriosos & desides, Cossos appellat Festus. Oculos habet parvos valde, dorsum teres, ventrem nonnihil concavum, colore albicante dilutum; obesuli videntur & valde mol­les, lignis novitersed intempestivè caesis innascuntur; si vero diutiùs resecta fuerint, plurimamque humiditatem amiserint, minores oriuntur Cossi, mag­nitudine solum à majoribus diversi. Veteres in Ponto & Phrygia (ut Pli­nius & Hieronymus tradunt) ijs quasi delicatiori cibo vesci solebant, atque eum in usum farina saginabant, ut Vermiculi quoque altiles fierent. In medi­cum etiam usum veniunt Plinio teste: sanant enim ulcera, lac augent, nomas illiti percurant; id quod Albertus quoque confirmat. Teredines capite ad portionem grandissimo, rodunt dentibus, perforantue robora, vel sono teste. Hae tantum in mari sentiuntur (Theophrasto teste) nec aliam putant teredinem proprie dici: Horum alios tam longos in navibus Venetorum, quae diu in Alexandriae portubus constiterant, repertos meminimus, ut cubitum longitudine, pollicem crassitudine aequarent. Quales etiam inclytus ille Fran­ciscus Drakus, alter quasi Maris Neptunus, in nave sua orbivaga (carie jam pene spongiosa) domum reduxit. Vidimus alias Teredines unciam longas, vermi farinario persimiles. His corpus teres, caput ex luteo splendente, pa­rum rubens, osforcipatum, à cujus quasi labris parvae spinulae nascuntur; pedes utrinque terni, incisurae corporis undecim, aliquantum rubentes: re­liquum corpus dilutè livescit cum splendore; quo ma­jores

[figure]

fiunt, eò ex phaeniceo obscuriùs splendent; quo verò minores, Hi tres in pu­tridis arborum truncis reperti fuerunt. eo intentiùs albicant. Itali Byssam, Hispani ab edulio Bromam vocant: exedit enim na­ves, & perforat; unde Aristophanes in Equitibus tri­remem exesam, loquentem, introducit his verbis, [...]. Sic etiam Ovi­dius 1. De Ponto: Estur ut oculta vitiata teredine na­vis. Hunc inveni iuxta radicem malvae arbo­rescentis. Ve­scitur lumbricis terrestrious, continuo eos moriens atque exugent, donec eos dederit exuccos. Teredines non naves tantum, sed & aedium tra­bes infestare (pace Pennij dixerim) ex Homeri Scho­liaste (Odyss. λ.) constat, cujus haec sunt verba: Melampus, cui

[figure]

Draco aures purgaverat, ut brutorum sermonem intelligeret, ob boves Iphicli abactos in carcerem conjectus est. Vbi cum intel­lexerat ex Teredinum colloquio, parum superesse de trabe, effer­ri se jussit, ne illa decidente vitam finiret. Atque dum a viro & muliere sublimis factus efferretur, domo corruente, uterque re­versus perijt. Patet id etiam ex Comicorum Latinorum facilè principe, quum Philolachen adolescentem his loquentem verbis introducit;

Magnis hi praesertim nocent arboribus, nempe Quercui, pyris, malis, casta­neis, [Page 251] larici, Iuglandibus, fagis, mespilis, ulmis & latifolijs Salicibus: in quibus immature caesis & plantatis, pinguedo quaedam mollis & mala oritur (albumen & alburnum saltuarijs dictum) omnium Teredinum seges & fomentum. Quò sicciores, amariores, oleosiores, atque duriores sunt arbo­res, eò magis a Teredine liberae creduntur: tamen aliquando cupresso, ju­glandi, Guajaco, & Tiliae, Ebeno etiam ipsi, vim facit. Modus autem generatio­nis ipsorum in lignis hujusmodi est. Plerique innascuntur, non foris se infe­runt; depascuntue sua principia, ut ex quibus constant, exijsdem constare pergant. Materialis causa & conjuncta, est dulcis & alimentarius lignorum humor putredine infectus, quemadmodum ex pituita dulci lumbrici intesti­norum nascuntur. Putrescit autem dulcis ille humor duplici de causa, Dys­crasià scilicet, vel continui solutione: per Dyscrasiam qualitas corrumpitur; per vulnera vero, non tantum innatus effluit, & se effundit humor, sed alie­nus quoque per pluvias caliginesque illatus putredinem efficit. In vetulis, ra­ris, & sic catis per aetatem arboribus, maximi sunt vermiculi; tum quia hu­midum radicale magis minuitur, tum quod Dyscrasia calorque & humor pe­regrinus magis augentur: quemadmodum & senes plerumque dira scabies, & syrones acarique crebrius infestant. Sub Luna exposita ligna citiùs ver­miculantur, ob nimiam aëris humiditatem; sub sole autem calidiore, ob ni­mium ardorem. Qui vero innascuntur, hi omni tempore generantur: Illatitijs autem, & ex semine culicum, muscarumve natis, ver potissimum atque aestas amica sunt: hyeme enim conglaciati pereunt. Caelum quoque & solum mag­nam vim habent, ligna quippe Hibernica rariùs putrescunt, ex Soli virtute; quemadmodum & Arabica, ex caeli. Nunc particulares describemus.

Eorum vermium qui in Ficis existunt, alij ex ipsis nascuntur arboribus: alius item paritur, qui vocatur Cerastes. Quum enim vermium magna pars specie formáve inter se differunt, discrimen tamen praecipuum in his est, quod in alia arbore fructúve nati, translati in aliud genus servari nequeunt. Cera­sten autem & in olea nasci, & in fico parere asseverant. Habet itaque & ficus suos vermes, Ficus vermes, & illos quoque emittit, quos alienos receperit. Omnes tamen in Cerasten figurantur, sonumue edunt parvuli stridoris. Sypontinus duo illi cornua in capite assignat. Cum erodendo tantum loci excavaverit, ut semet­ipsum circumagere possit, [...], aliud animalculum progignit, & unam speciem in aliam (erucarum more) transmutat.

Et Sorbus arbor infestatur vermiculis rufis, pilosis atque ita emoritur. Mespilus item in Senecta vermes tales procreat, sed grandiores quàm in alijs arboribus, ut Theophrastus refert. Alburnus vermen profert Thripifor­mem, ex quo Culices deinceps vel phalaenarum species nascuntur, [...] Hesichio, quia Pyros sylvestres acriter infestant. Vermi­culus in Esculo arbore (Galbus à Suetonio dictus) mirae est exilitatis, unde qui primus Sulpitiorum Galbae cognomen tulit, à summa gracilitate ita voca­tus est. Carabum Platanus producit, (testibus Hesichio & Aristotele) ver­mem cancris marinis similem, sed sex tantum pedibus donatum. [...] Hesichij hoc modo noscitur: (Theophrasto authore;) ligni Cinamomi ramulos binum digitorum longitudine abscindunt; recentesue bovinis ter­goribus insuunt; tum exinde lignis putrescentibus vermiculos nasci aiunt, qui lignum corrodunt, corticem nullatenus tangunt ob acrimoniam: lignum hoc in aedibus Pennij visum est, a vermiculo erosum quod cinerei fuit coloris; non valde durum, insipidum prorsus, & inodorum, contra quam Lusitani ali­quot mercatores, & medicastri simplicium ignari, affirmant. Raucae vermes Quercus radici innascuntur, ijsque nocent. Olea (inquit Plinius) male po­nitur, ubi quercus effossa fuerat: nam relicti in quercus radicibus Raucae ver­mes, [Page 252] ad oleae radices transeunt, atque eas infestant. Ioannes de Choul, idem asserit. Corticarij vermes, pauci à veteribus numerantur, praeter Scolopen­dras Iulos & Scorpiunculares illas Tineas, quarum naturam capite de Scor­pijs expressimus. Hos Germani Clopt vocant, pulicis non multum exceden­tes magnitudinem, rubri coloris, decempedes, in lignis aedibusue pineis Moschovitarum frequentes; interdiu ligni uligine inter corticem exudante vescuntur, noctu prodeambulant, & si in dormientes homines inciderint, morsu dolorifico sanguinem exugunt. Folia arborum & flores depascunt vermiculi Syrones dicti, quorum crassities quantilla sit ex eo cogitare possu­mus, quod inter folij tenuissimi membranas fodiendo serpit, salvâ utraque epidermide. Post aceti lumbricos: (inquit Ioach. Camerarius) nullum ver­miculum vidi adeo compressum. Cuniculi, quos agit, subtilissimas aliquando lineas & fibras referunt; folia cerasi & mali maculata plurimum laedunt, at­que post satietatem excidunt, & videntur ex multis seminibus peponum se­cundum latum conglutinatis formati, nisi quod longè sint minores. Ab his emortuis aliud prodit insectulum, veluti & hi ab alio. Syronibus persimiles [...], quos Angli tam in lignis, cortice, folio, floreue & fructibus arbo­rum, quàm caseo & cera genitos, Mites, id est Minutulos sive atomos ap­pellant; à Syronibus eo differunt, quod ex multis Acaris constare videntur. Acarus autem ipse globosum, album, sepes, & pedicillo simile est animalcu­lum; tam nullius fere substantiae, ut inter digitos pollicemue fortissime compressus, ob exilitatem laedi sentiríve nequeat. Antigonus eum & Aristo­teles [...] vocarunt, id est, Iovis promum; eam forte ob causam, quod crassissima vini dolia rostro perforat. Et sane nisi Iovis ei aliquid inesset aut divinae virtutis, quomodo tantae vires in tam pusillo & paenè nullo corpuscu­lo cernerentur? In fagi quoque folijs tubercula parva reperiuntur, in quibus vermiculi exiles. Fructus etiam arborum (ut Theophrastus loquitur) est [...]: etiam cum adhuc crudus est, ut in Sorbis, Mespilis, pyris, malis­que cernimus. Oliva tam in cute quam nucleo vermes [...] vocatos patitur: unde haud contemnenda pestis Theophrasto dicitur, quae non solum suc­cum & oleum absorbet, sed etiam nuclei tam duri ossa exedit. In gallis per­foratis vermiculi etiam deprehenduntur, ipsa intima medulla geniti; é qui­bus postea muscarum & culicum quorundam genus oriri, Valerandus Dou­res Pharmacopoeus Lugdunensis author est. In Quercus item glande & po­mis illis fungosis vermes aliquando nascuntur; eoque anno famem & annonae caritatem Astrologi praesagiunt. Nucibus avellanis vermes inesse notius est, quam ut de ijs contendam: praesertim aestate humida, & vento ex austro flan­te. Mirum est quod Ringelbergius lib. experiment. scribit, Hos vermes la­cte ovillo ad Serpentis magnitudinem enutriri posse. Cardanus tamen idem confirmat, modumque nutricationis, 7. de rerum var. ostendit. Vermiculi in ficubus arefactis similes ijs qui in avellanis nascuntur, capite nigro, reliquo corpore ex luteo albicante, sed minores. Conos cedri vermibus esse obnoxi­os comperi (inquit Bellonius) quemadmodum & pineos. Cicindelam faemi­nam crassitie referunt, digitum transversum longi, capite formicae, sed magis compresso; incisuris duodenis; pedes juxta caput utrinque tres, antennae cir­culares binae, venter crassus, cauda mucronata. In praeduris quoque & ligno­sis Opuli pericarpijs, semen inest latiusculum & saepe vermiculis exesum: quo­rum veluti aurelias ibidem reperies. Nullus denique fructus nominari possit, quem non tinea aut vermis inficit: imo ipsum aliquando Manna, (ut Poetae fingunt, Deorum; ut Scriptura asserit, Dei filiorum cibus) putredinem & vermem admisit, quum, praeter Iehovae mandatum in crastinum reponere­tur.

CAP. XX. De Vermibus Fructuum leguminum, frumentorum, Vitis, Herbarum.

IN Salice humiliori (praesertim quando gallae tuberculosae erum­punt) nonnunquam quasi rosae inveniuntur, quae vermibus sca­tent, uti etiam in lentiscifolijs accidit. Ilicis (inquit Quinquera­nus) duo genera: alterum arborescens, alterum frutex exiguus; sesquipedali proceritate. Laetissimè viret, folijs laevore praefulgi­dis, spinarum vallo ambitis numeroso, stolone assurgit in modum rosarij: a no­stris Fagi appellationem sortitur, quamvis nullam fagi imaginem repraesentet. Provenit locis planis quidem, sed in altitudinem evectis, exilibus & sitienti­bus collibus, sed infaecundis. Vere medio rorati imbribus frutices, Coccum hoc modo ordiuntur. Vbi imus scirpus se in duo brachia sortitur, in horum medio prmum omnium increscit rotundum quiddam magnitudine & colore pisi; hoc Matrem vocant, quod ex eo caetera grana producuntur. Matres porro habet ut plurimum quinque quaelibet cespitum familia, quae ineunte aestate aestuque minutissimorum vermiculorum catervam profundunt, fatis­cuntque in summitate. In animalia prorepit nova soboles colore candida, pro se quisque in sublime. At ubicunque vermiculi vel germinantis surculi axellis occurrerint, decident, & incrementis aucti Milij magnitudine fiunt. In­de liberius adolescentibus, albus color in cinericium transit, jam (que) non animali sed Pisum rursus apparent. Tunc que ea grana maturitatem adepta colligun­tur, jam coloratis vermiculis faeta: dum asportantur mercatoribus, ambiens pellicula prae teneritate rumpitur. Vermiculorum quidem qui citra vaginu­lam habentur pretium in libram quamlibet, aureus solatus: in granorum vero quae adhuc eorum partem retinet, hujus quadrans. Torpent interim vermicu­li, ac immobiles jacent. Caeterum, quum primum tempestivitas adest, in lin­tea praecipitati Soli exponuntur. Tum libato colore statim prorepunt, atque aufugere nituntur; sed a custode, qui continuus assidet, concussu lintei in me­dium eousque rejiciuntur, donec emoriantur. Tanta quidem dum haec fiunt, totoque mox triduo, odoris suavitate ac gratia, ut non Cibetae, non Mos­cho, non Ambrae, sed ne Citriorum quidem floribus concesserit. Si quae ve­ro grana legentis effugerint sedulitatem, ea mox alatorum animalium nume­rosum exercitum in auras effundunt.

Observatum est uno anno ex campo lapideo, in Arelatensi agro, hunc proventum undecim aureorum millibus aestimatum. Haec Quinqueranus. Si­milis Cocci parandi ratio etiamnum meo tempore (inquit Carolus Clu­sius) in Gallia Narbonensi, atque etiam in Hispania observabatur. Areas enim sub dio habent ad id destinatas eminente aliquantulum margine, quibus linteo panno instratis Coccum effundunt, custodibus cum bacillis summo fer­vore Solis perpetuò assidentibus, & extrema lintei concutientibus; ut vermi­culos effugere properantes, in interiorem lintei partem repellant. Verum Pe­trus Bellonius li. j. observat. ca. 17. aliam prae parandi Cocci rationem refert.

Cocci baphicae (inquit) proventus in Creta magnus est: Pastores & pueri eam colligunt. Invenitur mense Iunio in exiguo quodam frutice ex Ilicis genere quae glandem fert, sine pediculo inhaerens illius fruticis sti­piti, colore ex cinereo albicante. Quoniam vero istius fruticis folia spi­nis horrent, uti Aquifoliae; pastores fertulam sinistra gestant, qua ramos de­p [...]imunt & inclinant. Dextra falcem putatoriam, qua ramulos demetunt; a [Page 254] quibus vesiculas rotundas exigui Pisi magnitudine auferunt, quâ parte ligno adhaeserant apertas & hiantes, plenas exiguis rubris animalculis lende mino­ribus, qui per hiatum istum effugiunt, & vesiculam vacuam relinquunt. Pueri Coccum jam collectum ad Quaestorem deferunt, qui ex dimenso ab illis re­dimit. Is animalcula à vesiculis cribro segregat, deinde ea summis digitis le­niter prehendendo in pilas efformat, ovi gallinacei magnitudine: Etenim si nimium comprimeret, tota in succum resolverentur, & color periret. Ita­que duo infectionis genera, unum pulpae, alterum vesicularum; & quoniam pulpa inficiendo magis utilis est, ejus pretium quadruplo majus quàm vesicu­larum. Vermes quoque exiles é croceo rubentes in summis Iuniperi surculis conspexit Gesnerus. In Cynosbati, sive rosae sylvestris spongia vermiculi nascuntur albicantes, ex quibus Aristoteles Cantharidas provenire scribit. Post duos menses (inquit Gesnerus) in hypocausto servata spongia magnum numerum vermiculorum viventium effudit. Spina item, & Sentis, Rosa, Erica, Genista, Colutea, Rubus Idaeus, Myrtilus, Capparis, uva crispa, Carpinus, Oxyacantha, ligustrum, vitex, glycirriza, omnis denique frutex & suffrutex à vermibus exeditur: neque Ricinus ipse (Ionae, divino illi vati, nimium exaestuanti umbram praebens) ab hac peste legitur immunis. Sunt item Ce­realia dona, Legumina (utor Philosophi verbo [...]: sed quomodo id eveniat, incertum est. An quoties diffundi nequit humor ob aestum & squa­lorem, ut Theophrastus innuere videtur? An potius dicendum à sicco hu­morem appeti, humorem autem illud refugere tanquam adversarium? Sic pendentes arido parieti videmus guttas. An calor nimius corrumpit natura­lem cum calorem tum humorem intus contentum? Sane eo modo putredi­nem induci, morbidissima Aethiopia testis est. Fabas depascitur vermiculus, Midas Theophrasto, Hesichio [...] vocatus. [...] vermiculus leguminaris dicitur, sed praecipuè in Pisis versans, & ab erosione nomen ob­tinens: qualis etiam in cicere, posteaqvam pluvijs ab eo elota fuerit salsugo; ut praeter Hesiodi Scholiasten Phavorinus & Theophrastus statuunt; legu­minibus dulcioribus saepe innascuntur, tum ob alimenti aptitudinem, & ele­menti verminantem naturam. Dulcia enim vermes citò generant, generatos (que) nutriunt & signant. Frumentarij Vermes, in genere [...] dicuntur; qui tritici, siliginis, panici, avenae, orizae, milij, & Secalis radicibus, stipulis, calamis, spinisue victitant. Eorum alij amylo vescuntur frumento, ut Farinarij: alij integro & mola nondum confracto, ut Curculiones. Farinarios Angli, Meale-wormes appellant, teredini similes, sepedes, capite parvo & spadiceo, corpore anuloso, & pro farinae diversitate vario colore: proba enim & albis­sima farina, albos generat; vetustior flavos; macra & furfuribus immixta etiam fuscos. Cardanus eos Blattas frumentarias voci­tat, sed (ut saepe fit) incogitanter. Furfure nutriti mirum

[figure]

est in quantam excrescunt multitudinem, & ex decem, trecentos brevi videas. Apud panni lanei textores quo­vis fere tempore inveniuntur: hi enim ex furfuribus, ace­to & axungia mixturam faciunt, unde copiosissimè nascuntur. Integri fru­menti, sive tosti (ut in [...] Aetij quam Mault Angli, cervisiae matrem, ap­pellant) sive crudi, strages Curculio: Sic enim rectissimè meus Comicus, etsi Virgilius at (que) Varro Gurgulionem & Curgulionem scribant. [...] Graecis dicitur, Anglis Pope, Bowde, Weevill, & Wibill, quasi Birostrum dicas, quum sit tamen reipsa animal trirostrum. Triticum praecipuè, sed etiam alia quae­cunque vastat frumenta; praeter cassam tenuemque membranulam nihil reli­quum faciens; nam ut Georgicorum Vates; populat (que) ingentem farris acer­vum, Gurgulio. Ad Scarabei minuti faciem formatus, rostrum habet sibi pe­culiare, [Page 255] & trifurcum. Corpus alijs nigrum, alijs suffuscum, alijs & majoribus sub­viride, cujus mediū isthmus coarctar. Bestiolae tanta est siccitas, ut primo quo­ (que) tactu levissimo in pulverem abeat. Vere maxime generatur paucorum die­rū spatio, antequā examina faciunt apes. Nascuntur, inquit Theophrastus, ex alia grani parte; quod vero reliquum est, pro cibo utuntur: rustici nostri [...] hoc animal in parietū rimis ac inter tegulas ova ponere pro explorato habent, unde per procreationem nova soboles. Tria de his bestiolis mira memorant.

Primum quod licet ab initio paucae fuerint, brevi in infinitam sobolem pro­pagantur. Secundo, quod inter tegulas ac in rimis parietum triennium ac amplius fere sine cibo vivunt. Tertio, si una cum hordeo vel tritico per tri­duum submergantur, tandem exemptae reviviscunt. Syliardus noster (diligens naturae observator) Curculionis propagationem ita describit: Quum Formi­cae aristae culmen exederint, ascendit curculio, et per exiguum illud foramen ovum unum vel alterum (rarissimè tertium) deponit, magnitudine fermè gra­ni milij; oblongum, fulvum, liquidae materiae & fulvae plenum: ex quo dein­ceps novus prodit Curculio. Datur in hoc insectulo uterque sexus; siquidem coeunt antequā hanc injuriam inferunt. Petrus Comestor ex sabarum corrup­tione provenire affirmat, cui praeter Guillerinū de conchis nemo subscribit, ne Curculionē cum Mida male confunderent. Praeter vulgo notum hunc Curcu­lionem, Ioach. Camerarius é Germanorū horreis duos ad Penniū alios misit, ventre longe turgidiore; quorum unus subcineritij, alter viridis coloris. Est eti­am in tritico (inquit Scaliger) Curculio quidam erostris, quem forte Plinius Scarabei frumentarij nomine subintellexit. Huc etiam bestiolā quandam refe­ro in horreis versantem, pedibus sex incedenté, antennis duabus brevibus iter tentantem, medio dorso & lateribus maculosá, reliquo corpore nigram, quam ideo curculionē maculatū voco. Haud multū frugibus incommodū animalcu­lum, quia fere solitarium & perraro duo simul uno in horreo inveniuntur. Cir­ca Lentzburg oppidum Germaniae in agris reperitur Insectum, quod alij Vt­put, nonnulli Korne worme, quidam Kornevele appellant. Dicitur esse adeo venenosum & noxium, ut agricolae aratro relicto obvium illud persequantur & interficiant. Ex rubro parvo nigricat, inter segetes habitans & grana co­medens. Vermes in vitibus nati Cocci illos vermiculos aemulantur, quales in Pimpinellae radicibus colligi putat, imo pertinacius instat Brassavolus. Inter Herbas tam medicas quam culinarias, violae, raphanus, ruta, ocymum, aliaeque permultae vermibus infestantur. Violarum vermes minutissimi conspiciuntur & nigri, celeri repentes cursu; ut Iacobus Garetus, Pharmacopola diligen­tissimus, & Simplicium cognitione inter paucos celebris, observavit. Eradice Cinarae prodit vermis hexapus, eruciformis, albicans, capite ex nigro rube­scente. Cinarae radices qua rodit, nigras reddit; ac tandem interire facit; tales item Raphanus producit. Referunt (inquit Cardanus) vermem in rutae folijs inventum, lacte ovillo, eodem modo quo Avellaneus, ad magnitudinem non parvam enutriri. Vermiculus filius roris, Ocymique hospes, corpore fere erecto, posterioribus pedibus haeret, dum prioribus locum captet. Ex arun­dine Saccharina, saccharum paratur, omnium quidem salium dulcissimus, &, (ut vulgus medicorum existimat) putredinis omnino expers. Tamen fretus Scaligeri clypeo, in Saccharo pusillum vermem, longum, pulicis colore, & (si rostrum adimas) Curculioni persimilem nasci asseveramus; & Saccharinum propterea merito dicimus. Hujus item Bellonius mentionem facit. Videtur etiam rara admodum generatio ejus Insecti. quod Germani (utor Camerarij verbis) Mayen wormlen appellant. Quippe mense Maio saepe cadunt rores insalubriores, qui si in lupuli folia inciderint, vertuntur in animalia, Hoppen dicta. Eorum aliquot inter millia unum interdum videris alijs longe majorem [Page 256] (quamvis ipse pediculum obesiorem vix superat) cui lutei circa ventrem cir­culi, dorsum striatum, cauda satis protensa, color maximam partem corporis subniger. Huic cum ros deficit alimentarius, reliquos sui gregis sigillatim devorat, semper à proximo incipiens. Bombycum instar cutim mutat, de­mum ubi totus fere perlucet, deposita ultima tunica, capite & pedibus per gluten quoddam tenue folio affigitur, atque ita emoritur. Hunc Vermem lupu­larium vocare quid impediat? In Asphodeli caule vermis gignitur [...], cum herba florere incipit; ex hujus scapulis alae sensim excrescunt, atque tum volucris factus, lares deserit. In Persicariae siliquosae & Cardui Sylve­stris geniculis extuberantibus, vermiculi nascuntur albicantes, ut in floribus Pseudoca caliae purpurascentibus sublutei, in Pimpinellae radice miniati. Apio faeminae vermes lanuginosos; in Fungis, & Brassica, graciles nigricantesque; in Acori radice albidos saepe vidimus. In radice Enulae sive Helenij virentis & crescentis, vermis albus decem vel undecim articulis conspicuis oritur, ad pennae anserinae crassitiem, capite parvo & nigro, pedibus sex brevissimis, & colore anthracino. Indorum reges (Aeliano teste) in planta quadam vermem repertum, igneque tostum, secundis mensis adhibent, & pro cibo suavissimo blandissimoue laudant. In Dypsaci capite vel caule vermiculum vidimus exiguum, capite parvo, pedibus sex nigricantibus, incisuris decem vel unde­cim. Primum caulis medullam illam spongiosam depascitur, eaque deficien­te, per inopiam pabuli commoritur. Mensis octobris initio facile invenitur, quamvis Marcellus in Dioscoridem, insigni sane audaciâ, id denegat. Hic est ille, ni fallor, quem Tatinum appellant veteres. Galedracon vocat Xenocra­tes plantam leucanthemo similem (inquit Plinius) Caule ferulaceo, alto spi­nosoue capite, & oviformi: in hoc unà cum aetate vermiculos nasci tradunt, in dolore dentium perutiles.

In radicibus Carlinae (quae planta in excelsis Sabaudiae montibus luxuriat) vermiculus reperitur, in quibusdam nascens, in alijs adolescens, in plurimis ala­tus & avolare paratus. Albus est, in aliquot divisus articulos, oculis nigris conspicuus. Animalculi in potenti herba geniti usus in re Medica forsan exi­mius est: cujus curiosis secretorum naturae indagatoribus disquisitio commit­tatur.

CAP. XXI. De usu Vermium Mineralium vegetabilium que, ac eorum perdendorum ratione.

VErmes in lapidibus genitos (de quibus egimus) illos nimirum qui magnitudine syrones exprimunt, unà cum lapide ipso contusos in pulverem, ulceribus conferre putant nonnulli. Hos etiam ex aquae cyathis tribus tritos & exhibitos, findere ac per urinam ejicere calculos Marcellus testatur. Ligna solidiora Thripum dentibus exculpta, pro sigillis adhibebant veteres, idque Herculi inventum defert antiquitas. In annosis arboribus vermes rubelli nascuntur, de quibus ita Serenus;

Cui etiam medicamento Galenus ex Apollonio subscribit. Vermes in cavis putridis (que) nati arboribus, ulcera recondita & vniversa ulcerum symptomata, vitiaue in capite persanant; combusti item & cum anetho sicco pari pondere [Page 257] triti, carcinomata curant. Marcellus. Aëtius vermes lignorum tres unguento contra Elephantiasin, adjicit, quod non nisi juramento taciturnitatis interposi­to à medico quodam didicit. Caries vero horum dentibus inducta, quum sine morsu exiccar, ad varia est utilis. Contra eminentias, fissuras, ficusue ani, Gal. Eupor. 3. Cap. 7. hujusmodi pulverem commendat. R. auripigmenti fissi ℥iij, cariei é quercino ligno concussae ℥iiij. fiat pulvis subtilissimus. Locum deinde affectum, primùm pueri ephebi lotio tepido foveto, & postea hoc pulvere aspergito. Cossi vero non solùm Ponti Phrygiae (que) incolis alimento, atque in delicijs sunt (ut Germanis caseorum intestina atque Syrones) sed sa­nant item ulcera, lac augent, atque nomas, Plinio teste, combusti curant, Dypsaci vermis, Cavis Dentibus inditus mirè prodest. Plinius. In folliculo collo & brachijs appensus, Quartanis febribus remedio esse fertur. Dioscori­des. Samuel Quickelbergius, doctus juvenis; in epistola quadam ad D. Ges­nerum scripta, haec verba habet: Senex (inquit) quidam mihi herba, colli­genti obviam venit, dum in capite Dipsaci vermiculum investigarem, & dixit; O te faelicem juvenem, si occultas hujus bestiolae virtutes, quae & multae & maximae sunt, certò scires. Rogatus autem ut eas mihi aperiret, obticuit; nullisque eò precibus adduci sese permisit. Erucas Brassicarias ejus solo con­tactu cadere morique Plinius asserit. Galedraconis vermes (quam plantam cum Dipsaco confundunt quidam) pixide conditos, adalligatosque cum pane brachio ejusdem lateris, cujus dens dolet, mire dolorem tollere, inquit Xeno­crates. Cynosbati vermes somnum provocant, & ideo Germani nonnulli Schlafoirs appellant: imponuntur vivi (impari semper numero) paronychijs, easque certo sanare Quickelbergius testatur. Vermiculus in Carduo herba inventus, phaenicio inligatus, collo (que) suspensus, dolori dentium medetur. Mar­cellus. In Pimpinellae radice vermes qui inveniuntur, purpureum colorem reddunt incomparabilem (inquit Gesnerus;) ita ut mirer nihil de ipsis vete­res attexuisse. Vermiculi omnes in spinosis herbis reperti, si quid cibi hae­reat in faucium isthmis, protinus infantibus mederi tradunt. Plinius. Brassicae vermiculis saepe dentem vitiosum confrica, & à paucis diebus ultrò excidet. Farinarij vermes ad Melanocephalas, & Philomelas capiendas nutriendas (que) nati videntur, nec est illis hyeme cibus salubrior; purgant siquidem, calefaci­unt, & unà nutriunt, tenui vitae fomite donatas. De cocci vermium utilitate jam antea est dictum. Brasavolus idem de vitium vermibus affirmat, sed quàm rectè alij viderint; verùm non solùm tincturâ commodi, sed etiam in medicina necessarij, siquidem astringunt & siccant, sine morsu abstergunt, incarnant, epiphoras ex sanguine columbino sanant, oculis suffusis opitulan­tur, dysenteriam curant, difficili partui & collapsis viribus medentur, Melan­choliam, timorem, epilepsiam auferunt; provocant urinam & menses, vul­vam calfaciunt, solvunt aquam & choleram, cordis palpitationem sedant, eo (que) nomine confectionem Alkermes ingrediuntur, eique basim substernunt. Dio­scor. Avic. Kiranides. Taceo quàm Herbarum arborumue vermiculis avi­dè pascuntur passeres, pici Martij, gallinae, rusticulae, gallinago, pardus, meru­la, corydalus, ficedula, junco, aliaeque aves permultae, quae nobis aut medica­mento aut cibo esse solent. Nunc quia commoda cum incommodis Deus ad­miscuit, tum ut nostram prophylacticam prudentiam excitet, tum ut poenae peccatis debitae persolvantur, quomodo utrunque averti possit paucis osten­dam. Ionas Ricini sub umbra refocillatus, tutum esse beatumque, tanto prae­sertim in aestu, existimavit. Verùm hanc Deus verme immisso abstulit, ut ejus & patientiam tentaret, & fragilitatem demonstraret. Eboracensis quidam Episcopus cognomento Grejus (ut nostri referunt annales) cum in maxima annonae caritate omnis generis frumento abundaret, tamen paupereulis com­meatum [Page 258] meatum prece pretioque petentibus denegavit. Paulo post horrea ipsius fru­gum plenissima, Curculionibus ita erant exhausta, ut ne unum quidem tritici hordeive granum integrum superesset: juxta illud Salomonis dictum, Qui comprimir triticum execrabitur eum populus, benedictio autem incumbit capiti venundantis. Sic etiam Deus, ut pigrum patrem familias foris evocet, in ipsius hortum & agros tineam immittit atque vermem; tum ut illi desidi­am hoc pacto excutiat, tum ut praesidia remediaque oblata in usum revocet, qualia à Majoribus plurima traduntur. Caeterum cum ea Cato, Vitruvius, Plinius, Palladius, Theophrastus, Columella, Varro, Virgilius, multi (que) rei rusticae principes abundè expresserint, nos hic gustum eorum tantum praebe­mus, quorum illi atque alij plenum haustum. Ne ligna a vermibus exedan­tur, serantur novilunio, atque interlunio caedantur. Cedria quoque ungantur, & amurca saepius madefiant: serventur etiam ejusmodi in tecto, ubique neque solis nimio calori, nec imbrium violentiae exponantur. Ne arbores vermicu­lationem patiantur, earum radices ante primam plantationem illinantur, & po­stea cum humana urina & aceti fortissimi parte tertia humectentur. Quidam Scyllam cum lupinis diu macerant, ac loca vermiculantia irrorant, vel spongi [...] liquorem exprimunt, vel arboris truncum illinunt, ad madorem usque, & fora­minibus bitumen cum oleo mixtum infundunt. Alij vivam calcem aspergunt, alij amurcam & veterem urinam adhibent, alij suillum stercus vel caninū cum urina asini radicibus prius ablaqueatis affundunt. Democritus terra lemnia (forte rubricam synopicam voluit) cum aqua trita oblinire docuit; quidam cla­vo aereo bestiola extracta, plagā fimo bubulo obducunt. Vermes rufi & pilosi internam medullam sectantur, quibus (illaeso cortice) detractis, ac in proximo combustis, reliquos perire proditum est. Prodest etiam fel taurinum & amur­cam saepe radicibus affundere: Scyllam, rutam, absynthium juxta plantare; mulierem menstruantem saepe transire, falces putatorias oleo Cantharideo inungere, macrum aridumque solum vitare. His medijs mala medica, Per­sica, Armeniaca, Cydonia, pyra, denique poma, oleae & Quercus, aliaeque arbores diutissime vivunt incolumes, & vermiculationis fere omnino exper­tes. Cinis Ficubus appositus, vermiculationem arcet; salis enim vim ha­bet, sed leviorem. Ficuum semina vel grana à vermiculis non erodentur si in eadem fossa Italici lentisci, vel Terebinthi talea posita fuerit. Quod vites atti­net, ampeliten terram verno tempore aqua diluere, ac germinantium vitium radices tum inungere jubet Aetius. Si etiam hircino adipe, vel ranarum san­guine falcem putatoriam, vel cotem ipsam illeveris, vermiculi non innascun­tur. Vitis lachrimam cum sarmentorum cinere mixtam, ac cum vino radici appositam, idem praestare scribit Africanus. Fimi item bubuli, cornu cer­vini, unguium caprarum, radicum lilij, scobis eboris, pilorum muliebrium suffitu enecantur. Paeonia herba vel perfoliata inter vites plantatae, vermicu­los arcent. Sunt qui assam faetidam & succum Cyreniacum cum oleo co­quunt, ac truncos arborum (à radice incipientes) inungunt, aut allio trito vites illinunt. Semina quae terrae sunt mandanda serventur in testudinis corio; vel menta inter olera serenda, & ervum praecipuè. Cupressi folia contrita si ad­miscueris, valdè conferet. Aggregator. Palladius omnia semina à vermi­culis libera fore pronunciat, si paulo ante sationem sylvestris cucumeris suc­co fuerint imbib ita. Lupinorum semina ante sationem condi in fumo vel loco calido jubet Plinius, quoniam in humido vermiculi umbilicū ejus in sterilita­tem castrant. Varro caepam, quae cum sale aut aceto sata est, vermiculis non infestari asserit. Semina denique omnium olerum aizoi succo ante sationem madefacta, vermes non admittunt. Contra curculiones, certissimam frumen­ti pestem, parietes luto ex argilla alba pilisque mixto, tam foris quam intus [Page 259] oblinire bonum est. Alij cucumeris asinini fructus & folia per biduum mace­rant iu aqua calcis, & cum arena subigunt in luti formam, atque eo internas partes granarij obducunt; etsi Plinius calcem frumentis inimicissimam scri­bit. Quidam calci pecorum urinam adjiciunt, ali absinthij, Sedi majoris, lu­pulorumve succum. Nec desunt qui amurcam, halecum garum, & Conizae decoctum solo affundunt. Strabo Chalcidicam admiscet; alij saepius venti­lando frumentum à Curculionibus integrum servari asserunt: Sed hoc Colu­mella verum esse pernegat. Cato lib. De re rustica, lutum cum amurca fa­ctum commendat, atque eo granarium loricari consulit. Eodem fere modo Varro utitur, sed laudat etiam argillam ex amurca, acere, & frumento mix­tam. Angli nostri varijs eos modis fallunt atque disperdunt. Quidam in me­dio acervo ollas cupreas aquâ calidâ semiplenas sic collocant, ut frumentum fere suprema earum labra attingat: hoc enim pacto curculiones capi vel arce­ri autumant.

Quidam sacco magno formicas cum Myrmecio sua tota includunt, ac in angulo granarij postea effundunt: decem deinde dierum spacio formicae cur­culiones omnes interficiunt, quibus consumptis, cubilia repetentes auferunt & exportant. Solent etiam Gallinarum pullos parvos ibidem emittere, qui citò curculiones omnes depascuntur. Nonnulli salsuginem alliatam asper­gunt, vel lupulum salictarium, sambuci flores, absinthium, rutam, nigellae semen, mentastrum, juglandis folia, Satureiam, lavendulam, abrotanum, psyllium, anagyriden, aceto scillitico incocta: Naporum semine (dulcedi­nis gratia) mire delectantur: adeo ut prae eo frumentum deserant, atque ejus esu distenti medij crepent. Haec utcunque alijs [...] videbuntur, tamen medicis & Philosophis convenire probat Hippocrates (epistolâ ad Crate­vam,) non solum in describendis, colligendis, reponendis, utendisue sim­plicibus artem tenere, sed etiam in praeservandis, praeparandis, ac ab insito vel illato veneno putredine que & verme perpurgandis.

CAA. XXII. De Animalium vermibus hexapodis, & primùm de pediculis hominum.

QVùm homini inter animantia Imperium & monarchiam Deus dede­rit, ab ipso hic principium ducemus; primo aetatis tempore dum in­teger vitae scelerisue purus degeret, Pediculus. putredini & corruptioni nulli obnoxio; at vero ubi plani illius improbissimi artibus seductus, parem cum

[figure]

Deo scientiam superb è affectaret, humiliavit eum Deus varijs morbis, vermibusue & lumbricis; imo quidem pediculis, syronibus, tineis, termitibus, minutissimisque lendibus & acaris subjecit: Norunt Acastus, Alcmaeon, Phericides, Pha­ro Aegyptiorum Rex, Cassander Antipatri filius, Democra­tus, Calisthenes, Olynthius, Scylla dictator, atque illud Eloquentiae flumen Herodes, rem ita habere atque scribo; qui morbo pediculari contabescentes; medicamentis & bal­neis frustra adhibitis, miserè interierunt. Quinetiam Plato­nem altiùs forte quàm par est, & cum aliorum fastidio sapien­tem, hoc vilissimo morbo sublatum quidam scribunt; unde proverbium natum, Pediculi Platonis. Taceo Henricum secundum tyrannum crudelissimum, & Theodorum Arrianismi propugnatorem, Vandalorum Reges: mitto Arnulphum Imperatorem, mollissimum cinaedum: Maximum Caesarem, turpissimum moechum, qui etiam à pediculis consumpti, vel mini­mum [Page 260] & contemptissimum animalculum satis virium (deo jubente) habere sa­tis senserant, in peccatoribus perdendis; & (cum Pharaone) etiam hic Dei digitum agnoscere erant coacti.

Nomen.Pediculum Hebraei Kifim, & Chinnam. Graeci [...]. Itali Pidocchio. Hispani Piecio. Galli Poù. Germani Luss. Angli Lowse appellant. Latinis Pes dicitur, ut ex Plauto legimus in Curcul. Perinde est is genus leoninum, atque muscae culices, pedes (que), pulices (que): odio, malo, & molestiae omnibus, bono autem usui estis nulli. Et Livius, Gladiolo pulicesne, an Cimi­ces, an pedes, responde. Et Lucilius, ubi me videt, caput scabit, pedes legit, in­quit Festus. Foedum sane animal, & cauponis, castrisue magis notus, quam gratus hospes. Vilitatem ejus Achilles Iliad. 1. exprimit his verbis; [...]; non pluris eum facio atque pediculum, quale apud Anglos de pau­perrimo natum proverbium, Pediculo non valet. Sunt autem qui homines infe­stant, vel mansueti vel feri: illos Anglice Lyse, hos ex Cancri forma, quam referunt, Differentiae, & Descriptio. Crab-lyse dicimus: Boreales Angli Pert-lowse, id est, petulantem pediculum; utrumque genus, certissimum miseriae symbolum, & inevitabi­le quandoque Dei flagellum. Mansueti ex sanguine corrupto geniti, minores atque rubentes conspiciuntur, ex phlegmate albicantes, ex melancholia & adustis humoribus nigricantes: é mixtis varij, ut Petrus Gregorius, lib. 33. notavit. Inter digitos leviter fricati quadranguli videntur, & pulicibus paulo duriores, unde etiamin tenebris facile de utro (que) capto discrimen haberipossit. In capite nati majores, longiores, nigriores & velociores videntur; in reli­quo corpore magis obesuli, ventriosi, tardi, obscure albidi, & nigricanti­bus liris insigniti. Sunt qui alatos pediculos mense Maio se vidisse constanter asserunt, ijsdemque Acridophagos, Libyae populum (ex largiore locusta­rum esu) ubi quadragesimum annum excesserint, interire, Diodorus siculus 4. Antiquitatum libro disertè affirmat. Agatharcides hujusmodi pediculorum meminit, sed [...] facit, id est, Ricinis similes. Feri mentum praeci­puè palpebrasue, & densiùs vestitam pubem, nec non inguina & axillas oc­cupant, compressiore corpore, sed acutiore rostro, magisque atque reliqui mordentes & minus titilllantes. Ricini enim modo rostro altè penetrant in cutem, adeò ut vix cum capitis jacturâ possint avelli; rarò item vagantur, sed diro satis morsu sibi locum excavant, ibique consident affixi. Latinis quibus­dam Cicci, alijs ricini humani, alijs vulturini pediculi dicuntur. Aristoteles [...] appellat, hist. anim. lib. 5. cap. 31. duriorem mansueto, quod­que difficiliùs a loco quem mordet removetur. Galli nostri (inquit Iouber­tus) Morpiones & Pattas, Germani F'eultzleuss vocant. Gordonius Pesso­latas: haerentes cuti firmissimè, vel cuticulam suo morsu penetrantes; aridio­rem sortiuntur materiam, qualis est semi assata, unde minus turgiduli, sed pressiores videntur. Arabicè Alcarad, Guardam, Faed, & cum articulo Alguar­dam & Alfaed nominantur; ut Ingrassias notavit. Motes item & Immores dicuntur in Synonimis Cont. Rhasis: quos Itali Piatolos sicuti Chatillos fa­ciunt, & Albenzoar platulas. Ex humoribus, carne, adipe, sudoribusue corruptis ortum habent omnes pediculi; & pro loci humorisue natura lon­gè differunt. Nam ex sanguine humano geniti, sanguine aliorum animalium illiti intereunt. Imo in hominum capitibus nati, in reliquo corpore vix atque non diu vivunt. Sic etiam in pube nati feri pediculi, capitis regionem colen­tes animam efflant. Ex carne putrefacta qui proveniunt, quales in male cura­tis ulceribus saepius scatent, Causae. Phihiriasis ge­neralis. cutis excrementis neutiquam aluntur; (Inquit Hieron. Mercurialis, lib. 1. cap. 7. De morb. cut.) Circa hujus morbi gene­rationem variae sunt authorum sententiae. Aristoteles 5. hist. anim. cap. 31. arbitratur pediculos gigni ex carne corrupta; quo in loco tria affir­mat. [Page 261] Primum quod ijs, quibus innascuntur pediculi, prius fiunt pustulae quaedam in cute, qúas si quis expungat, apparent pediculi. Deinde non fieri hoc malum nisi in praehumidis corporibus, vel à morbo diuturniore eóque humido vexatis. Denique aves pisces & quadrupedia omnia laborare hoc morbi genere, solo Asino excepto. Prima assertio mihi non placet, tum quod in cute capitis nascuntur plurimum pediculi, ubi minima est carnis portio; tum si nascerentur ex carne tantum corrupta, puerorum tenellorum capita (in quibus tam frequenter visuntur) adeo destituerentur carne, ut tota fere consumeretur. Quinetiam in Atrophia Hectica & marasmo plerun (que) abūdant, ubi omnis caro ita eliquata est, atque exucca, ut nullus remaneat locus pedicu­lorum generationi. Theophrastus diversam ab Aristotele habet sententiam, Lib. 2. de plant. cap. 2. affirmans pediculos oriri ex sanguine corrupto & putrefacto: id quod Hie­ron. Mercurialis loco prius citato infringere his ratiunculis contendit. Pri­mum quia in febribus a sanguine putrescente natis, nullus apparet pediculo­rum proventus. Secundò quia si fierent à sanguine, aliqui saltem apparerent coloris rubri atque sanguinei, cum orta suis attestantur principijs; sed nulli tales videntur; Ergo, &c. Quo sanè in loco principia duo petere videtur vir alioquin eruditissimus. Nam in puerorum nostrorum capitibus ruberrimi & miniati pediculi creberrimè reperiuntur, & é Synocho putrida convalescenti­bus similes item nonnulli mixtiue coloris plurimi conspiciuntur. Galenus 1. De comp. medic. sec. loc. cap. 7. & Avicenna lib. 4. fen. 7. tract. 5. cap. 26. aliam corum causam recensent, & Mercurialis judicio, omnium verissimam. Nempe ex calidis excrementis tertiae & ultimae concoctionis putrefactis, non acribus, non pravis. Quorum sententia ut rectè intelligatur, sciendum est; ubi sanguis in substantiam membrorum convertitur, multa excremento­rum genera produci, quorum alia dissolvuntur per insensibilem transpiratio­nem, alia persudorem, alia convertuntur in sordem, alia vero in cute retinen­tur. Quae in cute supremâ retinentur, furfurationem faciunt; si in profundâ cu­te retinentur, aut sunt prava, aut acria, ophiasin pariunt. Si autem neque acria fuerint nec prava, pediculos ibidem gignunt. Caeterum quum in deplo­ratè tabidis, quibus humorum acrimonia vel pilorum exest radices, diffluere saepenumero pediculos animadverterimus, quidni ex acribus item humori­bus (pace illorum senserim) initium capiant atque deducant? Scaliger pedi­culos ex putridis humoribus non oriri, ex eo probare tentat; quod herbae é semine sine putrefactione excrescunt: alterari siquidem principium sentit, corrumpi autem non credit. Sed cum venia dixerim, aut Scaligerum aut Apostolum falli necesse est. Sìc enim Paulus, 1. Cor. 15. [...]: Non viviscit (inquit) nisi mortuum fuerit. Si autem mors corruptio dicenda sit, ut Philosophi statuunt, sanè fraudi sibi fuit Scaligeri opinio, & (salvis amicitiae legibus) à nobis non immeritò rejecta. Atqui ex thymo epithymum, ex arboribus nonnullis viscum oritur, etiam sanis & pu­tredini nondum subjectis. Verum respondeo, magis differre pediculos ab eo (unde oriuntur) principio, quam thymum ab epithymo, arbores à visco. Sunt haec enim ejusdem generis, & quasi ex materiae utilis abundantia pro­truduntur, atque medulla ipsa arboris viscum nutritur. Constat autem, pe­diculos sanis in corporibus non omnino, vel admodum raro nasci; contra, co­piam eorum adesse cachecticis, Tabidis, purulentis, ichorosis & quibus non adeps solum & sanguis, sed caro item & cutis fuerit corrupta. Sudant per­saepe sani homines, sed pediculis carent, neque enim ex omni sudore gignun­tur, sed ex putrido, eoque amaritudinis experte: ubi vero amarescere ince­perit, (ut in moribundis, atque ictericis videmus) stationem deserunt, & ex corpore in pulvinaria subdita se conferunt. Non tamen semper aliò se subdu­cunt [Page 260] in mortuis, aliquando (ut libitinarij affirmant) circa os ventriculi, & sub mento jux [...]a asperam arteriam etiamnum haerent; quae loca caloris nativi plenissima ubi [...]emel petierint, non contemnendum vicinae mortis indicium est. Multum ad eorum generationem facit item complexio, regio, & cultus. Quibusdam enim plurimi, nonnullis pauciores, quibusdam quacunque in Orbis plaga omnino nulli innascuntur. Scribit Oviedus, lib. Navig. cap. 82. In India occidentali Christianis ne in capite quidem pediculos innasci; quum tamen incolae valde sint (ut Plauti verbo utar) pedicosi. Animadverterunt etiam nostrates iter maris Indici ingressi, ubi Asores Insulas à tergo relique­rint, pediculos confestim omnes tabescere; atque ubi eas reviserint, iterum innumeros alios subito oriri. Rationem puto (ut hic Pennium adjuvem haesi­tantem,) caloris inter Tropicos exuperantiam, quae non illis solum alimen­tum sed & elementum quodammodo exugit. Vespucius de insula D. Tho­mae testatur, nigros ibi homines pediculis scatere, albos illo taedio non affici. Cultum corporis quod attinet: Pediculorum causâ Hibernia infamis audit, adeo ut tota illa insula diffluere ipsis credatur. Caeterum per gentis sorditiem atque mundi muliebris inopiam id accidisse palam est, quod Angli corporis colendi studiosiores, frequenti indusiorum lotione mutationeue, pestem il­lam (post tot annorum ibidem facta hospitia) evitarunt. Hinc videas castra & ergastula pediculorum quoque plenissima, putrefacto scilicet in ijsdem semper vestibus sudore, unde subministrata materia ortum, calore median­te, ducunt. Sic qui Diaetae negligentiores ingluvie & illuvie delectantur, vi­perasque, raphanos, ocymum, caricas, xyloaloen, apium hortense, dacty­losue ingurgitant, putrefactis postea humoribus, inter cutem pediculos pa­riunt, ut Diodorus in Empiricis, Simon Sethi, Aetius, atque Plinius affir­mant. Dioscorides tamen ex esu viperarum pediculos nasci, rem à veritate longissimam esse dicit. Lana ovis à lupo occisae pediculos gignit, si vestis ex ea sudore madeat: quod sane Aristotelis Plinijue commentum sit; attamen experientia quemlibet docuerit, pannos equino adipe inunctos quàm citissi­me illud efficere. Aelianus asserit eum pediculorum multitudine afflictum fore, quem oleo inunxeris, in quo Stellio sit suffocatus. Contra horrendum hunc affectum, Praeventio & Curatio. quem [...] vocant Graeci, varij varia remedia excogitarunt. Hyberni Islandique homines (apud quos frequens hoc pediculorum malum, & per aestatem volans perhibetur) subuculis croco infectis vestiri novimus, ut pediculos arceant, optimo sane cum successu, sed post sex menses, lixivio indusia iterum abluunt, & croco noviter inficiunt. Antigonus vero in Synag. histor. Paradox. ubi primum pustulae seu vesiculae exiguae in corpore appa­ruerint, perforari eas jubet, & pediculos eximi: sin vero integrae relinquan­tur, Vniversalem illam Phthiriasim superventuram, quâ Alcmaeonem Phy­sicum & Pherecydem Syrum interijsse perhibent.

CAP. XXIII. De Pediculis Brutorum & Plantarum.

NOn Solum in homines ob Protoplasti scelus, sed in Bruta item serpsit haec lues. Verùm ut inter illos pueri magis quàm juvenes, viri quàm faeminae, aegroti quàm sani, inculti quàm mundi pedi­culis abundant; ita etiam inter animalia reliqua se habet. Solus Asinus ab hoc morbo immunis perhibetur, non quia Christus in eo equitavit (ut Stulti somniant;) sed quia rarenter sudat ob tardum motum; vel Antipa­thia quadam peculiari fuerit ab Altissimo donatus. Leo, magnanimū sane ani­mal, & Brutorum princeps; tamen à pediculis palpebras infestantibus adeo affligitur, ut unguibus, & scalpturâ nihil proficientibus, in rabiem saepe agatur, si Plinio credendum sit. Equi, generosissimi illius quad rupedis, quis non pedicu­los vidit, & lendes rubentibus capitibus, reliquo corpore obscurius albicante conspicuos? Boum & vitulorum nigri sunt, & in macris magni multique, pe­diculis porcorum fere similes, sed breviores, & paulo crassiores.

Porcorum pediculi forma illis respondent; sunt autem adeo grandes & duri, ut vix digitis interimantur. Hi Vrij ab urendo dicuntur, ut Albertus libro. 4. Caput. 205. testatus est. Canes quamvis rariùs, ali­quando tamen pediculantur. Sunt autem eorum pediculi parvi, lentigino­si, capite albicante, reliquo corpore ex caerulo livente vel nigricante, ut in Canibus Melitaeis primum vidi. Pediculi ovium minuti valde, quibus capita rubent, corpora candicant. Caprini ab his parum differunt. Cervus ubi cor­nua abjicere intentarit, insigni palpebrarum pruritu angitur, à pediculis capiti concoloribus exorto. Olorum, Gallinarum, Anserum, Columbarum, Co­turnicum, Phasianorum, Perdicum & accipitrum, aliarumue avium pediculi, cui non ex Gesneri de Avibus historia propriaque experientia noti sunt? Satis item omnium Brutorum pediculationis curas Palladius, Columella, Paxanus, Varro, alijque veterinariae Principes ostenderunt; adeo ut nec nobis ijs in­sistere gloriosum, nec vobis fructuosum fuerit. Quid Avicenna lib. 4. fen. 6. tract. 5. per pediculum vulturis sibi voluerit, equidem conjicere nequeo, & hic Oedipi alicuius operam valde imploro. Scarabeos pilularios à pediculis pro­prijs occidi, supra lib. primo meminimus. Salmones item pisces, macilentio­res praesertim, sub branchijs saepenumero pediculis scatentes vidit Plinius. Reperiuntur item in plantis, nempe Abrotano, Absinthio, Nymphae flori­ribus, & potissimum in Aquilegiae folijs, mense Iunio, ob singularem (ut in­quit Gesnerus) ejus dulcedinem. Pediculares autem plantas nonnullas dici legimus, vel quia ijs adversantur, ut staphis; vel quia generant pediculos, ut Fistularia Dodonaei; vel quia scatent pediculis, ut Aquilegia; vel ob sum­mam [Page 266] vilitatem, ut pruni majusculi fructus, quos pedicularios inde dictos Ruellius testatur.

CAP. XXIIII. De Syronibus, Acaris, Tineisque animalium.

SYronem Antiquitati ignotum fuisse, Tho: à Veiga falsò memorat: nam ipsum [...] Aristoteles vocat, 5. histor. animal. cap. 32. Syro­nes item dici videntur, [...], quia tractim sub cute repunt. Animalculū est omnium minutissimum, solens innasci caseo & cerae inveteratis, & cuti item humanae. [...], teste Polluce & Suida, exiguum il­lud dicitur, quod ab exiguitate non possumus [...], id est, dividere, Latine Pedi­celli, Galli [...]e des Cirons, Tautini Sciros, Vascones Brigantes vocant. Anglicè Mites, in caseo, folijs, ligno arido, atque cera: sed in homine Wheale-wormes dicuntur, & Germanis Seuren. Syrones (inquit Abinzoar) Assoalat & Assoab dicti, sunt pedicilli subter manuum crurumue & pedum cutem serpentes, & pustulas ibidem excitantes aquâ plenas: tam parva animalcula, ut vix visu per­spicaci discerni valeant. Et Gabucinus; Ad nostra tempora quoddam sup­plicij genus indomita faeditate pervênit, in manibus exilis quidam pedicel­lus, lente minor, sub cute serpit. Et Ioan. Phil. Ingrassias ex Abenzoar, ita eos perbelle describit: Excoriata cute ubi minimus ille jonthus varulusve cu­jusdam sudaminis inftar apparet, exeunt animalcula viva, tam parvuncula, ut vix possint videri. Et Ioubertus, Sunt Syrones dicti omnium minimi, semper sub epidermide latentes, sub qua serpunt (talparum ritu) illam erodendo & molestissimum excitando pruritum. Ex sicciore quam Morpiones materiâ sunt, quae lentoris inopiâ ferè in atomos discinditur. Nascuntur saepe in capi­te, & pilorum radices exedunt, quos Graeci [...]; Tineas peculari nomine appellant. Syronibus nulla expressa forma (ut rectè Scaliger notavit) praeterquam globi: vix oculis capitur magnitudo tam pusil­la, ut non atomis constare ipsum, sed unum esse ex atomis Epicurus dixerit. Ita sub cute habitat, ut actis cuniculis pruritum maximum loco ingeneret; praecipue manibus, vel alijs partibus affectis & igni admotis. Extractus acu & super ungue positus, movet se, si Solis etiam calore adjuvetur. Altero ungue pressus, haud sine sono crepat, aqueum (que) virus reddit: colore est albicante, ca­pite excepto; propius intuenti nigricat, vel nigro parum rubet. Mirum est quo­modo tam pusilla bestiola nullis quasi pedibus incedens, tam longos sub cuti­cula sulcos peragat. Hoc obiter est observandum, Syrones istos non in ipsis pustulis, sed prope habitare. Illorum quippe proprium est non longe resi­dere ab humore aqueo in vesicula vel pustula collecto: quo absumpto vel ex­iccato, brevi omnes intereunt. Vnde colligimus, quemadmodum ex sero pu­trefacto oriantur, sic eodem vicissim sustentantur. Horum nullus antiquo­rum meminit praeter Abinzoar, qui morbum hunc vidit, & curationem ejus rectè instituit. Neque Syrones isti sunt de pediculorum genere, ut Ioannes Langius ex Aristotele videtur asserere: Nam illi extra cutem vivunt, hi vero non: neque revera Aristoteles ullo quod sciam scripto inter pediculos Aca­ros numeravit.

Quam gravis sit morbus, & vel ipsâ cum phthiriasi comparandus, novit no­bilis quaedā Angla sexagenaria, Penruddoci Equitis aurati lectissima faemina: Quae ante annos decē ex nimia lactis caprini ingurgitatione (timebat sibi enim de phthisi) toto corpore his Acaris offendebatur; quae noctu diu (que) oculis, Lu­bijs, [Page 267] gingivis, plantis pedum, capite, naso, alijsque cunctis partibus miserè lan­cinata, vitam aliquandiu duxit molestam atque insomnem, sed tandem (in­vitis remedijs) aucto malo, & carne etiam totâ depastâ, diem obijt. Illud non praetereundum; Quò diligentius & saepius astantium muliercularum acu­bus effoderentur, eo majorem successisse sobolem, & quando carnem etiam eroserant, magnitudine eos insigniori apparuisse. Hinc discant elati cordis homunculi, non se vermes duntaxat esse, sed vermiculorum pabulum; atque illius Imperatoris potentiam timeamus, qui tam contemptibili exercitu, su­perbiam arrogantiam, elegantiam, formaeque dignitatem omnem confun­dat, & victoriam dé strenuissimo hoste insignem reportare possit. Syrones intra oculos generari forte quibusdam impossibile videtur: Sed id fieri vidi­mus, & ex epistola. D. Le Ieune regij Chirurgi ad Iacobum Guillemaeum, olim factum esse accepimus, cujus haec sunt verba: Scias (inquit) quòd in membrana conjunctiva, sive albo oculi (ut vulgo loquuntur) Syrones qui­dam majusculi, vagis hic illic reptatiunculis ex morsibus tantum excitant pruritum, ut abstinere quin confrices haud possis. Ego hoc in casu remedijs usus sum à Majoribus contra phthiriasin praescriptis, sed sine ulla utilitate. Tunc amici ad aegrotam faeminam quandam miserunt, quae coram acu argen­tea adeo dextre & nullo cum dolore Syrones extraxit, ut mihi miraculo esset. Et sane nisi proprijs luminibus gradientes bestiolas vidissem, Syrones ibidem ortos fuisse nunquam credidissem quidem. Moriuntur humido destituti ali­mento, & maris aemulo: vel medicamentis contrarijs perimuntur. Hos pecu­liariter vulgus acicula extrahit, (Germani vocant Seuren graben.) Sed quum non simul tollatur causa eorum Fomes, perseverat affectio. Itaque praestat unguento vel fotu eos occidere, quo simul tollatur pruritus ille infestissimus. Maximè [...] Syrones interimens est acetum salsum. Laur. Ioubert. Vini sublimati lotione omnino tolli, Io. Arden. Anglorum Chirurgus olim doctis­simus, scripto reliquit. Quod certe a ratione non abhorret. Nam exiccat, penetrat, putredini resistit, ac sua calida acrimonia omnes enecat. Abinzoar lib. 2. cap. 19. Tract. 7. sequentia praescribit. Primùm corpus cum infusione sem. cnici & urticae purga: deinde exterius cum oleo amigd. amar. vel ricini, & succo foliorum Persici inungito. Pro cibo perdices cum pauco aceto coctas, & panem fermentatum dato. Abstineat ab omni fructuum genere (avellanis demptis) praecipue ficubus, uvis, jujubis, & pomis. Corpus cum carne sive pulpa melonum, vel seminum ipsorum mucilagine saepius fricato. Si vero corpus fuerit carnosum, fricetur cum succo foliorum Persici. Plinius hoc in malo carnem bubulam, porcinam, anserinam, & legumina omnia inter­dicit.

Erotis lib. de pass. mul. sic scribit; Frumentum cum vino distemperatum, oli­bani pulvere adjecto, locis affectis emplastri modo applicatum, Syrones ubi­cunque perdit, maxime in malis & fronte. Aliud. R. salis commun. saponis nig. sulphuris vivi, ana; incorporentur cum aceto scyllitico, & eo loco illinantur. Aliud ad Syrones faciei, quos Rosae Anglicanae author Barrones vocat. R. la­pathij acuti, olibani, dracontij, ossis saepiae, ana; fiat pulvis, & ter in hebdomada fricato loca verminosa, prius tamen facie lotâ decocto furfuris, & in die Sab­bathi faciē lava cum albumine ovi & amylo, ac deinde cum aqua fluviatili sae­pius lava, sive amylo. Alexander Petronius Trajanus hoc remediū maxime lau­dat: Linteum nimirum tenue in lanuginem abrasum, quo mollius fiat & tena­cius adhaereat. Hoc parti affectae alligato, mox ovi tosti albumen induratum calidum, & in laminas latiusculas divisum impone, & linteum aliud crassius su­perliga, ita ut per aliquot horas quiescat. Deinde omnibus ablatis, interius linteum pedicellis plenum reperies, quod hoc modo probatur. Excutias ip­sum [Page 268] supra ignem, & crepitantes syrunculos facile auribus percipies. Ad Tri­chobrotos & Tineas in capitibus puerorum frequentes, ac minutissima foramina ibidem dolantes, Alexius istud remedium magni facit: R. olibani, axungiae, aprugnae, q.s. bulliant in vase terreo vitreato, & fiat unguentum. Aliud: alu­minis usti pulverem aspergito, ac linteum supraponito. Aliud non inefficax: Sulphur vivum in pulvererem redige, cum aceto rosaceo vel scyllitico, vel eti­am aqua rosacea incorpora, & linteo superinductum alliga per 24. horas. Aliud expertissimum: R. succi limonum, & aquae vitae, ana; salis usti. q.s. misce ac saepius inunge. Aliud Hildegardis: Despumationem aeris, id est, te­las illas quasi araneorum autumno sparsas, applicato, & syrones tineasque omnes certo perimit. Pulverem quoque apum in alueari mortuorum, locis af­fectis asperge, & morientur: praesertim si cum vino sublimato, vel aceto scyllitico fuerit admixtus. Aliud. Panis siliginei micas adhuc calidas saepius alliga; calore siquidem peribunt. Semen in abiete summa crescens in cineres redactum, & aspersum, valde conducit. Interim item nuclei oxyacanthae pul­verisati ac loco affecto applicati, Syrones tollunt. Ioannes Vigo ista contra sy­rones ubicunque natos praescribit: Omnia (inquit) amara contra ipsos faci­unt; radantur primum loca affecta, ut medicamenta citius penetrent. Ole­um vitrioli cautè & leviter effusum eos potenter occidit. Argentum vivum cum sapone Gallico & pauco auripigmento, & aceto Scyllitico, cum aloe, plurimum confert. Ad Syrones dentium. Sunt qui vermes in dentibus natos Syrones vocant, quos in chordarum ramenta & seminis hyoscyami fumo ore excepto procidisse affirmant. Quamquam illa ramenta vermes esse merito negem. Syrones tamen putridis dentibus innasci, lippis & tonsoribus notissi­mum. Ad Syrones venenatos. Morbus Boum Abynzoari dicitur, inter cu­tem carnemque vermiculatio quaedam venenata; quae tumorem non parvum excitat, juglandis magnitudine, in quo Syro vermis (venenatus ille quidem, licet exiguus) latitat. Hic morbus neglectus occidit, curationem instituit hoc modo: Locus statim cauterio actuali comburendus; tum applica lintea rasa cum farina hordei & aqua dulci. Sedato ex ambustione dolore, unguen­to Agrippae & oleo rosaceo, tumor considet: tum ablue locum cum aqua mel­lis, & pulverem rosarum aspergito: & incarnativis demum adhibitis, ulcus claude. Si vero cauterium & ferrum respuat, R. farinae lupinorum, fuliginis, piperis, radicis scarae, ana; omnibus tritis & cum Alchitram madefactis, dimi­diam testae nucis partem ijs repleto, & loco affecto apponito; maneat (que) tam­diu, donec vis medicamenti ad vermem pervenerit. Sed diligenter cavendum, ne loci affecti parsaliqua extra testam nuda relinquatur. Nigua bestiola (ut Thevetus comminiscitur) Indos occidentales valde vexat; insectum (inquit) hominum manibus infestissimum, pulice longè minus, sed in pulvere ut pulex natus; quo sane errore captum Lireum cum Theveto delirare non puduit. Ovi­edus vero inter cutem & carnes generari eos affirmat: De L [...]ry. sed potissimum sub un­guibus digitorum nasci: quo loco ubi sese insinuaverunt, tumorem pisi magni­tudine cum pruritu maximo concitant, atque tanquam lendes multiplicant. Si vero non opportune extrahatur haec bestiola unà cum suo faetu, paucis die­bus pruritus in dolorem cedit vehementem, morbique violentiâ aegri pere­unt. In Accipitrum Falconumque corporibus sub pennarum radice vermis nascitur, Trocta dictus; eum Syronem, Tineam aut Acarum esse, ex Alber­ti codice dubitare desijmus, apud quem illius morbi medelam fusius legeris. Quinetiam in urinis nonnullarum praegnantium, ut Bonaceiolus refert, Syro­nes quidam exigui & rubelli apparent, quod infallibile conceptionis argu­mentum ponit. Dermestes insectum est pelles consumens, unde à pellibus no­men est adeptum: & pro pellium ratione colorem mutat. Nam pilorum co­lorem [Page 269] plerunque sequitur, pulicem magnitudine aequans, & sex pedes ro­strumque forcipatum ostendens. Tinea item vestes consumit: praesertim la­neas: vorax valde animalculum & ex psychis, (ut diximus) procreatum.

CAP. XXV. De Cumice.

Κόρις Graecorum, Latinis Cimex dicitur. Hebraei Pischpescz à Scruta­tione vocant. Scrutatur enim animalia dormientia, ut eorum san­guine se repleat. κόριν dictam vult Isidorus & Cimicem, à Cori her­ba, quam latini Cimicariam vocant; quae (ut ingenuè fatear) nobis incognita, nisi sit Atriplicis sylvestris species illa humilis & faetidissima, quae juxta muros & aggeres nascens, obscaeno nomine Vulvaria dici solet. Et­enim Matthioli Coris bene olet, & cum Cimicaria proinde non convenit. Arabibus & Barbaris Alcarad, Deboliar, Fesafes, Coroda, & Corab dicitur. Germanicè Wantlausz, Anglicè Wall-lowse. Saxonicè Wantzen, id est, Pe­diculus parietum. Brabantij item non male, Wuegluys, sive spondarum pedicu­lum. Hispani Chimesas. Itali Cimice. Galli Punaise nominant. Sunt autem Cimices vel domestici atque impennes, vel pennati & sylvestres. De his an­tea diximus libro primo: nunc de domesticis agemus.

Domesticus hic, fastidiendum naturâ animal, ut Plinij verbis utar, similis fere Ricino, est enim corpore rhomboide, colore nigro, parum rubente: pe­des habet juxta collum breves, utrinque tres; dorsumue

[figure]

& ventrem incisuris notatum: cutis apprime tenera, ut vel le­vissimo contactu crepet media, faetoremque maxime abho­minandum expret. Noctu acriter mordendo ex hominum cor­poribus sanguinem exugit in vitae sustentationem. Lucem enim (Blattarum modo) non perfert, eaque nascente in rimas lectorum parietumque se recipit. Post morsum vestigia pur­purascentia cum dolore pruriginoso tumida relinquunt. Ge­nerantur, secundùm Aristotelis sententiam, ex humore per summa corporum animalium exudante, lib. 5. ca. 31. Hist. Sed sine dubio ex humoribus alijs circa lectos putrescentibus, & é lignis paulatim exudantibus, oriuntur: propagantur item coi­tu, ut in agro Aurelianensi Pennius olim animadvertit. Nam

[figure]

dum Phytognomices studio Natali Caperoni comitem se daret, ut ramulum arboris truncaret, gladium distringere ten­tavit. Quum autem per rubiginem id aegrius praestaret, vagi­nam secare necessum habuit, in qua Cimices adultos pluri­mos, ac juniores non paucos, cum magno ovorum dilutius albicantium nu­mero comperit. Generantur etiam in Gallinarum caveis, Scaligero teste; sed in Coturnicum caveis brevi tempore infinitè multiplicantur. In abiegnis lectis frequentes sunt, maximeque palea inveterascente. Inter chartaceos quoque libros gignuntur: Ludovicus Vives parietes alabastro obductos ci­micibus procreandis aptissimos in Dialog. arbitratur. Vulgo jactatum est (inquit Ios. Scaliger) é Cimicibus contritis Cimices oriri, quod vix verisimile existimem. Carthusianos Cimicibus nunquam vexari, fin­git subtilitatum fictor Cardanus: causam adferens, quod à carnibus absti­nent. Tolosati lectuli (utor Scaligeri responso) carnes non esitant, & nihi­lominus ea peste sunt infames. Munditiem potius frequentemue lectulorum & culcitrarum lotionem pro causa attulisset, quam quum Galli, Germani & [Page 270] Itali minus curant, pariunt magis hanc pestem; Angli autem munditiei & cultus studiosissimi; rariùs ijs laborant. Anno 1503. dum haec Pennius scrip­titaret, Mortlacum Tamesin adjacentem viculum, magna festinatione accer­sebatur ad duas Nobiles, magno metu ex Cimicum vestigijs percussas, & quid nescio contagionis valde veritas. Tandem re cognitâ, ac bestiolis cap­tis, risu timorem omnem excussit. Contra istos nocturnae quietis hostes Deus noster misericors, remedia nobis suggessit, ex antiquis novissimisque scriptoribus haurienda: quibus in usum productis, vel arcere ipsos, vel neca­re etiam possimus. Fumo enim stercoris bovini, pilorum equinorum, hirun­dinum, Scolopendrae, sulphuris, vitrioli, arsenici, aeruginis, xyloaloes, bdel­lij, filicis, spatulae foetidae, Aristolochiae, clematites, myrti, cumini, lupi­norum, corrigiolae, nigellae, cupressi, interficiuntur; ut ex Aetio, Rhasi, Florentino, Didymo & Cardano videre est. Praestat autem cortinis circa le­ctum expansis fumum ita includere, ne qua expiret. Parantur item eum in fi­nem unguenta, illitiones, & embrochationes, ex felle bubulo, hircino, eri­naceo, vitulino, caprino, asinino, cucumere, haederae folijs, citro, icthyocol­la, amurca, fimo bovis & aceto acri, sulphure vivo, scylla, capparibus, sta­phide sylvestri, absinthio, passo, calce, argento vivo, lauro, sapone nigro, halicacabo, succo arantiorum, limonum, &c. de quibus Varronem, Palla­dium, Arnoldum, Didymum & alios consule. Prophylactica quod attinet, Canabis vel Halicacabi fructus juxta lectum positi vel suspensi, cimices fu­gant. Democritus ait, cornu cervinum, vel leporis pedes circa lecti fulcra pen­dentes, idem praestare: quod etiam auriculae vulpis alius tribuit. Feces butyri cocti, projectae ubi sunt Cimices, satietate eos disruptos mirifice perdunt. Forte haec est illa pinguedo de qua Cardanus his verbis: Sciebamolim, sed jam oblitus sum, (inquit) Pinguedinem, quae ligneo orbi superlita cimices omnes (ceu epode facta) ad se alliciebat, ita ut vix lignum videri potuerit. Re­ferunt obulum lecto substratum, Cimices pellere. Quidam linteum frigida madefactum appendunt, atque ita activa frigiditate eos repellunt. Oleum per se, aut cum atramento sutorio, vel cum felle taurino, vel decoctum cha­maeleontis nigri, Cimices fugat. Amarissima denique omnia & fortiori odore praedita, Cimicibus proculdubio adversantur: gravem autem odorem eos profligare, rubentium pellium copia (inquit Olaus Magnus) loco aliquo coacervata ostendit. Hos supra modum multiplicatos pestem praesagire asse­rit Alexander Benedictus. Significat enim vel humorum, vel aëris, vel utrius­que magnam putrefactionem. Bacchus ad inferos descensurus, apud lepi­disfimum Graecorum Comicum, Vsus. eas sibi dari cauponas in itinere precabatur Iovem, in quibus paucissimi essent Cimices. Tamen concordia illa rerum & repugnantia (inquit Plinius) quae totam, duce natura, replet medicinam, nihil non ex aliqua parte homini conducibile produxit, adeoque quod Co­micus ille Deus infestum putavit, humana quidem posteritas salutare sensit. Acri sane facultate praediti sunt Cimices, suum tamen in medicina locum ob­tinent. Nam cum sanguine testudinis sumpti Serpentum morsibus medentur. Odore eorum Epilepsia ex uteri suffocatione orta discutitur. Ovo, cerae, aut fabae inclusi atque devorati, Vomicae & quartanis febribus (ex Plinio, Diosco­ride, Galeno, Marcello, Aetio, Actuario istud) auxiliantur. Ex aceto po­ti, vel etiam suffiti, Sanguisugas tenaciùs adhaerentes facile removent. Ter­tianis item febribus conferre, Quinti Sereni carmina illa ostendunt:

[Page 271] Gesnerus huic experimento in schedis fidem facit, facto in plebe viliori & ru­stica semel atque iterum periclo. Lethargo correptis septenos in cyatho aquae dabant veteres, annis puerilibus quatuor; Plinius: cui consentit Serenus his versibus,

Qui etiam Haemorrhagiam narium Cimicis odore solo sisti, olim cecinit. Quidam oculos hebetiores ex cataracta factos sanant, illis tritis in sale & lacte mulorum. Quidam aures dolentes melle Cimicario inungunt, magno cum salutis fructu. Vomitum quoque cohibent, Marcello teste, remedium que expertum asserit, si in ovo sorbili Cimex contritus a jejuno rem ignorante sorbeatur. Eos contra aspidis, Viperae, atque omnium serpentum venena face­re, inde probare vult Plinius, quod Gallinae ijs vescentes, a talium animalium ictu perstantillaesae. Ad stranguriam & calculum pellendum, Cimices con­tritos laudat Aetius. Vegetius hoc in casu, unum Cimicem in aurem, alterum in meatum penis imponit, & leni locorum fricatione; urinam statim reddi af­firmat: quod remedium videtur ex Herode in Hippiatricis mutuatus. Gal. Eup. 5. Cimices non solum urinam provocare asserit, sed etiam per novem dierum spatium epotos, eandem involuntarie labentem pueris sistere. Hos ex vino, jusculo, vel aqua calida bibitos, Calculo laborantes mirifice juvare Va­larandus Douvres Insulanus, Pharmacopoeus Lugdunensis doctissimus, saepe retulit. Cineres ipsorum idonea cum decoctione per clysterem injectos in calculo item pellendo, recentiores mirè celebrant. Contritis & colis meatui illitis, protinus Vrinam provocat Marcellus. Sunt (inquit Gesnerus) qui in Co­lico dolore Cimices quatuor vivos ex vino mane bibendos praescribunt, & jeju­nium duarum horarum postea injungunt, totidemque duabus ante caenam horis propinant; & sic die sequente, donec duodecim cimices devoraverint: fasti­diendum hercle remedium, sed nec novum in desperato illo dolore, & prae­sentaneum. Functium urbis Tigurinae praetorem, ejusque aliquot nepotes secundo haustu liberavit, fereque ad Encomium Cimicis scribendum excita­vit. Externos quod spectat morbos: si pilas radicitus evellas, & locum affe­ctum sanguine Cimicum illinas, siccarique permittas; ex Galeni, Aetij, & Noni sententia nunquam renascentur. Cum Anserino adipe & Cimicibus perunctis mammis; dolores minuere, molas uteri erumpere, Scabiem ma­tricis sedari, narrat Plinius. Cornelius Gemma in appendice operis Cosmo­crit. mentionem facit mulieris, in cujus calvaria aperta, magna Cimicum multitudo erat reperta.

CAP. XXVI. De Ricino & Reduvio.

RIcinus vulgo Graecorum [...], Hesichio [...], Suidae [...], alijs [...]. Sypontinus non rectè [...] vocat, quum alis ca­reat. Arabibus, Alcharad, Alfesafes, Alhalem, ut Bellunensis refert. Ferlini etiamnum hodie (inquit Hermolaus Barb.) ut ex Didymo Zelonote accepimus, Ricinos [...] appellant. Latine Ricinus dici­tur, quia Ricini plantae semina imitatur. Gaza Reduvium vocat; Albertus non nuspiam Tacam appellat. Albertus item Vincentius, & Guillerinus de Conchis, Eugulam nominant. Cicam primùm dictam reor, (inquit Scaliger) [Page 272] quia [...] idem cum Crotone est. Italis Zeva. Germanis Holtzbock. Gallis Pla­ta, ob corporis compressionem. Anglis Woodteek vocatur. Quidam Rici­num & Reduvium isto modo, rectissime quidem, distinguunt.

Ricinus Insectum est parvum, aestate ineunte in pascuis inter gramina & in sylvis inter folia nascens ex putri quodam humore: compresso valde & plano ad tactum corpore, cute admodum tenaci, figura corporis rhomboide, colore nigro cū quodam splendore, aut ex fusco obscurè nigricante; posteaquam ve­ro animali cuipiam adhaeserit, & capite cuti infixo sanguinem hauserit, brevi grandescit turget que, ac temporis progressu ferè fit globosus: sex habet pe­des collo affixos, rostellum illi acutum, sed breve: nec prolem gignit, nec ab alijs animalibus gignitur, atque in eo à cunctis differt Insectis, quod cibo af­fatim repletur, excrementi tamen exitum non habet, unde forte Hetruscis Coeca dicitur. Materiales ergo Philosophi cum Aphrodisaeo omnia à mani­festis Elementorum facultatibus ducentes, perpendant diligenter, ad quem materiae hic defectum, vel confusionem confugerint. Si comminiscantur. Naturae defuisse subulam, qua illi podicem terebraret, sibilis excipi meren­tur. Quinpotius Paracelsicum illud hic videant atque agnoscant; tum ex corporibus spiritus, tum ex spiritibus corpora fieri posse. Plinius Ricinum turpe animal appellat, cujus saginae finis (ut epulonibus accidit) mors ipsa; nam paucis diebus satietate nimia dehiscit. Tamen & famem quoque forti­ter perfert per septiduum. Vix assentior Scaligero, qui eum in hominis bar­ba & inguine nasci credit, quia victus causa ibi affixus tenaciter inhaeret; quamvis Eustathium & Hesichium patrocinantes habet his verbis, [...]. Haud enim ex animalibus gignitur Ricinus, sed ex putrida foliorum graminumque materia, ut antea retulimus, atque ut Ari­stoteles affirmat, Histor. 5. cap. 19. [...]. Forte per Ricinum pediculum cancriformem intellexit Scaliger, vel Reduvium forte humanum: nascuntur enim ambo in barba & inguine; nec nisi magna cum difficultate avelli possunt: Boves valde vexat, & homines, sed praecipuè la­trantium animalium caetum. Ovibus etiam & capris molestos esse Ricinos testatur Cato, similitudine corporum deceptus. Nam ovium ille Pediculus Reduvius dici debet (nostri Sheep-lowse appellant) inter quem & Ricinum variae & differentes notae. Nam Reduvio rostellum longius, corpus vero etiam à maxima repletione nunquam ita distentum, quin semper compres­sum, nunquam globosum videatur: hujus item pedes obscurè rubent; dor­sum cineritio est colore, tribus minutissimis punctis nigricantibus

[figure]

distinctum, & ad cordis figuram effigiatum. Caput non semper, imo rariùs cuti infigitur; nam non nisi per vices sanguinem exugit, & excrementa inde genita per anum exprimit: quae lanam viridi ita tingunt colore, ut vix calido lixivio, ne dum frigidae cedat tinctura. In vellere de­tonso annum integrum vivunt Reduvij; Ricini solo sanguine aluntur & calen­te animali. Sint igitur ejusdem generis cum Catone; at differre eos maximè veritas affirmat. Sacos est animal parvum; tuberibus Leprosorum non dissi­milis, inquit Albertus. An Ricinum eo intelligat, an Asetum, dubitat Ges­nerus. Ricinum potius arbitror, tum à tuberum orbiculari forma, tum à sub­livido colore argumento facto. Amurca optimè depurata, & vini fortioris fecibus cum decocto lupinorum addita, inunctione oves tonsas liberat a re­duvijs; tum per biduum triduumve sudent; tandem aqua maris laventur. Ca­to. Anglicani opiliones pice liquida & sevo ovillo eas illinunt vellere nudatas, vel radicem acori tundunt, & in aqua elixant, & tepida decoctione corpus fomentant. Nonnulli Cedria tantùm utuntur. Alijs etiam in usu est radix Mandragorae; cavendum autem ne à pecore gustetur; ob stuporis, quem in­ducit [Page 273] summum periculum. Alij Cyperi radicem coquunt, eaque decoctâ oves abluunt. Diophanes in Geopon. Contra canum Ricinos, eorum aures oleo nucum avellanarum & amygd. amararum illinere jubent veteres; id ex­perientia remedium confirmat. Quinetiam teste Nemesiano,

Rhasis contra canum Ascharden, sive Ricinos, ablutionem commendat, ex vino, aceto, Cymino, & aqua salsa. Theonmaestius & Cato ex amaris nuci­bus contritis oleum parant, eoque digitos & aures feminaque ipa inungunt. Eos cedria necat. Dioscorides. Columella avelli Ricinos a bobus canibus­que vetat, ne loci exulcerentur, atque picem liquidam cum larido mire effert. Succo item utriusque Chamaeleontis perimuntur, Plinio authore. Sangui­nem Ricinorum ulcera expurgare, Vsus. eosque vino infusos ebrietatem statim in­ducere narrat Albertus. Laudantur quoque ad ani Fistulae curam à Sereno, cum dicit;

Ignisacro Ricini quoque sanguis auxiliatur: tradunt item Ricinum ex aure si­nistra canis avulsum, omnes dolores sedare adalligatum, ut Plinius ex Nigi­dio scripsit. Asserit item, mulieris lumbis ejus sanguine perunctis, taedium veneris supervenire. Hircorum Ricini 9. vel 10. ex vino hausti menses sistunt, Dioscoride testante. Sanguine Ricini à cane faemina adempti palpebras illi­nito, pilis prius evulsis (inquit Gal. simpl. 10. cap. 5.) & nunquam renascen­tur. Sic etiam Avicenna & Plinius; sed ex aliorum fide. Dionysius Milesius ad pilos pungentes & senticosos tale psilotrum praescribit: Leporem mari­num in novo vase fictili comburito, ac cinerem cum Ricinorum sanguine in corneâ pyxide servato; utere, pilis prius evulsis. Reduviorum pulveris drachmam cum semisse in potu exhibitam, Icteritiam citò & certissimè cura­re, Angli multi experientiâ docti satis noverunt.

CAP. XXVII. De Tinea vestivora.

PEnnius hujus insecti historiam orsurus, Tineam [...] facit. Nem­pe Hieracij pediculos apud Albertum; vermiculos ligniperdes apud Plautum; favorum pestem apud Virgilium; ulcera capitis manan­tia, & vestium more exesa apud Plinium significat: unde forte Claudianus, Miserabile, turpes— exedêre caput tineae. Gaza [...] Tineas transtult, nullo plane judicio, ut in Erucarum historia annotavimus. Vexant & tineae femina ficorum, inquit Plinius; vermiculos in ipsis ficubus ortos, unde [...] veniunt, intelligens. Niphus Scorpiolum libros depascentem (de quo inter Scor­piones egimus) Tineam appellat. [...] autem & [...], si quis proprie lo­quatur, [...]: id est, vermiculus vestium. Latinè Tinea dicitur, Isidoro interprete, à tenendo: pertinaciter quippe inhaeret vestibus, nec fa­cilè locum mutat. Gallis Teigne. Hispanis Tina. Italis Tignola. Illyrice Mel. Polonice Mol. Anglice Mots vocatur. Haebrei sua lingua Hhasch & Sas [Page 274] nomen dederunt; ut ex Iobilib. cap. 13. & Esaiae 51. apparet. Vermiculus est parvus, colore ex livido albescente, cui Phalaenae minima illa species, no­ctu ad lucernas advolans, ortum debet. Reperiuntur item quidam argento illitae, quas Angli, Silver-moths. Belgae Schieter, appellant, à motus velo­citate. Hanc Niphus Scorpium librorum magno errore constituit. Est item Tinea quaedam pendula, vel tunicata (inquit Plinius:) tunicam suam sensim attrahens, ut cochleae testam; quâ spoliata statim expirat: si vero nimium excreverit tunica, in chrysalidem abit, ex quâ Phalaena quaedam exigua stato tempore erumpit. Haec species filo appensa in aedibus pendula aliquan­diu manet, antequam in aureliam mutatur. Caput huic nigricans & exiguum; reliquum corpus obscurè ex fusco albicat. Theca ejus oblonga, ex aranea ferè composita, non omnino teres, sed leviter compressa, & utrâque in ex­tremitate nonnihil hirsuta. Phalaenae inde natae, summis aedibus per pedes adhaerent, donec corrupto ac putrefacto corpore iterum nascuntur: putre­scente jam corpore, alisque & pedibus ultro cadentibus, filo per caudam sese suspendunt. Tandem Thecam acquirunt, ac in hanc Tineae speciem vertun­tur. Habet quoque Germania & Helvetia Tineam ruffo colore, capite craf­siusculo, corpore caudam versus sensim extenuato. Ventris color splendidior, subflavus, & instar Serici villosi mollis. Tenera admodum bestiola, praeci­puè illa deargentata, & quae solo tactu conteritur. Vnde regius ille Psaltes Psa. 39. Quum in reprehensionibus castigaveris quempiam, dissolves eum sicut Tineam. Et Iobus cap. 40. certissimum improborum exitum amplifi­cans: Conterentur (inquit) antequam Tinea. Omnes Tineae in sepedum grege numerantur, oriunturque in vestibus tam lanarijs quam pelliceis, à puluere & situ non expurgatis: eoque magis, si araneus una includatur, ut Aristoteles scripsit: siquidem hic humorem illis insitum absorbet atque exiccat. Cavendum igitur, ne cum crasso ac humido aëre complicentur vestes atque puluerulentae reponantur. Quidam, ut Tineas vitent, vestes calido sole ventilant: quod nostrae mulieres severè vetantes, in umbra ventoque ra­bido algente rem peragunt. Solis enim radios Tineis amicos; umbram ven­tumque procellosum, inimicos sentiunt. Hi vermes ubisensim sine sensu ex­timam panni faciem depasti fuerint, interiora inde absumunt, mediaque sub­stantia ita sese insinuant, ut ne diligentissime quaerentibus satis pateant. An­tiqui in Tineis perdendis expertissimi erant. Nam Servij Tullij vestes dura­vere ad Sejani exitum, ea diligentia vestipicorum curatae, ut nec ipsae diffiue­rent per aetatem, nec Tineam per incuriam admitterent. Qui pannos laneos vendunt, Ispidae avis pellem (nostrates Kings-fisher appellant) cum pannis una convoluunt, vel in officina suspendunt, quasi secreta quadam antipathia Tineis adversam. Odore sussituque Sabinae, lupulorum, dactylosae, absinthij, rorismarini, polij-panacis, anisi, helichysi, mali assyrij, corticis citri (nam hic ferè solus Citriorum usus apud veteres) Myrti maricosi, cedri, cupressi, calamenthae, sulphuris, plumarum molliorum, praeclarè abiguntur atque necantur. Libri in monumento Numae reperti, Cedria illiti scribuntur, ideo­que salvi à Tineis supra quingentos triginta & quinque annos creduntur, Te­ste Plinio. Ossa Bergersterts (bestiam ignoro) in pulverem redacta, & cum vestibus sparsa, Tineas prosligat, si Hildegardi fides habenda: Cantharides medijs aedibus suspensas idem facere, narrat Rhasis; qui etiam refert, Vestes pelli leonis involutas, tutas esse a Tineis. Quidam linteum lixivio fortissimo madefaciunt, ac sine expressione in sole ficcant; quo involutas vestes, à Ti­neis non erodi affirmaut. Vestiarium amurca aspergi, Cato praecipit. Mirum est quod Plinius refert, vestem feretro suppositam vel cadaveri instratam, semper à Tinearum injurijs esse immunem. Ditior populi sors ( Cui stragula [Page 275] vestis, Blattarum & Tinearum epulae, putrescit in arca, ut Horatius cecinit) vestes aestate diligenter inspici curant, & exarcis sublatas, loco admodum perslatili ventilant: deinde ex lobis milij Indici, vel ex setis porcinis, aut musco scopario, vel etiam ex absinthio factis virgulis, pulverem discutiunt. Antiquitus bovina caudâ id facere solebant, de qua ita Martialis,

Nec desunt lautiores mercatores, qui arcas è cedro & cupresso confici cu­rant; & ex origano, absinthio, Iride, mali citrij cortice, myrto, pulverem pa­ratum ponunt cum vestibus, ijsque remedijs lanivorum hoc pecus longe arcent.

De Tineis lignarijs, librarijs, cuticularibus, fructivoris, ante scripsimus, in­ter Vermes hexapodos. Nunc quod huic addam capiti non habeo: nisi ut Divites adhorter, thesaurum ibi deponere; ubi neque Tineae vestes arrode­re, nec rubigo argentum depopulari possit. Mittant item infinitum illum Ve­stium multarum luxum, cujus ecquem alium speremus finem, ut Lyrici verbis utar; Quàm nigras Blattas tineas (que) ut pascat inertes? Si homo (inquit Calvi­nus) de muliere natus, [...], & tanquam putredo veterascens, se velutive­stem esse quotidie cogitaret quam exedit tenea: sanè superbia positâ, rubore suffunderetur, ac ad pedes Omnipotentis supplex caderet.

CA [...]. XXVIII. De Pulice.

Ψύλλα καὶ ψύλλας Latinè Pulex dicitur, quasi pulvis, vel pulveris filius, Isiodoro teste. Hispanis Pulga, Italis, Pulice, Gallis Puce, Anglis Flea, Germanis à fugae celeritate, Floch vocatur. Non minima pe­stis Pulices, praesertim cum majori numero domientes perturbant, & tum fessis tum aegris molestiam exhibent, periculo sese liberant faltu & fu­ga, primaque luce èlecto sese subducunt. Omnibus infesti sunt, sed praecipuè (ut lascivus poeta cecinit) teneris puellis, quarum agiles & saliva quasi invis­catos digitos vix fugiunt. Sunt autem communes, vel Rariores. Communes, parva sunt animalcula, pediculorum magnitudine, molliore tamen corpore, dorso gibboso, & ferè porcino: color eorum nigricat, cum splendore; pectus venterque ex nigro flavent. In catellis candidis dilutiores sunt, in ruffis ful­vidiores, in nigris nigriores, atque in alijs. Natur [...]e miraculum ex hoc adver­tas velim, quòd posteriora cruscula ventrem versus retro flectuntur, anterio­ra verò ad pectus, quadrupedum more, ut in cunctis paenè infectis usuvenit, quibus quatuor tantum pedes dedit Natura. Eum forte in finem sic disponun­tur Pulicum juncturae, ut facilius inter longiores lodicum lemas plicasque se à prosequentibus abscondant. Extremae tibiae bifidae, uncatae, acutae, & quasi corneae videntur; non solum ut certius scandant sublimia, sed etiam ut glabrae cuti, alijsque rebus firmius insideant atque inhaereant. Caput illis exiguum, os non forcipatum habent sed torosum: collum breviusculum, cui Marcus qui­dam Anglus (subtili omni opera peritissimus) catenam auream, digiti longi­tudinis, unà cum sera & clavi tanto adaptavit ingenio, atque eâ subtilitate, ut facilè à Pulice incedente traherentur; nec tamen pulex, catena, fera & clavis, grani pondus simul excederent. Accepimus item a side dignis, pulicem fic catenâ alligatum, currum aureum perfecte omnibus suis numeris absolu­tum, nullo negotio traxisse; id quod & artificis industriam, & suas ipsius vi­res [Page 276] multùm commendat. Proboscidis mucro paulò est rigidior, ut cutem faciliùs penetret. Cava sit necessitas postulat, ut sanguinem exugat, & intus transvehat; teneriora loca petunt, duriora promuscide non attingunt. Duabus minutissimis antennis è fronte natis, tum viam explorant, tum de objectorum natura atque duritie judicant. A morsu, locum rubicunda macula notatum dimittunt, & veluti suae virtutis signum erigunt. Tempestate pluviosa nimi­ùm mordaces sunt, omnemue tunc corporis locum audaciusculi oberrant. Intestinum unum habent minutissimum, & implicatum; quod pro cibi quan­titate vel relaxatur, vel contrahitur. Minores, strigosiores, jejuniores, acriùs pungunt; pinguiores lubentiùs ludunt, & titillant: oculos habere verisimile est, tum quòd suos eligunt recessus, tum quòd appetente luce sese subducunt. Car­ni putri vel mortuae non insident. Morbo regio laborantes ob succi amaritu­dinem; morituros ob ejusdem corruptionem & faetorem neutiquam violant. Omni hora hominibus canibusque molestae sunt; sed noctis quàm diei de­lectum habent majorem. Quamvis permolesti sint nobis, tamen neque fae­tent, ut Cimices; nec habenti ignominiam pariunt, ut pediculi. Pigras tantùm puniunt familias; nam à tersis admodum aedibus longè discedunt. Quum de suo capite comitia haberi intelligunt, & appropinquantem digitum praesentiunt, dicto citiùs fugâ suae consulunt saluti, & horsum prorsum saltando hostem ludunt. Horum dum aucupes mensurare saltum curiosulè dant operam, (ut Aristophanes loquitur) [...]. Manè à pastu in lodices villosas se pe­netrant, vel parietibus haerent, vel in scirpis & pulvere sese abscondunt: quo Gallinis, columbis, alijsque avibus, nec non hominibus, canibus, talpae, & mu­ribus parant insidias, atque praetereuntes vexanr. Venatores nostri vulpem ijs etiam scatere affirmant, & modum qno liberatur haud illepidum narrant. Evepribus nimirum pugillos aliquot lanae decerpit, convolutamue ore mor­dicustenet. Posteà flumen gelidissimum sensim intrat, & unciatim sese im­mergens, ubi omnes pulices suffocationis periculo ad caput migrasse, atque inde in lanam perfugijspe repsisse intelligit, eam suis hostibus onustam cum la­tratu expuit, atque ita laetus salvusue ab eorum vulneribus terram repetit.

Ortus illorum primus ex pulvere, praecipue urina caprae aut hominis praemadefacto. Inter canis pilos etiam ex humore succido putrescente nascuntur, Scaligero teste: minima certe putredine gignuntur, sedemue sui ortus obtinent sordes aridas. Martyr, Decadum navigatoriarum author, scripsit, in Perienna Indorum regione, guttas sudoris è mancipiorum corpori­bus cadentes, illico in pulices converti. Quaedam regiones ita illis infestae, ut nec importati alantur ibi omnino, nec generentur, ut in territorio Sigelucensi Tefethore. Contrà, Heae civitas maritima (nisi Ioannes Leo nos fallit) ex caprarum abundantia pulicum feracissima est, sicut etiam & Dede. In Hispa­niola pulices reperiuntur, sed nec multi, nec magni; morsus autem diritate longè nostris molestiores: loca calida & sole illustrata amant. Verno tem­pore abundant, initio hyemis moriuntur, frigoris impatientissimi. Coeunt mare faeminam conscendente, ut muscae; tumque unà gradiuntur, saliunt & quiescunt. Diu in coitu haerent; aegrè admodum divulsi. Statim à coitu gra­vida faemina obesior videtur, ovorum plena; quae licèt in ventre oblonga, mi­nutissima, numerosissima, & candida videantur, exclusa tamen, repente nigri­cant, ac in puliculos abeunt (si Pennio nihil negandum) mordacissimos. Pu­lices non ova sed lendes parere, Philoponus in lib. de generat. asserit, atque idem velle Niphus videtur. Quòd vero id crepitu quùm premuntur probare contendunt, nihil eorum opinionem confirmat; nam ova etiam sub ungue non sine sonitu franguntur. Aristoteles ex ijs, sive ovis, sive lendibus, sive vermi­culis, aliud animal generari non sentit, cui ego lubens subscriberem, nisi na­turam [Page 277] nihil nullo fine producere existimarem. Rariores illi pulices vi­dentur quos juxta Niguam fluvium parit India, ut ex Theveto accepimus. Pedum potissimùm molliores partes sub unguibus invadunt, morsuue venenato; post quatriduum tumorem pisi cicerisúe magnitudine excitant, & faetum lendibus candidis similem; qui nisi omnes citissime eximantur, locus­que affectus calidis cineribus uratur, membri fiet jactura; ut Numidicis man­cipijs saepe contigit. Ipse item in provinciâ Peruvianâ huic malo obnoxius, non nisi frequenti in flumine ablutione, valetudinem recuperavit.

De Pulicello ita scriptum liquit Cardanus: Lib. 9. subtil. India occidentalis mittit é pu­licum genere Niguam, pestem quandam atrocem. Minus est pulice multo hoc animal, quod homini adhaerens adeò lancinat, ut pedes quibusdam, alijs etiam manus excidant. Inventum auxilium, si locus oleo perungatur, novacú­laque radatur. Ad quem ita Scaliger respondet: Niguae narratio tua mutila est, non inutilis, si philologiam spectes; Exerc. 94. n. 8. ad subtil. Card. 23. addemus ea quae abs te omissa sunt.

Pulicellus est rostro acutissimo: pedes potissimùm invadit, (rarò partes ali­as,) non ingredientium tantum, sed & cubantium quoque. Ideò in sublimi cubant Indi. Frequentissimè partem illam quae subest unguibus lancinant, quarta die crescere tumor incipit, tum ad eam turgent magnitudinem ut pi­sum superet. Tumor faetus est lendinibus candidis: quibus extractis, calidos imponunt cineres. Non multo aliter Benzo: In navig. hist. Pestiferis insectis maxime infe­stantur Indi. Inter alia Niguae, magnitudine pulicis, citrà ullum sensum inter carnem & ungues praesertim pedum sese immergunt, alunturque in pulvere. Saepe enim accidit, ut nullus ex ijs dolor sentiatur, donec in magnitudinem cicerum aut lentium excreverint: ac tum cum ingenti lendium copiâ frutican­te, acu aut spinâ aegrè evelluntur: atque id mali cineribus calidis sanatur. Por­rò Numidiae mancipia, quae Hispani in familijs habent, calceis quia destituun­tur, ea pestis pervicacissimè infestat: tantaque copia pedes eorum appetit, ut nullâ curâ praeterquam ferro aut igne arceri queant: itaque multi ex eo digi­tis pedum, vel pedibus integris mutilati superfuere. Intereunt Pulices a nimio frigore, & propterea algidiore hyeme disparent: vel vi occiduntur à nobis, atque canis canem non minus gratè expulicat, quàm mutuò scabunt. Suppe­ditat item benignissima natura integram remediorum syluam, ut quorum ve­stigia nos fallunt saltus (que) ludunt, eos aliquando tamen perdamus, & corpora [...] ab illorum ictibus salva servemus. Dedit enim nobis caules, ebuli folia, fili­ [...]em, anchusae radicem, pulegij flores, rutam, colocynthidem, rubum, Olean­drum, mentam, mentastrum, lupulum, rapi semen, cuminum, staphidem agri­am, psyllium, conizam, crocum, coriandrum, chelidoniam, Siliquam, cicerem sylvestrem, persicariam, Sinapi, lupinos, radicem Chamaeleae, hellebori, fo­lia populi nigrae, lauri, juglandis; quorum oleis, aut succis decoctis, irrorato pavimento, vel suffitibus domo infectâ, fugantur pulices, & plerunque interi­muntur. Supra omnia equae urinae feces, aut aqua maris laudantur, aspersae; & cornu cervini ustio valdè confert. Sanguis hirci in fovea vel pelvi deposi­tus, omnes pulices ad se allicit; uti etiam lignum adipe ericij, cuniculi, si­miae, ursi, tauriaut vulpis illitum. Aqua decoctionis arsenici aut sublimati aspersa, certo experimento pulices necat. Calx viva cum hellebori albi suc­co commixta, idem praestat. Lampyris in media domo posita, fugat pulices. Herba pulicaria in civitate Chairi pulverizatur, & circa lectos pulvis spargi­tur, cujus odore stupefacti pulices non mordent. Si pulex in aurem irrepserit, Oleum infundito, cui aceti vel rutae succi parum fuerit admixtum. Oleum spicae, petrae, terebinthi plurimum auxiliatur. Haec remedia ex Apsyrto, Var­rone, Columella, Galeno, Aetio, Palladio, Avicenna, Rhasi, Kiramide, Gui­lielmo, [Page 278] Placentino, Ioannitio, Bellunensi, Hermolao Barb. atque Plinio petita sufficiant. Barbari autem (teste Lerio) ne à pulicibus mordeantur, oleo quo­dam crassiore & rubro, è fructibus expresso, sese illinunt, quos illi, Courog. appellant. Petrus Gallissardus, Caelius Chalcagninus & Tzetzes, Enco­mium Pulicis scripsisse perhibentur; in quod incidisse animus nobis fuit, non fortuna.

CAP. XXIX. De Apodis sive Depedibus Insectis: Ac primum de Terrae Intestinis.

DE pedum Insectorum terrestrium quaedam in ipsa nascuntur; Quae­dam in animalibus & Plantis. Vermes terrae Lumbrici Plauto & Columellae, fortè a lubricitate appellantur. Terrae quoque Inte­stina vocantur, tum quod in ipsis terrae visceribus ortum habent, tum quod compressi (animalium intestinorum modo) excrementa ejiciunt; tum quia illorum formam & figuram repraesentant. Hos Graeci [...] Hesichius; Siracusi [...] vocant. Anglis, Meds, Earthwormes. Gallis Vers de terre; Italis Lumbrichi; Hispanis, Lombriz; Germanis Flandrisue Erdw' urmen; Arabibus, Charatin dicuntur. Manardus scribit, lib. 2. ep. 4. [...] ovisculos olim vocatos. Lumbrici autem terrestres vel majores sunt, vel minores. Sunt autē Majores, vermes oblongi, similes ferè ijs teretibus qui intestinis hominū innascuntur, semipedē longi, imo extenti pedē aequant; co­lor ijs carneus dilutus, & maximam partem omnes annulo circa collū, vel poti­us torque crassiusculo ornati, in quo sanguis paucus continetur; oculis carent, ut omne lumbricorum genus. Ex terra putrefacta primùm nascuntur, eadem deinceps nutriuntur, & in terram postremò resoluuntur. Quos in foraminis margine aggerulos crispantes cernis, excrementa esse conjector; nam in ip­sis nihil praeter terram reperimus, cujus succo alimentario exhausto, reliquam partem ceu inutile pondus pro foribus ejiciunt; quibus, ne pluviae illabantur, praesidio sunt. Nocte, praesertim pluviosa, libenter coeunt, & ad auroram usque cohaerent: in venere non complicantur, ut Serpentes; sed lateribus arctè conjunctis mutuo adhaerescunt, spumosam quandam salivam inter coe­undum emittentes. Mediam corporis partem, posteriorem scilicet (etiam in venere) intra cavernas retinent, neque unquam sic conglutinantur, quin levis­simo terrae motu divisi sese subducant. Tempore pluvioso magis albicant, nisi dum coeunt: tum enim praecipue rubent. Aprilis medio lumbricum fae­minam dissecui (inquit Gesnerus) satis crassum. Intra carnem per totum cor­pus receptaculum quoddam descendit, annulatum, membrana tenui donatum: dissecanti odor gravis occurrit. In hoc continetur terra ab ijs ingesta. Ova autem supra receptaculū, proxima ori, multa simul congesta albicant. Minores, clarioris doctrinae gratiâ, Ascarides cum Georgio Agricola vocamus: in ster­quilinijs & sub lapidū aggere frequentes. Horum alij rubri (quos Duggs voca­mus) à piscatoribus desiderati; alij sublividi; alij caudâ flavefactâ, Yellow­tailes appellati; quidam etiam torquati & pingues; quidam non torquati & graciles, quos mares puto. Autumno potissimum hi generantur ob humidi­tatis paucitatem, ut Aristoteles videtur asseverate. Vtrumque genus dìu in aqua vivit, sed tandem alimenti inopia commoriuntur. Tractu & pulsu quo­dam deloco in locum moventur; neque enim propriè volutari a Philosopho dicuntur. Degunt majores in terrae visceribus, maximè ubi aer liber est, atque [Page 279] hominum subinde fit concursus. Manè dum in cavernas sese receperint, fores, sudo aere, egestâ muninut; pluvioso, festucâ intus attractâ obstruunt. Plerumque terrâ, sed avidissimè micâ panis triticei, non fermentati, vescuntur; ut ex nostro Turnero (teste fide dignissimo) saepèaccepimus & vidimus. Hye­mis frigidioris impetu, atque nimia aestatis siccitate multi pereunt. Quine­tiam fossione, factoue terrae motu, & infuso succi medicati liquore (qualis juglandium, canabis, & lixivij) foris expelluntur, atque ita à piscatoribus colliguntur. Conducit item hortos (quos miserrimè populantur) nocte in­tempesta atque illuni tacite intrare, & Vulcani in cornu gestati beneficio coe­untibus obrepere. Sic enim unâ nocte millia eorum aliquot intercipi atque occidi possunt. Varij contemptissimi hujus animalculi usus commemorantur: imò vix aliquod simplex tribuit natura, cui contra plures morbos tantae virtu­tes. Etenim lumbrici terrestres molliunt, glutinant, dolorem sedant, Vsus. terre­striue suâ & aquaticâ simul humiditate temperamentum parti affectae conci­liant. Puluis lumbricorum ita paratur: Majores lumbricos terrae musco per aliquod tempus volvi sinito, quo se glutinoso illo lentore exterius adhaerente liberent. Deinde posteriorem partem, caudam versus, comprimito, ut ex­crementis ejectis puri reddantur. Tum in vasculum cum vino albo & pauco sale conjicito, ac modicè eos digitis constringendo, primum illud vinum ab­jicito. Novum affunde, atque post ablutionem vermium, ejus quoque non­nihil auferto. Haud enim totum abjiciendum est (ut quidam volunt) donec omnino clarum evadit; nam lenta & glutinatoria illa facultas unà amittere­tur. Hoc modo parati, sensim in furno exiccandisunt, donec tactu in pulve­rem teri possint: Tum tritus, cribroque projectus pulvis (odore autem coagu­lum aut caseum referet) remotiùs ab igne in vase vitreo servandus. Aliàs prae­stabit lumbricos dissectos in vino salito enecare, atque illinc mortuos exime­re atque purgare. Hic pulvis cum succo calendulae Epilepsiam; cum vino mul­so, Hydropem; cum vino albo & myrrha Trogloditica, Icterum; cum sapa, hydromelite, aut vino, Calculum, ulcus renum, atque vesicae curat. Dantur au­tem drachmae pondere. Ex aquae cyathis tribus internos abscessus rumpunt, ac ad excretionem deducunt, si septem aut novem numero in pulverem fue­rint radacti. Sistunt quoque Diarrhaeam, sterilitatem abigunt, gravidis se­cundas retardatas expellunt, Ischiadicum dolorem leniunt, hepar aperiunt, fe­bres tertianas soluunt, omnes intestinorum lumbricos necant atque ejiciunt, ex liquoribus aut decoctis appropriatis. Decoctum item vermium terrestrium ex succo sanguinariae aut symphyti bibitum diabeti convenit, praecipuè si unà etiam per clysterem infundatur. Clyster item ex eorum decocto injectus, hae­morrhoidum dolorem mirè tollit. Quidam, ubi sanguinis concreti suspicio est, decoctum lumbricorum magno fructu propinant. Ad aurium vitia vel deplorata, adipe anseris decocti infundantur. Ad dentium dolores in oleo de­cocti, infusiue auriculae cujus è parte doleat, ut Plinius testatur, praestant le­vamentum: vel si in contrariam aurem instillentur, ut docet Dioscorides. Hactenus de Lumbricis intra corpus exhibitis ex Dioscoridis, Galeni, Aetij, Ae­ginetae, Myrepsi, Plinij, Vularisque experientiae testimonio. Exteriùs item ad­hibiti, atque triti, vulnera & nervos praecisos glutinant, & septem dierum spa­tio consolidant; itaque in melle servandos Democritus censet. Cinis cum oleo veteri putrida ulcera expurgat, eorum (que) duriores margines, cum pice li­quida & Simblio melle (asserente Plinio) absumit: Dioscorides Siculum mel, Simblicum vocari dicit. Quidam Chirurgus jam apud Anglos non in­celebris, ex terrae vermibus & melle linimentum parat, quo turundam illi­tam, & alumine subtilissimè pulverisato conspersam, Fistul [...]e indit; atque cal­lum sine dolore exesum extrahit, ulcusque occludit. Cinis eorum infixa item [Page 280] extrahit; & ex oleo rosaceo impositus Pernionibus medetur. Marcellus.

Dissectis vulnere nervis, (inquit Serenus) Profuerit terrae lumbricos indere tritos, Queis vetus & rancens sociari axungra debet. Marcellus Empiricus ci­neri lumbricorum atque axungiae Senecionem adjicit, & tenera buxi cacu­mina cum olibano. Ex his tritis Emplastrum conficit, nervisue praecisis vel dolentibus apponit. Ossibus confractis, horum & sylvestris muris pulveres commixtos, emplastrique formâ cum oleo rosaceo adhibitos, valde con­ferre docet Plinius.

In Equorum tam nervorum quam articulorum dolorem sedantibus medi­camentis, Russius, Absyrtus, Didymus, magnum Lumbricorum numerum accumulant: unde colligit Cardanus, ijs omnes dolores posse levari. Mun­della contractiones nervorum sanari affirmat, ubi ex oleo chamomelino ver­mibus his praegnante illiti fuerunt. Idem narrat Marcellus de melle (uti di­cam) lumbricato. Podagrae proculdubio (inquit Aetius) in oleo cocti, cum pauca cera, singulari sunt remedio. Idem quoque Marcellus; sed etiam ali­quando mel admiscet. Vigo ad juncturarum dolores ex his & ranis Empla­strum componit, quibus viperarum etiam adipem adjungit.

Ad dolores juncturarum, ℞. Cineris lumbric. ℥iij. olei rosac. vel vulpini. q.s. misce. fiat unguentum. Aliud praestantissimum: ℞. medullae cruris vituli, olei ros. completi & antiqui ℥iij. Lumbricorum mundatorum cum vino & sale ℥ij. bulliant in balneo Mariae ad mucilaginis consistentiam. Hac cervicem & scapulas & locos dolentes inungito; nam mirè prodest. Plinius. Eos cum melle illinit, atque inde malagma confectum imponit Marcellus. In mem­bri alicujus extrenuatione & atrophia, lumbricos mundatos, in phialam indere oportet optimè lutatam, ne quid expiret, & in clibanum tepidum vel balne­um reponere. Inde in lentum quendam humorem resolventur, Ad paraly­sin membrorum expertissimum & mirabile remedium: ℞. cinerum lumbrico­rum tenerorum lb. iij. Zingib. galang. ana ℥iij. cum melle despumato; incor­porentur, & fiat unguentum. Hoc tribus noctibus continuis inunge patien­tem, ligando fortissimè brachia supra ventrem vel stomachum: tum bene cooperiatur, & à frigore caveat. Iacobus de Parma. Ad canitiem arcendam oleo huic cineri admixto utuntur mulieres dum caput pectunt, Plinio Autho­re; cui subscribit Serenus his versibus,

Dentium dolori quomodo medentur, antea diximus. Quin porrò cinis illitus dentes integros juvat, & putridis injectus facile eos, imò vel molarem cade­re cogit: praesertim dente priùs scarificato, & pulvere satis repleto atque asperso. Aetius. Gal. 5. sec. loc. idem fere ex Archigine habet. Prosunt & cum mori radice in aceto Scyllitico cocti, ita ut colluantur dentes, Auribus purulentis cum oleo infusi valde conducunt ex Galeni sententia: inflammatio­nes earundem mulcent cum rosaceo cocti. Aetius.

• Serenus.
  • Si verò obtusus sensus remoratur in aure,
  • Lumbricos terrae, sebumque ex ansere rauco
  • Excoque: sic veterem possis depellere morbum.

Myrepsus lumbricos cum exigua terrae parte, unde desumpti sunt, terit, subigit, ac illinit ad aures contusas. Marcellus terit cum rosaceo, Celsus cum oleo olivarum. Faventinus in aurium doloribus oleo lumbricorum partes inun­git extimas, atque etiam internis ipsum instillat. Marcellus porra, non plan­tata sed sata, impari numero cum lumbricis totidem teri jubet, & in oleo op­timo decoqui ad tertias: hoc deinceps oleum auribus inditum, earum primis doloribus, ac hebetudini valde auxiliari profitetur.

[Page 281] Fissuras aurium manuum ac pedum, oleo lumbricato curat Abinzoar. Ad antiquum capitis dolorem, ex thure, castoreo, & cum aceto triti applicatiue praeclare conferunt. Galenus ad idem hujusmodi in Euporistis parat remedi­um. ℞. vermes terrestres numero 15. grana totidem piperis, aceti, q.s. misce, atque illine. Aliud. R. Vermes terrest. muscerdae, piperis, albi, myrrhae, ana ℥ss. tere ac subige cum aceto, locumue Hemicrania laesum illinito. My­repsus illos vermes impares esse vult, utque sinistrâ tantum manu legantur, su­perstitiosè injungit. Si vis explorare (inquit Marcellus) utrum tumor in col­lo apparens, Struma sit necne; lumbricum vivum, unicuique eorum apponi curato; qui (si struma sit) in terram convertetur lumbricus; sin minus, inte­ger manebit atque illaesus, idem Plinius. Lumbrici terrestres nobile illud Emplastrum Arnoldi (2. Breviarij) ex pelle aretis, & sanguine hominis rufi, Contra rupturam ingrediuntur; eoue ad Enterocelen, & epiplocelen sanandum laudat Holleriu. Calculum quoque minuunt, tum intus sumpti, tum in un­guento pectini crassius illiti. Gal. Mulierum quod mala attinct, Collo alligati partum retinent, femori contra appositi, eundem & secundas educunt: attra­hunt nempe potenter, ubicunque vivi applicantur. Plin. Collectiones mamma­rum vermes terreni per se impositi curant; nam concoquunt, aperiunt, extra­hunt, & ad cicatricem perducunt. Alex Bened. Sic Myrepsus ex ijs contu­sis Emplastrum componit. Mammis induratis ac inflammatis, terrae intestina cum malis cotoneis apponito, vel cum polenta; Actius. Si autem post partum mulieribus mammae intumescunt, atque (ut Sereni verbis utar,)

Etenim mammarum suppurationes & abscessus concoquunt, coctosue eva­cuant & persanant. Ad ignem sacrum Indi (narrante Carolo Clusio) ex Lum­bricis terrestribus unguentum ita conficiunt: R. Lumbricos terra exemptos, eosue Mazae folijs vel pollinenutrito aliquandiu; ac pingues redditos, in fictili vase (semper despumando) coquito; colatos deinde rursus percoquito ad Emplastri ferè consistentiam, quod rectè paratum luteierit coloris. Hujus par­tem aliquam in aqua rosacea stillatitia dissolve, locumque affectum ablue bis in die. Praestan [...]issimum sane remedium (inquit Clusius) & experientiâ longissi­ma corroboratum. Plinius eos exaceto idem praestare affirmat: Qui etiam (unà cum Aetio & Myrepso) mirabile auxilium esse dicit, Lumbricos tritos ac Scorpionum plagae impositos; nam & dolorem (inquit) confestim sedat, & tumoris malignitatem corrigit.

Oleum Lumbricorum ad varios utile esse morbos nemo non novit: & secun­dum veteres ita paratur. ℞. Vermium terrest. lib. ss. olei ros. omphac. l. ij. vi­ni fragrantis albi, ℥ij. bulliant in balneo ad vini consumptionem. Hoc nervos relaxatos, & contractos, & stupidos, & dissectos, & infrigidatos curat: om­nes fere mitigat dolores, & calculum minuit pectinis Lumborumue inun­ctione. Verùm in ejus praeparatione, quisque suam sequitur sententiam. Qui­dam enim ante olei additionem, lavant eos & purgant vino albo; quidam omnino nec lavant, nec terram exprimunt, & vinum odoratum potius sua­dent, ut citius penetret. Alij simplici oleo utuntur, non rosaceo; alij vicis­sim chamaemelino. Coquendi item varios modos ostendunt. Nam hic in clibano, ille in balneo, alter in fimo rem digerit; & quidam flores chamae­meli & anethi ad dolores mitigandos; quidam hypericonis flores ad vulnera glutinanda; alter limaces; alter cocleas, pro suo quisque animo admiscet. Aquam quoque mirabilem ex Lumbricis parat Bartapaliae author, fol. 254. in vulneribus morbisque externis & internis plurimis perutilem. Ad Lum­bricos [Page 282] Equorum ac boum, Lumbricos terrestres vivos naribus infundit Pela­gonius, quamvis cornu eos in stomachum transferre longè praestaret. Cineres Lumbricorum tritos cum carne calida accipitri dare Tardinus praecipit, cum alvum exonerare nequeunt. Sunt item cibo Talpis, ijsque fodientibus mira festinatione erumpunt è terra. Sues (ut Varro scribit) limum turbant, ter­ramque rostro effodiunt, ut ijs vescantur. Albertus bufones, Bellonius La­certos, Tarentinus paguros marinos; experientia ranas, anguillas, fundulos, Cyprinos, rochas, truttas, darcas & tineas, Lumbricos avidissimè devora­re satis testantur; [...] quoque Aristotelis, avis species, Vannellus à quibus­dam dicta, nec non gallinae, & tota cornicum natio ijs vescuntur. Parum illi autem prudentes piscatores, qui Lumbricos succis medicatis exire cogunt; quippe amarulentiores factos pisces respuunt; contra vero, si per diem inte­grum in farina triticea cum pauco melle jacuerint, & tunc hamis affigantur, vel ipsa quidem ambrosia magis sapiunt. Nec contemnendam quoque utili­tatem ex ijs capere possumus, eò quod pluvias imminentes nobis praesagiunt, subita è terra eruptione. Si autem pridiana vesperâ latuerint, crastinam sere­nitatem promittunt. Quidam ferrum ad chalybis duritiem fingunt hoc modo. ℞. Vermium terrest. partes duas, rad. raphani partem unam; contundantur, & alembico destilletur aqua: vel accipe aquae Lumbricorum stillatitiae, lb. iij. succi raphani l. j. misce: ferrum saepius hac aqua extinctum in eadem maneat per decem dies, ac valde indurescet. Aliud. (rum). Lumbr. terrest. l. ij. succi raphani l. j. destillentur in alembico lento igne: & in hâc aquâ destillata tem­pera ferrum. Item; Acedulae, cicutae faetidae, & Aristolochiae rot. succus pari mensurâ extrahatur, & in illo chalybs multoties distemperetur. Succus quoque Cyclaminis idem praestare creditur; authore magistro Fakenham Medico insigni. Aliud. R. Sanguinis hirci, cui adde parum salis communis; olla vitreata & bene lutata sepeliantur in terra per dies 30. Tum sanguinem in balneo destilla, & liquorem destillatum aquae Lumbricorum adjungito pari mensura. Aliud. R. aquae Lumbricorum, raporum, radicum malorum arbo­rum, ana; separatim destillatarum aequam mensuram misce, ac ferrum in ea aqua extinguito, ut dictum est. Anonymus Gallus.

CAP. XXX. De Animalium Lumbricis.

Nomen. LVmbricos à lumbis dictos putat Isidorus. Nam & Lumbos ventrem appellant veteres, & [...] apud Hesichium & Suidam, Lumbri­cis laborantes, quidam interpretantur. Sed rectius à Lumbricis terrestribus quos naturâ & formâ referunt, nomen sumpserint. Cornelius Celsus eos vermes, Plinius Interraneorum animalia vocat. Apud Graecos [...], & (cum ad magnitudinem non vulgarem pervenerint) [...] dicuntur, ut ex Aeliano apparet, lib. 9. cap. 33. Advertendum est differentiam esse apud scriptores latinos, inter vermes & vermina, seu verminationem: quia vermes propriè sunt animalia; vermina autem & verminationes dicuntur tormina intestinorum: quemadmodum praeter Celsum, Serenum, Plinium, Seneca Epistola 97. testatur. Verùm Arabes Emicar, Sylvaticus Elingen, Germani Spulworme, Bauchwurm, Angli Gutt-worme, Descriptio. Illyrici Sskrkawka, vocabulo difficilis pronunciationis vocitant. Est autem Lumbricus animal insectum, depes, in corpore animalium natum, variè laedens operationes. Dixi Animal, ut Lum­bricos [Page 283] illos latos Taenias dictos excluderem, qui licet substantia sint adnata intestinis, & animalis formam repraesentant: non propriè ta­men pro animalibus haberi possunt; ut Hippocr. 1. de morbis recte affirmat: dixi Insectum, tum quia annuloso sunt corpore, tum quia veteres inter ser­pentes illos non numerant, nec classe aliqua peculiari hactenus donarunt. Dixi Depes, ut à pedalibus vermibus distinguerem. Dixi in corpore animalium na­tum, quia non solum in intestinis gignuntur, sed etiam in singulis partibus car­nosis; imò in corde ipso, ut in historia patebit. Neque homines duntaxat ijs vexantur, sed & equi, boves, vituli, canes, porci, accipitres, atque totum animalium perfectorum genus. Dixi, Varie laedens actiones, quoniam ab ijs dolores, tabes, convulsiones, epilepsiae, phrenitides, variaque alia mala se­quuntur; praesertim si vel magni substantia vel numero plures excreverint. Sunt autem isti omnes Lumbrici vel in viventibus membris nati, vel in mor­tuis. Viventium vermes triplices videntur; [...]: quos La­tini Teretes, Cucurbitinos, & Motitores jure appellant: quales in intestinis animalium saepe nascuntur. Neque ibi solùm, sed etiam in alijs vasis atque visceribus: quâ de re apud veteres scriptores maximam controversiam inve­nio. Nam Gal. 1. de loc. aff. cap. 5. certos morbos, certis partibus alligat; ut Lumbricos intestinis, calculum renibus & vesicae. Verùm ipse cum pluri­mis alijs Academicis vidi calculum instar ovi columbini, per alvum excre­tum Cantabrigiae à Doctore Larkino, Regio medicinae ibidem professore, qui dolore coli & Atrophia diu afflictus, calculum qua dixi, forma & magnitu­dine, ceu molestissimum ani partum, tandem enitebatur. Idem Morituus & Benivennius se vidisse, scripto affirmant. Quinetiam uno clystere Nobilis Leonardi faeminae lectissimae injecto, triginta quinque calculos, à Mespili se­minibus non abludentes, uno tempore (anno 1583.) eduxi. Pedemontani, Arculani, Guainerij, Tralliani, Benivennij & Montui fidem multi in dubium vocant, quod (praeter Galeni sententiam) in capite, pulmonibus, venis ma­joribus, folliculo bilis, sub lingua, in juncturis, alvo, calculos se non femel conspicatos esse literis prodiderunt. Caeterùm cùm experientia quotidiana istos purgat mendacij, Graecum Graeca fide dixisse, hos autem rem verissi­mam narrasse confiteri debemus.

Meminisse sane potuit Galenus, Hippocratem epid. 5. sect. 12. non teme­rè affirmasse, Ex mulieris utero manibus obstetricis expressum esse lapidem asperum, magnitudine verticilli fusi. Quae sanè praemittere visum est, ne dum Lumbricos cunctis penè partibus innasci, ex aliorum fide, nostrisue oculis, asseveramus: aut rem novam, aut falsam dixisse existimemur. In Hemicra­niae vehementissimo dolore raro apparent vermes; aliquando tamen id fieri docet Hollerius lib. 1. cap. 1. Morbum hunc Poloni Stowny roback; Ger­mani Haùptwurm appellant; fuitue olim in Germania & Hungaria frequens, atque omnes eo correpti in phrenesin vel maniam inciderant; mortuisque dissecto cerebro, vermiculus inventus est. Tunc medici allium cum vino subli­mato exhibuerant, semel aut bis in die, quod quicunque biberant, conva­luerant; alij vero omnes perierant. Philippus Shotus quinque famulos suos eo morbo affectos ita curavit; ut quidam in Epistola ad Gesnerum scripsit. Vermes in cerebro saepius conspici, Thomas â Vega, com. in cap. 5. lib. de loc. aff. Galeni, & Balthasar Conradinus cap. 10. de febre Hungarica te­stantur. Cornelius quoque Gemma in appendice operis Cosmocrit. de Haemitritaeo pestilentiali disserens, mulierem in civitate quadam Mo­sae fluvio adjacente, vehementissimo & diuturno capitis dolore correptam memorat; qua posteà expirante, cerebrum dissectum fuit, atque inibi maxi­ma putredinis vis vermiumque copia reperta. Dignoscitur ista affectio, au­thore [Page 284] Rhase, ex corrosione prorae capitis interna, doloreque vehementissi­mo, & ferè ad insaniam ducente. Curatur per sternutationes, & succos vermes necantes naribus injectos, Rhasis, lib. 1. cap. 9. Qui vero quo­tannis in cervorum, & aliquando caprarum, ovium & arietum (praecipue pinguium) cerebro inveniuntur vermes; venatoribus, & lanionibus notiores, quàm ut à me describi debeant. Sunt autem Eulis maximis (Alexandro Bene­dicto, & Matthiolo referentibus) aequales, ejusdemque cum illis formae. Ho­rum quòque Theophrastus meminit, Hist. lib. cap. 53. & Aleander Trallia­nus, lib. 1. cap. 15. Ferunt Democratem Atheniensem in adolescentia mor­bo Comitiali laborantem, oraculum Apollinis consuluisse, Pythiamue res­pondisse his verbis.

Quo responso nonnihil anxius redditus adolescens, Theognostum Demo­cratium adijt nonagesimum octavum jam agentem, qui oraculi sensum ex­plicaret. Huic Theognostus, nihil planius dici posse memorat. Se enim lon­ga experientia in caprarum oviumque capitibus vermes vidisse, qui pelle ni­gra ovis involuti colloque appensi, morbum Comitialem mirè tollerent. Scribunt quidam (teste Plinio) Eulas duas in capite Phalangij lanuginosi repe­riri, qui vermes cervina pelle inclusi, & ante Solis ortum mulieribus alligati, conceptum prohibent. De abdominis vermibus; Faemina quaedam mihi no­tissima (inquit Pennius,) se vidisse retulit quosdam teretes ex ventre per um­bilicum non semel tantum prodeuntes.

Aures item vermium sepè locum esse statuunt Antiqui, contra quos hujus­modi remedia proposuerunt: ℞. radicis cucum. Asini succum, & succi sal­viae nobilis, sive latifoliae, tantundem, misce, & auribus infunde; Gal. lib. 3. sec. loc. ubi Andromachi auricularias compositiones numerans, hanc Prita­nidis & Harpali valde cōmendat. ℞. Opij ob. ij. myrrhae, nardi, croci, ana ob. iij. aeris usti, ob. v. aluminis scissi & rotundi, ana, 31. veratri nigri ʒij. excipe passo vel rosaceo, & auribus applica. Lib. Eupor. secundo, locustam aurium vermes necare scribit & pomum odoratum ferè perforatum auri adhiberi ju­bet, quoniam exibit vermis odoris dulcedine illectus. Plinius Cyperi radi­cem in aqua coctam valde laudat, & urinam pueri impubis, & succum cana­bis, rutae, rubi, & capparis fructus, infusum. Varia denique remedia ex Co­lumella, Vegetio, Marcello Empyrico, Tralliano, Vigone, Tardino, & Ara­bum familia depromere possitis, quibus hic supersedere visum est, & ad alia transire. Monardus cuidam narium Polypo laboranti succum Tabaci injici curavit: quo perpurgato ulcere, vermiculos multos ejecit: gignuntur ergo etiam in naribus (invitis Gabucini argumentis) non duntaxat ex alijs parti­bus ejiciuntur. Sub lingua lumbricos nasci bubulci nôrunt, & canis Lytta (cujus vermis gestationem, rabidi canis morsum arcere tradit Plinius) sa­tis convincit; imò sub linguis hominum eos se vidisse prodit Valescus. Pe­ctus ipsum & pulmones à lumbricis tutos non esse, multorum experientia sa­tis constat. Testor Antonium Benevennium, Benedictum Renium, Mundel­lam, & Antonium Siculum; qui eos non excreatione aut vomitu, sed tussi ejectos viderant. Scribit etiam Alsaravius, capite de tussi; fieri aliquando tussim ex animalculis in cannis pulmonum & cavitate pectoris generatis; quae muscilionibus haud majora cum sint, tamen ubi deloco in locum migrant, [Page 285] tussis oritur, sicuti quiescentibus vicissim ipsis, sedatur. Horum quoque men­tionem facit Abynzoar Abhomeron. lib. 1. tract. 11. cap. 3. affirmans anti­quos Medicos idem vidisse & scripsisse. In jecore & liene, Albertus & Gen­tilis; in fellis vesicula vermes Platerus vidit. Quare utcunque Galenus, vel Avicenna, ex perpeti pulmonum motu, cordis vicinitate, alijsue frivolis argumentis hoc convellere statuunt, tamen sensibus cedere debere rationem (physicis praesertim in rebus,) nemo non dixerit. Nobilis quaedam mulier Fanensis (inquit Hyeronimus Gabucinus, commentario de Lumbricis, cui magnam hujus historiae partem debemus) quum stomacho gravissimè diuue laboraret, durioris tandem pituitae globum ejecit; quo dissecto, veluti car­nis frustum comparuit, in quo vermis; mulier convaluit, quam veneficio af­fectam vicini putarant. De Vermibus Renum & vesicae: Putrescentibus reni­bus aut vesicae musculo, vermiculi saepè ejiciuntur, de quibus has ex Pennio historias exscribere placuit. Faemina triginta sex annos nata, ab apostemate renum vehementer doluit atque intabuit: tandem vermiculos ejecit, digitum transversum longos, quos in hypostasi urinae primus repperi, anno 1582. Randulphus Medicus Londinensis, eruditus & pius, cum nephritici cujus­dam cadaver dissectum intueretur, in morbido rene altero, rugoso illo qui­dem & putrido, vermen justae longitudinis invenit. Timotheus Brightus, Mentento co­qui Reginae Mu [...]ke, qui per nares Sco­lapendram re­jecit, &c. Mr. Crane. peritus sanè Medicus, & cui ob Historiae Ecclesiasticae epitomen multum de­bemus, studiosum quendam Academicum, dum Cantabrigiae degeret, Ver­mem sesquiunciam longum eminxisse vidit: erat autem non depes Eularum more, sed & multis pedibus & citissimis donatus. Aloysius Mundella, Mede­cin. Dialogo 4. Argenterius cap. de vesic. morb. Rundoletius libro de dign. morb. cap. 17. Scoliastes Hollerij lib. de morb. int. cap. de vesic. affec. (ut Levinum, Cardanum, & propriam meam experientiam taceam) satis te­stantur, Hujusmodi quoque animalcula vesicae innasci. Ex utero vermes As­caridibus similes prodijsse non nos soli Francofurti in Germana muliere, anno 80. vidimus, sed Aloysius idem Epistola ad Gesnerum; & Hippoc. 2. de m. mulier, & Avenzoar lib. 1. tract. 2. confirmant. Kiranides in mulae matri­ce vermem reperiri scribit, qui alligatus mulieri, sterilem reddat. In India regionibusue supra Aegyptum animantes quaedam vivae Lumbricorum for­mam praeferentes (Dracontia vulgò) in brachijs, cruribus, suris, Vide de vena Meden. atque alijs musculosis partibus consistunt, in puerulis item in latebris coeunt sub cute, aperteque moventur: deinde ubi perennarint diutius, in extremitate aliqua Dracontij locus suppuratur, & aperta cute foràs progreditur Dracontij caput. Paulus, lib. 4. cap. 59. Soranus concedit quidem id, sed animalia esse dubitat. Oriuntur quoque in sanguine ipso animalia lumbriciformia, exesura corpus, veluti scribit Plinius, Hist. 26. cap. 13. Plutarchus, 8. Symposi: q. scribit, Ephebum quendam Atheniensem lumbricos una cum semine rejecisse. Ex in­guinibus & naribus Aegineta proijsse vidit, ut lib. 4. testatur, cui Benivennius, cap. centesimo subscribit.

Nascuntur item sub ungulis ovium (teste Columella;) quales etiam nos vidimus sub unguibus panaritio laborantium. Atque de viventium corporum Lumbricis hactenus. Qui vero in mortuis putridisue membris (sive id morbi, sive Chirurgiae vitio contigit) nascuntur, Latino nomine carentes, Graecis [...] dicuntur; ut ex Hippocrate apparet: Angli Maggots appellant. Caelius Eu­las Latinè etiam dici voluit, mutuata à Graecis nomenclatura. De his ordine decemus. Primum autem de Lumbricis Intestinorum, quorum descriptiones, Causae, signa, symptomata, curationésque explicatae, multum caeterorum hi­storiae lucis afferent.

CAP. XXXI. De Lumbricorum Intestinorum descriptione.

LVmbricorum qui in intestinis procreantur tria esse genera, suprà fuit commonstratum: quid autem eorum quodque sit, operaepre­tium fuerit explicare. [...] sive Teretes lumbrici primam constituunt differentiam, eamue omnibus perspicuam, quod sanè alijs frequentiores sunt: ita nuncupati, quod revera teretes atque rotundi ap­pareant, non absimiles vermibus, qui in faetunticetis nascuntur, quos Graecos [...] id est, terrae intestina dixisse, antea memoravimus. His, ut cui (que) ver­mium generi, nulli sunt oculi, & longitudo palmaris, vel paulo maior. Tamen Benivennius cap. 2. Fabrum quendam unà cum crassiore pituita lumbri­cum teretem vomitu expulisse affirmat, longitudine ferè sesquipedali, satis planum, rubro capite, levi, & pisi magnitudinem non excedente: caeterum illi corpus lanugine quadam confectum, cauda item lunata. Romae item anno 1543. quidam aetate jam ingravescente constitutus, quum multis diebus (hi­storiam Gabucinus narrat) maximis torminibus discruciaretur, lumbricum tandem aluo deposuit nigrum, pilisque refertum, longitudine pedum quin­que, magnitudine qualis est arundo. Vidit etiam qui palmae longitudinem non excederet, rotundis omninò persimilem, nisi quod dorsum habebat lanugino­sum, & pilis rubris veluti consitum: quo idoneis medicamentis evacuato in­columis quidam juvenis evasit. Canonicus quidam Antonianus (Hieronymo Montuo asserente) viridem lumbricum ejecit, sed brevi tempore à propulsa fera diem objit. Maximam tamen partem leves sunt, non hirti; palmares non pedales; utraue extremitate mucronatâ & veluti rostratâ. Eatenus eti­am à terrestribus differunt, quod nec torquem nec cingulum ullum gestant. Colores quod attinet, vidimus nonnullos, rubros, flavos, nigros, & ex parte albos vel fulvos. Virides rariùs se objiciunt, verùm & tales viderat Montuus. [...] dicuntur vermes illi palpitantes, & cucurbitae semina repraesentantes, de quibus inter Gabucinum & Mercurialem magna lis. Etenim ille cum de lato lumbrico infinitis Cucurbitinis pelliculâ interclusis constante agit, sic loquitur: Ego vero (inquit) nihil aliud latum lumbricum esse existimo, quàm secundùm Hippocratem, veluti abrasionem intestinorum albam, to­ta complectentem intestina, intra quam cucurbitae semini similes animantes procreantur: quae tunc excerni videatur, quùm illa tota excernitur; frequen­ter autem per partes: quae si in excretione frangantur, tum licet intueri illos lumbricos cucumeris semini simillimos seorsim excretos; interdum plures simul complicatos, interdum pauciores. Si quis vero totam illam portionem viderit, sciat non abrasionem illam taeniformem, sed cucumeri similes ani­mantes intra ipsam, vivere. Hunc ego lumbricum, latum dictum, mirae olim longitudinis palpitantem conspexi, & motu sese locali commoventem, quem mulier quaedam in febre quotidiana egessit: quumque illum summopere su­spicerem, ejusque motus causam vestigarem, ecce tibi alter paucis ab illis diebus, qui lati lumbrici portionem effatu dignam excrevisse dixit, quam ve­luti miram nobis ostensurus, incredibilisui cum desiderio monstravit. Haec autem portio sese commovebat, quo factum est, ut avidius motus ipsius cau­sam perquirerem. Diligentissimè tandem examinans, per ejus totam cavita­tem cucumeris similium animantium seriem conspexi, quae ex ea veluti è quo­dam lectulo prodibant interdum unum, interdum duo simul complicata; ple­rumque quatuor, pluresue: atque eam abrasionis partem, quae vacua ab hu­jusmodi [Page 297] cucurbitionis animal culis erat, nullo pacto moveri, imo subsidere. Quo factum est, ut latum lumbricum nil aliud esse existimem, ac mucos inter intestina genitos, vel mucosam pituitam intestinorum frigiditate addensatam loricae modo intestina introrsum ambientem, quam mulieres assidentes lectu­lum lumbricorum vocant. Ex qua mucosa materia cucurbitae similes ani­mantes, conceptus more producuntur, qui à secunda nuncupata membrana intra uterum primùm e semine genita, undiquaque contegitur. Haec Gabucinus. Cujus sententiae suffragatur Avicennas Fen. 16. tract. 5. cap. 2. his verbis: Cu­curbitini & lati lumbrici progignuntur ex ipsis viscositatibus fixis in su­perficie intestinorum, quas comprehendit panniculus mucosus velans eas, quasi ipsi generentur ex eo, & in eo putrefiant. Idem & clarius Antonius Be­nivennius Florentinus in Com. de mirandis morb. causis, cap. 87. testatur: qui in Avinonis thermis, quae sunt in agro Senensi, mulierem vidisse scribit con­tinuis septem diebus aquâ epotâ complures cucurbitinos ejicientem: qui us­que adeo inter sese dum alter alteri mordicus inhaereret, jungebantur, ut cum sua ipsi serie quatuor cubitorum longitudinem excederent, unum tamen cor­pus, unum duntaxat lumbricum existimares. Ioannes Bibliopegus Basilien­sis (dum in ea Academia sub Zuingero Plateroque praeceptoribus, anno 1579. medicinae incumberem) ejusmodi latum lumbricum decem ulnas longum de­jecit, sine omni doloris sensu, & non multis antè annis similem quoque excre­verat. Constabat autem ex multis Cucurbitinis: absque quibus fuisset, expers motus, sensusque, ex animalium numero jure esset exclusus. Platerus talem lumbricum exiccatum habet octodecim ulnarum longitudine, quem ego vidi. Lumbricum scribit Plinius ab aegro rejectum ad longitudinem trecentorum pedum. Quare quicquid Mercurialis contrà objicit lib. 3. de morb. puer. cap. 7. approbante rem ipsam experientiâ, fundamento caret. Verùm dicit, Fieri non posse, ut animal aliquod tot faetus edat, quot apparent seminibus Cucur­bitae similes. Deinde; Nequaquam locum intestinorum capacem esse tot faetuum. Tertio; Fieri id violenti exitus figuratione, quia inter exeundum con­fractus, in ea minima segmenta cucurbitina dividitur. Atque hinc potest col­ligi, nugas esse quas comminiscuntur Arabes de lumbricis cucurbitinis, quan­doquidem nulli sunt tales. Quid audio doctissime Hieronyme? Te canis con­situm, longa experientiâ instructum, propriae imaginationi ita applaudere, ut rem sensibus obviam, nostris, Gabucini, Benevenij, Arabumque oculis mani­festam, negare ausis? Eia; Nullum animal tot faetus edat cucurbitinos? quid­ni, obsecro? quum una puella, sumpto ad lumbricos necandos medicamento, septuaginta (teste Gabucino) ac septem teretes supra centum dejecerit? ut omittam quae de horum admiranda multitudine Benevenius vir probatae fidei (cap. 85.) commemorat. Quod vero loci in capacitatem obtrudis, id si pro argumento objicis, lepidè erras.

Etenim intestina non solum quot sunt in cucurbita, sed ipsam quoque cu­curbitam praeparatam suscipiant. Ludis autem non laedis Avicennam & Ara­bes ultima objectione: quandoquidem in dissectis cadaveribus cucurbitini vermes taenia involuti conspecti fuerunt, non igitur ex ani violenta expulsione, vel modo excretionis, cucurbitinam formam assumpserint; ut tu vel mali­tiosè fingis, vel potiùs imperitè credis. Concludo igitur cum Gabucino, Cu­curbitinos & esse lumbricos, & latum lumbricum Taeniam dictum, non re­vera esse lumbricum, imo ne animal quidam; sed [...], ut Hippocrates vocat, hujusmodi Cucurbitinis loricatim positis repletum. Ascarides [...] nomen obtinent: quoniam ijs affectos mordicatione & pruritu valde exercent. Alij ab [...], Moveo, derivant. Iumentarij vete­ribus dicebantur, quia rarius in hominibus, saepiùs autem in equis, canibus, gal­linaceis, [Page 298] boumque genere apparent. Imò tam infrequenter olim homines vexabant, ut Hippocrati Celsoue ejus sectatori aut ignoti aut mentione in­digni viderentur, qua de causa siluerunt eorum historiam, quum de reliquis lumbricis fuse dicerent. Sunt autem teretibus lumbricis similes, sed & bre­viores decuplo (rarò enim unciam excedunt) & pro qualicunque sua longitu­dine crassiores in extremo longaone & ani fibuli initio reperiuntur, vehemen­tem horum locorum pruritum excitantes. Galenus in lib. de linguis Hippo­cratis scribit, Ascaridas vocatos esse à Coo sene [...], id est, longos lumbricos; quam nobis difficultatem facile superat Mercurialis, quum pro [...] legendum recte monuerit. Quinetiam licet, pro ratione crassitiei & latitudinis, longi videntur; sunt tamen, factâ ad teretes comparatione, bre­ves ducendi. Horum atque teretum varij, pro materiae cibi vel coquentis ca­loris differentia, colores: Cucurbitini verò semper. Vnde ego conjicerem hos solos, èsola pituita, illos ex omnibus humoribus recrementis (que) originem habere. Prodeunt persaepe magno simul numero, & ante excretionem valde pungunt.

CAP. XXXII. De Lumbricorum Intestinorum ortu.

MAterialem Lumbricorum causam Aristoleles lib. 5. gen. & Hippocra­tes ante eum, 4. morb. stercus ponunt. Oribasius lib. 3. aph. 30. at­que eum magistrum secutus Montanus, ex omni humorum genere gigni animalia intestinorum existimarunt. Quos dum hallucinatos putat Mer­curialis, pleno ipse meridie caecutivit. Sed argumenta ejus examinemus. Non fieri è sanguine compertum est (inquit,) quia sanguis nunquam ad tantam pu­trefactionem provenit, ut ex eo gignantur animalia. Tum etiam ex Alexandri Tralliani sententia in venis animalia nasci non posse affirmat. Verùm, primo argumento experientia nervos praecidit; secundum Rhasis, Loppij, Plinijue auctoritas satis jugulat. Non etiam gigni possunt ex humore melancholico, quia frigidus & siccus; non ex flava bile, quoniam amarescit: amaris autem rebus non nutriuntur, sed interimuntur haec animantia. Cui opinioni licèt Ari­stotelem, Hippocratem, Galenum. 4. simpl. med. Aeginetam, lib. 4. cap. 27. patrocinantes inducit; quid tam tamen exile ac isti omnes? Norunt enim lanij in oviūsplene, melancholici humoris fonte; & in boum felle, biliosi & Aloe­tici illius succi receptaculo; innumeros aliquando visos esse lumbricos. Neque sane video cur minus ex bile flava vermes, quam in absinthio; ex me­lancholia quàm in lapidibus; ex sanguine, quam in saccharo nascantur. Cae­terum nisi ex illis oriuntur, cui tandem materiae debent principium? Respon­det Patavinus Medicus: Remanet igitur, ut duntaxat generari possint ex pituita cruda: quam scilicet vel nimia ciborum optimorum quantitas per caloris in­opiam; vel malorum quantitas corrupta per depravationem peperit, Quae licet sententia Galeno, Aeginetae, Aetio, Avenzoari, Avicennae, Columellae, Celso, Alexandro, nostroque imprimis Mercuriali vehementer placet: recti­us tamen Hippocrates mea sententia, qui non secus animalia in Microcosmo gigni, ac majori in mundo existimavit: Sicut igitur habet in se terra omnige­num humorem, calorem, spiritum, ut nascentia nutrire possit: [...]. Quinetiam quum haec animalia terrae illa inte­stina per omnia repraesentent; ijsdem sanè principijs utraque frui nemo sanae mentis negârit. Quae terrae pituita inest? gignit tamen paritque teretes, cu­curbitinos, [Page 299] ascaridas, omnisque generis Lumbricos, imò optima tepidissima­ue terra ijs abundat: tantum abest, ut ex crudis corruptisque tantùm humo­ribus originem ducant. Nonne etiam ab hominibus sanis atque valentulis Lumbricos dejectos quotidie videmus? Equidem novi Francofurti ad Moe­num Flandram quandam, quae ab ineunte aetate ad quadragesimum usque annum Teretes diurnè aliquot ejecit, citra salutis dispendium: neque unquam ab ijs male habuit. Concludimus igitur ex omni corporis humore crudiuscu­lo nasci posse Lumbricos; non solum ex pituita minus concocta vel corrupta. Formalis causa à calore pendet interno, blando, miti, benigno, animante & vivifico: in quo illa fictrix Caleodea Naturae vis (utor Avicennae verbo) ignis secreti gradibus colores illinit, formamque latam cucurbitinam, (& ali­quando lacerti, bufonis, bruci, erucae, anguis, anguillae, ut in historijs le­gimus;) ludens superinducit. Haec gustum tactumue & motum submini­strat: haec illam sugendi vim, qua succos intestinis illapsos avidè atque vali­dè prolectant. Absque isto fuisset, calor alter ille [...] materiam forte putrefactione alteratam disponeret; nunquam autem animalis ei formam & schema conferret. Non enim quia intestina tèretia, Teretes propterea Lum­brici procreantur, ut quidam somniant: sed externa forma ab interna pendet, spiritusque de animae ipsius sinu depromptus, sine caelatore aut fabro species effingit. Qui spiritus, efficiens causa mediata est; Deus autem ipse [...] hìc rebusue alijs habendus: in quo, ut nos, ita Lumbrici, movent, sunt, at­que sentiunt.

Finalis causa usum monstrat: Vsus, qui Dei omnipotentiam & Naturae Majesta­tem, tum utriusue singularem in homines providentiam curamque declarat. Colliguntur quippe in nobis putridae superfluae & excrementiae nonnullae par­tes, quas benignior naturae manus in Lumbricos vertens, corpora depurat; quemadmodum pediculis â longo morbo scatere, inter bonae valetudinis signa habemus: absumunt item multas in hominum corporibus humiditates, & nisi certum numerum transierint (tunc enim alimentares depascunt succos) intestinis maximo sunt commodo. Tantum abest, ut perse inter morbos, vel causas morborum à Medicis censeri debeant. Inter concausas, locum tan­tùm & Regionem refero. Nam licet pueris magis quam adultis, faeminis quam viris; pestilenti tempestate quam salubri, autumno quam Vere; malae quam exactae diaetae hominibus frequentius accidant; tamen unamquamque aetatem, sexum, conditionem, tempestatem, diaetam, comitantur; ne aliquis ab ijs fuerit tali privilegio immunis. Locis duntaxat & Regionibus immuni­tas quaedam conceditur, pro quorum naturâ, in his multi, in illis nulli vermes nascuntur. Siquidem Lumbrici non omnes intestinorum partem quamcun­que occupant; sed Teretes duntaxat in gracilibus; Ascarides in longaone tantùm; Cucurbitini in omnibus soli procreantur. Sunt item Theophrasto, Plinioque testibus (lib. hist. pl. 9. cap. 2. lib. nat. hist. 27. cap. 13.) gen­tium & Regionum differentiae non mediocres: nam lati, seu Cucurbitini Lumbrici, Aegypti, Arabiae, Syriae, ac Ciliciae populis familiares: è diverso, Thraciae, Phrygiae incolis ignoti; imò quum eodem confinio Boeotij cum Atheniensibus copulentur, illi frequentissime laborant Lumbricis, hi quasi privilegio donati eos non sentiunt. Quae sanè ille solus mirabitur, aut cum figmentis ponet, qui terrarum naturas pro situsyderum, ventorum natura, ac glebae ipsius conditione variari nescit. Amnis (referente Aristotele lib. de nat. anim. cap. 28.) in Cephalenia insulam dirimit, cujus circa alterum latus est Cicadarum copia, ultra alterum nullae. In Prodoselenâ via interjacet, cu­jus ex una parte Cattus gignitur, in altera gigni non potest. Terrae Boeoticae in Orchomenio lacu talpae habentur multae; at in Lebadio vicino, nullae sunt; [Page 300] neque aliunde portatae terram confodiunt. In Ithaca insula lepores vivere nequeunt, nec in Sicilia formicae equestres; nec in Cyrenensi agro ranae vo­cales; nec in Hibernia (ut novimus) aliquod venenatum genus: cujus rei ar­gumentum solus is dixerit, qui sine basi terram medio coelo suspendit. Neque enim mihi ille oculus, quo hoc videam; nec animus ut intellectu majora un­quam affectem. — Vos ist hoc Delia proles, ‘Queis solium sedem (que) Iovis scandisse libido est.’

CAP. XXXIII. De Signis & curatione Lumbricorum ex Gabucino.

LVmbricorum igitur notas, ab ijs qui Teretes vocantur exorsi, dica­mus; tum quia frequentiùs hi pueros vexant, tum quod saeviora in­ferunt symptomata; de quibus Paulus hoc pacto scribit. Sequi­tur autem eos qui Teretes Lumbricos continent, ventris & intesti­norum morsus; tussis cum exigua satietate irritans & molesta; nonnullos sin­gultus comitatur: alij dormientes saliunt, & absque ratione expergiscuntur; aliqui clamitando surgunt, ac rursus sopiuntur; arteriarum cursus inaequales; febres absque ordine, quae cum extremorū perfrictione tertiam, interim quar­tam die vel nocte accessionem sine ratione habet. Pueri supervacuè mandunt, & linguam exerunt; dentibus strident, connivent oculis, taciturnitatem dili­gunt, excitantibus irascuntur: malae per exigua intervalla modó rubent; mo­dó livent: si vero ad ventriculum procurrunt, nauseam, morsus, & inappe­tentiam faciunt; & si cibum capere aegrotantes coguntur, vix deglutiunt; & si quid accepêre, revomunt: multas quoque venter ciborum corruptiones excernit, & instar tympani inflatur: reliquum corpus non ex ratione macre­scit, neque esurie, neque evacuatione modica suborta. Haec autem eveniunt, dum animalia per intestina serpunt roduntque: febris autem calor vapores sursum cerebro pravos transmittit, ex putrida in ventriculo collecta humidi­tate exhalantes. Haec Paulus. Aetius vero in hunc modum, ex Herodoto: Caeterùm (inquit) hoc malo affectos incredibilis morsus stomachi ac ventris comitatur, tussiculaeque tenuissimae ac frequenter irritantes, quum tamen nihil rejiciatur; in somno tremunt, & praeter naturam exurgunt: quidam ve­ro & linguam foràs exerunt, oculosque claudunt, ac taciturni sunt, exci­tantesue molestè ferunt, ob imbecillitatem vigilare nequeuntes. Quidam au­tem oculos sanguine suffusos habent, & pulsum inaequalem, obscurum, defi­cientem, ac recurrentem: quibusdam etiam appetitus dejectio accidit: Pue­ris insuper dum dormiunt, manducatio liuguae; cui accedit conformatio oris in modum lactentjum, ac cibum accipientium: verùm haec pauco tempore, & per intervalla fiunt. Aliqui verò infantes praeter rationem & cum clamore exurgunt, citoque rursus collabuntur. Aliqui etiam dentibus strident: quod contingere verisimile est animantibus cibum attrahentibus, mordentibus­ue ventrem ac intestina. Iam verò & ad stomachum quosdam processisse constat, nausearumue ac morsuum causas fuisse. Saepè etiam per sese sursum rejectantur; aliquando vero cum pituitoso quopiam humore. Quidam etiam infantes neglecti motu destituuntur, ac refrigerantur; atque instar eorum qui animo linquuntur, tenuem quendam ac frigidum humorem exudant, & ut plurimùm livescunt. Contingit autem aliquando faciem fieri rubicundam, maxime circa malas; verùm color hic rursus in pallorem solito majorem transit. Alij autem instar delirantium peregrina verba loquuntur in somnis; [Page 301] alij decubitum transmutant, continuè dormientes, angoreue vexantur, at­que ex loco ad locum sese vicissim projectant: verùm pàucos omnino ex his plorare constat; plerique enim in mentis inopia ac taciturnitate degunt. Por­ro qui a Lumbricis rotundis infestantur, etiam cibum aversantur; & si quid acceperint, revomunt, aut nauseabundi vix deglutire possunt: febres enim in eos cum vehementi extremarum partium refrigeratione irruunt. Quibusdam autem venter ad tympani modum inflatur. Haec Aetius. Quas vero ex Hippo­cratis sententia notas recenset, hae sunt. Lumbrici circa alvum his signis de­prehenduntur. Si somnolenti sint, non permittente morbo; & extremae par­tes frigidae, & cordis morsus; urinae conturbatae; & lingua humectatur. Item qui animantibus in ventriculo abundant, sputo replentur: & si tenuis quispìam prodierit Lumbriculus, amplius non spuunt. Quicunque igitur in ore ven­triculi Lumbricos habent, ferè in totum ipsos vomitu rejectant; quibus vero in intestinis existunt, ipsos infernè excernunt. Omnes autem nausea­bundi sunt, vomuntque quaecunquae acceperunt. His qui punguntur similes sunt, totoque corpore contrahuntur, ac repentè acervatim (que) moventur; & tormina accidunt interaneorumue dolores. Evaporationes ad caput dela­tae, vertigines inducunt. Quin & victus ratio, quae praecessit, ostendet tibi Lumbricorum generationem, & reliqua. Hae igitur sunt Teretum Lubrico­rum notae; quae tamen non in omnibus sunt omnes quaerendae (veluti inquit Paulus:) sed quaedam ac potiores. Poterant & multa ex neotericis huc con­ferri, nisi quae dicunt, ab ijs omnia & magis ab Avicenna desumpsissent.

Latarum taeniarum notas has Paulus scribit. Latorum signa. Abundant interdum in non febricitantibus, interdum febricitantibus, in longis morbis superve­niunt, morsus stomacho inferentes, appetitumque ad cibos intempe­ratum. Escam etenim ita devorant, ut aliâ opus sit: quae nisi praesto adsit, morsus inferunt vehementes: tenuitas corporis cum imbecillitate, qua­damue inaequalitate contingit. Infallacissimum vero indicium est, quod cum alui excrementis corpuscula quaedam cucurbitae seminibus similia excer­nuntur. Haec Paulus: à quo non dissentit Aetius, nisi quod quos ventriculo inferunt morsus, dicit esse continuos, atque appetitum ad escam inexplebi­lem: & quod cibi assumpti celeriter in excrementa commutantur. Conse­quitur affectos corporis imbecillitas cum tarditate, assiduusue famis sensus: quod enim vivificatum est in intestinis, ubi recens exhibitum cibum consump­sit, postea ipsa solida corpora arrodit. Minimè vero fallax signum erit, si cum recrementis quaedam cucurbitae semini similia excernuntur. Quas verò Hip­pocrates notas recenset, Hae sunt. Scribit enim ad hunc modum. Species au­tem alia hujus est, quae veluti ramenta alba intestinorum exit, quae has notas habet. Nam veluti cucumeris semen dejicit, quumque jejunus est, jecur pe­tit, vexatue, spuitque multum: quandoque non: quadoque cum vehemen­ter jecur vexat, vocem intercipit, multumque spuit, postea sistitur: & inte­stinorum maximus interdum dolor innascitur, quandoque scapulae dolitant, illicque sistitur: quandoque haec latae taeniae signa dantur. Qui hanc bestiolam habet, semper fermè validus est, cum verò debilitatur, vix sustinet, refici­turvè. Taenia enim earum rerum quae ventriculum intrant, partem aliquam sumit: qui si curatur, sanescit; sin minus, taenia quidem sponte non exit, nec perimit, sed consenescit, & quae sequuntur. Ascarides vero imâ aluo, Ascarides. circa quam consistere diximus, vehementem pruritum inferunt ferè semper, velu­ti Paulus & Aetius scripsere; & animae quandoque, uti ferunt, defectionem. Id enim nominis notatio indicat: assiduè enim commoti, animal continuò ex­timulant, & exercent. Qui ab his cruciantur, praecordiorum gravitatem, ac dorsi persentiscunt. Horum notae ex recrementorum potissimùm graveolen­tia [Page 302] sumuntur. Qui Lumbricis tentantur, ijs initio oculi translucent statim, ge­nae livescunt, noctu frigido sudore profluunt, ora pallent, saliunt in somno: die febris magis accenditur, lingua labiaque arefiunt, oris faetor plurimum adest, facies pallet, nauseae crebrique vomitus adsunt, cibos aversantur, den­tibus strident, nocte praesertim; linguam exerunt (nam & commanducare videntur:) expergescentibus irascuntur; aliena verba loquuntur, lethargi interdum fiunt, praeterquam quod paleas colligunt, capitisque dolorem pa­tiuntur: in somno clamant; increscente morbo cor supra modum palpitat, vox intersecatur, arteriarum pulsus imbecilles fiunt: quandoque supremo cruciatu distensionibus comitialiter ore spumante torquentur, venter veluti tympanicis intenditur: tum intercessiones, tormina, vel colici dolores cum fluore alvi lyenterico quam plurimum sentiuntur; alvus interdum supprimitur, excrementaue dura egerit. Hactenus Lumbricorum notae; eorundem prae­sagia prosequamur. Prognostica vero, Prognostica. quantum ad aliorum morborum cura­tionem aegrotantiumque conditionem cognoscendam conferunt, quum om­nes, tum vel maxime Hippocrates in Prognost. abundè demonstravit; qui in primi libri initio de prudenti medico prodidit: praesertim enim hic praedicens coram aegro praesentia praeterita ac futura, quaeque aegrotantes omittunt, enar­rant; creditur agnoscere aegri conditionem: atque hinc fit, ut homines audeant magis sese concredere medico. Quoniam vero difficile admodum est hujus­modi praesentire, nisi quis artificiosa utatur conjectura; (voco artificiosam conjecturam, quae propè ad veritatem accesserit:) hanc verò quis difficilè consequi valeat, nisi vires omnium quae in arte sunt didicerit, memoriae man­daverit, atque diligentia omni adhibita sese in operibus artis exercuerit. Res vero cognoscentur hoc pacto. Si quis supponens esse aliquam vitalem virtu­tem, summopere curet, ut agnoscat ejus ita in robore, veluti ut in imbecillitate dispositionem: ubi vero in his exercitatus fuerit, studeat deinceps, omnes morborum tam in magnitudine quàm etiam in more differentias, & post hac futuri status praecognitionem perdiscere. Vbi vero haec omnia didicerit, tunc sese exerceat in comprehendenda per exquisitam conjecturam tam morbi magnitudine, quàm aegrotantis robore, & quanto hoc tempore possint per­durare: Multum vero ad hoc illum juvabit in operibus exercitatio. Priùs ve­ro quam ea omnia, quae diximus, diligenter didicerit, nihil aegrotos intuen­do proficiet. Hac igitur methodo Medicinam profitentes, nunquam ullam ca­lumniam subibunt, neque curando, neque praesagiendo: id quod celeberri­mis quibusdam medicis interdum accidisse ferunt. Hinc itaque colligi potest, cur alijs alij fortunatiores medici adjudicantur, & quam mendax, quicun (que) is fuerit, qui Medicum fortunatum oportere esse dixerit: quod quam absurdum dictu fuerit, Erasistratus olim, & Galenus demonstravere: Medicum dicentes tum mente exercitatum in omnibus, tum diligentem, tum etiam naturâ pru­dentem esse debere: ut omnibus inter se collatis, unam praedictionis summam, quae & sibi & laboranti sit ex usu, valeat comparare. Tanta enim praedictio­nis vis existit, ut semper vel magna ex parte praesagia eveniant, ubi ipse qui curat, medicus optimus est, & aeger nihil deliquit. Quoniam vero, ut con­stat, ex prognosticis Medicus immortalitatem ferè consequetur, tum maxi­mè ex ijs quae ad hunc spectant affectum, gloriam sibi comparabit, aegrotan­tibus, qui plurimùm pueri sunt, nescientibus, vel verbum quidem morbi eos affligentis exponere. Cum igitur huic affectui summopere necessaria praesa­gia sint: quaecunque de ijs veteres dixere, huc conferre non cunctabor. Pau­lus ergo Galeni maximus aemulator, de his ad hunc scribit modum; Circa febrium initia geniti, subsistentiam habent ex subjecta corruptione: circa consistendi vigorem, ex morbi malignitate: circa declinationem, omninò [Page 303] ad melius proficiunt. Ait enim Hippocr. Bonum est Lumbricos teretes exi­re, ad Crisim eunte morbo. Aetius verò ex Herodoti medici sententia ad hunc modum: Lumbrici in febribus & absque febribus fiunt, multitudine, magnitudine, colore, & tempore invicem differentes. Circa enim morbi principia geniti, substantiam ex subjecta recipiunt corruptione: circa consi­stendi vigorem, ex morbi malignitate; circa declinationem, ex transmuta­tione ad melius, qui & celeriter excernuntur, naturâ eos ad exteriora non se­cus atque caetera excrementa propellente. Deteriores verò sunt majores mi­noribus, multi paucis, rubri albis, & viventes mortuis. His neoterici addunt: incipientibus acutis morbis, si Lumbrici teretes vivi dejiciuntur, pestilen­tes morbos indicant; inclinantibus autem mortui, malum quoque augurium faciunt, inter utrumque tempus quoquo modo appareant malo est. Ob id fortasse, quod febris insequens Lumbricos, semper malum sit; Quia Lum­bricorum materiam absumit. Accidit etiam, quod Lumbrici ex febre inflam­mantur, & incalescant, contorquenturue ac moventur; ut eo magis Lum­bricis affectos molestent & afficiant. Addunt praetereà experimento consta­re, Lumbricos esse in ventre, si manè pueris supra ventriculi osculo frigida spargitur: nam in unum congregabuntur locum. Lumbrici sanguine conspersi dejecti malum: intestinorum enim noxam valde magnam indicant, eorun­dem vomitu dejectio, malum; si quidem ventriculum vitiatis humoribus refertum indicat. Frequens puellorum anhelitus ac frigidus, tumescente ad­huc corpore, laethale; sequenti enim die mortem denunciant. Si aegrotan­tium oculi aliquantisper compressi, assidentium digitis non clauduntur; mors proxima est. Sunt qui, Alsaharavij fortasse authoritate persuasi, dicunt, as­caridibus infestatos brevioris vitae fore. Scrupus verò non mediocris super­est dissolvendus; quo enodato, finem ijs quae ad prognostica ex Lumbricis sumenda spectant, imponam. Aetius viventes mortuis deteriores Lumbri­cos suprà paulo dixit. Rhasis verò, atque ipsum sequutus Avicenna, op­positum sentiunt, mortuis vivos simpliciter praeferentes. In qua quaestione, ut alios mittam, illud mihi dicendum videtur, firmius semper esse judicium quod ex mortuis sumitur, ut quos necesse sit expelli, nec suapte sponte exire. Hippocr. nihilominus sequor, qui quodam in loco [...] (inquit) [...]. id est, ventrium abundan­tiae perturbationem ferunt, veluti possidoniae, & Lumbrici qualia generant. Quibus verbis nos monet, ut diligentiùs consideremus, qualia Lumbrici ge­nerant symptomata, quandoquidem si citra aliqua [...] egrediuntur, bo­num protendunt. Sed & clariùs alibi per haec verba: [...]. Lumbricos verò teretes idoneum est exire cum excrementis, morbo in judicationem eunte. Ita ut per hoc intelligamus, si alio dejiciantur tempore; Symptomatis po­tius fieri ratione, quàm naturae vi, & propterea vel corruptionem, vel ma­lignitatem indicare, veluti Paulus & Aetius distinxere.

Quoniam autem Lumbricorum curativam methodum rectè moliri non possumus, nisi in quo vagantur venter. rectè habeat: neque hic, Curatio. nisi univer­sum corpus: hoc vero victus ratio optimè disponat; ea imprimis est optime in­stituenda, ut sine qua frustra in tuenda reparandaque valetudine tentantur au­xilia. Haec enim tam praeclara & ferè potior Medicinae pars est, ut admira­bilis ille Cous, Celsus, Galenus, Plinius & veteres medici omnes, nunquam illam satis laudare potuerint. Ea Asclepiadi olim tanto fuit in pretio, ut [...], id est, curativam per medicamenta methodum, penè omnem sustule­rit, ad hanc ut sese totum converteret: consistit autem hoc non solum in quan­titate, qualitateque cibi ac potus, sed & omnibus his quae (velimus nolimus) [Page 304] nobis occurrunt; veluti somno atque vigilia, motu & quiete, tum corporis totius tum singularum partium abundantia & inanitione, animique affectibus; praecipuè verò in ambiente nos aëre, qui non solum extrinsecus semper ad­haeret, sed in intima corporis nostri penetralia, per inspirationem continuò adigitur. Quod igitur ad ea, quae assumuntur, attinet, veluti satis per se nota, non exequerer; nemo enim est qui nesciat, maligna pravique succi, & varia edulia, maloue ordine sumpta, cruditates, & Crapulas, maximum corporibus no­stris & animis detrimentum affere, nisi quod multa quae alijs affectibus noxia sunt ciborum genera, his utilia conspicimus. Ea igitur veluti [...], id est, praeter institutum attingemus; si priùs quae Paulus scribit subjunxerimus: Escae patientium lumbricos sint boni succi, quae facilè diducantur, atque ad mem­bra transeant, nec causam foveant, nec vires comminuant.

Quamobrem, vinum concedimus aquosum, cibumque crebrò exhibemus: tum propter id, tum etiam ne lumbrici morsus inferant. Si adsit ventris pro­fluvium, indicio est multos gigni cibo non distributo, miscendaue eo casu sunt sorbitionibus vel pyra vel cotonea. Iuvat mirandum in modum deuteri­us panis addito aniso, faeniculo, vel sale subactus, vel qui [...]. i. medi­us inter furfuraceum & similagineum nuncupatur; ita dictus, quòd in eum [...]. i. congeritur simul furfur, utriculi, & simila. Nominant autem eun­dem panem [...], i, quoniam [...], totum ipsum triticum, nulla sui dempta parte in panificum cedit. Oportet autem & triticum ipsum ex quo farina sumitur, ex illis esse quae generosa dicuntur: quaedam enim ex his mul­tum furfuris continent, quae ignobilia nominant; quaedam vero siliginem, quae, veluti diximus, generosa vocant. Vinum autem quod aquosum quidem est, caeterum leviter adstringit, idoneum censetur. Aviculae item montanae esui dantur, & sylvestris pullus columbaceus, senecio viridis, ac hirci barbula, jus ciceris atri, & brasicae, capparis, colymbadesque commanducatae; & cum Synapi, (modò febris non adsit:) caetera sumant obsonia; acetosa item atque oleosa laudantur. Panicum quoque (quod mel frugum Diocles appellavit) durantissimum; siquidem inter fruges existimantur: halyca insuper in myxo­rum decocto, & ptisana cum multo oleo Omphacino; lupini praetereà, na­sturcium, beta, menta, apium, raphanus, muria quoque commanducata, ju­vant. Pueris in potu ante omnem cibum myxorum decoctum admixtâ mentâ exhibendum: Lac summopere damnatur, veluti pisces & legumina, & quic­quid frigidae crassaeque materiae fuerit, ac serae concoctionis. Panis verò non fermentatus lumbriculos gignit (is enim nemini prorsus est accommodus) & omnia humida, & quae facilè intus vitiantur.

In omni autem Lumbricorum genere abstinentia maxime prodest, qua eorum generatio prohibetur: at quum infestant, exiguo cibo sed frequenti utendum: qui maximè convenit, cum lacerasse desinunt. Qui vero Ascaridi­bus infestantur, cibis boni succi uti debent, & qui facillime concoquantur: ne scilicet illorum vires ad rectum intestinum pertingant. Namque nutri­menti idonea pro eorum generatione materia consumitur. Hactenus qui assu­muntur cibi ac potus. Reliqua verò quinque genera, quae non usquequa (que) sunt manifesta, summa etiam cum brevitate pertractabimus, à somno exorsi. Is brevis admodum non sit, nimisue longus: nocturnus potiùs quàm diurnus, duabus (quod minimum est) horis à cibo. Longa praeterea ocia laedunt, exerci­tium prandium praecedat, quies sequetur, nec quilibet motus exercitiū putan­dus, sed ille tantùm per quem respiratio permutatur; nisi fortè sumpto adver­sus lumbricos medicamento; tunc enim equitatione opus est, aut cursu, qui­bus corpus concutiatur: siquidem faciliùs emittuntur acri exercitatione aut labore; haec vero difficile à pueris observantur. Danda porrò est opera, ut alvus bis eat; quod si non sponte fiat, molli balano, vel clysmate aliquo ci­tanda [Page 305] ex ijs confecto, quae in hisce affectibus ex usu esse solent. Animae om­nes affectus, quicunque sint, omnino sunt fugiendi; veluti rixae, irae, tristitiae, majoresque curae & cogitationes, maestitiae, timores, invidiae, & id genus reliquae perturbationes, potissimumue à cibo. Siquidem alterant, atque à naturali statu corpus avertunt. Frigora vitent, Aquilones; nec nudis obam­bulent pedibus. Aer verò, ut nos semper ambit, ita eligi pro arbitrio nequit: est enim interdum praesidium; causa interdum vel faciens vel fovens; praesidi­um quidem certè in praesentiâ erit, si modicè calidus ac siccus fuerit, purus (que) & clarus & tranquillus: morbum praecipue fovebit, quando frigidus valdè, vel humidus & austro vel aquilone commotus, vel nimio calore vires dissolvens; qui tunc arte in hunc modum parabitur, si in cubiculis ex juniperi, citriar boris, ac persicae lignis ignis succendatur; alijs (que) id genus lumbricis adversantibus. Suffimentis etiam adhibitis ex absynthij coma, persicae arboris folijs, citrij mali corticibus, punicae arboris radicibus, una cum filice atque hedera. Illud verò inprimis confert, quod ex myrrha & aloe paratur. Aliud quod & animae defectae lumbricorum vitio succurrit: Ambaris denariûm pondo duûm, moschij denarij pondo unius, gummi arabici denarium pondo quatuor, rosa­rum, santalorum, caryophyllorum, cypri, thuris, singulorum denariûm pon­do tantundem. Galliae moschatae, quam vocant, denariûm pondo sex, agal­lochi in carbonem conversi denariûm pondo viginti, carbonum è palmiti­bur vitis extinctorum, quod satis est, rosaceo aceto excipiuntur.

Lumbrici vehementioribus praesidijs adeò saepè irritantur, Catholica cu­ratio lumbri­corum. ut ad convulsi­ones, animi deliquia, interitumue pueros demùm perducant. Non igitur temerè neque utcunque sunt ea exhibenda. Quoniam vero diversis qualitati­bus medicamenta ad lumbricos vel enecandos vel educendos idonea credun­tur, ideo in universum excalfacientia, exiccantia, incidentia, acria, amara, salsa acidaue, atque attenuantia praesidia medentur. Aut enim per acredinem occidendo, aut per amarorem subducendo, aut ad expulsionem invitando, aut per consequentem ad ea quae exhibentur lubricitatem, efficacia cognoscun­tur. Extrahuntur autem simul, ut verisimile est, per sorbitiones vias lubri­cas facientes, aut etiam per innominatam aliquam efficacem qualitatem. Sunt ex refrigerantibus quaedam, quae peculiariter lumbricos pellunt; quae­dam occulta quadam vi, veluti cervini cornu ramenta. Sed quae lumbricos necant inprimis sunt exhibenda, quoniam quoad vivunt, occasionem nocen­disemper habent. Siquidem difficulter pelluntur; & cum interfecti fuerint, protinus aluo per glandes extrudendi; alioqui tetro virulentoque vapore ce­rebrum afficiunt & corpus pariter inflammant, appetitumque & concoctio­nem oblaedunt. Quoniam verò lumbrici plurimùm pueris obveniunt, qui dif­ficulter tractari possunt, non reticendam censui miram (veluti Paulus appel­lat) methodum, per quam & aloe pueris & sorbitiones per os injiciuntur. In­strumentum quoddam coquinarium, quod [...], vocant, supinis ipsis de­tentis ori imponitur; & per clysteridion validum habens [...], invitis aloe quanto magis fieri potest, intimiùs ore eorum distento impellitur: cujus me­minit Pollux, non tamen quale sit edocet. Caeterum quicquid sit Zomerysis, duo praecipue per ipsam consequimur, & quod proclivis fit descensus, & quod proclivis fit descensus, & quod amaror deglutiendae rei non persenti­tur; altero vero instrumento, quod clysteridion idem Paulus appellat, vio­lenta fit impulsio. Concurrentibus autem simul natura & vi velocissimus fit motus, re gravi inferiora petente, & ab eodem vehementissime impulsa. Aliud quoque Paulus instrumentum describit, per quod liquores ano subji­ciuntur, multis pervium foraminibus, quales ab utero Metrenchytae nuncu­pantur. Aetius verò clarius his verbis: Ad quam rem corneam fistulam un­dequaque perforatam apparare oportet, circa fundum amplam, ac loci mag­nitudini [Page 306] convenientem, quam ultra adstrictiorem ani partem inditam cedria implemus, ita ut cedriae immissio palam tum per amplitudinem, tum per trans­versa undiquaque contingat. Caeterum quando ignota nobis sunt haec instru­menta, quum medicamenta ad lumbricos vel necandos vel educendos hauri­untur, pueri nares comprimito, ósque subinde dulci aliquo colluito vel acri; ac epoto medicamento lumbricos necante, ventriculus acacia, hypocysthi­dèue cum vino fovendus est. Idem praestat & rhus obsoniorum, & anetum, & capparis in cibo. Quae necant, cum dulci commodè dantur lacte aut mel­le, Oxymelitèue aut syrupo quem vocant acetoso. Quidam triduano potu pueros priùs satiant, mox medicamenta exhibent. Infundunt & eadem dul­cia, ut ea animalia ad inferna detrahant. Si vero venter fluat, necesse est ut lumbrici tantum necentur: motus enim ventris eos dejicit. Quum verò appetentia fuerit oblaesa, cum alvo soluta; Lumbrici tantùm amaris sunt necandi, quae stypsi quadam sunt praedita, veluti inter calida absinthium, abrotonum, & centonicum: ex frigidis maliciorum, acacia, plantaginis suc­cus, portulaca: atque ejuscemodi caetera.

Simplicia me­dicamenta calida contra lumbricos [...]x Dioscoride, Celso, Plinio, Scribonio, Lar­go, Galeno, Oribasio, Pau­lo & Aetio.Ex calidis, nasturcij semen omnes ventris lumbricos excutit, contritum ex aceto, vel vino potum: efficacius addito mentastro; aluum tamen turbat. Lupi­ni farina cum melle delincta aut in posca pota, & cum taurino felle extrinsecus umbilico illita eosdem abigit. Ipsi quoque macerati & sua cum amaritate esi­tatiidem possunt: decoctum insuper ipsorum idem munus praestat cum ruta & pipere potum. Absinthium marinum per sese, aut cum Oryza coctum, intera­neorum animalia addito melle pernecat; magisque cum absynthio idem fa­cit. Abrotanum idem praestat, nimirum quum sit amarum. Item Cardamo­mum eosdem interficit. Hyssopi praetereà decoctum epotum, aut ejus herba cum melle delincta; Ascarides & Lumbricos cum sale & melle epota Cala­mintha necat: nec secus cruda coctaúe si esitatur, vel si ejus succus aut infunda­tur, aut potetur. Thymi praetereà decoctum; veluti & Ruta fervefacta ex oleo & pota, eosdem exigit. Vinum item cedrites, & cedria ipsa: Ompha­cinum oleum largiùs praesertim potum; nam & pro infantibus ad hos usus ita immaturum exprimitur. Oenanthino idem effectus, qui Omphacino: con­tra enim ventris animalia laudatissimum est. Melimela, praeterquam quod ventrem molliunt, animalia expellunt: quod qua facultate praestent, (dulcia quum sint, mellisque sapore, à quo nomen sumpserunt, quae potius ea alere deberent:) Ex eo colligitur, quod fortasse dejectam hoc cibo aluum, ea eti­am sequuntur; & quae alioquin haesissent, impetu excrementorum quasi in torrente pisces, qui largiore per aestatem imbre abundaverit, rapiuntur; ac deorsum feruntur. Ventrem enim ea mala mollire, inquit Dioscorides lib. 1. cap. de Melimela. Brassicae item semen, ejus praesertim quae in Aegypto nascitur, potum lumbricos omnes pellit; quanto ea scilicet temperatura sic­cior est, & magis agrestis. Idem facit cicinum oleum epotum. Myrrha eti­am sua amaritate tum necat, tum ejicit. Hellenij decoctum; Scylla ex aceto & melle sumpta, priùs tamen assata sit oportet: alioquin interaneis maximè noxia censetur. Dant & ad omnes in aceto mulso radicis corticem capparis. Heliotropij parvi herbam suam cum semine potam, adjecto nitro, hyssopo, nasturcio, & aqua, latas, teretesue taenias excutere, Dioscorides lib. 4. cap. 1. scripsit. Paulus verò pro nasturcio, nisi vitium in eo sit, cardamomum con­numerat, lib. 7. cap. 1. Erucae semen ex vino, corpori innascentes bestiolas om­nes arcet. Terreni vermes 7. aut 5. è passo poti, Lumbricorum genus omne depellunt. Amygdalae amarae, oleumque prodest. Agaricus cum melle, sed molestè purgat; est enim ob levitatem ac fluxionem, quam facit stomacho, noxius. Styrax cum Terebinthina resina devoratus: Aloe ex frigida aut lacte [Page 307] pota, eadem, si decocto melli admista bibatur, sine molestia educit. Tithy­mali semen, ejusque succus circa guttulas 5. cum caricis aut palmulis mistus, Viticis folia, polypodium, Chamepythis, centaureum minus ex aceto tritum atque epotum. Item ejusdem radicis pondus denarij unius cum cyathis tri­bus vini potum, juvat. Marrubium cum Absynthio & lupino pari pondere in aqua mulsa coctum, & cum vino bis aut ter appositum, omnia ventris anima­lia pernecat. Costus ob amaritatem, quae illi inest, Lumbricos pellit ex aqua. Dioscord. verò lib. 1. latas ventris taenias tantùm pellere ex aqua & melle scriptum reliquit: quem locum interpretatus Marcellus, Verbum illud (& mel­le) veluti supposititium expunxit hac ratione, quòd contrarium, nec respon­dere lumbricorum curationi videretur. Excitantur. n. inquit, & aluntur dul­cibus, non pelluntur lumbrici ventris; nisi forte mel ideo addi opportet, ut suavitate ejus decepti, lumbricis admistum Costum, utpote amarum, co­piosiùs haurirent; non aliter quam in curandis pueris fit, quibus amarae po­tiones aut virosae, dulci sapore & jucundo aliquo odoramento circumlitae por­riguntur. In qua re veluti in scyrpo nodum quaerere videtur (ut in Comaedia legitur,) à quo tamen alienum omninò esse testatur. Sive. n. in Dioscoridis contextu mellis vox legatur, sive non legatur, (siquidem id pro comperto nondum mihi est, nec Ruellius apposuit) sat est amara medicamenta (qualia sunt costus & id genus reliqua) semper ferè Dioscoridem, Plinium, Gale­num, & alios lumbricis curandis cum dulcibus, potissimumque melle mulsave, aut Oxymelite, eâdem quam Marcellus inquit lib. 4. cap. 57. ratione commis­cere; quam Paulus his verbis addidit: Quoniam verò nonnulli subinde ama­ras potiones veluti ingratas respuunt, ex ijs, quae modo comprehensa sunt, da­buntur non manifesto amara, i. aliquo dulci commista; veluti supra paulo ip­se dicebat, omnia haec medicamenta cum melle Oxymelitevè esse propinan­da: sive (ut inquit Lucretius) ut improvida illa aetas ludificetur, vel potiùs ut tali à gustu recreata valescat; pueri. n. quam plurimum lumbricis obnoxij sunt. Nihil igitur obstat quin mellis vox addi debeat, Marcello praesertim ipso in antiquis quibusdam exemplaribus legi attestante. Cantharis similiter levigata, & cum bryoniae radice pota, lumbricos educit, Simplicia fri­gida contra lumbricos. Galeno authore lib. de compos. Theriaces. Ex frigidis, succus auriculae muris cum Zytho, singulorum cyathus unus. Senesio. —Comestus, plantaginis succus, in aluo praesertim soluta, de cochleari, vel de ligula datus potui, ipsaque herba tusa umbilico apposita: Coriandri semen cum mali punici succo, & oleo, ani­malia interaneorum perdit, vel cum passo potum. Calida item beta cocta, atque cum allio crudo sumpta, nitrosa, quâ praedita est facultate eosdem edu­cit; noxij tamen succi est. Punicum malum contusum ex tribus vini heminis decoctum ad heminam, lumbricos pellit, ac tormina ejus etiam radicis succus victoriati pondere eosdem necat. Idem rhus facit Syriacus, atque atriplicis semen. Addunt neoterici, experimento constare dormituris acetum acerri­mum epotum lumbricos educere. Inter ea verò, quae plurimum valent, est corallina nuncupata, quae trita ac melli Oxymelitève commixta, mulsavè pota, mirandum in modum Lumbricos vel necat, vel seminecatos educit. Haec ve­ro à Corallij similitudine, dum utrumque in aqua est, nomen accipiens, & quae a sexaginta ferè annis hactenus ad ejiciendos ventre Lumbricos magni usus esse coepit, lib. 4. à Dioscoride & Galeno (ni fallor) [...], id est, Muscus marinus dicta: cui si ijdem peculiarem adversus Lumbricos faculta­tem non attribuerunt, qualem in corallina, quam vocant, conspicimus, non proptereà putarim aliud esse Dioscor. & Galeni [...], ab hac nostra corallina. Siquidem simplicium medicamentorum singulas vires veteres non cognove­runt; vera etenim cujusque natura non nisi medico effectu praenosci potest. [Page 308] Opus ingens occultumue divinitatis, ex quo nullum reperiri majus possit. Plurima etiam inveniuntur hodiè, quae apud majores nostros non fuere inven­ta; nec mirum, quando eas agrestes literarumue prorsus ignari experiuntur; utpote qui inter illas soli vivant: praetereà securitas quaerendi obviâ medi­corum turbâ; multis etiam inventis nomina desunt; accedit ratio inventionis anceps, quippe etiam in repertis alias invenit casus, alias (ut inquit Plinius) lib. 25. cap. 2.) Deus. Turpissima vero causa raritatis, quòd etiam quisciunt demonstrare nolunt, tanquam ipsis periturum sit, quod tradiderint alijs. In­vidi quidem certè perinde atque illi, qui aut supprimunt veterum monumen­ta, aut omninò demoliuntur; quod quidem eò committunt, ut quae in ijs scrip­ta sunt, sibi ea attribuant, aut si praeclari quid tradiderint, qui alienas opinio­nes scripserunt, illud pereat. Si qui vero sint, qui fieri non posse contendunt, ut eos latuerit, vim hanc Lumbricos educendi musco inesse marino, ijs respon­sum velim, priscos simplicium medicamentorum vires, quascunque noverunt, scriptis non mandasse. Si quidem multa Socratis ac Pythagorae placita sciun­tur, quae tamen ex eorum libris, quos nullos scripsere, non habentur. Plato etiam quum tot reliquerit libros, praeter tamen literis prodita, alia etiam ho­minis placita autumant ejus discipuli, quae non retulit in scripta. Nec illud [...] ubicunque natum (veluti ferunt) aequalem habet facultatem; sed cer­tis quibusdam Italiae locis hoc expiscantur pharmacopolae, quod sub coral­linae nomine venditant. Sed hoc satis: illud potius perscrutandum, quum co­rallina salsum obtineat saporem, cur Dioscorides, Plinius, Galenus & alij, refrigerandi vim illi tribunt: quando notum est omnia salsa calida esse ac ter­rea, amaris haud dissimilia, quae calida sunt. An quod marina aqua salsa cum sit, plurimum tamen habet in se potabilis aquae, (Quod & ab Aristotele fuit olim satis demonstratum:) per quam minus calida existit? An etiam, quod multum terrae inse continet; atque ob id siccior est ac spissior? Quae verò in mari proveniunt, ejusdem cum ipso facultatis esse necesse est. Ex eo igitur quod muscus marinus in mari prouenit, spissandi vim illi tribuunt Dioscori­des, & alij: quae vero multum in se continet aquae potui idoneae, & quà ter­reae facultatis est, ea refrigerat. Omnes demum quos Lumbrici male ha­bent, Ichneumonis pili (murem Indicum vocant) authore Paulo suffitu juvant.

Teretes ventris Lumbricos sedi succus in vino potus, Simplicia. Seorsim. Lumbricos. Teretes. Ascarides. Lates educen­tia. è ventre pellit. Ab­synthites vinum epotum idem munus praestat. Heliotropij majoris herba suo cum semine pota, addito nitro, hyssopo, nasturcio, & aqua, eosdem ejicit. Fi­licis faeminae radix cum vini ʒiij. epota, Teretes, latasque ventris taenias ex­cutit; veluti Ruellius, Marcellusque, Dioscoridem interpretati unà conten­dunt. Galenus vero non teretes, sed Ascarides unà cum latis interficere ean­dem scripsit; ita namque lib. Therapeut. methodi, cap. decimo quarto ait. At Teretes quidem Absynthium interimere potest, latae vehementiora prae­sidia poscunt, quale Filix est; adhuc autem, & quae [...] Graece dicitur. In hanc sententiam Theopstrastus venit, qui filicem faeminam utilem ait con­tra interaneorum animalia lata melle subactam, & contra tenuia in vino dulci; ita namque Graece loquitur. [...]. Filix verò faemina utilis existit ad elminthas, & latos & tenues; ad latos quidem subigimus melle, ad tenues verò in vino dulci exhibemus. Constat verò As­carides tenues, & esse, & dici Lumbricos. Praeterea Galenus, lib. de simpl. medicam. facult. 8. similem huic faeminae vim tribuit, qualem mascula sorti­ta est. Illam vero latas tantummodo taenias interficere & non Teretes, scri­bit Plinius, lib. hist. 27. cap. 9. ad haec utramque (tam scilicet marem [Page 309] quam faeminam,) intestinorum animalia pellere, ex ijs taenias cum melle, caetera in vino dulci, triduo pota; nec Teretes, nec Ascarides excludens. Galenus verò uno in loco & Teretes & Ascarides excludi: alibi vero Asca­rides unà cum latis interficere scribit. Quid igitur, in tanta authorum varie­tate sententiarum, dicendum? An quod Filix faemina omnia intestinorum animalia ejicit? similem n. facultatem masculae ei tradit Galenus; potissimum vero latas taenias, secundo ab hoc loco Ascarides, quae quum ima insideant alvo, validius praesidium, quale Filix est, exposcunt, ut ejus vis illuc usque per­veniat. Quum vero latas & Ascarides, de quibus minus videtur, ejiciat pel­latque, & alterae complectantur intestina, alterae longissime absint à ventri­culo, facilius multò teretes, qui in superioribus decumbunt intestinis, occi­det. Non igitur Galenus secum pugnabit, quando satis sibi esse debet, ut la­tas pernecet; quas si interimit, facilius Ascarides; facillime omnium teretes excutere possit. Plinius vero, ut qui optime id nosset, caetera (id est, & tere­tes & Ascarides) pellere ait. Quod autem ita ait, liquet ex Paulo; lib. 7. ca. 58. qui in curativa methodo quum latorum, tum teretum Lumbricorum, filices meminit; quam tamen proprè latos excutere omnes unâ convenere. Id ip­sum Avicennas, 16. Tertij tract. 5. cap. 4. clarissime ostendit his verbis: Et medicinae quae interficiunt Ascarides validiores sunt ijs quae interficiunt lon­gos; & quae Ascarides & rotundos occidunt, longos etiam interficiunt. Gith seu melanthium non solúm comestum, sed & cataplasmatum ventri extinse­cus, vel peruncto ex aqua umbilico, eosdem educit. Quo loco advertendus est Marcellus, qui latos Lumbricos pellere, non teretes, contra quam Ruellius est interpretatus: quod an recte a Marcello factum fuerit, aliorum sit judi­cium; illud constat, Galenum Ruellio suffragari, qui Lumbricos tantum interimere scriptum reliquit. Quod verò Lumbrici teretes tantum significent quum plurimum, supradictum fuit. Ruellio Paulus uni & Aetius suffragantur; qui in teretum curativa methodo saepe melanthij commeminere: in latarum taeniarum curatione, nunquam. Sandonicum per sese aut cum Oryza co­ctum, eosdem addito melle pernecat. Contritum urticae semen, Brassicaevè, aut cumini, cum aqua; vel mentha cum eadem, vel hysopus cum aqua mulsa; vel nasturcij semen cum aceto contritum, eosdem necat. Ex Celso lib. 4. cap. 17. Oribasius lib. ad Ennapium filium, Calamintham, Cardamomum, lupinum, pulveremque ex ijs factum in potu, aut cum melle in Electuario, aut in posca potui datum, sufficientia ad occidendum teretes Lumbricos scripsit. Persicae item mali folia ac germina contrita superque umbilicum apposita, idem possunt, veluti & menta epota ac acetola. Portulata perco­cta, sereos succus, aut myxorum decoctum, myxavè ipsa cocta atque esita­ta, idonea sunt. Cornu praetereà cerv ini cinis ad eosdem efficax quam maxi­mè creditur, ejus praesertim (ut inquit Solinus) quod dextra cervini capitis parte enatum est. Hoc verò pacto uritur; Contusum cervinum cornu crudo fictili luto circumito, & in furnum indito, uritur; donec albescat. Scribonius verò Largus cap. 141. hoc pacto ipsum exhibet. Cornu (inquit) cervinum limatum lima lignaria quantum 4. vel 5. cochlearia ex aquae myxorum cocto­rum, cyathis tribus pridiè maceratum, deinde tritum & datum aquâ exi­guâ adjectâ. Bovis talus ustus, cum lacte potus, Lumbricos teretes educit, Gal. authore. Latas autem ventris taenias, Costus ex aqua pellit. Gal. de com. Ther. ad Pis. Cardamomum, allium esitatum, Filicis faeminae folia cum melle in eclegmate sumpta. Masculae verò radix easdem excutit sumptis ʒiij. ex aqua mulsa; melius si cum scammonij aut veratri nigri totidem obolis detur. Chamaeleonis item albae radix acetabuli mensura epota, in quem usum bibitur cum vino austero & Origani decocto. Nuces juglandes largius esi­tatae, [Page 310] radicis mori cortex decoctus in aqua & potus, praeterquam quod al­vum resoluit, latas etiam taenias excutit; radicum praeterea punicae deco­ctum, easdem pellit & enecat. Idem potest & malicorij decoctum epotum. Anchusae radix acetabuli mensura cum hysopo, & Cardamomo epota, eas­dem pellit. Ruellius, Dioscoridis interpres, Paulum sequutus videtur, qui cum hysopo, & Cardomomo: Marcellus cum hysopo & nasturcio potam latas pellere taenias dicunt; id quod superius de heliotropio dictum fuit. Ga­lenum lib. 6. de simp. fac. hoc loco sequutus videtur Marcellus, qui Oxy­baphi mensura ad easdem idoneam esse cum hysopo & nasturcio potam scri­bit. Ascarides verò cedria pernecat, & calamintha, injecto per clysterem ejus succo aut epoto. Absynthij decoctum oleo admisto per clysterem inje­ctum, minoris autem centaurei decoctum cum nitro ac melle, idem munus praestat, aut curcubitae sylvestris cnicivè, si prius acri muria rectum intesti­num vacuatum fuerit. Filicis faeminae radix cum vini tribus drachmis triduò pota, Ascarides excutit. Axungia quoque vetus ano immissa, quam maxi­mè prodest.

Febres plurimum comitari teretes Lumbricos, quum Paulus & Aetius te­stantur, tum quotidiana nos docet experientia. Teretum Lum­bricorum cura­tiv [...] methodus, ex Paulo prae­cipue & Ae­tiatia. Quum igitur febris affuerit, interdum febris & lumbricorum curam habere convenit, interdum parum de febre solliciti, lumbricos è ventre eximere connitemur: plerique enim negli­gentes, ab ipsis comesti & convulsi interiere; nec desunt qui per inguina exeuntes vidisse testantur. Caeterum occisos hos omnes prius educemus; oc­cidemus autem amaris usi potissimum medicamentis. Quum ergo febris ac lumbricorum communis sit curatio, simpliciora conveniunt praesidia, veluti ubi est ambigua affectio, mitioribus est utendum. Siquidem acrioribus auxi­lijs febris exacuitur, si falsam ceperimus suspicionem; stabilivero dignotio­ne existente, temporibus morbi attendendum. Circa enim primos dies, mul­toque magis, si juxta vigorem totius morbi apparuerint, acrioribus insisten­dum remedijs. Eos vero qui declinante morbo apparent, mitius curabimus: atque eo magis, si viscerum inflammationes ac tensiones affuerint. Veluti re­ctè Hippocr. lib. aph. 1. cap. 24. In acutis, inquit, morbis rarò, & in prin­cipijs, medicinis purgantibus uti oportet, & hoc cum praemeditatione facien­dum. Hi namque plurimum turgent & agitantur; veluti saepissime visum est, ideoque circa eorum initia morborum utiliter contingit acrioribus uti; illud vero multa cum cautione ac praemeditatione faciendum. Vt prius scilicet di­ligenter examinemus an aeger illa possit ferre praesidia, & an recte paratus ad eadem sit suscipienda, atque rectumne judicium ex eorum exhibitione ex­pectare valeamus. Neque n. periculum minimum, in acuto morbo, qualis est Lumbricorum affectus, uti acrioribus medicamentis, quum id genus omnia sint potentiâ calida. His igitur qui phlegmonas ac tensiones patiuntur, cata­plasmata exhibeantur ex lini semine, crassiore lupini farina pari mensura commista, vel etiam humida fomenta ex oleo chamaemelino, vino, absynthij coma, & aloe, praecordijs accommodentur; ubi vero modicae febres mole­stant, pueris ante omnem cibum myxorum decoctum potui dabitur: vel ipsa myxa esui cum menta offerentur. Haec n. Lumbricis affectos maxime juvant, vel (ut inquit Serapion) quod illi dulcedine haerent, vel quod prae lentore ab ijs avelli non possunt, fit ut cum illis exeant. Viscosa. n. adeò sunt myxa, ut ex ipsis in Syria (veluti aiunt) probatissimum id viscum paretur, quod Da­mascenum vocant. Ex hoc igitur quod suo lentore lumbricos dejiciunt, si ventriculum infestant, supernè exhibenda myxa sunt; si vero in ventre atque intestinis fuerint, per inferna ejiciemus. Eis verò, qui ad integram aetatem pervenerunt, efficaciora quoque praesidia optima sunt: qualia absynthij aut [Page 311] abrotani cremor, vel mali punicae acidae radicis vis ad tertias redactum. Dan­tur & terni aloes lotae scrupuli, quod remedium laudatissimum existit in vali­dioribus: illota quoque aloe utimur; utrisque verò etiam si febricitant, & si trimestres tantùm infantes sint. Vermes terreni cum epsemate (sapam dicunt) confidenter exhibeantur. Si vero sapam non admittunt, cum hydromelite, aut, ut lubet, praebere possis, nihil veritus, neque vilitate contempta, quin­que vel septem dato. Quod si nuda non sit suspicio, sed certa lumbricorum deprehensio, & curatio propria eis convenit; tunc cataplasmata ex lupino­rum farina in mulsa decocta imponenda, quibus aliquando etiam bryoniae ra­dix adjicienda. Vmbilicus interim taurina bile impleatur, aut melanthio cum lacte muliebri contrito, aut absynthio, aut abrotano, aut bryonia, pingui­bus caricis admistis. Spina verò universa ex medulla cervina perungatur. Su­perior interim venter caerato integatur, ex absynthio, oleoque cyprino ap­parato. Alvo etiam adstrictae glans immittenda, praesertim pueris; quae si ni­hil profecerit, clyster adhibendus, morbi vigore remittente, ex absynthij, aut abrotani, aut centaurij decocto cum melle ac nitro. Subducere verò co­nabimur eos per sorbitiones, vias lubricas facientes; quales sunt oleum om­phacinum, cujus paulatim duo cochlearia absorbeantur; quà, n. amarum est, Lumbricos necat, quà lubricum, detrahens, ipsos cum stercore reddit. Praepotationes verò ex oleo semper augebimus; multae namque commodi­tatis existunt. Prodeunt autem lumbricì quidam adhuc vivi, verum vertigine affecti, ac si ita dicere lubeat, seminecati; plurimi verò mortui unà cum ster­core evacuantur. Nascuntur verò & in alvi profluvio lumbrici; eos, fluorem inspissando, & concoctionem tum per cibos, tum per cataplasma in melius permutando, curare oportet. Quantum, n. fluor invalescit, tantum & lum­bricorum augetur generatio, vicissimque fluore cessante, lumbrici interquies­cunt: quare diligenter conabimur, ut alvus adstringatur, firmitasque ei adji­ciatur. Conjicienda itaque in Cataplasmata alias ad fluxiones sistendas ido­nea ea, quae ad lumbricos valere dicta sunt, & quae fluores non committunt; Veluti est absynthium, abrotonum, sandonichum; item malicorium, acacia, hypocysthis, balaustia, & ejuscemodi reliqua cum cruda hordeacea farina. Cerata quoque imponenda ex his parentur. Vtendum etiam sorbitionibus, inter quas reliquis omnibus plantaginis succus praefertur, ipsaque arida plan­tago: ex aequo, n. utrique fluori inquam, & lumbricis efficax est. Mali prae­terea punici vinum suo cum cortice expressum, mirandum juvat in modum. Ad nauseas verò ex lumbricis obortas, stomachique morsus salis mica in ore detenta deglutitaque & liquefacta, mirificè prodest; acredo, n. (ut apparet) eos statim infra subsistere cogit. Si vero ab ijsdem causis singultus infestat, catapotia succurrunt, quae habent succum hastulae regiae, absynthij, santoni­ci, sisymbrij, scordij, singulorum denariûm pondo quatuor coquuntur ad mellis crassitudinem, dein aloes pollinis denariûm pondo quinquaginta addi­tur: omniaque in catapotia excipiuntur, quorum denarij pondus devoratur; haec, n. singultum sedant, lumbricosque interficiunt. At si ex febre, vel lum­bricorum tetris vaporibus, fumidisvè medicaminibus (qualia plurimum sunt, quae adversum ipsos exhibentur) caput petunt, ita ut cum dolore maximo­pere afficiatur; tunc synciput cum fronte ac temporibus, rosaceo efficacissi­me illinitur, vel acaciae succo, vel hypocysthidis admisto. Alij fermentum cum croci momento & aceto, imponunt illitis his ipsis partibus: nam somno intempestivo, & caeteris perversis affectibus medetur. Composita in­terna ad Lum­bricos necan­dos & edu­candos medica­menta. —Inter eos vero quos vocant Syropos, qui ex absynthio vel calamintha, vel marrubio fiunt, commendantur: alius hoc modo faciendus. Succi mentae, helenij radicis, absynthij, rutaeque, purgati. n. tollitur abjecto sedimento singulorum heminae [Page 312] pondo semissis. Succi sereos, & graminis, cujusque cyathi pondo septem: in ijs cervinum cornu torrefactum, rhus, portulacae semen, ac balaustia infundun­tur, & percolato decocto saccharo, vel Attico melle purissimo excipiuntur. Alius. Abrotani, calaminthae denarûm pondo octo, mentastri, radicis helenij recentis denariûm pondo sex, ex aqua ad tertias discoquito: datur id decocti cum syropo absynthiae, vel oxymelite scyllino. Absynthites item vinum ad hos usus maxime commendatur; variè autem conficitur: nonnulli, n. in mu­sti metretam, Celticae nardi drachmas quad raginta illigatas linteo demittunt, & post quadraginta dies transfundunt. Alij vero in viginti sextarios musti li­bram absynthij conjiciunt, & pice ae resinae sextantem, postque dies decem vinum colo diffusum recondunt. Syropus ad lumbricos cum febre ac sympto­matibus. Radicum graminis denariûm pondo sexdecim, seminis portulacae, acidae lapathi, utriusque denariûm pondo octo, myxaria decem, coquuntur ad tertias, his adduntur succi mali punici ac medici, viniúe omphacini, sin­gulorum cyathi pondo unius ac semissis, succi chicorij hortensis tantundem, sacchari pretiosioris, q. s. in syropum componito: hujus semissem infanti­bus, pueris integram unciam innoxie exhibebis. Zulapium, quod lumbricis affectis succurrit. Dictamini Cretensis, gentianae, zadurae, costi Arabici, de­narij pondo unius: seminum brassicae, anethi, sandonici, portulacae, singulo­rum tantundem; aquarum mentae, absinthij, graminis, singularum pondo heminam: fervefacito ad tertias, & percolato: his addito sacchari purissimi denariûm pondo viginti. At in febre radicis graminis, siliginis, hordei, sin­gulorum denariûm pondo quindecim, ex aqua decoctum datur largâ portio­ne. Aliud efficacissimum pariter, ac suave. Aquae stillatitiae oxalidis, rosa­ceae, graminis, intybi hortensis, buglossi, succi punici mali, singulorum pondo heminam; seminum portulacae, attriplicis, rhois, citri mali, singulo­rum denariûm pondo trium: seminum coriandri, myrthi baccarum, sylve­stris apij, singulorum denariûm pondo duûm: seminum acidae lapathi, bras­sicae, cumini, singulorum pondo tantundem: rosarum rubrarum, heptaphyl­li (quam tormentillam vocant,) oxyacanthae (berberim dicunt,) singulo­rum denariûm pondo duorum: balaustij denariûm pondo tantundem: cornu cervini cineris denariûm pondo 5. dictamni albi Cretensis, denarium pondo octo, corticum è radice mori delibratorum, radicum filicis, singulorum de­nariûm pondo duûm. Myxa decem numero, coralliorum rubrorum dena­rij pondo unius, sacchari purissimi. q. f. ut Zulapion conficito. Quod verò omnium quae diximus; praesens remedium existit, id est, quod vulgo ab offi­cīnis Diaturpethiam nuncupatur, cum rheo potissimum Barbarico, à drach­mis tribus inde devoratum. Quod cum diutino experimento comprobatum fuerit, rationem etiam habet amplissimam, ut cunctis alijs medicamentis prae­ponatur. Dulcedine namque antidoti illecti pueri, libenter devorant; rheo verò barbarico lumbrici occiduntur, ac membra roborantur. Turpetho illo­rum sedes expellitur, reliqua verò non solùm gratiam praestant, sed & inno­xium reddunt; ita fit, ut jucundissimum, innoxium, validissimumue una exi­stat: conficiunt verò hoc pacto. Santalorum alborum, ac rubrorum, viola­rum, zinziberis, singulorum denariûm pondo duûm; anisi, cinamomi, croci, mastiches chiae, singulorum denarij pondo unius; myrthithae, quam officinae Turpenten vocant, denariûm pondo octo, rhei barbarici denariûm pondo decem: scammonij de more parati denariûm pondo 4. Sacchari purissimi de­nariûm pondo centum nonaginta, quo cum omnia excipiuntur, orbiculique fiunt ( [...]. Graeci ab efformationis figura vocant) quorum quisque ʒiij. prendat: ubi usus necessitas fuerit, alter devorabitur ad commemoratum affectum. Alia Antidotus. Rhei barbarici, croci, scammonij, sandonici, di­ctamni [Page 313] Cretensis, singulorum denariûm pondo duorum, sacchari delecti de­nariûm pondo octoginta; aqua graminis excipiuntur, pastillique finguntur; hujus denarij pondus innoxiè exhibetur infantibus, aqua graminis dissolutum, pulvis quo utor efficax est, & pulvisculus ita paratus. Rhei barbarici, agari­ci, Scordij, singulorum denariûm pondo duorum. Musci marini denariûm pondo quatuor, sandonici seminis, ac portulacae, singulorum denariûm pon­do duûm, aloes illotae, denariûm pondo 6. hic scrupuli pondere, vel obulorum duorum, vino exceptus, pueris innoxiè exhibetur. Interdum & haec omnia tusa cribrataque & cum absynthij mentaevè succo in catapocia finguntur, de­glutiendaue praebentur, quorum tria desumi possunt. Alia ad idem, alte­rius authoris. Cornu cervini usti, centaurij minoris, mentae, pulegij, sisym­bri, absynthij, sandonici, scordij, lupinorum, singulorum denarium pondo 4. omnia in tenuissimum pollinem redigito, & cum lacte, aceto, aut oxyme­lite, aut utcunque utitor. Alia. Neotericorum experta. Rhei barbarici, coriandri, seminum ocymi, arnoglossi, sydiae, careos, rhois, singulorum denariûm pondo duûm, seminis attractylidis (quam Carduum benedictum vocant) cornu cervini ramentorum, atque eboris, singulorum denariûm pondo octo. Corticum è radice mori delibratorum, seminum brassicae, ci­trij mali, corticum salicis, singulorum denariûm pondo 6. seminum portula­cae, dictamni Cretensis, denarium pondo 4. unionum, corralliorum rubro­rum, singulorum denariûm pondo duorum; arida laevigantur: hujus integra drachma, vel duae cum vino hyeme & non febricantibus; cum oxycrato aestate vel febricantibus innoxiè dabitur. Antidotus lumbricos interficiens, febrem comminuens, & quae cardiacis subvenit, seminum sandonici, musci marini, seminis apij sylvestris, cornu cervini deusti ad albedinem usque, singu­lorum pondo aequas portiones; omnia triduo in aceto infundito, in quo haec prius ferveant, seminum portulacae, Oxalidos, rhois, coriandri, brassicae ac myrrhae parum; dein siccantur, ijsque adduntur seminum malorum aureo­rum partes duae, citrij mali pars una, saccharo vino punici mali dissoluto ex­cipiuntur, pastillique finguntur, quibus nonnihil cinamomi & moschi nuncu­pati addi potest. Quoniam vero saepissime extrinsecus adhibita medicamen­ta lumbricorum curationi plurimum contulisse visum fuit, consentancum ra­tioni videtur, ut eorum compositionem subscribamus. His enim non solum corpora tuemur, verum & lumbricos neci tradimus, enecatosque depellimus. Composita me­dicamenta ex­terna contra Lumbricos. Illud igitur satisfaciet quod habet: Lupinorum farinae, centaurij minoris, fo­liorum mali persicae, ac prassij, cum posca contrita ac ventri imposita. Aliud Experimento Neotericorum constat, centaureum minus oleo è nucleis per­sici mali fervefactum, umbilicoque illitum, lumbricos pelli & educi. Aliud. Hordeaceum panem torrefacito & aceto infundito, mox exprimito, & in fo­liorum persici mali succo rursus infundito, calidum cum linteolo ventri impo­nito. Alij farinam lupinorum, abrotonum, & taurinum fel admiscent. Aliter lu­pinorum farinae, centaurij minoris singulorum denariûm pondo 4. aloes, tauri­nae bilis, cujusque obolos 4. cum absynthij succo excepta imponuntur infanti­bus. Aliud. Absynthij, melanthij, cornu cervini cineris, singulorum pares por­tiones melle commiscentur ac illinuntur. Aliud ventriculo benefaciens, lum­bricos interficiens, & ad alui fluorem idoneum, Absynthij, mentae, rosarum, sandonici, lupinorum farinae, singulorum denariúm pondus octo. Panis tor­refacti, acetoque acerrimo infusi denariûm pondo 4. fellis taurini denariûm pondo 16. nardi montani machyros (galliae quam vocant moshcatae) caryo­phyllorum, calami odorati, nucis myristicae, galangae, careos, singulorum denarium pondo 12. hypocystidis, acaciae, rhois, cujusque denariûm pon­do 4. oleo myrrheo, menthae succo, ac cerâ quoad fuerit satîs excipiuntur; si fe­bris [Page 314] non adsit, umbilicus ac faemen cum melle illinitur, in calido affectu cum lacte, mox aloes paulum superspargitur; miro siquidem modo lumbricos in­terficit, utiliter etiam inunguntur nares theriaca ex aceto. Ceratum ad Lumbri­cos ex Paulo. Aloes, Absynthij, lupinorum farinae, seryphi, melanthij, singu­lorum scrupuli sex: cerae uncia & semissis, chamaemelini olei q. s. felle taurino arida levigantur. Aliud ex Aetio. Lupinorum farinae, absynthij farinae, hor­deaceae tenuissimae, cujus (que) denarium pondo 7. taurini fellis denariū pondo 8. Scobis cornu cervini denariū pondo 4. cerae denariûm pondo 26. olei deute­rij denariûm pondo 12. Aliud Expertum: aloes semissis, croci ob. ij. succi ci­trij mali, drachmae totidem, vino albo & odore excepta, cordi applicantur. Aliud Expertum: taurinae bilis denariûm pondo 30. thuris delecti pōdo 128. aquae ardentis (ut vocant) heminas duas; omnia chymicorum more stillato, & vitreo vase ac cera operto, adversato quod emanat, quum (que) res exigit, utitor. Aliud Efficacissimum, lumbricos interficiens & ejiciens. Absynthij, gentianae, minoris centaurij, corticum è radice mori delibratorum, lauri baccarū demp­tis nucleis, corticum radicis punicae arboris, radicis fraxinae delibratae singu­lorum denariûm pondo 16. Sampsuci denarium pondo 14. abrotani, aloes, myrrhae, agarici, singulorum denarium pondo 12. dictamni Cretensis, scordij, sabinae, singulorum denarium pondo 8. Polij montani, radicum graminis, sin­gulorum denarium pondo 10. staechadis, chamaedryos, chamepitios, seminis citri mali, singulorum denarium pondo 6. Cornu cervini cineris, sandonici, denarium pondo 4. colocynthidis seminis denarium pondo duûm, fellis tau­rini denarium pondo 24. aceti acerrimi heminam ac cyathos. 3. olei ompha­cini amari congium ac heminas sex in tenuissimum pollinem arida levigantur, diebus (que) decem unà commiscētur; die undecima duplici in vase ferveant, quo acetum usque absumatur: his refrigeratis additur olei laurini hemina, amygd. amar. nucleorum persici mali, singulorum tusorum denarium pondo viginti quatuor: haec omnia in modum praedictum vitreo in vase abscondita stillan­tur. Aliud etiam praestantissimum & expertum. Persici mali nucleorum, allij, vermium terrestrium aceto lotorum, singulorum denariûm pondo 24. gen­tianae, dictamni Cretensis, radicum graminis, ac praeoniae, corticis è radice mori delibrati, singulorum denarium pondo 52. croci, Calami odorati, ca­ryophyllorum, aloes, calbanes, colocynthidis, zinziberis, nucis myristicae, cassiae, piperis longi, olibani, carpobalsami, corallij rubri, singulorum de­narium pondo 8. Theriaces optimae denarium pondo 12. mentae, absynthij, abrotani, minoris centaurei, foliorum persici mali, porri capitati, pulegij, calaminthae, plantaginis, rutae, marrubij nigri, foliorum lauri, salviae, majo­ranae, betonicae, scordij, corticum mali medici & è punicae arboris radice delibratorum, singulorum denarium pondo, 16. Seminum sylvestris apij, portulacae, raphani, brassicae, sandonici, plantaginis, porri capitati, musci marini, apij sativi (petroselinum vocant) singulorum denarium pondo 12. aceti acerrimi, cotoneorum succi, singulorum pondo heminam; olei masti­chini, nardini, bituminis liquidi (petrocheum vocant) olei laurini, singulo­rum denarium pondo 16. Olei antiquissimi, aut Omphacini, heminas 8. le­vigantur arida, unaue commiscentur, atque vitreo in vase sub equino per mensem fimo sepeliuntur, demum duplici in vase fervent ad tertias, refrige­rataue percolantur, validaque prius expressione peractâ, vitreo in vase, quod emanat ad usus adservatur: hoc verò pacto utitor; tempora primum de­inde nares, post modum colli vertebrae, 4. loco jugulum, postea pulsus arte­riarum qui in brachiali existit; stomachus deinde perungatur: voco autem in praesentia stomachum ventriculi osculum, sumpto impropriè stomachi voca­bulo cum propriè gulam significet: quo loco neotericorum medicorum erra­tum [Page 315] non est omittendum, qui in affectibus oris ventriculi, dorso è regione ejus praesidia apponunt, quod cùm Galeno, tum rationi pugnare videtur, tertio ac decimo de morb. cur. libro. quem tamen locum malè (ni fallor) Thomas Linacer est interpretatus, vir alioqui doctissimus, & interpretandis authoribus exercitatissimus; sive quod codex ille graecus mendosus fuerat, sive aliam ob causam. Rationi praeterea consentaneum videtur, ut in oris ventriculi affectibus anteriùs praesidia apponantur, sub ea statim rotunda car­tilagine, quam [...], id est, mucronatum vel ensiformem appellant. Ex hoc, n. loco ventris osculum cataplasmatum ceratorum vires facillimè suscipit, utpote nullis munitum ossibus, quibus plurimis i [...]sque validissimis stomachus propriè dictus, id est, gula, veluti septo quodam contegitur: ante­rius enim pectoris ossa, dorsum posterius habet. Verùm haec praeter institu­tum dicta sunt. Inter aliam vero unius loci perfusionem atque alterius alte­ram, tantisper quiescendum, quoad quis 40. passuum iter perageret. His igitur locis perfusis, majori demum interposito spatio, renes, & umbilicus foveantur. Adeo vero tria haec proxime dicta praesidia praesentanea sunt, ut pueri nisi jam mors propè sit, solo harum partium fotu ab orco revocentur. Quae lata taenia nuncupatur, his qui febre carent abundat, Latorum Lum­bricorum cura ex Celso potis­simum, Scribo­nio, Oribasio, Paulo & Ae­tio. ac in longis ac diu­tinis morbis enascitur; hujus curativa methodus eadem, quae & teretum exi­stit. Siquidem potus amari & acres ex usu maxime sunt, & allij esitatio, vel calaminthae, vel dictamni, vel pulegij; per triduum, n. allium plurimum eden­dum, & veteratus caseus mollis. Secundum hoc Macedonicae filicis aridae contusae, & cribratae denariûm pondo 8. cum melle quantum quis voluerit, consumat: post horas 4. danda aloes est, & scammonij, Victoriatus nummi species, [...]. singulorum victoria­ti mensura ex aquae mulsae cyathis 4. Cum coeperit desurgere, aqua calida sup­ponatur; dabitur autem & potui aqua in qua lupinum aut cortex mori deco­ctus sit, aut cui additum sit contritum vel hysopum, vel piperis acetabulum, scammonijue paulum; vel etiam post allij esitationem quam diximus, vomat, posteroue die mali punici radiculas colligat, quantum manu compraehen­det, easue contusas in aquae tribus sextarijs decoquat, donec tertia pars su­persit; huic adjiciat nitri paulum, & jejunus bibat; interpositis deinde tribus horis, duas potiones sumat, aut aquae vel muriae durae sic adjectae; tum deci­dat subjecta aqua calida in pelui, veluti dictum est; dabuntur autem in potu & vermes terreni, siquidem illi quàm maximè prosunt. Propriè autem ad ipsas facit myosotos succus, binûm cyathorum mensurâ cum Zythi unico cyatho potus; celerrimè namque latas taenias educit. Praebibere vero hoc medica­mentum oportet quod sequitur; neque ijs qui lumbricis vexantur inutile cen­setur, si febre potissimum caruerint. Ex Paulo. Habet autem nitri rubri, pipe­ris, cardamomi, singulorum pares portiones; haec omnia commisceto, & co­chlearij mensura cum vino exhibeto aut aqua calente; confestim namque eas educit. Aliud Pauli Eclegma. Piperis, baccarum lauri purarum, cumini Aethiopici, mastiches Chiae, aequales partes; mellis q. s. Datur cochleare unum manè dormituris: si vero id efficacius facere velis, nitri quoque parem portionem adjicies. Aliud ejusdem. Ptereos acetabulum, nitri denarium pon­do duûm, datur cum cochleari aquae, evacuationeprius peractâ, satius fuerit si etiam scammonij momentum assumat. Aliud ejusdem & Aetij. Corticum radicis punici mali acidi in suprema parte delibratorum, piperis, singulorum denarium pondo 4. cardamomi, denarium pondo 6. marrubij denarium pon­do duûm, mellis purissimi, q. s. da ex eo cochleare post allij commestionem vel porri. Verum ut ex toto affectus discutiatur, theriacem quoque exhibe­to; ad hunc, n. usum Galenus summopere commendat. Aliud ex Oribasio, quod ipse ex magistrorum experimento, & modo, longo probato jam usu in [Page 316] ijs semper utitur. Habet scammonij scrupulum unum, Euphorbij tantundem ac semissem, combustarum pennarum pulveris scrupulum unum, nitri pensi siliquam unam, in mulsa pastovè dabis bibendum. Salubrius autem contin­get, si ante allia vel caetera acria comedat. Item alterius authoris Emplastrum ad omnes potissimum (que) taenias, lupinos, lauri bacchas puras, fel taurinum su­permittes, & pones ad umbilicū, & fascia alligabisdie unâ ac nocte, aut certe duabus vel tribus. Ad latas alterius authoris: abrotani, cornu cervini rasurae, coccognidij & sesami, singulorum denarij pōdo unius, cardomomi triobolum; dabis cum oxymelite bibere. Aliud ad easdem. Gummi Arabici denarij pon­do unius, ptereos denarium pondo trium, cardamomi denarij pondo unius, nitri denarium pondo trium, dabis in hydromelite aut Cizico. Item ad eas­dem Antidotus Diapterion, ptereos denarium pondo 8. scammonij, melan­thij, cardamomi, salis nitri, singulorum denarium pondo duûm; dabis in oxy­melite aut Cizico, addes autem polypodij denarium pondo 4. Pueros atque eos qui ad integram aetatem pervenerunt, Ascarides vexare dictum est. Pue­ri vero assidue ad egerendum irritantur, atque ut plurimum ab excretione me­liùs habent; qui vero ad integram aetatem pervenerunt, causarum molestiam inferentium animadvertentes, digitos anoimmittunt, ac procedentes educunt, quin & litoreis calculis sole perustis aut ignitis lapidibus fovendo mordaces pruritus leniunt. Verum quidam prae pusillanimitate nihil horum auxiliorum admittunt, minime tamen malum negligere oportet; non. n. praesidijs facile cedunt, nec facile excernuntur, nisi gravioribus medicamentis. Pueri igitur ex melle glandibus cum salis momento vel nitri aut acri muria sunt evacuan­di; aut absynthij decocto oleo admisto validiorem quoque solutionem esse convenit; à qua ubi projecerint excrementa, affectus locus, id est, longano il­linendus; simplicibus quidem, acacia, hypocisthidis rhoisue succo, cum alumine liquido vel nitro; compositis vero, veluti Andronis pastillo & sphra­gide polydiae inscripta, & lanâ succidâ, & quae his fimilia existunt: coacta. n. ab adstringentibus caro validior fit, aptitudinem (que) ad animantium generatio­nem admittit, atque Ascaridas ipsas excludit. Andronis verò pastillus hoc habet modo. Cytinorum denarium pondo decem, gallae denarium pondo 8. myrrhae denarium pondo 4. Aristolochiae longae, tantundem atramenti suto­rij, croci, aluminis scissi, crocomagmatis, myseos, thuris, singulorum de­narium pondo duûm, laevigantur in vino adstringente, vel aceto: polydiae vero sphragis ita habet. Aluminis fissi denarium pondo trium, thuris dena­rium pondo 4. myrrhae tantundem, vel denarium pondo octo. Calcanthi denarij pondo duum. Cytinorum denarium pondo 12. bilis taurini denarium pondo 6. Aloes denarium pondo 8. vino austero excipiuntur: qui vero ex lana succida confit, ita habet: lanae succidae denarium pondo 40. Scobis plumbi, squammae bituminis, singulorum denarium pondo 10. Aluminis fissi rotundi, malicorij, gallae, myseos, chalcitheos, thuris, singulorum denarium pondo 5. myrrhae denarium pondo duum, amurcae heminas 8. Provectiores verò aetate itidem vacuandi acrioribus & calidioribus medicamentis diapicram compositis, oleoue cum vino copiosissime adjecto, & alijs infusis, qualia sunt muria, centaurij decoctum cum nitro ac melle, aut colocynthis, aut Chamaeleontis, Anchusaeve aut lupinorum; deinde cedria ijs infundenda, po­stea quiescendum; saepe eandem curationis methodum reperentes, carnem praeterea salitam pinguedine derasa sublongam & rotundam formabimus, eam­que adstrictiori ani parte intrudemus, ligamentoue adhibito, quamdiu pos­sint sustinere inditam sinemus; deinde solvemus, praedictaue iterum infun­demus; atque hoc saepe praesidium repetemus.

CAP. XXXIV. De Lumbricis extra Intestina nascentibus, & praesertim de Eulis.

QVi in capite, cerebro, pulmonibus, hepate, liene, vesica, venis, musculisque vivi oriuntur Lumbrici, ex ijsdem quibus intestinales causis proveniunt, & ijsdem pereunt remedijs. Eulae verò Hippocra­ticae, ab Anglis Magots & Gentels dictae, sunt Vermes depedes, A [...]cari [...]i­bus non dissimiles, sed breviores nonnihil, & pro longitudine crassiores. Hos in morticinijs putridisque carnibus natos nemo non vidit, & in mortuis quan­doque membris chirurgorum incuria: cum scilicet medicamentum applicant, quod cum vulnere aut ulcere computrescit. Hippocrates vocat [...]: à Suida [...]: à Lucretio saeva vermina dicuntur: [...] juxta Plutarchum [...]. Horum mentionem facit Homerus [...]. &. [...]. Vermes ex putrila­gine ortos, in auribus, longè minores, quam qui in ulceribus, Eulas item vocari scribit Caelius; quos Latinè scribentes impropriè blattas aurium ap­pellant, quum nec figurâ nec formâ nec notâ aliâ aliqua consentiant. Vermi­culi denique e muscarum ovis in carnibus aestate orti (Angli Fly-blowes, Ger­mani Maden vocant) ut Carmersius notavit, inter [...] censentur, quae verò in carne porcina & larido Eulae gighuntur, peculiari nomine à Festo & Perot­to Tarni vocantur. Eulae autem vel caudatae sunt, vel caudae expertes; Galli­nae utrisque vescuntur, & aliae forte aves. Vt mulier concipiat, Hippocrates caudatorum tres quatuorve portiones cum Origano & rosaceo tritas accipit, ori matricis apponit, primo de morb. mulier. Alio item loco ejusdem lib. ca­pita horum vermium cum secundina mulieris & alumine Aegyptiaco ac anse­rino adipe diluta in lana apponi jusserat.

Ferunt Democratem Atheniensem, quum adolescens esset, & morbo comitiali teneretur, ad Delphos profectum Deumque rogasse, quid ei co­mitiali morbo laboranti consuleret, ac Pythiam respondisse:

Democrates cum haec audisset, Theognostrum Democratium nonagesimum annum jam agentem adijt, qui miratus Dei providentiam, dubium oraculum expedivit. Gregariarum inquit caprarum caput naturaliter multis vermibus juxta cerebri basim plenum efficitur, ac sternutamentis animali obortis mul­ti vermes in nares caprae insiliunt; oportet igitur veste substrata, ne terram attingant, illos excipere, unum, vel tres, & indutum pelle nigrae ovis tenero collo alligare; atque hoc ait morbo maturaliter adversari. Contra Eulas in ulceribus & vulneribus tam hominum quam caeterorum animalium natas, haec faciunt. Primum expurga locos affectos, ranarum felle, succo chelidoniae, aqua marina vel nitrosa, mellis decocto, absynthio, marrubio, folijs persici, erigerone, succo betae cum vino; deinde ad necandos vermes piper, sal ni­trū vel alumen in pulverem redactum, veratrum, hyoscyamum, aristolochiam rotundam vitriolum aspergito, vel succo calamenthae fluviatilis vel centaurei decocto, vel porri & prassij succo ulcera saepius lavato, buglossam Ioannes Agricola praescribit. Aristolochiam cum melle Plinius effert. Succum cheli­doniae [Page 318] Paracelsus laudat. Montanus ante omnia nitrum commendat. Vege­tius frigidâ summo mane partes lavari, imò perfundi jubet: Sic, n. vermes rigore contractos cito decidere affirmat. Aetius polium recussum absyn­thium, cum pice mixta adhibet, laudatue jejuni hominis salivae illitionem. Hildegardis apij ossa, testudinis testam, apes in alveario mortuos, folia cor­ticemque pruni in pulverem redigi, atque eum ulceribus inspergit. Bayrus calcem vivam cum aceto acerrimo contemperatam applicat. Hippiae succo perfusi loci vermiculantes, illico sanantur, inquit Tardinus. Quid vero Hip­pia fuerit, nemo finivit. Quidam Tanecetum agreste; Quidam Argentinam vertunt. Gesnerus Anagallidem intelligit, quae acri & nitrosa sua facultate (ut betae) omnes vermes enecat.

CAP. XXXV. De Lendibus.

Nomen, des­criptio. LEndes Graeci [...] —& [...]. Itali Lendine. Hispani Liende. Ger­mani Niss. Angli Nits. Illyrici guida, appellitant. Sunt autem mi­nuta quaedam animalcula albicantia, Syronibus (sipedes haberent) quam simillima, sed duplo fere minora; corpore item oblongiusculo, ex quibus nihil aliud gigni posse Aristoteles testatur. Inter ungues compressi cum sonitu moriuntur; non solum in hominum capillis & cilijs, sed etiam boum & equorum macilentiorum crinibus scatent; pedum exsortes tam per­tinaciter nihilominus ad haerent, ut eadem operatotum pilum qua illos auferas. Has Trotula [...] non inepte dixit, Ortus. nam ut cochleae herbarum, sic istae capillorum succo victitant, eosque depascunt. Philosophus ex pediculorum coitu provenire eos affirmat, quorum proinde ova dicūtur. Sunt autem Iosmi­nisflorum apud nos crescentis similia. Nam sicut ille flores p [...]ofert seminis ex­pertes, Interitus. sic pediculi ova pariunt effaeta. Moriuntur aut alimenti inopia, aut pe­ctinis densioris usu, aut medicamentorum vi: qualia veteres neotericiue medici multa praescribunt. Plinius alumen cum aceto, vel acetum cum felle vitulino miscet, & lacte item caprino eas tolli affirmat. Laudat item nitrum cum Samia terra illitum, & scobem cornu cervini cum vino epotam. Abyn­zoar cum centaurea minore & Alkitrum capillos inungere praescribit. Sul­phur in aceto tollit lendes, uti quoque oleum cum lixivio illitum. Marcellus stercus suillum cum vino & succo rosarum mixtum, mellis item cum sale ar­meniaco inunctionem, sed praesertim oleum raphani cum fortissimo lixivio variè praedicat. Hildegardis ex dactylorum ossibus lixivium parat, quo cum oleo radiculae mixto lendes enecat. Ardenus sublimati hydrargyri parum cum vino ardente miscet: atque etiam dicit. Si caput primum ovo gallina­ceo, deinde cyclamini succo, vel aqua marina irrigetur, nunquam renascitu­ras esse lendes. Gilbertus Anglicus fel cujuscunque animalis, uti etiam ama­ra, mundificativa, & aromatica, cum succo calendulae mirè effert.

CAP. XXXVI. De Aurelijs & Teredine Depede.

Nomen, des­criptio. AVrelia Latinorum, Graecorum [...] est, ab aureo qui in plurimis conspicitur colore nomen sortita. Neque os illi, neque aliud mani­festum membrum, nec excrementa reddit, nec comedit, nec movet nisi ab alio mota & violata. Quod Plinius scribit Chrysallidem esse duro cor­pore, [Page 319] id puto respectu erucae intelligendum esse. Sed quod adjungit, ad Ara­nei tactum movere, quamvis hoc verum esse experientia novimus, tamen vereor ne verba illa ex Philosopho male transtulerit: [...], &c. id est, Tactu moventur, & araneosis poris sunt obdu­ctae. Nihil hic Aristoteles de transcurrente araneo, ut vertisse Plinius vide­tur. Hanc non solum ex Insectorum, sed etiam ex animalium numero Aristo­teles excludit, atque erucarum quasi ova statuit. Caeterum quid hic cum ovo communionis? illud alio animali deponitur, exors actualis vitae & motus: Aurelia a nullo deponitur, sed ab uno in aliud transformatur, veterem in­quam faciem mutando, aliam induit, & vitam motumque non in potentia sed actu retinet. Quòd vero nec vescitur nec augetur, id vitam non aufert, quum nec glires totahyeme cibantur: vita quidem ejus [...] illum [...] nonnihil ex­primit, quo homines nec planè vigilantes nec dormientes obscurius viuunt moventque. Verùm scripsisse hoc philosophum conjicio, ut illud suum axio­ma ratum faceret credulae posteritati, Insecta omnia vel vermes ponere vel ova, verba ejus sic habent; [...]. Nihilominus ovum non esse Aureliam satis ex praedi­ctis patet, estque revera erucae in hanc, atque hujus in papilionem transmuta­tio quaedam dicenda, non generatio. Haec eo à nobis animo dicta sunt, ut qui Aristotelem pro Deo colunt, hominem fuisse eum meminerint, & humanis lapsibus obnoxium. Aureliarum duo genera vidimus, Species. alias vellere cooper­tas, alias glabras, utrasque varij coloris, & nunc auro illitas, (quae vere Chrysallides;) nunc verò (quae spuriae;) auro vacuas. Ortum habent ex eru­carum interitu, quae ut sensim & per certa dierum intervalla contabescunt, Ortus. ita sensim crusta quotidiè magis magisque indurascente in aureliam transfor­mantur. His vicissim proximo vere vel autumno sensim exanimatis, Interitus. Vsus. provolat papilio simili metamorphosi prognata. Quibus humano generi usibus in­serviunt equidem nescio. Satis scio quàm Aristotelis ingenium mirifica trans­mutatione torquent, & Dei interminatam potentiam nobis commendant.

Teredinem depedem solus Georgius Agricola nobis proponit, quem ab aeneo colore Kupfer Wùrm appellat- Serpit (inquit) quia & pennis caret & pedibus. Crassitudo ipsi quasi parvae anserinae pennae, longitudo scolopen­drae; teres est, sub lignis putridis natus, & plerumque juxta scolopendram inventus: hujus iconem inter scolopendras sitam facile videris.

CAP. XXXVII. De Aquaticis Insectis depedibus, & primum de Squilla.

AQuatica omnia Insecta vel [...], vel [...] esse supra diximus. Pe­datorum alia sex pedibus natant, ut Locusta, Squilla, Scorpius palustris, Notovectum & pediculus marinus. Alia quaternis; alia pluribus; de quibus sigillatim agemus. Squilla Insectum a Squilla pisce parum differt, nisi quod & breviores multò antennas, & colorem ma­gis spadiceum vel terrestrem potjus obtinuit. Horum alij testa fragili obdu­cuntur, alij plani sunt & nudi. Testacei in vivulis praesertim degunt, arundi­num vel gladioli radicibus adhaerentes: colore sunt subflavo, nonnunquam autem albicante atque cinereo. Sex tantùm pedibus incedunt, reliqui hic ap­pendices pinnarum munere funguntur. Nudi, vel molles sunt vel crustacei: molles figura haec satis monstrat, modo caput spadiceum, reliquum vero cor­pus [Page 320] obsoleto cinere tinctum imaginemur. Crustaceorum genera omnia arti­culata sunt, sed alijs

[figure]

globosi articuli, a­lijs alij: globosi ef­figies graphicè hic repraesentatur, si ip­sam leviori spadi­ceo mollius atrige­ris. Talis primi & secūdi non globosi color: tertia autem species dorso ni­gricat, ventre fus­co: at omnibus os fo [...]tipatū & appo­siti

[figure]

pertinax. Quartus prio­bus tribus pedibuse movet, caeteris appendiculis pro re­mis utitur. Collem illi & antennae forcipesue minio dilutiùs illitae; corpus fus­cum,

[figure]

vel magis cinereum. Quinto caput longe nigerri­mum; corpus planè malico­rio simile. Sextus [...] vi­detur, eâ quam vides formâ

[figure]

& colore cinereo. His omnibus oculi duri, picei, membrana vitri modo perlucida obducti, qui non minus continuo moventur, quam quadrupedum aures. Assultant illi protinus, ut Squillae pisces, in coi­tu, & ubi licentia audacīa crevit, implent faemellam. Hoc tempus speculatus index morsu levi significat: illa ore compresso quicquid inclusit exanimat, partemue socio tribuit: coeunt enim ore, cancrorum more & locustarum. Quem vero in medicina usum sortiuntur, nequeo ex scriptoribus vel Empyri­cis ullis, quibus vel ignoti Squillae vel despecti videntur, recensere. Id tamen constat, mense Aprili & Maio, nihil ad pisces inescandos utilius haberi posse.

CAP. XXXVIII. De Locusta, Scorpio, Notonecto, Cicada, Anthreno, Forficula, Lacerta, Corculo, & Pediculo aquaticis.

LOcusta Insectum Locustam piscem imitatur, cum nec ipse caro sit dicendus nec piscis. Forman videtis. Colorem habet pal­lentem cum virore. Scorpiorum palustrium tria vidimus atque habemus genera; quorum primus nigricat nonnihil, reliqui arenam candicantem referunt. Notonecta dicimus Insecta quaedam aquatica, quae non ventre ut alia, sed spinâ innatant; â quibus ho­mines [Page 321] hyptionecticen, id est, supinè natandi peritiam didicisse verisimile

[figure]

est. Horum alijs oculi, Scapulae,

[figure]

corpusue nigricant; alijs vires­cunt, alijs pyropum, alijs picem referunt: rarò enim duos ejus­dem videris coloris; tam variè in ipsorum ornatu lusit natura. Cicadae aquatici formam descrip­tam retinent. Verum nigerrimi illis oculi & corpori cinereus co­lor. Anthreno fuscum ubique corpus, oculis piceis exceptis,

[figure]

Forficulae idem fe­re color, sed ma­gis saturus; carere oculis videtur, sed intus conditis cer­nit atque dijudicat

[figure]

objecta. Lacerta varij coloris est, & pisca­torum gaudet intuitu: circa rupes Britannicas non infrequens, ubi pis­cibus insidias parat. Corculus cordis effi­giem, pedibus capite­que

[figure]

demptis, scitè ex­primit; ocellos habet perexiguos & nigros, tibias item sex concolores, duo­bus quoque digitis donatas. Pediculus marinus Insectum est Balneis cetorumue generi infestum, quos mordendo ti­tillandoque ita in furorem agit, ut se in arenas projicere aridum­que petere cogantur. De ho­rum usu nihil novimus, sed po­steritatem ad ipsum investigandum seriò hortamur.

CAP. XXXIX. De Pulice sive Asello & Scolopendra marinis.

PVlex sive Asellus marinus squillam molliorem refert, nisi quod quatuor tantum pedibus (pace Gesneri dixerim) donatur, & fre­quentibus longisue saltibus se liberat, à numero pedum. Asellus dicitur a saltu, Aristotelis pulex: à dorso gibboso, Scrofula nuncupatur: co­lor illi lividus cum nigredine. Longitudo fluviatilium,

[figure]

digitum transversum: latitudo, semidigitum non supe­rat; marinorum major dimensio, qui littore refluente, & in aquis dulcibus saepe conspicitur. Venatoribus item spectatoribusque mirum agilitatis praebet exem­plum.

Scolopendra marina, alia grisei coloris, alia rubicun­dioris cernitur. Haec longior & macilenta, illa brevior & crassior; utramque vidi anno 1578. in Ostrearum areis. Non, n. in profundo maris (ut Gesnerus autu­mat) sed in limosis stagnis, ubi ostreae saginantur, latent, ibique generan­tur & vivunt. De his piscatores monuit Numenius, quum diceret,

Sunt autem (Aristotele teste) terrestribus minores, formâ vero non dispa­res. Ex ijs Nonus Medicus psylotrum hujusmodi confectum, cap. 43. multis laudat. ℞. thuris, atramenti sutorij, ana ℥ij. Scolopend. marin. ℥iij. Omnia ad laevorem trita, cum calcis pulvere commisceantur, & evulsis primum pilis locos inungito.

CAP. XL. De Insectis aquaticis Depedibus, ac primùm de Oripe.

NIvem, aquam esse longâ in aëre sublimatione spumifactam, nemo Philosophorum rectè sentientium inficias iverit. In hac ver­mesprocreantur, Graecis [...] dicti. De his Aristoteles aliquid scripsit, quam historiam breviter perstringam. In nive gignuntur hirti vermes, torpidi, & difficulter moventur, quare inter depedes censeo; à ni­ve remoti, illico pereunt, ut Pyrigoni ab igne dijuncti. Cum nive vetustiore & rubescente ipsi etiam rubescunt, in nupera autem reperti, candescunt. No­tum (inquit) est, non magis nivem putrescere atque ignem; imo putrescere haud possunt; tamen in utrisque generantur animalia, & in utrisque etiam nu­triuntur. Eustathio Scholiastae Homeri neutiquam assentior, quod nives ru­borem è minio contrahere affirmat, quia loca illa sunt [...], unde ex minia­tis vaporibus elevatis rubedinem additam existimat. Sanè nonnullis in locis ita se habere non denego. Caeterum in locis minio destitutis nivem rubesce­re (etiam invito interprete,) concedendum est. Horum Strabo mentionem facit his verbis: In Charzena & Cambicina Regione, & Caucaseis montibus vicinis, bestiolae quaedam altis nivibus gignuntur, quas Apollonides [...], Theophanes [...], id est, Convolvulos montanos transfert, Teredinibus majoribus similes. Earum generationem aequè mirabilem sentio atque py­rigoni; [Page 323] facilius tamen in nive quàm in igne gignuntur animalia, quia in nive aëris, terrae spiritusque multum inest, quae ignis affatim absumit. His si ca­lor Solis accesserit, fimum conficiunt (utor Scaligeri verbis) omnium laeta­minum multò excellentissimum. Copiosè item in Carinthia generantur (ut Ioach. Vadianus refert.) sed rem admirabilem Strabo in com. in Pompon. Mel. adjungit, cum illos aqua optima repleri asserit, quam, ruptâ tunicâ vel cute, viatores accipiunt, factáque levi expressione hauriunt. Salubris enim est, & in fontium turbatione (quae copiosa in nive fit) persalutaris.

CAP. XLI. De Hirudine.

HIrudo sive Sanguisuga, Graecis [...], Hebraeis, halukah. Gallis Sang­sue. Italis Sansaga. Hispanis Sanguisuella. Germanis Ein agel so das blut sauget. Anglis Horsleech vocatur. Sunt autem vermesaqutici, san­guinis animalium sitientissimi, eoque sese affatim etiam ad animae expirationē nonnunquam replentes. Harum aliae alvo sunt im­perforatâ;

[figure]

aliae perviâ; quarum hic vobis effigies repraesentamus. Perforatas Europa vix novit: Americanis & Indis celebriores. Imperforatae quibusvis obviae, quae sanguine distentae cutem suam, ceu cancellatis quibusdam fibris textam, exprimunt. Colore aliae sunt vario, aliae viridan­te, piceo & fusco, sed veneni expertes; solae spadi­ceae & castaneae corticem repraesentantes. Gene­rantur in stagnis potissimùm, ubi jumenta aquari solent; nam ab eorum pedibus terra sordesque ablutae, in fundum decidunt; ut taceam stercoris ibidem subsidentiam, ex quo vitali calore non de­stituto animalia item gignuntur. Natae semel, san­guinem avidissime sitiunt; ac propterea in ipso stagni vestibulo quasi in insidijs latent, ut

[figure]

equos, boves, Elephantosue vulnerent, quamprimùm, frigidae desiderio, ipsum intrant. Elephanto tam molestae scribuntur a Plinio, ut eorum titillante in promuscide suctione in rabiem agatur: quod mirificam Insectorum potentiam plane demonstrat. Quid, n. Elephanto majus? quid Hirudi­ne verme contemptibilius? tamen illius moles ingeniumque hujus cedit virtuti, vel potius concedit. Cruore maximam vescuntur partem, & sanguine bestiarum: nihilominus restagnantibus quoque aqua­rum sordibus, per alimenti inopiam se re­plent. Plinius eas vere evanescere scribit, lib. 9. cap. 51. nos autem illam tempe­statem earum generationi esse gratissi­mam videmus. Nec sane video cur hyemis inclementiam superantes, veris benignitatem non perferant: imò illud pro comperto habemus, emori hiru­dines [Page 324] tempore hyemali, nisi cautè in aqua tepida, & uberrimè sanguine enu­triantur. Hirudines si quis deglutierit, alij muriam, quidam nivem superbi­bere suadent. Asclepiades autem primùm os colluere, mollemque spon­giam frigida madefactam faucibus immittere, ut Hirudo spongiae insiliens extrahatur. Postea lentis succum exhibet, & cervicem extrinsecus empla­stris refrigerantibus operire docet. Apollonius autem cognomento Mus, acetum acerrimum propinabat cum muria; qui vero nivem dabant, eam cale­faciebant, & dissoluta utebantur; cibumque & potum ad subducendam al­vum opportunè exhibebant, ut hirudinem ejicerent: saepenumero, n. aiunt, una cum excrementis ipsas deferri, Gal. lib. 2. de Antidotis. Plinij tempo­ribus maleficij studio illas nefarij & scelesti homines hostibus clam propina­bant; sed ruta cum aceto, vel solum ipsis butyrum, (ut alijs exulcerantibus venenis) praesentaneo fuit remedio. lib. 20. cap. 13. & lib. 28. cap. 10. Vsus earum in medicina non unicus conspicitur. Vsus. Nonnulli enim (Galenum loquentem affero lib. de differentib. sanguinis detrahendi modis, tract. 10.) captas Hirudines includunt, easque variè accommodant: ubi, n. mitescunt, facile cuti admoventur; quae verò captae fuerint, per diem asservandae, exi­guoque sanguine alendae; atque ita fit, ut quicquid virulentum contineant, cito exprimant. Quando autem ijs uti opus est, ea pars, cui Hirudines admo­vebis, nitro prius fricanda, inungendaque, unguibusúe ipsis scalpenda, ut hoc pacto avidiùs adhaerescant. Oportet etiam eas ipsas in tepidam aquam, quae vase lato & mundo contineatur, infundere; mox spongiâ comprehensas mu­core & sordibus manu purgare, atque ita admovere. Vbi vero admotae fue­rint, ne ea pars cui inhaerent frigescat, oleum tepidum superinfundes; si au­tem manibus aut pedibus affigendae sunt, in aquam, in quam Hirudines inje­ctae sunt, immergantur: si verò non firmiter haeserint, earum caudae forcipe incidendae sunt: namque ubi ita sanguis effluxerit ab attrahendo non desistant, donec cinere aut sale os earum aspergatur. Postquam autem exciderint, quod relinqui ab ijs venenosum solet, cúcurbitula exhauriendum est; vel si id minime fiat, fotu per spongiam adhibito utendum. Quod si inde cruentae la­crymulae adhuc effluxerint, farinam cuminumque adhibeto, lanamque subin­de modico oleo madentem alligato. Caeterum si manare sanguis non desinat, linteolum aceto madefactum, gallamve combustam, vel spongiam in liquidā anteà picem immissam, mox crematam imponito. Illud quoque compertū ha­bere oportet, Hirudines sanguinem illum attrahere, qui carni adjunctus est, non qui in imo corpore continetur. Earū vero usus pro cucurbitulis esse solet. Prae­tereà removendae tum sunt, quum dimidiā sanguinis partem extraxerint. Quin­etiam prohibendum, ne sanguis eousue effluat, quousue sit satis: siquidem pars ipsa frigescit, tum ob ipsas hirudines naturâ frigidas, tum quoq, ob aerem ambientem. Haec Galenus. Cardanus non nitro sed lacte illinire locum admo­net, ut promptius adhaereant, & comprimere Hirudinem jubet, ut dum ulcisci velit, venam perforet, lib. 7. de rer. var. cap. 28. Quanto Dionysio, Hera­cleotae Tyranno auxilio fuerint, historiae testantur; quod, belluae magis quam hominis simulacrum, immenso abdomine mortuum, vermes diù anteà exe­dissent, nisi hirudinibus utrique lateri admotis, nonnullam humorum molem quotidie evacuasset. Longum hîc esset recesere omnes Melancholicos & Amentes, qui, ani haemorrhoidibus harum rostello apertis, convaluerint. Nequeo item omittere Nobilem Ricardum Caundisium, Thomae illius in­clyti Cosmo-nautae patruum doctissimum, quem podagra multis annis excru­ciatum menstrua haemorrhoidum inferiorum per hirudines apertio perfecte curavit, adeò ut nunc magna totius Aulae admiratione sanus solusue sine ad­miniculo incedat, & valentulus doloreue vacuus senium perferat. Hirudines etiam podici affixae humores in universos articulos à toto corpore irruentes [Page 325] adeò mire revellunt, ut ipsos dolores illico, & tanquam incantamento demul­ceant. Quod utique Lugduni experti sumus in excellenti musico Rosoto: qui quidem prae doloris saevitiâ & continuis vigilijs in ardentem febrem cum deli­rio inciderat, vigente Cane, quo tempore purgationes esse difficiles ait Hip­pocrates. Adeò enim inde remedium est, ut alteri cuicunque praeferendum sit: nam evacuant a toto corpore absque ulla molestiâ, & virium jacturâ. Iac. Aubert. exercit. 50. progymnasm. Fernel. Abdit. Godfridus à Cenami, Ve­netus, vir illustris, justâ verâque amicitiâ mihi junctus, dixit se vidisse Ar­thriticum a doloribus suis securum multos annos vixisse admota hirudine par­ti dolenti. Eadem suadent Matth. de Grad. & Sanavarola Iacob. Dournet. Apolog. lib. cap. 3. Hirudinum item cinere cum styrace cocto, Phthiriasin omnem curari narrat Gilbertus Anglicus. Neque vivae solum nobis sunt usui, sed mortuae quoque & exustae. Nam ut Plinius refert, lib. 32. cap. 7. capil­lum denigrant sanguisugae, quae in nigro vino diebus sexaginta computruere. Alij in aceti sextarijs duobus sanguisugarum sextarium in vase plumbeo ju­bent putrescere, totidem diebus; mox illini in sole. Sornatius tantam hoc medicamentum vim habere tradit, ut nisi oleum ore contineant qui capillos tingunt, dentes quoque eorum denigrare dicat. Meges psylothrum palpebra­rum in aceto enectas putrescentes ranas scripsit; sed sanguisugarum cinis ex aceto illitus idem efficit.

CAP. XLII. De Lumbrlcis Aquaticis.

IN aquis tàm marinis quàm dulcibus Lumbrici

[figure]

magni atque parvi ex putredine oriuntur, aestate praesertim, terrestribus similes, sed nodo vel tor­que illo collari non donati: asperiores item sunt longè & magis strigosi: insabulo plerumque de­gunt, terramque è cavernis ejiciunt, Terre­strium more. In aquis dulcibus stagnantibus & non profundis genus Lumbricorum satura­tè rubentium reperitur, qui à formâ Teredi­nem depedem referunt, sed capita habent majora. Cauda ijs bifurca, quâ se firmant ac sustentant, dum capite elevato locum invenerint, ubi reliquum figant corpus; tum supra limum ac saxa incedunt, & vibratili quodam modo sese arcuatim promovent. Oculato & calido per aestatem coelo emergunt, magno simul numero, sed limo vel leviter tre­mente sese statim subducunt. Angli Sommer­wormes vocant, quia vel aestate tantùm com­parent vel hyeme pereunt. In mari mediter­raneo Lumbricus teres, anguis majoris ma­gnitudine & colore reperitur, sed sine capite & cauda, ut Weckerus notat; aliquando ad viginti pedum longitudinem accedit. Quis horum usus aut Natura fuerit, nondum ac­cepimus, [Page 326] sed ab alijs speramus lucem, quae utrumque monstret. Illud autem constat, Lumbricos istos in piscium capturâ escae loco servire, praesertim parvos illos & rubidos, quos Piscatores eum in finem sedulò venantur. Aquaticos autem dicimus quia sicut Lumbrici terrestres in aqua haud diu vivunt, ita etiam Aquatici in arida positi, citò intereunt: illi videlicet aëris, hi verò humiditatis penuriâ laborantes.