SANCTI GREGORII MAGNI
ROMANI PONTIFICIS
MORALIVM LIBRI
SIVE
EXPOSITIO IN LIBRVM B. IOB
EPISTOLA
REVERENDISSIMO ET SANCTISSIMO FRATRI
LEANDRO COEPISCOPO GREGORIVS SERVVS SER-
VORVM DEI
1. Dudum te, frater beatissime, in Constantinopolitana urbe
cognoscens, cum me illic sedis apostolicae responsa constringe-
rent et te illuc iniuncta pro causis fidei Wisigotharum legatio PL 511
perduxisset, omne in tuis auribus, quod mihi de me displice-
5 bat, exposui, quoniam diu longeque conuersionis gratiam
distuli et postquam caelesti sum desiderio afflatus, saeculari
habitu contegi melius putaui. Aperiebatur enim mihi iam de
aeternitatis amore quid quaererem, sed inolita me consuetudo
deuinxerat, ne exteriorem cultum mutarem. Cumque adhuc
10 me cogeret animus praesenti mundo quasi specie tenus deser-
uire, coeperunt multa contra me ex eiusdem mundi cura suc-
crescere, ut in eo iam non specie, sed, quod est grauius, mente
retinerer. Quae tandem cuncta sollicite fugiens, portum mo-
nasterii petii et relictis quae mundi sunt, ut frustra tunc cre-
15 didi, ex huius uitae naufragio nudus euasi. Quia enim plerum-
que nauem incaute religatam, etiam de sinu tutissimi litoris
unda excutit, cum tempestas excrescit, repente me sub prae-
textu ecclesiastici ordinis in causarum saecularium pelago rep-
peri et quietem monasterii, quam habendo non fortiter tenui,
20 quam stricte tenenda fuerit, perdendo cognoui. Nam cum
mihi ad percipiendum sacri altaris ministerium, oboedientiae
uirtus opponitur, hoc sub Ecclesiae colore susceptum est, quod,
si inulte liceat, iterum fugiendo deflectatur. Postque hoc no- 3
lenti mihi atque renitenti cum graue esset altaris ministerium,
25 etiam pondus est curae pastoralis iniunctum. Quod tanto nunc
durius tolero, quanto me ei imparem sentiens in nulla fiduciae
consolatione respiro. Quia enim mundi iam tempora malis
crebrescentibus termino adpropinquante turbata sunt, ipsi
nos, qui interius mysteriis deseruire credimur, curis exteriori-
30 bus implicamur ; sicut eo quoque tempore quo ad ministerium
altaris accessi, hoc de me ignorante me actum est, ut sacri
ordinis pondus acciperem, quatenus in terreno palatio licen-
tius excubarem ; ubi me scilicet multi ex monasterio fratres
mei germana uincti caritate secuti sunt. Quod diuina factum
35 dispensatione conspicio, ut eorum semper exemplo ad ora-
tionis placidum litus quasi anchorae fune restringerer, cum
causarum saecularium incessabili impulsu fluctuarem. Ad
illorum quippe consortium uelut ad tutissimi portus sinum
terreni actus uolumina fluctusque fugiebam, et licet illud me
40 ministerium ex monasterio abstractum, a pristinae quietis
uita mucrone suae occupationis exstinxerat, inter eos tamen
per studiosae lectionis alloquium, cotidianae me aspiratio
compunctionis animabat. Tunc eisdem fratribus etiam cogente
te placuit, sicut ipse meministi, ut librum beati Iob exponere PL 512
45 importuna me petitione compellerent et, prout ueritas uires
infunderet , eis mysteria tantae profunditatis aperirem . Qui hoc
quoque mihi in onere suae petitionis addiderunt, ut non so-
lum uerba historiae per allegoriarum sensus excuterem, sed
allegoriarum sensus protinus in exercitium moralitatis incli-
50 narem, adhuc aliquid grauius adiungentes, ut intellecta quae-
que testimoniis cingerem et prolata testimonia, si implicita
fortasse uiderentur interpositione superadditae expositionis
enodarem .
2. Mox uero in obscuro hoc opere atque ante nos hactenus
55 indiscusso ad tanta me pertrahi ac talia agnoui, solo auditus
pondere uictus, fateor, lassatusque succubui. Sed repente inter
formidinem deuotionemque deprehensus, cum in largitorem
munerum oculos mentis attollerem cunctatione postposita
ilico certus attendi, quia impossibile esse non poterat, quod
60 de fraternis mihi cordibus caritas imperabat. Fore quippe
idoneum me ad ista desperaui, sed ipsa mei desperatione ro-
bustior ad illum spem protinus erexi, per quem aperta est lin-
gua mutorum, qui linguas infantium facit disertas, qui im-
mensos brutosque asinae ruditus per sensatos humani collo-
65 quii dixtinxit modos. Quid igitur mirum, si intellectum stulto
homini praebeat, qui ueritatem suam, cum uoluerit, etiam per
ora iumentorum narrat ? Huius ergo robore considerationis
accinctus, ariditatem meam ad indagandum fontem tantae
profunditatis excitaui. Et quamuis eorum, quibus exponere
70 compellebar, longe me uita transcenderet, iniuriosum tamen
esse non credidi, si fluenta usibus hominum plumbi fistula
ministraret. Vnde mox eisdem coram positis fratribus priora
libri sub oculis dixi et, quia tempus paulo uacantius repperi,
posteriora tractando dictaui, cumque mihi spatia largiora 4
75 suppeterent, multa augens pauca subtrahens atque ita, ut
inuenta sunt, nonnulla derelinquens ea, quae me loquente
excepta sub oculis fuerant, per libros emendando composui,
quia et cum postrema dictarem, quo stilo prima dixeram,
sollicite attendi. Egi ergo, ut et ea quae locutus sum studiosa
80 emendatione transcurrens quasi ad similitudinem dictatus
erigerem et ea quae dictaueram non longe a colloquentis ser-
mone discreparent, quatenus, dum hoc tenditur, illud attra-
hitur, edita modo dissimili res non dissimilis formaretur ; PL 513
quamuis tertiam huius operis partem, ut colloquendo pro-
85 tuli, paene ita dereliqui, quia, cum me fratres ad alia pertra-
hant, hanc suptilius emendari noluerunt. Quibus nimirum
multa iubentibus dum parere modo per expositionis mini-
sterium, modo per contemplationis ascensum, modo per mora-
litatis instrumentum uolui, hoc opus per triginta et quinque
90 uolumina extensum, in sex codicibus expleui. Vnde et in eo
saepe quasi postponere ordinem expositionis inuenior et paulo
diutius contemplationis latitudini ac moralitatis insudo. Sed
tamen quisquis de Deo loquitur, curet necesse est, ut quicquid
audientium mores instruit rimetur, et hunc rectum loquendi
95 ordinem deputet, si cum opportunitas aedificationis exigit,
ab eo se, quod loqui coeperat, utiliter deriuet. Sacri enim
tractator eloquii morem fluminis debet imitari. Fluuius quippe
dum per alueum defluit, si ualles ex latere concauas contingit,
in eas protinus sui impetus cursum diuertit, cumque illas suf-
100 ficienter impleuerit, repente sese iu alueum refundit. Sic ni-
mirum, sic diuini uerbi esse tractator debet, ut, cum de quali-
bet re disserit, si fortasse iuxta positam occasionem congruae
aedificationis inuenerit, quasi ad uicinam uallem linguae un-
das intorqueat et, cum subiunctae instructionis campum suf-
115 ficienter infuderit, ad sermonis propositi alueum recurrat.
3. Sciendum uero est, quod quaedam historica expositione
transcurrimus et per allegoriam quaedam typica inuestiga-
tione perscrutamur, quaedam per sola allegoricae moralitatis
instrumenta discutimus, nonnulla autem per cuncta simul
120 sollicitius exquirentes tripliciter indagamus. Nam primum
quidem fundamenta historiae ponimus ; deinde per significa-
tionem typicam in arcem fidei fabricam mentis erigimus ; ad
extremum quoque per moralitatis gratiam, quasi superducto
aedificium colore uestimus. Vel certe quid ueritatis dicta nisi
125 reficiendae mentis alimenta credenda sunt ? Quae modis alter-
nantibus multipliciter disserendo ferculum ori offerimus, ut
inuitati lectoris quasi conuiuae nostri fastidium repellamus,
qui, dum sibi multa apposita considerat, quod elegantius de-
cernit, adsumat. Aliquando uero exponere aperta historiae
130 uerba neglegimus, ne tardius ad obscura ueniamus ; aliquando
autem intellegi iuxta litteram nequeunt, quia superficie tenus
accepta nequaquam instructionem legentibus, sed errorem
gignunt. Ecce etenim dicitur : <1Sub quo curuantur qui portant>1
<1orbem.>1 Et de tanto uiro quis nesciat, quod nequaquam uanas
135 poetarum fabulas sequitur, ut mundi molem subuehi giganteo 5
sudore suspicetur ? Qui rursum pressus percussionibus dicit :
<1Elegit suspendium anima mea et mortem ossa mea.>1 Et quis PL 514
rectum sapiens credat uirum tanti praeconii, quem uidelicet
constat ab interno iudice praemia pro patientiae uirtute reci-
130 pere decreuisse inter uerbera suspendio uitam finire ? Ali-
quando etiam ne fortasse intellegi iuxta litteram debeant, ipsa
se uerba litterae impugnant. Ait namque : <1Pereat dies in qua>1
<1natus sum, et nox in qua dictum est: Conceptus est homo.>1 Et
paulo post subicit : <1Occupet eum caligo et inuoluatur amaritu->1
135 <1dine.>1 Atque in eiusdem noctis maledictione subiungit : <1Sit nox>1
<1illa solitaria.>1 Qui nimirum natiuitatis dies ipso impulsu tem-
poris euolutus stare non poterat. Quo igitur pacto hunc inuolui
caligine optabat? Elapsus quippe iam non erat et tamen, si in
rerum natura subsisteret, sentire amaritudinem nequaquam
140 posset. Constat ergo, quod nullo modo de die insensibili dici-
tur, qui sensu percuti amaritudinis optatur. Et si conceptionis
nox reliquis noctibus coniuncta discesserat, quo pacto hanc
fieri solitariam exorat ? Quae ut a lapsu temporis figi non
potuit, ita etiam nec a reliquarum noctium coniunctione se-
145 parari. Qui rursum dicit : <1Vsquequo non parcis mihi nec dimittis>1
<1me, ut glutiam saliuam meam?>1 Et tamen paulo superius dixe-
rat : <1Quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia>1
<1cibi mei sunt.>1 Quis autem nesciat saliuam facilius posse glutiri,
quam cibum ? Qui itaque se sumere cibum denuntiat, incre-
150 dibile est ualde, quo ordine glutire posse saliuam negat. Atque
iterum dicit : <1Peccaui, quid faciam tibi, o custos hominum ?>1
uel certe : <1Consumere me uis peccatis adolescentiae meae?>1 Et
tamen alia responsione subiungit : <1Neque enim reprehendit me>1
<1cor meum in omni uita mea.>1 Quo igitur pacto a corde suo mi-
155 nime in omni uita reprehenditur, qui se peccasse publica uoce
testatur ? Neque enim simul umquam conueniunt culpa
operis et inreprehensibilitas cordis. Sed nimirum uerba litte-
rae, dum collata sibi conuenire nequeunt, aliud in se aliquid
quod quaeratur ostendunt, ac si quibusdam uocibus dicant :
160 dum nostra nos conspicitis superficie destrui, hoc in nobis
quaerite, quod ordinatum sibique congruens apud nos ualeat
intus inueniri.
4. Aliquando autem qui uerba accipere historiae iuxta
litteram neglegit, oblatum sibi ueritatis lumen abscondit, cum-
165 que laboriose inuenire in eis aliquid intrinsecus appetit, hoc,
quod foris sine difficultate assequi poterat, amittit. Sanctus
namque uir dicit : <1Si negaui quod uolebant pauperibus et oculos>1
<1uiduae exspectare feci : si comedi buccellam meam solus et non>1
<1comedit pupillus ex ea : si despexi praetereuntem eo, quod non>1
170 <1habuerit indumentum, et absque operimento pauperem : si non>1 PL 515
<1benedixerunt mihi latera eius et de uelleribus ouium mearum>1
<1calefactus est.>1 Quae uidelicet si ad allegoriae sensum uiolenter
inflectimus, cuncta eius misericordiae facta uacuamus. Diuinus
etenim sermo sicut mysteriis prudentes exerciet, sic plerum-
175 que superficie simplices refouet. Habet in publico unde paruu-
los nutriat, seruat in secreto unde mentes sublimium in admi-
ratione suspendat. Quasi quidam quippe est fluuius, ut ita dixe- m 6
rim, planus et altus, in quo et agnus ambulet et elephas natet.
Vt ergo uniuscuiusque loci opportunitas postulat, ita se per
180 studium ordo expositionis immutat, quatenus tanto uerius
sensum diuinae locutionis inueniat, quanto ut res quaeque
exegerit, per causarum species alternat.
5. Quam uidelicet expositionem recensendam tuae beatitu-
dini, non quia uelut dignam debui, sed quia te petente memini
185 me promisisse, transmisi. In qua quicquid tua sanctitas tepi-
dum incultumque reppererit, tanto mihi celerrime indulgeat,
quanto hoc me aegrum dicere non ignorat. Nam dum molestia
corpus atteritur, afflicta mente etiam dicendi studia langue-
scunt. Multa quippe annorum iam curricula deuoluuntur,
190 quod crebris uiscerum doloribus crucior, horis momentisque
omnibus fracta stomachi uirtute lassesco, lentis quidem, sed
tamen continuis febribus anhelo. Interque haec dum sollicitus
penso, quia scriptura teste : <1Omnis filius, qui a Deo recipitur,>1
<1flagellatur,>1 quo malis praesentibus durius deprimor, eo de
195 aeterna certius praesumptione respiro. Et fortasse hoc diui-
nae prouidentiae consilium fuit, ut percussum Iob percussus
exponerem, et flagellati mentem melius per flagella sentirem.
Sed tamen recte considerantibus liquet, quia aduersitate non PL 516
modica laboris mei studio in hoc molestia corporalis obsistit,
200 quod carnis uirtus cum locutionis ministerium exhibere uix
sufficit, mens digne non potest intimare quod sentit. Quid
namque est officium corporis nisi organum cordis ? Et quam-
libet peritus sit cantandi artifex, explere artem non ualet, nisi
ad hanc sibi et ministeria exteriora concordent, quia nimirum
205 canticum, quod docta manus imperat, quassata organa pro-
prie non resultant nec artem flatus exprimit, si scissa rimis
fistula stridet. Quanto itaque grauius expositionis meae
qualitas premitur, in qua dicendi gratiam sic fractura organi
dissipat, ut hanc peritiae ars nulla componat ? Quaeso autem
210 ut huius operis dicta percurrens, in his uerborum folia non
requiras, quia per sacra eloquia ab eorum tractatoribus in-
fructuosae loquacitatis leuitas studiose compescitur, dum in
templo Dei nemus plantari prohibetur. Et cuncti procul dubio
scimus quia, quoties in foliis male laetae segetis culmi profi-
215 ciunt, minori plenitudine spicarum grana turgescunt. Vnde
et ipsam loquendi artem, quam magisteria disciplinae exte-
rioris insinuant, seruare despexi. Nam sicut huius quoque
epistolae tenor enuntiat, non metacismi collisionem fugio,
non barbarismi confusionem deuito, situs modosque etiam et
220 praepositionum casus seruare contemno, quia indignum uehe-
menter existimo, ut uerba caelestis oraculi restringam sub re-
gulis Donati. Neque enim haec ab ullis interpretibus, in scrip-
turae sacrae auctoritate seruata sunt. Ex qua nimirum quia
nostra expositio oritur, dignum profecto est, ut quasi edita
225 soboles speciem suae matris imitetur. Nouam uero translatio-
nem dissero ; sed cum probationis causa me exigit, nunc
nouam nunc ueterem per testimonia adsumo, ut, quia sedes
apostolica cui Deo auctore praesideo utraque utitur, mei
quoque labor studii ex utraque fulciatur.
PRAEFATIO
I. 1. Inter multos saepe quaeritur, quis libri beati Iob 7
scriptor habeatur. Et alii quidem Moysen, alii unum quem- PL 515
libet ex prophetis scriptorem huius operis fuisse suscipantur.
Quia enim in libro Geneseos Iobab de stirpe Esau descendisse
5 et Bale filio Beor in regnum successisse describitur, hunc PL 516
beatum Iob longe ante Moysi tempora exstitisse crediderunt,
morem profecto sacri eloquii nescientes, quia in superioribus
suis partibus solet breuiter longe post secutura perstringere,
cum studet ad alia subtilius enumeranda properare. Vnde et
10 illic Iobab, priusquam reges in Israel existerent, fuisse me-
moratur. Nequaquam ergo exstitisse ante legem cognoscitur, PL 517
qui Israeliticorum iudicum tempore fuisse signatur. Quod dum
quidam minus caute considerant, Moysen gestorum illius
quasi longe antepositi scriptorem putant, ut uidelicet is qui
15 potuit ad eruditionem nostram legis praecepta edere, ipse cre-
datur etiam ex gentilis uiri historia, uirtutis ad nos exempla
mandasse. Nonnulli uero, ut dictum est, scriptorem huius
operis unum quemlibet de prophetis arbitrantur asserentes
quod nullus tam mystica Dei uerba cognoscere potuit, nisi
20 cuius mentem prophetiae spiritus ad superna subleuauit.
2. Sed quis haec scripserit, ualde superuacue quaeritur, cum
tamen auctor libri Spiritus sanctus fideliter credatur. Ipse
igitur haec scripsit, qui scribenda dictauit. Ipse scripsit, qui
et in illius opere inspirator exstitit et per scribentis uocem
25 imitanda ad nos eius facta transmisit. Si magni cuiusdam uiri
PRAEFATIO I
susceptis epistolis legeremus uerba sed quo calamo fuissent
scripta quaereremus, ridiculum profecto esset non epistolarum
auctorem scire sensumque cognoscere, sed quali calamo earum
uerba impressa fuerint indagare. Cum ergo rem cognoscimus
30 eiusque rei Spiritum sanctum auctorem tenemus, quia scripto-
rem quaerimus, quid aliud agimus, nisi legentes litteras, de
calamo percontamur ?
3. Arbitrari tamen uerius possumus, quod isdem beatus
Iob, qui certamina spiritalis pugnae sustinuit, etiam consum-
35 matae suae uictoriae gesta narrauit. Nec mouere debet quod
in eodem libro dicitur : <1Dixit Iob>1 ,- uel : <1Haec atque illa pertulit>1
<1Iob.>1 Moris enim scripturae sacrae est ut ipsi qui scribunt, sic 8
de se in illa quasi de aliis loquantur. Hinc est enim quod
Moyses ait : <1Erat Moyses mitissimus super omnes homines, qui>1
40 <1morabantur in terra.>1 Hinc Ioannes dicit : <1Discipulus ille, quem>1
<1diligebat Iesus.>1 Hinc Lucas ait : <1Quod ambularent duo ex disci->1
<1pulis in uia, Cleophas et alius>1 ,- quem profecto alium, dum tam
studiose tacuit, ut quidam dicunt, nisi seipsum fuisse mon-
strauit. Scriptores igitur sacri eloquii, quia impulsu sancti
45 Spiritus agitantur, sic de se in illo testimonium tamquam de
aliis proferunt. Sanctus ergo Spiritus per Moysen locutus est
de Moyse ; sanctus Spiritus per Ioannem locutus est de
Ioanne. Paulus quoque quia non ex se ipso loqueretur, insi-
nuat dicens : <1An experimentum quaeritis eius qui in me loquitur>1
50 <1Christus>1 ? Hinc est quod angelus qui Moysi apparuisse descri-
bitur, modo angelus, modo Dominus memoratur. Angelus
uidelicet propter hoc, quod exterius loquendo seruiebat ;
Dominus autem dicitur quia interius praesidens loquendi
eficaciam ministrabat. Cum ergo loquens ab interiore regitur
55 et per obsequium angelus et per inspirationem Dominus no-
 PRAEFATIO I-II
minatur. Hinc Dauid ait : <1Attendite popule meus legem meam>1 ,- PL 518
<1inclinate aurem uestram in uerba oris mei.>1 Non enim lex Dauid,
aut populus Dauid, sed personam eius, ex quo loquebatur,
assumens, ipsius auctoritate loquitur, cuius inspiratione re-
60 plebatur. Hoc cotidie fieri in Ecclesia cernimus, si uigilanter
intuemur. Nam stans in medio populi lector clamat : <1Ego sum>1
<1Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Iacob.>1 Et quod ipse Deus
sit, uere profecto non dicit nec tamen per hoc quod dicit,
ueritatis regulam deserit, quia cui ministerium lectione exhi-
65 bet, eius dominium uoce praetendit. Itaque scriptores sacri
eloquii, quia repleti sancto Spiritu super se trahuntur, quasi
extra semetipsos fiunt et sic de se sententias, quasi de aliis
proferunt. Vnde et beatus Iob sancto Spiritu afflatus, potuit
sua gesta, quae erant uidelicet superuae aspirationis dona,
70 quasi non sua scribere, quia eo alterius erant quae loqueba-
tur quo homo loquebatur quae Dei sunt. Et eo alter quae erant
illius loquebatur, quo Spiritus sanctus loquebatur quae homi-
nis sunt.
II, 4. Sed iam debemus ista postponere et ad consideranda 9
sacrae historiae gesta properare. Omnis homo eo ipso quo
homo est, suum intellegere debet auctorem cuius uoluntati
tanto magis seruiat, quanto se quia de se ipso nihil sit pensat ;
5 ecce autem conditi Deum considerare negleximus. Adhibita
sunt praecepta, praeceptis quoque obtemperare noluimus.
Adiunguntur exempla, ipsa quoque imitari exempla declina-
uimus quae et edidisse nobis positos sub lege conspicimus.
Quia enim Deus aperte quibusdam sub lege positis locutus est,
10 quasi alienos nos ab eisdem praeceptis aspicimus quibus haec
specialiter locutus non est. Vnde ad confutandam impuden-
tiam nostram, gentilis homo ad exemplum deducitur ut quia
oboediere homo legi sub lege positus despicit, eius salteni
PRAEFATIO II
comparatione euigilet, qui sine lege legaliter uixit. Erranti
15 igitur homini data est lex ; erranti uero etiam sub lege adduci-
tur testimonium eorum qui extra legem sunt, ut quia condi-
tionis nostrae ordinem seruare noluimus, praeceptis admone-
remur. Et quia praeceptis oboedire contempsimus, exemplis
confunderemur nec, ut dictum est, eorum exemplis quos lex
20 astringeret, sed quos lex a peccato nulla cohiberet.
5. Circumscripsit nos diuina prouidentia, circumuenit excu-
sationem nostram undique conclusus est aditus tergiuersa-
tionis humanae. Homo gentilis, homo sine lege, ad medium
adducitur, ut eorum qui sub lege sunt prauitas confunda-
25 tur. Quod bene per prophetam ac breuiter dicitur : <1Erubesce,>1
<1Sidon, ait mare.>1 In Sidone quippe figuratur stabilitas in
lege positorum ; in mari autem, uita gentilium. Erubesce
ergo Sidon, ait mare, quia ex uita gentilium redarguitur uita
sub lege positorum, atque ex actione saecularium confunditur PL 519
30 actio religiosorum, dum illi etiam promittendo non seruant
quae in praeceptis audiunt. Et isti uiuendo ea custodiunt, in
quibus nequaquam mandatis legalibus astringuntur. Qua
uero auctoritate liber iste sit praeditus, ipsa sacrarum pagi-
narum soliditas attestatur, dum per Ezechielem prophetam
35 dicitur quod tres solummodo uiri liberentur : Noe scilicet,
Daniel et Iob. Nec immerito inter Hebraeorum uitas, in
auctoritatis reuerentia uita iusti gentilis adducitur, quia
Redemptor noster, sicut ad redemptionem Iudaeorum et
gentilium uenit, ita se Iudaeorum et gentilium prophetari
40 uocibus uoluit, ut per utrumque populum diceretur, qui pro
utroque populo quandoque pateretur.
6. Vir itaque iste summis uiribus fultus, sibi notus erat et
Deo, qui si non flagellaretur a nobis nullatenus agnosceretur.
Virtus quippe etiam per quietem se exercuit sed uirtutis opinio
 PRAEFATIO II-III
45 commota per flagella flagrauit. Et qui quietus in se ipso quod
erat continuit, commotus ad notitiam omnium odorem suae
fortitudinis aspersit. Sicut enim unguenta redolere latius ne-
sciunt nisi commota et sicut aromata flagrantiam suam non
nisi cum incenduntur expandunt ; ita sancti uiri omne quod
50 uirtutibus redolent in tribulationibus innotescunt. Vnde et
recte in euangelio dicitur : <1Si habueritis fidem sicut granum>1
<1sinapis, dicetis huic monti>1 .- <1Transi hinc et transibit.>1 Granum
quippe sinapis nisi conteratur, nequaquam uis uirtutis eius m 10
agnoscitur. Nam non contritum lene est si uero conteratur ;
55 inardescit, et quod in se acerrimum latebat, ostendit. Sic unus-
quisque uir sanctus cum non pulsatur, despicabilis ac lenis
aspicitur ; si qua uero illum tritura persecutionis opprimat
mox omne, quod calidum sapit ostentat ; atque in feruorem
uirtutis uertitur, quicquid in illo ante despicabile infirmumque
60 uidebatur. Quodque in se per tranquillitatis tempora libens
operuerat, exagitatus tribulationibus coactus innotescit. Vnde
bene per prophetam dicitur : <1In die mandauit Dominus mise->1
<1ricordiam suam et in nocte declarauit.>1 Misericordia enim Do-
mini in die mandatur, quia in tranquillo tempore cognoscendo
65 percipitur ; in nocte uero declaratur quia donum, quod in
tranquillitate sumitur, tribulationibus manifestatur.
III, 7. Sed subtilius perscrutandum est cur tot flagella per-
tulit, qui se in tanta uirtutum custodia sine reprehensione ser-
uauit. Humilitatem quippe habuit quia et ipse testatur : <1Si>1
<1contempsi iudicium subire cum seruo meo et ancilla mea, cum>1
5 <1disceptarent aduersum me.>1 Hospitalitatem exhibuit, sicut ipse
PRAEFATIO II
perhibet, dicens : <1Foris non mansit peregrinus, ostium meum>1
<1uiatom- patuit.>1 Disciplinae uigorem tenuit sicut ipse indicat PL 5,0
dicens : <1Principes cessabunt loqui et digitum superponebant ori>1
<1suo.>1 Mansuetudinem in uigore custodiuit sicut ipse fatetur
10 dicens : <1Cumque sederem quasi rex, circumstante exercitu, eram>1
<1tamen moerentium consolator.>1 Eleemosinarum largitatem am-
plexus est, sicut ipse insinuat dicens : <1Si comedi bucellam meam>1
<1solus et non comedit pupillus ex ea.>1 Cum igitur omnia uirtutum
mandata perficeret, unum ei deerat, ut etiam flagellatus agere
15 gratias sciret. Notum erat quia seruire Deo inter dona nouerat
sed dignum fuerat ut districtio seueritatis inquireret utrum
deuotus Deo et inter flagella permaneret. Poena quippe inter-
rogat, si quietus quis ueraciter amat. Quem hostis quidem ut
deficeret petiit sed ut proficeret accepit. Fieri enim Dominus
20 benigne permisit quod diabolus inique postulauit. Nam cum
idcirco illum expetisset hostis ut consumeret, tentando egit ut
eius merita augeret. Scriptum quippe est : <1In omnibus his non>1
<1peccauit Iob labiis suis.>1 Et quidem quaedam uerba responsio-
num illius imperitis lectoribus aspera resonant quia sancto-
25 rum dicta pie intellegere sicut dicuntur, ignorant ; et quia
animum dolentis et iusti in semetipsis assumere nesciunt ideo
doloris uerba bene interpretari non possunt. Mentem quippe
patientis bene pensare nouit condescensio passionis.
 8. Credunt ergo beatum Iob in suis sermonibus deliquisse,
30 minus caute intuentes, quia si beati Iob responsa redarguunt,
falsam etiam de eo Domini sententiam fuisse testantur. Diabolo
namque a Domino dicitur : <1Considerasti seruum meum Iob>1
<1quod non sit ei similis in terra : uir simplex et rectus ac timens>1
 PRAEFATIO III
<1Deum et recedens a malo ?>1 Cui mox a diabolo responde-
35 tur : <1Numquid gratis Iob colit Deum ? Nonne tu uallasti eum>1
<1cunctamque familiam eius ? Sed mitte manum tuam et tange>1
<1eum, si non in faciem benedixerit tibi.>1 Hostis itaque in beato
Iob uires suas exercuit sed tamen certamen contra Deum as- 11
sumpsit. Inter Deum itaque et diabolum beatus Iob in medio
40 materia certaminis fuit. Quisquis ergo sanctum uirum inter
flagella positum, dictis suis peccasse asserit, quid aliud quam
Deum qui pro illo proposuerat, excessisse reprehendit ? Ipse
quippe in se tentati causam suscipere uoluit, qui eum et ante
flagella praetulit et praeferens tentari per flagella permisit. Si
45 ergo excessisse Iob dicitur, laudator illius succubuisse perhibe-
tur, quamuis eum nullatenus deliquisse etiam dona testantur.
Quis enim nesciat quod culpis non praemia, sed poenae de-
beantur ? Qui ergo duplicia recipere quae amiserat meruit, ex
remuneratione docuit quia nequaquam uitium sed uirtus
50 fuit omne quod dixit. Assertioni quoque huic adhuc adiungi-
tur, quod ipse pro amicis delinquentibus intercedit. In graui- PL 521
bus namque peccatis quis positus, dum suis premitur, aliena
non diluit. Mundus ergo ostenditur esse de se qui emunda-
tionem potuit obtinere pro aliis. Si uero hoc quibusdam
55 displicet, quod bona sua ipse narrauit, sciendum est quia inter
tot rerum damna, inter tot corporis uulnera, inter tot pigno-
rum funera, amicis ad consolationem uenientibus et ad incre-
pationem erumpentibus de uita sua desperare cogebatur ;
et quem tot detrimenta afflixerant, contumeliosa insuper in-
60 crepantium uerba feriebant. Hi namque, qui ad consolandum
uenerant dum quasi eius iniustitiae exprobrabant, desperare
eum de semetipso funditus compellebant. Quod ergo bona sua
ad mentem reuocat, non se per iactantiam eleuat ; sed quasi
collapsum inter uerba et uulnera ad spem animum reformat.
65 Graui enim desperationis telo mens percutitur, cum superuae
PRAEFATIO III-IV
irae tribulationibus premitur et linguarum foris opprobriis
arguitur. Beatus igitur Iob tot dolorum iaculatione confossus
dum labefactari per opprobria timuit, ad statum se fiduciae
ex anteacta uita confirmando reuocauit. Nequaquam ergo
70 in arrogantiae uitium cecidit quia contra internum despera-
tionis impulsum, per exteriora praeconiorum suorum uerba
pugnauit, ut dum bona quae fecerat diceret, nequaquam de
bono quod quaesierat desperaret.
IV. 9. Sed iam nunc ipsum ordinem tentationis eius exse-
quamur. Inimicus saeuiens et sancti uiri ualidissimum pectus
debellare contendens, cunctas contra eum tentationum ma-
chinas erexit. Abstulit substantiam, interfecit filios, percussit
5 corpus. instigauit uxorem amicos ad consolationem adduxit.
Sed in asperitatem increpationis excitauit alium quoque ami-
cum durius increpantem in extrema et acriori inuectione
seruauit ut saltem crebrius feriendo cor attingeret quod
nouo uulnere semper iteraret. Quia enim in saeculo potentem
10 uidit damnis substantiae eum moueri credidit quem non con-
cussum decem filiorum morte pulsauit. Videns autem quia ad
augmentum diuinae laudis etiam ex uulnere creuit orbitatis
petiit feriendam salutem corporis. Intuens etiam quia per
dolorem corporis peruenire nequiuerit ad passionem mentis,
15 instigauit uxorem. Ciuitatem quippe, quam expugnare appe-
tiit, nimis munitam uidit ; et idcirco exterius tot plagas infe-
rens, quasi foras exercitum admouit ; animum uero uxoris in
uerbis malae persuasionis accendens, quasi intus ciuium corda m 12
corrupit. Ex bellis enim exterioribus discimus quid de interio- PL 522
20 ribus sentiamus. Inimicus namque saeuiens et urbem circum-
fusis exercitibus uallans, si eius munimina inuicta conspexe-
rit, ad alia se pugnandi argumenta conuertit ut intus etiam
quorumdam ciuium corda corrumpat, quatenus, cum extrinse-
cus impugnatores admouerit, interius quoque habeat adiu-
25 tores atque increscente belli foras certamine de quorum intus
fide confiditur, eorum perfidia urbs destituta capiatur.
10. Itaque exterius quasi ariete constituto, murum ciuita-
 PRAEFATIO IV-V
tis istius tot ictibus perculit quot uicibus aduersa nuntiauit.
Intus autem quasi ciuium corda corrupit dum fortia urbis
30 huius munimina persuasione destruere coniugis studuit. Foras
itaque admouit impetum belli, intus uenena consilii, ut tanto
citius urbem caperet, quanto eam exterius interiusque tur-
baret. Quia autem nonnunquam plus conturbant uerba quam
uulnera, amicorum ut dictum est, se linguis armauit. Qui
35 quidem quia seniores erant de eorum uerbis minus fortasse
dolere poterat. Heliu iunior subrogatur, ut sanctum pectus
tanto acriori uulnere, percuteret, quanto contra illud ictus
brachii uilioris excitaret. Ecce ad feriendum inuictissimum
robur inimicus saeuiens, quot tentationum iacula inuenit ;
40 ecce quot obsidionum machinamenta circumposuit ; ecce quot
percussionum tela transmisit ; sed in his omnibus mansit mens
imperterrita, stetit ciuitas inconcussa.
V, 11. Student hostes cum contra faciem ueniunt, alios ex
occulto transmittere, qui eo licentius pugnantis latus feriant,
quo is qui pugnat intentius uenientes hostes contra faciem
aspectat. Igitur Iob, in huius certaminis bello deprehensus,
5 suscepit damna quasi hostes contra faciem ; sustinuit uerba
consolantium quasi hostes ex latere. Sed in his omnibus cir-
cumacto grauitatis suae clypeo, ubique munitus astitit, undi-
que uenientibus gladiis uigilanter obuiauit. Amissam substan-
tiam tacite despicit, carnem in filiis mortuam aequanimiter
10 dolet, carnem in se percussam patienter tolerat, carnem in
coniuge male suadentem sapienter docet. Super haec amici in
aspera correptione prosiliunt et pro sedando dolore ue-
nientes, uim doloris adiungunt. Omnia ergo machinamenta
tentationum sancto uiro uertuntur in augmenta uirtutum.
15 Per uulnera quippe probatur eius patientia ; per uerba
exercetur eius sapientia. Vbique fortiter occurrit, quia et
flagella robore et uerba ratione superauit. Amici uero eius,
qui ad consolationem quidem ueniunt, sed usque ad uerba
increpationis excedunt, ignorantia magis credendi sunt, quam PL 523
PRAEFATIO V
20 malitia deliquisse. Neque enim tantum uirum amicos iniquos
habuisse credendum est sed dum discernere causam flagel-
lorum nequeunt, in culpam dilabuntur.
12. Percussionum quippe diuersa sunt genera. Alia nam-
que est percussio, qua peccator percutitur ut sine retrac-
25 tione puniatur ; alia qua peccator percutitur ut corriga-
tur ; alia qua nonnunquam quisque percutitur, non ut praete-
rita corrigat, sed ne uentura committat ; alia qua plerumque m '3
percutitur per quam nec praeterita culpa corrigitur nec futura
prohibetur sed ut, dum inopinata salus percussionem sequi-
3' tur, saluantis uirtus cogitata ardentius ametur ; cumque in-
noxius flagello atteritur ei per patientiam meritorum summa
cumuletur. Aliquando enim peccator percutitur, ut absque
retractatione puniatur sicut periturae Iudaeae dicitur : <1Plaga>1
<1inimici percussi te, castigatione crudeli.>1 Et rursum : <1Quid clamas>1
35 <1ad me super contritione tua ? Insanabilis est dolor tuus.>1 Ali-
quando peccator percutitur, ut corrigatur, sicut cuidam in
euangelio dicitur : <1Ecce sanus factus es, iam noli peccare ne>1
<1tibi deterius aliquid contingat.>1 Verba enim saluantis indicant,
quia peccata praecedentia habiti uim doloris exigebant.
40 Aliquando quisque non pro praeterita culpa diluenda, sed
pro futura uitanda percutitur. Quod aperte Paulus de se-
metipso testatur dicens : <1Ne magnitudo reuelationum extollat>1
<1me, datus est mihi stimulus carnis meae, angelus satanae qui me>1
<1colaphizet.>1 Qui enim non ait quia extulit sed ne extollat,
45 aperte indicat quod percussione illa ne eueniat, compescitur,
non autem quae euenit culpa purgatur. Nonnunquam uero
quisque nec pro praeterita nec pro futura iniquitate percuti-
I8 PRAEFATIO V-VI
tur, sed ut sola diuinae uirtutis potentia ex amputata percus-
sione monstretur. Vnde cum Domino in euangelio de caeco
50 nato diceretur : <1Hic peccauit, aut parentes eius, ut caecus nasce->1
<1retur ? Respondit Dominus dicens : Neque hic peccauit, neque>1
<1parentes eius, sed ut manifestentur opera Dei>1 .? In qua manifesta-
tione quid agitur nisi ut ex flagello meritorum uirtus augea-
tur ; et cum nulla praeterita iniquitas tergitur, magna de pa-
55 tientia fortitudo generetur. Vnde idem beatus Iob praefertur
prius uoce iudicis et post manui committitur tentatoris, quem
post flagellum Deus dum remunerans familiarius alloquitur,
aperte quantum de uerbere creuerit indicatur. Amici ergo
beati Iob, dum percussionum genera distinguere nesciunt,
60 percussum pro culpa crediderunt ; et dum Deum iustum in
percussione sua conantur asserere, beatum Iob compulsi sunt PL 524
de iniustitia reprobare nescientes uidelicet quod idcirco fla-
gellatus fuerat, ut pro flagello eius diuinae gloriae laus cresce-
ret, non autem ut per flagella peccata quae nequaquam com-
65 miserat emendaret. Vnde et ad ueniam citius redeunt, quia
ignorantia potius quam malitia peccauerunt. Quorum super-
biam diuina iustitia eo uehementer humiliat, quo nequaquam
illos ad suam gratiam, nisi per eum quem despexerant, refor-
mat. Valde quippe elata mens retunditur, si ipsi super quem
70 se extulit supponatur.
VI, 13. Sed libet inter haec mira diuinae dispensationis
opera cernere quomodo ad illuminandam noctem uitae prae-
sentis astra quaeque suis uicibus in caeli faciem ueniant,
quousque in finem noctis Redemptor humani generis quasi
5 uerus lucifer surgat. Nocturnum namque spatium, dum dece-
dentium succedentiumque stellarum cursibus illustratur,
PRAEFATIO VI
magno caeli decore peragitur. Vt ergo noctis nostrae tenebras
suo tempore editus uicissimque permutatus stellarum radius
tangeret, ad ostendendam innocentiam uenit Abel ; ad docen-
10 dam actionis munditiam uenit Enoch ; ad insinuandam longa- "4
nimitatem spei et operis uenit Noe ; ad manifestandam oboe-
dientiam uenit Abraham ; ad demonstrandam coniugalis uitae
castimoniam uenit Isaac ; ad insinuandam laboris toleran-
tiam uenit Iacob ; ad rependendam pro malo bonae retributionis
15 gratiam uenit Ioseph ; ad ostendendam mansuetudinem uenit
Moyses ; ad informandam contra aduersa fiduciam uenit Io-
sue ; ad ostendendam inter flagella patientiam uenit Iob. Ecce
quam fulgentes stellas in caelo cernimus ut inoffenso pede
operis iter nostrae noctis ambulemus. Nam cognitioni homi-
20num diuina dispensatio quot iustos exhibuit, quasi tot astra
super peccantium tenebras caelum misit, quousque uerus
lucifer surgeret qui aeternum nobis mane nuntians, stellis
ceteris clarius ex diuinitate radiaret.
14. Quem electi omnes dum bene uiuendo praeeunt et rebus
25 et uocibus prophetando promiserunt. Nullus etenim iustus
fuit qui non eius per figuram nuntius exstiterit. Dignum
quippe erat ut in semetipsis bonum omnes ostenderent, de
quo et omnes boni essent et quod prodesse omnibus scirent.
Vnde et sine cessatione promitti debuit quod et sine aestima-
30 tione dabatur percipi et sine fine retineri, ut simul omnia
saecula dicerent quod in redemptione communi saeculorum
finis exhiberet. Vnde et necesse fuit ut etiam beatus Iob qui
tanta incarnationis eius mysteria protulit, eum quem uoce
diceret ex conuersatione signaret ; et per ea quae pertulit,
35 quae passurus esset ostenderet ; tantoque uerius passionis PL 525
illius sacramenta praediceret quanto haec non loquendo tan-
tummodo, sed etiam patiendo prophetaret. Sed quia Re-
demptor noster unam se personam cum sancta Ecclesia quam
assumpsit, exhibuit de ipso enim dicitur : <1Qui est caput om->1
40 <1nium nostrum.>1 Et de Ecclesia eius scriptum est : <1Corpus Chm-->1
<1sti, quod est Ecclesia>1 -- quisquis eum in semetipso significat,
 PRAEFATIO VI-VII
modo hunc ex capite modo ex corpore designat, ut non solum
uocem capitis, sed etiam corporis teneat. Vnde et Isaias
propheta eiusdem Domini uerba exprimens, ait : <1Quasi sponso>1
45 <1posuit mihi mitram et quasi sponsam ornauit me ornamento.>1
Quia igitur ipse in capite sponsus, ipse est in corpore sponsa,
necesse est ut cum nonnumquam aliquid de capite dicitur,
sensim ac subito etiam ad uocem corporis deriuetur ; et rur-
sum cum de corpore aliquid dicitur, repente ad uocem capitis
50 ascendatur. Beatus ergo Iob uenturi cum suo corpore typum
Redemptoris insinuat ; uxor uero eius quae eum ad maledicen-
dum prouocat, uitam, carnalium designat, qui intra sanctam
Ecclesiam incorrectis moribus positi, quo per fidem bonis
iuxta sunt, eo per uitam durius premunt ; quia dum quasi
55 fideles uitari non possunt a fidelibus tanto deterius, quanto
et interius tolerantur.
15. Amici uero eius qui dum consulunt inuehuntur, haere-
ticorum figuram exprimunt, qui sub specie consulendi agunt
negotium seducendi. Vnde et ad beatum Iob quasi pro Domino
60 loquuntur, sed tamen a Domino non approbantur ; quia uide-
licet omnes haeretici Deum dum defendere nituntur, offen- m 15
dunt. Vnde eis aperte et ab eodem sancto uiro dicitur : <1Dispu->1
<1tare cum Deo cupio>1 ,- <1prius uos ostendens fabricatores mendacii>1
<1et cultores peruersorum dogmatum.>1 Constat ergo eos haeretico-
65 rum typum errando gerere quos sanctus uir redarguit cultui
peruersorum dogmatum deseruire. Omnis uero haereticus in
eo quod Deum defendere cernitur, ueritati illius aduersatur,
psalmista attestante, qui ait : <1Vt destruas inimicum et defenso->1
<1rem.>1 Inimicus quippe et defensor est, qui Deum quem prae-
70 dicat impugnat.
VII, 16. Nam quia beatus Iob uenturi Redemptoris speciem
teneat, etiam nomine demonstrat. Iob quippe interpretatur
PRAEFATIO VII-VIII
dolens. Quo nimirum dolore uel Mediatoris passio uel sanctae
Ecclesiae labor exprimitur, quae multiplici praesentis uitae PL 5'6
5 fatigatione cruciatur. Amici quoque eius ex uocabulo nominis.
meritum suae indicant actionis. Nam Eliphaz latina lingua
dicitur Domini contemptus. Et quid aliud haeretici faciunt
nisi quod, dum falsa de Deo sentiunt, eum superbiendo con-
temnunt ? Baldad interpretatur uetustas sola. Bene autem
10 omnes haeretici in his quae de Domino loquuntur dum non in-
tentione recta, sed appetitione temporalis gloriae uideri prae-
dicatores appetunt, uetustas sola nominantur. Ad loquendum
quippe non zelo noui hominis sed uitae ueteris prauitate
concitantur. Sophar quoque latino sermone dicitur dissipatio
15 speculae, uel speculationem dissipans. Mentes namque fide-
lium ad contemplanda sese superna erigunt, sed dum haereti-
corum uerba peruertere recta contemplantes appetunt, specu-
lam dissipare conantur. In tribus itaque amicorum lob nomi-
nibus, tres haereticarum mentium perditionis casus exprimun-
20 tur. Nisi enim Deum contemnerent, nequaquam de illo per-
uersa sentirent ; et nisi uetustatis cor traherent, in nouae uitae
intellegentia non errarent ; et nisi speculationem bonorum
destruerent, nequaquam eos superna iudicia tam districto
examine pro uerborum suorum culpa reprobarent. Contem-
25 nendo igitur Deum, in uetustate se retinent sed in uetustate
retinendo, paruis suis sermonibus speculationi rectorum
nocent .
VIII, 17. Quia uero nonnumquam haeretici diuinae gratiae
 PRAEFATIO VIII-IX
largitate perfusi ad unitatem sanctae Ecclesiae redeunt, bene
hoc ipsa amicorum reconciliatione signatur. Pro quibus tamen
beatus Iob exorare praecipitur quia haereticorum sacrificia
5 accepta Deo esse nequeunt nisi pro eis uniuersalis Ecclesiae
manibus offerantur, ut eius meritis remedium salutis inue-
niant, quam uerborum iaculis impugnando feriebant. Vnde
et septem pro eis sacrificia memorantur oblata, quia dum.
septiformis gratiae Spiritum confitentes accipiunt quasi
10 septem oblationibus expiantur. Hinc est quod in Ioannis
Apocalypsi per septem ecclesiarum numerum uniuersalis
Ecclesia designatur. Hinc per Salomonem de Sapientia dici-
tur : <1Sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem.>1
Ipso ergo sacrificiorum numero reconciliati haeretici, quid
15 prius fuerint exprimunt, qui perfectioni septiformis gratiae m '6
non nisi redeundo iunguntur.
18. Bene autem tauros pro se et arietes optulisse describun- PL 527
tur. In tauro quippe ceruix superbiae ; in ariete autem ducatus
gregum sequentium designatur. Quid est ergo pro eis tauros
20 et arietes mactare nisi eorum superbum ducatum interficere,
ut de se humilia sentiant et post se corda innocentium non
seducant ? Ceruice enim tumenti ab Ecclesiae unitate resi-
lierant et infirmos post se populos quasi sequentes greges
trahebant. Veniant igitur ad beatum Iob, id est reuertantur
25 ad Ecclesiam et septenario numero tauros et arietes mactan-
dos offerant, qui ut uniuersali Ecclesiae coniungantur, hu-
militate interueniente interficiant quicquid prius tumidum
de superbo ducatu sapiebant.
IX, 19. Per Heliu autem, qui rectis quidem sensibus loqui-
tur sed ad stulta elationis uerba deriuatur, persona uniuscu-
iusque arrogantis exprimitur. Multi namque intra sanctam
Ecclesiam positi, recta quae sapiunt recte proferre contem-
5 nunt. Vnde et diuina increpatione arguitur nec tamen pro
illo sacrificium offertur, quia fidelis quidem est sed tamen
arrogans ; per ueritatem credulitatis intus est sed per tumoris
sui obstaculum acceptabilis non est. Hinc ergo increpatio
PRAEFATIO IX-X
redarguit sed sacrificium non reducit, quia in ea quidem fide
10 est in qua esse debuit, sed superna hunc iustitia increpans pro
sffperfluis repellit. Vnde et bene Heliu latino sermone dicitur
Deus meus iste uel Deus Dominus. Arrogantes enim uiri intra
sanctam Ecclesiam, quamuis Deum elate uiuendo refugiunt
eum tamen ueraciter credendo confitentur. Quid est enim,
15 Deus meus iste, nomine dicere, nisi eum, cui credidit, aperta
professione monstrare ? Vel quid est, Deum Dominum dicere
nisi hunc et Deum per diuinitatem credere et Dominum ex
incarnatione perhibere ?
X, 20. Bene autem post damna rerum, post funera pigno-
rum, post cruciatus uulnerum, post certamina pugnasque
uerborum, duplici remuneratione subleuatur, quia nimirum PL 528
sancta Ecclesia, adhuc etiam in hac uita posita, pro laboribus
5 quos sustinet, duplicia munera recipit ; cum susceptis plene
gentibus in fine mundi Iudaeorum etiam ad se corda conuer-
tit. Hinc enim scriptum est : <1Donec plenitudo gentium introi->1
<1ret et sic omnis Israel saluus fieret.>1 Duplicia et postmodum
recipiet, quia finito labore praesentis temporis, non solum ad
10 animarum, gaudium sed etiam ad beatitudinem corporum
ascendit. Vnde bene per prophetam dicitur : <1In terra sua du->1
<1plicia possidebunt.>1 Sancti quippe in terra uiuentium duplicia
possident, quia nimirum beatitudine mentis simul et corporis
gaudent. Vnde Ioannes in Apocalypsi quia ante resurrectionem
15 corporum clamantes sanctorum animas uidit, accepisse eas
stolas singulas aspexit dicens : <1Et datae sunt illis singulae>1
<1stolae albae et dictum est illis, ut requiescerent tempus adhuc >1 1T
<1modicum, donec impleretur numerus conseruorum et fratrum>1
<1eorum.>1 Ante resurrectionem quippe stolas singulas accepisse
20 dicti sunt quia sola adhuc mentis beatitudine perfruuntur.
Binas ergo accepturi sunt, quando cum animarum perfecto
gaudio, etiam corporum incorruptione uestientur.
21. Recte autem afflictio quidem beati Iob dicitur sed
quantitas temporis in eius afflictione reticetur, quia sanctae
25 Ecclesiae in hac uita tribulatio cernitur, sed quanto hic tem-
pore conterenda atque differenda sit ignoratur. Vnde et ore
PPAEFATIO X
Veritatis dicitur : <1Non est uestrum nosse tempora uel momenta m>1 18
<1quae Pater posuit in sua potestate.>1 Per hoc ergo quod beati Iob
passio dicitur, docemur quod experimento nouimus. Per hoc
30 uero quod quantitas temporis in passione reticetur, docemur
quid nescire debeamus.
In longum praefationis uerba protraximus, ut quasi totum
breuiter perstringendo loqueremur. Sed quia ad loquendi ini-
tium, diu loquendo, peruenimus debemus prius historiae
35 radicem figere ut ualeamus mentem postmodum de allegoria-
rum fructu satiare.
PARS PRIMA
LIBROs QViNQVE COMPLECTENs
LIBER PRIMVS
1,1.I 1. <1Vir erat in terra Hus nomine Iob.>1 Idcirco san-m17
ctus uir ubi habitauerit dicitur ut eius meritum uirtutis ex-PL 527
primatur. Hus namque quis nesciat quod sit terra gentilium ?
Gentilitas autem eo obligata uitiis exstitit quo cognitionem PL 529
5 sui conditoris ignorauit. Dicatur itaque ubi habitauerit ut
hoc eius laudibus proficiat, quod bonus inter malos fuit.
Neque enim ualde laudabile est bonum esse cum bonis
sed bonum esse cum malis. Sicut enim grauioris culpae est
inter bonos bonum non esse, ita immensi est praeconii, bo-
10 num etiam inter malos exstitisse. Hinc est quod isdem beatus
Iob sibimet attestatur, dicens : <1Frater fui draconum et socius>1
<1struthionum.>1 Hinc Petrus magnis Loth laudibus extulit quod
bonum inter reprobos inuenit dicens : <1Et iustum Loth oppres->1
<1sum a nefandorum iniuria conuersatione eripuit. Aspectu enim>1
15 <1et auditu iustus erat, habitans apud eos qui de die in diem ani->1
<1mam iusti iniquis operibus cruciabant.>1 Qui nimirum cruciari
non posset nisi praua propinquorum opera et audiret et cer-
neret. Et tamen aspectu et auditu iustus dicitur, quia iniquo-
rum uita, non delectando iusti aures atque oculos sed feriendo
20 tangebat. Hinc Paulus discipulis dicit : <1In medio nationis>1
<1prauae et peruersae, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo.>1
Hinc angelo Pergami ecclesiae dicitur : <1Scio ubi habitas, ubi>1
<1sedes est satanae>1 ,- <1et tenes nomen meum et non negasti fidem>1
<1meam.>1 Hinc sancta Ecclesia sponsi uoce laudatur, cum ei in
25 amoris Cantico dicitur : <1Sicut lilium inter spinas, sic amica>1
<1mea inter filias.>1 Bene ergo beatus Iob, memorata terra gentili
inter iniquos uixisse describitur ut, iuxta sponsi praeconium, m '8
inter spinas lilium creuisse monstretur.
 LIBER I, I-III
Vbi recte mox subditur :
1 1 II, 2. <1Simplex, et rectus.>1 Nonnulli namque ita sunt
simplices ut rectum quid sit ignorent. Sed eo uerae simplici-
tatis innocentiam deserunt quo ad uirtutem rectitudinis non
assurgunt, quia, dum cauti esse per rectitudinem nesciunt,
5 nequaquam innocentes persistere per simplicitatem possunt.
Hinc est quod Paulus discipulos admonet dicens : <1Volo uos>1
<1sapientes esse in bono, simplices autem in malo.>1 Hinc rursum
dicit : <1Nolite pueri effici sensibus sed malitia paruuli estote.>1
Hinc per semetipsam Veritas discipulis praecipit, dicens :
10 <1Estote prudentes sicut' serpentes et simplices sicut columbae.>1
Vtraque enim necessario sunt in admonitione coniuncta ut et
simplicitatem columbae astutia serpentis instraeret, et rur-
sum serpentis astutiam columbae simplicitas temperaret.
Hinc est quod sanctus Spiritus praesentiam suam hominibus,
15 non in columba solummodo, sed etiam in igne patefecit. Per
columbam quippe simplicitas per ignem uero zelus indicatur.
In columba igitur et in igne ostenditur, quia quicumque illo PL 530
pleni sunt, sic mansuetudini simplicitatis inseruiunt ut contra
culpas delinquentium etiam zelo rectitudinis accendantur.
20Sequitur :
1,1 III, 3. <1Timens Deum et recedens a malo.>1 Deum ti-
mere est nulla quae facienda sunt bona praeterire. Vnde per
Salomonem dicitur : <1Qui Deum timet nihil neglegit.>1 Sed quia
nonnulli sic bona quaedam faciunt ut tamen a quibusdam
5 malis minime suspendantur, bene postquam timens Deum
dicitur, recedens quoque a malo perhibetur. Scriptum quippe
est : <1Declina a malo et fac bonum.>1 Neque enim bona Deo accepta
LlBER I,III-IV 27
sunt quae ante eius oculos malorum admistione maculantur. m 19
Hinc namque per Salomonem dicitur : <1Qui in uno offenderit,>1
10 <1multa bona perdit.>1 Hinc Iacobus attestatur dicens : <1Quicumque>1
<1totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium>1
<1reus.>1 Hinc Paulus ait : <1Modicum fermentum totam massam cor->1
<1rumpit.>1 Beatus igitur Iob ut ostendatur quam mundus in bonis
exstitit, solerter indicatur quam alienus a malis fuit.
15 4. Mos uero esse narrantium solet ut cum palaestrae certa-
men insinuant, prius luctantium membra describant quam
latum ualidumque sit pectus, quam sanum, quam pleni tu-
meant lacerti, quam subterpositus uenter nec mole grauet,
nec extenuatione debilitet. Vt cum prius aptos certamini artus
20 ostenderint tunc demum magnae fortitudinis ictus narrent.
Quia ergo athleta noster contra diabolum fuerat certaturus,
quasi ante arenae spectaculum, sacrae scriptor historiae in
athleta hoc spiritales uirtutes enumerans, mentis membra
describens ait : <1Erat uir ille simplex et rectus, ac timens>1
25 <1Deum et recedens a malo>1 ; ut, dum membrorum positio magna
cognoscitur, ex hac ipsa iam forti positione subsequens etiam
uictoria praenoscatur.
Sequitur :
1,2 IV, 5. <1Natique sunt ei septem filii et tres filiae.>1
Saepe ad auaritiam cor parentis illicit fecunditas prolis. Eo
enim ad ambitum congregandae hereditatis accenditur, quo
multis heredibus fecundatur. Vt ergo beati Iob quam sancta
5 mens fuerit, ostendatur et iustus dicitur et multae prolis pater
fuisse perhibetur. Qui in libri sui exordio deuotus sacrificiis
offerendis asseritur, promptus autem largitatibus etiam post
a semetipso memoratur. Pensemus ergo quanta fortitudine
praeditus exstitit, quem ad hereditatis tenaciam nec tot hae- PL 531
10 redum affectus inclinauit.
Sequitur :
28 LlBER I, V-VII
1,3 V,6. <1Et fuit possessio eius septem millia ouium et>1
<1tria millia camelorum quingenta quoque iuga boum>1
<1et quingentae asinae, ac familia multa nimis.>1 Sci-
mus, quia ad maiorem dolorem mentem commouent damna
5 maiora. Vt igitur ostendatur, quantae uirtutis exstitit, mul-
tum fuisse dicitur quod patienter amisit. Numquam quippe
sine dolore amittitur nisi quod sine amore possidetur. Itaque
dum substantia magna describitur et tamen paulo post pa-
tienter amissa perhibetur, quam sine dolore perdidit, constat
10 quia sine amore possedit. Notandum quoque est quod prius
cordis diuitiae et post opes corporis describuntur. Solet enim
rerum abundantia tanto magis a diuino timore mentem sol-
uere quanto magis hanc exigit diuersa cogitare. Nam dum
per multa spargitur, stare in intimis fixa prohibetur. Quod
15 per semetipsam Veritas, cum parabolam seminantis expone-
ret, indicauit dicens : <1Qui seminatus est in spinis, hic est, qui>1
<1uerbum audit et sollicitudo saeculi istius, et fallacia diuitiarum,>1
<1suffocat uerbum et sine fructo efficitur.>1 Ecce beatus Iob et multa
possidere dicitur et paulo post diuinis sacrificiis instanter de-
20 seruire perhibetur.
7. Consideremus ergo cuius sanctitatis iste uir fuerit, qui
ad tam sedula Dei obsequia, et sic occupatus uacauit. Necdum
praecepti uirtus emicuerat quae omnia relinqui praeciperet.
Sed tamen beatus Iob eiusdem iam praeceptionis uim corde
25 seruabat, quia nimirum substantiam suam tranquilla mente m20
reliquerat, quam sine delectatione possidebat.
1,3 VI,8. <1Eratque uir ille magnus inter omnes Orien->1
<1tales .>1 Orientales uero esse praediuites quis ignorat ? Magnus
ergo inter orientales exstitit, ac si aperte diceretur, quia et
diuitibus ditior fuit.
1,4 VII, 9. <1Et ibant filii eius et faciebant conuiuium>1
<1per domos, unusquisque in die suo>1 ,- <1et mittentes>1
LlBER I, VII-VIII
<1uocabant tres sorores suas ut comederent et biberent>1
<1cum eis .>1 Solet inter fratres maior substantia discordiae fieri
5 grauioris causa. Ad inaestimabilem ergo paternae institutio-
nis laudem et pater diues dicitur et filii concordes asseruntur.
Et dum diuidenda inter eos substantia aderat, corda tamen
omnium indiuisa caritas replebat,
1,5 VIII, 10. <1Cumque in orbem transissent dies con->1
<1uiuii, mittebat Iob et sanctificabat illos, sur->1PL53'
<1gensque diluculo offerebat holocausta per singu->1
<1los.>1 Cum dicitur : <1Mittebat et sanctificabat illos,>1 aper-
5 te demonstratur quid districtionis erga illos praesens ageret,
quibus absens sollicitudine non deesset. Sed hoc nobis est
solerter intuendum quod, peractis diebus conuiuii, purgatio
pro singulis adhibetur holocausti. Vir quippe sanctus nouerat
quia celebrari conuiuia sine culpa uix possent. Nouerat quia
10 magna purgatione sacrificiorum diluendeae sunt epulae con-
uiuiorum ; et quicquid in semetipsis filii conuiuantes inquina-
uerant, pater sacrificium immolando tergebat. Nonnulla
quippe sunt uitia quae a conuiuiis aut separari uix possunt,
aut certe nequaquam possunt. Paene semper enim epulas
15 comitatur uoluptas. Nam dum corpus in refectionis delecta-
tione resoluitur, cor ad inane gaudium relaxatur. Vnde
scriptum est : <1Sedit populus manducare et bibere et surrexerunt>1
<1ludere.>1
11. Paene semper epulas loquacitas sequitur cumque uenter
20 reficitur, lingua diffrenatur. Vnde recte diues apud inferos
aquam petere describitur dicens : <1Pater Abraham, miserere>1
<1mei et mitte Lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aquam,>1
<1et refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma.>1 Prius
epulatus cotidie splendide dicitur et post aquam petere in
25 lingua memoratur. Quia enim ut diximus inter epulas ualde
diffluere loquacitas solet, ex poena indicat culpam, cum eum,
quem epulatum quotidie splendide Veritas dixerat, in lingua
30 LlBER I, VIII-IX
plus ardere perhibebat. Hi qui chordarum harmoniam tem-
perant, tanta hanc arte dispensant ut plerumque cum una
35 tangitur, longe alia ac multis interiacentibus posita chorda
quatiatur ; cumque ista sonitum reddit, illa, quae in eodem
cantu temperata est, aliis impercussis, tremit. Sic ergo in
scriptura sacra plerumque de uirtutibus, sic de uitiis agitur,
ut dum loquendo aliud insinuat, tacendo aliud innotescat.
35 Nihil enim contra diuitem de loquacitate memoratur, sed
dum poena in lingua dicitur, quae in conuiuio inter alias gra-
uior fuerit culpa monstratur.
12. Cum uero septem fratres per dies singulos conuiuia
facere describuntur et peractis diebus conuiuii, Iob septem
40 sacrificia offerre perhibetur ; aperte historia indicat quod bea-
tus Iob octauo die sacrificium offerens mysterium resurrectio-
nis colat. Dies namque qui nunc dominicus dicitur, a morte
Redemptoris est tertius, sed in ordine conditionis octauus,
qui et primus in conditione est. Sed quia reuolutus septimum
45 sequitur, octauus recte numeratur. Qui igitur octauo die m m21
offerre septem sacrificia dicitur, plenus septiformis gratiae
Spiritu pro spe resurrectionis Domino deseruisse perhibetur.
Vnde et psalmus pro octaua praescribitur, in quo gaudium de PL 533
resurrectione nuntiatur, Sed quia beati Iob filii tanta fuerant
50 disciplina bonae institutionis accincti ut neque per facta in
conuiuiis, neque per uerba delinquerent, aperte monstratur,
cum subditur :
1,5 IX,13. <1Dicebat enim : Ne forte peccauerint filii>1
<1mei et benedixerint Deo in cordibus suis.>1 Perfectos
quippe esse in opere et sermone docuerat quibus de sola
pater cogitatione metuebat. Quia uero de alienis cordibus
5 iudicare temere non debemus, in sancti huius uiri uerbis
agnoscimus, qui non ait : Quia benedixerunt in cordibus suis,
sed : <1Ne forte benedixerint Deo in cordibus suis.>1
Vnde bene per Paulum dicitur : <1Nolite iudicare ante tempus,>1
LlBER I, IX-XI
<1quoadusque ueniat Dominus qui illuminabit abscondita tene->1
10 <1brarum et manifestabit consilia cordium.>1 Quisquis enim in cogi-
tatione a rectitudine exorbitat in tenebris peccat. Nos ergo
tanto minus debemus aliena corda audacter reprehendere
quanto scimus, quia uisu nostro non possumus alienae cogita-
tionis tenebras illustrare. Sed hac in re solerter intuendum est
15 quanta pater seueritate potuit filiorum opera corrigere, qui
tanta sollicitudine studuit corda mundare. Quid ad haec
rectores fidelium dicunt, qui discipulorum suorum et aperta
opera nesciunt ? Quid in sua excusatione cogitant qui in com-
missis sibi nec uulnera actionum curant ?
20 Vt uero huius sancti operis etiam perseuerantia demon-
stretur, recte subiungitur :
1,5 X, 14. <1Sic faciebat Iob cunctis diebus.>1 Scriptum
quippe est : <1Qui perseuerauerit usque in finem hic saluus erit.>1
In sacrificio igitur sancta actio in cunctis autem diebus sacri-
ficii, constantia sanctae actionis ostenditur. Haec breuiter
5 historiam sequendo transcurrimus ; nunc ordo expositionis
exigit ut exordium repetentes, allegoriarum iam secreta pan-
damus .
1,1 XI, 15. <1Vir erat in terra Hus nomine Iob.>1 Haec
per historiam facta credimus sed per allegoriam iam qualiter
sint impleta uideamus. Iob namque ut diximus, interpretatur
dolens, Hus uero consiliator. Quem ergo alium beatus Iob suo
5 nomine exprimit, nisi eum de quo propheta loquitur dicens :
<1Dolores nostros ipse portauit>1 ? Qui Hus terram inhabitat quia
corda populi consiliatoris iudicio regit. Paulus quippe ait <1Chri->1
<1stum Dei uirtutum et Dei sapientiam.>1 Atque haec ipsa Sapientia PL 534
per Salomonem dicit : <1Ego sapientia habito in consilio et eru->1
 LlBER I, XI-XIII
10 <1ditis intersum cogitationibus.>1 Hus ergo terram inhabitat Iob,
quia Sapientia, quae pro nobis passionis dolorem sustinuit,
corda uitae consiliis dedita sibimet habitationem fecit.
1,1 XII,16. <1Et erat uir ille simplex et rectus.>1 In recti-
tudine iustitia, in simplicitate autem mansuetudo signatur.
Plerumque nos cum recitudinem iustitiae exsequimur, man-
suetudinem relinquimus ; et cum mansuetudinem seruare
5 cupimus, iustitiae rectitudinem declinamus. Incarnatus uero 22
Dominus simplicitatem cum rectitudine tenuit, quia nec in
mansuetudine districtionem iustitiae nec rursum in districtione
iustitiae uirtutem mansuetudinis amisit. Vnde cum quidam,
deducta adultera, hunc tentare uoluissent ut in culpam aut
10 immansuetudinis aut iniustitiae laberetur, ad utraque respon-
dit dicens : <1Qui sine peccato est uestrum, Primus in illam lapi->1
<1dem mittat.>1 Dat simplicitatem mansuetudinis <1qui sine peccato>1
<1est uestrum>1 ,- dat zelum iustitiae, <1primus in illam lapidem>1
<1mittat.>1 Vnde et per prophetam dicitur : <1Intende, prospere pro->1
15 <1cede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam.>1
Veritatem quippe exsequens, mansuetudinem cum iustitia
conseruauit, ut nec zelum rectitudinis in mansuetudinis
pondere amitteret nec rursum pondus mansuetudinis zelo
rectitudinis perturbaret.
20 Sequitur :
1,1 XIII,17. <1Timens Deum et recedens a malo.>1 Scriptum
de illo est : <1Et replebit eum spiritus timoris Domini.>1 Incarnatus
etenim Dominus in semetipso omne quod nobis inspirauit,
ostendit ut quod praecepto diceret, exemplo suaderet. Iuxta
quia ut superbum hominem redimeret mentem pro illo hu-
LlBER I, XIII-xIV
milem sumpsit. Cuius bene per hoc quod recedere a malo Iob
dicitur et actio designatur. Ipse quippe recessit a malo, non
quod faciendo contigit, sed quod inueniendo reprobauit, quia
10 uetustam quam natus inuenit, humanae conuersationis uitam
deseruit et nouam, quam secum detulit sequacium moribus
impressit.
1,2 XIV,18. <1Natique sunt ei septem filii et tres filiae.>1
Quid, in septenario numero nisi summa perfectionis accipi-
tur ? Vt enim humanae rationis causas de septenario numero
taceamus, quae asserunt, quod idcirco perfectus sit, quia ex PL 535
5 primo pari constat et primo impari ; ex primo qui diuidi potest
et primo qui diuidi non potest ; certissime scimus quod sep-
tenarium numerum scriptura sacra pro perfectione ponere
consueuit. Vnde et septimo die Dominum requieuisse ab ope-
ribus asserit. Hinc est etiam quod septimus dies in requiem
1" hominibus id est, in sabbatum datus est. Hinc est quod iubi-
leus annus in quo plena requies exprimitur, septem hebdo-
madibus consummatur, qui monade addita nostrae aduna-
tionis impletur.
I,2 19. <1Nati sunt ergo septem filii.>1 Ad praedicandum
15 scilicet uiriliter incedentes apostoli. Qui dum perfectionis
praecepta peragunt, quasi superioris sexus fortitudinem in
conuersatione tenuerunt. Hinc est enim quod perfectione
septiformis gratiae implendi duodecim sunt electi. A sep-
tenario quippe numero in duodenarium surgitur. Nam sep-
 LlBER I, XIV-XV
20 tenarius suis in se partibus multiplicatus ad duodenarium
tenditur. Siue enim quatuor per tria siue per quatuor tria
ducantur, septem in duodecim uertunt. Vnde sancti apostoli,
quia Trinitatem in quatuor partibus mundi praedicare
mittebantur, duodecim sunt electi, ut etiam numero
25 perfectionem ostenderent quam uita et uoce praedicarent.
1,2 20. <1Nati sunt et tres filiae.>1 Quid in filiabus, nisi in- m 23
firmiores fidelium plebes accipimus, quae etsi ad perfectio-
nem operis nequaquam forti uirtute permanent, fidem
tamen Trinitatis cognitam constanter tenent ? In septem
3" ergo filiis ordo praedicantium in tribus uero filiabus mul-
titudo significatur auditorum. Possunt etiam per tres filias
tres ordines fidelium designari. Post filios quippe filiae
nominantur quia post apostolorum conspectam fortitu-
dinem, tres distinctiones fidelium in Ecclesiae conuersatione
35 secutae sunt : pastorum uidelicet et continentium atque con-
iugatorum. Vnde et Ezechiel propheta tres liberatos uiros
audisse se asserit : Noe scilicet et Danielem et Iob. Quid enim
per Noe, qui arcam in undis rexit, nisi praepositorum ordo
signatur, qui, dum ad formam uitae populis praesunt, sanctam
40 Ecclesiam in tentationum fluctibus regunt ? Quid per Da-
nielem cuius mira abstinentia scribitur nisi continentium uita
figuratur, qui, dum cuncta quae mundi sunt, deserunt de-
spectae Babyloniae alta mente dominantur ? Quid per Iob
nisi bonorum coniugatorum uita signatur ; qui de rebus mundi PL 536
45 quas possident, dum pia opera faciunt, quasi per terrae uiam
ad caelestem patriam tendunt ? Quia igitur post sanctos
apostolos tres istae fidelium distinctiones secutae sunt, recte
post filios, tres filiae natae memorantur.
Sequitur :
1,3 XV, 21. <1Et fuit possessio eius septem millia>1
<1ouium et tria millia camelorum.>1 Quia fideles auditores
ex uaria conuersatione collecti sunt quod prius uniuersaliter,
LlBER I, XV
memoratis filiabus dicitur, hoc distincte postmodum appella-
5 tione animalium subinfertur. Quid enim- in septem millibus
ouium, nisi perfectam quorumdam innocentiam exprimit,
quae ad perfectionem gratiae ex legis pascuis uenit ? Quid uero
in tribus millibus camelorum nisi ad plenitudinem fidei ue-
niens, torta gentilium uitiositas designatur ? In scriptura
10 autem sacra aliquando cameli nomine ipse Dominus, ali-
quando autem populus gentilis exprimitur. Cameli enim no-
mine Dominus designatur, sicut ab eodem Domino Iudaeis
aduersantibus dicitur : <1Liquantes culicem, camelum glutientes.>1
Culex enim susurrando uulnerat, camelus autem sponte se ad
15 suscipienda onera inclinat. Liquauerunt ergo Iudaei culicem
quia seditiosum latronem dimitti petierunt ; camelum uero
glutierunt quia eum qui ad sucipienda nostrae mortalitatis
onera sponte descenderat exstinguere clamando conati sunt.
Cameli nomine gentilis populus exprimitur. Vnde et Rebecca
20 ad Isaac ueniens, dorso cameli deducitur, quia ad Christum
ex gentilitate Ecclesia properans, in tortis uitiosisque uitae
ueteris conuersationibus inuenitur. Quae Isaac uiso descendit,
quia Domino cognito, uitia sua gentilitas deseruit et ab ela-
tione celsitudinis ima humilitatis petiit. Quae et uerecundata
25 pallio uelatur quia coram illo ex anteacta uita confunditur.
Vnde et per apostolum eisdem gentibus dicitur : <1Quem ergo>1
<1fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis>1 .? Quia
igitur per oues Hebraeos a pascuis legis ad fidem uenientes 24
accipimus, nihil obstat ut per camelos, tortos moribus atque
30 onustos idolorum cultibus gentilium populos sentiamus. Quia
enim ex semetipsis sibi inuenerunt deos quos colerent, quasi
a semetipsis eis onus in dorso excreuerat, quod portarent.
22. Potest etiam per camelos, quia communia sunt anima-
lia, Samaritanorum uita signari. Cameli namque ruminant sed PL 537
35 nequaquam ungulam findunt. Samaritani quoque quasi rumi-
 LIBER I, XV-XVI
nant quia ex parte legis uerba recipiunt ; et quasi ungulam
non findunt quia eam pro parte contemnunt. Qui et graue
onus in dorso mentis tolerant quia in omne, quod faciunt,
sine spe aeternitatis elaborant. Fidem quippe resurrectionis
40 nesciunt. Et quid esse grauius atque onustius potest, quam
afflictionem saeculi praetereuntis perpeti et nequaquam ad re-
leuationem mentis gaudia remunerationis sperare ? Sed quia
in carne Dominus apparens et Hebraeorum populos per-
fectionis gratia impleuit et Samaritanorum quosdam ad cogni-
45 tionem fidei, mira opera ostendendo, perduxit. Dicatur recte
de umbra quae ueritatem exprimeret, quod et septem millia
ouium, et camelorum tria millia possideret.
Sequitur :
1,3 XVI, 23. <1Quingenta iuga boum et quingentae asi->1
<1nae.>1 Iam superius dictum est quod in quinquagenario nu-
mero, qui septem hebdomadibus ac monade addita impletur,
requies designatur ; denario autem numero summa perfectionis
5 exprimitur. Quia uero fidelibus perfectio quietis promittitur,
quasi quinquagenario decies ducto ad quingentesimum per-
uenitur. In scriptura autem sacra boum nomine aliquando
hebetudo fatuorum, aliquando bene operantium uita signatur.
Quia enim bouis nomine stultorum uecordia figuratur, recte
10 per Salomonem dicitur : <1Statimque eam sequitur quasi bos>1
<1ductos ad uictimam.>1 Rursum quia boum nomine uita unius-
cuiusque operantis bene exprimitur, legis praecepta testantur
quae per Moysen praecepit, dicens : <1Non alligabis eos boui tri->1
<1turanti.>1 Quod aperte rursum dicitur : <1Dignus est operarius mer->1
15 <1cede sua.>1 Asinorum quoque nomine aliquando stultorum pigri-
tia, aliquando immoderata petulantium luxuria, aliquando
gentilium simplicitas designatur. Stultorum pigritia asinorum
appellatione figuratur sicut per Moysen dicitur : <1Non arabis in>1
<1boue simul et asino.>1 Ac si diceret : Fatuos sapientibus in prae-
20 dicatione non socies ne per eum qui implere rem non ualet, illi
LIBER I, XVI
qui praeualet obsistas. Immoderata quoque petulantium
luxuria asinorum appellatione exprimitur ut propheta testa-
tur, qui ait : <1Quorum carnes sunt ut carnes asinorum.>1 Asinorum
rursus nomine, simplicitas gentilitatis ostenditur. Vnde Ieru- PL 538
25 salem tendens Dominus, asellum sedisse perhibetur. Quid est
enim asinum sedendo Ierusalem uenire nisi gentilitatis sim-
plicia corda possidendo, ea ad uisionem pacis regendo et pos-
sidendo perducere ? Quod uno et facili testimonio ostenditur,
quia et per boues Iudaeae operarii et per asinum gentiles m 25
30 populi designantur, cum per prophetam dicitur : <1Cognouit bos>1
<1possessorem suum et asinus praesepe Domini sui.>1 Quis enim bos,
nisi iudaicus populus exstitit cuius ceruicem iugum legis at-
triuit ? Et quis asinus nisi gentilitas fuit, quam quilibet se-
ductor reperit quasi brutum animal et nulla ratione renitens,
35 quo uoluit errore substrauit ? Bos ergo possessorem et asinus
Domini praesepe cognouit, quia et hebraicus populus Deum
quem colebat, sed ignorabat, reperit ; et gentilitas legis pabu-
lum quod non habebat, accepit. Quod igitur superius nomi-
natis ouibus et camelis dicitur, hoc inferius in bobus et asinis
40 replicatur.
24. Habuit uero et ante Redemptoris aduentum Iudaea
boues, quia ad praedicandum misit operarios, quibus uoce
Veritatis dicitur : <1Vae uobis, hypocritae, qui circuitis mare et>1
<1aridam ut faciatis unum proselytum>1 ,- <1et cum fuerit factus, facitis>1
45 <1eum filium gehennae duplo, quam uos.>1 Quos graue iugum legis
presserat, quia exteriora litterae mandata tolerabant. Quibus
uoce Veritatis dicitur : <1Venite ad me omnes, qui laboratis et>1
<1onerati estis et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos>1
<1et discite a me, quia mitis sum et humilis corde.>1 Quod ergo in
50 euangelio bene laborantibus requies promittitur, hoc est quod
hic iuga boum quingenta memorantur, quia qui Tedemptoris
dominio colla subiciunt quo, nisi ad requiem, tendunt ? Vnde
 LIBER I, xvI-xViI
et asinae quingentae perhibentur, quia uocatae plebes genti-
lium dum ad requiem uenire desiderant, cuncta mandato-
55 rum onera libenter portant. Vnde bene, quod hanc requiem
populus gentilis appeteret, Iacob filios alloquens, prophetica
hoc studuit uoce signare, dicens : <1Isachar asinus fortis accubans>1
<1inter terminos uidit requiem quod esset bona et terram quod>1
<1optima>1 ,- <1et supposuit humerum ad portandum.>1 Inter terminos
60 namque accubare est praestolato mundi fine requiescere,
nihilque de his quae nunc in medio uersantur quaerere, sed
ultima desiderare. Et fortis asinus requiem ac terram opti-
mam uidet cum simplex gentilitas idcirco se ad robur boni
operis erigit, quia ad aeternae uitae patriam tendit. Quae et ad PL 539
65 potandum humerum apponit, quia conspecta superna requie,
praeceptis etiam grauibus in operatione se subicit et quicquid
intolerabile pusillanimitas asserit, hoc ei leue ac facile spes
remunerationis ostendit. Quia ergo ad aeternam requiem pro
electorum parte Iudaea gentilitasque colligitur, recte quin-
70 genta iuga boum et quingentae asinae haberi perhibentur.
Sequitur :
1,3 XVII, 25. <1Ac familia multa nimis.>1 Quid est hoc quod
prius animalium multitudo describitur et familia in extremo
memoratur, nisi quod ad cognitionem fidei prius stulta mundi
collecta sunt, ut post eius etiam astuta uocarentur. Paulo
5 attestante, qui ait : <1Non multi sapientes secundum carnem,>1
<1non multi potentes, non multi nobiles, sed quae stulta sunt>1
<1mundi, elegit Deus ut confundat sapientes ?>1 Ipsi namque
Ecclesiae principes litterarum perhibentur ignari ut uidelicet
cunctis praedicatoribus suis Redemptor ostenderet quod ad
60uitam credentes populos non sermo, sed causa suaderet.
Sequitur :
LIBER I, xvIII-xx
1,3 XVIlI, 26. <1Eratque uir ille magnus inter omnes>1
<1Orientales .>1 Quod Redemptor noster Oriens dicitur, propheta '6
testante perhibetur, qui ait : <1Et ecce uir Oriens nomen eius.>1
Omnes ergo, qui in hunc Orientem fide consistunt, recte
5 Orientales uocantur. Sed quia omnes homines tantummodo
homines, ipse autem Oriens Deus et homo recte dicitur : <1Erat>1
<1magnus inter omnes Orientales.>1 Ac si aperte diceretur :
Omnes qui in fide Deo nascuntur, superat ; quia non ut ceteros
adoptio sed natura illum diuinitatis exaltat, qui etsi humani-
10 tate ceteris apparuit similis diuinitate tamen mansit supra
omnia singularis.
1,4 XIX,27.Et <1ibant filii eius et faciebant conuiuium>1
<1per domos.>1 Filii facturi conuiuia per domos ibant, cum prae-
dicatores apostoli in diuersis mundi regionibus, uirtutum
epulas audientibus quasi edentibus ministrabant. Vnde et
5 eisdem filiis de esurientibus plebibus dicitur : <1Date illis uos>1
<1manducare.>1 Et rursum : <1Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant>1
<1in uia.>1 Id est in praedicatione uestra uerbum consolationis
accipiant, ne a ueritatis pabulo ieiuni remanentes in huius
uitae labore succumbant. Hinc rursum eisdem filiis dicitur :
 1Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam>1
<1aeternam.>1
Quae conuiuia quomodo exhiberentur, adiungirur cum PL 54"
protinus subinfertur :
1,4 XX, 28. <1Vnusquisque in die suo.>1 Si ignorantiae obscu-
ritas sine dubitatione nox cordis est, intellectus non immerito
dies uocatur. Vnde et per Paulum dicitur : <1Alius iudicat diem>1
<1inter diem, alius iudicat omnem diem.>1 Ac si aperte dicat : Alius
5 quaedam nonnullis intermissis intellegit, alius uero omnia ad
 LIBER l, xx-xx:
intellectum possibilia ita ut sunt uidenda cognoscit. Vnusquis-
que ergo filius in die suo conuiuium exhibet, quia sanctus quis-
que praedicator iuxta mensuram illuminatae intellegentiae
mentes audientium epulis ueritatis pascit. In die suo Paulus
10 conuiuium fecerat cum dicebat : <1Beatiores erunt si sic per->1
<1manserint secundum meum consilium.>1 De die suo unumquem-
que admonebat cogitare, cum diceret : <1Vnusquisque in suo>1
<1sensu abundet.>1
Sequitur :
1,4 XXI,29. <1Et mittentes uocabant tres sorores suas ut>1
<1comederent et biberent cum eis.>1 Sorores filii ad conui-
uium uocant quia infirmis auditoribus sancti apostoli re-
fectionis supernae gaudia praedicant, eorumque mentes, quia
5 a ueritatis pabulo ieiunas aspiciunt, diuini eloquii epulis
pascunt. Bene autem dicitur : <1Vt comederent et biberent>1
<1cum eis.>1 Scriptura enim sacra aliquando nobis cibus est,
aliquando potus. Cibus est in locis obscurioribus, quia quasi
exponendo frangitur et mandendo glutitur. Potus uero est in
10locis apertioribus quia ita sorbetur sicut inuenitur. Cibum
uidit propheta scripturam sacram, qui exponendo frangere-
tur, cum diceret : <1Paruuli petierunt panem et non erat qui>1
<1frangeret eis>1 ,- id est infirmi quique scripturae sacrae ualen-
tiores sententias petierunt exponendo comminui sed qui ex-
15 ponere debeat non ualet inueniri. Potum uidit scripturam
sacram propheta, cum diceret : <1Omnes sitientes uenite ad aquas.>1
Si potus aperta mandata non essent, per semetipsam Veritas
non clamaret : <1Si quis sitit, ueniat ad me et bibat.>1 Quasi cibum
ac potum uidit propheta Iudaeae defuisse, cum diceret :
20 <1Nobiles eius interierunt fame et multitudo eius siti exaruit.>1
Paucorum quippe est fortia et occulta cognoscere ; multorum m '7
uero, historiae aperta sentire. Et idcirco Iudaeae nobiles non
LlBER I, xxi-xxiI
siti sed fame interiisse asserit quia hi qui praeesse uidebantur,
dum totos se exteriori intelligentiae dederant, quod de intimis
25 discutiendo manderent non habebant. Quia uero sublimiori-
bus ab interno intellectu cadentibus, paruulorum intellegentia
et in exterioribus exsiccatur, recte illic adiungitur : <1Multitudo>1
<1eius siti exaruit.>1 Ac si aperte diceret dum uulgus uitae suae
studium deserit, iam nec fluenta historiae exquirit. Et occulta PL 54"
30 mandata sacri eloquii et aperta se intellexisse testantur qui
reprobanti se iudici conquerentes dicunt : <1Manducauimus et>1
<1bibimus coram te.>1 Quod aperte exponendo subiungunt : <1Et in>1
<1plateis nostris docuisti.>1 Quia ergo sacra eloquia in locis obscu-
rioribus exponendo franguntur, in locis uero apertioribus ita
35 ut inuenta fuerint, potantur, dicatur recte : <1Mittentes uo->1
<1cabant tres sorores suas ut comederent et biberent>1
<1cum eis.>1 Ac si aperte diceretur infirmos quosque blanda ad
se peruasione deducebant, quatenus eorum mentes, et magna
per contemplationem disserentes pascerent, et parua per
40 historiam tradentes nutrirent.
Sequitur :
1,5 XXII, 3O. <1Cumque in orbem transissent dies con->1
<1uiuii, mittebat Iob et sanctificabat eos consurgens->1
<1que diluculo offerebat holocausta per singulos.>1 In
orbem dies conuiuii transeunt cum praedicationum ministeria
5 peraguntur. Peractisque conuiuiis, holocaustum Iob pro filiis
obtulit, quia pro apostolis de praedicatione redeuntibus,
Patrem Redemptor exorauit. Bene autem mittendo sanctifi-
care dicitur, quia dum sanctum Spiritum, qui ex se procedit,
discipulorum cordibus tribuit, quicquid culpae inesse potuit,
10 emundauit. Recteque ad offerenda holocausta diluculo con-
surgere perhibetur, quia per hoc quod pro nobis intercessionis
suae petitionem obtulit, discussa erroris nocte, humanae
mentis tenebras illustrauit, ne quo peccati contagio, ex ipsa
 LIBER l, xx:i-xxiV
praedicationis gratia, mens in occulto polluatur ; ne sibi
15 quae agit tribuat ; ne sibi tribuendo quae agebat, amittat.
Vnde recte subiungitur :
1,5 XIII,31. <1Dicebat enim>1 .- <1Ne forte peccauerint filii>1
<1mei et benedixerint Deo in cordibus suis.>1 Deo quippe
benedicere est, id est maledicere, de eius munere sibi gloriam
praebere. Vnde recte sanctis apostolis post praedicationem
5 Dominus pedes lauit, ut uidelicet aperte monstraret quia
plerumque et in bono opere peccati puluis contrahitur, et inde
inquinantur uestigia loquentium, unde audientium corda
mundantur. Nam saepe nonnulli dum exhortationis uerba
faciunt, quamlibet tenuiter, sese intrinsecus, quia per eos
10 purgationis gratia deriuatur, extollunt. Cumque uerbo aliena
opera diluunt, quasi ex bono itinere puluerem malae cogita-
tionis sumunt. Quid ergo fuit post praedicationem pedes
discipulorum lauare, nisi post praedicationis gloriam, cogita- PL 542
tionum puluerem tergere, gressusque cordis ab interna ela-
15 tione mundare ? Nec obstat ab omnimoda Mediatoris scientia
quod dicitur : <1Ne forte.>1 Nam cuncta sciens, sed in locutione
sua ignorantiam nostra suscipiens, atque dum suscipit docens, m '8
nonnunquam quasi ex nostra dubitatione loquitur, sicut
dicit : <1Filius hominis ueniens, putas, inueniet fidem in ter->1
<1"ra ? Expletis ergo conuiuiis, sacrificium pro filiis Iob of-
ferens dicebat : <1Ne forte peccauerint filii mei et benedixerint>1
<1Deo in cordibus suis>1 ,- quia Redemptor noster postquam prae-
dicatores suos a malis impugnantibus diluit etiam inter bona
quae egerant a tentationibus defendit.
25 Sequitur :
diebus lob sacrificium offerre non cessat, quia sine intermis-
LIBER I, xxiv-xxV 43
sione pro nobis holocaustum Redemptor immolat, qui sine
cessatione Patri suam pro nobis incarnationem demonstrat.
5 Ipsa quippe eius incarnatio nostrae emundationis oblatio est
cumque se hominem ostendit, delicta hominis interueniens
diluit. Et humanitatis suae mysterio perenne sacrificium im-
molat quia et haec sunt aeterna quae mundat.
33. Igitur quia in ipso expositionis exordio sic persona beati
10 Iob nuntiari Dominum diximus ut designari per illum caput
et corpus, id est Christum et Ecclesiam diceremus. Postquam
caput nostrum quomodo designatum credatur, ostendimus
nunc corpus eius, quod nos sumus, quomodo exprimatur,
indicemus, ut quia audiuimus ex historia quod miremur,
15 cognouimus ex capite quod credamus ; consideremus nunc
ex corpore quod uiuendo teneamus. In nobismetipsis namque
debemus transformare quod legimus, ut cum per auditum se
animus excitat, ad operandum quod audierit uita concurrat.
1,1 XXV,34. <1Vir erat in terra Hus nomine Iob.>1 Si Iob
dolens et Hus consiliator dicitur, non immerito per utraque
nomina electus quisque figuratur, quia nimirum consiliatorem
animum inhabitat, qui dolens de praesentibus ad aeterna
5 festinat. Nam sunt nonnulli qui uitam suam negligunt et dum
transitoria appetunt, dum aeterna uel non intellegunt, uel
intellecta contemnunt, nec dolorem sentiunt, nec habere con- PL 543
silium sciunt. Cumque superna, quae amiserunt, non consi-
derant, esse se, heu miseri, in bonis putant. Nequaquam enim
10 ad ueritatis lucem, cui conditi fuerant, mentis oculos erigunt ;
nequaquam ad contemplationem aeternae patriae desiderii
aciem tendunt sed semetipsos in his quo proiecti sunt dese-
rentes, uice patriae diligunt exsilium quod patiuntur et in
caecitate, quam tolerant, quasi in claritate luminis exsultant.
15 At contra electorum mentes dum cuncta transitoria nulla esse
conspiciunt, ad quam sint conditae exquirunt. Cumque eorum
satisfactioni nil extra Deum sufficit, ipsa inquisitionis exerci-
tatione fatigata illorum cogitatio, in conditoris sui spe et con-
 LlBER I, xxv-xxVI
templatione requiescit, supernis interseri ciuibus appetit. Et
20 unusquisque eorum adhuc in mundo corpore positus, mente
iam extra mundum surgit, aerumnam exsilii quam tolerat,
deplorat et ad sublimem patriam incessantibus se amoris
stimulis excitat. Cum ergo dolens uidet quam sit aeternum
quod perdidit, inuenit salubre consilium, temporale hoc
25 despicere quod percurrit ; et quo magis crescit consilii scientia
ut peritura deserat, eo augetur dolor, quod necdum ad man- 29
sura pertingat. Vnde bene per Salomonem dicitur : <1Qui ap->1
<1ponit scientiam, apponit dolorem.>1 Qui enim scit iam summa
quae adhuc non habet, magis de infimis in quibus retinetur
30 dolet.
35. Recte ergo in terra Hus habitare Iob dicitur quia iii
scientiae consilio electi uniuscuiusque dolens animus tenetur.
lntuendum quoque est quam nullus dolor mentis sit in
actione praecipitationis. Qui enim sine consiliis uiuunt, qui
35 ipsos se rerum euentibus praecipites deserunt, nullo interim
cogitationum dolore fatigantur. Nam qui solerter in uitae con-
silio figit mentem, caute sese in omni actione circumspiciendo
considerat. Et ne ex re quae agitur repentinus finis aduersus-
que subripiat, hunc prius molliter posito pede cogitationis
40 palpat, pensat ne ab his quae agenda sunt formido praepe-
diat ; ne in his quae differenda sunt praecipitatio impellat ;
ne praua per concupiscentiam aperto bello superent ; ne recta
per inanem gloriam insidiando supplantent. Iob ergo in terra
Hus habitat, dum mens electi quo magis per consilium uiuere
45 nititur, eo angusti itineris dolore fatigatur.
Sequitur :
1,1 XXVI,36. <1Simplex et rectus, timens Deum et rece->1
<1dens a malo.>1 Quisquis aeternam patriam appetit, simplex
procul dubio et rectus uiuit : simplex uidelicet opere, rectus
fide ; simplex in bonis quae inferius peragit, rectus in summis
LIBER I, xxlV'I-xxVII 45
5 quae in intimis sentit. Sunt namque nonnulli qui in bonisPL 544
quae faciunt simplices non sunt, dum non in his retributionem
interius sed exterius fauorem quaerunt. Vnde bene per quem-
dam sapientem dicitur : <1Vae peccatori terram ingredienti>1
<1duabus uiis.>1 Duabus quippe uiis peccator terram ingreditur
10 quando et Dei est quod opere exhibet et mundi quod per cogi-
tationem quaerit.
1,1 37. Bene autem dicitur : <1Timens Deum et recedens a>1
<1malo,>1 quia sancta electorum Ecclesia simplicitatis suae et
rectitudinis uias timore inchoat, sed caritate consummat. Cui
15 tunc est funditus a malo recedere cum ex amore Dei coeperit
iam nolle peccare. Cum uero adhuc timore bona agit, a malo
penitus non recessit, quia eo ipso peccat, quo peccare uellet
si inulte potuisset. Recte ergo cum timere Deum Iob dicitur,
recedere etiam a malo perhibetur, quia dum metum caritas
20 sequitur, ea quae mente relinquitur, etiam per cogitationis
propositum culpa calcatur.
Et quia ex timore unumquodque uitium premitur, ex ca-
ritate autem uirtutes oriuntur, recte subiungitur :
1,2 XXVII, 38. <1Natique sunt ei septem filii et tres>1
<1filiae.>1 Septem quippe nobis filii nascuntur cum per con-
ceptionem bonae cogitationis, sancti Spiritus septem in nobis
uirtutes oriuntur. Hanc namque internam prolem propheta
5 dinumerat, cum Spiritus mentem fecundat, dicens : <1Requiescet>1
<1super eum Spiritus Domini, spiritus saPientiae et intellectus,>1
<1spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis>1 ,-
<1et replebit eum spiritus timoris Domini.>1 Cum ergo per aduen-
tum Spiritus, sapientia, intellectus, eonsilium, fortitu-
10 do, scientia, pietas ac timor Domini unicuique nostrum m 3'
gignitur, quasi mansura posteritas in mente propagatur quae
supernae nostrae nobilitatis genus eo ad uitam longius seruat,
quo amori aeternitatis sociat. Sed habent in nobis septem
filii tres procul dubio sorores suas quia quicquid uirile hi
15 uirtutum sensus faciunt, spei, fidei caritatique coniungunt.
 LIBER I, xxviI-xxvIII
Neque enim ad denarii perfectionem septem filii perueniunt
nisi in spe, fide et caritate fuerit omne quod agunt.
Quia uero hanc praeeuntium uirtutum copiam multimoda
bonorum operum cogitatio sequitur, recte subiungitur :
1,3 XXVIII,39. <1Et fuit possessio eius septem millia>1
<1ouium et tria millia camelorum.>1 Seruata quippe ueri-PL545
tate historiae, imitari spiritaliter possumus, quod carnaliter
audimus. Oues enim septem milia possidemus cum cogta-
5 tiones innocuas, perfecta cordis munditia, intra nosmetipsos
inquisito ueritatis pabulo pascimus.
40. Eruntque nobis in possessione etiam tria milia camelo-
rum, si omne quod in nobis altum ac tortuosum est, rationi
fidei subditur et sub cognitione Trinitatis, sponte in appetitu
10 humilitatis inclinatur. Camelos quippe possidemus, si quod
altum sapimus, humiliter deponamus. Camelos procul dubio
possidemus cum cogitationes nostras ad infirmitatis fraternae
compassionem flectimus, ut uicissim onera nostra portantes,
alienae infirmitati compati condescendendo nouerimus. Pos-
15 sint etiam per camelos qui ungulam nequaquam findunt, sed
tamen ruminant, terrenarum rerum bonae dispensationes in-
tellegi, quae quia aliquid habent saeculi et aliquid Dei, per
commune eas necesse est animal designari. Neque enim terrena
dispensatio, quamuis aeternae utilitati seruiat sine perturba-
20 tione mentis ualet exhiberi. Quia igitur per hanc et ad praesens
mens confunditur et in perpetuum merces paratur, quasi
commune animal et aliquid de lege habet, et aliquid non habet.
Vngulam namque non findit quia non se penitus anima ab
omni terreno opere disiungit, sed tamen ruminat quia bene
25 dispensando temporalia, per certitudinis fiduciam caelestia
sperat. Terrenae igitur dispensationes, quasi camelorum more,
capite legi concordant, pede discrepant ; quia et caeli sunt
quae iuste uiuentes appetunt et huius mundi sunt ea in quibus
opere uersantur. Nos ergo cum easdem terrenas dispensationes
30 cognitioni Trinitatis subdimus, quasi camelos fide possidemus.
LIBER I, xxix-xxx 47
Sequitur :
1,3 XXIX, 41. <1Quingenta quoque iuga boum et quin->1
<1gentae asinae.>1 Iuga boum in usu nostrae possessionis
sunt, cum concordes uirtutes exarant duritiam mentis. Quin-
gentas quoque asinas possidemus, cum lasciuientes motus
5 restringimus. Et quicquid in nobis carnale exsurgere appetit,
spiritali cordis dominatu refrenamus. Vel certe asinas possi-
dere est cogitationes intra nos simplices regere, quae dum in
subtiliori intellectu currere non ualent quo quasi pigrius am-
bulant, eo fraterna onera mansuetius portant. Sunt namque
10 nonnulli qui dum alta non intellegunt, ad exteriora conuersa-
tionis opera se humilius premunt. Bene ergo per asinas, pi-
grum quidem animal sed tamen portandis oneribus deditum,
simplices cogitationes accipimus, quia dum nostram plerum- m 31
que ignorantiam cognoscimus, leuius onera aliena toleramus. PL 546
15 Cumque nos quasi singularis sapientiae altitudo non eleuat,
ad perferendam alieni cordis inertiam, mens se nostra aequa-
nimiter inclinat. Recte autem siue iuga boum, siue asinae quin-
gentae referuntur, quia uel in hoc, quod prudenter sapimus,
uel in hoc, quod humiliter ignoramus, dum aeternae pacis
20 requiem quaerimus, quasi intra iubilei numerum teneniur.
Sequitur :
1,3 XXX, 42. <1Ac familia multa nimis.>1 Multam nimis
familiam possidemus cum cogitationes innumeras sub mentis
dominatione restringimus, ne ipsa sui multitudine animum
superent, ne peruerso ordine discretionis nostrae principatum
5 calcent. Et bene cogitationum turba multae familiae appella-
tione signatur. Nam scimus quod absente domina, ancillarum
linguae perstrepunt, silentium deserunt, deputati operis officia
neglegunt totumque sibimet ordinem uiuendi confundunt. At
si repente domina ueniat mox perstrepentes linguae reticent,
10 officia uniuscuiusque operis repetunt ; sicque ad opus pro-
prium, ac si non recesserint, reuertuntur. Si igitur a domo
mentis ad momentum ratio discedat quasi absente domina,
cogitationum se clamor, uelut garrula ancillarum turba multi-
plicat. Vt autem ratio ad mentem redierit, mox se confusio tu-
15 multuosa compescit. Et quasi ancillae se ad iniunctum opus
tacite reprimunt dum cogitationes protinus causis se propriis
ad utilitatem subdunt. Possidemus ergo multam familiam,
cum recto iure innumeris cogitationibus rationis discretione
dominamur. Quod nimirum cum sollerter agimus, iungi per
20 eamdem discretionem angelis conamur.
Vnde et recte subiungitur :
13 XXXI, 43. <1Eratque uir ille magnus inter omnes>1
<1Orientales.>1 Tunc namque magni inter omnes Orientales
efficimur, cum eis spiritibus, qui orienti luci inhaerent, pressa
carnalis corruptionis nebula, discretionis nostrae radiis in
5 quantum possibilitas suppetit, sociamur. Vnde et per Paulum
dicitur : <1Nostra conuersatio in caelis est.>1 Quisquis temporalia
ac defectiua sequitur, occasum petit ; quisquis uero superna
desiderat, quia in oriente habitet, demonstrat. Magnus ergo
non inter occidentales sed inter orientales eficitur, qui non
10 inter actiones ima et fugitiua quaerentium sed inter choros
proficere supernorum ciuium conatur.
Sequitur :
1,4 XXXII,44. <1Et ibant filii eius et faciebant conui->1
<1uium per domos, unusquisque in die suo.>1 Filii per PL 547
domos conuiuium faciunt dum uirtutes singulae iuxta modum
proprium mentem pascunt. Vbi et bene dicitur : <1Vnus quis->1
5 <1que in die suo.>1 Dies enim uniuscuiusque filii est illuminatio
uniuscuiusque uirtutis. Vt enim haec ipsa dona breuiter septi-
formis gratiae replicem, alium diem habet sapientia, alium
intellectus, alium consilium, alium fortitudo, alium scientia,
alium pietas, alium timor. Neque enim hoc est sapere, quod
10 intellegere, quia multi aeterna quidem sapiunt sed haec in-
tellegere nequaquam possunt. Sapientia ergo in die suo con- m 32
uiuium facit quia mentem de aeternorum spe et certitudine
reficit. Intellectus in die suo conuiuium parat, quia in eo quod
audita penetrat, reficiendo cor, tenebras eius illustrat. Consi-
15 lium in die suo conuiuium exhibet, quia dum esse praecipitem
prohibet ratione animum replet. Fortitudo in die suo conui-
uium facit, quia dum aduersa non metuit, trepidanti menti
cibos confidentiae apponit. Scientia in die suo conuiuium pa-
rat quia in uentre mentis ignorantiae ieiunium superat. Pietas
20 in die suo conuiuium exhibet quia cordis uiscera misericordiae
operibus replet. Timor in die suo conuiuium facit quia dum
premit mentem ne de praesentibus superbiat, de futuris illam
spei cibo confortat.
45. Sed illud in hoc filiorum conuiuio perscrutandum uideo
25 quod semetipsos inuicem pascunt. Valde enim singula quaeli-
bet destituitur si non una alii uirtus uirtuti suffragetur.
Minor quippe est sapientia, si intellectu careat ; et ualde in-
utilis intellectus est si ex sapientia non subsistat, quia cum
altiora sine sapientiae pondere penetrat, sua illum leuitas
30 grauius ruiturum leuat. Vile est consilium, cui robur fortitu-
dinis deest, quia quod tractando inuenit carens uiribus usque
ad perfectionem operis non perducit ; et ualde fortitudo
destruitur nisi per consilium fulciatur, quia quo plus se posse
conspicit eo uirtus sine rationis moderamine deterius in prae-
35 ceps ruit. Nulla est scientia si utilitatem pietatis non habet
quia dum bona cognita exsequi neglegit, sese ad iudicium
artius stringit. Et ualde inutilis est pietas si scientiae discre-
tione caret, quia dum nulla hanc scientia illuminat, quomodo
misereatur ignorat. Timor quoque ipse nisi has etiam uirtutes
40 habuerit ad nullum opus procul dubio bonae actionis surgit,
quia dum ad cuncta trepidat, ipsa sua formidine a bonis
omnibus torpens uacat. Quia ergo alternato ministerio uirtus
a uirtute reficitur recte dicitur quod apud se uicissim filii conui-
uantur. Cumque una aliam subleuando subleuat, quasi per PL 548
45 dies suos numerosa suboles pascenda conuiuium parat.
Sequitur :
1,4 XXXIII,46. <1Et mittentes uocabant tres sorores suas>1
<1ut comederent et biberent cum eis.>1 Cum uirtutes nostrae
in omne quod agunt, spem, fidem et caritatem ciunt, quasi
operatores filii, tres ad conuiuium sorores uocant ut fides, spes
5 et caritas gaudeat in opus bonum quod unaquaeque uirtus
administrat. Quae quasi ex cibo uires accipiunt dum bonis
operibus fidentiores fiunt ; et dum post cibum contemplationis
rore infundi appetunt, quasi ex poculo debriantur.
47. Sed quid est, quod in hac uita sine quauis tenuissimi
10 contagii inquinatione peragatur ? Nonnumquam namque
ipsis bonis quae agimus ad deterius propinquamus, quia dum
laetitiam menti pariunt, quamdam etiam securitatem gi-
gnunt dumque mens secura redditur, in torpore laxatur.
Nonnunquam uero aliquantula elatione nos polluunt, et tanto
15 deiectiores apud Deum faciunt quanto apud nosmetipsos nos
tumidiores reddunt.
Vnde bene subiungitur :
1,5 XXXIV, 48. <1Cumque in orbem transissent dies>1
<1conuiuii, mittebat Iob et sanctificabat eos.>1 Peracto 33
quippe orbe dierum conuiuii, mittere ad filios eosque sancti-
ficare, est post uirtutum sensum, intentionem cordis dirigere
5 et omne quod agitur, districta retractationis discussione
mundare, ne bona aestimentur quae mala sunt ; ne saltim
ueraciter bona putentur sufficientia cum perfecta non sunt.
Sic enim mens plerumque decipitur ut aut qualitate mali, aut
boni quantitate fallatur. Sed hos uirtutum sensus melius
10 preces quam discussiones inueniunt ; nam ea quae perscrutari
in nobismetipsis plenius nitimur saepe uerius orando quam
inuestigando penetramus. Cum enim mens per quamdam
compunctionis machinam ad alta sustollitur, omne quod ei
de se ipsa, sub se ipsa est, diiudicando certius contempla-
15 tur.
Vnde et recte subiungitur :
1,5 XXXV,49. <1Consurgensque diluculo offerebat holo->1
<1causta per singulos.>1 Diluculo namque consurgimus cum
LIBER I, xxxv 51
compunctionis luce perfusi humanitatis nostrae noctem dese-
rimus et ad ueri luminis radios, oculos mentis aperimus. Atque
5 holocaustum per singulos filios offerimus, cum pro unaquaque PL 549
uirtute Domino hostiam nostrae precis immolamus, ne sa-
pientia eleuet ; ne intellectus dum subtiliter currit aberret ;
ne consilium dum se multiplicat confundat ; ne fortitudo
dum fiduciam praebet praecipitet ; ne scientia dum nouit et
10 non diligit inflet ; ne pietas dum se extra rectitudinem inclinat
intorqueat ; ne timor dum plus iusto trepidat in desperationis
foueam mergat. Cum ergo pro unaquaque uirtute ut pura
esse debeat, preces Domino fundimus, quid aliud quam iuxta
filiorum numerum holocaustum per singulos' exhibemus ?
15 Holocaustum namque totum incensum dicitur. Holocaustum
igitur dare est totam mentem igne compunctionis incendere
ut in ara amoris cor ardeat et quasi delicta propriae subolis,
inquinamenta cogitationis exurat.
50. Sed haec agere nesciunt nisi hi qui priusquam cogita-
20 tiones ad opus prodeant, internos suos motus sollicite circum-
spicientes frenant ; haec agere nesciunt nisi qui uirili custodia
munire mentem nouerunt. Vnde recte inopinata morte exstin-
ctus Isboseth dicitur, quem scriptura sacra non in domo
ostiarium, sed ostiariam habuisse testatur dicens : <1Venientes>1
25 <1filii Remmon Berothitae, Rechab et Banaa, ingressi sunt feruente>1
<1die domum Isboseth qui dormiebat super stratum suum meridie.>1
<1Ingressi sunt autem domum et ostiaria domus purgans triticum>1
<1obdormiuit. Assumentes spicas tritici, latenter ingressi sunt et>1
<1percusserunt eum in inguine.>1 Ostiaria triticum purgat, cum
30 mentis custodia discernendo uirtutes a uitiis separat. Quae
si obdormierit, in morte proprii Domini insidiatores admit-
tit, quia cum discretionis sollicitudo cessauerit, ad interficien-
dum animum malignis spiritibus iter pandit. Qui ingressi
spicas tollunt quia mox bonarum cogitationum germina aufe-
35 runt. Atque in inguine feriunt, quia uirtutem cordis delecta-
tione carnis occidunt. In inguine quippe ferire est uitam mentis
caruis delectatione perforare. Nequaquam uero Isboseth
52 LIBER I, xxxv-xxxvi
iste hac morte succumberet si non ad ingressum domus mu-
lierem, id est ad mentis aditum mollem custodiam deputasset.
40 Fortis namque uirilisque sensus praeponi cordis foribus debet 34
quem nec neglegentiae somnus opprimat, nec ignorantiae error
fallat. Vnde bene et Isboseth appellatus est qui custode femina
hostilibus gladiis nudatur. Isboseth quippe uir confusionis
dicitur. Vir autem confusionis est qui forti mentis custodia
45 munitus non est ; quia dum uirtutes se agere aestimat, sub-
intrantia uitia nescientem necant. Tota itaque uirtute mu-
niendus est aditus mentis ne quando eam insidiantes hostes
penetrent foramine" neglectae cogitationis. Hinc Salomon
ait : <1Omni custodia serua tuum cor quoniam ex ipso uita proce->1
50 <1dit.>1 Virtutes ergo quas agimus dignum est ut summopere ab
intentionis origine pensemus ne ex malo ortu prodeant, etiam PL 550
si recta sunt quae ostentant.
Vnde hic quoque recte subiungitur :
1,5 XXXVI, 51. <1Dicebat enim : Ne forte peccauerint>1
<1filii mei et benedixerint Deo in cordibus suis.>1 Filii
in cordibus maledicunt cum recta nostra opera a non rectis
cogitationibus prodeunt ; cum bona in aperto exserunt, sed
5 noxia in occulto moliuntur. Deo quippe maledicunt cum men-
tes nostrae se de se aestimant habere quod sunt. Deo maledi-
cunt cum se et ab illo accepisse uires intellegunt sed tamen de
eius muneribus propriam laudem quaerunt. Sciendum uero est
quod bona nostra tribus modis antiquus hostis insequitur ut
10 uidelicet hoc, quod rectum coram hominibus agitur in interni
iudicis conspectu uitietur. Aliquando namque in bono opere
intentionem polluit ut omne, quod in actione sequitur, eo
purum mundumque non exeat quo hoc ab origine perturbat.
Aliquando uero intentionem boni operis uitiare non praeua-
15 let sed in ipsa actione se quasi in itinere opponit, ut cum per
propositum mentis securior quisque egreditur subiuncto la-
tenter uitio quasi ex insidiis perimatur. Aliquando uero nec
LIBER I, xxxvi 53
intentionem uitiat nec in itinere supplantat, sed opus bonum
in fine actionis illaqueat. Quantoque uel a domo cordis uel ab
20 itinere operis longius recessisse se simulat, tanto decipien-
dum bonae actionis terminum astutius exspectat, et quo
incautum quemque quasi recedendo reddiderit, eo illum re-
pentino nonnumquam uulnere durius insanabiliusque trans-
figit.
25 52. Intentionem quippe in bono opere polluit, quia cum
facilia ad decipiendum corda hominum conspicit, eorum
desideriis auram transitorii fauoris apponit, ut in his quae
recta faciunt, ad appetenda ima, tortitudine intentionis in-
clinentur. Vnde recte sub iudaeae specie de unaquaque anima
30 laqueo miserae intentionis capta per prophetam dicitur : <1Facti>1
<1sunt hostes eius in capite.>1 Ac si aperte diceretur : Cum bonum
opus non bona intentione sumitur, huic aduersantes spiritus
ab ipso cogitationis exordio principantur ; tantoque eam
plenius possident, quanto et per initium dominantes tenent.
35 53. Cum uero intentionem uitiare non praeualet, in uia
positos laqueos tegit ut in eo quod bene agitur cor ex latere
ad uitium deriuetur quatenus quod incohans aliter pro-
posuerat, in actionem longe aliter quam coeperat percurrat.
Saepe enim bono operi dum laus humana obuiat, mentem ope-
40 rantis immutat, quae quamuis quaesita non fuerat, tamen
oblata delectat. Cuius delectatione dum mens bene operantis m 35
resoluitur ab omni intentionis intimae uigore dissipatur.
Saepe se bene incohatae nostrae iustitiae ex latere ira subiun- PL 551
git, et dum zelo rectitudinis immoderatius mentem turbat,
45 cunctam quietis intimae salutem sauciat. Saepe grauitatem
cordis quasi subiuncta ex latere tristitia sequitur atque omne
opus quod mens bona intentione incohat, haec uelamine mae-
roris obumbrat. Quae et nonnumquam tanto tardius repelli-
tur quanto et pressae menti quasi serior famulatur. Saepe se
50 bono operi laetitia immoderata subiungit cumque plus mentem
quam decet, hilarescere exigit, ab actione bona omne pondus
54 LIBER I, xxxvi
grauitatis repellit. Quia enim etiam bene incohantibus subesse
in itinere laqueos psalmista conspexerat, recte prophetico ple-
nus spiritu dicebat : <1In uia hac, qua ambulabam, absconderunt>1
55 <1laqueos mihi.>1 Quod bene ac subtiliter Ieremias insinuat, qui
dum gesta foris referre studuit quae intus apud nosmetipsos
generentur indicauit dicens : <1Venerunt octoginta uiri de Sichem>1
<1et de Silo et de Samaria, rasi barba, et scissis uestibus, squa->1
<1lentes>1 ,- <1munera et thus habebant in manu ut offerrent in domo>1
60 <1Domini. Egressus autem Ismael filius Nathaniae in occursum>1
<1eorum de Maspha incedens et plorans ibat. Cumque occurrisset>1
<1eis dixit ad eos : Venite ad Godoliam filium Aicham. Qui cum>1
<1uenissent ad medium ciuitatis interfecit eos.>1 Barbam quippe
radunt qui sibi de propriis uiribus fiduciam subtrahunt. Vestes
65 scindunt qui sibimetipsis in exterioris decoris laceratione non
parcunt. Oblaturi in domo Domini thus et munera ueniunt qui
exhibere se in Dei sacrificio orationem cum operibus pollicen-
tur. Sed tamen si se in ipsa sanctae deuotionis uia caute cir-
cumspicere nesciunt, Ismael Nathaniae filius in eorum occur-
70 sum uenit quia nimirum quilibet malignus spiritus, prioris
sui, satanae uidelicet exemplo, in superbiae errore generatus
se ad laqueum deceptionis opponit. De quo et bene dicitur :
<1Incedens et plorans ibat,>1 quia ut deuotas mentes interimere
feriendo praeualeat, semetipsum quasi sub uelamine uirtutis
75 occultat ; et dum concordare se uere lugentibus simulat ad
cordis intima securius admissus, hoc quod intus de uirtute
latet, occidat. Qui plerumque se spondet ad altiora prouehere.
Vnde et dixisse perhibetur : <1Venite ad Godoliam filium Ai->1
<1cham ;>1 atque dum maiora promittit etiam minima subtrahit.
80 Vnde recte dictum est : <1Qui cum uenissent ad medium ciui->1
<1tatis interfecit eos.>1 Viros ergo ad offerenda Deo munera uenien-
tes in medio ciuitatis interficit, quia diuinis deditae operibus
mentes nisi magna se circumspectione custodiant, subripiente
hoste, dum deuotionis portant hostiam in ipso itinere per-
LIBER I xxxvi 55
85 dunt uitam. De cuius hostis manu non euaditur nisi citius ad
paenitentiam recurratur. Vnde illic apte subiungitur : <1Decem>1 PL 552
<1autem uiri reperti sunt inter eos qui dixerunt ad Ismael : Noli>1
<1occidere nos quia habemus thesauros in agro frumenti et hordei>1
<1et olei, et mellis ; et non occidit eos.>1 Thesaurus quippe in agro
90 est spes in paenitentia quae quia non cernitur, quasi in terra
cordis suffossa continetur. Qui ergo thesauros in agro habuere
seruati sunt, quia qui post incautelae suae uitium, ad lamen-
tum redeunt, nec capti moriuntur. m 36
54. Cum uero antiquus hostis neque in exordio intentionis
95 ferit, neque in itinere actionis intercipit, duriores in fine la-
queos tendit. Quem tanto nequius obsidet quanto solum sibi
remansisse ad decipiendum uidet. Hos namque fini suo appo-
sitos laqueos propheta conspexerat dum dicebat : <1Ipsi calca->1
<1neum meum obseruabunt.>1 Quia enim in calcaneo finis est cor-
100 poris quid per hunc nisi terminus signatur actionis ? Siue ergo
maligni spiritus, seu praui quique homines, illorum super-
biae sequaces, calcaneum obseruant cum actionis bonae finem
uitiare desiderant. Vnde et eidem serpenti dicitur : <1Ipsa tuum>1
<1obseruabit caput et tu eius calcaneum.>1 Caput quippe serpentis
105 obseruare, est initia suggestionis eius aspicere et manu solli-
citae considerationis a cordis aditu funditus exstirpare. Qui
tamen cum ab initio deprehenditur, percutere calcaneum mo-
litur quia etsi suggestione prima intentionem non percutit, de-
cipere in finem tendit. Si autem semel cor in intentione cor-
110 rumpitur, sequentis actionis medietas et terminus ab hoste
callido secure possidetur, quoniam totam sibi arborem fructus
ferre conspicit, quam ueneni dente in radice uitiauit. Quia
ergo summa cura uigilandum est ne uel bonis operibus seruiens
1,5 mens, reproba intentione polluatur, recte dicitur : <1Ne forte>1
56 LIBER I, xxxvi
115 <1peccauerint filii mei et benedixerint Deo in cordibus>1
<1suis.>1 Ac si aperte diceretur : Nullum est bonum quod foras
agitur, si non pro eo intus ante Dei oculos innocentiae uictima
in ara cordis immolatur. Tota itaque uirtute perspiciendus est
fluuius operis si purus emanat ex fonte cogitationis. Omni
120 cura seruandus est a malitiae puluere oculus cordis, ne hoc
quod in actione rectum hominibus ostentat, apud semetipsum
per uitium prauae intentionis intorqueat.
55. Curandum itaque est ne bona nostra pauca sint ; cu-
randum ne indiscussa ; ne aut pauca agentes inueniamur ste-
125 riles, aut indiscussa relinquentes uecordes. Neque enim una-
quaeque uere uirtus est si mixta aliis uirtutibus non est. Vnde
recte ad Moysen dicitur : <1Sume tibi aromata, stacten et onycha,>1
<1galbanen boni odoris et thus lucidissimum ; aequalis ponderis>1 PL 553
<1erunt omnia, faciesque thymiama compositum opere unguenta->1
130 <1rii, mixtum diligenter et purum.>1 Thymiama quippe ex aroma-
tibus compositum facimus cum in altari boni operis, uirtutum
multiplicitate redolemus. Quod mixtum et purum fit, quia
quanto uirtus uirtuti iungitur tanto incensum boni operis
sincerius exhibetur. Vbi et bene subiungitur : <1Cumque in>1
135 <1tenuissimum puluerem uniuersa contuderis, pones ex eo coram>1
<1testimonio tabernaculi.>1 In tenuissimum puluerem aromata
uniuersa conterimus, cum bona nostra quasi in pilo cordis,
occulta discussione tundimus, et si ueraciter bona sint subti-
liter retractamus. Aromata ergo in puluerem redigere est uir-
140 tutes recogitando terere et usque ad subtilitatem occulti exa-
minis reuocare. Et notandum quod de eodem puluere dicitur :
<1Pones ex eo coram testimonio tabernaculi ;>1 quia tunc nimirum
bona nostra ueraciter in conspectu iudicis placent cum haec
mens subtilius recogitando conterit et quasi de aromatibus
145 puluerem reddit, ne grossum durumque sit bonum quod agi- 37
tur, ne si hoc arta retractationis manus non comminuat odo-
LIBER I, xxxvi-xxxVii 57
rem de se subtilius non aspergat. Hinc est enim quod sponsae
uirtus sponsi uoce laudatur, cum dicitur : <1Quae est ista, quae>1
<1ascendit per desertum, sicut uirgula fumi ex aromatibus myrrhae>1
150 <1et thuris et uniuersi pulueris pigmentarii ?>1 Sancta quippe Ec-
clesia sicut fumi uirgula ex aromatibus ascendit quia ex uitae
suae uirtutibus in interni cotidie incensi rectitudinem pro-
ficit nec sparsa per cogitationes defluit, sed sese intra arcana
cordis in rigoris uirga constringit. Quae ea quae agit, dum re-
155 cogitare semper ac retractare non desinit, myrrham quidem
et thus habet in opere sed puluerem in cogitatione. Hinc est,
quod de oblatoribus hostiae ad Moysen iterum dicitur : <1De->1
<1tracta pelle hostiae, artus in frusta concidant.>1 Pellem namque
hostiae subtrahimus cum a mentis nostrae oculis superficiem PL 554
160 uirtutis amouemus. Cuius artus in frusta concidimus cum
distinguentes subtiliter eius intima membratimque cogita-
mus. Curandum ergo est ne cum mala uincimus, bonis lasci-
uientibus supplantemur ; ne fortasse fluxa prodeant, ne incir-
cumspecta capiantur, ne per errorem uiam deserant, ne per
165 lassitudinem fracta anteacti laboris meritum perdant. In
cunctis enim uigilanter debet se mens circumspicere atque in
ipsa circumspectionis suae prouidentia perseuerare. m 38
Vnde et recte subiungitur :
1,5 XXXVII, 56. <1Sic faciebat Iob cunctis diebus.>1 In-
cassum quippe bonum agitur si ante terminum uitae desera-
tur, quia et frustra uelociter currit qui prius quam ad metas
ueniat deficit. Hinc est enim quod de reprobis dicitur : <1Vae>1
5 <1his qui perdiderunt sustinentiam.>1 Hinc electis suis Veritas
dicit : <1Vos estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.>1
Hinc Ioseph qui inter fratres usque ad finem iustus perseue-
rasse describitur, solus talarem tunicam habuisse perhibitur.
58 LIBER I, xxxvii
Nam quid est talaris tunica nisi actio consummata ? Quasi
10 enim propensa tunica talum corporis operit, cum bona actio
ante Dei oculos usque ad uitae nos terminum tegit. Hinc est
quod per Moysen caudam hostiae in altari offerre praecipimur,
ut uidelicet omne bonum quod incipimus, etiam perseueranti
fine compleamus. Bene igitur coepta cunctis diebus agenda
15 sunt, ut cum malum pugnando repellitur, ipsa boni uictoria
constantiae manu teneatur.
57. Haec itaque sub intellectu triplici diximus ut fastidienti
animae uaria alimenta proponentes aliquid quod eligendo
sumat, offeramus. Hoc tamen magnopere petimus ut qui ad
20 spiritalem intellegentiam mentem subleuat a ueneratione
historiae non recedat.
LIBER SECVNDVS
I, 1. Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum PL 553
opponitur, ut interna nostra facies in ipsa uideatur. Ibi etenim
foeda ibi pulchra nostra cognoscimus. Ibi sentimus quantum
proficimus, ibi a prouectu quam longe distamus. Narrat autem
5 gesta eorum et ad imitationem corda prouocat infirmorum. PL 554
Dumque illorum uictricia facta commemorat contra uitiorum
proelia, debilia nostra confirmat ; fitque uerbis illius ut eo mens
minus inter certamina trepidet, quo ante se positos tot uirorum
fortium triumphos uidet. Nonnumquam uero non solum nobis
10 eorum uirtutes asserit, sed etiam casus innotescit, ut et in
uictoria fortium quod imitando arripere et rursus uideamus
in lapsibus quod timere. Ecce enim Iob describitur tempta- PL 555
tione auctus sed Dauid temptatione prostratus, ut et maio-
rum uirtus spem nostram foueat et maiorum casus ad cau-
15 telam nos humilitatis accingat ; quatenus dum illa gau-
dentes subleuant ista metuentes premant ; et audientis ani-
mus illinc spei fiducia hinc humilitate timoris eruditus, nec
temeritate superbiat quia formidine premitur, nec pressus
timore desperet quia ad spei fiduciam uirtutis exemplo robo-
20 ratur.
1,6 II,2. <1Quadam die cum uenissent filii Dei, ut assi->1
<1sterent coram Domino, adfuit inter eos etiam satan.>1
Intueri libet quomodo sacra eloquia in exordiis narrationum
qualitates exprimant, terminosque causarum. Aliquando
5 namque a positione loci, aliquando a positione corporis, ali-
quando a qualitate aeris, aliquando a qualitate temporis si-
gnant, quid de uentura actione subiciant. A positione quippe
locorum diuina scriptura exprimit subsequentium merita
finesque causarum sicut de Israel dicit quia uerba Dei in monte
10 audire non potuit sed praecepta in campestribus accepit, sub-
sequentem nimirum infirmitatem populi indicans qui ascen-
dere ad summa non ualuit sed semetipsum in infimis neglecte
 LIBER II,II-III
uiuendo laxauit. A positione corporis futura denuntiat sicut
in apostolorum actibus Stephanus Iesum, qui a dextris uirtutis
15 Dei sedet, stantem se uidisse manifestat. Stare quippe adiu-
uantis est. Et recte stare cernitur qui in bello certaminis opi-
tulatur. A qualitate aeris res subsequens demonstratur sicut
euangelista, cum praedicante Domino, nullos tunc ex Iudaea
credituros diceret, praemisit dicens : <1Hiems autem erat.>1 Scri-
20 ptum namque est : <1Abundabit iniquitas, refrigescet caritas>1
<1multorum.>1 Idcirco ergo hiemis curauit tempus exprimere
ut inesse auditorum cordibus malitiae frigus indicaret.
Hinc est quod negaturo Petro praemittitur : <1Quia frigus>1
<1erat et stans ad prunas calefaciebat se.>1 Iam namque intus a
25 caritatis calore torpuerat et ad amorem praesentis uitae, quasi
ad persecutorum prunas infirmitate aestuante recalebat. A
qualitate quoque temporis finis exprimitur actionis sicut non
rediturus ad ueniam, ad traditionis perfidiam nocte Iudas
exisse perhibetur, cum egrediente illo, ab euangelista dicitur : m 39
30 <1Erat autem nox.>1 Hinc enim et iniquo diuiti dicitur : <1Hac nocte>1
<1repetuj1t animam tuam abs te.>1 Anima quippe quae ad tenebras
ducitur, non in die repeti sed in nocte memoratur. Hinc est PL 556
quod Salomon qui sapientiam non perseueraturus accepit,
in somnis hanc et nocte accepisse describitur. Hinc est quod
35 angeli ad Abraham meridie ueniunt ; punituri autem Sodo-
mam ad eam uespere uenisse memoranttur.
Quia igitur beati Iob temptatio ad uictoriam ducitur a die
coepta perhibetur, cum dicitur :
1,6 III,3. <1Quadam die cum uenissent filii Dei, ut as->1
<1sisterent coram Domino, adfuit inter eos etiam sa->1
<1tan .>1 Qui autem Dei filii nisi electi angeli uocantur ? De quibus
cum constet, quod obtutibus maiestatis inseruiant, ualde
5 quaerendum est unde ueniant ut coram Domino assistant.
De his quippe uoce Veritatis dicitur : <1Angeli eorum in caelis>1
<1semper uident faciem Patris mei qui in caelis est.>1 De his pr0
pheta ait : <1Milia milium ministrabant ei et decies milies cen->1
<1tena milia assistebant ei.>1 Si igitur semper uident et semper
10 assistunt, uigilanti cura quaerendum est unde ueniunt, qui
nunquam recedunt. Sed cum de illis per Paulum dicitur :
<1Nonne omnes sunt administratorii spiritus in ministerium>1
<1missi, propter eos qui hereditatem capient salutis>1 ? Per hoc,
quod missos cognoscimus, unde ueniant inuenimus. Sed ecce
15 quaestioni quaestionem iungimus et quasi dum ansam soluere
nitimur, nodum ligamus. Quomodo enim aut semper assistere
aut uidere semper faciem Patris possunt si ad ministerium
exterius pro nostra salute mittuntur ? Quod tamen citius solui-
mus si quantae subtilitatis sit angelica natura pensamus.
20 Neque enim sic a diuina uisione foras exeunt, ut internae
contemplationis gaudiis priuentur, quia si conditoris aspectum
exeuntes amitterent, nec iacentes erigere, nec ignorantibus
uera nuntiare potuissent, fontemque lucis, quem egredientes
ipsi perderent caecis nullatenus propinarent. In hoc itaque est
25 nunc natura angelica a naturae nostrae conditione distincta
quod nos et loco circumscribimur et caecitatis ignorantia
coartamur ; angelorum uero spiritus loco quidem circum-
scripti sunt sed tamen eorum scientiae longe super nos in-
comparabiliter dilatantur. Interius quippe exteriusque scien-
30 do distenti sunt quia ipsum fontem scientiae contemplantur.
Quid enim de his quae scienda sunt nesciunt qui scientem
omnia sciunt ? Eorum itaque scientia comparatione nostrae
ualde dilatata est sed tamen comparatione diuinae scientiae PL 557
angusta ; sicut et ipsi illorum spiritus comparatione quidem
35 nostrorum corporum, spiritus sunt sed comparatione summi
et incircumscripti spiritus, corpus. Et mittuntur igitur et
assistunt, quia et per hoc quod circumscripti sunt, exeunt ; et
per hoc quoque quod intus praesentes sunt numquam rece-
dunt. Et faciem ergo Patris semper uident et tamen ad nos
40 ueniunt, quia et ad nos spiritali praesentia foras exeunt et
 LIBER II, III-V
tamen ibi se, unde recesserant per internam contemplationem
seruant. Dicatur ergo : <1Venerunt filii Dei ut assisterent>1 m4'
<1coram Domino>1 ,- quia illuc spiritus conuersione redeunt,
unde nulla mentis auersione discedunt.
1,6 IV, 4. <1Adfuit inter eos etiam satan.>1 Valde quaeren-
dum est quomodo inter electos angelos satan adesse potuerit
qui ab eorum sorte, exigente superbia, dudum damnatus
exiuit. Sed recte inter eos adfuisse describitur quia etsi beatitu-
5 dinem perdidit, naturam tamen eis similem non amisit ; et si
meritis praegrauatur conditione naturae subtilis attollitur.
Inter Dei ergo filios coram Domino adfuisse dicitur quia eo
intuitu, quo omnipotens Deus cuncta spiritalia conspicit,
etiam satan in ordine naturae subtilioris uidet attestante
10 scriptura, quae dicit : <1Oculi Domini contemplantur malos et>1
<1bonos.>1 Sed hoc, quod adfuisse satan coram Domino dicitur, in
graui nobis quaestione uersatur. Scriptum quippe est : <1Beati>1
<1mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt.>1 Satan uero, qui
mundo corde esse non potest, quomodo uidendo Domi-
15 no adfuisse potest ?
5,, Sed intuendum quia adfuisse coram Domino non
autem Dominum uidisse perhibetur. Venit quippe ut uidere-
tur, non ut uideret. Ipse in conspectu Domini, non autem in
conspectu eius Dominus fuit ; sicut caecus cum in sole consi-
20 stit, ipse quidem radiis solis perfunditur sed tamen lumen non
uidet quo illustratur. Ita ergo etiam inter angelos in con-
spectu Domini satan adfuit quia uis dinina, quae intuendo
penetrat omnia, non se uidentem immundum spiritum uidit.
Quia enim et ipsa quae Deum fugiunt, latere non possunt, dum
"5 cuncta nuda sunt superno conspectui, satan adfuit absens
praesenti.
Sequitur :
quod uenientibus electis angelis nequaquam dicitur : Vnde
LIBER II, v-vI
uenitis ? Satan uero unde ueniat percontatur ? Non enim re-
quirimus, nisi utique quae nescimus. Nescire autem Dei re-
5 probare est. Vnde quibusdam in fine dicturus est : <1Nescio uos>1
<1unde sitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis.>1 Sicut et
nescire mentiri uir uerax dicitur qui labi per mendacium de- PL 558
dignatur ; non quo si mentiri uelit nesciat, sed quo falsa loqui
ueritatis amore contemnat. Quid est ergo ad satan <1unde>1
10 <1uenis>1 dicere, nisi uias illius quasi incognitas reprobare ?
Veritatis igitur lumen tenebras, quas reprobat ignorat ; et
satanae itinera, quia iudicans damnat, dignum est ut quasi
nesciens requirat. Hinc est quod Adae peccanti conditoris
uoce dicitur : <1Vbi es>1 ? Neque enim diuina potentia nescie-
15 bat,post culpam seruus ad quae latibula fugerat ? Sed quia
uidit in culpa lapsum iam sub peccato uelut ab oculis ueri-
tatis absconditum, quia tenebras erroris eius non approbat,
quasi ubi sit peccator ignorat, eumque et uocat et requirit
dicens : <1Adam ubi es>1 ? Per hoc quod uocat, signum dat quia
20 ad paenitentiam reuocat. Per hoc quod requirit, aperte insi-
nuat quia peccatores iure damnandos ignorat. Satan ergo
Dominus non uocat sed tamen requirit, dicens : <1Vnde ue->1
<1nis ? quia nimirum Deus apostatam spiritum ad paeniten-
tiam nequaquam reuocat, sed uias superbiae eius nesciens
25 damnat. Igitur dum satan de itinere suo discutitur electi m4"
angeli requirendi unde ueniant non sunt, quia eorum uiae
tanto Domino notae sunt quanto et ipso auctore peraguntur ;
dumque soli eius uoluntati inseruiunt eo esse incognitae ne-
queunt, quo per approbationis oculum ex ipso semper ante
30 ipsum fiunt.
Sequitur :
 LIBER II, vI-vII
quietus in caeli culmine stare contempsit. Cumque se non
5 transuolasse sed perambulasse insinuat, quanto peccati pon-
dere in imis prematur demonstrat. Perambulans ergo terram
circuit quia ab illo spiritalis potentiae uolatu corruens, mali-
tiae suae pressus grauedine, foras ad gyrum laboris uenit.
Hinc est enim quod et de eius membris per psalmistam dici-
10 tur : <1In circuitu impii ambulant,>1 quia dum interiora non
appetunt, in exteriorum labore fatigantur.
Sequitur :
1,8 VII, 8. <1Numquid considerasti seruum meum Iob>1
<1quod non sit ei similis in terra, homo simplex et>1
<1rectus, ac timens Deum et recedens a malo>1 ? Hoc
quod diuina uoce beatus Iob simples et rectus, ac timens
5 Deum et recedens a malo dicitur quia subtiliter membratim-
que supra exposuimus, replicare quae diximus deuitamus,
ne dum discussa repetimus, tardius ad indiscussa ueniamus.
Hoc ergo nobis est sollerter intuendum quid sit, quod uel ad
satan loqui Dominus dicitur uel quod satan Domino respon-
10 dere perhibetur. Discutienda quippe est quaenam sit ista
locutio. Neque enim uel a Domino qui summus atque incir- PL 559
cumscriptus est spiritus, uel a satan, qui nulla est carnea
natura uestitus, humano modo aereus flatus folle uentris at-
trahitur ut per organum gutturis, uocis expressione reddatur.
15 Sed dum naturae inuisibili natura incomprehensibilis loqui-
tur dignum est ut mens nostra qualitatem corporeae locu-
tionis excedens, ad sublimes atque incognitos modos locu-
tionis intimae suspendatur. Nos namque ut ea quae sentimus
intrinsecus extrinsecus exprimamus, haec per organum gut-
20 turis, per sonum uocis eicimus. Alienis quippe oculis intra
secretum mentis quasi post parietem corporis stamus, sed cum
manifestare nosmetipsos cupimus, quasi per linguae ianuam
egredimur, ut quales sumus intrinsecus ostendamus. Spiritalis
autem natura non ita est quae ex mente et corpore composita
25 dupliciter non est. Sed rursus sciendum est quia ipsa etiam
natura incorporea cum loqui dicitur, eius locutio nequaquam
LIBER II, lI'II
una atque eadem qualitate formatur. Aliter enim loquitur
Deus ad angelos, aliter angeli ad Deum ; aliter Deus ad sanc-
torum animas, aliter sanctorum animae ad Deum ; aliter
30 Deus ad diabolum, aliter diabolus ad Deum.
9. Nam quia spiritali naturae ex corporea oppositione nil
obstat, loquitur Deus ad angelos sanctos eo ipso quo eorum
cordibus occulta sua inuisibilia ostendat, ut quicquid agere
debeant, in ipsa contemplatione ueritatis legant et uelut
35 quaedam praecepta uocis sint ipsa gaudia contemplationis.
Quasi enim audientibus dicitur quod uidentibus inspiratur. m 42
Vnde cum eorum cordibus Deus contra humanam superbiam,
animaduersionem ultionis infunderet, dicit : <1Venite descen->1
<1damus et confundamus ibi linguam eorum.>1 Dicitur eis qui ad-
40 haerent : <1Venite,>1 quia nimirum hoc ipsum numquam a diuina
contemplatione decrescere in diuina contemplatione semper
adcrescere est, et numquam corde recedere quasi quodam
stabili motu est semper uenire. Quibus et dicit : <1Descendamus>1
<1et confundamus linguam eorum.>1 Ascendunt angeli in eo quod
45 creatorem conspiciunt ; descendunt angeli in eo quod creatu-
ram sese in illicitis erigentem examine districtionis premunt.
Dicere ergo est: <1Descendamus et confundamus linguam>1
<1eorum,>1 in seipso eis noc quoa recte agatur ostendere, et per
uim internae uisionis eorum mentibus exhibenda iudicia
50 occultis motibus inspirare.
10. Aliter loquuntur angeli ad Deum sicut per Ioannis
Apocalypsin dicunt : <1Dignus est Agnus, qui occisus est accipere>1
<1uirtutem, et diuinitatem et sapientiam.>1 Vox namque angelorum
est in laude conditoris ipsa admiratio intimae contemplationis. PL 56'
55 Virtutis diuinae miracula obstupuisse, dixisse est quia exci-
tatus cum reuerentia motus cordis, magnus est ad aures in-
circumscripti spiritus clamor uocis. Quae uox se quasi per
distincta uerba explicat dum sese per innumeros modos admi-
rationis format. Deus ergo angelis loquitur, cum eis uoluntas
60 eius intima uidendo manifestatur. Angeli autem loquuntur
Domino, cum per hoc quod super semetipsos respiciunt, in
 LlBER II, vII
motum admirationis surgunt.
11. Aliter Deus ad sanctorum animas aliter sanctorum
animae loquuntur ad Deum. Vnde in Ioannis rursuml Apo-
65 calypsi dicitur : <1Vidi subter altare animas interfectorum propter>1
<1uerbum Dei, et propter testimonium quod habebant>1 ,- <1et clama->1
<1bant uoce magna dicentes>1 .- <1Vsquequo, Domino, sanctus et uerus,>1
<1non iudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui habitant>1
<1in terra>1 ? Vbi ilico adiungitur : <1Datae sunt illis singulae stolae>1
70 <1albae et dictum est illis, ut requiescerent tempus adhuc modicum,>1
<1donec impleatur numerus conseruorum et fratrum eorum.>1 Quid
est enim animas uindictae petitionem dicere, nisi diem extre-
mi iudicii et resurrectionem exstinctorum corporum deside-
rare ? Magnus quippe earum clamor, magnum est desiderium.
75 Tanto enim quisque minus clamat quanto minus desiderat ; et
tanto maiorem uocem in aures incircumscripti spiritus ex-
primit, quanto se in eius desiderium plenius fundit. Animarum
igitur uerba ipsa sunt desideria. Nam si desiderium sermo non
esset, propheta non diceret : <1Desiderium cordis eorum audiuit>1
80 <1auris tua.>1 Sed cum aliter moueri soleat mens quae petit aliter-
que quae petitur, et sanctorum animae itain interni secreti
sinu Deo inhaereant ut inhaerendo requiescant ; quomodo di-
cuntur petere, quas ab interna uoluntate constat nullatenus
discrepare ? quomodo dicuntur petere, quas et uoluntatem
85 Dei certum est et ea quae futura sunt, non ignorare ? Sed in
ipso positae, ab ipso aliquid petere dicuntur, non quo quic-
quam desiderant, quod ab eius quem cernunt uoluntate, dis- 43
cordat, sed quo mente ardentius inhaerent eo etiam de ipso
accipiunt, ut ab ipso petant quod eum facere uelle nouerunt.
90 De ipso ergo bibunt quod ab ipso sitiunt ; et modo nobis adhuc
incomprehensibili in hoc, quod petendo esuriunt, praesciendo
satiantur. Discordarent ergo a uoluntate conditoris si quae
eum uident uelle, non peterent ; eique minus inhaererent si
uolentem dare, desiderio pigriori pulsarent . Quibus responsum
95 diuinitus dicitur : <1Requiescite tempus adhuc modicum donec>1
<1compleatur numerus conseruorum et fratrum uestrorum.>1 Deside-
est inter ardorem desiderii ex ipsa praescientia solatium con-
LIBER II, vII
solationis aspirare, ut et animarum uox sit hoc quod aman-
100 tes desiderant, et respondentis Deo sermo sit hoc quod eas
retributionis certitudine inter desideria confirmat. Respondere
ergo eius est ut collectionem fratrum exspectare debeant,
eorum mentibus libenter exspectandi moras infundere, ut
cum carnis resurrectionem appetunt etiam ex colligendorum
105 fratrum augmento gratulentur.
12. Aliter Deus loquitur ad diabolum aliter diabolus ad
Deum. Loqui enim Dei est ad diabolum, uias eius ac negotia
animaduersione occultae districtionis increpare, sicut hic
dicitur : <1Vnde uenis>1 ? Diaboli autem ei respondere est
110 omnipotenti maiestati eius nil posse celare. Vnde hic ait :
1 7 <1Circuiui terram et perambulaui eam.>1 Quasi enim dicere
eius est quid egerit, scire quod actus suos illius oculis occultare
non possit. Sciendum uero est quia sicut hoc loco discimus,
quattuor modis loquitur Deus ad diabolum ; tribus dia-
115 bolus ad Deum. Quattuor modis loquitur Deus ad diabolum,
quia et iniustas uias eius arguit et electorum suorum contra
illum iustitiam proponit et temptandam eorum innocentiam
ei concedendo permittit et aliquando eum, ne temptare au-
deat, prohibet. Iniustas enim uias eius redarguit sicut iam
120 dictum est : <1Vnde uenis>1 .? Electorum suorum contra illum
1 8 iustitiam proponit sicut ait : <1Considerasti seruum meum>1
<1Iob quod non sit ei similis super terram>1 ? Temptan-
dam eorum innocentiam concedendo permittit sicut dicit :
<1Ecce uniuersa quae habet in manu tua sunt.>1 Rursusque eum a
125 temptatione prohibet cum dicit : <1Tantum in eum ne extendas>1
<1manum tuam.>1 Tribus autem modis loquitur diabolus ad Deum,
cum uel uias suas insinuat, uel electorum innocentiam fictis
criminibus accusat, uel temptandam eamdem innocentiam
1 7 postulat. Vias quippe suas insinuat, qui ait : <1Circuiui ter->1
130 <1ram et perambulaui eam.>1 Electorum innocentiam accu-
sat qui dicit : <1Numquid frustra Iob timet Deum>1 ? <1Nonne tu>1
<1uallasti eum, ac domum eius, uniuersamque substantiam per>1
<1circuitum>1 ? Temptandam eamdem innocentiam postulat cum
dicit : <1Extende manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi>1
135 <1in faciem benedixerit tibi.>1 Sed dicere Dei est : <1Vnde uenis>1 ?
sicut et supra insinuauimus, ui suae iustitiae itinera malitiae
 LIBER II, vII-vIII
1,8 eius increpare. Dicere Dei est : <1Considerasti seruum>1
<1meum Iob, quod non sit ei similis super terram>1 ?
tales electos suos iustificando facere qualibus nimirum apo-
140 stata angelus possit inuidere. Dicere Dei est : <1Ecce uniuersa>1
<1quae habet in manu tua sunt>1 ,- ad probationem fidelium, contra m 44
eos occulta ui incursum illum suae malitiae relaxare. Dicere
Dei est : <1Tantum in eum ne extendas manum tuam,>1 ab immo- PL 56'
deratae temptationis impetu eum etiam permittendo restrin-
1,7 145 gere. Dicere autem diaboli est : <1Circuiui terram et per->1
<1ambulaui eam,>1 sagacitatem suae malitiae inuisibilibus
eius oculis occultare non posse. Dicere diaboli est : <1Numquid>1
<1frustra Iob timet Deum.?>1 contra bonos intra cogitationum suarum
latibula conqueri, eorumque prouectibus inuidere atque in-
155 uidendo reprobationis rimas exquirere. Dicere diaboli est :
<1Extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet,>1
ad afflictionem bonorum, malitiae aestibus anhelare. Quo enim
eorum temptationem inuidens appetit eo illorum quasi proba-
tionem deprecans petit. Quia igitur internarum locutionum
155 modos succincte diximus, ad intermissum paululum exposi-
tionis ordinem reuertamur.
1,8 VIII,13. <1Considerasti seruum meum Iob, quod non>1
<1sit ei similis super terram, uir simplex et rectus,>1
<1ac timens Deum et recedens a malo>1 ? Praecedentiiam
sermone tractatum est quia diabolus non contra Iob, sed
5 contra Deum certamen proposuit ; materia uero certaminis
beatus Iob in medio fuit. Et si in sermonibus suis dicimus Iob
inter flagella deliquisse, quod sentire nefas est, Deum dicimus
in sua propositione perdidisse. Nam ecce et in hoc loco intuen-
dum est quia non prius diabolus beatum Iob a Domino petiit,
10 sed eum Dominus in diaboli despectu laudauit. Et nisi in sua
iustitia permansurum nosset non utique pro illo proponeret.
Nec periturum in temptatione concederet de quo ante tempta-
tionem, ex Dei laudibus, in temptatoris mente inuidiae fuerant
faces excitatae.
15 14. Sed antiquus aduersarius cum quae accuset mala non
inuenit, ipsa ad malum inflectere bona quaerit. Cum de
LIBER II, II'III-Ix
operibus uincitur ad accusandum uerba nostra perscrutatur.
Cum nec in uerbis accusationem reperit, intentionem cordis
fuscare contendit ; tamquam bona facta bono animo non fiant
20 et idcirco perpendi a iudice bona non debeant. Quia enim
fructus arboris esse et in aestu uirides conspicit quasi uermem
ponere ad radicem quaerit.
Nam dicit :
1,9 IX,15. <1Numquid frustra Iob timet Deum>1 .? <1Nonne>1
11O <1tu uallasti eum ac domum eius uniuersamque sub->1
<1stantiam per circuitum>1 .? <1Operibus manuum eius be->1
<1nedixisti et possessio illius creuit in terra.>1 Ac si
5 aperte dicat : Qui tot bona in terra recepit quid mirum est,
si pro eis se innocenter gerit ? Innocens uere esset si bonus
inter aduersa persisteret. Cur autem magnus dicitur, quem
merces sui uniuscuiusque operis tanta rerum multiplicitate
comitatur ? Astutus quippe aduersarius cum sanctum uirum
10 inter prospera bene egisse considerat, reprobare apud iudicem PL 563
per aduersa festinat. Vnde recte in Apocalypsi uoce angelica
dicitur : <1Proiectus est accusator fratrum nostrorum qui accusabat>1
<1illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte.>1 Scriptura autem
sacra saepe diem pro prosperis, noctem autem pro aduersis
15 ponere consueuit. In die ergo et nocte accusare non desinit
quia modo nos in prosperis, modo in aduersis accusabiles
ostendere contendit. In die accusat, cum prosperis male nos
uti insinuat. In nocte accusat, cum in aduersis nos non habere m 45
patientiam demoiistrat. Beatum ergo Iob quia necdum flagella
20 attigerant, quasi adhuc unde in nocte accusare posset, omni-
modo non habebat. Quia uero in prosperis magna sanitate ui-
guerat, pro eisdem prosperis bona illum egisse simulabat :
uersuta assertione mentiens quod non ad usum Domini sub-
stantiam possideret, sed ad usum substantiae Dominum cole-
25 ret. Sunt enim nonnulli qui ut fruantur Deo dispensatorie
utuntur hoc saeculo. Et sunt nonnulli qui ut fruantur hoc
saeculo, transitorie uti uolunt Deo. Cum igitur bona diuini
muneris narrat, putat quod facta fortis operarii leuiget, ut
cuius uitam reprehendere de operibus non ualet, eius mentem
30 quasi ex cogitationibus addicat, mentiens quod non amori
Domini sed temporalis prosperitatis appetitioni seruierit
 LIBER II, ix-x
omne, quod innocue exterius uixit. Vires ergo beati Iob
nesciens, sed tamen unumquemque aduersis probari uerius
sciens, temptandum hunc expetit, ut qui per diem prosperita-
35 tis inoffenso gressu incesserat, saltim in nocte aduersitatis im-
pingeret et ante laudatoris sui oculos offensione impatientiae
prostratus iaceret.
Vnde subiungit : ,
1,11 X,16. <1Sed extende paululum manum tuam et tange>1
<1cuncta quae possidet, nisi in faciem benedixerit>1
<1tibi.>1 Cum sanctum uirum satan temptare appetit et tamen
Domino, ut manum suam extendere debeat, dicit, ualde no-
5 tandum est quia feriendi uires nec ipse sibi tribuit qui contra
auctorem omnium singulariter superbit. Scit namque quia
quodlibet agere ex semetipso non sufficit, quia nec per se-
metipsum in eo quod est spiritus exsistit. Hinc est quod
in euangelio expellenda de homine legio dicebat : <1Si eicis nos,>1
10 <1mitte nos in gregem porcorum.>1 Qui enim per semetipsum ire in
porcos non poterat, quid mirum si sine auctoris manu, sancti
uiri domum contingere non ualebat ?
17. Sciendum uero est quia satanae uoluntas semper ini- PL 564
qua est sed numquam potestas iniusta, quia a semetipso uo'
15 luntatem habet sed a Domino potestatem. Quod enim ipse
facere inique appetit, hoc Deus fieri nonnisi iuste permittit.
Vnde bene in libris Regum dicitur : <1Spiritus Domini malus>1
<1irruebat in Saul.>1 Ecce unus idemque spiritus et Domini appel-
latur et malus : Domini uidelicet per licentiam potestatis iu-
20 stae, malus autem per desiderium uoluntatis iniustae. Formi-
dari igitur non debet qui nihil nisi permissus ualet. Sola ergo
uis illa timenda est, quae cum hostem saeuire permiserit ei
ad usum iusti iudicii, et iniusta illius uoluntas seruit. Paulu-
lum uero manum postulat extendi, quia exteriora sunt quae
25 expetit conteri. Neque enim satan facere se aliquid multum
putat nisi cum in anima sauciat ut ab illa patria feriens reuo-
cet, a qua ipse longe, telo suae superbiae prostratus iacet.
1,11 18. Sed quid est quod ait : <1Nisi in facie benedixerit>1
LIBER II, x-xI
<1tibi>1 ? Nos nempe quod amamus respicimus, quod uero auer-
30 sari uolumus, ab eo faciem declinamus. Quid itaque Dei facies, m 46
nisi respectus eius gratiae praebetur intellegi ? Ait ergo :
<1Extende paululum manum tuam et tange cuncta>1
<1quae possidet, nisi in faciem benedixerit tibi.>1 Ac
si aperte dicat : Ea quae dedisti subtrahe ; nam si accepta
35 perdiderit, respectum tuae gratiae, ablatis rebus temporali-
bus, non requiret. Si enim ea in quibus delectatur non ha-
buerit, fauorem tuum etiam maledicendo contemnet. Cuius
petitione callida nequaquam prouocata Veritas uincitur sed
ad deceptionem suam hosti conceditur, quod fideli famulo ad
40 augmentum muneris suffragetur.
Vnde mox subditur :
112 XI, 19. <1Ecce uniuersa quae habet, in manu tua>1
<1sunt>1 ,- <1tantum in eum ne extendas manum tuam.>1 Con-
sideranda est in uerbis Domini dispensatio sanctae pietatis,
quomodo hostem nostrum permittit et retinet, relaxat et re-
5 frenat. Alia ad temptandum dat sed ab aliis religat. <1Vniuer->1
<1sa quae habet, in manu tua sunt>1 ,- <1tantum in eum>1
<1ne extendas manum tuam.>1 Substantiam prodit sed tamen
corpus protegit quod quidem postmodum temptatori tra-
diturus est ; sed tamen non simul ad omnia relaxat hostem
10 ne undique feriens frangat ciuem. Mala enim cum multa electis
eueniunt, mira conditoris gratia ex tempore dispensantur, ut
quae coaceruata perimerent, possint diuisa tolerari. Hinc
Paulus ait : <1Fidelis Deus, qui non patietur uos temptari supra>1
<1quam potestis sed faciet cum temptatione etiam exitum utpossi->1
15 <1tis sustinere.>1 Hinc Dauid ait : <1Proba me, Domine et tempta me.>1 PL 565
Ac si aperte dicat : Prius uires inspice et tunc ut ferre ualeo,
temptari permitte. Hoc tamen quod dicitur : <1Ecce uniuersa>1
<1quae habet, in manu tua sunt>1 ,- <1tantum in eum ne>1
<1extendas manum tuam,>1 intellegi et aliter potest, quia for-
20 tem quidem pugnatorem suum Dominus nouerat sed tamen
diuidere ei certamina contra hostem uolebat, ut quamuis
 LIBER II, xI-xII
robusto bellatori uictoria in cunctis suppeteret, prius tamen
de uno certamine hostis ad Dominum uictus rediret. Tuncque
ei aliud iterum uincendo concederet, quatenus fidelis famulus
25 eo mirabilius uictor exsisteret, quo uictus hostis se contra illum
iterum ad noua bella repararet.
Sequitur :
1,12 XII, 20. <1Egressusque est satan a facie Domini.>1
Quid est quod satan a facie Domini egressus dicitur ? Quo
enim exitur ab eo qui ubique est ? Hinc namque ait : <1Caelum>1
<1et terram ego impleo.>1 Hinc est, quod Sapientia illius dicit :
5 <1Gyrum caeli circiiiui sola.>1 Hinc de eius Spiritu scriptum est :
<1Spiritus Domini repleuit orbem terrarum.>1 Hinc est quod Do-
minus iterum dicit : <1Caelum mihi sedes est, terra autem scabel->1
<1lum pedum meorum.>1 Rursumque de eo scriptum est : <1Caelum>1
<1metitur palnio et omnem terram pugillo concludit.>1 Sedi quippe
10 cui praesidet, interior et superior manet. Caelum palmo me-
tiens et terram pugillo concludens ostenditur, quod ipse sit
circumquaque cunctis rebus, quas creauit, exterior. Id nam-
que quod interius concluditur a concludente exterius contine-
tur. Per sedem ergo, cui praesidet, esse interius supraque ; m 47
15 per pugillum quo continet, exterius subterque signatur.
Quia enim ipse manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse
supra omnia, ipse infra omnia ; et superior est per poten-
tiam et inferior per sustentationem ; et exterior per magnitu-
dinem et interior per subtilitatem ; sursum regens deorsum
20 continens ; extra circumdans interius penetrans ; nec alia ex
parte superior alia inferior, aut alia ex parte exterior atque
ex alia manet interior. Sed unus idemque totus ubique praesi-
dendo sustinens, sustinendo praesidens, circumdando pene-
trans, penetrando circumdans ; unde superius praesidens inde
25 inferius sustinens ; et unde exterius ambiens inde interius re-
plens ; sine inquietudine superius regens sine labore inferius
sustinens ; interius sine extenuatione penetrans exterius sine
extensione circumdans. Est itaque inferior et superior sine
LlBER II, XII-XIII
loco ; est amplus sine latitudine ; est subtilis sine extenua-
30 tione.
21. Quo igitur exitur ab eo qui dum per molem corporis PL 566
nusquam est, per incircumscriptam substantiam nusquam
deest ? Sed quamdiu satan pressus maiestatis potentia, appe-
titum suae malitiae exercere non ualuit, quasi ante faciem
35 Domini stetit. A facie autem Domini exiit, quia relaxatus
diuinitus ab internae retentionis angustia, ad sui desiderii
effectum uenit. A facie Domini exiit, quia diu uinculis disci-
plinae religata quandoque uoluntas noxia ad opus processit.
Cum enim sicut dictum est, id quod uoluit implere non ualuit,
40 quasi ante Domini faciem stetit ; quia illum ab effectu malitiae
superna dispensatio coactauit. Sed a facie eius exiit quia po-
testatem temptationis accipiens, ad malitiae suae uota per-
uenit.
Sequitur :
1,13 XIII, 22. <1Cum autem quadam die filii et filiae>1
<1eius comederent et biberent uinum in domo fratris>1
1 14 <1sui primogeniti, nuntius uenit ad Iob, qui diceret :>1
<1Boues arabant et asinae pascebantur iuxta eos, et>1
15 <15irruerunt Sabaei, tuleruntque omnia et pueros per->1
<1cusserunt gladio, et euasi ego solus, ut nuntiarem>1
<1tibi.>1 Notandum quae tempora temptationibus congruant.
Tunc quippe diabolus temptandi tempus elegit quando beati
Iob filios in conuiuium inuenit. Neque enim solummodo in-
10 tuetur hostis quid faciat, sed etiam quando faciat. Nam
quamuis potestatem acceperit, aptum tamen ad submersionem
tempus exquisiuit, ut uidelicet nobis Deo dispensante prode-
retur, quia praenuntia tribulationis est laetitia satietatis. In-
tuendum uero est quam callide ipsa damna quae illata sunt,
15 nuntiantur. Non enim dicitur : boues a Sabaeis ablati sunt,
sed qui ablati sunt boues arabant ; ut uidelicet memorato
fructu operis, causa crescat doloris. Vnde et apud Graecos non
 LlBER II, XIII-XIV
solum asinae sed fetae asinae raptae referuntur, ut dum mini-
ma animalia audientis animum minus ex sui qualitate percute-
20 rent, amplius ex fecunditate uulnerarent. Et quia eo magis
aduersa animum feriunt, quo cum multa sunt etiam subita
nuntiantur, aucta est mensura gemituum, etiam per articula
nuntiorum.
Nam sequitur :
1,16 XIV,23. <1Cumque adhuc ille loqueretur uenit alius>1 48
<1et dixit>1 .- <1Ignis Dei cecidit de caelo et tactas oues>1
<1puerosque consumpsit et effugi ego solus, ut nun->1
<1tiarem tibi.>1 Ne rebus perditis minorem audienti dolorem PL 567
5 moueat, eius animum ad excedendum etiam ipsis nuntiorum
uerbis instigat. Intuendum quippe est, quam callide dicitur :
<1Ignis Dei,>1 ac si diceretur : Illius animaduersionem sustines
quem tot hostiis placare uoluisti : eius iram toleras cui cotidie
seruiens insudabas. Dum enim Deum cui seruierat, aduersa
10 intulisse indicat, laesum commemorat, in quo excedat ; quate-
nus anteacta obsequia ad mentem reduceret et frustra se
seruisse aestimans, in auctoris iniuriam superbiret. Pia etenim
mens cum se aduersa ab hominibus perpeti conspicit, in diui-
nae gratiae consolatione requiescit ; cumque temptationum
15 procellas increscere extrinsecus uiderit, secessum spei domi-
nicae appetens, intra conscientiae portum fugit. Vt uero uer-
sutus hostis uno eodemque tempore sancti uiri robustissimum
pectus et humanis aduersitatibus et diuina desperatione con-
cuteret, et prius Sabaeos irruisse intulit et mox ignem Dei
20 cecidisse nuntiauit. Vt quasi omnem aditum consolationis
excluderet, dum et ipsum aduersantem ostenderet, qui
consolari animum inter aduersa potuisset ; quatenus dum se
temptatus undique destitui atque undique premi considerat
in contumeliam tanto audacius quanto et desperatius erum-
25 pat.
Sequitur :
LlBER II. XV
1,17 XV,24. <1Sed et illo adhuc loquente, uenit alius>1 et
<1dixit>1 .- <1Chaldaei fecerunt tres turmas et inuaserunt>1
<1camelos, et tulerunt eos, necnon et pueros percusse->1
<1runt gladio>1 ,- <1et effugi ego solus ut nuntiarem tibi.>1
5 Ecce iterum, ne quid minus de humana aduersitate doluisset,
Chaldaeorum turmas irruisse denuntiat ; et ne illum minus
desuper ueniens aduersitas feriat, iteratam iram in aere de-
monstrat.
Nam sequitur :
1,18 10 25. <1Loquebatur ille, et ecce alius intrauit et>1
<1dixit : Filiis tuis et filiabus uescentibus et bibenti->1
1,19 <1bus uinum in domo fratris sui primogeniti, repente>1
<1uentus uehemens irruit a regione deserti, et con->1
<1cussit quattuor angulos domus quae corruens op->1
<115pressit liberos tuos et mortui sunt>1 ,- <1et effugi ego>1
<1solus ut nuntiarem tibi.>1 Qui uno uulnere non prosternitur,
idcirco bis terque percutitur, ut usque ad intima quandoque
feriatur. Nuntiata itaque fuerat aduersitas de Sabaeis, nun-
tiata diuina animaduersio per ignem de caelo, nuntiatur ab
20 hominibus iterum camelorum raptus, caedesque puerorum, et
diuinae indignationis ira repetitur, dum uentus irruens con-
cussisse domus angulos atque exstinxisse liberos indicatur.
Quia enim notum est, quod absque superno nutu moueri ele-
menta non possint, latenter infertur quod ipse contra illum PL 568
25 elementa mouerit, qui moueri permisit : quamuis satan semel
accepta a Domino potestate ad usum suae nequitiae etiam
elementa concutere praeualet. Nec mouere debet, si spiritus
de summis proiectus turbare in uentos aerem potuit ; cum
nimirum constet quia et damnatis in metallo, ad usum aqua m 49
30 et ignis seruit. Quaesitum est igitur ut nuntiarentur mala,
quaesitum est ut multa, quaesitum ut subita. Sed cum prius
aduersa nuntiauit, tranquillo adhuc pectori quasi sanis mem-
bris uulnus inflixit ; cum uero percussum cor feriendo repetiit,
ut ad impatientiae uerba compelleret, super uulnera uulnus
35 irrogauit.
26. Intuendum uero est quam callide curauit hostis anti-
quus, non tam iactura rerum sancti uiri patientiam rumpere
quam ipso ordine nuntiorum. Qui studens prius parua, et post
LlBER II. XV
nuntiare maiora in extremo filiorum mortem intulit, ne uilia
40 pater rei familiaris damna duceret, si illa iam orbatus audiret ;
et minus percuteret rerum amissio, praecognita morte filiorum ,
quia uidelicet nulla esset hereditas, si ipsos prius subtraheret
quibus seruabatur heredes. Sed a minimis incipiens, in ulti-
mum grauiora nuntiauit ut dum gradatim deteriora cognosce-
45 ret, in eius corde doloris locum omne uulnus inueniret. Notan-
dum quam callide tot malorum pondera et diuisa et subita
nuntiantur, ut et repente et particulatim crescens, in audien-
tis corde sese dolor ipse non caperet ; et tanto ardentius in
blasphemiam accenderet, quanto subitis ac multiplicibus
50 nuntiis in se angustius aestuaret.
27.Sed neque hoc neglecte praetereundum puto,quod filii
in maioris fratris domo conuiuabantur cum pereunt. Dictum
namque est superius, quod conuiua peregi sine culpa uix
possunt. Vt ergo nostra, non illorum loquamur, sciendum
55 nobis est quia quod a minoribus uoluptuose agitur maiorum
disciplina cohibetur ; cum uero maiores ipsi uoluptati deser-
uniunt nimirum minoribus lasciuiae frena laxantur. Quis enim
sub disciplinae se constrictione retineat, quando et ipsi qui ius
constrictionis accipiunt sese uoluptatibus relaxant ? Dum
60 ergo in maioris fratris domo conuiuantur, pereunt quia tunc
contra nos hostis uehementius uires accipit, quando et ipsos
qui pro custodia disciplinae praelati sunt laetitiae seruire
cognoscit. Tanto enim licentius ad feriendum occupat quanto
et hi qui intercedere pro culpa poterant uoluptati uacant. Ab-
65 sit autem ne tanti uiri filios per conuiuiorum studia ingurgi- PL
tando uentri uacasse suspicemur ; sed tamen ueraciter noui-
mus quia etsi per disciplinae quisque custodiam necessitatis
metas edendo non transit, accensa tamen mentis intentio
inter conuiuia torpescit, et minus in quanto sit temptationum
70 bello considerat quae se per securitatem relaxat. In die ergo
primi, fratris filios obruit quia antiquus hostis in minorum
morte subuersionis aditum per neglegentiam maiorum quaerit,
Sed quia quantis nuntiorum iaculis sit percussus, agnouimus;
LlBER II, XV-XVI
uir fortis noster, qualis inter uulnera consistat, audiamus.
75 Sequitur :
12O XVI, 28. <1Tunc surrexit Iob et scidit uestimenta>1
<1sua, et tonso capite corruens in terram adorauit.>1
Nonnulli magnae constantiae philosophiam putant si disci-
plinae asperitate correpti, ictus uerberum doloresque non
5 sentiant. Nonnulli uero tam nimis percussionum flagella
sentiunt ut immoderato dolore commoti, etiam in excessu
linguae dilabantur. Sed quisquis ueram tenere philosophiam
nititur, necesse est ut inter utraque gradiatur. Non est enim 5"
pondus uerae uirtutis, insensibilitas cordis, quia et ualde in-
10 sana per stuporem membra sunt quae et incisa dolere nequa-
quam possunt. Rursus uirtutis custodiam deserit qui dolorem
uerberum ultra quam necesse est sentit, quia dum nimia
affictione cor tangitur usque ad impatientiae contumelias
excitatur, et qui per flagella corrigere malefacta debuerat,
15 agit ut nequitia per flagellum crescat. Contra insensibilitatem
quippe percussorum per prophetam dicitur : <1Percussisti eos>1
<1nec doluerunt>1 ,- <1attriuisti eos et renuerunt accipere disciplinam.>1
Contra pusillanimitatem percussorum per psalmistam dici-
tur : <1In miseriis non subsistent.>1 In miseriis namque subsiste-
20 rent si aequanimiter aduersa tolerarent. At postquam mente
inter flagella corruunt quasi inter illatas miserias subsistendi
constantiam perdunt.
29. Beatus itaque Iob quia uerae philosophiae regulam
tenuit, contra utraque mira se aequitatis arte seruauit, ut
25 nec dolorem non sentiens, flagella sperneret, nec rursum ultra
modum dolorem sentiens, contra iudicium flagellantis insani-
ret. Cunctis enim rebus perditis, cunctis liberis amissis sur-
rexit, scidit uestimenta sua et tonso capite corruens in terram
adorauit. Quod uestimenta scidit, quod tonso capite in terram
30 corruit monstrat nimirum quia flagelli dolorem sensit. Quod
uero adicitur, <1adorauit,>1 aperte ostenditur quia et in dolore
positus contra flagellantis iudicium non excessit. Nec omnino
ergo non motus est ne Deum ipsa insensibilitate contemne-
ret, nec rursum omnino motus est ne nimis dolendo peccaret. PL 570
LlBER II, XVI-XVII
35 Sed quia duo sunt praecepta caritatis, Dei uidelicet amor
et proximi, ut dilectionem proximi exsolueret impendit filiis
luctum, ne dilectionem Dei desereret, expleuit inter gemitus
adorationem. Solent nonnulli in prosperis Deum diligere, in
aduersis autem positi flagellantem minus amare. Beatus au-
40 tem Iob per hoc quod motus exterius exhibuit, ostendit quia
flagella patris agnouit ; per hoc autem quod adorando humilis
mansit, ostendit quia amorem patris nec in dolore deseruit.
Ne igitur superbus esset non sentiens in percussione corruit,
ne autem se ferienti extraneum faceret, ad hoc corruit ut ado-
45 raret. Mos autem ueterum fuit ut quisquis speciem sui corporis
capillos nutriendo seruaret, eos tempore afictionis abscide-
ret, et rursum qui tranquillitatis tempore capillos abscideret,
eos in ostensione afflictionis enutriret. Beatus itaque Iob
tranquillitatis tempore capillos seruasse ostenditur cum ad
50 doloris usum caput totondisse memoratur, quatenus dum in
cunctis eum rebus manus superna percuteret, etiam sponte
illum paenitentiae species dieursa fuscaret.
Sed iste exutus rebus, filiis orbatus, qui uestimenta scindit,
qui caput tondit, qui in terram corruit, quid dicat audiamus.
XVII, 30. <1Nudus egressus sum de utero matris>1
<1meae, nudus reuertar illuc. O>1 quam altae sedi interni
consilii praesidet iste, qui scissis uestibus in terra prostratus
iacet ! Quia enim iudicante Deo, cuncta amiserat pro ser-
5 uanda patientia illud tempus ad memoriam reduxit, quo necdum 51
ista quae perdidit habebat, ut dum intuetur quod aliquando
illa non habuit, dolorem temperet quod amisit. Magna enim
consolatio in rerum amissione est, illa tempora ad mentem
reducere quibus nos contigit res quas perdidimus non ha-
10 buisse. Quia uero omnes nos terra genuit, hanc non immerito
matrem uocamus. Vnde scriptum est : <1Graue iugum super fi->1
<1lios Adam a die exitus de uentre matris eorum, usque in diem>1
<1sepulturae in matrem omnium.>1 Beatus igitur Iob ut patienter
lugeat quod hic amisit, uigilanter attendit qualis huc uenerit.
15 Ad augmentum autem seruandae patientiae, adhuc sollertius
inspicit hinc qualis recedit et dicit : <1Nudus egressus sum>1
<1de utero matris meae, nudus reuertar illuc.>1 Ac si
LlBER II, XVII-XVIII
dicat : Nudum me huc intrantem terra protulit, nudum me
hinc exeuntem terra recipiet. Qui ergo accepta sed relinquenda
20 perdidi, quid proprium amisi ?
- Quia uero consolatio non solum ex consideratione condi-
tionis adhibenda est sed etiam ex iustitia conditoris, recte
subiungit :
1,21 XVIII, 31. <1Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut>1 PL571
<1Domino placuit, ita factum est.>1 Sanctus uir, temptante
aduersario, cuncta perdiderat, sed tamen sciens quia- contra
se satan temptandi uires, nisi permittente Domino non habe-
5 bat, non ait : Dominus dedit, diabolus abstulit, sed : <1Domi->1
<1nus dedit, Dominus abstulit.>1 Fortasse enim fuerat do-
lendum si quod conditor dederat hostis abstulisset ; at post-
quam non abstulit nisi ipse qui dedit, sua recepit, non nostra
abstulit. Si enim ab illo accipimus, quibus in hac uita utimur,
10 cur doleat quod ipso iudicante exigimur quo largiente fenera-
mur ? Nec aliquando iniustus est creditor, qui dum praefixo
reddendi tempore non constringitur ; quando uult exigit quod
feneratur. Vbi et bene subiungitur : <1Sicut Domino pla->1
<1cuit, ita factum est.>1 Cum enim in hac uita ea quae nolu-
15 mus patimur, necesse est ut ad eum qui iniustum uelle nil
potest, studia nostrae uoluntatis inclinemus. Magna quippe
est consolatio in eo quod displicet quod illo ordinante erga
nos agitur, cui nonnisi iustum placet. Si igitur iusta placere
Domino scimus, pati autem nulla nisi quae Domino placuerint,
20 possumus ; iusta sunt cuncta quae patimur et ualde iniustum
est, si de iusta passione murmuramus.
32. Sed quia orator fortis quomodo assertionem partis suae
contra aduersarium allegauit, audiuimus, nunc quomodo in
orationis suae termino iudicem benedicendo laudet audiamus.
25 Sequitur : <1Sit nomen Domini benedictum.>1 Ecce omne
quod rectum sensit, Domini benedictione conclusit, ut hinc
aduersarius inspiciat et ad poenam suam uictus erubescat,
quia ipse Deo contumax etiam in beatitudine conditus
exstitit, cui homo hymnum gloriae etiam percussus dicit.
30 Intuendum uero est quia hostis noster tot nos iaculis percutit
LlBER II, XVIII-XIX
quot temptationibus affligit. Cotidie namque in acie stamus,
cotidie tela temptationum eius excipimus. Sed et nos contra
illum iacula mittimus si confossi tribulationibus, humilia
respondemus. Beatus igitur Iob percussus damno rerum,
35 percussus morte filiorum quia uim doloris uertit in laudem
conditoris, dicens : <1Dominus dedit, Dominus abstulit>1 ,- 52
<1sicut Domino placuit, ita factum est>1 ,- <1sit nomen>1
<1Domini benedictum>1 ,- superbum hostem humilitate percu-
lit, crudelem patientia strauit. Nec credamus quod bellator
40 noster accepit uulnera et non inflixit. Quot enim uoces pa-
tientiae in laude Dei percussus reddidit, quasi tot in aduersa-
rii pectore iacula intorsit et acriora ualde quam sustinuit in-
fixit. Afflictus enim terrena perdidit, sed afictionem humili-
ter sustinens caelestia multiplicauit.
45 Sequitur :
1,22 XIX, 33.In <1omnibus his non peccauit Iob neque>1 PL572
<1stultum aliquid contra Deum locutus>1 est.Quia tempta-
tionum tribulationibus deprehensi, etiam tacito cogitationum
motu possumus non loquendo peccare, beato Iob et oris testi-
5 monium perhibetur et cordis. Prius enim dicitur : <1Non pec->1
<1cauit>1 ,- et tunc demum subditur : <1Neque stultum ali->1
<1quid contra Deum locutus est.>1 Qui enim stultum locutus
non est, culpam a lingua compescuit ; sed cum praemittitur :
<1Non peccauit,>1 constat quod murmurationis uitium etiam
10 a cogitatione restrinxit. Nec peccauit ergo nec stulte locutus
est, quia nec per conscientiam tacitus tumuit nec linguam in
contumaciam relaxauit. Stulte autem contra Deum loquitur
qui inter diuinae animaduersionis flagella positus, iustificare
semetipsum conatur. Si enim innocentem se asserere superbe
15 audeat, quid aliud quam iustitiam ferientis accusat ? Huc-
usque nos uerba historiae transcurrisse sufficiat, iam nunc
ad indaganda allegoriae mysteria expositionis se sermo con-
uertat .
Sed in hoc quod scriptum est :
LlBER II, XX
1,6 XX, 34. <1Quadam die cum uenissent filii Dei co->1
<1ram Domino>1 ,- <1adfuit inter eos etiam satan>1 ,- discu-
tiendum prius est, cur quadam die factum aliquid coram Do-
mino dicitur cum apud illum nequaquam cursus temporis, mu-
5 tatione diei noctisque uarietur. Neque enim in ea luce quae
sine accessu ea quae eligit illustrat et sine recessu ea quae
respuit deserit, defectus mutabilitatis uenit. Quia in semetipsa
manendo immutabilis, mutabilia cuncta disponit, sicque in
se transeuntia condidit ut apud se transire nequaquam pos-
10 sint, nec tempus intus in conspectu eius defluit quod apud
nos foras decurrit. Vnde fit ut in aeternitate eius fixa maneant
ea quae non fixa exterius saeculorum uolumina emanant. Cur
ergo apud eum dicitur : <1Quadam die,>1 cui nimirum dies una
est aeternitas sua ? quam uidelicet nec fine claudi nec initio
15 uidit aperiri psalmista, cum dicit : <1Melior est dies una in atriis>1
<1tuis super milia.>1
35. Sed cum scriptura sacra temporaliter editis loquitur,
dignum est ut uerbis temporalibus utatur quatenus condes-
cendendo leuet ; et dum de aeternitate aliquid temporaliter
20 narrat, assuetos temporalibus sensim ad aeterna traiciat ;
seque bene nostris mentibus aeternitas incognita dum uerbis
cognitis blanditur infundat. Quid autem mirum si in sacro
eloquio incommutabilitatem suam Deus praepropere humanae
menti non aperit ; quando et resurrectionis suae sollemnitate PL 573
25 celebrata, quibusdam prouectionum accessibus innotuit, in-
corruptionem corporis quod resumpsit ? Luca quippe atte-
stante didicimus quod quibusdam se in monumento quaerenti-
bus prius angelos misit ; et rursum discipulis de se in uia lo- 53
quentibus ipse quidem sed non cognoscendus apparuit, qui
30 post exhortationis moras cognoscendum se in panis fractione
monstrauit. Ad extremum uero repente ingrediens non solum
se cognoscibilem, sed etiam palpabilem praebuit. Quia enim
infirma adhuc gestabant corda discipuli in cognitione tanti
mysterii ista fuerant dispensatione nutriendi ut paulisper
35 aliquid quaerentes inuenirent, inuenientes crescerent et
crescentes cognita robustius tenerent. Quia igitur non re-
pente sed causarum uerborumque incrementis, quasi quibus-
LlBER Il. XX
dam ad aeternitatem passibus ducimur intus apud eum qua-
dam die aliquid factum dicitur, qui ipsa quoque tempora sine
40 tempore contuetur.
36. An quia etiam satan adfuit dum quadam die hoc factum
dicitur, indicare sacra scriptura studuit quia in luce Deus tene-
bras uidit ? Nos quippe uno eodemque contuitu lucem et
tenebras intueri non possumus quia cum in tenebras oculus
45 figitur, lux fugatur ; et cum ad lucis se coruscationem uerterit
tenebrarum umbra discedit. Illa autem uis quae cuncta muta-
bilia immutabiliter uidet, quasi in die ei satan adfuit, quia
apostatae angeli tenebras sine obscuritate comprehendit. Nos
ut dictum est, uno eodemque intuitu contemplari non possu-
50 mus et quae approbando eligimus, et quae reprobando damna-
mus quia cum ad hanc animus uertitur ab illa cogitatione se-
paratur ; cum uero ad illam reducitur ab hac cui inhaesit
amouetur.
37. Deus uero quia sine mutabilitate cuncta simul respicit,
55 sine distentione comprehendit, uidelicet et bona quae iuuat
et mala quae iudicat, et quae adiuta remunerat, et quae iudi-
cans damnat, in his quae diuerso disponit ordine diuersus non
est. In die ergo ei satan adfuisse describitur quia lumen aeter-
nitatis eius nulla mutabilitatis fuscatione tangitur. Et in hoc
60 quod ei tenebrae praesentes fiunt, qui adfuisse inter filios Dei
dicitur quia ea ui iustitiae immundus spiritus penetratur, qua
uidelicet mundorum spirituum corda complentur ; eoque ra-
dio luminis iste transfigitur quo illi ut luceant perfunduntur.
38. Inter filios Dei adfuit quia etsi illi Deo ad electorum
65 adiutorium, iste ad probationem seruit. Inter filios Dei adfuit
quia etsi ab illis in hac uita laborantibus auxilium pieta-
tis impenditur, iste occultae iustitiae nesciendo seruiens
ministerium exsequi reprobationis conatur. Vnde bene in PL 574
libris Regum per prophetam dicitur : <1Vidi Dominum sedentem>1
70 <1super solium suum et exercitum caeli a dextris et sinistris eius et>1
<1dictum est>1 .- <1In quo decipiam Achab, ut ascendat et cadat in>1
<1Ramoth Galaath>1 ? <1Et dixit alius ita et alius aliter. Et egressus>1
LlBER II, XX
<1est unus et dixit>1 : <1Ego decipiam Achab. Et dictum est>1 .- <1In quo>1
<1decipies>1 ? <1Qui respondit dicens>1 .- <1Egrediar et ero mendax Spi->1
75 <1ritus in ore omnium prophetarum eius.>1 Quid enim solium Domi-
ni nisi angelicas potestates accipimus quarum mentibus altius
praesidens, inferius cuncta disponit ? Et quid exercitus caeli,
nisi ministrantium angelorum multitudo describitur ? Quid
est ergo quod exercitus caeli a dextris et sinistris eius stare
80 perhibetur ? Deus enim qui ita est intra omnia ut etiam sit 54
extra omnia, nec dextra nec sinistra concluditur. Sed dextra
Dei angelorum pars electa, sinistra autem Dei pars angelorum
reproba designatur. Non enim ministrant Deo solummodo
boni qui adiuuent, sed etiam mali qui probent ; non solum qui
85 a culpa redeuntes subleuent sed etiam qui redire nolentes
grauent. Nec quod caeli exercitus dicitur, angelorum pars
reproba in eo intellegi posse prohibetur. Quas enim suspendi
in aere nouimus, aues caeli nominamus. Et de eisdem spiri-
tibus Paulus dicit : <1Contra spiritalia nequitiae in caelestibus.>1
90 Quorum caput enuntians, ait : <1Secundum principem potestatis>1
<1aeris huius. A>1 dextra ergo Dei et sinistra angelorum exercitus
stat, quia et uoluntas electorum spirituum diuinae pietati
concordat ; et reproborum sensus suae malitiae seruiens, iu-
dicio districtionis eius obtemperat. Vnde et mox fallax spi-
95 ritus in medium prosiliisse describitur per quem Achab rex,
exigentibus suis meritis, decipiatur. Neque enim fas est cre-
dere bonum spiritum fallaciae deseruire uoluisse ut diceret :
<1Egrediar et ero mendax spiritus in ore omnium prophetarum>1
<1eius.>1 Sed quia Achab rex peccatis praecedentibus dignus erat
100 ut tali debuisset deceptione damnari, quatenus qui saepe uo-
lens ceciderat in culpam, quandoque nolens caperetur ad
poenam, occulta iustitia licentia malignis spiritibus datur ut
quos uolentes in peccati laqueo strangulant, in peccati poenam
etiam nolentes trahant. Quod ergo illic a dextris atque sinistris
105 Dei, exercitus caeli astitisse describitur, hoc hic inter filios Dei
satan adfuisse perhibetur. Ecce a dextris Dei steterunt angeli
quia nominantur filii Dei ; ecce a sinistris stant angeli quia
adfuit inter eos etiam satan.
LlBER II, XX-XXII
 39- Sed quia allegoriae mysteria indagare decreuimus, non
110 inconuenienter accipimus quod in die Dominus satan uidit,
quia uias eius in sapientiae suae incarnatione corripuit ; quasi
eum non uidisse fuerit, tamdiu prauitatem illius in humani PL 575
generis perditione tolerasse.
Vnde et ei diuina uoce mox dicitur :
1,7 XXI, 40. <1Vnde uenis>1 ? In die satan de uiis suis requiritur
quia in luce manifestatae sapientiae occulti hostis insidiae
deteguntur. Quia ergo incaruato Domino diabolus increpatur
et a sua pestifera effrenatione corripitur, recte subiungitur :
5 <1Cui dixit Dominus>1 .- <1Vnde uenis>1 .? Tunc enim satanae
uias requirendo arguit cum per Mediatoris aduentum persua-
sionis eius nequitias reprimens increpauit. Nec immerito in
hoc die filii Dei coram Domino astitisse referuntur, quia uide-
licet ad aeternae patriae uocationem electi omnes, luce sa-
10 pientiae se illustrante, collecti sunt. Quos quamuis incarnata
Sapientia aggregare effectu operis uenerat, diuinitati tamen
illius iam per eius praescientiam intrinsecus assistebant. Sed
quia de uiis suis antiquus hostis Redemptore ueniente discuti-
tur, quid dicat audiamus.
1,7 XXII,41. <1Circuiui terram et perambulaui eam.>1 Ab
Adam quippe, ante aduentum Domini, omnes post se gentium
nationes traxit. Circuiuit et perambulauit quia per corda
gentium iniquitatis suae uestigia impressit. Cadens enim
5 a sublimibus humanas mentes iure possedit quia in culpae 55
suae uinculo uolentes astrinxit ; tantoque latius in mundo
uagatus est quanto a reatu quisque illius liber per omnia in-
uentus non est. Cui quasi ex potestate mundum circuisse est,
nullum hominem qui sibi plene resisteret inuenisse. Sed iam
10 satan redeat, id est ab effectu suae malitiae uis illum diuina
constringat, quia iam apparuit in carne qui in peccati conta-
LlBER lI, XXII-XXIII
gione ex carnis nil habeat infirmitate. Venit humilis quem
et superbus hostis admiretur ; quatenus qui fortia diuinitatis
eius despexerat etiam humanitatis eius infirma pertimescat.
15 Vnde et mox significatione mirifica, contra eum ipsa huma-
nitatis infirmitas obstupescenda proponitur, ut dicatur :
1,8 XXIII, 42. <1Numquid considerasti seruum meum>1
<1Iob, quod non sit ei similis in terra>1 ? QuodIob inter-PL576
pretetur dolens paulo ante iam diximus. Dolens uero ipse
ueraciter per figuram dicitur, qui portare dolores nostros pro-
5 pheta attestante, perhibetur. Cui in tena similis non est quia
omnis homo tantummodo homo est, ipse autem Deus et homo.
In terra ei similis non est quia etsi adoptiuus quisque filius
ad percipiendam diuinitatem proficit, nequaquam tamen ut
Deus naturaliter esset accipit. Qui bene etiam seruus dictus
10 est quia formam serui suscipere dedignatus non est. Nec maie-
stati iniuriam intulit assumpta humilitas carnis, quia et ut
seruanda susciperet nec tamen habita permutaret, nec diuina
humanitate minuit, nec humana diuinitate consumpsit. Quia
etsi per Paulum dicitur : <1Qui cum in forma Dei esset non rapi->1
15 <1nam arbitratus est esse se aequalem Deo sed semetipsum exina->1
<1niuit formam serui accipiens,>1 ei semetipsum exinanisse, est ab
inuisibilitatis suae magnitudine se uisibilem demonstrasse ut
serui forma tegeret hoc quod incircumscripte omnia ex diui-
nitate penetraret. Dei autem ad satan per figuram dicere est :
20 <1Numquid considerasti seruum meum Iob>1 ? unigeni-
tum filium contra eum in forma serui admirabilem demon-
strare. Eo enim quo illum tantae uirtutis in carne innotuit,
quasi superbienti aduersario quod dolens consideraret, indica-
uit. Sed quia bonum quod miraretur intulerat, restat ut ad re-
25 primendam eius superbiam uirtutes illius adhuc enumerando
subiungat.
Sequitur :
LIBER II, XXIV-XXV
1,7 XXIV,43. <1Homo simplex et rectus, ac timens Deum>1
<1et recedens a malo.>1 Venit namque inter homines mediator
Dei et hominum, homo Christus Iesus ad praebendum exem-
plum uitae hominibus, simplex ; ad non parcendum malignis
5 spiritibus, rectus ; ad debellandam superbiam, timens Deum ;
ad detergendam uero in electis suis uitae immunditiam, rece-
dens a malo. De ipso enim per Isaiam principaliter dicitur :
<1Et replebit eum spiritus timoris Domini.>1 Et ipse a malo singu-
lariter recessit quia imitari facta noluit, quae'in hominibus
10 inuenit, quoniam attestante Petro : <1Peccatum non fecit nec>1
1,9 <1dolus inuentus est in ore eius.>1 Sequitur : <1Respondens satan>1
1,1O <1ait>1 : <1Nunquid frustra Iob timet Deum>1 ? <1Nonne tu>1
<1uallasti eum ac domum eius uniuersamque substan->1
<1tiam per circuitum>1 ? <1Operibus manuum eius bene->1
15 <1dixisti et possessio illius creuit in terra.>1 Antiquus
hostis Redemptorem humani generis debellatorem suum in m 56
mundum uenisse cognouit, unde et per obsessum hominem PL 577
in euangelio dicitur : <1Quid nobis et tibi Fili Dei>1 ? <1Venisti huc>1
<1ante tempus torquere nos.>1 Qui tamen prius cum hunc passibilem
20 cerneret cum posse mortalia perpeti humanitatis uideret, omne
quod de eius diuinitate suspicatus est, ei fastu suae superbiae
in dubium uenit. Nil quippe nisi superbum sapiens dum esse
hunc humilem conspicit Deum esse dubitauit. Vnde et ad
temptationum se argumenta conuertit, dicens : <1Si Filius Dei>1
25 <1es dic ut lapides isti panes fiant.>1 Quia igitur passibilem uidit non
Deum natum, sed Dei gratia custoditum credidit. Vnde et
nunc inferre perhibetur.
1,1O XXV, 44. <1Nonne tu uallasti eum ac domum eius>1
<1uniuersamque substantiam per circuitum>1 ? <1Ope->1
<1ribus manuum eius benedixisti et possessio illius>1
<1creuit in terra.>1 Eum quippe ac domum eius a Deo ualla-
LlBER II, XXV-XXVIII
5 tam dicit quia temptando eius conscientiam penetrare non po-
tuit. Substantiam eius uallatam asserit quia electos eius in-
uadere non praesumit. Operibus manuum eius benedixisse
Deum et possessionem eius excrescere in terra quaeritur, quia
scilicet tabescens uidet quod fides eius in notitiam hominum,
10 praedicantibus apostolis, multiplicatur. Possessio quippe eius
crescere dicitur, dum laborantibus praedicatoribus, fidelium
cotidie numerus augetur. Haec itaque satan Deo dixisse est,
talia inuidendo sensisse. Haec satan Deo dixisse est de his
tabescendo , doluisse .
15 Sequitur :
1,11 XXVI, 45. <1Sed extende paululum manum tuam et>1
<1tange cuncta quae possidet, nisi in facie bene->1
<1dixerit tibi.>1 Quem enim tranquillitatis tempore Dei gratia
custoditum credidit, peccare posse per passionem putauit.
5 Ac si aperte dicat : Interrogatus afflictionibus homo et peccator
agnoscitur, qui in miraculis Deus putatur.
1,12 XXVII, 46. <1Dixit ergo Dominus ad satan : Ecce>1
<1uniuersa quae habet, in manu tua sunt>1 ,- <1tantum>1
<1in eum ne extendas manum tuam.>1 Cum sacram histo-
riam sub figurali intellectu discutimus, satanae manus non
5 potestas sed temptatio debet intellegi. Vniuersa itaque
quae habet, in manum temptantis dantur et in eo tempta-
tionis manus extendi prohibetur quod tamen fieri substan-
tia amissa conceditur ; quia nimirum prius Iudaea quae
possessio eius fuerat, in infidelitate sublata est et post eius
10 caro patibulo crucis affixa. Qui igitur prius Iudaeam ad-
uersantem pertulit et postmodum usque ad crucem uenit quasi PL 578
prius habita amisit, et post in semetipso aduersantis nequi-
tiam pertulit.
1 12 XXVIII, 47. <1Egressusque est satan a facie Domini.>1
Sicut et superius dictum est, satan a facie Domini exiit quia
ad desiderii sui uota peruenit. Quasi enim ante ipsum erat
dum propter ipsum quae male sitiebat implere non poterat.
LIBER II, XXIX-XXX
1,13 XXIX,48. <1Cum autem quadam die filii eius et fi->1
<1liae comederent et biberent uinum in domo fratris>1
<1sui primogeniti.>1 Beati Iob filios ac filias uel apostolorum
ordinem uel cunctorum fidelium diximus multitudinem de- m 57
5 signasse. Incarnatus autem Dominus prius ex Iudaea ad fidem
paucos elegit et post sibi multitudinem populi gentilis aggre-
gauit. Quis autem maior Domini filius nisi iudaicus accipi
populus debet qui ei dudum datae legis fuerat doctrina gene-
ratus ; minor autem gentilis populus qui et in mundi extre-
10 mitate collectus est ? Quia igitur cum satan utilitati hominum
nesciens deseruiret et corruptis persecutorum cordibus licen-
tiam dominicae passionis expeteret, sancti apostoli necdum
aggregandam Deo gentilitatem nouerant et soli Iudaeae fidei
arcana praedicabant. Cum satan exiisse a Domino dicitur,
15 filii et filiae in domo fratris primogeniti conuiuari referuntur.
Dictum quippe eis fuerat : <1In 1uiam gentiuni ne abieritis.>1 Post
mortem naruque resurrectionemque Domini in gentium prae-
dicationem conuersi sunt. Vnde et in suis Actibus dicunt :
<1Vobis oportebat primum loqui uerbum Dei>1 ,- <1sed quia repellitis>1
20 <1illud et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur>1
<1ad gentes.>1 Hi itaque filii sponsi de quibus et eiusdem sponsi
uoce dicitur : <1Non ieiunabunt filii sponsi, quamdiu cum illis>1
<1est sponsus,>1 in domo fratris primogeniti conuiuantur quia
uidelicet adhuc apostoli sacrae scripturae deliciis in solius
25 iudaici populi collectione uescebantur.
1,14 XXX,49. <1Nuntius uenit ad Iob qui diceret>1 .- <1Bo->1
1,15 <1ues arabant et asinae pascebantur iuxta eos et ir->1
<1ruerunt Sabaei, tuleruntque omnia et pueros percus->1
<1serunt gladio, et euasi ego solus ut nuntiarem tibi.>1
5 Quid aliud per figuram boues quam bene operantes ; quid
aliud asinas quam quosdam simpliciter uiuentes accipimus ?
LIBER II, XXX-XXXI
Quae bene iuxta boues pasci referuntur quia mentes simpli-
cium etiam cum alta capere non possunt eo magis uicinae
sunt quo et fraterna bona sua per caritatem credunt ; cumque
10 inuidere alienis sensibus nesciunt quasi in pastu se minime
diuidunt. Simul ergo se asinae cum bobus reficiunt quia pru-
dentibus coniuncti tardiores, eorum intellegentia pascuntur. PL 579
Sabaei autem captiuantes interpretantur. Et qui alii capti
uantium nomine nisi immundi spiritus designantur qui cunctos
15 quos sibi subiciunt in infidelitatem captiuos ducunt ? Qui et
pueros gladio feriunt quia eos temptationis suae grauiter iacu-
lis uulnerant quos necdum iuuenalis constantia liberos uel
robustos seruat. Qui bene quidem bona incipiunt, sed in ipsa
adhuc inchoationis suae teneritudine captiuantibus immun-
20 dis spiritibus substernuntur. Quos gladio hostis percutit, quia
aeternitatis desperatione transfigit.
50. Quid est autem quod nuntius uenit, qui diceret :
1,15 <1Euasi ego solus>1 ? Quis est iste nuntius qui aliis pereunti-
bus solus euadit, nisi propheticus sermo qui, dum fiunt mala
25 omnia quae praedixit, quasi sanus ad Dominum solus redit ?
Dum enim uera dixisse de perditorum casu cognoscitur quasi
inter mortuos uixisse monstratur. Hinc est quod ad Rebeccam
in Isaac coniugio deducendam puer mittitur, quia uidelicet
ad desponsandam Ecclesiam Domino, interposita prophetia
30 famulatur. Sabaeis ergo irruentibus solus puer qui nuntiaret
euasit, quia malignis spiritibus infirmorum mentes in captiui-
tatem ducentibus, sententia prophetiae conualuit. Quae m 58
eamdem captiuitatem praenuntians dicit : <1Propterea captiuus>1
<1ductus est populus meus quia non habuit scientiam.>1 Prophetia
35 ergo quasi saluatur, dum captiuitas quam praedixit, ostendi-
tur.
Sequitur :
l,l6 XXXI, 51. <1Cumque adhuc ille loqueretur, uenit>1
<1alter et dixit : Ignis Dei cecidit de caelo et tactas>1
<1oues puerosque consumpsit, et effugi ego solus ut>1
<1nuntiarem tibi.>1 Omnes qui praedicationis oficium in syna-
LlBER II, XXXI
5 goga tenuerunt, caelum recte uocati sunt quia nimirum sapere
superna credebantur. Vnde et Moyses cum sacerdotes ac po-
pulum ad uerba suae admonitionis excitaret, dixit : <1Attende>1
<1caelum et loquar>1 ,- <1et audiat terra uerba ex ore meo.>1 Per caelum
uidelicet signans praepositorum ordinem per terram uero
10 subditam plebem. Hoc igitur loco caelum, sacerdotes uel
pharisaeos uel legis doctores non inconuenienter accipimus,
qui ante oculos hominum dum caelestibus officiis inseruirent,
quasi desuper lucere uidebantur. Sed quia ipsi summopere in PL 58
redemptoris nostri aduersitate commoti sunt, quasi ignis de
15 caelo cecidit dum ad decipiendum imperitum populum, ab his
etiam qui uera docere putabantur flamma inuidiae exarsit.
Teste quippe euangelio nouimus quod doctrinae ueritatis inui-
dentes, opportunitatem dominicae traditionis exquirebant, sed
metuentes populum quae moliebantur innotescere non au-
20 debant. Hinc etiam in eo scriptum est quod dissuadendis po-
pulis dicunt: <1Numquid aliquis ex principibus credidit in eum
<1aut ex pharisaeis>1 .? <1Sed turba haec quae non nouit legem, male->1
<1dicti sunt.>1 Quid autem in ouibus atque in pueris, nisi innocen-
tes quosque sed tamen adhuc infirmos, accipimus ? Qui dum
25 aduersitatem pharisaeorum ac principum tolerare timuerunt,
infidelitatis concrematione consumpti sunt. Dicatur ergo :
1,16 <1Ignis Dei cecidit de caelo et tactas oues puerosque>1
<1consumpsit,>1 id est a praepositorum cordibus flamma in-
uidiae corruit et quicquid boni in plebibus oriebatur, incen-
30 dit ; quia dum mali praepositi suum contra ueritatem hono-
rem exigunt ab omni rectitudine corda sequentium subuer-
terunt. Vbi et bene adiungitur : <1Et effugi ego solus ut>1
<1nuntiarem tibi>1 ; quia dum impletur praedicta causa ma-
litiae, fallaciae interitum euadit sermo prophetiae qui ait :
35 <1Et nunc ignis aduersarios consumit.>1 Ac si aperte dicat : Malos
non solum ignis per uindictam post cruciat sed nunc etiam per
liuorem cremat quia qui post puniendi sunt retributionis sup-
plicio, nunc semetipsos afficiunt inuidiae tormento. Puer ergo
solus fugiens remeat et igne periisse oues puerosque denum-
LlBER II, XXXI-XXXII
40 tiat, dum prophetia iudaicum populum deserens, uera se
dixisse manifestat, quae ait : <1Zelus apprehendit populum in->1
<1eruditum.>1 Ac si aperte dicat : Dum prophetarum uerba plebs
discutere noluit sed credulitatem suam uerbis inuidentium
dedit, zeli igne periit quia in alienae inuidiae se flamma con-
45 cremauit.
Sequitur :
1,17 XXXII,52. <1Sed et illo adhuc loquente uenit alius,>1
<1et dixit>1 .- <1Chaldaei fecerunt tres turmas et inuase->1
<1runt camelos et tulerunt eos, necnon et pueros Per->1
<1cusserunt gladio>1 ,- <1et effugi ego solus ut nuntiarem>1
5 <1tibi .>1 Quia Chaldaeos interpretari feroces nouimus, qui alii 59
Chaldaeorum nomine designantur, nisi persecutionis auctores
usque ad apertos clamores malitiae prorumpentes, cum di-
cunt : <1Crucifige, crucifige>1 ? Qui de semetipsis tres turmas fa- PL 581
ciunt cum se ad proponendas quaestiones Domino pharisaei,
10 Herodiani et Sadducaei diuiserunt. Qui ore quidem Sapientiae
uicti sunt, sed quia stultos quosdam post se eos traxisse cre-
dendum est factis turmis camelos tulenmt. Vnusquisque
namque eorum ordo in praua quae sapuit, insipientium corda
corrupit ; et dum persuadendo ad interitum pertraxit quasi
15 tortuosas mentes infirmantium ad captiuitatem duxit. Prae-
dicante quippe in Samaria Domino, multi ex Samaritanis
fuerant in possessione eiusdem nostri Redemptoris asciti.
Sed numquid hii qui pro septem uiris unius mulieris mortuis
de resurrectionis desperatione Dominum temptant, nequa-
20 quam conati sunt credentes Samaritanos a fide reducere quos
constat spem resurrectionis ignorare ? Qui dum ex lege non-
nulla recipiunt, nonnulla contemnunt, quasi camelorum more ,
uelut mundum animal ruminant, sed ut immundum ungulam
nequaquam findunt. Quamuis et eos cameli ruminantes sed
25 tamen ungulam non findentes, indicant qui in Iudaea iuxta
litteram historiam audierant, sed uirtutem eius discernere
LlBER II. XXXII-XXXIII
spiritaliter nesciebant. Quos tribus turmis Chaldaei rapiunt
dum Pharisaei Herodiani et Sadducaei ab omni sensus recti-
tudine iniqua persuasione peruertunt. Simulque pueros gladio
30 feriunt quia etsi qui in populo uti iam ratione poterant, eis
ipsi non uirtute rationis sed potestatis auctoritate contra-
ibant ; dumque se quasi praepositos imitari a subditis uolunt
etsi intellegere aliquid sequentes possunt, ex auctoritate tamen
suscepti regiminis eos ad perniciem pertrahunt. A quibus
35 bene solus puer qui nuntiet fugit, quia pharisaeis, Herodianis
atque Sadducaeis iniqua patrantibus, eos nimirum deserens
propheticus sermo conualescit qui ait : <1Et tenentes legem>1
<1nescierunt me.>1
Sequitur :
1,18 XXXIII, 53. <1Loquebatur ille et ecce alius intrauit,>1
<1et dixit>1 .- <1Filiis tuis et filiabus uescentibus et biben->1
119 <1tibus uinum in domo fratris sui primogeniti, re->1
<1pente uentus uehemens irruit a regione deserti et>1
5 <1concussit quattuor angulos domus. Quae corruens>1
<1oppressit liberos tuos et mortui sunt.>1 Paulo ante iam
diximus quod filios et filias, praedicantes apostolos ac plebes
subditas sentiamus : qui in domo fratris primogeniti conui-
uari referuntur, quia in habitatione adhuc iudaici populi
10 sacrae praedicationis deliciis uescebantur : <1Repente autem>1
<1uentus uehemens irruit a regione deserti.>1 Regio
deserti est cor infidelium quod dum Creator deserit, nullus in-
habitator colit. Ventus autem uehemens quid aliud quam PL 58'
temptatio fortis accipitur ? Ventus ergo uehemens a regione
15 deserti irruit quia in passione Redemptoris nostri contra fideles
eius, fortis temptatio a cordibus Iudaeorum uenit. Potest
etiam deserti regio, derelicta immundorum spirituum multitu-
do non inconuenienter intellegi. A qua uentus uenit et domum
concutit, quia ab eis temptatio prodiit et persecutorum corda 6
20 commouit .
LlBER II, XXXIII-XXXIV
54. Sed haec domus in qua conuiuantur filii, in quattuor
angulis stabat. Tres enim regentium ordines in synagoga
cognouimus, sacerdotum scilicet, scribarum atque seniorum
populi. Quibus si et pharisaeos iungimus, quattuor in hac do-
25 mo angulos inuenimus. A regione deserti igitur uentus uenit
et quattuor domus angulos concutit, ab immundis spiriti-
bus temptatio irruit et mentes quattuor ordinum, in malitiam
persecutionis excitauit. Quae domus corruens oppressit libe-
ros, quia dum Iudaea in crudelitatem dominicae persecutionis
30 cadit, apostolorum fidem desperationis formidine obruit.
Teneri enim tantummodo magistrum uiderunt et iam ne-
gantes per diuersa fugiebant. Et quamuis interna manus eo-
rum spiritum in praescientia ad uitam tenuit, a uita tamen
fidei eos interim carnalis timor exstinxit. Qui ergo auctorem
35 suum Iudaea saeuiente, reliquerunt quasi concussis angulis
domo euersa necati sunt. Quid autem illo tempore de grege
fidelium factum credimus, quo fugisse ipsos etiam arietes
scimus ? Sed inter haec unus qui nuntiet euadit quia conua-
luisse se sermo propheticus, qui haec denuntiauerat, ostendit
40 dicens de persecutore populo : <1Dilectus meus in domo mea fecit>1
<1scelera multa>1 ,- dicens de bonis praedicatoribus, sed tamen
in passione fugientibu,s : <1Proximi mei a longe steterunt>1 ,- dicens
de cunctis ualde formidantibus : <1Percutiam pastorem et disper->1
<1gentur oues gregis.>1
45 Sequitur :
1,2O XXXIV, 55. <1Tunc surrexit Iob et scidit uestimenta>1
<1sua.>1 Ruente domo exstinctis filiis Iob surrexit, quia Iudaea
in infidelitate perdita, praedicatoribus in pauoris morte ca-
LlBER II, XXXIV-XXXV
dentibus, Redemptor humani generis quanto iudicio persecu-
5 tores suos deseruerit, demonstrauit. Surgere quippe eius est
qua districtione peccatores derelinquat ostendere. Surgit PL 583
ergo cum contra reprobos iudicium iustitiae exerit. Vnde et
recte uestimenta scidisse perhibetur. Quid enim uestimentum
Domini nisi Synagoga exstitit quae prophetis praedicantibus
10 expectationi incarnationis illius adhaesit ? Sicut enim his
nunc uestitur a quibus diligitur, Paulo attestante qui ait :
<1Vt exhiberet sibi gloriosam Ecclesiam non habentem maculam>1
<1aut rugam.>1 Quae enim maculam aut rugam non habere di-
citur, profecto uestis rationalis et per actionem munda et per
15 spem tensa monstratur. Ita cum incarnandum eum Iudaea
credidit, adhaerendo nihilominus uestis fuit.
56. Sed quia exspectatus uenit, ueniens noua docuit docens
mira exercuit, mira faciens praua tolerauit. Vestem quam
indutus fuerat scidit, dum in Iudaea alios ab infidelitate
20 sustulit, alios in infidelitate dereliquit. Quid est igitur uestis
scissa nisi Iudaea in contrariis sententiis diuisa ? Si enim
uestis eius scissa non esset, euangelista non diceret quod
praedicante Domino contentio oriebatur in populo : <1Vt alii>1
<1dicerent : Bonus est. Alii autem : Non, sed seducit turbas.>1 Quasi
25 scissa uestis illius fuit quae diuisa per sententias unitatem 6
concordiae perdidit.
Sequitur :
1,2O XXXV,57. <1Et tonso capite corruens in terram, ado->1
<1rauit .>1 Quid per decisos capillos nisi sacramentorum subtili-
tas ; quid per caput nisi summa sacerdotii designatur ? Vnde
LlBER II, XXXV
ad Ezechielem prophetam dicitur : <1Tu fili>1 hominis, sume
5 <1tibi gladium acutum, radentem pilos et assumes eum et duces Per>1
<1caput tuum et barbam,>1 ut uidelicet prophetae facto iudicium
Redemptoris exprimatur qui in carne apparens caput rasit,
quia a iudaico sacerdotio praeceptorum suorum sacramenta
abstulit ; barbam rasit quia regnum Israeliticum deserens,
10 decorem uirtutis eius amputauit. Quid uero hoc loco per ter-
ram nisi homo peccator exprimitur ? Primo quippe peccanti
homini dictum est : <1Terra es et in terram ibis.>1 Terrae ergo no-
mine peccatrix gentilitas designatur. Nam cum iustam Iu-
daea se crederet, constat quam reproba de gentilitate senti-
15 ret Paulo attestante, qui ait : <1Nos natura Iudaei et non ex>1
<1gentibus peccatores.>1 Mediator igitur noster quasi detonso capite
in terram corruit quia Iudaeam deserens, dum sacramenta
sua ab eius sacerdotio abstulit, ad notitiam gentium uenit. PL 584
Capillos enim a capite rasit quia sacramenta legis ab illo primo
20 suo sacerdotio sustulit ; et in terram corruit quia saluandis se
peccatoribus dedit ; dumque eos qui sibi iusti uidebantur de-
seruit hos qui se iniustos et nouerant et fatebantur, assumpsit.
Hinc et ipse in euangelio dicit : <1Ego in iudicium ueni in hunc>1
<1mundum, ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant.>1
25 Hinc et columna nubis quae in eremo populum praeibat,
splendore ignis non in die sed in nocte radiabat, quia uidelicet
Redemptor noster, suae conuersationis exemplo, ducatum se-
quentibus praestans de iustitia sua confidentibus nulla luce
claruit. Peccatorum uero suorum tenebras agnoscentibus, igne
30 sui amoris infulsit. Nec quod corruere Iob dicitur, indignum
mens hoc significatione Redemptoris arbitretur. Scriptum
namque est : <1Verbum misit Dominus in Iacob et cecidit in>1
<1Israel.>1 Iacob quippe supplantator, Israel uero uidens Deum
dicitur. Et quid per Iacob nisi iudaicus, quid per Israel
35 nisi gentilis populus designatur ? Quia quem Iacob per
carnis mortem supplantare studuit, hunc nimirum per ocu-
los fidei gentilitas Deum uidit. Ad Iacob ergo missum,
in Israel cecidit quia eum quem ad se uenientem iudaicus
LlBER II, XXXV-XXXVI
respuit, hunc repente confitens populus gentilis inuenit. De
40 sancto quippe Spiritu scriptum est : <1Cecidit super eos spiritus>1
<1Domini.>1
58. Idcirco autem uel uerbum Dei uel Spiritus sanctus in
scriptura sacra cadere dicitur ut inopinatus eius aduentus ex-
primatur. Quod enim ruit uel cadit, ad ima repente euenit.
45 Mediatori ergo in terram quasi corruisse est nullis signis
-praecurrentibus inopinate ad gentes uenisse. Bene autem
dicitur quod corruens adorauit quia dum ipse humilitatem
carnis suscepit, in se credentibus uota humilitatis infudit.
Fecit enim quia fieri docuit ; sicut et de eius Spiritu dicitur :
50 <1Ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus.>1 6
Neque enim petit qui aequalis est, sed postulare dicitur quia
nimirum quos repleuerit, postulantes facit ; quamuis hoc et in
semetipso Redemptor noster ostendit qui Patrem etiam dum
passioni propinquaret, exorauit. Quid enim mirum si in forma
55 serui exorando se patri subdidit, in qua etiam manus peccan-
tium usque ad mortis extrema tolerauit ?
Sequitur :
1,21 XXXVI, 59. <1Nudus egressus sum de utero matris>1
<1meae, nudus reuertar illuc.>1 Redemptoris materiuxta car- PL 151
nem Synagoga exstitit ex qua ad nos per corpus uisibilis
processit. Sed hunc intra se tegmine litterae adopertum te-
5 nuit dum ad spiritalem eius intellegentiam mentis oculos
aperire neglexit. Hunc quia in carne humani corporis laten-
tem uidere Deum noluit quasi in diuinitate nudum conside-
rare contempsit. Sed nudus de utero matris exiit quia a Syna-
gogae carne prodiens conspicuus ad gentes uenit. Quod bene
10 Ioseph relicto pallio fugiente signatum est. Dum enim mulier
adultera male illo uti uoluisset relicto pallio fugit foras, quia
dum Synagoga Dominum purum hominem credens quasi
ITRFR TT
adulterino complexu constringere uoluit, ipse tegmen litterae
eius oculis reliquit et ad cognoscendam diuinitatis suae poten-
15 tiam conspicuum se gentibus praebuit. Vnde et Paulus dicit :
<1Vsque hodie, dum legitur Moyses, uelamen est super cor eorum,>1
quia uidelicet adultera mulier apud semetipsam pallium re-
tinuit et quem male tenebat, nudum amisit. Quia ergo a Syna"
goga ueniens, fidei gentium conspicuus apparuit ex utero
20 matris nudus exiuit. Sed numquid hanc omnimodo deserit ?
Et ubi est quod per prophetam dicitur : <1Si fuerit numerus>1
<1filiorum Israel quasi arena maris, reliquiae saluae fient>1 .? Vbi
quod scriptum est : <1Donec plenitudo gentium introiret et sic>1
<1omnis Israel saluus fieret.>1 Erit ergo quando conspicuus etiam
25 Synagogae appareat, Erit in fine mundi procul dubio quando
gentis suae reliquiis semetipsum sicut est Deus, innotescat.
Vnde et bene hic dicitur : <1Nudus reuertar illuc.>1 Nudus
quippe ad uterum matris reuertitur cum in mundi huius ter-
mino is qui in saeculo factus homo despicitur, Synagogae suae
30 oculis, Deus ante saecula declaratur.
Sequitur :
1 21 XXXVII, 6O. <1Dominus dedit, Dominus abstulit,>1
<1sicut Domino placuit ita factum est>1 ,- <1sit nomen>1
<1Domini benedictum.>1 Redemptor noster per hoc quod Deus
est cum Patre dat omnia ; per hoc uero quod homo est a Patre
5 accipit inter omnia. Dicat igitur de Iudaea, cum uenturum
incarnationis eius mysterium crederet : <1Dominus dedit.>1
Dicat de Iudaea cum exspectatam incarnationis eius prae-
sentiam contempsisset : <1Dominus abstulit.>1 Data quippe
est cum per quosdam futura credidit ; sed exigente merito
10 suae caecitatis ablata est cum credita per quosdam uenerari
contempsit .
61. In se autem credentes edoceat ut in flagellis positi bene- PL 586
1 21 dicere Domino sciant cum subditur : <1Sicut Domino placuit>1
 LIBER III, xxxv'Ii-xxxVIII
<1ita factum est ; sit nomen Domini benedictum.>1 Vnde
15 et teste euangelio, cum propinquare passioni dicitur, accepto 68
pane gratias egisse perhibetur. Gratias itaque agit qui flagella
alienae iniquitatis suscipit. Et qui nihil dignum percussione
exhibuit humiter in percussione benedicit ut hinc uidelicet
ostendat quid unusquisque in flagello culpae propriae facere
20 debeat si ipse aequanimiter flagella culpae portat alienae, ut
hinc ostendat quid in correptione faciat subditus si in flagello
positus Patri gratias agit aequalis.
Sequitur :
122 XXXVIII, 62. <1In omnibus his non peccauit Iob>1
<1neque stultum aliquid contra Deum locutus est.>1
Quod nec peccasse nec stultum aliquid contra Deum locutus
asseritur, hoc de illo Petrus, sicut iam praediximus aperte
5 testatur, dicens : <1Qui peccatum non fecit nec dolus inuentus est>1
<1in ore eius.>1 Dolus quippe in ore quanto apud homines pru-
dentius callet tanto apud Deum stultius desipit Paulo atte-
stante, qui ait : <1Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum.>1
Quia ergo dolus in ore eius non fuit stultum proculdubio nihil
10 dixit. Hunc contra Deum sacerdotes et principes locutum
stulte crediderunt cum interrogatus passionis tempore, Dei
se Filium testaretur. Vnde et conquirentes dicunt : <1Quid>1
<1adhuc egemus testibus>1 ? <1ecce ipsi audiuimus blasphemias.>1 Sed
contra Deum stulte nil dixit quia uera loquens, hoc de se in-
15 fidelibus etiam moriendo intulit quod paulo post redemptis
omnibus resurgendo monstrauit.
63. Haec in significatione nostri capitis breuiter tractata
transcurrimus ; nunc in aedificationem eius corporis ea mora-
liter tractanda replicemus, ut quod actum foris narratur in
LIBh K II xxxVIII-xLII
20 opere, sciamus quomodo intus agatur in mente. Nam cum
filii Dei assistunt coram Domino inter eos quoque assistit et sa-
tan, quia plerumque bonis nostris cogitationibus quae in
corde nostro aduentu sancti Spiritus operante, seminantur ;
antiquus ille calide se interserit et subiungit inimicus ut bene
25 cogitata perturbet, male perturbata dilaniet. Sed nequa-
quam nos in temptatione deserit, qui creauit. Nam hostem
nostrum qui se contra nos in insidiis contegit, illustratione
sui luminis nobis deprehensibilem reddit.
Propter quod ei mox dicit :
1,7 XXXIX, 64. <1Vnde uenis>1 ? Callidum namque hostem PL 587
requirere, est eius nobis insidias declarare ut quo eum subin-
trare cor cernimus, forti contra illum circumspectione uigile-
mus.
1,7 XL, 65. <1Qui resPondens ait : Circuiui terram et>1
<1Perambulaui eam.>1 Satanae terram circuire, est carnalia
corda perscrutari et unde occasionem accusationis inuenire
possit, exquirere. Terram circuit quia humana corda circum-
5 uenit, ut bona tollat, ut mala mentibus inserat, ut inserta
cumulet, ut cumulata perficiat, ut perfectos in iniquitatibus ad
poenam socios acquirat. Et notandum quod non transuolasse
sed perambulasse se asserit, quia nimirum nequaquam quem
temptat uelociter deserit ; sed ubi molle cor inuenit ibi pedem
10 miserae persuasionis figit, ut immorando actionis prauae ue-
stigia imprimat et ex suae iniquitatis similitudine, quos ualet,
reprobos reddat.
Sed contra hunc beatus Iob laudatur et dicitur :
1,8 XLI, 66. <1Numquid considerasti seruum meum Iob,>1
<1quod non sit ei similis super terram, uir simplex>1 m64
<1et rectus, ac timens Deum et recedens a malo>1 ? Quem
diuina inspiratio contra hostem roborat, hunc quasi in satanae
5 auribus Deus laudat. Laudare quippe eius est et prius bona
concedere, et post concessa custodire. Sed antiquus hostis eo
contra bonos grauius saeuit quo uallari eos diuinae protectio-
nis munere conspicit.
Vnde et subiungens dicit :
 LIBER II, xLII-xLV
<1substantiam per circuitum>1 ? <1Operibus manuum eius>1
<1benedixisti et possessio illius creuit in terra.>1 Ac si
5 aperte dicat : Cur laudas quem protegendo roboras ? Despecto
enim me, dignus tuis laudibus homo esset si suis contra me
uiribus staret. Vnde mox et malitiose de homine expetit quod
tamen protector hominis benigne concedit.
Nam subditur :
XLIII, 68. <1Sed extende paululum manum tuam et>1
<1tange cuncta quae possidet, nisi in facie tua bene->1
<1dix er i t ti b i .>1 Plerumque enim, dum uirtutum fructus fecunde
reddimus, dum continua prosperitate pollemus, aliquantulum
5 mens erigitur ut a semetipsa sibi exsistere bona quae habet ar-
bitretur. Quae nimirum bona antiquus hostis malitiose at-
trectare appetit ; sed haec temptari Deus nonnisi benigne per-
mittit ut dum mens temptatione pulsante, in bonis de quibus PL 588
gaudebat concutitur, imbecillitatis suae debilitate cognita,
10 in spe diuini adiutorii robustius solidetur. Fitque mira di-
spensatione pietatis ut unde malignus hostis cor temptat, ut
interimat, inde misericors conditor hoc erudiat, ut uiuat.
Vnde et bene subiungitur :
1 12 XLIV, 69. <1Ecce uniuersa quae habet in manu tua>1
<1sunt, tantum in eum ne extendas manum tuam.>1 Ac
si aperte dicat : Electi uniuscuiusque bona sic tibi temptanda
exterius tribuo ut tamen ipse noueris, quia perseuerantem
5 mihi illum in mentis radice conseruo.
Vbi et bene subditur :
1 12 XLV, 70. <1Egressusque est Satan a facie Domini.>1
Quia per hoc quod usque ad defectum cordis praeualere ne-
quaquam permittitur, exclusus ab intimis, exterius uagatur.
Qui etiam si uirtutes mentis plerumque turbat eo ipso foris est,
5 quo resistente Deo usque ad interitum bonorum corda non
uulnerat. Tantum quippe contra illa saeuire permittitur in
quantum necesse est ut temptationibus erudita solidentur ; ne
ea quae agunt bona, suis uiribus tribuant, ne in securitatis
torpore se deserant et a formidinis accinctione dissoluant ;
10 sed ad prouectus sui custodiam tanto sollertius inuigilent
quanto se contra aduersarium stare semper in acie temptatio-
num uident.
LIBER II, xl,vI
113 XLVI, 71. <1Cum autem quadam die filii et filiae>1
<1eius comederent et biberent uinum in domo fratris>1
1,14 <1sui primogeniti, nuntius uenit ad Iob qui diceret>1 .-
<1Boues arabant et asinae pascebantur iuxta eos et>1
15 <15irruerunt Sabaei, tuleruntque omnia et pueros per->1
<1cusserunt gladio.>1 In electorum corde prior bonorum se-
quentium sapientia nascitur atque haec per donum Spiritus
quasi primogenita proles profertur. Quae profecto sapientia,
nostra fides est propheta attestante, qui ait : <1iisi credideritis>1
10 <1non intellegetis.>1 Tunc enim uere ad intellegendum sapimus, 65
cum cunctis quae conditor dicit, credulitatis nostrae fidem
praebemus. In domo ergo fratris primogeniti conuiuantur filii,
cum uirtutes reliquae epulantur in fide. Quae si non prima in
corde nostro gignitur reliqua quaeque esse bona non possunt,
15 etiamsi bona uideantur. In domo fratris primogeniti filii
conuiuantur, dum uirtutes nostrae in habitaculo fidei, sacri
eloquii cibo satiantur. Scriptum .quippe est : <1Sine fide impossi->1
<1bile est placere Deo.>1 Tunc ergo uirtutes nostrae ueras uitae
epulas sumunt cum nutriri fidei sacramentis incipiunt. In
20 domo fratris primogeniti conuiuantur filii quia nisi uirtutes
reliquae sapientiae epulis repletae, ea quae appetunt pru- PL 589
denter agant, uirtutes esse nequaquam possunt.
72. Sed ecce bona quae agimus, sapientiae epulis fidei-
que pascuntur, hostis noster arantes boues et pascentes
25 asinas subtrahit et pueros gladio occidit. Quid arantes boues
nisi grauiores nostras cogitationes accipimus ? Quae dum cor
studiosa exercitatione conficiunt, uberes prouectuum fructus
reddunt. Quid pascentes intellegimus asinas nisi simplices
30 motus cordis ? quos dum studiose a duplicitatis errore compe-
scimus quasi in campo liberae puritatis nutrimus. Sed plerum-
que hostis callidus cum graues cogitationes in corde conspicit,
sub introducta eas uoluptatis delectatione corrumpit ; et dum
motus cordis simplices uidet, subtilia inuentionum acumina
35 ostendit, ut dum laus de subtilitate quaeritur puritatis sim-
plicitas amittatur. Et si usque ad opus prauum pertrahere
non ualet temptando tamen bonorum cogitationibus subri-
piens nocet ; ut dum turbare bona mentis agnoscitur, ea quasi
funditus abstulisse uideatur. Possunt etiam per arantes boues
40 cogitationes caritatis accipi ; quibus prodesse aliis conamur
cum fraterni cordis duritiam praedicando scindere cupi-
mus. Potest per asinas quae nimirum sese onerantibus nulla
ferocitatis insania resistunt, patientiae mansuetudo signari.
Et saepe hostis antiquus cum uelle prodesse nos loquendo
45 aliis conspicit in quodam torpore otii mentem mergit ; ut aliis
prodesse non libeat, etiam cum a propriis uacat. Arantes ergo
boues subtrahit cum cogitationes mentis fraternae utilitatis
fructibus deditas per submissum neglegentiae torporem fran-
git. Et quamuis electorum corda intra arcana suae cogita-
50 tionis inuigilant et quid a temptatore sustineant, superantes
pensant, eo tamen ipso malignus inimicus aliquid rapuisse se
gaudet, quo cogitationibus bonorum uel ad momentum prae-
ualet.
73. Saepe autem cum praeparatam ad tolerantiam mentem
55 uidet quid ab ea maxime diligatur exquirit, et ibi scandali
laqueos inserit ut quo magis res quaeque diligitur, eo per eam
facilius patientia turbetur. Et quidem electorum corda ad se
semper sollicite redeunt et semetipsa grauiter uel pro leui
motu excessionis affligunt ; et dum mota discunt quomodo
60 stare debuerint, aliquando melius concussa solidantur. Sed
antiquus hostis, dum tolerantiae cogitationes uel ad momen-
tum turbat quasi abstulisse se ab agro cordis asinas exsultat.
In his autem quae agere disponimus, rationabili custodia quid
quibus rebus congruat, sollicite pensamus. Sed plerumque 66
65 hostis dum subita ad nos perturbatione temptationis irruit, PL 590
circumspectiones cordis inopinate praeueniens quasi ipsos
custodes pueros gladio occidit. Sed tamen unus fugit, qui alia
periisse nuntiet, quia in eo quod mens ab hoste patitur, rationis
discretio semper ad animum redit ; et quasi solam se euasisse
70 indicat quae apud semetipsam fortiter quicquid pertulerit
pensat. Aliis ergo pereuntibus unus ad domum redit, dum
turbatis in temptatione motibus discretio ad conscientiam re-
currit, ut quod repentinis incursibus praeoccupata mens perdi-
disse se pensat, hoc compunctionis studio afflicta recipiat.
LlBER II, XLVII-XLVIII
1 16 XLVII, 74. <1Cumque adhuc ille loqueretur uenit alter>1
<1et dixit : Ignis Dei cecidit de caelo et tactas oues>1
<1puerosque consumpsit : et effugi ego solus ut nun->1
<1tiarem tibi.>1 Quid per oues nisi cogitationum innocentia,
5 quid per oues nisi bonorum cordium munditia designatur ?
Caelum uero aerium dici paulo ante iam diximus, unde et
aues caeli nominamus. Et scimus quod immundi spiritus qui
e caelo aethereo lapsi sunt in hoc caeli terraeque medio ua-
gantur, qui tanto magis corda hominum ascendere ad caele-
10 stia inuident, quanto se a caelestibus per elationis suae im-
munditiam proiectos uident. Quia ergo ab aereis potestatibus
contra cogitationum nostrarum munditiam flamma liuoris
irruit, de caelo ignis ad oues uenit. Saepe enim mundas mentis
nostrae cogitationes ardore libidinis accendunt ; et quasi igne
15 oues concremant dum castos motus animi, luxuriae tempta-
tione perturbant. Qui ignis Dei dicitur quia etsi non faciente
Deo, tamen permittente, generatur. Et quia impulsu subito
ipsas nonnumquam circumspectiones mentis obruunt quasi
custodes pueros gladio occidunt. Sed tamen unus incolumis
20 fugit dum omne quod mens patitur, perseuerans discretio sub-
tiliter respicit, solaque mortis periculum euadit ; quia etiam
perturbatis cogitationibus, discretio non succumbit ut damna
sua animo renuntiet et quasi dominum ad lamentum reuocet
117 XLVIII,75. <1Sed et illo adhuc loquente uenit alius>1
<1et dixit : Chaldaei fecerunt tres turmas et inuase->1
<1runt camelos et tulerunt eos, necnon et pueros per->1
<1cusserunt gladio : et effugi ego solus ut nuntiarem>1
5 <1tibi.>1 Per camelos qui mundum aliquid habent, dum rumi-
nant et immundum, dum nequaquam ungulam findunt, supra
iam diximus bonas rerum temporalium dispensationes intel-
legi in quibus quo est cura distensior, eo nobis multiplicius
insidiatur inimicus. Omnis enim qui dispensandis terrenis PL 591
10 rebus praesidet, occulti hostis iaculis latius patet. Nonnulla
enim prouidens agere nititur et saepe dum cautus futura sub-
tiliter praeuidet, incautus damna praesentia nequaquam ui-
det. Saepe dum praesentibus inuigilat ad instantia praeuiden-
da dormitat ; saepe dum aliqua torpens agit, quae uigilanter
15 agenda sunt neglegit ; saepe dum plus iusto uigilantem se in
 LIBER II, XLVIII
actione exhibet, ipsa actionis suae inquietudine rebus subditis
peius nocet. Aliquando autem linguae modum ponere nititur
sed onere dispensationis exigente, silere prohibetur. Aliquando
dum nimia se censura restringit, tacet etiam quae loqui de- 67
20 buit. Aliquando ad inferenda necessaria dum se latius relaxat,
dicit etiam quae loqui non debuit. Plerumque autem tantis
cogitationum uoluminibus implicatur ut ipse ferre uix ualeat,
quae intra se prouidus uersat ; et cum nil opere faciat, sub
magno cordis sui pondere uehementer insudat. Quia enim dura
25 sunt quae apud semetipsum intus patitur, quietus foras otio-
susque lassatur. Plerumque enim quasi uentura animus con-
spicit totamque contra haec intentionem proponit ; magnus-
que ardor contentionis se inserit, sopor fugit, nox in diem
uertitur ; et cum quieta foras membra lectulus teneat, intus
30 magnis clamoribus in cordis foro litigatur. Et fit plerumque
ut nulla eueniant quae praeuidentur totaque illa cogitatio,
quae diu se plena intentione parauerat, repente uacua quiescat.
Tanto autem longius mens a necessariis cessat quanto inania
latius cogitat. Quia igitur dispensationis curas maligni spiritus
35 modo torpenti uel praecipitata actione feriunt, modo pigra
uel immoderata locutione confundunt, paene semper autem
nimiis cogitationum molibus premunt, tribus turmis Chal-
daei camelos rapiunt. Quasi enim tres turmas contra camelos
facere, est terrenarum dispensationum studia modo illicito
40 opere, modo superflua locutione, modo inordinata cogitatione
uastare ; ut dum se ad administranda exterius mens efficaciter
extendere nititur, a sui consideratione separetur et eo damna
quae de semetipsa patitur nesciat, quo erga aliena fortiori
studio quam decet elaborat. Recte autem mens cum curas
45 dispensationis suscipit quid sibi, quid proximis debeat atten-
dit. Et nec per alienae sollicitudinis immoderationem sua stu-
dia neglegit, nec per suae utilitatis uigilantiam aliena post-
ponit. Sed tamen plerumque dum ad utraque mens sollerter
inuigilat, dum magnis erga se et ea quae sibi commissa sunt,
LIBER II, XLVIII-XLIX
50 circumspectionibus uacat, repentino turbata cuiuslibet causae
emergentis articulo ita in praeceps rapitur ut ab ea subito
cunctae circumspectiones eius obruantur. Vnde et custodes
camelorum pueros Chaldaei gladio feriunt. Sed tamen unus
redit quia inter haec discretionis ratio mentis nostrae oculis
55 occurrit, et sollicita sibimet anima quid subito impulsu PL 592
temptationis intrinsecus amittat, intellegit.
118 XLIX, 76. <1Loquebatur ille et ecce alius intrauit>1
<1et dixit : Filiis tuis et filiabus uescentibus et bi->1
<1bentibus uinum in domo fratris sui primogeniti,>1
119 <1repente uentus uehemens irruit a regione deserti et>1
5 <1concussit quattuor angulos domus, quae corruens>1
<1oppressit liberos tuos et mortui sunt : et effugi ego>1
<1solus ut nuntiarem tibi.>1 Sicut supra iam diximus re-
gio deserti est immundorum spirituum multitudo derelicta,
quae dum conditoris sui beatitudinem deseruit quasi manum
10 cultoris amisit ; a qua uentus uehemens uenit et domum
subruit quia ab immundis spiritibus fortis temptatio subripit,
et a tranquillitatis suae statu conscientiam euertit. In quat-
tuor uero angulis domus ista consistit quia nimirum soli-
dum mentis nostrae aedificium, prudentia, temperantia,
15 fortitudo, iustitia sustinet. In quattuor angulis domus ista
subsistit quia in his quattuor uirtutibus tota boni operis
structura consurgit. Vnde et quattuor paradisi flumina 68
terram irrigant quia dum his quattuor uirtutibus cor infundi-
tur, ab omni desideriorum carnalium aestu temperatur. Sed
20 nonnumquam dum menti ignauia subripit, prudentia frigescit ;
nam cum fessa torpet, uentura non prouidet. Nonnumquam
dum nonnulla menti delectatio subripit, temperantia nostra
marcescit ; in quantum enim ad delectationem praesentium
ducimur in tantum minus ab illicitis temperamus. Nonnum-
25 quam se timor cordi insinuat et uires nostrae fortitudinis tur-
bat ; et eo minores contra aduersa existimus quo quaedam
perdere immoderatius dilecta formidamus. Nonnumquam
 LIBER II, XI,IX
uero amor suus se menti ingerit, eamque latenti motu a recti-
tudine iustitiae diuertit ; et quo se totam auctori reddere ne-
30 glegit eo in se iustitiae iuri contradicit. Ventus ergo uehemens
quatuor angulos domus concutit, dum fortis tentatio occultis
motibus quatuor uirtutes quatit ; et quasi quassatis angulis
domus eruitur dum pulsatis uirtutibus conscientia turbatur.
77. Intra hos autem.-quatuor domus angulos filii conuiuan-
35 tur quia intra arcana mentis, quae principaliter his quatuor
uirtutibus ad summae rectitudinis culmen erigitur, uirtutes
ceterae quasi quaedam cordis soboles se inuicem pascunt.Do-
num quippe Spiritus quod in subiecta mente ante alia pru-
dentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam format,
40 eamdem mentem ut contra singula quaeque tentamenta eru-
diat in septem mox uirtutibus temperat, ut contra stultitiam,
sapientiam ; contra hebetudinem intellectum ; contra prae-
cipitationem consilium ; contra timorem fortitudinem ; contra
ignorantiam scientiam ; contra duritiam pietatem ; contra
45 superbiam det timorem.
78. Sed nonnumquam, dum mens nostra tanti muneris
plenitudine atque ubertate fulcitur si continua in his securitate
perfruitur, a quo sibi haec sint obliuiscitur ; seque a se habere
putat quod numquam sibi abesse considerat. Vnde fit ut ali-
50 quando se haec eadem gratia utiliter subtrahat et praesumenti
menti, quantum in se infirmatur ostendat. Tunc enim uere
cognoscimus bona nostra unde sunt quando haec quasi amit-
tendo, sentimus quia a nobis seruari non possunt. Ad hoc
itaque intimandae humilitatis magisterium, fit plerumque ut
55 irruente tentationis articulo tanta stultitia sapientiam nostram
feriat, ut turbata mens qualiter malis imminentibus obuiet,
uel contra tentationem quomodo se praeparet, ignoret. Sed
hac ipsa stultitia cor prudenter eruditur quia unde ad momen-
tum desipit, eo post uerius quo et humilius, sapit ; et sapientia
60 unde quasi amittitur inde certius possidetur. Aliquando dum
sublimia intellegendo in elatione se animus erigit in rebus
imis et uilibus graui hebetudine pigrescit ut repente sibi etiam
ima clausa uideat, qui pernix summa penetrabat. Sed haec
ipsa hebetudo intellectum nobis, dum subtrahit seruat quia
65 dum ad momentum cor humiliat, uerius ad sublimia intelle-
LIBER II, XLIX
genda confirmat. Aliquando dum cuncta nos agere consilii
grauitate gaudemus, pulsante causae emergentis articulo,
praecipitatione subita rapimur ; et qui nos semper disposite
uixisse credidimus, repente intima confusione uastamur. Sed
70 tamen eiusdem confusionis eruditione discimus ne nostris
uiribus consilia nostra tribuamus ; et tanto maturius ad gra-
uitatem restringimur quanto ad hanc quasi amissam redimus.
Aliquando dum mens fortiter aduersa contemnit, subortis
aduersitatis euentibus, hanc metus uehemens percutit. Sed
75 per hunc concussa discit cui tribuat quod in quibusdam forti-
ter stetit ; et tanto post ualidius fortitudinem retinet quanto
hanc repente irruente formidine sibi iam quasi elapsam uidet.
Aliquando dum magna nos scire gaudemus, repentinae iguo-
rantiae caecitate torpescimus. Sed quo ignorantia mentis
80 oculus ad momentum clauditur eo post ad scientiam uerius
aperitur, ut nimirum flagello suae caecitatis eruditus, et scire
ipsum a quo habeat sciat. Aliquando dum religiose cuncta
disponimus, dum pietatis uiscera plene nos habere gratulamur,
quadam mentis duritia irruente percutimur. Sed quasi obdu-
85 rati cognoscimus cui pietatis habitae bona tribuamus et
pietas uerius uelut exstincta recipitur, dum quasi amissa
amplius amatur. Aliquando dum subiectum se diuinae formi-
dini animus gaudet, repente superbia temptante rigescit. Sed
tamen ualde mox timens quia non timet ad humilitatem se
90 iterum festinus inflectit, et tanto hanc solidius recipit quanto PL 594
eius uirtutis pondus quasi amittendo pensauit.
79. Euersa igitur domo, moriuntur filii quia turbata in temp-
tatione conscientia ad utilitatem propriae cognitionis raptim
et in momento temporis obruuntur genitae in corde uirtutes.
95 Qui profecto filii intus per spiritum uiuunt dum exterius carne
moriuntur quia uidelicet uirtutes nostrae temptationis tempo-
re etsi in momento turbatae ab status sui incolumitate defi-
ciunt, per intentionis tamen perseuerantiam integrae in men-
tis radice subsistunt. Cum quibus etiam tres sorores occum-
100 bunt quia in corde nonnumquam per flagella turbatur caritas,
per formidinem concutitur spes, per quaestiones pulsatur fides.
Saepe enim quasi a conditoris amore torpescimus, dum ultra
quam nobis congruere credimus, flagello fatigamur. Saepe
dum plus quam necesse est mens formidat fiduciam sibimet
 LIBER II, XLIX-LI
105 spei debilitat. Saepe dum immensis quaestionibus animus
tenditur, perturbata fides quasi defectura fatigatur. Sed tamen
uiuunt filiae quae domo concussa moriuntur, quia etsi intra
conscientiam, spem, fidem caritatemque paene occumbere
perturbatio ipsa renuntiat, has tamen ante Dei oculos uiuas
110 perseuerantia rectae intentionis seruat. Vnde et puer qui
haec nuntiet solus euadit quia mentis discretio etiam inter
temptamenta incolumis permanet. Agitque puer ut Iob filios
flendo recipiat dum discretione nuntiante, dolens animus
uires quas quasi amittere coeperat paenitendo conseruat. Mira
115 autem hoc nobiscum dispensatione agitur ut mens nostra
culpae nonnumquam pulsatione feriatur. Nam esse se magna-
rum uirium homo crederet si nullum umquam earumdem ui-
rium defectum intra mentis arcana sentiret. Sed dum tempta-
tione irruente quatitur et quasi ultra quam sufficit fatigatur,
120 ei contra hostis sui insidias munimen humilitatis ostenditur,
et unde se pertimescit eneruiter cadere, inde accipit fortiter
stare. Temptatus autem, non solum uires a quo accipiat discit
sed quanta eas uigilantia seruet intellegit. Saepe enim quem 7
temptationis certamen superare non ualuit, sua deterius secu-
125 ritas strauit. Nam dum lassum se quisque in otio remittit,
dissolutam mentem corruptori prostituit ; at si eum ex dispen-
satione supernae pietatis temptatio non repente uehementer
irruens, sed temperato accessu erudiens pulsat, nimirum ad
insidias prouidendas euigilat ut contra hostem se in certa-
130 mine cautus accingat.
Vnde et bene subiungitur :
1 2O L, 80. <1Tunc surrexit Iob.>1 Sedere enim quiescentis est,
assurgere decertantis. Auditis ergo aduersis surgere, est ex- PL 595
pertis temptationibus mentem ad certamina robustius parare.
Quibus nimirum temptationibus etiam discretio proficit quia
5 ut uirtutes a uitiis subtilius distinguat, agnoscit.
Vnde et bene subiungitur :
1,2O LI, 81. <1Scidit uestimenta sua.>1 Vestimenta scindimus
cum nostra discernendo opera retractamus. Si enim apud
Deum nostra nos opera quasi uestimenta non tegerent, nequa-
quam uoce angelica diceretur : <1Beatus qui uigilat et custodit>1
LIBER IILII
5 <1uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius>1
Turpitudo enim nostra tunc cernitur cum uita reprehensibilis
ante iustorum oculos in iudicio, nequaquam subsequentis boni
operis tegmine uelatur. Sed quia cum culpa temptamur ad la-
menta accendimur, atque ipsis lamentis excitati ad perspi-
10 ciendam lucem iustitiae subtilius oculos mentis aperimus,
quasi in dolore uestimenta scindimus, quia ex fletu discre-
tione crescente, cuncta quae agimus, districtius irata manu
iudicamus. Tunc omnis nostra elatio corruit, tunc cuncta ab
animo cogitationum superfluitas cadit.
15 Vnde et subditur :
12O LII,82. <1Et tonso capite corruens in terram adora->1
<1uit.>1 Nam quid moraliter per capillos, nisi defluentes animi
cogitationes accipimus ? Vnde et alias Ecclesiae dicitur :
<1Sicut uitta coccinea labia tua sponsa, et eloquium tuum dulce.>1
5 Vitta quippe crines capitis astringit. Labia ergo sponsae sicut
uitta sunt quia exhortatione sanctae Ecclesiae, cunctae in au-
ditorum mentibus diffusae cogitationes ligantur, ne remissae
diffluant ne sese per illicita spargant, ne sparsae cordis oculos
deprimant ; sed quasi ad unam se intentionem colligant, dum
10 uitta eas sanctae praedicationis ligat. Quam recte et cocci-
neam asserit, quia sanctorum praedicatio solo caritatis ardore
flammescit. Quid uero per caput nisi ea, quae principale
uniuscuiusque actionis est, mens ipsa signatur ? Vnde et
alias dicitur : <1Et oleum de capite tuo non deficiat.>1 Oleum quippe
15 in capite est caritas in mente ; et a capite oleum deficit, cum
caritas a mente discedit. Caput ergo detondere est cogitationes
superfluas a mente resecare. Et detonso capite in terram cor-
ruit qui repressis praesumptionis suae cogitationibus, quam
in semetipso infirmus sit humiliter agnoscit.
20 83. Difficile namque est magna agere et apud semetipsum
quempiam de magnis actibus cogitationum fiduciam non PL 596
habere. Eo ipso enim quo contra uitia fortiter uiuitur, cogita-
tionum praesumptio in corde generatur ; et cum mens foras
culpas ualenter conterit plerumque apud semetipsam latenter
 LIBER II, LII
25 intumescit ; iamque se esse magni alicuius meriti aestimat
nec se peccare in cogitatione suae aestimationis putat. Ante
districti autem iudicis oculos tanto deterius delinquitur,
quanto culpa quo occultius, eo paene incorrigibiliter perpe- 71
tratur ; et tanto ad uorandum latius patet fouea quanto de
30 semetipsa elatius gloriatur uita. Vnde ut saepe iam diximus,
pia conditoris dispensatione agitur, ut de se confidens anima
dispensatoria temptatione pulsetur quatenus infirmata, quid
sit inueniat et praesumptionis propriae fastum deponat. Mox
enim ut temptatio mentem pulsauerit omnis cogitationum
35 nostrarum praesumptio tumultusque conquiescit.
84. Mens enim cum se in elatione erigit quasi in tyranni-
dem erumpit. Habet autem tyrannidis suae satellites, fa-
uentes sibimet cogitationes suas. Sed si super tyrannum hostis
irruat, fauor mox satellitum cessat. Intrante namque aduer-
40 sario, satellites fugiunt eumque territi declinant quem in pace
positi callida adulatione laudabant. Subductis uero satelliti-
bus ante hostem solus remanet, quia recedentibus elatis cogi-
tationibus, perturbatus animus se solummodo et temptatio-
nem uidet. Auditis ergo aduersis caput detondetur cum
45 temptationibus uehementer irruentibus, a praesumptionis
suae cogitationibus mens nudatur. Quid est enim quod Nazarei
capillos nutriunt, nisi quod per uitam magnae continentiae
praesumptionum cogitationes crescunt ? Sed quid est quod
deuotione completa, caput Nazaraeus radere capillosque in
50 igne sacrificii ponere iubetur, nisi quod tunc ad perfectionis
summam pertingimus cum sic exteriora uitia uincimus, ut
etiam cogitationes superfluas a mente resecemus ? Quas nimi-
rum sacrificii igne concremare, est flamma eas diuini amoris
incendere, ut totum cor in Dei amore ardeat et cogitationes
55 superfluas concremans, quasi Nazaraei capillos deuotionis per-
fectione consumat. Et notandum quod in terram corruens ado-
rauit. Ille enim ueram Deo adorationem exhibet qui semetip-
sum quia puluis sit, humiliter uidet, qui nihil sibi uirtutis tri-
buit, qui bona quae agit esse de misericordia conditoris agnoscit.
LIBER II, LIII-LVI
60 Vnde et competenter dicit :
121 LIII, 85. <1Nudus egressus sum de utero matris>1
<1meae>1 ,- <1nudus reuertar illuc.>1 Ac si temptatus animus et
infirmitatis suae inopia deprehensus dicat : Nudum me in fide PL 597
prima gratia genuit, nudum eadem gratia in assumptione
5 saluabit. Est namque magnum animi turbati solatium ut
pulsatus uitiis, cum se quasi nudari uirtutibus conspicit, ad
solam misericordiae spem recurrat ; et eo se nudari non sinat,
quo se a uirtutibus humiliter nudum putat qui etsi fortasse
aliqua uirtute in temptatione detegitur, infirmitatem tamen
10 propriam agnoscens, ipsa melius humilitate uestitur ; et ualde
robustius quam steterat iacet, cum sibi sine diuino adiutorio
cessat tribuere quod habet.
Vnde et manum mox largitoris et iudicis humiliter agnoscit,
dicens :
1 21 LIV, 86. <1Dominus dedit, Dominus abstulit.>1 Ecce
temptationibus eruditus creuit qui et in uirtute habita largita-
tem dantis, et in perturbatione fortitudinis, potestatem tol-
lentis agnoscit. Quae tamen fortitudo non tollitur sed pertur- 7
5 bata fatigatur ; quatenus concussa mens dum se hanc iam-
iamque quasi amittere trepidat, semper facta humilis num-
quam perdat.
1,21 LV, 87. <1Sicut Domino placuit, ita factum est>1 ,- <1sit>1
<1nomen Domini benedictum.>1 In hoc quod interna pertur-
batione concutimur, dignum est ut ad conditoris iudicium
recurramus, ut inde cor nostrum adiutori suo maiores laudes
5 exhibeat, unde pulsatum uerius imbecillitatem suae infirmita-
tis pensat.
Bene autem dicitur :
122 LVI,88. <1In omnibus his non peccauit Iob nec stul->1
<1tum aliquid contra Deum locutus est.>1 Quia sollerti cura
custodire dolens animus debet ne cum se intus temptatio sti-
mulat, in uerbis foras illicitae locutionis erumpat, ne de pro-
l t i bis for t ignis qui hunc uelut aurum concremat
5 batione murmuret ; et ignis qui hunc uelut aurum concremat
per excessum sermonis illiciti in paleae fauillam uertat.
89. Nil uero obstat si hoc quod de uirtutibus diximus
de his quae in ostensione uirtutis dantur donis sancti Spiritus
sentiamus. Alii namque prophetiae, alii genera linguarum,
 LIBER II, LVI
10 alii uirtutes curationum dantur. Sed quia haec ipsa dona non
semper in mente eodem modo sunt, liquido ostenditur quod
ne se mensin praesumptione eleuet, aliquando utiliter sub-
trahuntur. Nam si prophetiae spiritus prophetis semper ades-
set, nimirum Elisaeus propheta non diceret : <1Dimitte eam,>1
15 <1anima enim eius in amaritudine est et Dominus celauit a me uer->1
<1bum.>1 Si prophetiae spiritus prophetis semper adesset, inquisi-
tus Amos propheta non diceret : <1Non sum propheta,>1 ubi et
subdidit : <1Neque filius prophetae>1 ,- <1sed armentarius ego sum>1
<1uellicans sycomoros.>1 Quomodo autem propheta non fuit qui de PL 598
20 futuris tot uera praedixit ? Aut quomodo propheta fuit si de
se in praesenti uera denegauit ? Sed quia eadem hora qua
requisitus est prophetiae sibi spiritum deesse sensit, de semet-
ipso testimonium ueraciter intulit, dicens : <1Non sum propheta.>1
Qui tamen secutus adiunxit : <1Et nunc audi uerbum Domini.>1
25 <1Haec dicit Dominus>1 .- <1Vxor tua in ciuitate fornicabitur, et filii>1
<1tui et filiae tuae in gladio cadent et humus tua funiculo metietur>1 ,-
<1et tu in terra polluta morieris.>1 Quibus prophetae uerbis aperte
ostenditur quia dum de se illa loqueretur, impletus est ; et
mox habere prophetandi spiritum meruit quia se prophetam
30 non esse humiliter agnouit. Si prophetiae spiritus prophetis
semper adesset, Dauid regi de templi se constructione consu-
lenti, nequaquam Nathan propheta concederet quod post
paululum negaret.
90. Vnde bene et in euangelio scriptum est : <1Super quem>1
35 <1uideris Spiritum descendentem et manentm super eum, hic est>1
<1qui baptizat.>1 In cunctis namque fidelibus Spiritus uenit, sed in
solo Mediatore singulariter permanet quia eius humanitatem
numquam deseruit, ex cuius diuinitate procedit. In illo igitur
manet qui solus et omnia et semper potest. Nam fideles, qui
40 hunc accipiunt cum signorum dona habere semper ut uolunt,
non possunt hunc se accepisse quasi in transitus ostensione
testantur. Sed cum rursum de eodem Spiritu Veritatis ore
discipulis dicitur : <1Apud uos manebit et in uobis erit>1 ,- quid est
quod diuina uoce Mediatoris signum haec eadem sancti Spi-
LIBER II, LVI
45 ritus mansio declaratur cum dicitur : <1Super quem uidemus Spi->1
<1ritum descendentem et manentem super eum>1 ? Si igitur iuxta
magistri uocem et in discipulis manet, quomodo singulare iam
signum erit quod in Mediatore permanet ? Quod tamen citius m 73
cognoscimus si dona eiusdem Spiritus disceruamus.
50 91. Alia namque sunt dona illius sine quibus ad uitam ne-
quaquam pertingitur, alia quibus uitae sanctitas pro aliorum
utilitate declaratur. Mansuetudo namque, humilitas, patien-
tia, fides, spes, caritas, dona eius sunt sed ea sine quibus ad
uitam homines peruenire nequaquam possunt. Prophetiae
55 autem, uirtus curationum, genera linguarum, interpretatio
sermonum, dona eius sunt sed quae uirtutis eius praesentiam
pro correctione intuentium ostendunt. In his igitur donis sine
quibus ad uitam perueniri non potest, sanctus Spiritus siue
in praedicatoribus suis, seu in electis omnibus semper ma-
60 net ; in illis autem quibus per ostensionem illius non nostra
uita seruatur sed aliorum quaeritur, nequaquam semper in PL 599
praedicatoribus permanet quia semper quidem eorum cordi ad
bene uiuendum praesidet, nec tamen per eos uirtutum signa
semper ostendit. Sed aliquando se eis a signorum ostensioni-
65 bus subtrahit ut eo humilius uirtutes eius habeantur, quo
habitae teneri non possunt.
92. Mediator autem Dei et hominum homo Christus Iesus
in cunctis eum et semper et continue habet praesentem, quia
et ex illo isdem Spiritus per substantiam profertur. Recte ergo
70 et cum in sanctis praedicatoribus maneat, in Mediatore singu- 74
lariter manere perhibetur quia in istis per gratiam manet ad
aliquid, in illo autem per substantiam manet ad cuncta. Sicut
enim corpus nostrum sensum tantummodo tactus agnoscit,
caput autem corporis usum simul omnium quinque sensuum
75 possidet ut uideat, audiat, gustet, odoretur, tangat ; ita
membra superni capitis in quibusdam uirtutibus emicant, PL 600
ipsum uero caput in cunctis uirtutibus flagrat. Dissimiliter
ergo Spiritus in illo manet, a quo per naturam numquam rece-
dit. Dona uero eius quibus ad uitam tenditur sine periculo
80 amitti non possunt ; dona autem quibus uitae sanctitas de-
monstratur plerumque ut dictum est, sine dispendio subtra-
 LIBER II, LVI
huntur. Illa ergo pro nostra eruditione tenenda sunt, haec
pro alienis prouectibus exquirenda. In illis nos terreat formido
ne pereant ; in istis uero ad tempus aliquando sublatis conso-
85 letur humilitas quia ad elationem mentem fortasse subleuant.
Cum igitur concessa nobis uirtutum signa subtrahuntur, dica-
1 21 mus recte : <1Dominus dedit Dominus abstulit>1 ,- <1sicut>1
<1Domino placuit ita factum est>1 ,- <1sit nomen Domini>1
<1benedictum .>1 Tunc enim uere ostendimus quia accepta recte
90 tenuimus cum profecto aequanimiter ad momentum sublata
toleramus.
LIBER TERTIVS