Haamili e ndaada Nde haamili oo, hoo'yi loonde mum, yaade kiikii'de, faa 'yooga, hawri e ndaada. Ndaada ngaa, tawi oo haamili; ndaada ngaa hawi mo. 'Bi'd'do oo saami e rannyere; nde saamnoo e rannyere ndee... haa 'bi'd'do oo rewi faa waawi yaade nyallo. Hey ! Sukaa'be rew'be mbajii 'dum. O yehi nyallo sukaa'be rew'be ; sukaa'be rew'be mbaji mo ; o wii : " So a kaay'do, ndaada seekataa reedu inna maa so caamaa dow rannyere ! " Haya, kmko duu o tafi 'nacce 'di'di; mo sukkiti mo faati feto ngo, ndaada ngaa seeki reedu inniiko so o saarni e rannyere ndee. Mo wari mo joo'dii, omo yima omo wi'a : Koobiri kooba dindaw ! Aan woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da? Ngan kaa yari wellii; yoppi nii; ngonnga wari. O wii : Aan woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da? Faa, ngonnga wari, o wii : Mi wanaa koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da ! O wii : " Woo'dii! So a wanaa koobiri kooba -- o wii -- so a wanaa kanko, yaru wella ! " Nga yari nga wellii, faa nga wari. Nde nga warnoo ndeen, o wii : Aan woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maada? O wii : Ngoonga ! Miin woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da! O wii : " Woo'dii! Yar war faa, ittanaa kam ten'di! " O wii : " Woo'dii! " O yari, faa o 'dorn'diti o ganndii warde. O wii: Aan woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da? O wii: Ngoonga ! Miin woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da! 'Don o yuwi 'dum 'naccal gootal, faa siititii e wuttudu mum. Haya, o wii : Aan woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'yye dindaw mawna barjoo maa'da? Kanko duu o jaabitii o wii : Miin woni koobiri kooba dindaw itta kecco dindaw lela e da'y'ye dindaw mawna barjoo maa'da! O ja'b'bitii wonngo ngoo duu o yuwi 'dum; wari saami. Haya, miin kaa ngol tan nii anndu-rni. <1Inna Hamma>1 <1Contes du Mali>1 Suka gooto, inniiko rnaayi; halfini rno kahi. So inniiko maaynoo ndee halfini mo kahi, kahi kii duu wii : " Saa Allaahu -- wii --, so Alla yi'dii ja'bii sa na darii... " Kahi kii wii sa ana darii, huunde fuu ko Alla tagi na mari ko waawi fuu, kanyum duu heedana no. Faa Alla muuyi, nawloo inniiko, nde futuro wari fuu, hokka mo loonde wi'a o yaha o 'yoogoya, 'Bula -- ana wi'ee'Bula. Haya, so o warii fuu o wi'a : Kahi mi'don yaha 'Bula ! Kahi Buuli-Nyaali mi'don yaha 'Bula ! Foondu fiirataa dow 'Bula sako remme 'bii Aadama! Kahi kii duu wi'a, kanyurn duu, jaaboo, rno wi'a dee : Mi'don yaa le'ne! Foondu fiirataa dow le'ne sako yonki 'bii Aadama ! Suka oon wi'a mo dee : Kahi mi'don yaha Bula ! Kahi Buuli-Nyaali mi'don yaha Bula ! Foondu fiirataa dow Bula sako remme 'bii Aadama ! O nannga loondem, o 'yooga o hokka 'dum. So o 'yoogii o hokkii 'durn fuu, o wi'a : Kahi mi'don iwa Bula! Kahi Buuli-Nyaali mi'don iwa Bula ! Foondu fiirataa dow Bula sakko remme 'bii Aadama! Timmii. <1Inna Hamma>1 Joon, mi fillataako naa filla. Debbo, ko o rimi fuu o rnaayan. O rirni 'bi'd'do; kanko e debbo rnaw'do, 'be naati ley suudu, 'be itti innde; suka oon, gooto fuu anndaa innde makko, sanaa, gooto, cukalel rna'b'be gootel. Haya suka debbo oo duu ummodii e sukaa'be rew'be fuu moorike co'dake, faa ngara njaha innde nden... ngara njaha joon kaa wi'aarna ne'd'do fuu anndu'do innde rnakko, oon o ha'b'ba- natab. 'Be joon kaa 'be ngari 'be mbeeri, daande weendu, 'be rnbeerani debbo nayeejo ; cukalel atiimiwel duu wari; 'be mbii 'durn he'bataa. Debbo nayeejo oon duu wii : " On mbaawaa ko Alla watta kaa! " Kernle kaa ngalaa e sernrnbe Alla nii hok- kata. Wii o wara o naata, caggal rnuu'dum, ley 'baawo rnurn; o hoo'ya wabbere rnaaro, o hoo'ya wabbere serernmbe, o hoo'ya wabbere gawri, o hoo'ya wabbere mbayeeri; dey o yaltina, o wadda. O hoo'yi 'durn, o yaltini, o waddi. (O wii) oon jonnga. Jonngi payan'de nayi 'den fuu. 'Dee fuu 'de yuufi 'de keewi. O wii oon hoo'ya na ton, ley 'baawo rnakko toon, na ton teketti jaajangol rnuu'dum, e tekettirn yaha loonnowa daande weendu. Karn duu hoo'yi yehi loonnoyi; o wii so nii oon roondake, giney oon ana warta, pooli na toon, mbi'an : " Coo yaaya rnaa ! Coo baaba rnaa! ", o wii ta oon nooto pooli 'diin. O urnrnii ndeen, o urnrnii o wari, o reenni ley suudu rna'b'be, 'be nyaarni... O wii : " Haya, koo'yaa ndottiranaa karn akalawal laalagal rawaandu ngal, ndottiranaa hoore maa la'al lobbal ". O rotti- rani -- kanko suka debbo rottirani -- hoore makko akalawal rawaandu ngal, o rottirani debbo maw'do on la'al lobbal, o tawi wallaay suka oo ko o laatii'do. O moori 'dum, o wa'di leernbel fuu e ka'n'ne, leembel fuu e cardi, leernbel fuu e ka'n'ne, leernbel fuu e cardi. O wii : " Haya, sa nii a yehii fuu, 'be njirnoyi fuu, anndu nde njim-'daa faa wari e sakkitannde fuu, o wi'ataake naa Jarnpu-yara. " Goonga sukaa'be rew'be amiiru ma'b'be 'been o feewi 'be : ; A lu'bi! " Goonga Amiiru oon wii : Sa nii o wanaa Ahmadu nii sa nii o wanaa Mahmuudu nii sa nii o wanaa Burayma nii sa nii o wanaa Aalu nii sa nii o wanaa Hammadu nii sa nii o wanaa Bukkari nii ndelle mbi'ee min anndaa o! Go'd'do duu wari 'battitii o wii : Sa nii o wanaa Bilaali nii sa nii o wanaa Jamwari nii sa nii o wanaa Arziki nii sa nii o wanaa Ahmadu nii sa nii o wanaa Bukkari nii sa nii o wanaa Umaru nii sa nii o wanaa Burayma ndelle mbi'ee min anndaa o! Go'd'do duu wari o wii : Sa nii o wanaa Ahmadu nii sa nii o wanaa Maamudu nii sa nii o wanaa Burayma nii sa nii o wanaa Hammadu ko nii mbi'ee min anndaa o! Kanko duu o wi'aa o wara o 'battitoo. O wari, o 'battitoo o wii : Sa nii o wanaa Aamadu nii sa nii o wanaa Maamudu nii <1Contes du Mali>1 sa nii o wanaa Burayma nii sa nii o wanaa Aalu nii sa nii o wanaa Husaana nii sa nii o wanaa Bukkari nii ko nii mbi'ee wo o Jampu-'Yara! Joon kay, 'be koo'yi, 'be mburnbili o 'be 'yeennyi sooro. Kad- dule makko fuu, o 'bornaa. Rew'be war'be 'been, 'be mbii laatoo... juggal puccu gorko on; 'be rnbii laatoo baa'de bo'deeje gorko on nde wa'd'dii puccu mum fuu yaha na yaamna; 'bee duu mbii laatoo kaadime debbo on, 'bee duu mbii ndufoyan juggal puccu ngal; nii jahaangal ngal fuu wa'di. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo he'bataa ngol. <1Yaaya Saadu>1 <1Contes du Mali>1 IV O yaadi e nawliiko weendu ; o wii o heltoyto, ngesa kaawiiko warketere dey o wara o law'ya loonde makko -- warketere... warkeewo, ko laamni. O heltoyto 'dum 'burata laarnnude loonde o heltoyto dee o wara, o wa'da law'ya loonde rnakko. O dilli tan nawliyo on hebbini loonde nden leydi; o wari faa, o roondoo tan o tawi o waawaa. O wii : Joom-weendu, joom-weendu, wurta roondam ! Debbo ndim-mi koowaa gorko ndim-mi nyaamaa ! Paa'bel yalti, o wii : " Wanaa aan ! So aan wo jam wo jooma! " O wii: Joom-weendu, joom-weendu, wurta roondam ! Debbo ndim-mi koowaa gorko ndim-mi nyaamaa ! Fallaandu 'yalti. O wii : " Wanaa aan wo jooma ! " O wii : Joom-weendu, joom-weendu, wurta roondam ! Debbo ndim-mi koowaa gorko ndim-mi nyaamaa ! Daasotoongel yalti; 0 wii : " Wanaa aan wo jooma ! " O wii : Joom-w eendu, joom-weendu, wurta roondam ! Debbo ndim-mi koowaa gorko ndim-mi nyaama ! Joom-weendu daasii, hunyi, tawi waawaa; rufi leydi ndin, law'yi loonde nden faa woo'di; roondi. O hooti tan, o rimi 'bi'd'do debbo. Caggal o rimii 'bi'd'do debbo, o wardi e rnawniiko mo o hawti baaba mo yaaya rnum, yeeki'o oon, 'be ngardi weendu. O wii kanko kaa, o naattaa weendu ndun sabu yaayiiko wii nde o wari fuu ta o naata weendu ndun; o nanngan 'dum. Kanko duu, o naati; o wii : " Koo nii e Jiidiinde ! War naatu faa ke'ben yaade ! " O wii non tan, joorn-weendu on nanngi Jiidiinde. Caggal nanngii Jiidiinde, o roondii o hooti; o roondii kanko kaa, o hooti o yoppi Jiidiinde duu ana rnuti ley ndiyarn 'dam. Joon lee Jiidiinde duu wii yaltan koy'de. Joom-weendu on wii, o yalta 'doo. O wii : " Waaldunde rnen wo luu'ban ! " O wii o sillan, joom-weendu wii yo silla 'doo. O wii : " Waal- dunde men wo luu'ban ! -- o wii -- ko kaalanan-maa-mi no ngat- taa dee, nga'daa gadoode dee ce'naa e koyngal am ngal; dee mi yaha rni yaltoya koy'de; nde noddu-'daa kam fuu, sa rni 'booyii fuu, poo'daa; mi waran tan rni tappoo dow 'bernde maa 'doo. " O wii : " Woo'dii! " O yehi, o hoo'yi gadoode ndeen o wa'di; o yalti koy'de makko <1Contes du Mali>1 tan o hoo'yi gadoode, o fiilii e... wa'd'dere-doodi, o sukkiti o hooti. Caggal o hootii, oon duu wii : " Yella a wartaa naa Jii- diinde? " O wii : " Mi warataa ! " O wii : " Yella a haa'na naa? " O wii : " Aan duu a haa'na! " Tan kam, duu 'demminii foo'di tan, 'boggol e 'duma 'dum fuu wari waalii dow mum. O ummii, o sukkiti. Imo yottoo yaayiiko'en na cokka, oon na yottoo, o wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! O wii: Yaaye a nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? Nga wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! -- " Yaa 'don'en, rni rirnaay ma ! " O fonndii batu. O wii : Baa a nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! O wii : " Mi wanaa baam-maa! " O fonndii kaawiiko. O wii : Kaaw a nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata ? Nga wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! O wii : " Mi wanaa, kaaw maa! " O fonndii goggiiko. O wii : Goggo on nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii: Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! O wii : " Mi wanaa goggo maa! " Maarniraa'be makko na joo'dii. O wii : Maama on nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata maw nga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii: Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! 'Been duu mbii : " Min nganaa maamiraa'be ! " O wii: <1Contes du Mali>1 Suudu baaba on nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kulyiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! 'Been duu mbii, nganaa suudu baaba. O foo'danii den'diraa'be makko. O wii : Den'diraa'be on nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii: Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! Den'diraa'be rnbii, kawtaa e rnakko fes. O foo'danii batu, to goriiko woni. Batu yii 'be ngara acciti. Yigiiko ana joo'dii ley goriiko, pennga rnakko oon. O wii : Pennga a nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii: Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde ! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! Pennga oon duu doggi. Gorko oon duu umrnii naati ley suudu ; o wari. O wii: <1Contes du Mali>1 Oo'o a nanii ko kuunga ngaa haalata kuunga mawnga ngaa haalata mawnga beeli ngaa haalata kul'yiniinga ngaa haalata ndaasotoonga ngaa haalata? O wii : Jiidiinde siriinde ngar-mi ndaarde! Pa'de ballu bo'deeje ngar-mi ndaarde ! Enkoy kurru e 'baayaale ngar-mi ndaarde ! Gorko on ummii hoo'yi kaafaahi, soppi, hoore wari, soppi, hoore wari, soppi, hoore wari, soppi, hoore wari, soppi, hoore njee'd'da'berde ndeen, illa illa alaasara faa naange yani soppi hoore ndee ; nde wari nde wari kayre duu, se o hoo'yi la'bi, seeki illa illa... daande 'doo faa sukki laasi, suurti heyre nden, duppi, wii o yaha o yowoya suudu, nawloo yaayiiko ton. O yehi o yowi kam duu hoo'yi heyre nden 'yakki, reedi rirni 'bi'b'be joom-weendu 'bol 'be. O wii : " Umma hootu suudu rnoo'don! " O wii : " Mi harrninii yaaye, mi harminii baaba, mi harminii fus! " Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol ! <1Yaaya Saadu>1 V Go'd'do, yehi doomoyde ngesa mum... Go'd'do, o yehi o doomo-yi ngesa makko. O wari o tawi ginnaaru waylitake ana nyaama gine rnakko fuu. O nanngi 'dum, o wii : Paateyel 'dam dey 'dume ngan-maa-mi? Kanko duu o wii : Wuro wuro, mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! O wii: Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? O sukkiti katen, o wii : Wuro wuro, mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! O wii: Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? 'Be njehi yeeso katen, o runnyi; o wii : Wuro wuro, mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? 'Be njottii; o wari o tawi batu, o wii : Wuro wuro mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! O wii: Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? Mawniiko wii : ; Yoppu ! " O wii : " Mi 'yoppataa sanaa mi hirsa o. Saa Alla o nyaamataa nyebbe am e polle arn kaa katen! Ngoonga o hoorri suudu toon ; o hirsi; o hutti; o defi ; o hokki aduna fuu mbii nyaarnataa. O wii: Wuro wuro mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! Kanjum -- Indru oon -- jaabii wii : Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? O yehi o wuloyi nguru ngun, o wii : Wuro wuro mburtee ndaaree ! Usmaana-Paate kaa waddii waddataake siti waddii Indru baamle ! Ko o yaltoyi koy'de 'dum wii : Paateyel 'dam dey ko ngan-maa-mi? Ngoonga joon kaa o yottii o joo'dii ley batu. O yaltidi koy'de ko naanni fuu; kam duu yehi dartoyii warti, 'do wonnoo 'doon, wari wii : -- " So nii wanaa ndaarde rnawna oo, mi warete faa 'buu'baa, sabu a hersinan. A tawii kam rni rnaw'do baaliki, a tawii mi'do wujja mi naaltake mi laatake waandu a nanngii kam, a waddii ! " Ii, ngol duu 'doo haa'di. Soysoyso'y soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol. <1Yaaya Saadu>1 VI Ne'd'do gooto, ana wi'ee Leggel. Inniiko rnaayi, o wayri rno; o doggi o naati laade. O yehi suudu waande, o naati suudu waande, o tawi toon yeendu. Yeendu nduu nanngi rno, jogii mo, mo'y'yinani rno kaake fuu, faa gasi; watti e leggel. Leggel ngel ana yaha, o wii : " Haya so rni wattii rna e leggel, njahaa ! 'Do Alla na'bi rnaa fuu, faa njotto-'daa suudu, inna Ham- rnadi Ar'do... rnbi'aa inna Harnmadi Ar'do... njotto-'daa suudu rnurn. " O sukkiti fuu, o wii : " Gi'do Alla 'do leggel 'baaroo? " So yottike o wii : " Gi'do Alla 'do leggel 'baaroo? " Fuu 'be rnbi'a : " Minen kaa rnin rnbaawaa; yaa to inna Ham- madi Ar'do, kanyum moorntata ku'di kanyurn moorntata le'd'de. Yaa 'doon 'baarowaa ! " Haya faa nyannde e timrnaade murn, o sukkiti, o yehi kasen, o wii : " Gi'do Alla 'do leggel 'baaroo? " Faa o yottii suudu inna Hamrnadi Ar'do. 'Be mbii rno : " Haya, yaa naatoy suudu inna Harnmadi Ar'do annii ; kanyum moomtata ku'di so rnoornta, ko he'bi fuu ! " O yottii suudu inna Harnmadi Ar'do. -- " Gi'do Alla 'do leggel 'baaroo? " O wii : " Ngoonga, war yaa! War 'baara! Miin kaa mi'do yi'di maa; rni'do moomta ko wanaa aan duu sako aan war 'baara Leggel ! " O wii : " Woo'dii. " O wari, o naati suudu inna Hammadi Ar'do ; o 'baarii, faa... Alla wa'di joon kaa Hammadi Ar'do ana huurtina. O mirrniti, kanko Jeggel, o mirmiti, o foondiijuggal, Hammadi Ar'do, juggal puccu mum. O wii : " Hey Leggel! Hannden kaa a henii koy! Jookkaa faa to juggal puccu, Hammadi Ar'do too njaataa! Hannden a nanii yo kuurtungu mum dee aan duu a'da yaha toon ! " O wii : " Se a yehii, hor'be nannge, kelte ton, nduncire. 'Dum nee walaa fuu ko mbaawan-maa-mi! " O wii : " Ah, inna! Aan kaa accu nii miin duu rni mirmita yaade, mi 'boyloto nii non, mi yaha mi 'boyloyoo, ba'n'ne juggal puccu Hammadi Ar'do ! " O wii : " Woo'dii, ha'ya ! " Orno yaha; faa nyannde tirnrnaade mum, o hawri e kor'do gooto; o ittiri nii hoore makko ley leggel too; o wii : " Hey, kor'do! Sabu Alla, wallarn; so won ko rno'y'yintaa 'doon dee kokkaraa kam ! " O wii : " Hey aan, Leggel! A'da suusi ko boni! Yah to inna Hammadi Ar'do dee moggo-'daa fati, hor'be kelte ngatte e yiite nduncire ! " Haya faa o yottii, inna Hammadi Ar'do; o wari e 'danki inna Hammadi Ar'do o tawi 'dum, ana mo'y'yinana Hammadi Ar'do jiminta. O wii : " Inna Hamrnadi Ar'do inne, rniin duu kokkoraa kam, ko mo'y'yinantaa, Hammadi Ar'do koo faa mi walle ! " O wii -- inna oo wii : " Hey, Leggel ! Mi hokke ko mo'y'yinan- mi koo faa mballaa karn? " O wii : " Ngoonga! " O wii : " Woo'dii! " O hokki 'dum, jimintaare wootere, rnorri nde faa nde gasi; watti ton hootonnde mum; o itti hootonnde makko siwaturdu, o watti toon; o hawrini o rnorri faa gasi, o hokki inna Ham- madi Ar'do. Inna Harnmadi Ar'do nanngi, hawrini e jimintaaje, kanyum kaa anndaa fuu ndeya woni nde hawrini e jimintaaje 'dee fuu. Laam'do wa'di 'de poti e junngo Harnmadi Ar'do. Ham- madi Ar'do, hokkaa jimintaaje jee'd'di, watti 'de e njiiba mum. Nde wattunoo 'de e njiiba rnurn ndee, sukkiti yehi, wii haya joon kaa yahan, jokka konu. Haya 'do wii yahan konu 'doo, yaadi e jimintaaje; haya faa.. konu fu'd'di; 'be njehi 'be piccoyii 'be pic- coyii faa 'be tampi; faa so 'be tampunoo ndee, 'be rnbirfitii 'be ngarti. Homo fuu ha'b'bi puccu rnuu'dum ; haya joon kaa, Ham- madi Ar'do duu wari sori e lekki; kanko duu yaltini jimintaaje 'dee hokki, haddi 'be foti hokkude fuu howruu'be makko, homo fuu jimintaare, nanngi nyaarni. Hammadi Ar'do duu huunde fuu fonndataa sanaajirnintaare ndee, nde Leggel mo'y'yini; kanyum duu 'barni, jirnintaare ndee, watti nde hunnduko, eesiri nde nii, tawi hootonnde ndee ley jimintaare... hootonnde sarde lobbere ; hoo'yi watti e junngo rnurn; wii pucci 'dii fuu ngara. Pucci 'dii fuu ngari. O wii howruujo rnakko itta gaarigaarowol ha'b'ba e hoore makko; hoore rnakko ana naawa hannden, o waawaa yaade; 'be piccoytaa nokku fuu 'be koota. 'Be kooti, 'be ngarti. O 'yottorii non fuu, inna oo wii : " Hee Hamrnadi! A'da selli han naa? A ha'b'bii hoore rnaa? " O wii : ; Ah ! Inna, hannden hoore arn ana naawa! " O wii : " Woo'dii Hamrnadi am, ko danyi maa? " O wii : " Ah! Hannden hooram ana naawa! -- o wii -- kaa en'darn rnuynin-'daa karn, haalanarn, moy fuu, mo'y'yini, jiminta oo hannden? " O wii : ; Miin tan mo'y'yini. " O wii : " E'ee inna, haalu ngoonga! " O wii : " Ngoonga dee ! Miin mi rno'y'yinii, Leggel mo'y'yinii. " O wii : ; Hey inne ! Mi yi'di Leggel faa 'doo rni wancataa 'dum! " Inna oo wii : ; Hey! Leggel ko ana 'nar'narta yaade juggal <1Contes du Mali>1 pucciwalaa huunde fuu 'durn nji'd-'daa naa? " O wii : " Ngoonga mi'do yi'di Leggel. " Nii nii; o wii : " Haya, woo'dii ! Sa a'da yi'di Leggel, haya, rniin kaa walaa ko mbaaw-rni! Mi'do anndi tan Leggel rno'y'yinii fati wii mi suu'dii ma dee Leggel rno'y'yinii ! " O wii : " Woo'dii! Mi'do yi'di Leggel! " Haya nii o hoo'yiri Leggel, o 'bami 'dum. O wii : " Hannden kaa miin kaa mi'do yi'di Leggel, so Alla ja'bii! " O fiyi tuubal, o hawrinijamaare fuu. Ngenndi ndii fuu hawri, o wii haya, kanko, orno, yi'di... wadde kuurtungu rnakko. Yim'be mbii : " Hey? Kuurtungu ho'durn watta? " O wii ornoinniikojoganii rno ne'd'do, ana wi'ee Leggel. O wii : " Haya woo'dii ". -- " Leggel? -- 'be rnbii -- e'ee ! " 'Be tawi Hamrnadi Ar'do kaa haa'naarna : leggel ana 'bamee? ! O wii... hmm.. kanko omo yi'di Leggel; haya, inna oo wii "woo'dii'. 'Be kuurtini, Leggel wara 'baaroo ley suudu; tawi debbo rnaw'do -- debbo rnaw'do Jaando -- o wii hey -- o wii -- kanko kaa so o yaltii nii, o tawa 'yaltii, mo'y'yinii jimintaaje lobbe, mo'y'yinii ko 'nar'di fuu wara jo'y'yina, dogga naatta ley leggel ngel kasen. O wii : " Hey, Alla Gooto ! -- o wii -- mi'do yi'a nyaamduuli lobbi mi'do yi'a golleeji lobbi, kaa rni yi'aay joornum ! " Jaando debbo oo wari wii : " Haya no ngattaa : -- o wii -- so jemma warii, njahaa mbi'aa, maccu'be rnaa, teena le'd'de, ngad- dane ; ngaraa ngattaa garuwal ngal fuu le'd'de ; ngattaa yiite ; ngal wula taw taw taw taw taw taw, o wii so ngal wulii, naannaa mo -- o wii -- so ngal wulii fuu udditaa, -- o wii -- naataa ton, naan- naa ton leggel ngel, njoppaa uddaa, -- o wii -- saa Alla ma a yii ko woni ley leggel ngel ! " (Gorko ronki anndude ko woni e ley leggel ngel; Jaando debbo oo tinndini mo). O wii : " Woo'dii! " O wiiriimaay'be makko fuu kawra, teenana mo le'd'de; teeni, o watti ley suudu, o hu'b'bi. Goonga, faa nyannde tirnmaade muu'dum garuwal ngal wuli; o itti le'd'de 'den e boosu koo fuu o 'yaltini, jookkaa wulaare garuwal ngal satti; o naanni ton Leg- gel; Leggel naati, o hoo'yi o tippi Leggel 'doon o uddi. Haya so o uddunoo ndee, o yehi faa hejjere ; haya tawi yaltii; tawaa, surba debbo lobbo, waande 'bii waande, waande waylitii; ko laatii surba debbo lobbo. Haya nii, nii o hewtiri genndiiko. <1Inna Hamma>1 VII Sukajokolle wo o lobbo; orno heni faa sanne. O woodi ga'i, 'di lu'e rnu'b'ben 'boylii; o yehi yarnoyde. Joom-weendu duu yi'i, ngaari rnakko ndin, muuyi naa nyaami o naa nyaami ngaari makko ndin. Kanko duu o hunii joom- weendu oon nyaarnataa o -- a faami? O oori. 'Bii bappanyo makko wari; o wii : Aan woni Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du? O wii dee : Mi wonaa Alwaawi kaa mi nyaamdo Alwaawi dee mi ballo Alwaawi dee mi pijo Alwaawi sabu mi minyo Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ! Oon dilli. Maabo makko wari; o wii : Aan woni Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ? O wii dey : Mi wonaa Alwaawi kaa mi pijo Alwaawi dee mi ballo Alwaawi mi Segeme maabo Alwaawi joom-be'i joom-baali joom- 'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ! Maabo on duu yehi hawroyi e makko, haalani o. 'Bii kaawiiko wari; o wii : Aan woni Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ? O wii dee : Mi wonaa Alwaawi kaa mi den'do Alwaawi dee mi ballo Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ! Goonga. Faa Alwaawi duu yottii. O wii : Aan woni Alwaawi joom-be'i joom-baali joom- 'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du? O wii: Miin woni Alwaawi joom-be'i joom-baali joom-'bujjiri callalli joom-waawade silminaande cee'du ! O wii : " Baraaku rnaa ! " O wii : " Bismillaa ! "; joom-weendu duu wii rno non. O soppi, joom-weendu yaltiri; fiyi ndiyarn nii faa faa wo'd- 'doyii naa, hooren nden yalti joon kaa 'baawo fiyi ndiyarn 'dam hoore rnuu'dum yalti faa toowoyi; o soppi hoore ndee; hoore wari o soppi; hoore wari o soppi; hoore wari; faa ko'e 'den katen timmi jee'd'di. O daasi 'durn o tappi 'yaasin; o seeki 'dum o duppi 'dum. Mo o hawri fuu o wi'a 'ben njaha ndaarowa golle rnakko kanko kaa nii, o watta. O hooyi'durnaanin 'dum... heyre nden, o yehi o wattoyi loonde nawla 'yaayiiko ; nawla yaayiiko oon duu nyaarni kam duu rimi joorn-weendu. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol. <1Yaaya Saadu>1 VIII O wii dey. .. Adanaarna tagaama, taganaaka rnaayde -- a faami. Adunaa'be, tagaweere, mee'den ndee tagaama, nde taganaaka wo maaya. Haya joon kaa 'baawo taganaaka wo maayan ndee, geeto- gal, kam e rawaandu... rawaandu ndun, wasi, lekki maayde kii, ufi; geetogal wari wi'diti -- a faamii? Annaa'be joon kay, Alla rnuuyi joon kaa wanaa wo maayan, rnaayi; dowdaakal duu na woni 'doon, wari dowdaakal ngonngal ; illa rnaay'do oo yal- taay aduna anndaa fuu na rnaay'do wattee. Dowdaakal ngal duu, wari... dowdaakal ngonngal wasi, uwi. Annaa'be duu njii 'dum 'Durn wa'di dee mbaaw-'den uwde tomottoo'be. <1Yaaya Saadu>1 IX Debbo maw'do, ana jogii suka... ana jogii taanum; o marani taaniiko puccu ana wi'ee Jabalenngu. O wii : " Hey rnaama! Accu mi wa'd'doo Jabalenngu han ! " O wii : " Hey ! Fati wa'd'da Jabalenngu; sa a wa'd'dike Jaba- lenngu, se Jabalenngu doggii, darataako, faa ci'e jee'd'di e cil- lu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! " Haya kanko duu o wii : " Mi wa'd'doto Jabalenngu han ! " o wari o wa'd'dii Jabalenngu, omo donna Jabalenngu, o wii : Haya 'dum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, 'dum nii goggam wiinoo kam, se Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'ejee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be! Haya, faa o yehi : o yottii ngenndi ngootiri; o wii : " 'Doo woni ci'e jee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaarnoowel yim'be naa? " 'Be rnbii : " Wella yeeso ! " Haya, o doggi kasen, o wii : 'Dum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, 'dum nii kaawam wiinoo kam, 'dum nii mammam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'ejee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! Debbo maw'do wii : " Aah, wella yeeso ! " O wellii, kasen o yottoyii ngenndi; o wii : " 'Doo woni ci'e jee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yirn'be naa? " 'Be mbii : " Aah, wella yeeso ! " O wellii o wa'd'dike kasen, o wii : 'Dum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'e jee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! 'Be mbii rno : " Wella, a yottaaki tahon ci'e jee'd'di 'dee. " O wellii faa o yehi; kasen o yalti; nde o yaltunoo ndee fuu, o wii: 'Dum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, 'dum nii kaawam wiinoo kam, 'dum nii mammam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'ejee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! O wii : " Aah, wella! " Faa omo yaha omo yaha o wellii kasen; o nanngi buulol o wii: 'Dum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'ejee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! Faa o yehi,jookkaa o sooynii cillu'de, e ci'e jee'd'di; nde sooy- ninoo cillu'de ndee fuu kasen, o darii e buulol, o wii : Mum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, 'dum nii goggam wiinoo kam, 'dum nii mammam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'e jee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be ! Haya, faa o yottii, cillu'de; o wii : Mum nii innam wiinoo kam, 'dum nii abbam wiinoo kam, 'dum nii mammam wiinoo kam, 'dum nii kaawam wiinoo kam, so Jabalenngu doggii darataako, faa e ci'ejee'd'di e cillu'de jee'd'di e ci'el nyaamoowel yim'be! Ha'ya nii faa o yottorii, ci'e jee'd'di 'dee. Nii foti. <1Inna Hamma>1 X Tomotte, o suka debbo, keew'do guundol, en'di rnuu'dum mbal- waltiri; o ummii o tewni sukaa'be rew'be, faa o lootoo. O yehi o tawoyi goriiko, e yigoo rnuu'dum; o yaagike, yoppude disaare nden o naarri non. Yigiiko oon duu 'baawo o naatii firti disaare makko nden fa'd'dii. Goriiyo oon duu wii kanko yigiiyo oon, yigoo rnurn oon, hoo'ya disaaje ma'b'be 'deen fuu. Hoo'yi disaaje ma'b'be ; karnrnu nanngi guma nii nanngi hawsa. O wii : " Ne'd'do fuu mo inndaay innde arn rni hokkataa 'durn kaddungal rnuu- 'durn! " Arniiru ma'b'be oon wari wii : Hamma liili foo Hamma talkel njamndi liili foo hokkitam disaare am ! O hoo'yi o fa'd'dii 'durn. Kettu'do e oon wari wii : Hamma liili foo Hamma talkel njamndi liili foo hokkitam disaare am ! O itti, o fa'd'dii. Oya oon duu wari wii : Hamma liili foo Hamma talkel njamndi liili foo hokkitam disaare am ! O itti, o fa'd'dii; warti e makko kanko duu; o wii penngiiko : Pennga liili foo Pennga talkel njamndi liili foo hokkitam disaare am ! Gorii'o oon wii : " Sa nii, sa nii... o innaay kam fuu ta a hokku ! " Goonga. Rewi nii rewi nii rno yurminkinoo faa o tawi o he 'baay. Kanko duu wii : Oo'o liili foo oo'o talkel njamndi liili foo hokkitam disaare am ! 'Be kokki o disaare nden, tawi sukaa'be 'ben ndoggii kootii; 'be kaalanoyi inniraa'be makko e abbiraa'be makko mbii mo 'don haalda e goriiko o huurtinaama lee. Haya 'ben ngari tan 'yiiwoonde lee sooki, ndiiwi mo; tan o naati ladde, o rewi omo yaha, rewi orno yaha faa o wari o tawi waande rnawnde, Alla woni maw'do! O du'd'di, o wii : " Ii, inna yella mi'do he'ya naa? " O wii : " Ngoonga sa a gardu'do jam. " O wii : " Ngoonga rni wardaay fuu baasi sanaajam ; innam e abbam ndiiwii kam. Mi'do yi'di mo rima kam. " Waande naanni mo. Wuro ngoon wayri to'beede ; wuro ngon 'dom'dini 'dom'dini 'dom'dini, faa faa faa faa kuuwi haaynde. Maccu'do baabiiko yalti wo durowan; oori na'i 'din ; nagge ma'b'be wari nyoonyii waande nden. O wa'di 'dum : " Hosi sole wuule baabam nge hantanaay kam fus ! " O wii : " Hey? Moy woni gaa nee katen? " Oon waddoyi na'i 'din 'yer'yi e waande nden. O wii : " Hosi daake baabam nge hantanaay kam fus ! " Tan kanko duu o wari o yuurnii; o inndi innde oon. Oon duu <1Contes du Mali>1 salmini; waande nden weenyii, o naati; o tawi, gooruuji ndiyam nii, boloo'di 'biraa'dam nii, hey ko welata addiniya fuu o tawi nder waande nden. O habbirani Joorniraa'do; o lukkii o yari, o loowi ndiyarn e sumalle makko. Na'i 'din fuu njari; o oori faa o warti suudu. O meenni baaba oo ndiyam 'dam, woo'bi; o meenni yaaya oo ndiyam 'dam, woo'bi. O wii : " Moy hokki maa ndiyam wel'dam 'dam? " O wii : " Mi haalii nii -- o wii oo -- a wullan. " O wii : " Mi wullataa. " O wii : " 'Bi'ya debbo hokki kam. " O wii: " To njii-'daa'dum? " O wii : ; Nga'dee jarn jarn nii. " 'Be nga'dijam jam faa weeti; 'be fuu 'be oori 'be njehi. Ndii- maajo gorko on wari, 'battini na'i 'din katen, nyoonyii. Joon kaa waande nden orntii. 'Be ngari, o tawi ina nii wuro ma'b'be kaa fuu joo'dii darnmbugal waande ndeen. O wari o yalti. Yaaya oon wii : Tinoniwel danngule tino bajjo gooto danngule hurgaawe maa'da danngule sole wuule maa'da danngule malleewe maa'da danngule inna maa buulo danngule abba maa buulo danngule maam maa'da buulo danngule den'diraa'be maa danngule mawniraa'be maa danngule jawdi maa'da fuu danngule na njarta tuuta danngule ina njarta cilla danngule na njarta kaara danngule ! O wii: Inna am buulo danngule wo mi Alla Baaw'do danngule dey mi futta duule danngule <1Contes du Mali>1 dey mi ruuyna henndu danngule dee mi futta duule danngule dee mi hidina kammu danngule dee mi ruuyna henndu danngule dee mi sooka baade danngule ! Ngoonga. Baaba oon duu wari 'battitii, wii : Tinoni am danngule tino bajjo gooto danngule hurgaawe maa'da danngule sole wuule maa'da danngule malleewe maa'da danngule inna maa buulo danngule inniraa'be maa danngule den'diraa'be maa danngule... ! O wii: Abba am buulo danngule wo mi Alla Baaw'do danngule dee mi futta duule danngule dee mi hidina kammu danngule dee mi ruuyna henndu danngule dee mi sooka baade danngule ! Mawniiko debbo oon duu wari, o wii : Tinoni am danngule tino bajjo gooto danngule mawna maa buulo danngule dee gorum duu danngule inna maa buulo danngule abba maa buulo danngule deekiraa'be maa danngule... ! O wii: Mawnam danngule wo mi Alla Baaw'do danngule dee mi futta duule danngule dee mi hidina kammu danngule dee mi ruuyna henndu danngule dee mi sooka baade danngule ! Ngoonga. Yigiiko oon, wari, joo'dii, i'be nga'da wari, o wii : <1Contes du Mali>1 Tinoni am danngule tino bajjo gooto danngule hurgaawe maa'da danngule inna maa buulo danngule yigiraagel maa danngule... ! O wii: Yigoyel am danngule wo mi Alla Baaw'do danngule dee mi futta duule danngule dee mi ruuyna henndu danngule dee mi sooka baade danngule ! O de'y'yinii. 'Bi'd'do deedaa'do wii : lnna am buulo danngule sole wuule maa'da danngule hurgaawe maa'da danngule dee eere maa'da danngule malleewe maa'da danngule inna maa buulo danngule abba maa buulo danngule yigo maa'da danngule 'binngel maa deedaangel danngule... ! Nii o rnoosi. Karnrnu wa'di burrurrurrurrurru... Heddii gar'do fuu ana yirna. O jali; tan karnmu fuu 'bawli; 'don 'be njimi kasen o jali -- cuu'dinoo'do ley waande oon -- o jali; tan karnrnu, riggii, faa faa faa rno no gere rna'b'be fuu annda karnrnu riggii. O wii : " Urnmee kootee joon kaa. " Baaba on wii waawaa hootude sa nii o yahaay. O wii : " 'Umm 'umm... wanaa nii kaa; a riiwii kam tiigii'do kam oo kaa, sa wa'daay daliili, so wanaa wel'durn fuu rniin kaa rni yaataa. " E'be njottoo wuro fuu ndiyarn ha'di 'be fuu no 'be nga'da; 'be tawi ndiyam bonnii ginne ma'b'be fuu; 'be naati, 'be njoo'dii faa <1Contes du Mali>1 weeti 'be fuu 'be oori 'be ngari. Dee debbo wii'be acca faa laa- lindoof; o laalindake fuu, hokkitan 'be 'biyii'be; karn nii resani 'be, karn'be kaa 'be nji'daayno kaa. Ne'd'do nde haaldii e gorum 'dum sakkitotoo, nde haaldii arannde fuu sakkitotoo tan. Goonga. 'Durn nee joon kaa, 'be kooti katen. O moori oon, faa woo'dii, o hoorri 'dum; 'be mbarkini o; gorko on duu joon kaa wari 'yamtude o, faa 'bama. Baaba on wii : ' abadaa !'. Gorko on nii wa'di dee o dilli! Kanko duu o wii'wanaa non!'. O yi'du nii; so ne'd'do yi'daay, tefataa haaldude e mo haaldataa e hemg! Kanko duu o tawi inan tii'dana o, sabu o falnii yim'be faa heewii, o tawi tii'danii o joon lee; kanko duu o haaldi e murn wooliide wootere ; yim'be makko duu ngari kaalani wuro, o haaldi e goriiko illa o 'barnaaka. Kanko duu o dillii o dillidi, e arsike mu'b'ben fuu; ndeen so o wartii tan suudu murn o hootata. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol. <1Yaaya Saadu>1 <1Contes du Mali>1 XI Debbo gooto, omo jogii banndiiko gorko. Haya, 'be fuu se 'be ndimanoo 'be ndimaa 'bi'b'be rew'be heew'be, haya dee, 'bi'd'do gorko gooto. O wari o ko'yngel gootel, junngel gootel, gitel gootel. Haya orno yaada, e Kummba inniiko oon 'be fuu 'be mbanyi mo; Kummba inniiko oo kaa na yi'di mo. Faa Alla fodii o naaddi e Kummba inniiko oo ladde. Kummba inniiko oo ana suuwaa njuumri, ana sanya simbili daago. Haya jookkaa so o 'yehii, duroyde fuu, Kummba inniiko 'nabba dow lekki, ana suuwa njuurnri ana sanya simbili daago, faa nyannde, so orno jaaccoo fuu o wi'a : Kummba, huru nyalbi Kummba innee, huru nyalbi ! Kanko duu o wi'a : Sammba, duru jaannyu Sammba inna am, duru jaannyu ! O dura o jaannya; 'be 'bira; 'be njara. Haya, faa 'do so weetii, o oora, o durowa. So orno jaaccoo fuu wi'a : Kummba, huru nyalbi Kummba innee, huru nyalbi! Oon duu o wi'a 'dum : <1Contes du Mali>1 Sammba, duru jaannyu Sammba inna am, duru jaannyu ! Faa Alla muuyi, jookkaa... o wii... haya hannde kaa, henndu wari; henndu nde warnoo ndee, hoo'yi mo, hoo'yi Kummba inniiko 'be ceedi; faa Laam'do muuyi kanko duu o yanondiri e... ginnaaru. O naati ley ngaykaare mum; o wari o tawi ton gin- naaru ndun. Ginnaaru nduu wii : " Ko foti waddude rna 'doo cukalel? " O wii : " Miin kaa ko foti waddude kam 'doo dee, henndu ana ruuyna nii, kammu warii nii miin duu ngar-mi hoo'yande ma kaakoy rnaa mi moo'btane. " O wii : " Woo'dii! " Faa so 'booyii see'da o farfarti faa o nyaama 'durn. O wii : " Ko foti waddude ma 'doo cukalel? " O wii : " Ko foti waddude kam dee, konsolowoy maa e buur- koy maa, henndu ana ruuyna, miin duu koccan-maa-mi, naan- nan-maa-rni. " O wii : " Woo'dii! -- o wii -- cukalel! -- o wii -- se mi wii 'coycoycoycoycoy', ndoggaa pootto-'daa, so mi wii 'kirirnkirim- kirim', ndoggaa pootto-'daa ; se mi wii 'farfarfarfarfar', ndoggaa carko-'daa, e hunndukarn. " O wii : " Woo'dii! " Oon wii : " Co'ycoycoycoy ! " O doggi o foottii. Oon wii : " Kirimkirimkirimkirim ! " O doggi o foottii. Oon wii : " Farfarfarfarfar ! " O doggi o sarkii. O muyti mo, nii faa nyannde timmaadem o warti e suka jokolle lobbo kelemasaajo. O wii : " Haya, woo'dii ! -- o wii -- njahaa, tiinde suudam too -- o wii -- sa a tawii toon paali, ndu po'b'bu-'daa so wa'dii bum- bumbumbumbum, fuu njoppaa ; ndu po'b'bu-'daa, se wa'dii kele'n- kele'nkele'n, fuu koo'yaa ". O hoo'yi, o fo'b'bi faandu wa'di bumbumbumbumbum, o yoppi. O fo'b'bi faandu wonndu wa'di kele'nkele'nkele'nkele'n, o saytii o waddi. O wii : " Haya, sa a yehii sa a yottike hakkunde ladde, fuu koo'yaa, tappaa ndu; sa a tappii ndu, ndu fusan ". Haya o yottii faa o yottii hakkunde ladde, o tappi ndu ; na'i njalti, be'i njalti, baali njalti; orno jogii cawel makko tuskel, o wii cawel ngel rno'dana o ngaari ndii. Cawel rno'di ngaari, ngaari rno'di nagge rewe, nagge rewe rno'di nyale ; 'di fuu 'di rno'dondiri. O wii, mbaalu, rno'da rnbaalu : " Njawdiri mo'du mbaalu debbo ! " Njawdiri rno'di rnbaalu debbo ; rnbaalu debbo mo'di baalel tusukel; 'di fuu 'di rno'dondiri. O wii, be'i : i" Ndamndi, rno'du mbeewa mawnga ngaa! " Mbeewa rnawnga ngaa mo'di be'oy tusukoy koy ; be'oy tusukoy koy, mo'dondiri. O wii : " Cawel ! -- o wii -- mo'danarn 'bujjiri ndii! " Cawel mo'di 'bujjiri. O wii : " Cawel ! Mo'danarn 'yurgaari ndii ! " Cawel rno'di 'yurgaari. O wii : " Cawel, rno'danam ndamndi ndii ! " Cawel rno'di ndarnndi. O wii : " Konongel arn rno'danarn cawel ngel ! " Konongel rnakko mo'dani rno cawel ngel, heddii ana wa'da luuke-luuke ley reedu rnakko. Haya tawi, banndiraa'be rew'be 'bee fuu, 'bamaarna, wuro Ham- rnadi Ar'do ; jookkaa o heddii orno yaha, omo yaha, cawel ngel ana wa'da luuki-laaka luuki-laaka e reedu rnakko, faa o yottoyii ; jookkaa so o yottoyii ndee, o wii : Kummba, huru nyalbi Kummba innee, huru nyalbi ! Faa o yottoyii, joon kaa ngenndi ndi Kurnrnba inne oon woni ndii. O wii : " Hey? ! Oo kaa ana nanndi e regi-dannyere -- o wii-- oo kaa na nanndi e Samrnba inna -- o wii --, oo na nanndi e Sarnrnba inna! De'y'yinee faa mi nana! " Oon ana wi'a : - Kummba, huru nyalbi Kummba innam, huru nyalbi ! Oon duu nani daande rnakko ndee, annditi mo. O wii : <1Contes du Mali>1 Sammba, duru jaannyu Sammba innam, duru jaannyu ! Haya faa, 'be kawriti; nde 'be kawritinoo ndee, o sukkiti o ardini 'durn, faa, e suudu makko. O wii kanko kaa, banndiiko gorko warii. Hammadi Ar'do wii mo : " Bannda gorko non naa? " O wii : " Ngoonga! " O wii : " Haya woo'dii! Miin duu mi'do yi'di bannda gorko fuu. " Hor'be nii, maccu'be nii rnbii : ; Sabu Alla ndaa, sabu Kummba inniiko he'bi Harnmadi Ar'do dee, waddi gorel luuke-luukewel dee ana torri yirn'be 'doo! " O wii : " Hey?! " Oon wii : " Haya ! Ko mbayu-mi... mi'do yi'di, gora oo wa'dana kam... holla kam galle, 'do mi naata. " O wii : " Woo'dii! " O holli 'dum galle, dewel nayewel o tawi 'dum gere 'doon. O wii : ; Hey, dewel nayewel ", kaa so ngoonga dee, omo yi'di Kummba inniiko wi'a dewel nayewel foottoo 'don. Dee dewel wii : " Alla bonnii gorel luuke-luukewel ngeel a torrii yim'be ! Sabi aan duu a he'bii joon Harnmadi Ar'do wiinoo ngaraa ko'daa 'doo dee, mbi'aa mi immoo 'don mi dewel naye- wel? ! " Haya dewel nayewel ngel ja'baay. O wii : " Konongel, tuuttu ko mo'd-'daa ! " Konongel tuuttani mo sawru makko. O wii : " Sawru, tuuttu ko rno'd-'daa! " Sawru tuuttani mo ngaari makko. -- " Ngaari, tuuttu ko mo'd-'daa ! " Tuutti nagge rewe. -- " Nagge rewe, tuuttu ko mo'd-'daa ! ". Tuutti wiige. Jookkaa 'di ndewi 'di tuuttondira faa 'bikkoy koy e inniraa'be fuu tuutton- diri. Hayajookkaa na'i 'din ana nga'da moomaarnoomaarnoomaa. O wii : " Yurgaari mbaalu, tuuttu ko mo'd-'daa ! " Tuutti, indu, keddii ana oona. O wii : ; Ndarnndi, tuuttu be'i, ko mo'd- 'daa! " Ndamndi tuutti. Haya, jookkay fuu ana iirondira na wa'da moomaarnoornaamoomaa njaa'bi deyel nayewel e suudurn nii faa 'daati, faa faa faa 'yi'e rnum lalli. <1Contes du Mali>1 Haya jookkaa weeti fajiri. Kummba inniiko huli; yehi how- noyi mo; haya nde hownii mo ndee, tawi Hammadi Ar'do duu, ana jogii 'bi'b'be mum. Wii 'bi'b'be 'bee fuu, holli 'bi'b'be 'bee fuu yelle ana yi'di mo yaa, o wii : " Miin kaa, mi yi'daa gorel luuke- luukewel ! " Mo holli fuu wi'a : " Aah ! Miin kaa mi yi'daa gorel luuke-luukewel ngel njii-mi ngeel ! " Faa jookkaa warti e Seebo. O wii : " Seebo inne, aan nee a'da yi'di gorel luuke-luukewel? " O wii : " Ngoonga Ar'do ! Miin kaa nde mbii-'daa kam mi naata e yiite mi naatan, wanaa haala gorel luuke-luukewel kaa ! " O wii : Woo'dii! " Suudu nyi'baa, na'i ana njaha ana ndurowa ana ngarta; haya faa, kanko duu o wari, o huurtini 'dum ; tawa huunde fuu annii; abba oo duu huurtindini mo e jiyaa'be. O wari joon kaa; o wii... haya... nde o warnoo ndee, jook- kay Seebo huurtii wari, 'bi'b'be inna 'bee fuu ngari, kanyum'en duu; nii Seebo wii : " Ii, aan kaa a waawaa wadde 'dum, a waa- waa wadde 'dum! Accu faa rnin nga'dane ! " Nii jookkaa, haya kanko nee Seebo illa nyannde o wari, so o wi'aa : Seebo innee moosu faa kosam resee ! se Seebo moosii, kosarn 'darn fuu resee, hoyna, kosarn 'dam fuu resee. Haya jookkaa 'bi'b'be inna 'bee duu keddii, njiino 'durn fuu, mbii jookkay njokka o, 'be rnbi'a loonnoo'be nii 'be mbi'a 'yoogoo'be, nii faa nyannde e timmaade mum o yaadi e dikko inniiko. Wii mo : " Haya maani Seebo ! Yah waddanarn ndiyam mi yara ! " Seebo sukkiti naati. O wii : " Hey, Seebo inne ! Aan kaa a ronkii fuu ko 'yooganaa kam sanaa ndiyarn kol'bule, faa mi kol'ba? " O wii : " Woo'dii! " O yehi, o sotti, faa yottii korre makko 'doo. O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yoogaa ngaddanaa kam faa rni yara, sanaa ndiyarn korre? " O yehi faa yottii buse rnakko. O wii : " 'Doo nee mi 'yooga naa? " O wii-: " Seebo inne, a ronkii fuu ko ngaddanaa karn, sanaa ndiyarn faa buse rnaa? " - O yehi, wellii buse rnakko, yottii baggol rnakko. O wii : " Mi 'yooga 'doo nee naa? " O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa kam, sanaa ndiyarn keesi rnaa? " O wii : " Woo'dii! " O yehi, faa... yottii becce rnakko. O wii : " Mi 'yooga naa? " O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa kam, sanaa ndiyarn becce, faa rni beccee? " O wii : " Woo'dii! " O sukkiti kasen, faa 'yottii loyle rnakko. O wii : " Mi 'yooga naa? " O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa karn sanaa ndiyarn loyle, faa rni loylee? " O wii : " Woo'dii! " O sukkiti, o yehi kasen, faa yottii daande. O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa kam sanaa ndiyarn daande rnaa? " O wii : " Huurnm, woo'dii ". O yehi kasen, faa yottii, jookkaa hinere rnakko. Orno wuufa orno tuutta, o wii : " Mi 'yooga naa? " O wii : " Fati 'yooganarn koy ! A ronkii fuu ko 'yooganaa karn sanaa ndiyarn rnbuufu-'daa a'da tuutta? " O sukkiti kasen, faa yottii jookkaa hoore rnakko. O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa kam sinaa ndiyarn hoore rnaa? " O wii : " Hmrn, Woo'dii! " O yehi faa diggi rnakko rnuti; <1Contes du Mali>1 orno juuti diggi lee, haya diggi 'dii muti faa heddii yubagere. O wii : " Seebo inne, a ronkii fuu ko 'yooganaa karn senaa ndiyam diggi maa? " O yehi faa o yoolii; haya so o yoolinoo ndee, joon kaa Laarn'do wa'di foondu suuti mo, yowi mo dow lekki. Jookkaa o wii : " Haya law, loonnee loonnee loonnee ! " O wii hor'be 'bee njaha ittowa buulooli ley ndiyarn. Loonni itti buulooli ley ndiyam, ngaddani mo. Jookkaay so ngaddanaa mo buulooli, o waddi buulooli 'dii fuu o fi'bi e diggi makko, o fi'bi faa heewi. Oon wii : " Hey, Seebo, moosu faa kosam resee ! " He'nhe'nhe'nhe'nhe'nhe'n... nimre wa'da koroy. O wii : " Seebo, naa aan kaa a waawaa? " O wii : " Hey ! Hannden nyiinde am naawata; karn mi waa- waa moosude faa kosam resee ! " O wii : " Woo'dii! -- o wii -- Seebo inne... " o wii... Tawi nyannde fuu gorko oo taggan sukundu makko nduu 'dum woni doforoore mum, ana wawloo. Taggi nde wa'dii nii faa nannga tagga fuu buuloolol jokka junngo mum, nde wa'dii nii faa nannga tagga fuu buuloolol jokka junngo mum. -- " Hey, Seebo inne, a'da selli hannden? " O wii : " Mi'do selli koy ; loonnoy-rni koo sanne, sukundu arn nduu fuu yoorndu ". Nebbam waddaa wujaa tawaa fa'e. Faa,joon kaa, weeti fajiri; na'i ma'b'be ndilli. O wii : Yaa Wuuloo, huru nyaawe Wuuloo inna, huru nyaawe mi joowta jooma sa a yehii mi joowta jooma ! O wii : " Hey??? " So jookkaa o wartii fuu duroowo wii : " Hey? Oo alsilaame ! " -- " Hey? " O yehi... yirn'be ndewi ana ndenngoo, faa nani, omo yima dow lekki toon. O wari o tawi rno dow lekki toon. Mo wi'a: Kummba, jokku mawna Kummba inne, jokku mawna ! Owi'a: Wallaay mi jokkataa mawnam mawnam mo yurmataako kam mi jokkataa mawnam ! Haya nii faa jookkaay, yirn'be rnbaawti mo ; o jippii, o hooti suudu baaba on. Nde o hootunoo suudu baaba on ndee, o tawi jookkaa oo kaa wanaa Seebo. O wii : Aan nee a Seebowel gi'del Alla hirsanee rimaare wawloo ga'd'danee simbili daago ! O wii: Miin kaa mi wanaa Seebowel gi'del Alla hirsanee rimaare wawloo ga'd'danee simbili daago ! Faa 'bi'b'be inna 'bee fuu tirnrni; faa Seebo wari : O wii : Aan woni Seebowel gi'del Alla hirsanee rimaare wawloo ga'd'danee simbili daago ! O wii: Miin woni Seebowel gi'del Alla hirsanee rimaare wawloo ga'd'danee simbili daago ! Haya nii nii, o wari, o naati. Ngol fiiloo lekki, ngol fiiltoo lekki ngol 'de'd'da Jollogo Paate. 'Doo haa'di. <1Inna Hamma>1 3. Changements de couleur : XII Go'd'do gom no nii... o wii, ko o rimi fuu, o maayan; ko o rimi fuu, o maayan. Joon lee o yehi to tomotte, o rno'y'yinanaa. Oon wii senaa o wa'da huunde wootere : so nii o ittaay yonki, o he'bataa ndimu. O wii saa Alla nii o waawaa ittude yonki kaa; o wii yonki nii o filotoo pilotoo'do yonki lee waawaa ittude yonki. O wii oon ndaarda noon nii. Goonga o yehi to rnawniiko debbo o haalanoyi 'dum Mawni- raa'do debbo oo wii : " He'ee! Taa ittu! " O rewi mo haala faa o haalani minyiiko. Minyiiko wii : " Ittu ! " Ne'd'do kaa huunde fuu ko ne'd'do he'bi, so he'baay 'da'dol tan bonii. O wii : " Noon rnbii-'daa naa? " O wii : " Goonga! " O wii : " Noon mbii-'daa naa? " O wii : " Goonga! " O wii : " Miin kaa rni yarraaki 'durn yaa! " O wii : " Nde a yarraaki sa a yi'dii ndimu oon, a wi'aama ngaddaa sukundu 'bii go'd'do, ton nii a ittan nii. " O acci faa rninyiwo oon yehi 'yoogoyde ; o la'bi hoore 'biyum, o yaari, o wa'danaa, o nyaarni. Eyyo !! Caggal o nyaamii, o reedi. O naati e reedu tan, oon -- Alla <1Contes du Mali>1 wanyan en ! -- o maayi. Wa'di ko joom-yonki goonga. Joon kaa o wari o wallan 'dum woyde. O wii : " Hannden, nyaarnanga wo yo'bete ! Nyaarnanga-teeta wo 'yo'bete han, nyaamanga wo yo'bete han nyaamanga mbonnga wo yo'bete han ! " Minyi'o oon kay heddoo ana nyonoo kanko duu omo wi'a nii. O wii : " Dikkowel innam, ko woni nyaamanga wo yo'bete han, nyaamanga-teeta wo yo'bete han yaa? " O wii : " Nyaarnanga ngaa dee wom : a wi'ii kam mi itta, 'bii go'd'do; haya rniin duu mi yantinii 'dum dow maa; haya a'da nii woya a yarraaki! Miin duu rni'do haalane, ko ngan-rni 'dum; 'be mbii ta wa'dee, 'ben nii salii mi wadde dey ngan-maa-mi. " O wii : ; Eyyo, woo'dii ! Mi de'y'yii, rni woyrii Alla ! " Haya kanko duu o reedi; o rimii, kanko oon duu o rirnii. Joon lee o yahan o wi'a -- oo toon -- ke'b'do 'bi'd'do oon alham- dilla, haya ke'b'do 'bi'd'do oon wii so o naatii, pii'di mum'en 'dii fuu waran o. Sabu na anndi walaa fuu ko o waddata oon sanaa o wara 'biyum oon. O wii kanko o warataa 'biyurn sa 'biyum wuurii nii kanko o wuuranata. Kanko nii, wii oon itta, ko he'bi fuu wa'da dee rima 'dum 'buri rafi rimde. O wii wallaay oon 'dum warani, waraa naa faa wara 'biiko. 'Be nanngondiri; yirn'be njehi noddoyi maw'be ma'b'be 'been; ngari. O wii : " Yella Faatumata, ko woni golle ngollataa oo? " O wii : " Golle ngollan-rni oo dee, rni filikeno ndirnu, mi he'baay, mi warii rni haaltanii huunde fuu ko 'bi'b'be inna am, <1Contes du Mali>1 gila gorko faa debbo, fuu mbi'ii ta mi wan non; o wii kam mi yaha mi wa'doya. Miin duu mi warii rni la'bii 'biyiiko, rni reedii, mi rimii. 'Biyiiko oon 'do ndeedan-mi 'doon rnaayii. Kanko duu o wariijoonin faa o warto 'biyam oon 'durn ha'di karn, accude. " Ee ! Baaba on wii : " Ee ngoonga fuu aan nii wari 'biyiiko oon kaa naa? " O wii : " Ngoonga. " O wii : " Woo'dii. Mi noddii ma e sariya. " O wii : " Mi nootake ma. " 'Be njehi to kaananke, 'be pillii; kaananke on wii : " Yella Faatumata, allee non nga'd-'daa naa? " O wii : " Goonga. Dabotoo'do wi'ii sanaa mi wa'da noon. Mi warii mi haaltanii; 'be kaaltan-mi fuu co'y'yii, kanko lee o so'y'yaay. Miin duu rni yanii e dow 'biyiiko; sabu kanko kaa, wonko go'd'do kaa he'danataako kam, kanko lee o hedda kam 'biyum . " No o rnura fuu, o wa'da. Haya joonin kaa, kaananke on wii : " Joonin kaa no wattee dee "... 'be cela, dee 'be keddoo Alla; sabi war-hooreeji 'boli kaa, ngasataa. Nde 'be mbii 'be rnbaran, dimaa'do joonin oo, dime- tee'do joonin oo, 'be mbaran 'dum. 'Be mbarii go'd'do, nde urnmini haala suudu rna'b'be ndun wo helan. Ndeen o wii minyi'o oon yarroo dee sela. Minyi'o oon duu wii woo'dii yar- rake, ja'bii suuroore maw'be. Minyi'o oon, funi debbo e gorko... faa funi debbo e gorko. O wari, o wii : " Koddawel innam, mi naatan naa? " O wii : " Ngoonga naatu, miin kaa wanaa ko woni e 'bernde maa 'dum woni e 'bernde arn; war, naatu ! " O naati, o nanngi cukalel ngel o yowi dow koy'de makko, o wii : " Hey, Alla ! Alla nii waawi! 'Dum kaa fuu wo njo'baari, 'binngel maa'da mbar-mi ngeel! Ko kern-mi 'dum, e ko ke'b-'daa 'di'doy koy fuu! " O wii : " Hey umrna yaltu Faatumata ta yirn'be suudu tawe 'doon; sabu 'di kaalataa 'dii ponnditaaki fes ! " O wii : " Alla wa'di rni yaltataa. Saa Alla mi yaltataa 'doo njoo'dotoo-rni ! " Saa Alla o yaltataa tan, irno 'naarana wuddu suka on; foti... -- kanko gar'do oon -- foti esurn duu na ndaara. Karn duu 'yoogi o tappi e leydi; 'be piyi o faa o yi'i bonnde. O daasaa o yaltinaa. O darii kaa'naa'do, 'biyiiko mo o rimi oon o teetaa. Kanko o haa'naa, o naati ladde. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol ! <1Yaaya Saadu>1 XIII Haya koy, suka debbo gooto, o henii; o wii gooto fuu 'bama- taa o sanaa rno walaa 'buure e battitere. Sukaa'bejokol'be fuu nanani o, nootitii tawi o galle baabiiko. Ina ngara joonnde makko. Kolli nii e googeeji e fijooji... Gar'do fuu wi'a ana yi'di o. Irno jogii mbuubu rnakko cusoowu, so warii 'yeewii o fuu, sukaa'be jokol'be 'bee fuu, tawaa, kulle ladde tan na nii ana baylitoo ana laatoo yirn'be, lobbu'be, ana ngara. Ngari fuu wi'ee : " Oo kaa ana uura henndu ladde ! " Haalanowa o, o wi'a oon naattaa. Nii nii faa... ngirow, amiiru girooji nani, urnrnodii e girooji rnum, rnbii faa njokka 'durn wii : " On njok- kataa kam Keddee caggal am; so mi 'booyii, fuu teenyon kam ! " Lalindii parii, laatii suka jokolle rnoy'naro. 'Be piirtii rno, wari tawi batu, yottii ; 'be rnbii hokkee darnmbugal faa naata ; o hunci gite makko o 'yeewi 'dum fuu, o wii oo jaati, rnajjani o, ohoo... O wii yoppee naata. Wari darii. Joon kay bullaali wammbay'be naati jawdi ana bonnaa, faa wi'aa hewta; urnmii wari joo'dii, gere rnakko, ina bonnajawdi, ina wi'a... mbuubu rnakko oo duu ana susa. Nde yehi warti fuu wi'a Mayrarna -- Mayrarna Soonde o wi'etee -- : " Hey! Koo omo uura henndu ladde nee! " O <1Contes du Mali>1 memi faa o tampi, o wii buubel ngel fiyee. Fiyaa waati. O wii, oon uuri uurngol ladde uuraay fuu oo tan o yi'di. Wi'aa : " So nii. . . ! " Hono naanen, dewgal, fi'baa, hoonti, pi'yan'de malfaaje, jen- 'nere e fijooji fuu imrnii; caggad imrnike -- eyyo ! -- faa o huurtii, 'don'dene, girooji 'dii duu kaa'bii, amiiru rnu'b'ben oo waraay; ummii, ngari, caggal fijo 'doo, ina ndarii; 'be mbii : " Hee girooji ngarii! " Gooto fuu salii nootaade. O wii 'ben kinnoo fijo mu'b 'ben, 'dum wanaa huunde. Tiinnii na mbi'a : Alla 'ben'nuf ma, 'ben'nu ma haa bargoo <1s>1 kinaa Sammbayel humhumhumhum ! 'Be mbii : " Ee, girooji! " O wii : " Tiinnee haaju mon ! " Tiinnii na mbi'a : Alla 'ben'nu ma, 'ben'nu ma haa bargoo kinaa Sammbayel humhumhumhum ! Faa nyannde 'be tampi. Girooji cukkiti ndilli. Joon kay, faa juuti kanko duu orno won'yitoo, omo won'yitoo, omo won'yitoo, mo itta kaddule 'dee fuu gootel gootel, imo itta gootel gootel, girooji 'dii ana njima tan irno itta faa nyannde kaddule 'den fuu timmi o darodii kalsoo gooto e tirkoo gooto : lee'bi makko ana carnyinii, wakkati gooto o waylitii. 'Ben mbii : " Ee, 'doo batu, oo huusaasik ! " Wii oo : "-Ee, Mayrarna, no Alla fonni ma nii fuu, a bonnii hoore maa jaka yo ngirow meerew nii, nga'd-'daa, ittoowo koro maa'da oon ! " O woyi, o urnmii, o yalti batu; o umrnodii e kor'do makko gooto, o sukkiti, o wii 'be njaha faa 'be 'yoogowa 'be lootoo. 'Be <1Contes du Mali>1 njehi, hebbini loonde ndiyam, o wii 'be njaha ladde. 'Be cukkiti 'be njehi ladde, faa... caggal cuu'di to toowti, karawal laamngal, paca, 'be nda'd'di 'be njoo'dii; o haalani 'durn haala aduna fuu, faa timmi, o wii kanko kaa hakkunde rnakko e Alla laa'bii. Nan- noo'do o nanataa o kasen, jii'do o yi'ataa o kasen; hannden ndeen, no o fotti nii, ko o golli 'dum, o tawi 'dum o su'bake rnaayde, 'burani o kasen naattude wuro faa o hera Goonga. Oon wii : " Hono o watta? " O wii oon he'doo golle rnakko nii, ko Alla gollata. O wii oon yuppa ndiyam 'dam. Yuppi ndiyarn 'dam Caggal yuppi ndiyam 'darn, o wii : Leydi molmol faa kammu dow-dow jaka Mayrama Seebo kaa yanii hoo'yaama ngirow ! Leydi aarii; koy'de rnakko cori. O wii : Leydi molmol faa kammu wo dow-dow jaka Mayrama Seebo kaa yanii hoo'yaama ngirow ! Leydi... koy'de makko tiinnii na muta. O wii : Leydi molmol faa kammu wo dow-dow Mayrama Seebo kaa yanii hoo'yaama ngirow ! Kor'do on yaha yuppa, si yuppi nii, leydi ndin aaroo tan omo naata, omo muta, omo muta, omo rnuta, faa nyannde, yottii becce makko. Non nii, non nii, see'da see'da, kor'do on na joo'dii na yuppa ndiyam 'dam tan, omo yima, tan orno regoo, omo <1Contes du Mali>1 regoo, faa nyannde 'durn regodii, faa warti e daande makko e noppi makko. Oon yuppi, faa jookkaa 'do o wari faa o muta 'doo, tebbii njornmbo rnakko oo ; wibbi, foo'di, orno yirna fadde hunnduko makko koo mutude. 'Do o meendisotoon 'doo, difi, njornmbo makko sukundu, 'bolli e junngo muu'dum. 'Be rnbii immii. Jogii njommbo sukundu oo, tiimi 'doon, woyi, faa juuti, yuppi kedde ndiyarn 'darn leydi ndin Laam'do subahaana oo meeltini; faa woo'di, hono tagaa'do, mo yim'be mbaawti si uwi. Kor'do oo umrnii, 'bami loonde ndee, jogii, warti, holli, yim'be makko, wii : " Haya, Mayrama kay, Laarn'do subahaana wa'dii ko rnuuyi. Kam kay, ko mum tirnmii, annii sukundu muu'dum ! " Haa laatii sukundu mum nduu, hoo'yaa diggi 'dii, mooraa'di 'dii cankitaa, cayfitaa, leembel leembel, ye'daa, yirn'be tageefo oo fuu ; 'durn woni koo, sukundu makko woni koo, yalti e 'bikkoy Aadama ; porru'do e leembel da'b'bel fuu, 'ben ngoni hono cukuli amin pamari 'dii, da'b'bi'di; porru'do e lee'bijuu'd'di fuu, 'dum woni cukuli rnaw'di juutu'di 'dii. 'Dum senndi cukuli Pullo e kor'do. Haya nii. Timmii. <1Hawa Tufaado>1 <1Contes du Mali>1 XIV Kanyum duu gorko 'bami 'dum. Waddi e mum duu'bi 'di'di, haaldataa e mum; ina muumi e ley suudu huunde fuu ko gorko oo haali, o nootataako o cowii'do 'dum. Se wi'ii o wa'da o wa'dan tan o nootataako. Huunde fuu ko wii o golla, o gollan tan o nootataako. Gorko oo sulli 'dum, sulli 'dum, wii ina he'boo ne'd'do waddii debbo na yoni duu'bi 'di'di haaldataa e mum 'dum kay wanaa muu- moore yo nganyaandi. Wi'aa wanaa nganyaandi. Faa o yehi o larnndoyii debbo maw'do gooto : ee hono fuu o watta? Omo yi'di debbo, o serdataa 'dum 'dum, o ronkii haalda e makko duu'bi 'di'di. Wiijokolle nee oon dee, o wii 'be njahan laawol, o 'bama ngeelooba makko, o gu-nnda ndiyam faa heewa, o fonndidoo e mum ladde; so o haaldaay e makko, faa inndaay innde rnakko, o wara 'dum 'domka, fati o hokka 'dum yara. O wii : " 'Dum woo'dii! " O wari o wii : " Haya Maane, lalinda, nga'danaa en njoo'baangu, faa en njahowa laawol ! " Debbo oo nani, itti gawri sotti, lalindii mo'y'yini njoo'baangu ma'b'be. Gunndi ngeelooba mum ndiyam, faa heewi, wa'd'dii, wa'd'dini o. 'Be koo'yi e'be njaha, e'be njaha, e'be njaha laawol baal'de 'di'di yaadu ngeelooba; faa... nyannde debbo oo, 'do naange tegoyii, se o 'dom'dii fuu, joon kay, o 'yeewi o tawi <1Contes du Mali>1 'dom'di daalii, tawi tilsi, joon kay ina nii maaya 'dornka, o wi'a 'dum : Hamma mo Hammadi Soonde hayfoo nee yarnam ndiyam a'do gunndoyii sokowaare ! Goonga. O wii : Hee oyaa nin oya ba'd'dii'do ngeelooba yarnam ndiyam a'do gunndoyii sokowaare ! O wii: So wanaa mbi'aa kam : Hamma, Hamma Hammadi Soonde hayfoo nee yarnam ndiyam a'do gunndoyii sokowaare ! O wii: Hey oyaa nin oya ba'd'dii'do ngeelooba yarnam ndiyam a'da gunndoyii sokowaare ! O wii: Sanaa mbi'aa kam : Hamma, Hamma Hammadi Soonde hayfoo nee yarnam ndiyam a'da gunndoyii sokowaare ! Faa o anndi o tampii. O wii : Humhum, hummhummhumm humhum, humhumhum yarnam ndiyam a'da gunndoyii sokowaare ! O wii nduub nanii nduu nanaay. Faa o anndi omo nii tampa. O wii: Hey Hamma Hamma Hammadi Soonde hayfoo nee yarnam ndiyam a'da gunndoyii sokowaare ! Tawi 'be njaha non e ladde faa... jookkaa wontii e daalii'do. O wii... o hofini ngeelooba ngaa, wii o jippoo. O jippii, lekki ki 'dooki, 'be njoo'dii, itti ndiyam 'dam, hokki o; o yari o tuuti; o 'yari o tuuti- Yoppi o, 'yuppi o ndiyam 'dam, haa 'buu'bol nanngi o. O immii kasen, hokki o woo'bi see'da, itti, kosam ina jogii e boliiru ; yaafi ndiyam 'dam semmbini hakkillo rnakko warti. 'Be nyalli 'doon, e'be ngaajoo, faa... naange hiiri. Wii o : " Haya imma faa kiirnden. Laawol fuu mi yaataa; konngol rnaa tan ndonku-rni duu'bi 'di'di wanaa baal'de 'di'di, a warii kam. En njaha faa kooten ! " Nii 'be rnba'd'dii ngeelooba ma'b'be 'be ngarti suudu ma'b'be 'be njoo'dii ko rna'b'be. Ko 'be kaaltidi. <1Hawa Tufaado>1 ' <1Contes du Mali>1 XV Foondu, pooli faa heewi, ngari ban'ne makko. Kanko lee o walaa bifoole. Pooli 'dii mbii dee 'be kokka rno bifoole dee, 'be njaha 'be mbonnoya gesel arniiru. Tan o wii : " Wallay so on kokkii kam on teetan, se amiiri riiwii ! " 'Be mbii wallaay 'be teetataa. Tan 'be kokki mo; 'be njehi; 'be coppi 'be coppi tan, 'binngel amiiri wari, riiwi 'be 'bee fuu; tan 'be fuu 'be itti bifoole ma'b'be, 'be ndoggi 'be ndilli. Tan 'binngel amiiri oon yehi to abbii'durn. O wii : " Abba, mi he'bii foondu ! " Abbiiko wari, o wii... foondu ndun wii dee : Doobawel dooba ko ruyruyruy ! Dooba walaa abba, ko ruyruyruy ! Dooba walaa inne, ko ruyruyruy ! Tan o wii : " Yimu katen faa mi yoppe ! " O wii: Doobawel dooba, ko ruyruyruy ! Dooba walaa inne, ko ruyruyruy ! Tan o na'bi o watti ley beembal ma'b'be. Arniiri yehi noddoyi yim'be wuro ngon fuu; o wii o he'bii poolel jimoowel. Tan, genndiiko oon wii dee poolel ngel yirnana mo faa o yoppa mo. Tawi amiiru noddoyii yim'be 'bee. Tan, foondu ndun wii : Doobawel dooba, ko ruyruyruy ! --Dooba walaa inne, ko ruyruyruy ! Dooba walaa abba, ko ruyruyruy ! O wii: -- " Yirnu katen nee rni faamaay! " O wii: Doobawel dooba, ko ruyruyruy ! Dooba walaa inne, ko ruyruyruy ! Dooba walaa abba, ko ruyruyruy ! O udditi tawi foondu ndun nyaamii gawri faa... he'bii bifoole ; tan, o udditi 'dum dilli. Amiiri, wardi e yim'be 'bee; o yehi o 'yeewoyi salla foondu [nduu] won toon o tawaay. O lamndii : " Gi'd'do... " o wii foondu ndun yimana mo faa o yoppa mo. Fay huunde o noottaako. Tan o lamndii genndiiko salla kanyum yoppi naa. Genndiiko wii kanyum yoppi. Yim'be 'bee fuu ndilli 'be rnbii arniiri fenii! Tan, genndii amiiri yehi waddoyi, faamru e 'boccoo'de rnum ; jo'y'yini ley beembal toon. Tan, amiiri yottii, lamndii genndiiko fuu, faamru wii dee : " Genndii amiiri tawi karn dow 'boccoo'de am, nanngi kam watti karn ley beembal. " Fuu, arniiri 'booyi sanne fuu, faa wa'di baal'de see'da fuu amiiri seeri debbo oo. <1Hamma-Aamadun Dikka>1 <1Contes du Mali>1 XVI Moodibbo e fowru. Moodibbo ana wa'd'dii dow puccu mum; ana yaha ana yaha faa hawri e fowru. Fowru wii : " Moodi! Hokkam puccu maa faa rni nyaama dee, mi laatoo puccu maa. " Moodibbo wii : " Wallaay ! A jamrnboto karn ! " O wii : " Wallaay ! Mi jammbataako ma ! " Tan, o hokki puccu rnakko fowru nyaami nyaarni faa laa'bi. Fowru wii : " Sinna non ! " yehi tan doggi yehi naatoyi suudu rnuu'dum. Tan moodibbo ana wulla yaade, wojere wari, o wii : " Moodi, ko 'durn mbullataa? " O wii : " Wallaay ! Fowru nyaami puccu am wii laatoto puccu am dee doggi dilli! " Tan wojere wii : " Aan kay 'dum tan ngullataa?! -- o wii -- njehen ! " Wojere yehi suudu fowru, o wii : ; Jam hiiri! " Sukaa'be makko, tawi fowru wii dee, so wojere ndee warii fuu, 'be mbi'a kanko o maayii gilla e duu'bi dutal. Tan, wojere wii : " Jarn hiiri! " Sukaa'be makko mbii : " Jam nii! " O wii : " Kaaw am na woni gaa naa? " 'Be mbii : " Kaaw rnaa kaa maayii gilla duu'bi dutal ! " Oon wii mo : " Be'i rnbaati, na'i caa'd'di, fuu caa'd'di! " Tan, fowru wii : " A lo'b'binii kam, mi'do woni gaa ! " <1Contes du Mali>1 Tan, wojere nden wii : " Moodi, a yi'ii tuppe ngoni toon miin kaa mi'do hula yaade ! -- o wii -- si nii a mumman gite maa tan nabbinaa kam rniin kaa si a wa'daay non tan, a wanaa kaaw am! " Tan, fowru mummi gite muu'dum, wojere nden 'neernsi... moodi oo, wii : " Moodi, wallu wa'd'da ! " Moodibbo wa'd'dii. O wii : " Kaaw, so a dunnyii so a wo'd'doyrna fuu mummitaa gite maa ndeen, miin kaa 'dum nji'd-mi. " Tan, moodibbo lo'b'bini fowru nduu tan, doggi dilli, doggi dilli faa wo'd'doyii tan o udditi gite makko. O tawi moodibbo wondi e makko toon. Tan, moodibbo wii : " A haattii hannden mi he'bii rna jookkay ! " O doomi kammu na to'ba karnrnu na to'ba faa... o yehi o yottoyii suudu makko. Tan o ha'b'bi 'dum e sheen jee'd'di. Tan, e'be mbottoo, 'binngel moodibbo jootaa'do oo yaltini kusel mum ; tan fowru wii : " A hokkataa puccu abba rnaa nguu tew faa faya? " Sukalel ngeel, yehi haalanoyi abbii'dum, wii : " Abba, puccu maa nguu wii mi hokka 'dum, tew salla na faya. " O wii : " Yaa wulnoy njamndi faa wojja coroy nii, ngaraa njur'baa e loteref makko. " Sukalel yehi, wulni faa wojji coroy coroy coroy, yur'bi mo tan, o tacci njamndi gootel, o wii dee... fowru wii dee : " Miin a hokkaay kam kusel fay hannden ! " O wii sukalel ngel yaha haalanowa abbiiko 'dum; 'dum abbiiko wii o wulna haayre faa wojja o watta e hunnduko makko. Sukalel wari wulni faa wojji, tan, o yehi to fowru o wii : " Fowru uddu gite maa rni ton mi waddane kusel bo'deejo coy, a nyaaman faa kaaraa! " O watti e hunnduko fowru tan, o ta'yi ; tan fowru doggi kammu na to'ba na to'ba, yehi naatoyi e tarnaroohi. Tawi wo wojere ndee woni ton ana nyaarna tamarooje. Tan, wojere itti tama- roore, lo'b'bini hoore fowru. Fowru wii : " Haaa! Kammu ana to'ba nii na samrnina kam tamarooje bagge-bagge ! " O itti katen, o fiyi hakkunde hoore oon ton, faa fowru yee'yi dow, o wii : " Naa wojere ana woni 'don hakkunde rnoobo e Maarnan juuta-daande ! " Fowru gilla duu'bi debe ana tewta ndawuwa, faa yiiti 'dum. Tan tawi wojere kaa rno'y'yinii worfoode faa gasi. O noddi nda- wuwa o wii : " Maaman, annii ma too wojere wii dee omo waawi rna ! " Tan ndawuwa yehi yulkiti daande rnum tan, wojere yoofi, foo tan 'boccoonde saami, foo'di katen tan fowru ja'b'bitii mo'di. O wii dee : " Wojere foo'du war, ko saami fuu rni resante ! " Tan, faa... ndawuwa ngaa waati; tan, 'durn fuu kammu ana to'ba; tan fowru yehi, noddoyi yigiraa'be rnum. Wojere jippini ndawuwal ngal. O noddi yigiraa'be makko, 'be kutti 'be kutti, 'be nyaami faa 'be kaari. Tan, fowru naati ley suudu yeeso. Wojere itti leernbol ndawu- wal ngal, yehi tufoyi daande... damrnbugal suudu fowru. Fowru 'yi'i 'durn, 'bami no wulla, 'barni no wulla, faa... maayi. Ngol fiiloo ngol fiiltoo ngol ha'b'bee e daande <1Vieux>1 faa yoora koro'n! <1Hamma-Aamadun Dikko>1 XVII Foondu, inniiko rimi mo tan o saami; tawi kanko abada o haarataa. Tan, duroowo na dura na dura faa hawri rno, o wii : " Foondu, abba arn na yi'di rna war faa mi na'bowe cuu'di! " O wii dee : " Haya koy selam a wananaa karn! " O wii : " Aan kay en njaha nii abba arn na yi'di ma! " O na'bi suudu rna'b'be. O wii : " Abba mi he'bii foondu ! " Foondu ndun wii : " Mi he'bii joorniraa'be ! " 'Be ngatti ley beembal. Foondu darii darnrnbugal, o wii : Tiliyoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! -- Baa a nanii yaaye a nanii ko poola ngaa wii kam naa : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! O watti 'dum e beernbal gawri o soppi faa laa'bi o darii dam- rnbugal, o wii : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! -- Baa a nanii yaaye a nanii ko poola ngaa wii kam naa : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! <1Contes du Mali>1 O wii non o wii non o wii non faa kulleeji 'dii fuu timmi, o yottii, e geelooji, o darii dammbugal, o wii : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! -- Baa a nanii yaaye a nanii ko poola ngaa wii kam naa : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! 'Be ngattani mo beernbal geelooji o soppi faa laa'bi; o darii dammbugal; o wii 'doo : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! -- Baa a nanii yaaye a nanii ko poola ngaa wii kam naa : Tili yoo tilaati yoo ! Poola mi haaraay ! Suka on wii dee foondu ndun soppa abbiyo; foondu soppi abbiiko, soppi inniiko, soppi yim'be makko fuu. Foondu de'y'yinii' wii katen haaraay ; suka on wii o soppa rno kanko e hoore makko jaati. Tan, o soppi o kanko e hoore makko. Allajippinani mo mbaaluuji jee'd'di, o soppi gooto o wari faa o soppa gooto oo tan o maayi. Tan reedu makko nduu seekii yim'be 'bee fuu njalti. Ngol fiiloo ngol fiiltoo e... Hamma Muusa! <1Hamma-Aamadun Dikka>1 XVIII Inniiko riiwaa tan, yoppi mo ladde. Tan fowru yii rno, o wii : " Betu Betuwel, hotoy woni suudu mon faa rni yaare joon? " O wii : " Mi walaa suudu. " O wii : " Aan kaa hollarn nii! " O yehi, o addini mo suudu coo'bu 'beyngu, e 'bikkoy murn. Jernrna wari, tan fowru yehi ton wii : " Jarn hiiri Betu Betu- wel ! " Coo'bu wa'di : " Nyarrrrr ! " O wii : " Mi'do anndi rna koo e Betu Betuwel nii non! " O yehi yeeso katen, o wii : ; Jam hiiri Betu Betuwel ! " Coo'bu wa'di : " Nyarrrrr ! " O wii : " Mi'do anndi rna koo a Betu Betuwel nii non! " O yehi yeeso katen, o wii : " Jam hiiri Betu Betuwel ! " Coo'bu wa'di : " Nyarrrrr ! " O wii : " Mi'do anndi rna koo a Betu Betuwel nii non! " O yehi jookkaa faa o guusowa tan coo'bu nanngi o, siirti o wari faa o dogga tan nanngi o; siirti o 'don o maayi. Kanko e 'bikkoy makko 'be nyaarni, o wii gilla o yaltaay Alla ye'di o. <1Hamma-Aamadun Dikko>1 <1Contes du Mali>1 XIX Katin. Rawaandu-ladde wii yahan to moodibbo, hokka mo lekki laatii so mo woni e karawal fuu, yim'be nji'ataa mo faa o wara o nannga 'ben fuu o nyaama. Tan o yehi to moodibbo; o wii : " Moodi, hokkam lekki, mi'do yo'be buu'di -- o wii dee -- lekki, mi'do e karawal, mi'do darii nii kulle nji'ataa kam faa mi wara mi nannga 'dum mi nyaama. " Moodibbo wii dee 'dum kaa sinaa nguru hoore fowru. Tawi fowru wii dee : " Mannga-ladde, mi 'dowtete faa njehen, laatoo dee so mi he'bii fuu rni hokke see'da. " Tan, o wii : " 'Dum kaa sinaa nguru hoore fowru. " Rawaandu-ladde yehi to fowru o wii : " Fowru, yaa ngu sinaa nguru hoore maa naa. " O wii dee : " Doortu, waddu ! " O doorti, o hokkoyi. Moodibbo suuwi e... paalel dawa mum, o hokki rawaandu-ladde 'yakka o wii : " Nduu kaa wo 'yakke- teendu non. " Tan o yehi, o wii dee : " 'Durn kaa na fam'di! " O yehi to fowru, o wii : " Ittu, waddu katen ! -- o wii -- 'dum kaa na fam'di! " O wii : " Hey, mannga-laddewa ! O anniyaaki wa'dande... en imma en ndilla fati wo timrninaa nguru hoore am ! " Tan, o wii : " Aan kaa ittu waddu nii wanaa o wa'dana en! " O itti see'da katen o hokki ; mannga-ladde, yehi hokkoyi moo- dibbo. Moodibbo suuwi ley paalel dawa rnum hokki rawaandu- ladde, o wii : " Nduu kay wo 'yakketeendu non ! " O yehito fowru katen o wii : " Fowru -- o wii -- sinaa katen nguru hoore ko rnuuy-rni. " O wii : " Hey ! O anniyaaki wa'dude koy, rniin kaa annii nguru hoore am na dilla, mi da'dan dee ! " Tan o wii : " Aan kaa, ittu see'da nii waddu. " Fowru itti see'da hokki o. Tan, o yehi o suuwoyi ley paalel dawa rnurn katen o hokki, mannga-ladde, o wii : " Nduu kaa 'yakketeendu non ! " Tan fowru doggi, rawaandu-ladde jokki o nanngi nguru hoore ndee fuu 'doofi itti. Tan, rnoodibbo duu wulinnoo tan dilli fuu; rawaandu-ladde duppi kecco oo 'yakki, faa haari dilli ina yiiloo. Timmii. ' Ngol fiiloo ngol fiiltoo e Usmaana. <1Hamma-Aamadun Dikko>1 <1Contes du Mali>1 XX O wii... Debbo gooto, o 'bamaa; o 'bamanoo ndee, o suka orno wi'ee Ndijja Ngoola; o na'baa Njoolaari. Haya, so o yaanoo Njoolaari ndee, o yehi toon; o he'bi reedu. Nde o hemnoo reedu ndee, reedu nduu o rimi, o reenaaki heen. Haya gorko oo duu wii, ' anndaa fuu no watta, e jookkay... he'ba du'aare ndee yottoo inniraa'be makko. Gorko maw'do wari wii rno, o ndaara kum- mbaarewal, ha'b'ba e daande kummbaarewal, 'bataaki oo ; dee o nelda inniraa'be 'bee. Haya kanko duu o wa'di 'bataaki, o ha'b'bi e daande kum- mbaarewal. Kummbaarewal ngal, ina fiira. So fiirii fuu wi'a : Inna Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Abba Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Ndijja Ngoola yaa danyiino dey daytike 'bi'd'do gorko mo walaa seyo! O yehi faa... ngenndi ma'b'be ana wo'd'di; so yottike, ngenndi ndii fuu wa'da, wi'a : Inna Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Abba Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Ndijja Ngoola yaa danyiino dey daytike 'bi'd'do gorko mo walaa seyo ! Haya fuu, debbo rnaw'do go'd'do wi'a mo : " Wella yeeso, wanaa 'do! " Haya o welloo yeeso kasin ; so o yehii, omo ho'da yaade. O wii : Inna Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Abba Ndijja Ngoola kummbaarewal maa ko'n ! Ndijja Ngoola yaa danyiino dey daytike 'bi'd'do gorko mo walaa seyo ! Haya nii nii faa o yottoyii nde ma'b'be. Timmii. <1Inna Hamma>1 XXI Muusuru, o yi'i, aawasiiru na welloo. O wii 'dum : " Foofoo rnuusu-jaawle ! " (fowru nduu wii o : " foofoo rnuusu-jaawle "). Kam duu wii : " Dey jarn dirta-eenyel! " Kanko duu o nanngi 'durn, o ha'b'bi 'durn, o ha'b'bi rnuusuru. A'yyo ! 'Be kawri e jaawngal. O wii : " Hee ! Ko 'dum woni? " O wii : " 'Yam muusu, 'yam bone muusu. " O wii : Ko yametee-mi 'yamtetee-mi, so gumbereere sum ! O tawi kam ley petel am, so gumbereere sum ! -- Foofo muusu-jaawle, so gumbereere sum ! -- Dey jam dirta-eenyel, so gumbereere sum ! Mi yonii lumpita-daasa, so gumbereere sum ! Mi yonii ha'b'bata-daasa, so gumbereere sum ! 'Be 'ya'b'bitii; o yehi o hawroyi e lella; o wii : " Hee, ko 'dum woni? " O wii : " Yarn muusu, 'yam bone muusu ! " Muusu duu wii : Ko 'yametee-mi 'yamtetee-mi, so gumbereere sum ! O tawi kam ley petel am, so gumbereere sum ! -- Foofo muusu-jaawle, so gumbereere sum ! -- Dey jam dirta-eenyel, so gumbereere sum ! Mi yonii lumpita-daasa, so gumbereere sum ! Mi yonii ha'b'bata-daasa, so gumbereere sum ! 'Be njehi 'be kawroyi e... rnaw'do-ladde. O wii : " Ko 'dum nee woni? " O wii : " Yam muusu, 'yam bone rnuusu ! " O wii : Miin lee, ko 'yametee-mi 'yamtetee-mi, so gumbereere sum ! O tawi kam ley petel am, so gumbereere sum! -- Foofo muusu-jaawle, so gumbereere sum ! -- Dey jam dirta-eenyel, so gumbereere sum ! Mi yonii lumpita-daasa, so gumbereere sum ! Mi yonii ha'b'bata-daasa, so gumbereere sum ! 'Be njehi 'be kawroyi e nyiiwa. Nyiiwa wii : " Ko 'dum woni? " O wii : " Yam rnuusu, 'yam bone muusu! " O wii : Ko yametee-mi 'yamtetee-mi, so gumbereere sum ! O tawi kam ley petel am, so gumbereere sum ! -- Foofo muusu-jaawle, so gumbereere sum ! -- Dey jam dirta-eenyel, so gumbereere sum ! Mi yonii lumpita-daasa, so gumbereere sum ! Mi yonii ha'b'bata-daasa, so gumbereere sum ! Nyiiwa wii : " Ha'b'bitin o! " O ha'b'biti oon; o wii muusuru yaha ittowa loosi 'nooraaji. Muusuru yehi tawi waawaa. O wii fowru ittowa loosi 'nooraaji yehi ittoyi waddi. O juunniti fowru ; o naanni loosi 'nooraaji hem ; gilla 'demngal, nii faa ko woni nder reedu fuu o yaltiniri hunnduko; o loowi leydi faa heewi; o itti 'bellere see'da o sukki e rotererm o wii : " Haya, hootu ! " Heddii na dogga na dogga na dogga faa yottoyii; joon kaa, tawi deekiraa'bem e 'bi'b'bem wii : " Haya inan baa juula dey, tinno-'don taa on ndaaree roterem ! " (fowru wi'i non). O tuu- rii irno juula. Harnrnadi oon wii : " Hey ! Ko woni ko sukkii e rotere baa 'dum?! " Sammbaajo oon wii : " Ii! 'Dum kaa nanndi e tew! Baa kay mo'di tew nii faa reedurn heewi faa yaltiri rotere ! " <1Contes du Mali>1 'Be poo'di ; leydi wa'di 'paw!' Ngordi, tullinoyii. Deekiiko wari, o wii : " Hee Alla! Baammon oo maayii joonin tan! " O wii : " Goonga! " O wii : " Yaa 'yamoy deyel so ne'd'do baammum maayii no wattee ! " -- " Deyel nayel... -- o wii -- deyel nayel, ne'd'do so gorum maayii no watta? " O wii : " Ii! Se ko aduna ngatta kaaltaa kaa ! " O wii : " Hm hm... a haalantaa karn ko aduna ngatta koy. Haalanam nii ko anndu-'daa e hoore maa! " O wii : " Se gora maayii nii, kolnyaa 'dum nii, mo'y'yinaa 'dum faa woo'da lootaa 'dum faa laa'ba, nduppaa 'dum, faa 'bennda, ndefaa; se a defii, nyaamaa aan e 'bikkoy maa kaalan'do ma; koddaajo on wii nyaamtaa tew baammum ". 'Be kokki 'dum yaari kam duu tawi deyel nayel na 'daanii nyaami faa laa'bi, hoo'yi haayrem gursirde e njamndi ngursirdi tappi... mbusam 'dam, yari, yoppi gi'e 'den e mottirde makko. Weeti fajiri o wii : " On mee'dinaay kam tew -- o wii -- kodda mi wi'ii nyaamataa tew baammum ! " -- " Min hokkii 'dum yaara yaa! " O wii : " Nulaa'do hokkaay kam miin yaa! " O wii : " Saa Alla, a yi'ii, en... arda njehen suudu maa'da ! " 'Be njehi 'be tawi... haayre makko gursirde e njamndi makko ngursirdi, e haabu makko mottirko fuu, wo piri-paraaji. O yi'i o huli... O wii : " Ii! Jaka mi 'daani! " Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo he'bataa ngol ! <1Yaaya Saadu>1 XXII O rimi, suka gooto. Suka gooto, o woo'di nii faa sanne. Goonga caggal o woo'dii faa sanne, tawi o taannii 'durn fuu, wa'dii tergal. Nokku fuu ho'dataa sanaa daande maayo. 'Doon leesorn woni, 'doon suudum woni. Ha'ya sukaa'be jokol'be, tato, ngari; tawi irno joo'dii mbii : " A ho'din e makko o laatoo banndam debbo joon! -- A ho'din e rnakko o laatoo, deekam joon! " Oon duu wi'a : " A ho'din e makko mi wara ojoon! " Sukaa'be wor'be 'di'do 'ben meemti haa, suka gorko oya oon ummoo nii kuungii, ndilli. Suka gorko gooto oon wari o. Kanko yaaye oon duu mo ton wadda nyaamri oon. O wari o tawi 'biyiiko on maa'yii; o hoorri nyaamri ndin, o sukkiti e 'datol, o wi'aay gooto huunde fuu. Faa o yehi o tawoyi sukaa'be wor'be, tato, ina ngoni ga'da wuro. O wii : Moy wari Lelli mo hoowaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo hiiraay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo nyallaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Suka gorko gooto on jaabii wii : Miin wari Lelli mo hoowaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! <1Contes du Mali>1 Miin wari Lelli mo nyallaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Miin wari Lelli mo hiiraay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! -- Taw-'daa Lelli dey mbar-'daa 'dum ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? -- Taw-mi Lelli e teenoo'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Taw-mi Lelli e unoo'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Taw-mi Lelli e yoogoo'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! -- A pen'do 'bii peccii'do ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am 'yoogoytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am unoytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am teenoytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am loonnoytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Ngel kaa o wii : " Woo'dii yaa! Miin kay mi yi'aay ndeen lee ". Katen omo yaha faa o wari e wuro, o tawi sukaa'be wor'be, tato. O wii: Moy wari Lelli mo hoowaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo hiiraay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo nyallaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? -- Miin wari Lelli mo hoowaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Miin wari Lelli mo hiiraay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Miin wari Lelli mo nyallaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! -- Taw-'daa Lelli dee mbar-'daa 'dum ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? <1Contes du Mali>1 -- Taw-mi Lelli e teenoo'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Taw-mi Lelli e hiiroy'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Taw-mi Lelli e nyalloo'be ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! -- A pen'do 'bii peccii'do ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am hiiroytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am nyalloytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Lelli banel am unoytaa ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! O wii : " Ndeen lee mi yi'aay! " O hoo'yi omo yaha katen; tawi lee ngeelooba lee, o wa'd'dii faa o hewti,jaati sukaa'be wor'be wa'b'be 'dum 'ben. O wii : Moy wari Lelli mo hoowaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo hiiraay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? Moy wari Lelli mo nyallaay kam ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? O wii: Miin wari Lelli mo hoowaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Miin wari Lelli mo nyallaay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Miin wari Lelli mo hiiraay ma ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! -- Taw-'daa Lelli dee mbar-'daa 'dum ngeenaari ka'n'ne ngeelooba? -- Taw-mi Lelli e dow leeso ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! Leeso ngon duu e daande maayo ngeenaari ka'n'ne ngeelooba ! 'Don taw-mi Lelli dee mbar-mi 'dum ! <1Cantes du Mali>1 O wii : " Eyyo ! Ne'd'do fuu, dewlataa kam, sanaa aan. " O wii : " Baraaku maa! " O dewli oon, mba'd'dii ngeelooba makko ngaa; 'be kooti wuro ma'b'be na 'ya'b'bitii gure 'den fuu, 'be kooti. O wii : " Haya, miin yaa mi'do yi'di ma, sabu ne'd'do fuu mo njii-mi jii'do... moosaango maayde Lelliyel am oon tan nji'du-mi. " O wii : " Woo'dii miin duu mi yi'di ma. " 'Be ngondi, faa ko Laam'do muuyi, faa misiide na juula kaayeeje; nde on warti fuu tawa omo woya; nde on warti fuu tawa omo woya; nde on warti fuu tawa omo woya. O wii : " Yella?... -- gorko on wii -- yella yaaye Lelli ko mboyataa? " O wii : " Huunde fuu mi woyataa sanaa wuro amin kaa, sa nii nii, nyannde fummere, wo ne'd'do la'bata gorum ". O wii : " Nyannde fummere ne'd'do la'bata gorum? " O wii : " Goonga! " O wii : " Waaye a he'bii; miin kay yaa, Hammadi fuu la'ba- taa kam sanaa aan nyannde furnmere. " O wii : " Illa fajiri kecco kecco kecco kecco duu illa gooto fuu finaay, min la'bata goriraa'be amin dee, ndesa wuyko mu'b- 'ben dey cakitoo njaha njuulowa dee ngara, nyaama nyiiri mu'b- 'ben ". O wii : " Woo'dii! " Misiide fiyi nde wootere tan; o wulini ndiyam, o looti gorko faa laa'bi; la'bi makko lee wo lobbi; o wa'diri nii tan o tukki e 'doo tan, o wari oo. Goral jooltoyii; o seeki 'doo faa tukki 'doo. O wasi huunde fuu ko woni e reedu; o rno'y'yini o wasi bonnde nden fuu o uwi. O loppi o wa'di nyiiri makko maaro. O rotti, la'al muu'dum; o wii yigoo muu'dum oon : " Mi nelii joom- suudu am oo, suudu baaba am, yaha haalanoya 'be, ginee am fuu, e ko Lelli yoppi fuu waddana karn faa suudu am nduu rno'y'yinee, wanaa on nji'ii kay ngeelooba makko walaa 'doo. " O wii : " Hm hm... " dee : " Ngaron nyaamon miin duu mi'don loonnowa. " <1Contes du Mali>1 'Be mbii : " A loonnan dee, koy'de njaataa! " O wii : " Mi yaadan e ngeelooba ngaa yaa! " O wa'd'dii ngeelooba. O wii : " Ngeelooba ngaa Alla jaayne ngeeloobi 'dii fuu hannden; ina fummere yaltay 'doo a hollaay kam fummere wuro baabam ! " 'Be njehi fummere 'be ngarti. 'Be laayani suudu, 'be omti suudu, i'be nyaama i'be nyaama. -- " Ii? Debbo oo duu 'yuwaay loonngol faa han?! " Wi'aa : " Goonga 'yuwaay loonngol. " I'be nyaama i'be nyaama faa faa faa 'be pakki. Oo wi'a : " Alla heliiinna maaro koo e weli! " Dey hoore oon o ta'yi o wa'di. Oo duu wi'i : " Mi he'bii nowru ! " Oo duu wi'i : " Mi he'bii nowru ! " 'Be kunci; 'be mbii : " Ii ! Debbo oo yanaama nii wa'di?! " O wii : " Haya ne'd'do tewnu'do kam, e kaal'do haala am fuu, kanko won'be e ley gaa 'bee kay suudu ndun wula, ta 'be njaltu 'dum, won'be yaasin tewnu'be karn 'bee, ndeen yaa koo'yi nji'i wuro amin, kam'en duu 'domka wara 'dum'en na mbakkii sumal- leeji mu'b'ben ". Hayajoon kaa 'be ummii : " Maane kaa warii maane... ! " 'Be ummii 'be tewni; won'be nder suudu 'ben kaa, buguuru ndun wuli. Fuu maayi. Tewnu'be o 'ben duu nden 'yaa nji'i wuro ma'b'be ngon, kam'en duu fuu maayi 'domka inan ndiyam mu'b- 'ben 'dam uwraa. O yehi o warti o hooti suudu ma'b'be. So'ysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo he'bataa ngol! <1Contes du Mali>1 XXIII Filla, filla mon. Mafindalde, kam e getogal, 'bamri. Se 'be 'bamrunoo ndee, huunde fuu ko getogal ngal rimi, ko getogal ngal rimi fuu mafin- dalde nyaama... faa... fuu ana nyaama faa 'bi'b'be makko fuu timmi. O wii joonin kaa o yahan Jala-Fitta. Mafindalde wii yahan Jala-Fitta; haya... o yoppi getogal. Eey, Jala-Fitta, nokku wi'etee Jala-Fitta. O yoppi getogal ley suudu makko; o wii omo nii yaha Jala- Fitta ; se silammboohi -- lekki ana wi'ee silammboohi -- si silam- mboohi kii wilitii fuu, fuu omo wara; si silarnmboohi kii wili- taay, o wonaa garoowo; kaa si silammboohi kii wilitii fuu o waran. Haya oon dilli. Nde o sukkitinnoo yaade Jala-Fitta ndeen, getogal joo'dii faa faa faa ana joo'dii, ley suudu makko, faa faa faa lekki ki ana wi'ee silammboohi, faa ki wiliti. O 'nabbi dow silamrnboohi kii. O wii : Mafindalde yehii Jala-Fitta silammboohi kii wilitii ! Kurkutu'oy ngoyngoynii silammboohi kii wilitii ! O wii: Jaawle ladde ngoyngoynii silammboohi kii wilitii ! O wii: Getogel yahan hakkunde namman-nareeje rimi dewel accantaake rimi go l accantaake yahan namman-nareeje ! Namman-nareeje woni hakkunde pattu'de ! O wii o yahan hakkunde pattu'de, toon kanko o woofoowo. Getogel kay yahan hakkunde namman-nareeje, rimi dewel accantaake rimi gorel accantaake. Miin kay ngol tan mbaaw-mi. -- " Gorko oo wartaay? -- O wartaay! " <1Inna Hamma>1 <1Contes du Mali>1 XXIV Sukaa'be rew'be tato, waalde ma'b'be fuu 'barnaa, kam'be 'be 'bamaaka. Nde 'be 'barnanooka ndee, 'be coontii,faa wanaa heese. Nde 'be coontunoo ndee, 'be njaltiri ladde; kam'be tato fuu, sukaa'be rew'be 'ben tato fuu, 'be mbii kam'be kaa, 'be coon- tii, waalde rna'b'be fuu 'bamaama kam'be 'be 'bamaaka. Nde 'be rnbiinoo noon ndee, gooto ma'b'be wii : " Miin kay, se Alla ja'bii, rni haaldataake se mi he'bii gorko, illa joon faa mi yaha deedi 'di'di ! " Gooto oo duu wii : " Miin duu mi huurtike, rni yottike, suudu gorarn, huunde fuu ko taw-mi defaama kuurtungu am fuu mi nyaaman ; mi hummbitoto mi nyaarna ! " Gooto oo duu wii : " Se mi tawii fijo, ana fija, kuurtu fijo kuurtungu am, mi naatan ley fijo ngoo rni woma ! " Mom fuu haali ko watta 'Be cukkiti 'be kooti; 'be njottoyii cuu'di wuro ma'b'be ; faa sukaa'be jokol'be tato, kumitii, mbi'i ndaarowan rew'be, cukkiti njehi; ana njaha yaade, faa kawri e yeendu. 'Be rnbii : " Yeendu, a maatanaay min 'do sukaa'be rew'be ngoni 'yametee'be yottii'be naa? " O wii : Goonga mi maatii yaa! Se on njehii ngenndi ndi kuccori-'don yaade joonin ndii, so on njehii ton fuu saa Allaahu <1Contes du Mali>1 sa Alla yi'diija'bii nde naa'd'don nyallo fuu, on nji'an sukaa'be rew'be, tato, 'yametee'be. Kam'be duu 'bejokol'be tato. Hamrnadi Ar'do ana e ma'b'be Haya 'be cukkiti, 'be tato fuu jokol'be tato 'bee fuu 'be naati ngenndi ndiin ; 'be ngari 'be naati nyallo. Karn'be sukaa'be rew'be tato wiinoo'be noon 'ben duu, mono fuu ana 'yeewa banndum, 'be tato fuu 'be 'yeewondira, faa sukaa'be wor'be 'bee, oo 'yeewa oo nii oo 'yeewa oo. Haya 'be tato fuu 'be 'yami 'dum'en; nde 'be 'yarnnoo 'dum'en ndeen, 'be tato fuu 'be kokkaa kam'be tato haaldu'be 'bee, Alla fonndi 'be e 'been; 'be 'yami 'dum'en 'be kokkaa; nde 'be kokkanoo ndeen, 'be cukkiti 'be ngarti. 'Be ummini kuurtungu. 'Be mbii hayajoonin kaa karn'be kaa 'be ke'bii rew'be. Kuurtungu urnrnoo yaha. 'Be tato fuu kuurtungu ma'b'be wardi; 'be tato fuu 'be kuurtodii nyannde wootere. Tawiino gooto oo kaa wii kanyum kaa, se huurtike, haaldataa e... gorurn, 'yuwa joon faa wara deedi 'di'di, haaldataa e gorum. Kanyum duu 'dum waatorii. Haya, 'be kuurtii 'be ngari. 'Be njottii bii'do kanyum kaa si yottike fuu, kanyum kaa, nyaaman nyiiri kuurtungu mum hum- mbitoto sa'aatu oon fuu nyaama huunde fuu ko defaa e kuur- tungu mum oon nyaama. Gooto oo duu wii so yottike, se tawii fijo kuurtungu mum ngoo ana fijee, kanyum duu naatan woma; oon duu yottii, kam duu naati worni. Bii'do fillataako huunde fuu, sanaa wa'da deedi 'di'di, oon duu yottii, oon duu ana hummbii. 'Bee too kay fuu nga'di ko mbii 'dum; kam'en kay so njottike fuu nga'dan rnbii, oo wii nyaaman nyiiri kuurtungu mum, oo wii fijan, oo wii woman, fijo kuurtungu mum; 'bee kay fuu, nga'di ko mbii, 'bee 'di'do kaa fuu nga'di. Haya kanko bii'do, illa joon nii faa, kanko kaa, Hammadi makko waawa wiide "fillanam", kanko kaa o haaldataa e gooto fuu... haya 'be ngari, 'be naati. Haya 'bee 'doo 'di'do kaa a anndi nga'dii ko mbii koo, kanko bii'do illajoon faa Harnrnadi makko waawa wiide "fillanarn", fuu o haaldataake oon, kanko heddii. Haya nde o heddinoo ndeen, kanko o gen Hammadi Ar'do, Hammadi Ar'do 'ba'ni mo. So o heddinoo ndeen, kanko duu faa o he'bi reedu; wanaa o he'bii reedu, o he'bii, o wari; so o warnoo ndeen, o tawi... Ham- madi Ar'do ana jogiijiyaa'be mum, ina jogii maccu'be mum ; haya jiyaa'be mum 'ben -- ana jogii puccu murn, lobbu -- wubboo'be, puccu ngun yaroytaa tarey, 'don wubbo mum tawta 'dum 'don gawri murn tawta 'dum 'don lam'darn mum tawta 'dum Puccu ndammbaangu. Kanko kor'do, kor'do Hammadi Ar'do oon, o wii Harnrnadi Ar'do : " Ah ! Hammadi Ar'do he'baay debbo. Debbo oo illa nyannde wari, haaldataa e gooto, jaldataa e gooto; gooto fuu wi'aay huunde diina mum fuu, sinaa anajoo'dii tan so hokkaama ko nyaametee nyaama ". Faa Alla muuyi, kor'do oo hoo'yi, yehi naati ley suudu, tawi labbo Hammadi Ar'do -- gaawal mum -- wari hoo'yi gaawal ngaal, jukki e puccu ngun. Nde jukkunoo puccu nguu ndee, yehi wi'oyi : " Hamrnadi Ar'do, war gaa ! " Wari. O wii : " Ndaa ko gennda wa'di. Ko mbii-'daa a he'bii debbo, a he'baay ! " O wii : " Woo'dii! Wanaa genndarn nii wa'di noon naa?! " O wii : " Hm hrn! " O wii : " Woo'dii, accu taa wii o fay huunde ". O de'y'yinii, o wi'aay 'dum huunde. Faa Alla muuyi kasen, he'bi reedu, rimi 'bi'd'do debbo; nde <1Contes du Mali>1 rimnoo 'bi'd'do debbo oon ndee, kor'do oo wari, foo'da nii, debbo oo foo'da; foo'da nii, debbo oo foo'da -- 'dum fuu debbo oo haalataa huunde -- faa kor'do oo waawti debbo oo, nanngi 'bi'd'do oo hirsi; fa'd'di, tiinde debbo oo, sukkiti yehi to Ham- rnadi Ar'do, wii : " Hammadi Ar'do war gaa ! " Hammadi Ar'do wari. O wii : " Ndaa ko gennda oo wa'di hannden ! " O wii : " Wanaa genndam oo nii wa'di naa? " O wii : " Hm hm. " O wii : Woo'dii! Accu ! " O yehi. 'Dum wellii faa Alla muuyi... o joo'dii to Alla muuyi kasen faa o he'bi reedu, o rimi 'bi'd'do gorko; nde o rimnoo 'bi'd'do gorko oon ndee, oon wari hannde duu faa nannga 'bi'd'do gorko oo, foo'da nii o foo'da; faa Alla muuyi, Alla rnuuyaay o he'ba 'dum, o wara. Faa 'bi'd'do gorko mawni, faa waawi yaade, faa waawi fillaade, faa waawi haalde yaa. O wii : " Ii, inne, inne gorel -- o'do joo- 'dii dow koy'de inniiko o tiggitii 'dum --, o wii inne gorel, filla- nam ! " O wii : " Aah, afel am ! Hannde fuu pillotoo-mi afel am ! -- o wii -- hannde fuu kaalan-mi afel am ! -- o wii -- min 'bamaa min inniraa'be maa tato, min soontu'be; mom fuu wii si... inna maa gooto oo wii si yottike, saate yottii fuu, kanyum kay nyaa- man nyiiri kuurtungu mum. Inna maa gooto oo duu wii, saa Alla so tawii, fijo ana fija, e kuurtungu muu'dum, kanyum duu fijan fijo kuurtungu mum oon. Haya miin duu mbii-mi, illa joon faa afel am waawa wiide "fillanam", mi haaldataa e gooto fuu, se mi huurtike. " Haya, oon duu o wii : " Kuluujaa baamrnaa afel am ! Suuleejo baarnmaa afel arn, nanngi 'doo ngaari Buubu baammaa afel arn, jukki ngu wari ngu, wii miin wa'di. Abba rnaa wi'aay huunde -- kuluujaa baammaa afel am ! --, o wii kasen, ndim-mi 'doo mawna; kor'do baammaa afel am, wari nanngi; 'bi'd'do oo hirsi, wii 'dum golle am ! Kuluujaa baammaa afel am ! -- o wii -- Suu- leejo baammaa afel am wa'di 'dum, -- o wii -- kuluujaa baammaa afel am! -- o wii -- abba maa, wi'aa 'haya war', wi'aa : 'haya hannde kaa, gennda bi'aa'do haalataa oon, o haalii hannden; war nan ko haali Hammadi Ar'do; omo nii haala; o wii kor'do maa'da, kanyum wari ngaari guw maa; o wii kor'do maa'da, kanyum hirsi 'biya debbo; o wii wanaa kanko; wo kor'do oo wa'di, kanko kaa o haalataa; haya faa Alla muuyi hannden o haali !' " Hammadi Ar'do wii kor'do oon... lamndii kor'do, salla kanyum wa'di naa, kor'do de'y'yinii; o wii maccu'be makko, njaha teenowa le'd'de, dolle jee'd'di, mbasana mo luggere. Njehi teenoyi le'd'de, dollejee'd'di, mbasani mo luggere. O naanni ton dolle le'd'de 'den, ley luggere toon, o hu'b'bi yiite, faa waali baal'de tati. O naanni ton kor'do on; o wartiri leydi dow hoore mum. Haya nii, ngol kaa yaarata. XXV Ndakiya, kanyurn e rawaandu, 'be 'bamdaa. Nde 'be 'bamdanoo ndee, 'be 'bamdaa dewgal; 'be nawliraa; nde 'be nawliranoo ndee, rawaandu yalti, ndakiya wii nyo'an mo wii : " Hee Alla bonnii rawaandu : a heewi yiilnde ! " O wii, o wari, o hawri e ndakiya ana wi'a rno : " Alla bonnii ma : a heewi yiilnde ! " O wii : " Miin, rnbii-'daa ndakiri mi'do heewi yiilnde naa? " O wii : " Ngoonga! " O wii: Mbi'ee farka sela kam koy ! Mbujjoy-mi, mbeeroy-mi mbi'ee farka sela kam koy! Mbeeroy-mi mbujjoy-mi mbi'ee farka sela kam koy! Nyalmii-mi nyaagii-mi mbi'ee farka sela kam koy! Hey farka, hey farka! Mbi'ee farka sela kam yaa! Nii foti. <1Inna Hamma>1 XXVI Tomotte... moodibbo gorko, o hoowi fallaandu ; o hoowi geto- gal ; o hoowijaawngal ; o hoowi gerral; o hoowi lella ; o hoowi nyiiwa; o hoowi ngeelooba... huunde fuu... o hoowi faamru; huunde fuu ko Alla tarrid baaw'de muu'dum ko wi'aa na taado- roo nano fuu o hoowi 'dum O hoowi tomotte. Haya joon lee, gorko oon yehi janngoyde, rewi faa aawre wari. 'Bii tomotte oon wii dee : " Joon kay ngaree nyaago-'den... ndaaren to goroo rnen oo woni. Dey en mbaawaa yimoyde 'do ndiyam walaa. Njehen weendu toon dee, njirnen ! " 'Be ngari e lekki mawki. Getogal wari 'yeenyi, wii : Ngetii-mi nii ngetii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Tomotte 'yeenyi, wii : Toomii-mi nii toomii-mi nii silammboroo wilitii ! Toomitii-mi nii toomii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! N'yiiwa duu 'yeenyi, wii : Nyiiwii-mi nii nyiiwii-mi nii silammboroo wilitii ! Nyiiwitii-mi nii nyiiwii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Laddeeru 'yeenyi, wii : Laddii-mi nii laddii-mi nii silammboroo wilitii ! Ladditii-mi nii laddii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Goonga. Kooba 'yeenyi, wii : Koobii-mi nii koobii-mi nii silammboroo wilitii ! Koobitii-mi nii koobii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Ndaada duu 'yeenyi, wii : Ndaadii-mi nii ndaadii-mi nii silammboroo wilitii ! Ndaaditii-mi nii ndaadii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Yella warma naa warataa silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Goonga. Faamru duu 'yeenyi, wii : Paa'bii-mi nii paa'bii-mi nii silammboroo wilitii ! Paa'bitii-mi nii paa'bii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Muuyii ta wara muuyii wara silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! Goongajoon kay 'be ndegake 'be kootii. 'Be 'yoogii 'be kootii. 'Bi'b'be ma'b'be duu mbottake, ngarii haa pija; 'be 'yeenyi. Foti 'be nji'i baabii'be, 'be njippii : -- " Hannden 'doo nii yaayiraa'be amin mbeeti na njimane ! " O wii mo hem fuu wara yima ko yaayem yimi. Mo hem fuu, wari yimi ko yaayem yimi; faa warti e faamru. O wii faamru yirna. Faamru wii : Paa'bii-mi nii paa'bii-mi nii silammboroo wilitii ! Paa'bitii-mi nii paa'bii-mi nii silammboroo wilitii ! Moodi yehii Jala-Fuuta silammboroo wilitii ! Muuyii ta wara muuyii wara silammboroo wilitii ! Alla anndi dee mi anndaa ! O wii : " Woo'dii! " 'Be njippoo 'be ngara. Mom fuu yimi ko 'yaayem yimi, o wii 'be njippoo 'be ngara. 'Be njippii 'be ngari. O hokki, 'bii tomotte ko'dol alumbaanaaje ; o hokki 'dum ka'n'ne ; o hokki 'dum cardi; o hokki 'bii kooba, hu'do... huunde fuu ko muuyi fuu... ko yaayem laatii nguurem, o hokki 'dum ' O noddi 'bii paa'bi; o hokki 'dum ko'dol koowoo'de; o hokki 'dum sakala; o wii 'dum woni koltal inna muu'dum. Mom fuu o holtini inna mum ko woo'di, kooti. Kam'en kay kahi kin wi'aa wo teew mu'b'ben; nyalli na njom- dii kahi, nyalli na njomdii kahi, sa'b'bitataako, welataa... faa nawliiko ittoyi... 'benndiraama ittoyi e horde, teew e maaro waddi hokki o, o mu'd'dii, o wii : " Eyyo, Dikkoyel 'dam 'dum nii teew wanaa ko kokka-'den 'dum! " O hoo'yi kaasaare o wakkii, o wii o suutake; o hoo'yi mo do'y'yoo yaade, mo do'y'yoo yaade faa o wari e... nokkuure pat- tu'de. Pattuki nanngiri gaa... kaasa, pattuki nanngiri gaa kaasa. O wii : " Hey pennga! Yoppam mi suutaaki wo mi seera! Pennga yoppam mi suutaaki, wo mi seera! " Nii pattuki na tiigii, heddii ingel janka 'don faa... koykoy tin- nginii. Eyyo joon lee ingel janka 'don haa koykoy... ingel janka 'don haa koykoy tinnginii. Joon kay tewnu'be ngari tawi ngel ngel waatii; 'bilti kaasaare mu'b'ben kooti. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol ! <1Yaava Saadu>1 XXVII O yi'di debbo nii. O yi'di debbo nii faa 'buri haaddi walaa... suka jokolle. Debbo on wii se nii o yimaay suudu yaayem, abada o he'bataa 'dum sanaa o wara suudu yaayem dee o yima; so o yimii nii o ha'b'bana 'dum. O wii : " Heey!!!... " O wii : " Ko ke'b-'daa fuu njimaa no jimol wardi fuu! " O wii : " Woo'dii! " O wari o joo'dii suudu yaayem. O wii : 'Boti koobi mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti daadi mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti kuunyaaje mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti lelli mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti nyiibi mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti kuunyaaje mboyii dow seeno naa banndiiji nanma njaaboo 'di ! 'Boti koobi mboyii dow seeno naa banndiiji na nii njaaboo 'di!... O wii : " A fijii! Miin kaa a ha'b'bantaa kam; sabu illa, njii-mi jokol'be mi yi'aay ne'd'do na wari omti hunndukom na yima ley suudu esum! " Inniiko jaabii wii : " Aan feni yaa! Kanko kaa ha'b'banetee; sabu illa njii-mi debbo na 'yamee, miin duu mi yi'aay ne'd'do wari, wii senaa gorko wara, 'yama 'dum suudu yaayem dee yimana 'dum! Aan kaa aan waddi e makko dee o wari. 'Dum nee a waddii e makko a he'bii! " Haya ngol duu 'doo haa'di. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol ! <1Yaaya Saadu>1 XXVIII Wuugaandu e jankaaru. E'be njaha e'be njaha e'be njaha faa 'be ngo'd'doyii. Wuugaandu e jankaaru... Jankaaru wii dee : " Wuugaandu, njehen Jali-Pooli ! " (Jali- Pooli woni dee? -- To pooli pijotoo). Wuugaandu duu wii : " Jankaaru, en njaha Jali-Tuugi ! " (Ton woni to... buugaali nanngetee, e tuugol). Tan, wuugaandu wii kanyum kay yahan Jali-Tuugi; jankaaru duu wii yahan Jali-Pooli. Jankaaru yehi Jali-Pooli; wuugaandu duu yehi Jali-Tuugi, tan, Jali-Tuugi nanngi o. Tan, Jankaaru fiiri warde, o wii : Mbii-maa-mi njehen Jali-Pooli mbii-'daa njehen Jali-Tuugi ! Jali-Tuugi tuugi nanngii ma ! -- Ahaa ! Goonga maa, waayam ! Tan suka yottii itti foondu nduu, 'bami na'bi suudu ma'b'be, o duppi o hornyi; o seeki reedu o ittu teketti; o nyaami. Tan,jankaaru nduu fiiri wari suudu suka oo, o wii : Mbii-maa-mi njehen Jali-Pooli Mbii-'daa njehen Jali-Tuugi ! Jali-Tuugi tuugi nanngii ma ! Fuu wuugaandu wii : " Ahaa ! Goonga maa waayam ! " O fiiri o doggi o 'nabbi dow suudu debbo maw'do ana motta, o wii: <1Contes du Mali>1 Mbii-maa-mi njehen Jali-Pooli mbii-'daa njehen Jali-Tuugi ! Jali-Tuugi tuugi nanngii ma ! -- Ahaa ! Goonga maa, waayam ! O fiiri o 'nabbi 'do... buguwel sukaa'be rew'be ana nyalla, o wii : Mbii-maa-mi njehen Jali-Pooli mbii-'daa njehen Jali-Tuugi ! Jali-Tuugi tuugi nanngii ma ! -- Ahaa ! Goonga maa, waayam ! Fuu dewel gooto yalti, o wii : " Ha! Ko'dum 'yeewataa? Jali- Pooli tan nii non ! " O fiiri o yehi katen suudu, gorko kanyum tan, o wii : Mbii-maa-mi njehen Jali-Pooli mbii-'daa njehen Jali-Tuugi ! Jali-Tuugi tuugi nanngii ma ! -- Ahaa! Goonga maa, waayam ! Fuu wuugaandu fiiri yalti o yehi to jankaaru jookaa 'be ndilli. O wii dee : " Gilla ndeen mi haalanii ma njehen Jali-Pooli mbii- 'daa njehen Jali-Tuugi! " Timmii. <1Hamma-Aamadun Dikko>1 XXIX Wuugaandu e gaalel laatii yigiraa'be... gaalel, tannere, ko muy- tetee oo. Tan, nyannde fuu wuugaandu ana wara to gaalel ; wuugaandu wii dee : " Gaalel, aan kaa ko sabii a wartaa to amin? " Gaalel wii dee walaa koy'de, walaa juu'de, walaa gite. O wii dee : " Sa a'da na'ba kam nii, mi waran! " Wuugaandu wii ana na'ba mo wuugaandu watti mo, e wifoongo makko, fiiri fiiri faa yottoyii hakkunde maayo ; tan, anndaa salla gaalel ana wonnoo ton tan, wa'di nii bifoole makko tan, gaalel ngel saami. O yehi to tannere makko toon, o wa'di nii o wa'di nii, o yi'aay gaalel; tan, o yehi to baylo, o wii : Eehee baylel ngel tafanaa kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! Fuu baylo wii o o wadda 'yul'be. O yehi to rubirde, o wii : Eehee rubel ngel kokkiraa kam 'yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! Rubirde wii o waddowa nebbam. O yehi to Ful'be, o wii : Eehee Puloy koy kokkiron kam nebbam 'dam faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! Ful'be 'bee mbii o waddowa ndiyam. O yehi to asoo'be, o wii : Eehee asoo'be kokkiron kam ndiyam 'dam faa mi hokkira Puloy koy faa kokkara kam nebbam kan faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! 'Be mbii o waddowa gawri faa, 'be 'yakka. O yehi to 'yaroo'be, o wii: Eehee 'yaroo'be kokkiron kam gafel ngel faa mi hokkira asoo'be faa kokkara kam ndiyam kan faa mi hokkira Puloy koy faa kokkira kam nebbam kan faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! 'Be mbii o waddowa henndu. O yehi to ciilal, o wii : Eehee ciilal ngal kokkiraa kam henel ngel faa mi hokkira 'yaroo'be faa kokkara kam gafel ngel faa mi hokkira asoo'be faa kokkara kam ndiyam kan faa mi hokkira Puloy koy faa kokkara kam nebbam kan faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam 'yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! Ciilal wii o waddowa kusel. O yehi to waayee'be, o wii : Eehee waayee'be kokkiron kam kusel ngel faa mi hokkira ciilal ngal faa hokkara kam henel ngel faa mi hokkira yaroo'be faa kokkara kam gafel ngel faa mi hokkira asoo'be faa kokkara kam ndiyam 'dam faa mi hokkira Puloy koy faa kokkara kam nebbam kan faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! 'Be mbii o waddowa la'bi. O yehi o hawroyi sukalel ana jogii la'bi : Eehee cukel ngel kokkiraa kam la'bel ngel faa mi hokkira waayee'be faa kokkira kam kusel ngel faa mi hokkira ciilal ngal faa hokkara kam henel ngel faa mi hokkira yaroo'be faa kokkara kam gafel ngel faa mi hokkira asoo'be faa kokkara kam ndiyam kan faa mi hokkira Puloy koy faa kokkara kam nebbam kan faa mi hokkira rubirde faa hokkara kam yul'boy koy faa mi hokkira baylel ngel faa tafana kam kurel ngel faa mi suutira gi'dam oo gi'do, gaalanel, gi'do guuro, gaalanel ! Suka oo hokki o la'bi kii o hokki waayee'be ; waayee'be kokki o kusel, kusel o hokki ciilal ; ciilal hokki o henndu ; henndu yehi wifoyi gawri, 'yarotoo'be ; nyannde ndeen fuu yalti 'be kokki mo gawri, o yehi o hokkoyi asoo'be ; asoo'be kokki o ndiyam ; ndiyam o hokki Puloy koy; Puloy koy kokki o nebbam; nebbam 'dam, o hokki rubirde; rubirde hokki o 'yul'be o hokki baylo; baylo tafani o kurel; o yehi o suutiri gi'diiko o tawi fekkorii. Ngol fiiloo ngol fiiltoo e... daande... <1Hamma-Aamadun Dikko>1 XXX Filla filla mon. Debbo gooto. O rimaay 'binngel abada. Suka mo o neli fuu, wi'a yaataa. Sukaa'be 'ben mbi'a dee : " Nde mettii ma fuu ke'baa 'binngel. Mi yaataa nelal maa ! " Nyannde fuu omo wi'a non sukaa'be ; sukaa'be ana calanoo mo. O yehi to debbo maw'do; o fillanii debbo maw'do oo faa laa'bi. Debbo maw'do oo wii, o sooda bulannga buu'dijee'd'di, e loonde, ko ne'd'do waawi naatude heen. O yehi suudu makko ton, o soodi bulannga buu'dijee'd'di, o waddi loonde ; o watti ton bulanngaaje ; o uddi; faa wa'di baal'de jee'd'di. O yehi to debbo maw'do on; o wii dee : ; Si mi yehii, suudu am fuu mi tawa, piisaama, gawri am duu unaama! " Debbo maw'do on wii dee o uddita, loonde nden. O yehi, o udditi, tan, o tawi, cukalel dewel, danewel gom naa. O haala- noyi debbo maw'do on; debbo maw'do oo wii fati o yalta e naange, fati o 'battoo e yiite. Faa 'booyi, sukaa'be jokol'be, ngari, faa kuurtana sukalel dewel ngel. Gooto oo wii dee omo waawani dewel ngel; o huurtini 'dum. 'Be ngondi faa 'booyi. Aywa. Gorko oo, o dilli; nawlo, debbo oon, o wii dee : " Nyannde fuu miin mi'do golla, aan kaa a gollataa, a wattaa fey huunde. Jippa gollu ! " Debbo oo, omo woni e naange omo una, omo golla, nyannde fuu, faa o fu'd'di taayde, o 'battii e naange; tan debbo oon 'bat- tini taasa'al (nawliiko oon). O taayi; o laatii bulannga ; faa gorko oo wari. O defi nyiiri. Gorko oo wii : " Hoto Dijja-Boolo woni? " (Dewel ngel Dijja-Boolo, wi'etee). O wii : ; Hoto Dijja-Boolo woni? " O wii : " 'Doon, faa nyaama nyiiri! " Oon nyaami nyiiri, o wii : " Hoto Dijja-Boolo woni? " O wii dee : " Aywa, Dijja-Boolo nii nyaam-'daa ! -- o wii -- annii bulannga heewi, e nyiiri ndii ! " O wii : " Mo'y'yii! " O yehi ley wuro, o lamndii wor'be maw'be, e rew'be maw'be fuu, no wattee. 'Ben kay mbii anndaa. O yi'i kummbaarewal ana 'bettoo. O wii kummbaarewal wara; wari, o lamndii 'dum ; kummbaarewal wii dee, ana waawi. O yehi wuro, inna debbo oon; o yottii, o wii : Inna Dijja-Boolo kummbaarewal kok ! Dijja-Boolo rimii kummbaarewal kok ! O rimii keenyan kummbaarewal kok ! O rimii gorko kummbaarewal kok ! O rimii suka gorko kummbaarewal kok ! Debbo nayeejo oo huyi; o yehi o tefoyi gettoo'de, faa heewi. Ojokki kummbaarewal oo, faa 'be njaha, to gorko oon woni toon. E'be njaha, e'be njaha; faa 'be njottii hakkunde ladde tan, o wii : Inna Dijja-Boolo kummbaarewal kok ! Albarka maa keenyan kummbaarewal kok ! Albarka maa hecci-keenyan kummbaarewal kok ! Dijja-Boolo maayii kummbaarewal kok ! Tan, debbo nayeejo oo, o fuu nde wootere, o waylitii, o laatii kondol'di. Kummbaarewal ngal yehi, yottii, to gorko oon, hokki mo nyaamdu, hokki mo kulleeje fuu. Timmii. XXXI Debbo nayeejo gooto, o rimi 'binngel dewel. 'Binngel dewel ngeel, ana joginoo minyiwo; e'be ngondi e abbii'be. Dewel ngel wii kanko o yi'daa gorko fuu, jogii'do... battitere. 'Be mbii : " Mo'y'yii! " Annii, daakal-daande, waylitii. Daakal-daande, waylitii, wari. O huurtini, debbo oon. 'Be ngari, 'be mo'y'yini nyaamduuji faa heewi. 'Be kokki... nge'du, gorko oon. Jooni kay inniraa'do oo, o wii, minyoo cukalel dewel ngel, yaha moggitoo dee, 'yeewa, gorko oon, yella o ne'd'do jaatijaati non. O 'yeewi. Tan, tawi gorko on, o rufii nyaamdu on, dee omo soppa-soppa omo nyaama. Suka on wari haalani mo, inniraa'do oon. Inniraa'do oo wii dee, kanko o yi'daa, gorko oo 'bama, dewel ngel. Dewel ngel wii minyiraa'do, o wii : " Imma toon, aan a penoowo. Miin mi jokkataa haala maa! -- o wii -- mi'do yi'di goram ". 'Be mbii : " Woo'dii! " Joonin kaa, debbo oo o yahan suudu goriiko. Inniraa'do on hokki mo, tummbu'de, cappan-tati e goo- tal. E'be njaha, e'be njaha... O wii : " So on njehii faa on ngo'd- 'dike, so on lootii, gere maayo, tummbu'de cappan-tati, cappan- tati e go'o'berde oon, nde o'don loota, se wa'dii 'karak', fuu, ngarton, on fuu, fati keddo-'don ton ! " 'Be mbii : " Woo'dii! " 'Be 'dowti mo 'ben, 'be njaadi. E'be njaha e'be njaha e'be njaha, minyiraa'do oo duu jokki mo; e'be njaha, faa 'be njottoyii gere maayo. 'Be njottii gere maayo 'don tan, 'be looti tummbu'de 'den, tummbu'de cappan-tati, cappan-tati e go'o'berde oon, wa'di 'kak'. Tan o wii : " A nanii ko inne wiinoo ma koon naa? " O wii dee o nanii -- nde hel -- o wii dee : " Imma toon! " O fiyi minyiraa'do on. Yim'bem 'ben kaa fuu, nanii ko inna, cukalel dewel ngel wii, tan, 'be ndoggi 'be mbittii. Miiraa'do oo duu wittii, debbo oo heddii. O wii kanko kaa, o yaataa. 'Be 'bami e'be njaha, 'be 'bami e'be njaha, 'be 'bami e'be njaha... Tawi daakal-daande nii waylitii ne'd'do. 'Be potti gere, kaa'ye maw'de, ton 'be ponndinoo. Debbo oo wii dee : " Faa hannde en njottaaki naa? " Daakal-daande wii dee : " Karja maa ! Imma toon ! 'Doo inna maa... 'yarannoo ! " Tawi, daakal ngaal omo joginoo... o yippi doodi gettoo'de 'dee, piri-para o yippi. O wii dee : " 'Doo inna maa 'yarannoo ! -- o wii dee -- wirfa! " E'be njaha e'be njaha e'be njaha, faa 'be njottii, suudu 'don, o wii : " Naatu, 'doo woni suudu am! " 'Be njottii. Daakal-daande, 'be fuu 'be kawti, subaka joonin kay, o soppetee, debbo oon. O waylitii o laatii daakal-daande, o waawaa jippaade, o waawaa fey huunde. Tan, daakal-daande gooto wari; o 'nabbi, dow hoore... debbo oon; o wii dee... dow suka debbo oon... o wii dee : " Aan, mi'do anndi a joor'do-hoore ; subaka, 'be mbarete; 'dum nee 'yeew no nga'daa ! -- o wii -- mi'do anndi a'da yoori hoore. Inna maa wiino fati njahaa, a ja'baay -- o wii -- 'dum nee mi na'bataa ma! -- o wii -- se mi na'bii ma, se a yehii duu a hirsan kam! " O wii : ; Mi hirsataa ma! " Daakal ngal wii dee : " Naatu e bippoole am ! " O naati. O na'bi mo faa, suudu baaba makko. O yottii 'doon. Nde o yottii ndeen fuu, inniraa'be makko, e abbiraa'be makko fuu nji'ii; omo woni toon. Tan wanaa haala mum, suka debbo oon nanngi, daakal ngal, o 'bori 'bori 'bori 'bori fuu; tan minyi- raa'do oo yi'i. O wii dee : " Hee maane, aan kaa a'da 'bawli 'bernde sanne ! " O wii : " Imma toon ! " Debbo, suka debbo oon yalti yaasin tan, minyiraa'do oon 'bami daakal ngal, o watti ley mottirde inniiko, o suu'di; o 'bami getto- gal tan, o wari o 'bori 'bori 'bori ; o hirsi, o suu'di 'don. Tan, cukalel dewel ngel kaa, o wari; tan, o 'bami, o duppi o nyaami. Daakal ngaal, o nyaami ndu. 'Be mbii : " Mo'y'yii! " Inniraa'do oo warti, minyiraa'do oo, o haalani inniraa'do oon; inniraa'do oo wii dee : " Hee maane ! Aan a'da 'bawli 'bernde sanne ! " O de'y'yinii, o wi'aay fey huunde. Faa wa'di baal'de; daakal ngaal kaa ana hippii -- wanaa getogal ngal o nyaamii; daakal ngaal ana hippii ton fuu, minyiraa'do oo itti, daakal ngaal, tawi o he'bii bippoole, faa sanne; o fiiri, o yehi o warti; o fiiri, o yehi o warti. Tawi minyiraa'do, oon ana woni dow bene; inniiko, oon o mo'y'yinnoo doro; o hokki oon dooma, gawri, dow bene toon. O wii dee : " Dooma faa mi yaha mi wara. " Daakal ngaal yehi warti. Daakal ngaal nde yehi warti ndeen fuu, annii o wii minyiraa'do on, o wii dee : " Bifoongal gootal mankani kam ; wattam ley suudu mon toon faa hi'b'ba ! " O watti oon ; faa wa'di baal'de ; on yalti, o wii : " Mi yahan suudu baabam miwara; nde mi he'bii, ko kem-mi fuu mi waddane ! " O yehi, cuu'di ma'b'be toon. Joonin kaa subaka woni layya. Ful'be-rew'be, njehi, hono seewnde'en, loonni, ka'n'neeji ma'b'be, pirpara, fuu yo 'be ndesi, daakal ngaal watti e bippoole mum tan, o roondii... O tawi suka on dow bene toon; fuu o yippi; o yippi dow makko; dey suka oon, o noddi inniiko e abbiiko, o wii : " Inna ngaree 'yeewee ! 'Dum woni ko daakal ngaal, waddani kam ! " Tas, cukalel dewel, mo o waddi oon, oon duu wii dee : " Miin duu, ndoominee kam; subaka miin doomata, e dow bene toon ! " Daakal ngal, o yehi kasin, o he'bi, hono mum faa heewi. O wii faa o wadda tan, o tawi cukalel dewel ngeel, doomi dow bene toon. O wirfii; o wirfii, o fa'd'di gineeji 'diin fuu, o 'bami kaa'yal manngal, o tappi dow hoore, dewel ngeel tan, hoore mum fuu, fe'y'yitii. Inniraa'do oo wii dee : " Ayyo! 'Dum woni ko mbii- noo-mi koon. Suka oo ja'baay, haala am ! " Timmii. XXXII Tomotte yigiri e waalorde... ee, gaaloole, gaaloole 'bohe. O yigiri e waalorde 'boyre. O wii : " Yigo war haa mbuuloo- 'den ! " O wii : " Mi waawaa wuulaade ! " O wii : " Njehen nii! " O wii : " Haya koy ! Taa... a accu mbuuloo-'den ! A walaa koy- ngal, a walaa junngo, a walaa yiitere ! Dee mbii-'daa mbuuloo- 'den? ! " -- " Eyyo, nde mi walaa koyngal, mi walaa junngo, mi walaa yiitere duu, mi'do yi'di wuulaade ! " 'Be njaadi. O yottii omo wuuloo tan gaalolel kaa 'do yottii faa wa'da 'duma tan wa'di "sulup". O wii : ; Ii'ii'ii'ii! " o hunngii hewtude. O wa'di nii wa'di nii faa naatoyi rotere ndiyam ; o ummii o yalti. O wii : " Hee Allah! No nga'dan-mi dee yigoo am oo suutee? " 'Be mbi'i, fonnda waylu'be. O yehi to waylu'be, o wii : Waylu'be kokkoron kam summburuku faa mi yiitira yigoo am! Hay bonnde, yoo gaalolel ! O wii : " Yaa waddoy le'd'de! " O yehi to teenoo'be, o wii : Hey foo, hey foo teenoo'be kokkoron kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am ! Hay bonnde, woo gaalolel ! O wii : " Yaa to 'yoogoo'be ja'banoy min ndiyam! " O falii 'yoogoo'be, o wii : Hey foo, hey foo yoogoo'be kokkoron kam diyal kal faa mi hokkowa teenoo'be kokkara kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am ! Hay bonnde, woo gaalolel ! O wii : " Yaa to sippoo'be too ja'banoy min, nebbam faa min molma ter'de amin min lootoyke ". O wari e sippoo'be, o wii : Hey foo, hey foo sippoo'be kokkoron kam nehal kal faa mi hokkowa 'yoogoo'be kokkara kam diyal kal faa mi hokkowa teenoo'be kokkara kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am ! Hay bonnde, woo gaalolel ! Yim'be sippoo'be 'ben duu mbii o yaha to... sokkoo'be, o ja'ba gawri o waddana 'dum'en. O wari to sokkoo'be, o wii : Hey foo, hey foo sokkoo'be kokkoron kam gafal kal faa mi hokkowa sippoo'be kokkara kam nehal kal faa mi hokkowa yoogoo'be kokkara kam diyal kal faa mi hokkowa teenoo'be kokkara kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am! Hay bonnde, woo gaalolel ! 'Ben mbii o waddowa henndu. O yehi to ciilal, o wii : Hey foo, hey foo ciilel ngel kokkoraa kam kenal kal faa mi hokkowa sokkoo'be kokkara kam gafal kal faa mi hokkowa sippoo'be kokkara kam nehal kal faa mi hokkowa yoogoo'be kokkara kam diyal kal faa mi hokkowa teenoo'be kokkara kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am ! Hay bonnde, woo gaalolel ! Ciilal wii o yaha o waddowa teew. O fonndii to waayee'be, o wii: Hey foo, hey foo waayee'be kokkoron kam teewel ngel faa mi hokkowa ciilal ngal hokkara kam kenal kal faa mi hokkowa sokkoo'be kokkara kam gafal kal faa mi hokkowa sippoo'be kokkara kam nehal kal faa mi hokkowa 'yoogoo'be kokkara kam diyal kal faa mi hokkowa teenoo'be kokkara kam leggel ngel faa mi hokkowa tafoo'be kokkara kam summburuku faa mi suutira yigoo am ! Hay bonnde, woo gaalolel ! 'Ben itti teew hokki o. O yehi o hokkoyi ciilal; ciilal hokki o henndu; o hokkoyi sokkoo'be; sokkoo'be kokki o gawri; o <1Contes du Mali>1 hokkoyi sippoo'be ; sippoo'be kokki o nebbam; o hokkoyi 'yoo- goo'be ; 'yoogoo'be kokki o ndiyam; o hokkoyi teenoo'be ; tee- noo'be kokki o le'd'de ; o hokkoyi tafoo'be ; kokki o summburuku ; o wari o tawi yigiiko fu'dii; laatake oorooje ; 'dum woni oorooje 'dee. Goonga, o wii : " Ii! Ne'd'do fu'dii laatake lekki lee to suu- tetee katin?! " Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol! XXXIII Filla mon. Rew'be 'di'do, 'be nawliraa'be. 'Be 'di'do fuu 'be ndimi 'bi'b'be rew'be. Gooto oo wa'di ko joom-yonki; maayi, 'yoppidi gooto oo e 'biyum, 'bii nawlum oon e 'biyum fuu; nde o yoppidinnoo 'be ndeen, 'bii nawliiko hono mo inna mum maayi oo, ana 'buri 'biyiiko oo 'nari. Nde 'be njaadi nyallo fuu, wi'ee ana 'buri 'biyiiko oo; nde 'be njaadi fuu, wi'ee ana 'buri 'biyiiko oo, faa kanko duu 'dum laatanii mo... 'dum metti mo. Haya, se 'dum mettunoo mo ndee, o ndaari luggere... o yehi ladde ; o wasi luggere ; o iri ngel ley luggere toon. 'Biyiiko oo duu... hono 'binngel nawliiko oo e 'biyiiko oo, 'be fuu e'be njirri faa wanaa heese. Nde o iru- noo ngel ndee, inna oo hooti. 'Bi'd'do oo, anajokkiti koy'dem faa mogginii lekki, yi'i omo ira 'binngel ngel; nde o irunoo ngel ndee, inna oo irunoo ngel ndee warti. Nde warti suudu, yottii fuu 'bi'd'do oo duu so'y'yii caggal inna oo. O wii : " Cey Boololel, Cey yoo... " 'Bi'd'do oon na wi'ee Cey... O wii : Cey Boololel, Cey yoo umma njehen ! O wii: Cey Boololel, Cey yoo sumalleeji kuncaama ! Cey Boololel, Cey yoo kore kosam koo'yaama ! Cey Boololel, Cey yoo dutuuji ndu'd'daama ! Cey Boololel, Cey yoo manngo heen naa? Oon duu jaaboo -- mo ley luggere -- wi'a : Cey Boololel, Cey yoo mi yaataa ! O wii : Tiimtoo'be tiimtii kam mi yaataa ! O wii: Nyo'y'yoo'be nyo'y'yii kam mi yaataa ! -- Cey Boololel, Cey yoo umma kooten ! O Wii: Cey Boololel, Cey yoo mi waawaa yaade ! Cey Boololel, Cey yoo mi yaataa yaa ! Tiimtooru tiimtii kam ! Nyoy'yooru nyoyyii kam ! Uddooru uddii kam ! Cey Boololel, Cey yoo mi yaataa ! XXXIV Go'd'do gom... debbo e 'binngel mum.. o rimi 'biyiiko debbo omo 'buri wuro ngoo fuu woodde; mo woo'di faa wanaa heese. Kanko -- inna oon -- o rimi 'bi'd'do debbo; 'bi'd'do debbo oo kanyum duu wari danni mo woodde. Nde dannunoo mo woodde ndee, 'do yehi nyallo fuu, fuu yim'be ana mbi'a : " Uuruu- ruuruy maane ana 'nar'di!! Hee maane na 'nar'di faa 'buri inna mum 'nar'dude ! " Inna oo duu, naawi 'dum Ko o wi'aa omo 'nar'di faa mo 'buri 'dum koo naawi 'dum O wii kanyum no foti 'nari nii fuu faa wi'ee 'biyum kanyum duu ana 'buri 'dum Wi'aa "goonga". O suk- kiti o wii 'be ngara faa 'be teenowa ladde. 'Be njehi teenoyde ladde. Nde o yaanoo teenoyde ladde ndeen, o yoppi 'dum to ladde toon; o warti. So o wartunoo ndee, abba oo wii... o warti fuu abbiiko wii : " Ee, maani, hoto maani woni? " Haa?! O wii o anndaa fuu to maani yaadi; o wii 'be njehii teenoyde kanyum duu yaarii e hoore mum, kanko o anndaa to o yehi. Faa Alla muuyi, densoojo wari tawi 'dum, ley ladde; ana wulla, ana teyteyta ; densanke oo hocci 'dum ; wartiri suudu muu- 'dum; nde densanke oo wartirnoo ndee, jogaaki huunde fuu, sanaa kan'yum kay so hoo'yii malfam yehii densowaade nii won ko he'bi ladde nii wara wuro, haya faa hocci mo. Hocci mo wartiri suudu mum. Nde wartirnoo suudu mum ndee, wii Hammadi Manna, hoore mum ana naawa. Wii dee hoorem ana naawa wara 'yeewde 'dum ('dum woni amiiru wuro ngon oon). O wii wara 'yeewa mo. Haya kanyum duu, yehi ton tawi yim'be, ana mbati 'dum; batu fuu ana bati 'dum. Wii kanyum kay waawaa yaade. Haya, kanko -- densanke oo -- o wi'aa : " Hammadi Manna kay wii waawaa warde. " O wii : " Woo'dii. " O ha'b'bi hoore makko, faa tii'di -- kanko densanke oo. O yehi haalanoyde Ham- madi Manna kaananke wuro ngon oon, o wii 'dum : " Ham- madi Manna, mi wiinoo ngaraa dee, hoore am ana naawa, dee a waraay ! " O wii : " Aa! Mi waawaa warde ! " Haya so o wiinoo o waawaa warde ndee, jookkay, o wari, kanko densanke oo o heddii omo haalana 'dum, o enci 'dum faa wari suudu makko. Nde o warunoo suudu makko ndee, oon naati ley suudu, wari, yi'i debbo oo. O wii : " Densanke ! -- o wii-- hee? Hoto ke'b-'daa oo suka debbo lobbo? " O wii : " Oo suka debbo lobbo -- o wii -- mi he'bii 'dum nii; mi wari hollude on, onon ngoni kaanankoo'be, yella Alla anndi yella onon ndimi mo, yella onon njeyi. " Ko wa'di fuu... o wii ko ne'd'do he'bi fuu hollan kaananke waajibi. O wii : " Goonga! -- o wii -- miin kay mi rimdaaka e makko mi rimaay mo, ka kaa mi yi'dii mo; so a waawii tan, jooni kaa, fati mbi'aa a hoccu mo fati mbi'aa huunde fuu. Mbi'aa aan kaa honojoon aan baabotoo mo; kokkaa kam mo, faa mi huurtina mo. " O wii : " Woo'dii ! Haya miin baabotoo mo, mi hokkii ma mo. " 'Don 'yaa Hammadi Manna ha'b'bi dewgal mum; wa'di kuur- tungu mum ; suka huurtii, yehi, faa nde suka huurtinoo ndeen, yehi suudu makko. Ko 'buri 'dum woodde fuu walaa; o huurtini. Faa Alla muuyi, inniraa'do oon, abbiraa'do oon, accaay 'dum, wii'dum hono nokku fuu 'do o yehi, so o wa'dii 'bi'd'do oo, fuu o yaha, o wartirowa 'dum. Haya joon kay inniraa'do oo duu mo'y'yini ga'naaje hono ko gimmbala gom, o mo'y'yini ga'naaje; tawi duu, 'boggol hariiri -- 'boggol hariiri hono ko rew'be ngattata 'dum --, 'dum woni mbo'da ma'b'be. Haya kanko o mo'y'yini ga'naaje makko, o mo'y'yini piile... hono ko wattetee piile, e ga'naaje hono ko sekortee cuu'di koo; o wellii, o roondii. Omo 'yaha omo wi'a : " Piile annii coodee! Ga'naaje annii coodee ! " (inna oon). Faa 'bi'd'do on nani daande makko; annditi, wii dee hor'be 'bee ndaarana 'dum bi'oo "piile annii coodee! Ga'naaje annii coodee !", waddana 'dum O yehi, o wii : " Hey ! Debbo maw'do ! Annii gaa suka wii ngaraa ! " O wari; no o yottorii non tan, o annditi 'bi'd'do oo; o wari o naati; o tawi 'bi'd'do oo annii dow laamu mum, kaddule mum lobbe nii, moorngo mum lobbo, nyaamdu mum lobburu. Joon kaa o wari o naati. So o naatunoo ndeen, inna oo wottinaa faa haari; wii 'bi'd'do debbo oo dee... o wii 'bi'd'do oo wara o wii annii moorii leembol ka'n'ne nii e cardi hoorem fuu leembol ka'n'ne tan e cardi; o wii... 'bi'd'do oo wara faa o ittana 'dum ten'di! O wii : " Ko woni nii, Inna gooru ! Miin kaa hoore am walaa ten'di!! " O wii : " Hoore maa woodi ten'di inna kay ! Tennga inna kay, hoore maa woon! " O wii : " Woo'dii! " O rewi oon nii faa oon wii "woo'dii". O wari o lelni 'dum dow koy'de makko, o itti ka'n'ne on fuu faa laa'bi, o watti gaarowol hariiri. Nde o wattunoo gaarowol hariiri ngol fuu fekkori. O ummii o yalti; nde o yaltunoo ndeen, kanko kaa o roondii piile makko e ko o waddunoo mo yeeya o dillidi e ka'n'ne on fuu o dillidi. Nde o dillidinnoo ndeen, kor'do Hammadi Ar'do, wari faa hokka debbo oo ko yara; wari tawi debbo kaa annii, fekkorii, fukkii; o wari o wii : " Ham- madi Ar'do, war gaa! " Hammadi Ar'do wari. O wii : " Hee, miin kay mi tawtii debbo oo ndaa no laatii! -- o wii -- war ndaar debbo oo no laatii! " O wari, o yi'i debbo oo; o tawi debbo oo fekkorii. Omo jogii ngeeloo'di, o hoo'yi ngeelooba makko, o humi e debbo oo, faa gasi; o wii ngeelooba ngaa yaha; Alla muuyii fuu, yottodoo e teew makko fuu, so ngeelooba ngaa se waatu, se teew makko oo nyolu, se ngeelooba ngaa waataay, se teew makko oo nyolu, fuu ngeelooba ngaa yaada... O ha'b'bidi ngeelooba e bagi, e lali- ndere taalaahu, ko maay'do wa'dantee fuu, o ha'b'bidi e ngeelooba ngaa. Nde o ha'b'bidinnoo e ngeelooba ngaa ndee, o tokki ngee- looba ngaa ladde ; ngeelooba na yaha, ngeelooba na yaha, faa yottoyii, wuro Hammadi Manna; wuro ngon duu wuro Ham- madi Manna wi'etee oon duu wo kaananke. Faa ngeelooba ngaa yottoyii toon. Nde ngeelooba ngaa yottoyinoo too ndee, ngari, yani dow nii e... fetaawo -- to wuro ngon fuu 'yoogoto. Ngeelooba ngaa wari bo'b'bii. Nde nga bo'b'binoo ndeen, yim'be fuu njehi, ittoo'be kaddule nii, ittoo'be huunde fuu ko Alla tagi na mari; 'be co'dii faa o so'dii debbo oo so dillidi, fuu itti. Rew'be ngari keddii ana itta. Haya faa debbo maw'do duu na jogii taaniragel mum; tan taaniragel ngeel wii dee : " Hmm, innee... " Maamiiko finndini mo, o wii : " Nan, hey cukalel ! Umma, kaalaa ngel inna maa. Yim'be fuu ke'bii ko woo'di han; ngeelooba lokkitaanga gite, colnga gite (lokkitaanga, 'dum woni colnga gite), ngeelooba colnga gite, waddi... debbo lobbo lobbo lobbo hannden ; debbo oo o walaa e hakillo makko. Yim'be fuu ittii ko ittata e muu- 'dum, to 'yoogetee ndiyam too, sanaa aan! " O ummini cukalel ngel. Cukalel ngel duu doggi, yehi, hoo'yi loongel mum, yehi to... maayo, yehi to 'be 'yoogoto, fetaawo 'be 'yoogoto ngoo. No yottorii non fuu, tawaay huunde fuu e debbo, sinaa debbo na 'daanorii nii tan gaarowol hariiri ngol ana hak- kunde hoore mum. No yottorii non fuu, itti, suppitiri nii gaa- rowol hariiri ngool fuu, non debbo oo iwtii, ko fekkoriri e ko maaynoo koo fuu iwtii; yonkim warti e mum Yonkim wartunoo e mum ndee fuu laa'ini; wii : ; Haa, cukalel, war gaa, fa'd'du gaarowol hariiri ngool dee ngaraa ! " O fa'd'di gaarowol ngol, o wari; ko cukalel ngel fa'd'di 'dum, o wii cukalel, joon kaa... o hoo'yi, o ummintini ngeelooba makko ; <1Contes du Mali>1 kanko e ngeelooba makko faa e suudu cukalel maammum; nde 'be njottinoo suudu cukalel ngel maammum ndee, ngeelooba ngaa hofi, o jippii; o wii, cukalel ardii mo faa e maamii'dum. Maammum naanni mo, naanni debbo ley suudu. Maamiraa'do 'yeewa nii 'yeewa, wi'a : " Miin kay mi yi'aay hono oo kay abada e woodde! Kay hono nga'dan-mi? " O yehi o haalanoyi Hammadi Manna. Hammadi Manna o haalani yim'be mum. Hammadi Manna o wii haya wara ndaara; kanyum woni kaananke. Haya to debbo 'yuwnoo to ngeelooba ngaa ittunoo 'dum ton duu, toon duu wo gen kaananke wuro ngoo. Oo duu o kaananke, o wii kaananke holletee ko wari e wuro. O wari o wardi e muu'dum; nde o yottodinoo e Hammadi Manna ndeen, kam duu wari. O wii suudu Hammadi Ar'do o wari... suudu Hammadi Manna; oon duu wari 'yeewi; o wii : " Goonga! " O wii 'dum ngeelooba makko, 'dum kanko kaa o anndaa fuu to iwi; haya o anndaa... Nde o wardunoo e mum 'don ndee, wari 'yeewi, wii kanyum duu na yi'di debbo oo; wii wa'danee kuurtungu ; wa'danaa kuurtungu. Kanko Hammadi Manna, o huurtini 'dum kanko duu ; o naanni 'dum suudu makko. Sohon kay fiyoo'be kolli nii, e fijooji nii, e jansooji nii, o itti... ko Alla waawnoo fuu, o hokki debbo maw'do oo, ko he'yoto 'dum, o hokki 'dum. Haya oo too kaa Hammadi Ar'do kaa na woya jemma ana woya nyalooma; ana woyajemma ana woya nyalooma, faa gite mum ndaari faa cola. Goonga Jaando gorko, ana jaagoo, ana 'yuwa wuro Ham- madi Ar'do, ana yaha wuro Hammadi Manna. Ana jaagoo ; wi'a horbo-hiroore, ana ejunngo makko, sarde, ana e junngo makko ; 'dum o annditiri to debbo oon. O yehi, o yehi faa... Hammadi Manna wii mo dee, o yaha o naata ley suudu mum ton, ndee o yara ndiyam. O wii o yaran ndiyam. O yehi o naati; o wari o tawi debbo on, nyaamii faa <1Contes du Mali>1 haarii, ina fukkii, horbo-hiroore ndee e sarde ndee fuu, o yi'i nii e ciwateljunngom; o 'yeewi, kanko kaa o 'yeewowa ndee nii o 'yeewowa ndee, faa o maandii kanko Jaando oon. Nde o maan- dinoo ndeen, o sukkiti o yari ndiyam, o wottii ko o wottotoo o yari ndiyam; o sukkiti o wurtii; o wii : " Haya, yaa Ham- madi Manna, miin kay mi kootoowo joon kaa! " O wii : " Ii! A kootoowo naa? " O wii : " Hm hm! " O sukkitani ma'b'be, faa... o roondii... kaake makko ; o wari, o hooti kasen ; o so'y'yii kasen, o yehi to Hammadi Ar'do. O wari o tawi annii Hammadi Ar'do ana 'dugii ley suudu tan yoppii ko batata yoppii ko sardetee yoppii ko watta huunde fuu; ina joo- 'dii, ina woya. O wari o wii : " Hoto Hammadi Ar'do woni? " O wii : " Haa! Hammadi Ar'do kaa taama... anndaa won ko he'bi 'dum yaa! Genndum lobbo lobbo lobbo maayii joonin; o ha'b'bidii 'dum e ngeelooba lokkitaanga gite; o wii ngeelooba nga gite mum coli, yaadi e debbo oo. Alla anndi yella debbo oo yaaraama suudu bammum, Alla anndi debbo oo yella, ngeelooba ngaa saaminii 'dum ladde, pooli nyaamii... O wii : " 'Dum wemmbi Hammadi Ar'do hannden ! " O yehi, o wii fuu o hollee Hammadi Ar'do nii. O hollaa Ham- madi Ar'do. O wii : " Hammadi Ar'do, salaamu aleekum ! " Oon, heddii ana nootoo o ana gimminii, ana woya ana woya. O wii : " Hee! Ko hem fuu nootam nii, Hammadi Ar'do! " O nootii 'dum. O wii : " Laam'do senndii ma, hannden, e Hammadi Manna ! -- o wii -- Hammadi Manna, ngeelooba, nga gite mum coli, wad- danii 'dum debbo lobbo lobbo lobbo hannden ; mi tawii hannden fijooji nii, yeewtere nii, nii kolli piyetee'di nii jawdi mbonne- tee'di. Miin kaa 'dum njaa-mi so taw-mi suudu Hammadi Manna hannden. " Hammadi Ar'do, happi mo, wii : " Haa? ! " O wii : " Goonga ! " O wii : " 'Dum naa? " O wii : ; Goonga! " Hammadi Ar'do fini fajiri. O wii haya, yim'be muu'dum, nga- 'dana 'dum... inna mum wa'dana 'dum jiminta; kanyum ana yi'di 'yaade, faa... yaha ha'bowa. .. yaade nokku... ina yi'di yaade. .. ina yi'di... won 'do yaata. O wii : " Haya, joonin kaa! " Inniiko mo'y'yinani mo, jiminta, wa'dani mo njoo'baari jiminta. O wii ha'ya joonin kaa wor'be, hono maccu'be makko 'bee fuu kuma kirkeeji; kumi kirkeeji; nde 'be kumnoo kirkeeji ndee, 'be fuu 'be mba'd'dii, kanko duu o wa'd'dii; 'be njowii e dow makko. Haya so 'be njowinoo e dow makko ndee, faa... 'be njehi Toggere, Toggere-Feetaama 'doo. O wii pucci 'dii fuu ka'b'bee ; pucci 'dii fuu ka'b'baa. O wii haya joonin, o yahan; omo yaha, o hoo'yi wolo, o hoo'yi... piilkoy, o fiilkii, o wi'i haya pucci 'dii o itti taalam ko o wannoo fuu, o jo'y'yini o hoo'yi wolo o 'bornii, o hoo'yi piilkoy makko o humitii. O wa'di joon kaa hono no jahoowo faa ndaara huunde ley cuu'di nii garbina yaade nii. O 'yottii faa o lamndoyii hoto woni suudu... Hammadi Manna. O wi'aa : " Annii, too nii woni suudu Hammadi Manna ! " O yottii, o mogginii dammbugal suudu, o wii : " Hoto woni suudu Hammadi Manna? " O wi'aa : " 'Doo nii woni suudu Hammadi Manna. " 'Dum o wardi 'dum wakkati futuro, tawi futuro warii. O wii : " Woo'dii ! " 'Be mbii ko o watta Hammadi Manna o wii kanko o duroowo nii, omo yi'di, suudu Hammadi Manna, faa o yaha, o yi'a... o yi'a Hammadi Manna; so waawii nii, naanna mo durngol, so waa- waay, haya 'dum duu o ndaarowa durngol makko go'd'do; wi'aa haya, woo'dii o hollee Hammadi Manna. Hammadi Manna lee- tori e makko, 'be mbee'dondiri juu'de. Hammadi Manna nde meemnoojuu'de 'dee, anndi 'dee juu'de kaa 'daatii sanne. O wii : " Bisimilla! -- o wii -- saanga! " O wii sukaa'be makko ngad- dana oon daago, daago lobbo, o hoolaaki. Ngaddi daago lobbo, kokki mo; o wari o joo'dii. O wii : " Aa'a! Miin kaa, mi joot- taako e daago; miin mi duroowel nii non, 'dum nee walaa ko juwaay kam nii, miin duu a tawdii kam! -- o wii -- si mi'do lee'ba hannden mi lee'ban si mi'do maaya hannden mi maayan ! " O nanngi. No o waawiri puccu noon, imo 'buri Hammadi Manna, o hawtini puccu makko warde 'don oon toon hawtini puccu mum warde fuu puccu makko koo fommbii 'dum kanyum e puccu mum fuu, mbo'b'bii; tawi toon deyel nayeel-- deyel na'yeel, inna mum -- o yaamni inna mum. O yehi o diwtoyi gen- ndiiko o 'nabbini dow caggal puccu makko. Nii o yehi o tawoyi jamaare makko nii o hootiri. Jaando wa'danii mo no 'dum ! Uuhum, ngol duu nii worri. <1Inna Hamma>1 XXXV Nagge, e laddeeru, e araawa, e puccu, e fowru, kawti wuro. Haya joonin kaa, 'be nduroyi. 'Baawo 'be nduroyii, 'bi'b'be ma'b'be fummii faa payi. 'Bii nagge wari na dumdumta tan lad- deeru fa'd'dii, wii 'be fuu 'be teenowa le'd'de. 'Be fuu 'be teenoyi le'd'de 'be ngaddi; hu'b'bi hu'b'bi faa laatii 'yul'be hoo'yi 'bii nagge yer'yi toon. Nyalli na nyaama ko mum, 'bi'b'be puccu duu, nyalli na nyaama; faa... 'be njaaccii, duroo'be 'ben njaaccii. Puccu wii : Debe ceede coggu, jiyaa'do am war muynu gaa! Nagge duu wii : Sole wuule 'bii hurgaaye am war muynu gaa! Nootaaki. O wii : Sole wuule 'binngel daake am war muynu gaa! O wii: Malleewe 'binngel eere am war muynu gaa! Goonga. O dikisii. Araawa 'battitii, araawa wii : Talliindu 'bii yirgiindu am war muynu gaa! Talliindu 'bii yirgiindu am war muynu gaa! Laddeeru duu wari; joon kaa o wii : Suusaaka 'bii meemaaka am war muynu gaa! Goonga. Fowru wari; o wii : Deppiindu 'bii eertiindu am war muynu gaa! Tan, fuu ngari muyni, nagge kaa na waalii, 'biyum waraay sabu nyaamaama. Weeti fajiri 'be oori nagge wii jontaama. 'Be teenoyi le'd'de; nagge duu watti 'biyiiko e yiite. 'Baawo wattii e yiite, faa fotii, wii kam kaa wanaa nyaamoowo teew sako nyaama teew lad- deeru. Goonga, o wii : Suusaaka 'bii meemaaka am war muynu gaa! Puccu duu wii : Debe ceede coggu jiyaa'do am war muynu gaa! Araawa wii : Talliindu 'bii yirgiindu am war muynu gaa! Fowru wii : Deppiindu 'bii eertiindu am war muynu gaa! 'Be toowti 'be ndunnyondiri; caggal 'be ndunnyondirii, o wii : " Saa Alla nagge nyallataa e jam! " Nagge duu wii saa Alla n'yallan e jam. O riiwi nagge; nagge heddii na dogga, nagge heddii na dogga; kam kaa yeyre makko heewi, o huungake anndude fuu no o yaarata. O wari o tawi gerral, na soppinii e luurowel muu'dum; nagge sarkii; gerral ho'di dow luwe 'den. O wari o wii : " Yaa, joonin tiimu-mi koyngal nagge naatii 'doo! " O wii : " A fenii! " O wii : " Mi laa'bal mi fenaay! " O wii : " Mi noddii ma e sariya! " O wii : " Mi nootake ma! " O wii : " Aan e ko yaarata koy'de nay fuu, miin e ko fiirata. " 'Be noddondiri sariya. Joon kay 'be nga'da horoo'be, faa... paa'bi, njehi koroyi kurbaanaaji njehi koroyi (kurbaanaaji woni ko yaltata e baa'de na fiira, 'dum hono buubi nga'i... na yalta so 'yohoonde to'bii, faa na wa'da bippoole, ana 'bawli...) nyalli na pitta na mo'da, nyalli na pitta na mo'da, nyalli na pitta na mo'da. O wii :" Eyyo! "... 'Be kooti. O wii : " Moy nii? " O wii : " Sa ko nyalli hannden 'dum nyallii subaka en kawii ! " O wii : " Woo- 'dii ! " 'Be itti aawasiiji -- 'dum woni fowru. 'Be nili. Ko fiirata duu itti ja'b'bati; nyalli na naati 'doo, na pe'doo, na fitta, na fitta, na dogga, faa faa faa faa joon kay, tawi kalkii. Nyalooma hantake, kooti. 'Be mbii : " Moy? " O wii : " So ko nyalli han 'dum nyallii subaka en kawaama! " Joon kaa 'be, fuu 'be njottodii, 'do 'be ka'bata 'doon. Foolnde, e ndaw, ndaw rimi 'boccoo'de ; haya kam'be duu nyiibi nii, laddeeji nii, koobi nii, daadi nii, ngeeloobi fuu ngarii ; kam'en wanaa ko yaarata koy'de nay fuu? Goonga, pooli duu koo'yi, ko fiirata fuu, foolnde ndee, 'baawo ndaw oo rimii 'boccoo'de foolnde ndee hoo'yi 'boccoonde, fonndii dow, rewi na leeyda faa faa ndaari dow kalahaldi nyiiwa, tol'bi tan ; 'be nga'di : " Kaw ! Mbordi artike 'yii'yam warde ! Mbordi artike 'yii'yam warde ! " Paa'bi keddii no mbi'a : " Ta on njaa'bee 'be njaamno-'don, ta on njaa'bee 'be njaamno-'don, ta on njaa'bee 'be njaamno-'don! " Faa wa'di dawol. Pooli ndiiwi 'be, 'be kinnii yaade. Soysoysoy soggu ngol duluuru ja'b'bo ngol debbe reedu baggo buulo he'bataa ngol ! XXVI Yi'aa loohoowo gom dilli yehi ladde loohowaago; o waroyi jaawle, tati. O yaali yim'be, no ciwtii, nder 'dowdi. Yi'aa : " Lalle oya oo kam loohongal makko woo'doyii : o waroyiijaawle tati ! " Asee go'd'do no 'don, no munahikiijo wuro makko; yii : " Too, jaawle 'de'en jooni to mi yi'dii 'de wallaahi, yalla ndiyam jaawle 'de'en tan o 'daldetee, koo koyngel gootel o he'bataa! " Yi'aa : " Aa'aa ! In nga'd-'daa non -- wo'b'be ngii -- mi hokkete saayo ! -- wo'b'be ngii -- mi hokkete ceede, in nga'd-'daa non ! " Kanko boo mo woodi nayeejo gom, mo o 'duwortoo; o yehi o bati nayeejo on o yii : " Yaa batanam waane; to yidde no woodi hakkunde amen jaawle 'den law 'de ngara 'dee fuu koo go'o to ittee 'de gaddee wuro am! " -- (" Moy woni gi'do makko on? Dee loo- hoowo on o yi'di naa? " -- " Dee loohoowo "). Imo yi'di dee loohoowo on. O bati nayeejo on o yi'i : " Bataa dee waane : to yidde no woodi hakkunde amen, to wanaa muna- hikaare nonjaawle 'den goriiko to yi'u baa to 'de nyaamaa! " Oon boo defi gayni diga laasara, wari sonkii, nder sekko hokki na'yeejo yii : " Too, 'dum ko ngii-'daa i nii! " O waddi loownde o resi, o waddi kemsiwo kade o resi; o resi o waddi o hippo- ndiri'dum o wari o fukkii, hano ko 'daanii; oon boo no hiira tan, yii higo mum : " Umma njehen mi ndaarowa loowngal am kii ki ngaddoy-mi; yalla jooni, o gayni gollal ki o wa'data. " O wari o tawi yeyyaajo o yii : " Wancee a 'daani? A 'daa- ni? " -- " Wallaahi mi 'daani! Gam nde on nattii nder hiire on mbaawataa funngoygo ! Hannden non punngu-'daa 'doo? ! Faa mi soomii doomugo ma; min kay mi 'daanike 'doyngol hoccii yam ! " Say o yii : " Ndaaru 'don'en, 'dum ko ngaddu-'daa i'don hippii nder... taasaaje 'den yalla nde a tawii 'de, a tawan 'don'en : min kay mi meemanaay koowa, mi resani fuu faa ngaraa. " O wari o yii : " Too wallaahi! Min kay 'doo to ndaar-mi 'doo, mi yi'aay koomi! " O wii : " Too hannden rawaandu zambike yam ! " O yii : " 'Don nii ndesu-mijooni 'doyngol hocci mi ! " Say on yehi loownde wari siiwi ndiyam 'dam 'dam jaawle 'den, wari yii higo mum : " Too, waroy war ndaaren ko horii. " Higotiraawo yii : " Aa'aa min kay mi waawataa kaden waggo non. " O meemi yargo ndiyam 'dam, o wari o fukkii makko, o juuli o fukkii. (--" Ko ngim-mi 'yamgo wonaa maa, jaawle 'de'en, gorko oo kankojey 'de nde o hokkii deekiiko defugo 'de fuu nde defii 'de fuu, say lildi, go'd'do ton'en kam kay, gorko on jom-jaawle 'de'en he'baay ge'du majje baa hawoodu he'baay baa se'd'da!? ") Say nii ndiyam 'dam 'dam to 'de defaa, kanjam tan o tawi. O yehi o yii higotiraawo : " Keenyan mi yahanii ladde bone, jaawle am fuu rawaandu nyaamii! " Higotiraawo on jemma wartoy, funngii ton futuro, yehi, tawi wo'b'be na coppinii ngii : " Amma dee waane oo, no yi'di waane ! Waane baa no maayu, woni koowo deekum ! " O yii : " Ndaaraa jaawle tati o waroyi, o yiijaawle 'den fuu wallaahi, koo to 'de nyaamaa o yi'aay. 'Dee fuu wuro waane 'de nyaamaa ! " Higotiraawo on nani, say noddi mo yii : " Higo asee ! Jaawle 'de mbaroy-'daa asee hanaa rawaandu nyaamii 'de ! Asee, deeka yaarani 'de gi'do mum. " Kanko boo 'bernde niakko bonoyi 'don o jahoy o wari, o yii : " Too, in mi batetenoo gam njaho-'daa nga'daa waaninde gom min kay batataa ma! Mi haalantaa ma ka! " O yii : " Too ! Haala kan tokkir ka heese faa nanaa to ka yani! " O wari 'bernde makko no boni kwaray say o wari o tawi yeyyaajo o yii : " Asee jaawle am nii nga'd-'daa 'dum? " Yeyyaajo yii : " 'Dal daraa daraa daraa ! Min kay to a yoofan yam, kul a waran yam 'dalaa maa mi itti ma monee nden nga'daa ko ngattaa fuu ! -- o wii -- jaango mi yi'daa maa mbakko-'daa gineeji maa 'yuwaa 'don to 'yuw-'daa yam, ngi'aa a yahan, jahaangal, ga'dowaa bal'de ko ngaraa. " O dilli o yii o loohoyto o yehi o wakkii 'baaru makko, o yaali o soodi gooro o ye'dani 'ben o hokki 'ben sadaka o yii kaden : " Mi yahan ladde min kay mi wa'doya yalla lebbi tati koo 'di'di. " 'Be ngii : " Alla hokke saa'a ! " O yii : " Amin ! " Yeyyaajo no o dilli say lili nayeejo on liloytee'do, yii : " Too njehee batee waane, teew, mi walaa 'dum hannden goram dillii. " Say o yehi o soodoyi koyngal mbaalu o waddi, o yii : " Too koyngal mbaalu defee. " Say o lili faajooni o yii : " Too batanam on; to yidde i woodi o warda e gineeji makko fuu o we'd'ditanan mi gineeji makko min pukkoo. " O yehi o waddi gineeji fuu koccowaa nayeejo hokkowaa waddaa. O wari o yi'di, 'yencugo diga futuro imo yi'a faajoonin 'duma 'dum 'benndaay, o yii : " Aa a yi'daa maa 'yenci lawa diga futuro min boo yidde maa woni mi yi'daa maa, mbaa- len haaldugo. " Imo 'don, teew waddaaka itteego, o nani on wa'di 'salaamalee- kum !' (--" Jom-suudu ndun? "--" Ee "). Debbo on ummii yurnii, yii : " 'Dum boni kaden goram waroy ! " Say o ummii, o 'banti leeso o watti, gorko ko'do oo, gar'do oo, o yii : " Jahaangal maa kii wa'daay? " O yii : " Wallaahi jahaangal am wa'daay. " O yii : " Too, to ke'b-'daa teew nguu? " O yii : " Teew nguu wallaahi min nii soodi ngu ceede 'de nii 'dalan-'daa yam kam coodoy-mi. " Say o wa'dani nii gorko oo o yii imo 'don, o sappii honndu makko o yii nder leeso 'don o yii on i'don. Say gorko yii : " A anndi min kay mi tampii, mi nyallii dow jahaangal. Umma hoccoy, gabare gom 'bagganaa yam ndiyam, ndiyam ngul'dam. " Ndiyam wattaa faa wawnyi faa, henyii ko watta fuu, koowa no nana woolo muu'dum, nder wuro. O adoyi ndiyam 'dam o wari o wa'doyi ga siiwugo dow... 'baawo on dow we'd'dito ngon; o 'yii : " We'd'dito ngon nyaamuuji woodi dow maggo ! " O loot- too, imo siiwa faa faa 'baawo on fuu 'bolti, say oon wulli ton ley. Say o huncii o yii : " Ahaa! Waane an a woni 'doo! " O yii yeyyaajo : " Hannden a ja'bii hersingo yam ! A'da anndi waane i 'don; a batantaa yam a haalantaa! " Say o yii : " Umma ta a batu koowa! " O jogiijuungo on faa o wo'd'dinoy 'dum, o yii : " Yaa ngattane-'daa fuudur,njahaa ciwto-'daa yaasi! " O wattanaa fuudur o weeti imo siwtii, oon boo 'borni gineeji makko, yehi ton to yaaldunoo jaawle 'den, yehi yii : " Jahaa- ngal am wa'daay amma Alla wa'dii, ne'd'do yahan, jahaangal hadde he'ba saa'a i 'buri yaago to wo'd'di yaadaay saa'a! A yii min kay saa'a am, wonaa maa ton to njah-mi kee'nan ton ke'boy-mi gineeji 'dii ! " Mo watti gineeji oon. Non haala kan wontiri. <1akaaje>1 XXXVII Wonaa maa filla Pullo duroo non nga'du-mi. Ngi'-mi Pullo duroo o', imo wondi e na'i makko. Durngol artii waawi mo, ac'da anndi durngol maa yaago e Pullo duroo'o kay. 'Dum warti jannde. E Pullo janngu'do, e duru'do, 'dum fuu feere feere 'dum woni. Jannde maa, e durngol, 'dum fuu durngol maa no janngetee ; gam Pullo to waawanii durngol, durngol maa no jannde. Wallaahi goonga ! Abdullaay, say ngi'-mi Pullo on'en imo raartira Alla Joomiraawo Cenii'do wataw cee'du nanngi; nde cee'du nanngi fuu, imo wondi e na'i makko ; say o raari lettugal makko Abdullaay. To o raarii lettugal makko o yi'i fuu ladde nanngii hiite, imo wondi e na'i makko; o yii : " Joomiraawo Mo-daliili Alla An ndaartir-mi nga'danaa yam maagani, hiite ngee safaare, magge, to nge nyaamdanam geene 'de'en to na'i am ngoni imma ndura. " Joomiraawo Mo-daliili Alla kam boo wa'dani mo 'dum ko o raartirii 'dum. Alla wa'dani mo suudu ; hornani mo to na'i makko ngoni imma ndura. Hooti, o juuli wakkati; nde o juulii wakkati fuu, say o raari lettugal makko, o holliri mboddi imma wara e makko. O holliri mboddi imma wara e makko fuu say warti e makko fukkii, Abdullaay ; nde mboddi wartii e makko fuu fukki diga yii mo : " Wallaahi ! Mi munyataa nguli hiite ndee Mi'do yi'di Pullo duroo'o, omtaa, reedu maa'da wataw, kul imma waawi adugo am omtaa hunnduko maa'da mi natta; faa nguli hiite ndee yawta min kay mi munyataa nguli hiite ! " Diga nii Pullo duroo o' yii : " To mi omtii hunnduko am a nattii nder reedu am wallaahi, mboddi a funngataa ! " Diga nii mboddi yii : " Wal- laahi ! Mi funngay, Pullo duroo'o ! " (A'da anndi no wa'di ga'da- noowo Alla walaa fuu to walaa ! Ne'd'do no wa'dana Alla zambee). Pullo diga no omtu hunnduko mum mboddi natti. Nde mboddi natti fuu hiite yawti Pullo yii : " Mboddi jon kay hiite yawtii! Say punngaa ! " Mboddi yii kam kay funngataa; he'bii nii to siwtii. -- " A he'bii to ciwti-'daa? ! " Mboddi yii : " Wallaahi ! Mi he'bii to ciwtii-mi! " Pullo o' hepporaa durgo, hepporaa juulugo, mboddi ndin'en kadenjooni kay warii fukkike nder reedu. Pullo o' wari raartiri Joomiraawo Cenii'do : " Alla am nga'danaa yam safaare mboddi ndii ngonndi nder reedu am ! Alla An ndaartir-mi! " Alla kam boo yii : " Too ! Jooni tun nde Pullo o' raartirii mi 'dal mi 'yamoya ko o woni imo eelirammi, mi wa'dana mo safaare maj- jum ! " Say, Alla liloyi coo'dal. Coo'dal kii say ki fiiroyi, Abdul- laay, say ki wari ki tawti Pullo ki... yii Pullo on'en : " Ko woni ko wannu maa? " Pullo yii : " Wallaahi! Ko suulimmi walaa maa... mboddi 'do'en wallaahi wari zambii yam raartirii mi, min nde mi wa'dani Alla mi wa'dani 'dum natti nder reedu am ha'di yam juulgo ha'di yam mi tokka na'i am sanne ! " Diga nii coo- 'dal yii : " Omtu hunnduko maa'da; mi liloyaama to maa'da! " Pullo diga omtu hunnduko coo'dal waddi koyngal muu'dum watti, nder hunnduko Pullo. Nde wattii nder hunnduko Pullo fuu, say foo'doyi mboddi. Nde foo'doyii mboddi fuu wari joowi, yeeso Pullo. Say coo'dal yii : " Too ! Alla yii to mi wurtinanii ma mboddi coodaa gertogal daneyal; nga'daa sadaka gam nde Alla, cakkaa sukaa'be ! " An duu, Pullo, nde ngurtinano-'daa mboddi diga coo'dal kii ngurtinanki ma mboddi ndii nder hunnduko fuu diga kankijogii-'daa koyngal mum ngii-'daa : " Wallaahi ! Mi wur- tintaa lasooru am mi sooda... gertogal daneyal tun nde a'do laa'bti! An nii woni ko kirsan-mi sukaa'be am mi sakka 'be, 'be nyaama! " Pullo diga adu tan, coo'dal diga a ha'b'bu e tiggere, na'i maa'da; njah-'daa a'da yarna na'i maa'da fuu, ngii-'daa sukaa'be : " Mballiree yam mi yarna na'i to 'di oorii fuu, jooni on ke'bi ko mbottoto-'don. Coo'dal imma 'don'en jooni mi hirsa- nan on, nyaamon ! " Yeyyaajo den'diiko gom fuu nde yaalii, say o yii : " Waane amin o', ko woni ko ha'b'bii e tiggere makko? " Say coo'dal yii : " Kanko nii non ha'b'bii mi, mi wurtinanii mo mboddi nder reedu kanko boo o zambi yam o yii min o hirsata o hokka sukaa'be makko ! " Yeyyaajo diga yii : " Waane ma o hersataa. 'Dal mi fi'btu ma coo'dal men ndillaa maa! " Yey'yaajo diga no fi'btu tan coo'dal diga no fiiru. Coo'dal nde fiirii fuu, say diga no yaroy henndu wari itti hiitere yeyyaajo on; kam kay, itti hiitere yeyyaajo o'. Mi'do yi'di wataw hakkunde ma'b'be 'bur'do nyaamde amaana go'd'do kanjum woni ko 'yammam Abdullaay Mintaaya? -- Too ga'del, Ful'be ngi'ata kam nii woni ga'del; tawke cak- kitiingel nii 'buri nawde. A yi'ii Alla kay hooytaa nyamaande dey no yo'ba nyamaande. 'Buri heewde tawke debbo on, kam nyaam- noo amaana go'd'do Alla itti hakke muu'dum e makko. Dey nde hanaa 'dum kay ko 'dajjinii yaa wa'di. Mo kokku-'daa aadi, bonni aadi, yaa, 'don yaa, walaa fuu ko yi'ee! <1Namazaaru>1 <1Contes du Niger>1 XXXVIII Wataw wonaa maa, muusuuji nay, i'di nder suudu woyru, e doomru woyru, nder suudu ndu'en guda. Wonaa maa muu- suuji 'dii kanji nay, doomru ndu wari 'yuwri hakkunde majji. Kaden wonaa maa a yewtaama muusuuji 'dii gon'di nder cuu'di, hanaa 'dii gon'di nder ladde. Maageeji 'dii gon'di nder suudu, kanji imma doomi 'dii bonooji, a'da anndi 'dum yiidataa, nder suudu. Too kanji maageeji 'di'en, kanji nay non, doomru ndu kayru feere mayru ndu woni nder suudu. Say 'di pottotiri, doomru ndu kanji muusuuji 'dii kanji nay wataw onon say mbi'on maageeji; too maageeji 'di'en wataw i'di 'don'en 'di mbaaliijogaago, doomru ndu'en faa laamu Alla weeti, nduu filoroo 'doo nduu filoroo 'doo. Wallaay walaa fuu ko 'di ke'bi ko 'di nokki, umma doomru ndu'en faa laamu Alla weeti. Doomru ndu'en funngii nder suudu, 'dali 'don maageeji 'dii 'don nder suudu. " Abdullaay mi'do yi'di kokkaa yam taarihi majjum wataw doomru nduu 'yamal non ndu woodi naa koy non, woni ko ndu woodi? -- Wallaay doomru yaa, hakkunde muu'dum e maageeru no haay'dinii, gam nde nii... gite doomru e gite maageeru kawri, maageeru warda e sollaare dillida e sabbungo, hakkunde muu- 'dum e doomru. Dey doomi 'di njewtu-'daa dow yewtere muu- 'dum ndu miin kay doomru nduu mi ittaay ndu hakkunde joo- 'dodal nawliraa'be, muu'dum e jom-'baade mum ". <1Abdullaay-Hamma & Dakaaje>1 <1Cantes du Niger>1 XXXIX " Mi yi'di 'yamgo ma jooni mi lamndoo ma, yalla Abdullaay jooni, taa hokkaama huunde tatum, faa 'dum laatoo nayum e ma'a, kokke-'daa be'wa, kokke-'daa buuru, kokke-'daa, nyobbere nyebbe, yi'ee too laana inii, ngaraa jolnaa laana kaa jolnaa buuru nduu e be'a ngaa e nyobbere nyebbe ndee, njaaraa 'dum fownde maayo go'o go'o jolnirtaa-'dum; to buuru nduu memu be'a ngaa, to be'a ngaa memu nyobbere nyebbe ndee, jolnaa 'dum njaaraa 'dum fownde kanjum 'yammaa-mid mi yi'daa naa pirtanaa kam gecca kaa. -- Dakaaje aan nii wari, gam a waddi ko ha'b'bini hoore ; ngii- 'daa ne'd'do gooto kokkaa'do layol, layol nyebbere, e mbeewa e buuru, wari dow maayo no yi'di jola, no o watta ko o jola 'yam- 'daa naa? -- Kanjum nii 'yam-mi. -- Too sikke fuu walaa dee nii min non, mi jolnataa naa mbeewa ngaa mi acca buuru ndun e layol ngol, nde mi waddii mbeewa ngan fowngo nden mi so'y'yoo, mi yaha mi hoo'yowa, buuru ndun mi acca layol ngol ; nde nii mi wartii, mi resa buuru ndun mi hoo'ya mbeewa ngan mi so'y'yodoo; nde mi yaarii mbeewa ngan mi hoo'ya layol ngol mi wartira, mi tawtina buuru ndun; nden ko mi so'y'yoo mi yah mi hoo'yowa mbeewa ngan mi so'y'yoo mi warta. Min kay 'dum woni ko tuum-mi, hano alhaali no haani ni'd'do joldira, waanndeeji tati 'di hokkaa ". <1Abdullaay-Hamma & Dakaaje>1 XL Go'd'do lamndii min yella na'i e baali 'dume non Laam'do suba- haana Taalaaho artii ye'di yim'be gina Baani Aadama. Amma ko min narri maw'be arannde 'be ngi'i mi bee'i mbeewa artaa wa'daa nden ko mbaalu wa'daa ga'da ga'da no mbaalu ngun joomiraa'be anndal 'be kaalani him'be 'be ngi'i na'i ana 'don Alla no ye'dan 'dum him'be naforoo 'dum. Nder majjum him'be no 'don hitaande na yaha na warta faa nyannde goo'dom nanngoowo li'y'yi goom Sorkoojo biitee'do Saanika, o yehi loohngal li'y'yi, o he'bi, o wurtii dow fonngo ndiyam imo ju'da li'y'yi naa ko o yi'i ngaari kalahaldi gom wur- toyii nder ndiyam wari darii dow cuurki li'y'yi makko. 'Dum haay'dinii o 'yeewi; faa o waaltini hakkillo makko gam 'bi'b'be dottii'be waalan'be no mema nder ndiyam 'ben 'be kulataa sabil nde 'dum wari 'dum hul'yinaay o. O hooti wuro nyannden o haalaay faa wa'di hano jee'di'diire futuro fuu mo yi'a ngaari ndiin, jaa jawdi non ndii Alla fodi no wara nafa Baani Aada- ma'en. Nyannde o haalnoo, tawi joon kay ngaari ndiin hanaa kayri tan warta, nde ndi warii ndi wardan hano biiji 'di'di, tati tukkude e kaabi fa'e karnaaji, joorraa'be ga'da ma'yri. Ndeen o yehi o haalanoyi him'be wuro 'be ngari 'be njiiri gite ma'b'be him'be hoolaa'be, 'be 'yami hano alhaali noy non woni no 'be nga'data 'be ngii : " Joonin, 'boggi 'din kawetee nde en kawii 'boggi 'boggi 'din kanji non kokketen Saanika Sorkoojo gii'do na'i <1Contes du Niger>1 oon, 'di mboowri e makko. Kanko non wattata 'boggi 'din e koy'de na'i 'din o hokka him'be. 'Be ngaddi 'boggi ma'b'be 'be ngari 'be ndoomi na'i, o fuufi du'dal o nyifi ngal 'don o fuufoyi gonngal yeeso faa o fuufi hano du'de jee'di'di faa takkitii ndiyam. To 'di ndoggata 'di co'y'yoo 'don ndeen 'be kokki o 'boggi 'din o wari o hinnii himo ha'b'ba 'di mo watta 'boggi 'din e koy'de majji o nanngi maw'di o nanngi pamari o nanngi 'di 'di fuu o ha'b'bi. Nden o yi'i him'be : " Joon kay bismil- laa moy fuu ti'bindoo 'boggol muu'dum woo'da. Min yaa mi wattii 'boggi 'din e na'i 'dii. " 'Be pu'd'di daasindirde e majji; wonnge majji woodi semmben- teeji 'din ke'bi coptii 'di Laam'do fodaaki 'be ke'ba 'diin; 'di 'be ke'bi 'diin duu 'be nanngi 'dum'en 'be ka'b'bi. Too huunde fuu Laam'do subahaana Taalaahu wa'dta 'dum. Nanngu'be jankaaji 'ben 'ben cakkitorii na'i, nanngu'be na'i maw'di 'ben, e hawnoo'be bali kecci, 'boggi kecci 'din, ko nannge nyawlunoo fuu 'boggi 'din kiilnake na nyaartoo, na'i 'din na coptoo na co'y'yoo e ndiyam, waroyi jankaaje pamare 'den, kanje non ngoni nafaa : ko Laam'do suba- haana Taalaahu ye'di him'be e aduna. Ammaa sikke fuu walaa 'dum haandaa hano 'dum yeddinoo nder yeewtereeji 'di min ngad- danta on wakkati fuu e fulfulde ko nanoton, gam on nani. Ful'be no 'be njammirta na'i kam woni : 'bel'di jogaade, mettu'di nyannde peewol, maw'di Saanika Sorkoojo; to 'di ngalaa jam walaa, to 'di ngoni, i'di kaamni, nde hanaa nagge, joom-waare fuu yartaa kosam, muynataa, muynintaake.' Mi'do tuuma, May-Seesee, a nanii hano dimma alhaali no njeewtir-mi dow laawol na'i ngol dey 'di'da'bel majjum ana 'don say tukken e bo'deeji; bo'deeji dow ko nanu-mi, loohoowo yi'i 'dum'en, haalani tooleejo, o yi'idaa naa 'di e ba'b'bati, loohoowo oon kanko hokki Bo'daa'do oon uur'de faa Bo'daa'do oon duu neesi nder laade joon kay faamani na'i 'din dimma alhaali no 'di <1Contes du Niger>1 ngorri faa 'di mboowri e muu'dum no dilla, no moloo 'di nder guube. Gilla no uuroo no yaa to majji i'di nyaara, i'di ngarta, no nyalla dow 'bi'b'be majji no fukkii faa nyannde Laam'do ye'di 'dum. Non yaa nanngi no tokkiri 'di. Nde Allaa yi'dii ja'bii naa naa naa ko n'yannde goom 'di mboowri 'dum sanne ardoyii 'di naa naa naa ko caka wuro. Ndontoori arannde fuu, tawi 'di pini caka wuro. 'Dum woni ko nanu-mi, nii non woni hano alhaali no 'be kewtiri ko Laam'do subahaana Taalaahu ye'di him'be na'eeji 'di Allaa winndi, waddi he aduna. Dakaaje, 'dum woni ko nanu-mi 'dum duu woni ko njeewtu-mi, nde won ko paamu-'daa nii aan duu paamtinaa yam. -- Wallaay Abdullaay-Hamma haala kan ka kaal-'daa yaa ka na'i fuu, non nii woni fu'd'doode na'i; dey nowru heccataake min kam kaa ka kaal-'daa nii kanka nanu-mi, dey ka nanu-mi woni nagge wudaale, kam fu'd'di nagge to woni fuu. Baylu'do nagge fuu kam wayloyi nge toon. Nagge wudaale fu'd'di lelleef, Saanika oo mo ngii-'daa kanko fu'd'di iigo na'i; ko o yi'i 'di fuu yi'aa " mo yaaretee toon? ", yi'aa 'bii loohoo goom no woodi giitee'do Fuu; too, 'bii loohoo oon kam yaaraa toon dow maawo goom ; hiiri fuu, durtaa 'di nyalooma ammaa jemma fuu na wara na hu'b'bana 'di yiite; jemma na wara na hu'b'bana 'di yiite sabarde yiite ngen faa wo'd'dini 'di nder ndiyam. Too, imo 'don imo dura 'di, o walaa yeeyaajoh, o walaa minyiraa'do, 'don o walaa mawniraa'be, mo wondi 'di duu'bi 'duu'di hakkunde makko e majji too ko senndi mo e na'i 'din woni dey ko diga subana, ndiyam na to'ba dow hoore makko naa ko laasara, o tawi to sunndi goom o wa'di sakka, o itti sakka kan o watti nder gineeji makko o suu'di ka ta ka tomru o he'ba ko o hu'b'biri hiitei; faa o 'yottii futuro wa'di, o hoccoyi hu'do kon o hu'b'ba hiite say nagge goom wari ham'yi hu'do kon hocci nyaami ko. Kanko boo, 'bernde makko bonani non no na'i nga'dani mo say <1Contes du Niger>1 o doggi o yehi o naati nder hunkuure 'di tokki mo. Kam watta joonin to ngaari kalahaldi tawii hunkuure, yottoo wa'da ga yiilaago nii watta galaa'de na hawa nde; to nagge fukkike nanaa wa'di 'Fuu !'. Too Fuu oon kam wa'di daliili mo na'i ke'baa; ammaa nagge wudaale fu'd'dii laamnge tan. Too, a anndi, wayli- wayliije kamjoonin 'dum walaa fuu mo rimataa go'd'do. Ne'd'do fuu no narri gam koowa woni haalani gecce im wanaaj dow dewtere woni fuu no wa'di fuu no woofa gokka. Nii nii na'i pu'd'diri na. <1Abdullaay-Hamma & Dakaaje>1 <1Contes du Niger>1 XLI Too a nanii... no go'd'do boo waddi, umma banndum goo; i'be gondi, say oya yehi funngini deekiiko gariije ma'b'be no 'batto- ndiri hadde hadde. O yehi o yii deekiraawo : " Funngu mi hoowu maa mi'do woodi jawdi; gora ino 'don 'do walaa jawdi. " O yehi o funngini debbo on, o wari o ha'b'bani 'bi'd'do debbo, koowgal gari ma'b'be wondaa to wo'd'dii 'be 'yuwdidoyta 'be anndindir nii non. Koo ha'b'bani debbo koowgal, oo boo wari, 'don nder wuro gon ngo woni, to ni'd'do woni fuu no woodi gi'do no woodi ganyo, o yii : " Too, waane 'bii waane tawete-'daa mi'do tammi yo 'bii waane 'buraa 'biyam. Mi hokkii ma 'biyam hannden. Alla hokkii ma, 'dum yaha 'dum ha'b'ban koowgal. " O hokkaa o ha'b'banaa koowgal; say, hi'be ciwtodi 'don, ceede janngal nyo'y'yi esiiko. Esiiko noddaa yi'aa : " Yamaama ceede janngal. " O yii : " Wallaay mi walaa ceede janngal dey mi'do woodi ko mi sootta ceede janngal am ngara. " Yi'aa : " Too yah jaango zuura ngaraa, ceede maa ngara law ! " O wari o itti lam- 'dam makko o hokki esiiko o yii : " Mi'do yi'di njahaa njolaa ndiyam njahaa cootanaa yam lam'dam am ". Ndiyam no juuwe- tee, baakin gabaare ne'd'do, 'do becce ne'd'do. O 'yuwi ndiyam <1Contes du Niger>1 o yehi sennoode ndiyam, say o fotti deekiiko kii'do no wondi e gorum. O yii : " Raa goram nii, on mo ceernoo-mi arannde; -- o yii -- walaa ko seenndi min, 'dum ko waandu woodi umma nade mum kanjum o woodi kanjum seenndi min to a yeddii meemu nanaa! " Say gorko on koowu'do deekilko watti junngo mum meemi nadere makko, 'yii : " Lallee kanjum o woodi! " o yawti. Too yalla o yii gecca kan ne'd'do no woppan lam'dam 'dam e nder ndiyam, esum ha'b'bee naa no yaaran 'dam nii soottoya 'dam nden warta kanjum 'yam-maa-mi. -- Alla no anndi min kay lam'dam mi woppan 'dam, o mee- mataa yam mi yi'aay fuu laawol ngol o meemiri yam min yaa kay nde min non non nga'dan-mi. -- Min kay Abdullaay nde min non, mi 'dalataa min kay 'dum ha'b'ba esam, amma mi'do yaha tokonan mi mun an mi ah i soottowa lam'dam 'dam mi wadda ceede janngal mi hokka am to esam wattee e 'boggi, nden to mi yehii mijukkita ha'bre umma oya jukku'do yam fuu, nden mi yaha mi ndaarta ha'bre umma 'dalataa 'dum ha'b'ba esam mi yaha mi sootta lam'dam 'dam mi wadda ceede janngal mi hokka, gam to esam ha'b'bee. -- Min kay yaa Namazaaru gilla to min ngoni mi'don juuwa 'don pa'd'dan-mi lamc'dam 'dam dow hoore makko, min ka'ba nder ndiyam'dam min mburtataako duu sako min njaha min nga'dowa go'd'dum! -- To Abdullaay-Hamma on nanii no yi'aa... lam'dam 'dam, nde 'dam soofii nder ndiyam fuu, to finii subana fuu esa no ha'b'betee, ceede janngal, lam'dam 'dam kanjam woni ko coottataa, a yaari caka ndiyam a'do roondii lam'dam 'dam go'd'do dukkii ma, woy an a yii a hidinan lam'dam 'dam nanngon ha'bre min kay mi hidintaa lam'dam 'dam; say mi yehii mi soottii lam'dam 'dam tokon <1Contes du Niger>1 mi wara mi yo'ba ceede 'de'en 'de janngal, mi 'daltaa esam ha'b- 'bee nden to mi ummantoo ha'bre am, nden ga'da mi ummanoo ha'bre ; amma mi waawataa ha'beego mi yoofa lam'dam nder ndiyam, Abdullaay ! <1Dakaaje, Namazaaru & Abdullaay-Hamma>1